Kiedy Bóg przemówił po grecku... - Dominikańskie Studium Filozofii i

Kiedy Bóg przemówił po grecku... - Dominikańskie Studium Filozofii i

Kiedy Bóg przemówił po grecku...
Wprowadzenie do lektury Septuaginty (= LXX)
Syllabus
Michał Wilk
[email protected]
Dominikańskie Studium Filozofii i Teologii
Kraków, 2016/17
(A) PLAN KURSU
1 października: 12.30-14.00
Co to jest Septuaginta? Dlaczego, kiedy i gdzie powstała?









Co to jest Septuaginta (= LXX)? – odpowiedzi poszukamy na płaszczyźnie literackiej,
polityczno-socjologicznej, religioznawczej i teologicznej.
Ramy chronologiczne.
Środowisko starożytnej Aleksandrii, biblioteka aleksandryjska.
Geneza diaspory żydowskiej (lektura tekstów z Elefantyny).
Filon z Aleksandrii - przykład dojrzałej syntezy myśli semickiej i helleńskiej.
List Arysteasza i jego współczesne interpretacje.
Arystobul.
Egzegeza prologu Syracha.
Współczesne hipotezy dotyczące genezy LXX.
22 października: 12.30-14.00
Problem kanonu a Septuaginta





Porównanie zawartości TM, LXX oraz współczesnych katolickich, prawosławnych i
protestanckich wydań Biblii.
Problem kanonu w perspektywie historycznej, literackiej i teologicznej.
Greckie księgi ST (Tobiasza, Judyty, 1 i 2 Machabejska, Mądrości, Syracha i Barucha).
Tzw. apokryfy z punktu widzenia Kościoła katolickiego (3 Księga Machabejska, 4 Księga
Machabejska, 3 Księga Ezdrasza, Modlitwa Manassesa i Psalm 151, Księga Psalmów
Salomona, Zuzanna [wersja LXX i wersja Teodocjana], Księga pieśni Kościoła greckiego,
Bel i wąż jako dodatek do Daniela; omówienie różnic w tekście Księgi Estery i Syracha).
Hipoteza dwóch kanonów i nowsze stanowiska. Grecki podział Ksiąg Królewskich,
grecki sposób liczenia psalmów.
19 listopada: 12.30-14.00
Septuaginta jako mająca własną tożsamość Biblia Greków.

Czyli o fascynującej konfrontacji dwóch odmiennych światów na przykładzie Księgi
Mądrości.

Lektura Księgi Mądrości w świetle pism greckich filozofów (Platona, Arystotelesa,
stoików, epikurejczyków), naukowców (Archytas z Tarentu, Kleomedes, Klaudiusz
Ptolemeusz, Tales z Miletu, Archimedes, Leukippos, Straton z Lampsaku), poetów
(Apollonios z Rodos, Arystofanes, Hezjod, Homer, Sofokles, Pindar) i historyków
(Plutarch, Ksenofont, Herodot).
11 lutego: 12.30-14.00
Recepcja Septuaginty w świecie żydowskim


Akwila, Symach, Teodocjan.
Egzegeza wybranych fragmentów Septuaginty - analiza tekstu greckiego z odniesieniem
do Biblii hebrajskiej.
11 marca: 10.45-14.00 (przerwa: 12.15-12.30)
Tekst Septuaginty na tle trudnej, ale fascynującej historii tekstu Biblii hebrajskiej.

Tekst przedmasorecki, Qumran, odkrycie Genizy Kairskiej, Pięcioksiąg Samarytański,
szkoła babilońska VIII wieku, dzieło masoretów. Pluralizm tradycji biblijnych w
starożytności. Septuaginta w relacji z tekstem qumrańskim, samarytańskim i
masoreckim. Septuaginta a zjawisko targumizmu.

Podstawy krytyki tekstualnej Septuaginty. Świadkowie tekstu, manuskrypty. Modele
krytyki tekstualnej. Najważniejsze projekty i edycje tekstu. Jak korzystać z aparatu
krytycznego. Kwestie sporne, dyskusje, problemy otwarte.

Problem natchnienia Septuaginty. Teologiczne modele natchnienia w świetle badań
nad historią tekstu Biblii - tradycyjne (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu) i bardziej
współczesne (L. Alonso Schokel, Karl Rahner, Balthasar [Theologika III], Gerhard Maier
[Biblische Hermeneutik] P. Grech, J. Ratzinger, Verbum Domini Benedykta XVI,
Papieska Komisja Biblijna [O natchnieniu i prawdzie]). Natchnienie LXX z punktu
widzenia teologii katolickiej i protestanckiej (M. Rosik i K. Wojciechowska).
13 maja: 9.00-10.30
Septuaginta jako Biblia starożytnych chrześcijan.





Dlaczego starożytni chrześcijanie woleli czytać Septuagintę, a nie Biblię hebrajską? przyczyny polityczne, społeczne i teologiczne.
Zarys historii rozchodzenia się synagogi i Kościoła.
Recepcja Septuaginty w świecie chrześcijańskim (Lukian, Klemens z Aleksandrii,
Heksapla Orygenesa).
Septuaginta a Wulgata - porównanie bardzo interesujących zdań i perykop, które pod
względem technik tłumaczenia mogą świadczyć zarówno o zależności, jak i odrębności
tradycji translacji.
Egzegeza wybranych fragmentów NT, w których cytowana jest Septuaginta.
10 czerwca: 9.00-10.30
Współczesne dyskusje, problemy i perspektywy w badaniach nad Septuagintą
(a) studia lingwistyczne,
(b) współczesne metody krytyki tekstu LXX;
(c) rozwój badań nad teologią LXX.
Naukowcy, których hipotezy warto dobrze znać: Marcos, Tov, deSilva, Hengel, K. Jobes, J.
Dines, T. Michael Law, Mogen Müller, S. Jellicoe, A. Pietersma, B. G. Wright, M. Wojciechowski,
R. Popowski.















Najważniejsze projekty translatorskie i krytyczno-tekstualne oraz współczesne translacje
LXX:
SBL Commentary on the Septuagint (SBLCS)
Deutsch. Erläuterungen und Kommentare zum griechischen Alten Testament
New English Translation of the Septuagint (NETS)
Society of Biblical Literature Commentary on the Septuagint (SBLCS)
La Biblia griega – Septuaginta
Critical Editions of Septuagint/Old Greek Texts
Bible d’Alexandrie
Tłumaczenie Popowskiego.
Projekty internetowe, bazy danych, materiał do analizy statystycznej, czasopisma
specjalistyczne
Septuagint and Cognate Studies,
The Journal of Septuagint and Cognate Studies
The Centre for Septuagint Studies and Textual Criticism, Leuven
The Göttingen Septuaginta-Unternehmen
The Hexapla Institute
Większość z powyższych zagadnień będę omawiał w czasie naszych spotkań na DSFT, ale niektóre –
ze względu na ograniczoną ilość czasu – prześlę Państwu w formie plików mp3 lub w formie tekstu
(artykuły, książki).
(B) NARZĘDZIA KOMUNIKACJI
Uprzejmie proszę w ciągu roku wszelkie pytania, wątpliwości czy niejasności kierować na mojego
maila: [email protected] Chętnie odpowiem na wszystkie Państwa pytania i jeszcze chętniej
przeczytam Państwa przemyślenia, refleksje, próby egzegetyczne i polemiki. Jednym słowem, bardzo
gorąco zapraszam do dyskusji. Będę się starał odpowiedzieć na maile jak najszybciej, ale czasem –
proszę o zrozumienie – czasem na odpowiedź trzeba będzie poczekać kilka dni.
Pliki z wybranymi tekstami Septuaginty, artykuły, fragmenty książek oraz nagrania wykładów (dla
osób, które z jakiejś przyczyny nie będą mogły uczestniczyć w zajęciach) będą dostępne na moim
dysku wirtualnym:
https://www.dropbox.com/sh/s2no4jxhryoddg7/AACweuoRJLa_5nETTeq5i-2Ra?dl=0
Newsy ze świata Septuaginty, informacje o konferencjach, publikacjach, artykułach, nowych
książkach, podcasty, audycje radiowe, galerie, zdjęcia manuskryptów – wszystko to będę wrzucał na
stronę Google+ poświęconą naszemu kursowi. Jeśli są Państwo użytkownikami Google+, można się
podpiąć i śledzić stronę z pozycji swojego konta. Kto nie korzysta z G+, może czytać stronę,
korzystając z linka:
https://plus.google.com/collection/M2p6cB
Zapraszam także do śledzenia kategorii newsów „Septuaginta” na moim portalu biblijnym:
Orygenes+.
http://www.orygenes.pl/category/septuaginta
(C) BIBLIOGRAFIA KURSU
Podstawową pozycją bibliograficzną naszego kursu jest sam tekst źródłowy Septuaginty.
Osoby czytające w języku greckim zachęcam, by korzystać z tekstu Septuaginty edycji
Bibelwissenschaft:
https://www.bibelwissenschaft.de/online-bibeln/septuaginta-lxx/lesen-im-bibeltext/
Polska wersja Septuaginty niestety nie jest dostępna w Internecie. Autorem przekładu Septuaginty na
język polski jest śp. ks. prof. Remigiusz Popowski SDB, a wydawcą – Oficyna Vocatio. Po polsku
Septuaginta została wydana po raz pierwszy zaledwie trzy lata temu!!! Mamy obecnie jej dwie
edycje: „Septuaginta, czyli grecka Biblia ST” oraz „Biblia pierwszego Kościoła” – różnice między nimi
omówię na pierwszych zajęciach. Przyniosę obydwa wydania, będą Państwo mieli okazję przejrzeć je i
podjąć decyzję o ewentualnym zakupie (niestety ceny książek Vocatio są bardzo wysokie).
https://vocatio.com.pl/pl/p/Septuaginta-wraz-z-ksiegami-deuterokanonicznymi-iapokryfamizydowskimi-orazonomastykonem/923
https://vocatio.com.pl/pl/p/Biblia-pierwszego-Kosciola/1017
Bardzo serdecznie zachęcam do zakupienia i czytania całej Septuaginty, ale na potrzeby naszego
kursu nie jest to konieczne. Wszystkie teksty Septuaginty omawiane w czasie naszego kursu będę
udostępniał on-line w języku greckim i polskim.
Online dostępne jest tłumaczenie Septuaginty na język angielski – zarówno interlinearne, jak i
literackie.


Tłumaczenie literackie z bardzo dobrymi wstępami do poszczególnych ksiąg:
http://ccat.sas.upenn.edu/nets/edition/
Tłumaczenie interlinearne:
https://archive.org/details/InterlinearGreekEnglishSeptuagintOldTestamentPrint
Jeśli chodzi o bibliografię w języku polskim, jest niestety bardzo uboga. Nie mamy po polsku ani
jednego wprowadzenia do lektury Septuaginty. Istnieją tylko nieliczne monografie (jeden doktorat,
jedna habilitacja), hasła słownikowe, komentarze do ksiąg deuterokanonicznych i kilkanaście
artykułów. Fragmenty tych publikacji w ciągu roku będę wrzucał na dysk wirtualny. Najważniejsze z
nich:




Chrostowski W., Literatura targumiczna a Septuaginta, CT 63 (1993) 49-68.
Le Deaut R., Septuaginta – Biblia zapoznana, RBiL 37 (1984) 454-470 (tłum. R. Rubinkiewicz).
Mielcarek K., Ku nowej koncepcji natchnienia LXX, Roczniki Teologiczne KUL 48 (2001) 5-25.
Mielcarek K., Język Septuaginty i jego wpływ na autora Trzeciej Ewangelii, Roczniki
Teologiczne KUL 49 (2002) 33-47.
Pięć najlepszych wprowadzeń do studium Septuaginty w języku angielskim udostępniam Państwu już
teraz na dysku wirtualnym.
Najlepszym i klasycznym już wstępem do Septuaginty jest doskonała i bardzo przyjaźnie napisana
książka Invitation to the Septuagint autorstwa Karen H. Jobes i Moisésa Silvy. W tym roku doczekała
się kolejnego wznowienia. Książka jest podręcznikiem kursów o LXX na całym świecie.
Serdecznie polecam także książkę First Bible of the Church: A Plea for the Septuagint autorstwa
Mogensa Müllera – napisana prostym i przyjaznym językiem, bardzo klarowna i porządkująca wiedzę.
Doskonałym i klasycznym, choć trochę trudniejszym i rozbudowanym wprowadzeniem jest książka
jednego z największych autorytetów w dziedzinie badań nad Septuaginty i organizatora światowych
sympozjów poświęconych Septuagincie - Natalio Fernandeza Marcosa.
Bardzo sympatyczną i treściwą syntezą podstawowej wiedzy na temat Septuaginty jest książka The
Septuagint Understanding the Bible and Its World, której autorem jest Jennifer M. Dines.
I wreszcie genialną książką – napisaną nie jako wstęp akademicki czy rozprawa naukowa, ale jako
barwny i wciągający reportaż czy prawie powieść o świecie, w którym powstała Septuaginta – jest
publikacja Tessy Rajak - Translation and Survival The Greek Bible and the Ancient Jewish Diaspora.
Bardzo serdecznie polecam!
Wszystkie powyższe książki udostępniłem Państwu na dysku on-line
(https://www.dropbox.com/sh/s2no4jxhryoddg7/AACweuoRJLa_5nETTeq5i-2Ra?dl=0 ).
Życzę Państwu miłej lektury!!!
Inne wprowadzenia do Septuaginty można znaleźć (fragmenty udostępnione na Google Books) w
Bibliografii on-line portalu Orygenes+:
http://www.orygenes.pl/bibliography-on-line/septuagint/
Inne publikacje, wiele stron internetowych, edycji i projektów naukowych przedstawię Państwu w
ciągu roku akademickiego.
(D) WYKŁADOWCA
Michał Wilk
Wykładowca w Seminarium Zakonu Pijarów, Seminarium Redemptorystów i Studium FilozoficznoTeologiczne Dominikanów. Dwukrotny stypendysta fundacji naukowej Renovabis (Niemcy). Projekty
naukowe: Ancient Manuscripts (Boston); Società Internazionale della Retorica Biblica e Semitica
(Rzym). Projekt grantowy: „Gramatyka grecka. Wstęp do syntaksy. Tablice i multimedia”
(finansowanie: Fundacja młodych naukowców przy Uniwersytecie w Heidelbergu). Redaktor naczelny
miesięcznika „Żywe Słowo”. Założyciel i redaktor portalu „Orygenes+”.
Szanowni Państwo,
moje dwie największe pasje to Septuaginta i listy św. Pawła. Interesuje mnie zwłaszcza retoryka,
poetyka, teoria syntaksy, krytyka tekstualna, techniki translatorskie i tło polityczno-socjologiczne
Biblii greckiej oraz relacja tekstów biblijnych i greckiej literatury klasycznej. Od kilku miesięcy mam
zaszczyt być członkiem międzynarodowego stowarzyszenia studiów i badań nad Septuagintą Septuagint and Cognate Studies.
Bardzo serdecznie zapraszam Państwa na kurs o Septuagincie! Dołożę wszelkich starań, by była to –
zarówno dla Państwa, jak i dla mnie – fascynująca przygoda po świecie Biblii i starożytnej greki!
Zapraszam na pierwsze zajęcia już 1 października!
Serdecznie pozdrawiam
Michał Wilk