Regulacje czasu pracy w Niemczech, w tym w

Regulacje czasu pracy w Niemczech, w tym w

Regulacje czasu pracy w
Niemczech, w tym w placówkach
handlowych
2015-12-25 21:35:32
2
W Niemczech nie ma jednolitego kodeksu pracy, istnieje natomiast szereg ustaw regulujących różne obszary
prawa pracy. W zakresie czasu pracy jest to Federalna ustawa o czasie pracy (niem. Arbeitszeitgesetz – ArbZG)
wyznaczająca ramy dopuszczalnego dla pracownika czasu pracy, zasady pracy w niedzielę, dni świąteczne,
możliwe wyjątki itd. Szczegółowe regulacje – w ramach wyznaczonych ustawą wyjątków i zależnie od charakteru
pracy, potrzeby elastyczności itd. - określone są zwykle w zbiorowych umowach pracy (zakładowych lub
branżowych) oraz w umowach o pracę.
W Niemczech nie ma jednolitego kodeksu pracy, istnieje natomiast szereg ustaw regulujących różne obszary
prawa pracy. W zakresie czasu pracy jest to Federalna ustawa o czasie pracy (niem. Arbeitszeitgesetz – ArbZG)
wyznaczająca ramy dopuszczalnego dla pracownika czasu pracy, zasady pracy w niedzielę, dni świąteczne,
możliwe wyjątki itd. Szczegółowe regulacje – w ramach wyznaczonych ustawą wyjątków i zależnie od charakteru
pracy, potrzeby elastyczności itd. - określone są zwykle w zbiorowych umowach pracy (zakładowych lub
branżowych) oraz w umowach o pracę.
Zagraniczne firmy delegujące czy użyczające swych pracowników do świadczenia pracy na terenie Niemiec,
muszą stosować się do regulacji ustawowych i układów zbiorowych, zarówno w zakresie czasu pracy jak i stawek
minimalnych wyznaczonych dla określonych branż (np. budowlanej, opieki, sprzątania). Mimo iż w Niemczech
(poza wspomnianymi branżami) nadal nie ma ustawowego, minimalnego wynagrodzenia (trwa debata polityczna
nad możliwością wprowadzenia od 2014 r. powszechnej stawki 8,50 euro brutto za godzinę), to ustalone
wynagrodzenie nie może być za niskie. Sądy pracy w Niemczech zwykle przyjmują, że ustalone wynagrodzenie
nie powinno być niższe od 2/3 wynagrodzenia ustalonego we właściwych układach zbiorowych pracy (nie
wszyscy do nich przystępują). Jest więc to jakby wytyczna dla poziomu ustalenia wynagrodzenia dla np. osób
oddelegowanych w branżach, w których nie obowiązują minimalne stawki dla pracowników oddelegowanych.
Ponadto w Niemczech nie ma ustawowo określonych wysokości dodatków na pracę w nadgodzinach, w nocy czy
dniach świątecznych. Są to jedynie regulacje zawarte w umowach płacowych, zwykle w odniesieniu do
odpowiednich orzeczeń sądów pracy. Najczęściej za pracę w nocy naliczany jest dodatek w wysokości 25-30%
płacy podstawowej, za pracę w niedzielę 50%, a za pracę w dni świąteczne 125%. Poziom ochrony czasu pracy w
Niemczech jest wysoki, odpowiednie kontrole przeprowadzają (zależnie od landu) lokalne urzędy ds. nadzoru nad
działalnością gospodarczą lub urzędy nadzoru i ochrony pracy. Za nieprzestrzeganie ustawowych regulacji czasu
pracy grożą kary do 15 tys. euro.
1. Praca w niedziele i dni ustawowo wolne od pracy
W Niemczech obowiązuje generalnie zakaz pracy w niedziele i dni ustawowo wolne od pracy. Wyjątkiem jest np.
stała praca zmianowa, w gastronomii, ochronie zdrowia, służbach porządkowych, ratowniczych itp. (ustawa
precyzuje 16 takich odstępstw). Oddzielna ustawa reguluje czas pracy handlu w niedziele i święta, wprowadzając
w tym zakresie restrykcyjne regulacje w formie wyjątków od zakazu handlu w niedzielę dla wszystkich placówek
handlowych. Zasadniczo każdy pracownik w ciągu roku musi mieć zagwarantowane 15 wolnych od pracy
niedziel, a za pracę w niedzielę przysługuje 1 dzień wolny do odebrania najpóźniej w ciągu 2 tygodni. W
przypadku świąt wolny dzień należy wykorzystać w ciągu 8 tygodni. Mniejsza ilość ustawowo wolnych niedziel
(od 8 do 10) przysługuje pracownikom zatrudnionym np. w teatrach, kinach czy np. w żegludze.
2. Ramowy czas pracy
3
W Niemczech dopuszczalny jest zasadniczo tylko 8 godzinny dzień pracy od poniedziałku do soboty włącznie
(czyli maksymalnie 48 godz. tygodniowo, zwykle jednak 38-40 godz.). Dzienny czas pracy może być wydłużony
do maksymalnie 10 godzin do rozliczenia w ciągu 6 miesięcy kalendarzowych lub 24 kolejnych tygodni do
przyjętego w umowie o pracę czy układzie zbiorowym. Ustawa dopuszcza jednak pracę w wymiarze ponad 10
godzin jako tzw. gotowość do pracy (np. służby ratunkowe pomiędzy akcjami/wezwaniami czy kierowca w czasie
za/wyładunku ciężarówki). Wyjątki dotyczą też np. pracy w rolnictwie w okresie zbiorów, pracy w opiece nad
osobami starszymi czy niepełnosprawnymi itd. Możliwe jest też uzyskanie specjalnego zezwolenia ww. urzędów
nadzoru i ochrony pracy dla dłuższego niż 10 godz. dziennie czasu pracy w innych branżach. Zwykle jednak
urzędy wymagają obszernego uzasadnienia i takiej organizacji pracy, aby dzienna, ustawowa norma czasu pracy
nie była przekraczana. Praca w wymiarze ponad 10 godzin wymaga ponadto specjalnej, pisemnej zgody
pracownika. Jeśli jednak praca jest świadczona w wymiarze pow. 10 godzin, to średnio w tygodniu w okresie 1
roku nie może przekroczyć liczby 48 godziny pracy (w przypadku specjalnego zezwolenia w okresie 6 miesięcy).
W przypadku wykonywania pracy w wymiarze ponad 12 godzin, obowiązuje minimalny okres wypoczynku w
wymiarze 11 godzin.
3. Praca w nocy
W definicji czasu pracy, czas nocny to godziny od 23 do 6 rano (w piekarniach od 22 do 5 rano). Za pracę w nocy
uważa się pracę wykonywaną w ww. godzinach w wymiarze dłuższym niż 2 godziny oraz w okresie co najmniej
48 dni w roku. Łączny czas pracy pracownika, w tym w czasie nocnym nie może trwać dłużej niż 8 godzin
(wyjątkowo do
10 godzin w rozliczeniu miesięcznym dla normy 8 godzin dziennie).
4. Regulacje czasu pracy dla handlu
W ramach uchwalonej w 2006 r. reformy federacyjności (Föderalismusreform) uznano, że kwestia regulacji czasu
otwarcia sklepów należy do kompetencji poszczególnych landów. Nie oznacza to, że tym samym przestała
obowiązywać dotychczasowa ustawa federalna z 1956 r. o czasie pracy placówek handlowych, gdyż zgodnie z
niemieckim prawem, jeśli land nie przyjmie własnej ustawy, może przyjąć stosowanie u siebie ustawy federalnej.
Tak zrobiła Bawaria, która do tej pory nie ma własnej ustawy o czasie otwarcia sklepów i obowiązują tam
regulacje (dość restrykcyjne) z ustawy federalnej. Ponadto w 3 innych landach (Hesji, Dolnej Saksonii i Saksonii
Anhalt) ustawa federalna obowiązuje w zakresie zakazu handlu w niedziele i ustawowo wolne dni od pracy. W
przyjętych w latach 2006/2007 ustawach landowych w większości zniesiono głównie ograniczenia dotyczące
handlu od poniedziałku do soboty (może on formalnie trwać 24 godziny na dobę), a nie tylko w godz. od 6 do 20
jak wymaga tego ustawa federalna. Ustawy landowe (ale też i federalna) zwykle określają warunki wyznaczenia
tzw. niedziel handlowych (federalna tylko 4 niedziele, landowe najczęściej od 8 do 11 niedziel w roku i w godz.
tylko od 13 do 20, tak aby pracownicy sklepów mogli uczestniczyć w niedzielnych mszach). Niedziela handlowa
jest jednak zawsze wyjątkiem od reguły zakazu handlu w niedzielę. Na zasadzie wyjątku (w ustawie federalnej i
większości landowych) dopuszcza się także funkcjonowania handlu w niedziele na stacjach benzynowych,
dworcach, w ośrodkach uzdrowiskowych itp. Regulacje dotyczą wszystkich placówek handlowych, niezależnie od
powierzchni czy formy działalności handlowej. Generalnie najbardziej liberalne ustawy o czasie pracy placówek
handlowych obowiązują w Berlinie i Północnej Nadrenii-Westfalii (PNW). Ale to właśnie w PNW w obowiązującej
od 18 maja 2013 r. znowelizowanej ustawie o godzinach pracy handlu, skrócono do godz. 22 czas otwarcia
placówek handlowych w sobotę (tylko 4 razy w roku mogą być otwarte do godz. 24), liczbę tzw. niedziel
handlowych ograniczono do maksymalnie 11 w ciągu roku w każdej gminie, a każdy placówka handlowa może
rocznie tylko 4 razy w roku skorzystać z możliwości handlu w niedzielę, co oznacza, że w wyznaczonych
ustawowo 11. niedzielach handlowych, otwarta jest tylko cześć sklepów.
4
Opracował: Jan Masalski, Radca WPHI Berlin, 16.06.2013 r.
5