popularyzatorski opis rezultatów projektu

Nr wniosku: 188851, nr raportu: 12188. Kierownik (z rap.): mgr Katarzyna Maria Trzeciak
Projekt miał na celu zbadanie zależności pomiędzy rzeźbą, jako sztuką trójwymiarową i przestrzenną a tekstem
literackiem. Głównym zadaniem badawczym było przedstawienie różnych wariantów obecności rzeźby w literaturze od
połowy XIX wieku do późnych lat wieku XX. Szeroki zakres analizowanej literatury pozwolił na ukazanie, w jaki sposób
takie właściwości rzeźby, jak monumentalność, trwałość i kompletność (czyli te, które intuicyjnie kojarzone są z
rzeźbiarskimi artefaktami) stanowią punkt odniesienia dla konstruowania idealnego dzieła sztuki oraz modelu spójnej
podmiotowości twórczej. Analiza tekstów poetyckich z końca XIX wieku (poezji polskich i francuskich parnasistów)
dowiodła, że to właśnie model rzeźbiarski, uwzględniający także strategię postępowania z rzeźbiarską materią
(wykuwanie, kształtowanie, szlifowanie) służy za punkt odniesienia do postępowania z językiem poetyckim i stanowi
wzorzec dla poetów, pracujących w języku analogicznie do rzeźbiarza, wykuwającego marmurowe posągi. Zmiany w
sztuce rzeźbiarskiej (za sprawą m.in. Rodina i Giacomettiego) znacząco wpłynęły na sposób tekstowej reprezentacji
rzeźby, która w później nowoczesności przestaje określać to, co skończone i zamknięte, a zaczyna być synonimem tego,
co widmowe, nieskończone i trudne do wydzielenia z przestrzeni, w której się znajduje. Tego rodzaju przemiany w
podejściu do rzeźby, uobecnione w tekstach literackich, pozwalają wskazać, w jaki sposób rzeźba może być traktowana
jako figura utopijna, która przekracza ustalone opozycje między tym, co trwałe oraz ulotne; monumentalnością i
fragmentarycznością czy skończonością i otwartością. Dzięki takiemu rozpoznaniu rzeźbiarskich właściwości w
literaturze możliwe jest potraktowanie jej jako figury określającej kondycję dzieła sztuki (zmienną w zależności od
strategii ujmowania rzeźby) czy też podmiotowość.
Jako utopia estetyczna, rzeźba pozwala znaleźć wzorzec ideału formy artystycznej, która pod koniec XX wieku miała być
perfekcyjnie wykonaną, zamkniętą strukturą. Odnosząc rzeźbę do właściwości podmiotu można wskazać, że w
interesujący sposób rezonuje ona wiele fantazji obecnych w literaturze nowoczesnej i odnoszących się z jednej strony do
pragnienia stworzenia zamkniętego, autonomicznego i spójnego podmiotu, z drugiej natomiast - do wskazania, w jaki
sposób to, co zdekomponowane, fragmentaryczne i niepełne może stanowić rodzaj uwolnienia podmiotu spod zgubnej
logiki zakmnięcia i samowystarczalności. W tym kontekście rzeźba i zmieniające się podejście do niej i jej właściwości
okazują się niezwykle istotnymi kodami, pozwalającymi reinterpretować kluczowe pojęcia literatury nowoczesnej.