szótár 1

Transkrypt

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
M
3672
mklik [motyl nocny, szkodnik żerujący w mące i
kaszy] – moly
Mklik mączny (łac. Ephestia kuehniella) [motyl
zaliczany do rodziny omacnicowatych
(Pyralidae), przypominający wyglądem
mola mieszkającego w szafach, szkodnik
magazynów zbożowych i spożywczych
oraz szafek kuchennych] – lisztmoly
(Ephestia kuehniella avagy Anagasta
kuehniella) [a valódi lepkék közül a
fényiloncafélék (Pyralidae) családjában a
karcsúmolyok (Phycitinae) alcsaládjába
tartozó, kártevő lepkefaj]
mknąc – száguldva
mknąć (mknie) [1. poruszać się bardzo szybko
naprzód; 2. o życiu, czasie itp.: szybko
mijać, przemijać] – robogni, rohanni,
siklani, suhanni, surranni; száguldani;
loholni; röppenni
mknąć na snowboardzie – snowboardozni
mknąć z wiatrem – széllel száguldozni
mknięcie – rohanás, robogás, száguldás
mlask [1. pot. odgłos mlaskania, mlaśnięcia; 2. w
niektórych
językach
afrykańskich:
spółgłoska zwarta lub zwarto-szczelinowa]
– csámcsogás, cuppogás
mlaskanie – csámcsogás, cuppogás
mlasnąć (mlaśnie) — mlaskać [1. poruszając
wargami
lub
językiem,
wydać
charakterystyczny
odgłos;
2. o
półpłynnych,
zwykle
lepkich
substancjach: uderzając o coś lub
odrywając się od czegoś, wydać
charakterystyczny odgłos] – cuppantani,
csettinteni; csámcsogni
mlaskać – (przy jedzeniu) csámcsogni; cuppogni
mlaskać językiem – csettinteni, csettintgetni
MLC NAND Flash (mlc - ang. multi-level cell)
[technologia pamięci flash. Cechuje się
wieloma stanami napięć w każdej
komórce, co umożliwia zapisanie w niej
więcej bitów w przeciwieństwie do pamięci
typu SLC NAND flash (slc - ang. singlelevel cell), której komórki składają się
tylko z jednego stanu.] – MLC NAND
Flash (mlc - ang. multi-level cell =
többszintű cella) [Az MLC memória 3 vagy
annál több bitet tárol minden egyes cellában.
A nagyobb mennyiség raktározásából
adódóan az MLC memóriakártya lassabb
adatátvitelt, magasabb fogyasztást és
rövidebb cella élettartamat eredményez. Az
MLC memóriakártya előnye az alacsonyabb
előállítási költség. Az MLC flash
technológia
hagyományos
memóriatermékeknél használatos. Az MBC
(Multi-Bit Cell) hasonló az MLC-hez, ez két
bit nagyságú adatot tárol cellánként.]
mlecz [1. pot.; zob. mniszek; 2. roślina polna o
wysokiej,
grubej
łodydze,
ostro
ząbkowanych liściach i żółtych kwiatach;
3. nasienie
ryb
samców;
4. limfa
wypływająca z jelit; 5. zawartość żołądka
powstała w procesie trawienia pokarmu
przez sok żołądkowy] – (roślinny) növényi
tej; (u ryb) haltej; velő (öszetételekben)
Mlecz, łyczoga (Sonchus) [rodzaj roślin
jednorocznych,
dwuletnich
i
bylin
należących do rodziny astrowatych.
Rodzaj liczy około 60 gatunków
występujących na terenie Europy, Azji i
Afryki. Niektóre gatunki stały się
chwastami ruderalnymi i znacznie
powiększyły zasięg występowania. Nazwą
"mlecz" określa się powszechnie, lecz
błędnie mniszka lekarskiego.] – növényi tej
Mlecz polny (Sonchus arvensis L.) [gatunek
rośliny z rodziny astrowatych. Występuje
w całej Europie, w środkowej i zachodniej
Azji, na Syberii, Kaukazie i w Afryce
Północnej (Algieria, Maroko, Tunezja).
Rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza
tym
rodzimym
obszarem
swojego
występowania. W Polsce jest pospolity na
niżu i w niższych położeniach górskich.] –
Mezei csorbóka (Sonchus arvensis L.)
[tarackszerű gyökeres, 60-150 magasra
megnövő, minden részében tejnedvet
tartalmazó növény]
mlecz picierzowy – gerincvelő
Mlecz wilczy [Wilczy mlecz: Wilczy mlecz/ psie
mleko/ Tithymalus: Herba lactaria. [...]
Lactuca marina. [...] Characias. Kn 1260.] –
kutyatej
Mlecz zwyczajny (Sonchus oleraceus L.) [gatunek
rośliny należącej do rodziny astrowatych.
Występuje w prawie całej Europie, na
znacznych obszarach Azji oraz w Afryce
Północnej. W Polsce jest dość częsty.
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
-
Wersja 01 01 2017.
Nazwą „mlecz” określa się powszechnie,
lecz błędnie mniszka lekarskiego] – Szelíd
csorbóka (Sonchus oleraceus)
3673
Calotropis procera
mleczarka – tejesasszony, tejcsarnokosnő
Szelíd csorbóka (Sonchus oleraceus)
Mleczaj
wełnianka
(Lactarius
torminosus
(Schaeff.)
Gray)
[rydz
fałszywy,
nibyrydzek – gatunek grzybów należący
do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)] –
szőrgomba (Lactarius torminosus)
mleczak [1. pot. ząb mleczny; 2. pot. młode
zwierzę, ssące jeszcze mleko; 3. samiec ryb
z dojrzałym do zapłodnienia nasieniem; 4.
nazwa hodowlana, określająca dojrzałe
samce ryb gotowe do rozrodu, zawierające
nasienie zwane mleczem] – tejfog; szopós
állat, (gúny) tejfelesszájú; tejes (hal)
Mleczara (Calotropis R. Br.) [rodzaj roślin z
rodziny toinowatych, liczący 2 gatunki. W
stanie dzikim występuje w gorących i
ciepłych obszarach Azji i Afryki.] –
Sodomabirs (Calotropis R. Br.)
Gatunki
 Mleczara olbrzymia, kalotropis olbrzymi
(Calotropis gigantea (L.) Ait. f.) – gatunek
rośliny z rodziny toinowatych, pochodzący z
tropikalnych rejonów Azji: Iran, Chiny
(Guangdong, Guangxi, Sichuan, Yunnan),
Półwysep Indyjski, Indochiny, Malezja).
Roślina zawiera trujący sok mleczny. –
Sodomabirs v. koronavirág (Calotropis
gigantea) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályának a tárnicsvirágúak (Gentianales)
rendjéhez,
ezen belül a meténgfélék
(Apocynaceae) családjához tartozó faj.]
 mleczara wyniosła (Calotropis procera (Ait.)
Ait. f.) – Sodomabirs v. Szodomai alma
(Calotropis procera) [Csak a bibliai
hagyományok emlitik ezt a mérgező trópusi
cserjét, amelynek szép nagy, gömbölyű, érett,
almazöld termése kissé megnyomva szétnyilik,
és belőle csillogó selyemszálas, de mérgező
magvak százai repülnek a levegőbe. A legenda
szerint a Holt tenger helyén egykor virágzó
gyümölcsösök elátkozott hírnökei ők, amelyek
Szodoma sorsára emlékeztetve, a bűn
következményeire hívják fel figyelmünket: a
szép külső gyakran mérget rejt magában.]
Stefan Żechowski, Wiosna w PGR, 1953
mleczarnia [1. zakład przetwórstwa mleka; 2.
posp. duży biust] – tejüzem, tejcsarnok,
tejfeldolgozó, tejüzlet; (átv.) nagy mell
mleczarniany, -a, -e – tejüzemi, tejcsarnok-,
tejüzletmleczarski, -a, -ie – tej-, tejes, tejgazdasági
mleczarstwo – tejtermékgyártás, tejgazdálkodás
mleczarz
[1. roznosiciel
mleka;
2. osoba
zajmująca się mleczarstwem] – tejes ember
mleczko [1. zdr. od mleko w zn. 1.; 2. gęsty,
białawy płyn do pielęgnacji skóry i
zmywania makijażu; 3. zob. mleko w zn.
3.;
4. płyn
wydzielany
wewnątrz
niektórych organizmów zwierzęcych,
stanowiący pokarm dla młodych; 5. zob.
mlecz w zn. 3.] – tej, arctej; (od mleko)
tejecske, (mlecz) tej; tejes étel
mleczko do opalania – naptej
mleczko kauczukowe [zob. lateks] – (lat.) latex;
(vegytan) kaucsuktej, tejnedv
mleczko kosmetyczne – arclemosó, arctej
(sminkeltávolító)
mleczko maciczne, embriotrof [1. substancja
odżywiająca
zarodek
ssaków;
2.
substancje odżywiające zarodek ssaków w
okresie przed zagnieżdżeniem w błonie
śluzowej macicy (u większości); m.in.
wydzielina gruczołów tej błony, przesącz
krwi matki] – méh tej
3674
mleczko pszczele [1. wydzielina gruczołów
gardzielowych pszczół robotnic, którą
karmione są larwy pszczele; 2. jasna, gęsta
substancja o lekko kwaśnym smaku,
prawie bezwonna. Wydzielina ślinianek
pszczół robotnic] méhtej; méhpempő (jelly
royal=anyapempő, vagy méhtej) [egy
koncentrált, az emberi fogyasztásra is
alkalmas
fehéresen csillogó,
enyhén
savanykás jellegű krémszerű termék, a
dolgozó méhek garatmirigye által termelt
váladék.]
mlecznobiały, -a, -e [biały, czasem z kremowym
odcieniem] – tejfehér
mleczność – tejadási képesség, tejtartalom,
tejhozam
mleczność krów – a tehenek tejadási képessége v.
tejelhozama
mleczny, -a, -e [1. związany z mlekiem,
przyrządzony na mleku; 2. mający kolor
mleka; 3. o zwierzętach hodowlanych:
dający dużo mleka; 4. mający związek z
cieczą zawartą w komórkach roślin] –
tejes, tejmleczna – tejes étrend
Mleczna
Droga
[galaktyka
spiralna
z
poprzeczką, w której znajduje się m.in.
nasz Układ Słoneczny. Droga Mleczna
inaczej nazywana jest Galaktyką (dla
odróżnienia od innych galaktyk pisaną
przez duże "G"). Zawiera od 200 (wg
starszych szacunków) do 400 miliardów
(wg nowszych szacunków) gwiazd,
średnicę około 100 000 lat świetlnych i
grubość ok. 12 000 lat świetlnych.] –
Tejút, Tejútrendszer [Tejútrendszer a Lokális
Galaxiscsoport
egyik (a Hubble-féle
galaxisosztályozás szerinti SBb vagy SBc
típusú) küllős spirálgalaxisa, melyben a
Naprendszer és ezen belül Földünk található.
200-400 milliárd csillag található benne,
átmérője 30 kiloparszek (97 800 fényév, azaz
9,5·1017 kilométer), legnagyobb vastagsága 5
kpc (16 300 fényév). A Földről két
spirálkarját, az Orion- és Nyilas-kart látjuk.
Vizsgálatát megnehezíti, hogy belülről
látjuk. A Tejútrendszernek a Földről látható
része a Tejút.]
mleczna kawa – tejeskávé
mleczne szkło – tejüveg
mleczywo – tejtermékek, tejes ételek
mleć [1. rozdrabniać, rozcierać coś na miazgę za
pomocą odpowiednich przyrządów; 2. w
odniesieniu do mechanizmów: kręcić
czymś lub mieszać w czymś; 3. powoli coś
żuć] – őrölni, darálni
mleć co czym – őrölni vmit vmivel
-
Wersja 01 01 2017.
mleć co na co – őrölni vmit vmivé
mleć językiem [mówić, zwłaszcza dużo,
nieciekawie, lub jałowo] – karattyolni;
hadarni; pereg a nyelve
mleć kawę – kávét darálni
mleć się [być mielonym] – őrlődni
mleko
[1. biały,
nieprzezroczysty
płyn
wytwarzany przez gruczoły mleczne
kobiet i samic zwierząt, będący pokarmem
dla nowo narodzonego potomstwa; taki
płyn pochodzący od krów i innych
zwierząt hodowlanych, służący ludziom
jako pożywienie; 2. biaława ciecz będąca
zawiesiną ciała stałego w wodzie;
3. biaława ciecz zawarta w komórkach
niektórych roślin; 4. gęsta mgła; 5.
wydzielina gruczołów mlekowych samic
ssaków służąca jako pokarm dla młodych
osobników. Charakter fizyczny - emulsja.
6. grało ważną rolę w życiu starożytnych
Izraelitów, którzy byli koczownikami i
czasami musieli żyć tylko z mleka i mięsa
swoich trzód. Kanaan był krajem mlekiem
i miodem płynącym. Z braku wody
gotowano nawet mięso w mleku, co
zabronione było u Izraelitów. Będzie go
pod dostatkiem w Millenium. Porównane
do pokarmu duchowego, który jest
bezpłatny. Mleko jest symbolem tej części
Słowa Bożego które zrozumiałe jest w
początkowym
okresie
poznania
duchowego. Hebrajczycy nie rośli w
poznaniu Słowa Bożego i zdolni byli tylko
do spożywania mleka. Do nich podobni są
ci chrześcijanie, którzy poprzestają na
czytaniu urywków z Biblii, które
doprowadziły ich do nawrócenia się, po
czym już więcej Słowa Bożego zgłębiać nie
chcą.] – tej, tejszerű folyadék
mleko acydofilne [pasteryzowane mleko krowie
zakwaszone specjalnymi bakteriami] –
acidofil-tej [ún. acidofil-tejet a tej
Lactobacillus
acidophilusszal
való
beoltásával kapnak]
mleko butelkowe – üveges tej
mleko cementowe [zaczyn cementowy] –
cementtej
mleko chude – alacsony zsírtartalmú, sovány tej
mleko
humanizowane
[mleko
krowie
upodobnione
składem
do
mleka
kobiecego] – humanizált tej
mleczko kauczukowe [zob. lateks] – (lat.) latex
mleko kipi – kifut a tej
mleko kobiety – anyatej
mleko kokosowe – kokusztej
mleko kondensowane a. konserwowane –
kondenzált tej, sűrített tej; tejkonzerv
3675
mleko konsumpcyjne – fogyasztói tej, frisstej
mleko krowie; mleko (z krowy) – tehéntej
mleko kwaśne – savanyú tej
mleko matki – anyatej
mleko migdałowe – mandulatej
mleko o przedłużonej trwałości – tartós tej
mleko odciągane [mleko, z którego zebrano
śmietanę] – lefölözött tej
mleko odtłuszczone – lefölözött, sovány tej
mleko pasteryzowane (UHT) – ultrapasztőrözött
(UHT) tej
mleko pełnotłuste – magas zsírtartalmú, teljes tej;
lefölözetlen tej [hőkezelt tej, amely a
zsírtartalom vonatkozásában megfelel a
következő követelmények egyikének: a)
standardizált teljes tej: legalább 3,50 %
(m/m) zsírtartalmú tej. A tagállamok
azonban
további
kategóriát
is
megállapíthatnak a 4,00 % (m/m) vagy azt
meghaladó zsírtartalmú teljes tejre, b) nem
standardizált teljes tej: olyan tej, amelynek
zsírtartalmát a fejési fázis óta nem
változtatták
meg,
akár
tejzsírok
hozzáadásával vagy kivonásával, akár olyan
tejjel
való
elegyítésével,
amelynek
természetes zsírtartalmát megváltoztatták.
Tejzsírtartalma azonban nem lehet 3,50 %nál (m/m) kevesebb]
 mleko pełnotłuste – 3,2%;
 mleko półtłuste – 1,5% i 2%;
 mleko odtłuszczone – 0,5% czy 0%
mleko pod nosem – tejfelesszájú
mleko podeszło wodą – összegyűlt a tejben a savó
mleko prosto od krowy – frissen fejt tej
mleko się gotuje – forr a tej
mleko się kisi – a tej megalszik v. megsavanyodik
mleko się ścięło – a tej összement
mleko się zsiadło – a tej megaludt
mleko się zwarzyło – a tej összement v.
megtúrósodott
mleko skondensowane – kondenzált v. sűrített tej
mleko się nadwarzyło – összement a tej
mleko sterylizowane – pasztőrizált tej; pasztőrtej
mleko surowe – nyerstej
mleko w folii – zsacskós tej
mleko w kartonie – dobozos tej
mleko w proszku – tejpor
mleko w worku – zacskós tej
mleko wapienne [zawiesina wapna gaszonego] –
mésztej
mleko wykipiało – kifutott a tej
mleko zagęszczone – sűrített tej
mleko zbierane – lefölözött tej
-
Wersja 01 01 2017.
mleko zsiadłe (skwaszone mleko, kwaśne mleko)
[powstaje
ze
świeżego
mleka
(niepasteryzowanego
ani
niesterylizowanego) odstawionego do
skwaśnienia] – aludttej
mlekodajny,
-a,
-e
[1. o
zwierzętach
hodowlanych:
dający
mleko;
2. wpływający na mleczność bydła] –
tejelő, tejadó
mlekowy, -a, -e – tejre vonatkozó, tejjel
kapcsolatos
mlewo [zboże przeznaczone do przemiału lub
będące w trakcie mielenia] – dara
mlyc [mniszek lekarski] – [Słowniczek języka
śląskiego] gyekmekláncfű v. pitypang
młocarka, młocarnia, młockarnia [1. maszyna
rolnicza do oddzielania ziaren od kłosów,
kolb, strąków itp.; 2. maszyna rolnicza
służąca do młócenia, czyli do oddzielania
ziaren zboża od kłosów. Konstruktorem
pierwszej młocarni (ok. roku 1796 był
szkodzki inżynier mechanik Andrew
Meikle. Była ona przeznaczona do
mechanicznej separacji ziarna od kłosów,
łodyg i łusek zbożowych.] – cséplőgép [1. a
gabonaneműek cséplését és az elcsépelt mag
tisztítását végző gépezet; 2. olyan zárt
munkaterű, jellemzően kerekekre szerelt
mezőgazdasági gép, amelyet a gabonafélék
(búza, rozs, árpa, zab, rizs, köles, cirok),
esetleg a cséplőszerkezet átalakításával
egyéb kultúrnövények (napraforgó, kukorica,
hüvelyesek, herefélék, fűfélék stb.) magjának
kinyerésére, tisztítására és osztályozására
használnak.]
młocarnia motorowa – motoros cséplőgép
młocarnia parowa – gőzcséplőgép
młocarnia zaturkocze – a cséplőgép zakatol
młocarz, młockarz [1. osoba młócąca zboże; 2.
człowiek młócący cepami zboże; młocek] –
kalapácsvető; cséplő, cséplőmunkás
młociarz [sportowiec uprawiający rzut młotem]
– kalapácsvető
młocisko – kalapácsnyél, cséphadarónyél; nagy
kalapács
3676
młocka, młócka, młócenie [1. wyłuskiwanie
ziarna z kłosów, strąków itp. za pomocą
cepów lub maszyn; 2. ziarno wydobywano
z kłosów przez poganianie bydła po słomie
z ziarnami w kłosach, albo też ciągnięcie
narzędzi rolniczych podobnych do sań, z
tym, że zaopatrzone były w kółka
obracające się między płozami. Wołu
młócącemu nie nakładano kagańca na
pysk, tzn. mógł jeść z tego, ile chciał.
Paweł powtórzył to miejsce, gdy chciał
udowodnić, że kto pracuje dla Ewangelii,
ten powinien się także z niej żywić.] –
cséplés [(dawno) Kétféle cséplési mód
létezett;
a
kalászokat
bottal
vagy
cséphadaróval kiverték, vagy pedig a szérűn
ökrökkel,
olykor
cséplőszánkával
kitapostatták (Ézs 28,27).]; kicsépelt gabona
młocka kieratowa – nyomtatás, lóval való cséplés
Maria Konopicka
Młocka
Łupu, cupu! Łupu, cupu!
Cepami w stodole;
Poczerniało, posmutniało
Nasze czyste pole.
Tęgo bijmy w snopy!
Będziem mieli tej pszeniczki
Po dwa korce z kopy.
Aż ręce ustały;
Ta pszeniczka, sandomierka,
Słynie na świat cały!
młode [niedorosłe, małe zwierzę] – fiatal, kis
állatok
młodniak [młody drzewostan (nieprzekraczający
wieku 20 lat); młodnik] – fiatal erdő,
sarjerdő
młodnieć [czuć się młodszym, odmłodzonym lub
wyglądać
młodziej]
–
fiatalodni,
fiatalosodni
młodnik [1. młody, kilkunastoletni las; 2. młody
drzewostan (nieprzekraczający wieku 20
lat)]; młodniak – növendékerdő
młodo – fiatalosan, fiatalon, ifjan [Czuję się
młodo!: fiatalosan érzem magam!]
młodo wyglądać – fiatalos a külseje; fiatalos külső
v. megjelenés; fiatalnak látszik
-
Wersja 01 01 2017.
młodociany, -a, -e [1. niepełnoletni, niedorosły;
2. pochodzący z okresu wczesnej młodości
lub charakterystyczny dla tego okresu;
3. o zwierzętach i roślinach: będący w
początkowym stadium rozwoju; 4. w
prawie karnym to osoba, która w chwili
popełnienia czynu zabronionego nie
osiągnęła 21 roku życia i w chwili
orzekania przed sądem pierwszej instancji
nie osiągnęła 24 roku życia (Art. 115 § 10
k.k.). Natomiast w prawie karnym
wykonawczym młodociany to odbywający
karę pozbawienia wolności skazany, który
nie ukończył 21 roku życia (art. 84
k.k.w.).] – ifjú, fiatal; fiatalkorú (fk.);
serdülő fiú; zsenge; (átv.) tapasztalatlan
młodociany przestępca – fiatalkorú bűnöző
młodociany robotnik – ifjúmunkás; munkásfiatal
młodociany sprawca – fiatalkorú elkövető
młodociany [osoba niepełnoletnia] – fiatalkorú
młodopolski, -a, -ie – „ifjú lengyelországi”
młodopolszczyzna
[zespół
cech
charakterystycznych
dla
twórczości
okresu Młodej Polski]
– Fiatal
Lengyelország néven ismert irodalmi irány
(XIX. sz. vége)
młodość [1. okres życia zawarty między
dzieciństwem a wiekiem dojrzałym;
2. zespół cech i zachowań właściwych
temu okresowi; 3. wczesna faza rozwoju
czegoś] – (kor) fiatalság (ifjúkor), ifjúság,
ifjúkor
młodość musi się wyszumieć – a fiatalságnak ki
kell tombolnia magát
młodość płochość – (közm) fiatalság bohóság
młodszy, -a, -e – ifjabb, fiatalabb
młodsza – szobalány
młodociana kobieta
3677
młodsza córka – kisebbik v. fiatalabbik lány
młodsza kuzynka – unokahúg
młodsza siostra – húg
młodsze klasy – alsóbb osztályok (iskolában)
młodszy brat – öccs; öccse (vkinek)
młodszy kuzyn – unokaöcs
młodszy oficer [oficer w stopniu podporucznika,
porucznika lub kapitana] – fiatal tiszt
młodszy podoficer [podoficer w stopniu kaprala,
starszego kaprala, plutonowego, starszego
plutonowego] – fiatalabb altiszt
młodszy rangą – (wojsko) alacsonyabb rangban
van
młodszy rangą oficer – alacsonyabb rangú
katonatiszt
młody, -a, -e [1. o człowieku: będący w okresie
życia między dzieciństwem a wiekiem
dojrzałym; 2. właściwy młodym ludziom;
3. o zwierzęciu: niedawno urodzony; 4. o
roślinach lub ich częściach: będący w
stadium rozwoju; o owocach, zbożach,
warzywach:
wcześnie
dojrzewający,
pierwszy w danym sezonie; 5. o trunkach:
będący
w
stadium
dojrzewania;
6. ukształtowany, powstały niedawno lub
później niż inne rzeczy tego samego
rodzaju] – fiatal, ifjú; új, friss
młoda jak po Marcinie jagoda – [fiatal, mint az
eper Márton napja után (novemberben)]
töpörödött, ráncos képű; fonnyadt
młoda kadra – fiatal dolgozók
młoda kobieta – fiatal nő
młoda mężatka – fiatalasszony; menyecske
młoda panna – fiatal lány v. leány; fiatalasszony,
menyasszony
młoda para – ifjú pár, fiatal pár
-
Wersja 01 01 2017.
Młoda Polska [1. Młoda Polska to okres w
dziejach literatury polskiej obejmujący
lata 1890-1914. Dochodzą wówczas do
głosu nowe prądy artystyczne i umysłowe,
takie jak: modernizm, dekadentyzm,
symbolizm, ekspresjonizm. 2. okres w
dziejach literatury polskiej obejmujący
lata 1890-1914. 3. nazwa modernizmu w
literaturze, muzyce i sztuce polskiej
przypadającego na lata 1895 – 1914. 4.
okres w literaturze i sztuce polskiej
przypadający na lata 1890–1918; 5.
założona przez polskich karbonariuszy 12
maja 1834 r. w szwajcarskim Bernie
półtajna organizacja o charakterze
demokratyczno-republikańskim, związana
z Młodą Europą Giuseppe Mazziniego. Na
czele organizacji stał Komitet (od grudnia
1835 Komitet Centralny), w jego skład
wchodzili Joachim Lelewel, Walenty
Zwierkowski, Nieszkoć, Karol Bogumił
Stolzman.] – Ifjú Lengyelország
młoda siłą, a stary rozumem góruje – (közm.) a
fiatal ember erőben, az öreg észben
gazdagabb
młoda trawka – új, gyenge fű; sarjú
młode [niedorosłe, małe zwierzę] – aprójószág,
fióka, kis állat
młode kartofle – új krumpli; újburgonya
młode lata – ifjú évek, ifjúkor, fiatal kor; ifjúság
młode małżeństwo – fiatal házasok
młode piwko się burzy – a fiatal sör erjed
młode wino [w Mat. 9;16-17 młode wino jest
łaską, dzięki której człowiek będzie
zbawiony w odróżnieniu od zbawienia
tylko przez uczynki wg Starego Zakonu.
Krew Pana jest Nowym Testamentem
(nowym winem).] – újbor [Az erjedés után
keletkezik a még nyugtalan és élénk újbor,
mely
jellegzetes
erjedési
vagyis
újborbukéval rendelkezik és az élesztôkrôl
még nincs lefejtve.]
młode wino a. piwko musi się wyszumieć; młode
musi się wyszumieć – új bornak ki kell
forrnia, az ifjúságnak ki kell tombolnia
magát
młode ziemniaki – újkrumpli, újburgonya
młody – jegyben járó ifjú
młody chłop – parasztlegény
młody człowiek – fiatalember
młody duchem – szellemileg friss
Młoda gwardia (rus. Молодая гвардия) – Ifjú
Gárda
młody kartofelek – újburgonya, újkrumpli
młody kulturalny człowiek – művelt fiatalember
młody małżonek – fiatal házas
3678
młody las – fiatal erdő, sarjerdő
młody robotnik – munkásfiatal
młody wiek – ifjúkor, fiatal kor
młodzi [1. młodzi ludzie, młodzież; 2. pot.
kobieta i mężczyzna w dniu swojego
ślubu; 3. pot. młode małżeństwo] –
fiatalok; ifjú pár młodzi statecznieją – a
fiatalok lehiggadnak, megkomolyodnak
młodzian, młodzieniec [młody mężczyzna] –
legény, ifjú, fiatal, fiatalember; serdülő fiú
młodzieniaszek [pot. dorastający chłopak] –
legényke
młodzieniec kilkunastoletni – alig húsz éves v.
tízegynéhányéves ifjú
młodzieniec pod wąsem – pelyhedző álló legény
młodzieniec źle ułożony – rosszul nevelt
fiatalember
młodzieńczość – fiatalos hév v. lendület;
fiatalosság
młodzieńczo – fiatalosan
młodzieńczość – fiatalság; ifjúság
młodzieńczy, -a, -e [1. właściwy młodym
ludziom; 2. pochodzący z okresu czyjejś
młodości; 3. bardzo młody] – fiatalos, ifjúi;
nagyon fiatal
młodzież [1. młodzi ludzie; 2. środ. młode
drzewka; 3. środ. niedorosłe potomstwo
zwierząt; 4. kategoria społeczna ludzi w
wieku dojrzewania, będących do pewnego
momentu pod opieką opiekuna prawnego,
najczęściej
rodzica.
Dokładne
wyznaczenie przedziału wiekowego dla
młodzieży nie jest jednak możliwe. Nauki
społeczne najczęściej jako młodzież
traktują ludzi w stadium rozwoju
pomiędzy dzieciństwem a dojrzałością
społeczną. Zwykle przyjmuje się przedział
od 15 do 24 roku życia, choć niektórzy
badacze wyróżniają wiek dorastania (od
12-13 do 17-18 lat) i wiek młodzieńczy (od
17-18 do 23-25 lat).] – fiatalok, ifjúság,
fiatalság (ifjak); fiatal fácska; fiatal állat
młodzież akademicka, młodzież uniwersytecka –
egyetemi ifjúság
młodzież pokręciła się przy dźwi kach patefonu
– a fiatalság táncolt egy keveset a gramofon
mellett
młodzież pozłacana – aranyifjúság
młodzież robotnicza – munkásifjúság
młodzież szkolna – tanulóifjúság
młodzież złajdaczyła się – a fiatalság
kicsapongóvá lett v. elzüllött
młodzieżowiec – (közb.) vmely ifjúsági szervezeti
aktíva; (sport) ifi
młodzieżowo – ifjan
-
Wersja 01 01 2017.
młodzieżowość – ifjúság
młodzieżowy, -a, -e – ifjúsági (ifj.)
młodzik [1. pot. bardzo młody mężczyzna
niedoświadczony życiowo; 2. zawodnik
młodszy od juniora; 3. młode zwierzę] –
(gúny) gyerkőc, fickó, tejfelesszájú, tacskó,
taknyos, siheder; újhold; (sp) ifjúsági
versenyző; (áll) fiatal állat
Młodzik [w ZHP i ZHR pierwszy męski stopień
harcerski. W SHK Zawisza stopień drugi.
W zależności od tradycji środowiska jego
zdobycie
może
być
związane
z
dopuszczeniem do złożenia Przyrzeczenia
Harcerskiego. Przeznaczony dla harcerzy
w wieku 11-14 lat. Oznaczeniem stopnia
jest oksydowany krzyż harcerski (ZHR
lub ZHP) lub jeden belka na pagonie
(ZHP).] – Młodzik (ifjúsági szervezet)
młodziuchny, -a, -e; młodziusieńki, -a, -ie;
młodziuteńki, -a, -ie; młodziutki, -a, -ie –
nagyon fiatal, fiatalka
młokos [młody mężczyzna lub chłopiec;
nastolatek] – tejfelesszájú, tejfölösszájú,
zöldfülű, éretlen; tacskó; kölyök
młot [1. duży i ciężki młotek; 2. pogard. o kimś
nieobytym lub tępym; 3. maszyna do
obróbki plastycznej metali; 4. zob. młotek
w zn. 3.; 5. metalowa kula służąca do
rzutów w dal; 6. jest bardzo starym
narzędziem. Już w starożytności robiono
różne młotki i młoty. Wbijano nimi kołki
namiotowe. Obrabiano nimi kamienie
(widocznie znali się już na hartowaniu
stali); gładzono nimi blachy; używano
jako broń.] – (műsz.) kalapács, pöröly;
nagykalapács; (bibl.) kalapács [Szerszám,
sokoldalú
felhasználással;
használják
ércöntésnél
(Ézs
41,7),
sátorkaró
beveréséhez (Bír 4,21), kovácsoláshoz (Ézs
44,12). Olykor jelképes értelemben is a
pusztító erőre és hatalomra (Jer 23,29;
50,23).]
młot [rekin o spłaszczonej głowie, żyjący w
ciepłych wodach Atlantyku i Oceanu
Spokojnego] – kalapácsfejű cápa (scalloped
hammerhead shark). (Cornuda, Pez
martillo, cruz)
młot górniczy – fejtőkalapács
3679
młot hydrauliczny – hidraulikus kalapács
młot kafarowy [ruchoma część kafara służąca do
wbijania pali w grunt] – cölöpverő
kalapács
młot kowalski – kovácskalapács
młot krzemienny – kőkalapács
młot kuźniczy – kovácskalapács
młot mechaniczny – gépkalapács
młot parowy – gőzkalapács
młot pneumatyczny – (bányászat) légnyomásos v.
pneumatikus kalapács; fejtőkalapács
młot wiertniczy – fúrókalapács
młot, wytłoczony [w Starym Testamencie skórki
z winogron po wytłoczeniu wina. W
Nowym Testamencie widocznie chodzi o
roślinę
strąkową
zwaną
chlebem
świętojańskim; używana jako pasza dla
zwierząt; czasami służyła jako pożywienie
dla biednych ludzi.] – prés
młoteczek [1. zdrobnienie od: młotek; 2. jedna z
trzech kosteczek słuchowych w uchu
środkowym ssaków; 3. styk ruchomy
przerywacza w obwodzie elektrycznym; 4.
część
niektórych
instrumentów
muzycznych uderzająca w struny] –
kalapács (fülben), kiskalapács
młoteczek drewiany – (muz) faléc
młoteczek – kowadełko – strzemiączko (rucho) –
hallócsontocska
młoteczek strojeniowy – hangolókalapács
młotek [1. narzędzie służące do wbijania,
przybijania lub kucia, składające się z
metalowego lub drewnianego obucha
osadzonego na trzonku; 2. zob. młot w zn.
2.; 3. przyrząd wyposażony w bijak,
służący
do
nitowania,
rozbijania
betonowych elementów itp.; 4. ruchoma
uderzająca część różnych mechanizmów;
5. zob. młoteczek w zn. 5, 6.; 6. przyrząd
do gry w krokieta] – kis kalapács,
kézikalapács; (element szabli) fokél
młotek do napraw nadwozia – gumikalapács
młotek drewniany – fakalapács
młotek murarski – kőműveskalapács
młotek neurologiczny – reflexkalapács
młotek opukowy – kalapács, reflexkalapács
młotek udarowy – (bányászat) bontó-, vájár-,
aprítókalapács, fejtőkalapács
młotkowany
(wzór
tłoczenia)
[imitacja
powierzchni metalu z wgłębieniami
powstałymi przez uderzenia młotkiem.] –
fémfelület imitáció (kalapáccsal előállított
mélyedésekkel)
młócenie – cséplés
-
Wersja 01 01 2017.
młócić [1. wyłuskiwać ziarna z kłosów, strąków,
łuszczyn itp. za pomocą cepów lub
maszyn; 2. pot. uderzać w coś szybko,
miarowo; 3. pot. bić kogoś z całej siły;
4. pot. powtarzać ciągle to samo; 5. pot.
jeść prędko, żarłocznie] – (gabonát)
csépelni;
kicsépelni;
kinyomtatni;
elcsépelni; (átv.) mohón enni
młócić słomę – szalmát csépelni, (átv.) fölösleges
v. hasztalan munkát végezni, fölöslegesen
beszélni
młócić zboże – gabonát csépelni
młócić się [pot. bić jeden drugiego] – verik v.
csépelik egymást
młódka [1. pot. o młodej kobiecie, dziewczynie;
2. młody
ptak
niemający
jeszcze
upierzenia; 3. samica zwierzęcia, która
jeszcze nie miała potomstwa lub ma je po
raz pierwszy] – fiatal lány v. nő; fiatal
nőstényállat; (kártya) alacsony kártya
młódź [daw. młodzi ludzie, młodzież] – (elavult)
ifjúság
młóto [odpad pszeniczny powstały przy
produkcji piwa; słodziny] – (lerakódott)
malátacukor szemcsék, melasz
młyn [1. budynek z urządzeniami do mielenia i
przerabiania zboża na mąkę, kaszę itp.;
2. pot. nawał pracy, spraw do załatwienia;
też: zamieszanie tym spowodowane;
3. maszyna
do
rozdrabniania
lub
miażdżenia twardych materiałów; 4. w
starożytności mielono ziarna albo w
domu, albo w specjalnych miejscach.
Mielono na żarnach, które przetrwały do
czasów współczesnych. Składały się z
dwóch kamieni okrągłych (płaskich) z
których ten dolny był cięższy i twardszy, a
ten górny z otworem był lżejszy i bardziej
miękki. Do otworu w górnym kamieniu
wsypywano ziarno i kamień obracano
przy pomocy kółka umieszczonego przy
brzegu górnego kamienia. Niekiedy żarna
składały się z dwóch podługowatych
kamieni, przy czym ten górny posuwany
był w jedną i drugą stronę. Zazwyczaj
była to robota kobiet. Izraelici mieli je
także ze sobą na pustyni podczas
wędrówki do Ziemi Świętej. Mełli w nich
mannę. Miejsce w Obj. 18;22 wskazuje na
to, że fałszywy kościół już nigdy więcej nie
powstanie po sądzie przy końcu wielkiego
ucisku.] – (ol. mulino, ném. mulin =Mühle)
malom [Berendezés ehető gabonafajták:
búza, árpa, zab, rozs lisztté őrlésére; két
egymásra helyezett kőből állt, amelyek közül
a
felső
forgatható
volt,
közöttük
morzsolódott szét a gabonaszem (2Móz 11,5;
3680
4Móz 11,8; 5Móz 24,6; Jer 25,10; Mt 24,41);
régen kézzel hajtották (kézi malom).]
młyn amerykański – amerikai malom [Az
amerikai malom például nem jelentett új
őrlési eljárást, hanem a gőzerő alkalmazása
által nyújtott lehetőségek kihasználásának
legjobb technikai megoldását, amely
lényegében a kő járat és a gőzgép közötti
közlőmű modernizálásában, az erőátviteli
szerkezet fa alkatrészeinek vasszerkezetre
való kicserélésében, a gőzerő gazdaságos
felhasználásában
és
új
munkagépek
alkalmazásában nyilvánult meg ; a termelés
mennyiségi növelésére törekedett s ezért
szaporította a kőjáratok számát. Az amerikai
malomrendszer alapját a Brestből származó
francia malomkő képezte, amelynek
elhasználódása lassúbb volt a másfajta
kövekénél. A francia malomkő az amerikai
malmok révén vált ismertté Európában.]
młyn elektryczny – elektromos malom
młyn klekoce – a malomkerék zakatol
młyn kolacze – a malom zakatol
młyn kukurydziany – kukoricamalom
Młyn kulowy [to odmiana młyna, w którym
funkcję mielników spełniają kule o
różnych średnicach, wykonane z twardego
materiału o dużej gęstości, takiego jak
stal, czy ceramika. Młyny tego typu służą
do mielenia na sucho lub mokro surowców
średniotwardych i miękkich - stosuje się je
do przeróbki rud a także w przemyśle
cementowym, ceramicznym i w energetyce
(spalanie pyłu węglowego i przygotowanie
sorbentu do instalacji odsiarczania
spalin).] – golyósmalom
młyn parowy – gőzmalom
młyn stożkowy – kúpos őrlő
młyn trajkotał – a malom kerepelt, zakatolt
młyn turkocze – zakatol a malom
młyn wietrzny [zob. wiatrak] – szélmalom
młyn wodny – vízimalom
-
Wersja 01 01 2017.
młyn a. młynek wolnoobrotowy – mikrobarázdás
malom
młynarczyk – molnárlegény
młynarka [1. pot. forma ż od młynarz.; 2. pot.
zajęcie młynarza] – molnárné, molnárlány;
molnár foglalkozás
Młynarka [wieś w gminie Baranów, powiat
kępiński, województwo wielkopolskie.
Leży ok. 5 km na południowy wschód od
Kępna.] – Młynarka (falu)
młynarski, -a, -ie [1. związany z młynarstwem,
młynarzem; 2. przymiotnik od: Młynary]
– molnár-, malommłynarstwo [1. zajęcie młynarza; 2. dział
przemysłu zajmujący się przerobem
ziarna zbóż na mąkę, kaszę i inne
produkty] – molnármesterség
młynarz – molnár
Młynarz (słow. Mlynár) [rozłożysty szczyt w
Słowacji, w bocznej grani Tatr Wysokich,
odchodzącej
od
Żabiego
Szczytu
Wyżniego początkowo na wschód a
następnie
skręcającej
w
kierunku
północnym. Młynarz oddziela Dolinę
Żabich Stawów Białczańskich (Žabia
Bielovodská dolina) od Doliny Ciężkiej
(Česká dolina) i głównej części Doliny
Białej Wody (Bielovodská dolina). Od
Żabiego Szczytu Wyżniego oddzielony jest
Młynarzową Przełęczą. Najwyższy punkt
grani to Wielki Młynarz (Veľký Mlynár),
2170 m m n.p.m..] – Młynarz (hegycsúcs)
młynarzowy, -a, -e – molnárné, a molnárhoz
tartozó
młynek [1. urządzenie do mielenia; 2. gra
planszowa] – (od młyn) kis malom,
kézimalom, daráló; tisztítógép; muliné (két v.
több különböző színű fonalból sodrott
cérna), keringés, körleírás; (sport) muliné,
körvágás; (gra) malom, malomjáték
młynek do czyszczenia zboża – gabonatisztítógép
młynek do mielenia kawy, młynek do kawy –
kávédaráló
młynek do mięsa – húsdaráló
-
Wersja 01 01 2017.
młyny – malmok
młyński, -a, -ie [dotyczący młyna] – malomMMORPG (ang. Massively Multiplayer Online
S-12 Młynek do mięsa
3681
młynek do pieprzu – borsőrlő, borstörő
młynek modlitewny [przyrząd z obracającym się
walcem, na który są nawinięte paski
papieru z tekstami modlitw, używany
przez wyznawców lamaizmu] – imamalom
[Az imamalom belsejében egy vékony
papírtekercs forog, melyen az Om Mani
Padme Hung mantra (ima) számos
példányban, tibeti írással szerepel]
Młynica na Słowacji – Malompatak (1899-ig
Mühlenbach, szlovákul Mlynica, korábban
Milbachy, németül Mühlenbach) község
Szlovákiában az Eperjesi kerület Poprádi
járásában. 2001-ben 360 lakosából 358
szlovák volt, mindössze egy német lakta.
[Dolina Młynicka (słow. Mlynická dolina)
– dolina słowacka położona na terenie Tatr
Wysokich: Malompataki-völgy (szlovákul
Mlynicka dolina) egy kb. 6 km hosszú völgy
a Magas-Tátrában, Szlovákiában. A Csorbaitótól észak-északnyugat felé, a Kriván
szárnyvonulatán lévő Csorbai-csúcs alá
vezet. Oldalról a Furkota-csúcs délkeleti
oldalgerince
(Szoliszkó-gerinc)
és
a
Hlinszka-torony
délkeleti
oldalgerince
(Bástya-gerinc) határolja. A völgy legfelső
végét a Csorbai-csúcs déli bordája két részre
osztja.]
młyniec [1. szybki ruch wirowy, nagły obrót;
2. w fechtunku: cios poprzedzony takim
ruchem
broni],
młynec
–
gyors
forgómozgás,
hirtelen
fordulat;
vívómozdulat
młynkować [1. sortować i czyścić omłócone
ziarno za pomocą młynka; 2. pot. kręcić
czymś w powietrzu; też: kręcić się wokół
czegoś] – tisztítani, rostálni; magot rostálni
(tisztítani); mulinírozni
młynówka – malompatak
Młynówka [zazwyczaj niewielki ciek wodny o
dużym spadku, często uregulowany lub o
charakterze sztucznym, którego energia
wodna
wykorzystywana
była
do
napędzania kół wodnych młynów] –
Malompatak
Role Playing Game) [rodzaj gier
komputerowych RPG, w których duża
liczba graczy może grać ze sobą w
wirtualnym świecie. Podobnie jak w
innych rodzajach RPG gracz wciela się w
postać i kieruje jej działaniami. Dostęp do
gier MMORPG zwykle jest zapewniany
przez producenta gry. Gry tego typu są
bardzo popularne na całym świecie,
szacuje się, że łącznie wszystkie razem na
całym świecie osiągnęły 30 milionów
użytkowników w 2006 roku. Obecnie
uznaje się gry MMORPG za podgrupę
gier MMO, choć to właśnie MMORPG z
tej grupy pojawiło się jako pierwsze.] MMORPG (Massively Multiplayer Online
Role-Playing Game – nagyon sok szereplős
online szerepjáték) (tömeges többjátékos
online játék az IBM-től) [interneten, online
játszható szerepjáték.]
MMU (Memory Management Unit) [zestaw
układów realizujących dostęp do pamięci
fizycznej żądanej przez CPU. Wśród
zadań tych układów znajdują się funkcje
translacji pamięci wirtualnej do pamięci
fizycznej, ochronę pamięci, obsługę
pamięci podręcznej, zarządzanie szynami
danych oraz, w prostszych (szczególnie 8bitowych)
systemach,
przełączanie
banków pamięci.] – (ang.) Memory
Management Unit (Memória Vezérlő
Egység) (tárkezelő egység)
MMX (MultiMedia eXtensions lub Matrix Math
eXtensions);
multimedia
extensions
{rzecz.};
rozszerzenia
multimedialne
{niemęskoos.} [komp.] [zł.] [to zestaw 57
instrukcji SIMD dla procesorów Pentium i
zgodnych.
Rozkazy
MMX
mogą
realizować
działania
logiczne
i
arytmetyczne na liczbach całkowitych.
Pierwotnie wprowadzone w 1997 przez
Intela dla procesorów Pentium MMX,
aktualnie dostępne również na procesory
innych producentów – wraz z rozwojem
procesorów i dodawaniem nowych
rozszerzeń (np. SSE) zbiór rozkazów
MMX powiększał się. Instrukcje te są
wykorzystywane przez procesory od Intel
Pentium MMX i AMD K6 wzwyż.] –
MMX, MultiMedia Extension (multimédia
kiterjesztések) [1. 1997 elején az Intel a
Pentiumban vezette be az MMX (Multimedia
Extension) utasításkészlet-kiegészítést, s azt
minden azóta megjelent processzorába
beépítette, és egymegállapodás alapján az
3682
AMD és a VIA is átvette tőle. 2. MMX
(MultiMedia eXtensions) [Az Intel a
Pentium processzorait 1997-ben 57 új
utasítással látta el. Ezek felgyorsítják a
megfelelő
szoftvereket
(pl.
grafikus
programok, hangfelismerő programok). A
gyártó a processzor architektúráját is
optimalizálta. Így az első szintű cache
méretét duplájára, 32 Kbyte-ra növelték,
amiből a nem MMX-re optimalizált
szoftverek is profitálnak. Ma már minden
CPU-gyártó (AMD, Via) beépítette ezt a
kiegészítést processzoraikba.]
mną – velem
mnący, -a, -e - [taki, który mnie czyli gniecie; od
miąć - gnieść] – gyűrűdő
mnemoniczny,
-a,
-e
–
mnemonikus,
mnemotechnikus;
az
emlékezés
megkönnyítésére
szolgáló;
a
mnemotechnikával, az emlékezettannal
foglalkozó, erre vonatkozó, vele kapcsolatos
mnemonik [osoba obdarzona fenomenalną
pamięcią]
–
mnemotechnikus;
emlékezettannal
foglalkozó
személy
[Lichtenstein György (Keszthely, 1820 körül
- Edinburgh, Anglia, 1893. febr.): az első
magyar mnemotechnikus]
mnemotechniczny, mnemoniczny, mnemiczny, a, -e – mnemonikus, mnemotechnikus,
mnemotechnikai
mnemotechnicznie, mnemonicznie, mnemicznie
–
mnemonikusan,
mnemotechnikusan,
mnemotechnikailag
mnemotechnika, mnemonika [zespół sposobów
ułatwiających zapamiętywanie nowego
materiału]
–
(gör.)
mnemonika,
mnemotechnika;
emlékezeti
munka
megkönnyítése; az emlékezés (a megjegyzés
és felidézés) működését megkönnyítő
eljárások összessége, ennek módszere,
elmélete; emlékezettan, emlékezőtehetség
fejlesztésének művészete
MNG (ang. Multiple-Image Network Graphics) [to
format plików graficznych pochodzący od
PNG. Format ten pozwala na zapisanie
animacji, przez umieszczenie wielu
obrazków
w
jednym
pliku.
W
przeciwieństwie
do
formatu
GIF
umożliwia zapisywanie animacji powyżej
256 kolorów.] – MNG (Multi-image
Network Graphics, helyes kiejtése „Ming”)
[a számítástechnikában egy képformátum
szabvány neve. Ugyanezen szabvány
tartalmazza a JNG formátum definícióját is,
mely az MNG JPEG/JFIF-en alapuló
változata (a PNG helyett).]
mnich [1. zakonnik katolicki lub prawosławny z
zakonu kontemplacyjnego; 2. mnich
-
Wersja 01 01 2017.
buddyjski; 3. członek zgromadzenia
zakonnego; zakonnik; brat zakonny] – 1.
szerzetes, barát; 2. tó lefolyója
Mnich [wieś w gminie Chybie w pow.
cieszyńskim, województwo śląskie] –
Mnich (falu)
Mnich [samotna turnia powyżej południowozachodniego brzegu Morskiego Oka,
szczyt o wysokości 2068 m n.p.m.] – Mnich
(hegycsúcs)
mnie – (biernik) engem; (celownik) nekem
mnie nie trzeba uczyć! – engem ne tanítson!
mnie się bardzo podobał – nekem nagyon tetszett
mnie też – ugyancsak; én is, én szintén
mnie to nie wzrusza – ez engem hidegen hagy
mnie to wszystko jedno – nekem mindegy
mnie wszystko jedno – arg. nekem nyolc
mniej [stopień wyższy od mało] – kevesebb,
kevesebbet; (nie tak bardzo) kevésbé
mniej niż połowa – kevesebb, mint fele
mniej szkodzi tem, co jawnie szkodzi –
kevesebbet árt, aki nyíltan árt
mniej-więcej – [több-kevesebb] többé-kevésbé;
körülbelül (kb.); hozzávetőlegesen; mintegy
mniej więcej – többé-kevésbé; 1. csaknem, féligmeddig, részben, kevés híján, kis híján,
majdhogy nem, szinte, megközelítőleg,
megközelítően, már-már, azt lehet mondani,
mintegy, jóformán, majdnem, körülbelül,
nagyjából, nagyjában; közel, úgyszólván,
durván számítva, durván, kvázi, épphogy
nem,
hozzávetőleg,
némileg,
hozzávetőlegesen, úgy-ahogy, hajszál híján;
2.
aránylag,
relatíve,
viszonylag,
valamennyire,
némiképp,
némileg,
valamelyest, bizonyos fokig
mniej więcej w połowie zeszłego wieku – a múlt
század közepe táján
mniejszości narodowe – nemzeti kisebbségek
mniejszościowy, -a, -e – kisebbségi
mniejszość – kisebbség [A kisebbség társadalmi
értelemben egy adott társadalmon belül
többé-kevésbé
elkülöníthető,
sajátos
azonosságtudattal
rendelkező
(például
etnikai, vallási vagy egyéb) csoport.]
mniejszość etniczna [grupa etniczna, która jest
osiedlona na terytorium innej grupy
etnicznej i wyróżnia się od innych
zbiorowości odrębnym pochodzeniem i
kulturą, a często także językiem i
wyznaniem. Mniejszość etniczna może
starać się zachować tę odrębność,
aczkolwiek zdarzają się przykłady
asymilacji kulturowej, kiedy członkowie
jednej grupy etnicznej odłączają się od
swoich pobratymców i wstępują do innej
3683
grupy etnicznej, np. Żydzi europejscy.
Mniejszość etniczna w odróżnieniu od
mniejszości narodowej nie posiada i nigdy
nie posiadała własnego państwa, które
zgodnie z funkcjonalną teorią powstania
państwa jest najwyższą formą rozwoju
grupy społecznej.] – etnikai kisebbség
[Minden egyéb olyan kisebbségben élő
népcsoport, amely nem határozható meg a
modern nemzet fogalmával, de amelynek
tagjai a többségétől jelentősen eltérő közös
kulturális identitással bírnak. Vagy éppen
nemzeteken átnyúló identitást mutatnak
(például a több különböző anyanyelvvel
rendelkező romák vagy a zsidók).]
mniejszość narodowa [grupa etniczna, która jest
osiedlona
na
terytorium
innego
kraju/grupy etnicznej. Wyróżnia się od
innych
zbiorowości
odrębnym
pochodzeniem i kulturą, a często także
językiem i wyznaniem. Mniejszość
etniczna może starać się zachować tę
odrębność, aczkolwiek zdarzają się
przykłady asymilacji kulturowej, kiedy
członkowie jednej grupy etnicznej
odłączają się od swoich pobratymców i
wstępują do innej grupy etnicznej, np.
Żydzi europejscy. Mniejszość narodowa w
odróżnieniu od mniejszości etnicznej
posiada lub posiadała własne państwo,
które zgodnie z funkcjonalną teorią
powstania państwa jest najwyższą formą
rozwoju grupy społecznej.] – nemzeti
kisebbség [Egy adott társadalom azon
tagjainak csoportja, akik nem a többségi
nemzettel azonosulnak, hanem egy olyan
másik nemzettel, amelynek van állama vagy
ennek létrehozására törekszik.]
mniejszość polski – lengyel kisebbség [praw
polskiej
mniejszości
narodowej
na
Białorusi: a lengyel nemzeti kisebbségi joga
Samorząd Mniejszości Polskiej: Lengyel
Kisebbségi Önkormányzat]
mniejszy, -a, -e [stopień wyższy od mały] – kisebb
mniejsza o to – sebaj; nem számít; annyi baj
legyen!
(mniejsza) gmina – kisközség [a községek egy jogi
kategóriája volt Magyarországon 1871–1950
között.]
mniejszy od tego – kisebb annál
mniejszyć – lecsökkenteni; kisebbíteni
mniejszyć się – lecsökkenni; kisebbedni
mniemać (sądzieć, sądzić) [uważać, przypuszczać
coś, czasem nie mając pewności lub nie
mając podstaw ku temu] – képzelni,
vélekedni, gondolni, vélni, hinni, sejteni,
tartani
-
Wersja 01 01 2017.
mniemanie [przekonanie, sąd o czymś, czasem
mało uzasadnione lub nieprawdziwe] –
vélekedés, vélemény, felfogás, megítélés;
feltevés; hiedelem, hit
mniemany, -a, -e [nieprawdziwy, pozorny,
domniemany] – vélt, gondolt, feltételezett,
állítólagos, gyanítható, feltehető, képzelt
mnisi, -ia, -ie; mniszy, -a, -e [dotyczący mnicha,
mniszki; zakonny, klasztorny] – szerzetesi,
szerzetes; rendi
mnisia cela – szerzetesi cella
mniszek [I zdrobnienie od: mnich; II 1. roślina z
rodziny złożonych, o żółtych kwiatach,
tworzących po przekwitnieniu puchowe
kule; dmuchawiec; 2. roślina o łodygach
wypełnionych mlecznym sokiem oraz o
żółtych kwiatach, które po przekwitnięciu
tworzą puchowe kule z nasionami] – kis
szerzetes, barátocska; (növény) pitypang
mniszek gumodajny [zob. koksagiz] – (növ.)
gumipitypang
mniszek hakowaty (Taraxacum hamatum) mniszek lekarski syn. mniszek pospolity,
(Taraxacum officinale F. H. Wigg.) [1.
gatunek rośliny wieloletniej z rodziny
astrowatych
(Asteraceae).
Gatunek
eurazjatycki, okołobiegunowy, występuje
na obszarach o klimacie suboceanicznym.
Gatunek kosmopolityczny, w Polsce jest
rośliną bardzo pospolitą. Występuje na
całym niżu i w niższych położeniach
górskich. Inne nazwy mniszka: mlecz (ze
względu na sok mleczny – nazwa myląca –
istnieje inny rodzaj mlecz), brodawnik
(Podlasie), pępawa (okolice Sandomierza),
wole oczy (Pomorze), mlyc (gwara śląska),
męska stałość, dmuchawiec. 2. Bylina
wysokości 5-50 cm, z przyziemną różyczką
liściową. Łodyga pusta, z l koszyczkiem
liściowym. Gatunek bardzo zmienny; w
Europie
Środkowej
tworzy
liczne
podgatunki.
Bardzo
pospolity
w
zbiorowiskach trawiastych od niżu po
piętro alpejskie; u nas w całym kraju. W
niektórych krajach młode liście używane
są na sałatki. Znana roślina lecznicza i
miododajna.
Kwitnie
V-VI.]
–
gyekmekláncfű v. pitypang (Taraxacum
officinale) [mindenfelé gyakori évelő
növény, régebben nevezték még pongyola
pitypangnak, tejesfű virágnak, kákicsnak, de
barátfej, vagy barátfűnek is. Egyes
vidékeken elvétve kutyatejnek nevezik, ami
helytelen elnevezés, ugyanis a farkas
kutyatejjel (Euphorbia cyparissias) keverik
össze, ami egy mérgező tejelő növény. Más
vidékeken kikirics a neve (ami nem
keverendő a kikericcsel). Virágpora az arra
érzékenyekből allergiás reakciót vált ki.]
3684
mniszka [1. członkini wspólnoty zakonnej;
2. wklęsła
dachówka
w
kształcie
półokrągłego korytka, łączona z węższą,
wypukłą (mnichem); 3. zob. brudnica
mniszka] – apáca, nővér
Mniszka (Trójbarwna Lenchura malacca) –
Tricolor Munia - Lonchura malacca (madár)
mniszka – apácapille
mniszka
brudnica
(Lymantria
monacha)
[brudnica, której gąsienice żerują na
drzewach iglastych] – apácalepke
mniszy, -a, -e [mnisi; dotyczący mnicha,
mniszki; zakonny, klasztorny] – szerzetesi
mnogi, -a, -ie [składający się z dużej liczby
czegoś lub występujący w dużej liczbie] –
sok, számos, (wieloraki) sokféle; nagyszámú,
nagyon sok, sokszoros, többszörös
mnogo – (dawno) sok
mnogość – sokaság, többség, tömeg
mnożenie [działanie arytmetyczne polegające na
wyznaczaniu iloczynu dwóch czynników:
mnożnej
i
mnożnika]
–
szorzás,
sokszorozás
mnożna [w mnożeniu: liczba, którą się mnoży
przez inną liczbę, czynnik a w iloczynie
a&Dot;b] – szorzandó
mnożnik – szorzó; szorzószám
mnożnik drożyźniany – drágasági szorzószám
mnożnik eksportowy – exportszorzó
mnożnik inwestycyjny – beruházási szorzó
mnożność – szorozhatóság
mnożny, -a, -e – szorozható
mnożyć [1. wykonywać działanie mnożenia;
2. powiększać coś, przysparzać czegoś;
3. rozmnażać, rozpleniać coś; 4. o
-
Wersja 01 01 2017.
niektórych organizmach zwierzęcych i
roślinnych: szybko się rozmnażający,
mnożący się licznie] – (matematika)
szorozni,
megszorozni;
sokszorozni,
megsokszorozni, szaporítani, nagyobbítani
mnożyć coś przez coś – megszorozni vmit vmivel
mnożyć
przez
dziesieć
–
tízszerezni;
megtízszerezni
mnożymy dwie dowolne liczby – tetszőleges két
számot összeszorzunk
mnożyć się [1. znacznie zwiększać swoją liczbę;
2. w
odniesieniu
do
niektórych
organizmów zwierzęcych i roślinnych:
wydawać
liczne
potomstwo]
–
megsokszorozódni; szaporodni; szaporodik,
sokasodik,
növekedik,
gyarapodik,
gyarapszik
mnożyć się jak królik – úgy szaporodni, mint a
nyúl
mnóstwo [wielka ilość czegoś lub kogoś] – sok,
rengeteg, (ilość) nagy mennyiség; (tłum)
sokaság, tömeg; tenger, tengersok…; özön;
számtalan; töméntelen; tömérdek; végtelen
sok
mnóstwo ludzi – sokadalom, sokaság; nagy
sokaság, tömérdek ember, nagy tömeg;
rengeteg ember
mnóstwo pracy – sok v. rengeteg munka
mo (ma) [mieć] – [Słowniczek języka śląskiego]
van neki
MO (magneto-optical) magnetooptyczny [np.
dysk magnetooptyczny (z ang. magnetooptical disk, skrót M.O.).] – MO (magnetooptical) magneto-optikai
Moa (Dinornithidae) [rodzina wymarłych
ptaków
z
podgromady
ptaków
nowoczesnych Neornithes. Obejmowała
gatunki nielotne, zamieszkujące Nową
Zelandię począwszy od plejstocenu aż po
XVII lub XVIII wiek. Wytępione zostały
przez Maorysów, którzy polowali na nie
od
momentu
pojawienia
się
na
archipelagu w X wieku.] – moafélék v.
moák (Dinornithidae) [egykor Új-Zéland
szigetein élt, hatalmasra nőtt röpképtelen
madarak
voltak.
A
struccalakúak
(Paleognathae) rendjének egyik családját
alkották.]
Moab (pochodzący od ojca) [był to syn Lota i
jego starszej córki. Ojciec Moabitów. Syn
jego młodszej córki miał na imię BenAmmi, był ojcem Ammonitów. Obydwa
narody były wrogami Izraelitów. Izraelici
mieli nakaz nie prowadzenia wojny z nimi.
W czasie Sędziów Bóg użył ich do
ukarania Izraela. Moabitkami były Rut i
kilka żon Salomona. Moabici i Ammonici
3685
najęli Bileama do przeklinania Izraela; są
typami ludzi cielesnych, nie szukających
Ducha Bożego i dlatego nie mieli wejść do
zgromadzenia Pańskiego na wieki. Są w
proroctwach
starotestamentowych
proroków.] – Moáb (jóllakott, az atya
leszármazottai; kívánság, atyja nemzette
saját lányától) [1. Lót fia idősebb lányától
(1Móz 19,37). 2. Moábtól származó nép,
valamint annak országa a Jordántól keletre
(4Móz 21,13-15); megtagadta Izráeltől, hogy
Kánaán (2) felé vonultában átmenjen a
földjén (Bír 11,17-18); megbízta Bálámot,
hogy átkozza meg Izráelt (4Móz 22-24).
Dávid leigázta a moábitákat (2Sám 8,2.12;
1Krón 18,2.11); a próféták ismételten
megfeddték (Ézs 15-16; Jer 9,26; Ez 25,811; Ám 2,1; Zof 2,8-11); Ruth moábita nő
volt (Ruth 1,4).]
mobbing [1. stosowanie różnych form przemocy
psychicznej w miejscu pracy; 2. zob.
terror biurowy - stosowanie różnych form
przemocy psychicznej w miejscu pracy] –
(ang.) mobbing; irodai terror; egymás fúrása,
kiközösítése, piszkálása; munka világában
előforduló kollektív üldözés, zaklatás; olyan
ellenséges és etikátlan kommunikáció, ami
egy vagy több személy részéről egyetlen
ember ellen irányul, és legalább fél éven át
tart, minimum heti 1 inzultussal.
mobil [rodzaj lekkiej, ruchomej rzeźby
abstrakcyjnej skonstruowanej z drucików,
blaszek, kulek itp.; mobile] – mobil, mozgó
mobile [wym. moubil] [1. rodzaj lekkiej,
ruchomej
rzeźby
abstrakcyjnej
skonstruowanej z drucików, blaszek,
kulek itp.; mobil; 2. ang., plast. delikatna,
zawieszana (u sufitu) konstrukcja art. z
kolorowych blaszek umocowanych na
drutach, obracająca się i poruszająca pod
wpływem powiewu powietrza] – mobil,
mozgó,
elmozdítható,
mozgékony,
mozgatható;
(jog)
ingó
(vagyon);
(kereskedelem) fizetőképes
Mobile Switching Centre, MSC (ang.) [cyfrowa
centrala telefoniczna będąca elementem
sieci szkieletowej telefonii komórkowej.
Tak jak w przypadku każdej centrali,
głównym zadaniem MSC jest zestawianie
rozmów i komutacja łączy na czas
transmisji. Dodatkowo realizowane są
zadania charakterystyczne dla sieci
mobilnych, takich jak autoryzacja i
uwierzytelnianie (przy współpracy z parą
HLR AuC (ang. Home Location Register,
Authentication Center)), oraz udział w
niektórych odmianach handoveru.] - MSC
-
Wersja 01 01 2017.
– (ang.) Mobile Switching Centre. Mobil
kapcsolóközpont
mobilium turba Quiritium [łac., tłum obywateli
o zmiennych uczuciach, chwiejnych
przekonaniach (Horacy, Pieśni, 1, 1, 7).] mobilium turba Quiritium (Quintus Horatius
Flaccus)
evitata rotis palmaque nobilis
Terrarum dominos evehit ad Deos.
Hunc, si mobilium turba Quiritium
certat tergeminis tollere honoribus;
mobilizacja [fr. mobilisation 'mobilizacja' od
mobiliser
'mobilizować;
uruchamiać
(kapitał)' z ang., mobile 'ruchomy' z łac.
mobilis 'jp.; zmienny' od movēre,
1. postawienie sił zbrojnych państwa w
stan gotowości wojennej; 2. pobudzenie do
działania; 3. przejście sił zbrojnych (a. ich
części) w stan wojenny; powołanie
rezerw(istów) do czynnej służby wojsk.;
przygotowywanie, skupianie, zbieranie,
uruchamianie, upłynnianie (kapitałów),
uaktywnianie dla jakiegoś celu. 4.
przejście sił zbrojnych państwa z etatu
pokojowego
na
organizację
stanu
wojennego, przekształcenie gospodarki
pokojowej w gospodarkę wojenną oraz
dostosowanie administracji państwowej
dla potrzeb wojny.] – (lat.) mobilizáció;
mozgósítás
mobilizacja armii – a hadsereg mozgósítása
mobilizacja częściowa – részleges mozgósítás
mobilizacja ogólna, mobilizacja powszechna –
általános mozgósítás
mobilizacja przemysłu – az ipar mozgósítása
mobilizacja sił islamskiego tradycjonalizmu – az
iszlám
tradicionalizmus
erejének
mozgósítása
mobilizacja
sił
robotniczych
–
munkaerőmozgósítás
mobilizacja sił społecznych – társadalmi erő v. a
társadalom erejének mozgosítása
mobilizacyjny, -a, -e [związany z mobilizacją] –
mozgósítási
mobilizować [1. dokonywać mobilizacji; 2.
pobudzać do działania, do szybszego i
lepszego zrobienia czegoś; 3. mobilizować
się - zbierać siły, chęci, motywować się] –
3686
(lat.) mobilizálni; mozgósítani [z tym trzeba
mobilizować wszystkie siły: ezzel minden
erőt mozgósítani kell v. össze kell vonni];
összevonni, csoportosítani; (kereskedelem)
ingatlan vagyont pénzzé tenni
mobilizować rezerwę – tartalékot mozgósítani
mobilniok [telefon komórkowy] – [Słowniczek
języka śląskiego] mobil; mobiltelefon
mobilność – (lat.) mobilitás; mozgósíthatóság,
mozgékonyság
mobilny, -a, -e [1. taki, który łatwo daje się
wprawić w ruch; 2. zdolny do sprawnego,
elastycznego
działania;
3. często
zmieniający miejsce pobytu lub miejsce
pracy] – (lat.) mobil, mobilis
moc [I 1. siła psychiczna lub fizyczna; 2. energia
lub siła, którą wyzwala jakieś urządzenie
lub zjawisko; 3. zdolność oddziaływania,
wywierania wpływu; 4. praca wykonana w
jednostce
czasu;
5. prawomocność,
ważność jakiegoś dokumentu lub decyzji;
6. stopień stężenia czegoś; 7. trwałość i
wytrzymałość materiału; 8. możliwości
produkcyjne zakładu; – II bardzo dużo,
mnóstwo] – erő, hatalom; (technika) (fizika)
teljesítmény [időegység alatt végzett munka;
jele: W, mértékegysége: watt], kapacitás;
erősség, tartósság; szilárdság; erő (szeszfok);
erő, lehetőség, mód; erő, hatalom; érvény
(fiz.) az erősítő munkavégző képessége,
wattban megadva; (mnóstwo) tömérdek,
temérdek, töméntelen; sok, sereg, számtalan,
rengeteg; végtelen sok
moc akustyczna (P) [1. Całkowita moc
akustyczna wytworzona przez źródło
wyznaczona zgodnie z metodą podaną w
arkuszu normy ISO 9614.; 2. [Puzyna 74,
s. 16.] W polu fali bezpośredniej całkowitą
moc akustyczną źródła dzwięku o kulistej
charakterystyce kierunkowości można
określić ze wzoru: Na = I · S [W]; gdzie: S
–
pole
powierzchni
pomiarowej
prostopadłej
do
kierunku
rozprzestrzeniania się fali w m2] –
akusztikai teljesítmény; hangteljesítmény, a
hang teljesítménye [(jele: P) a hangforrás
meghatározott ideig egy időegység alatt
kisugárzott hangenergiája, ill. a hangenergiamennyiség átlagos értéke. Mértékegysége:
W. P = I·A; W]
moc akustyczna na jednostkę powierzchni,
natężenie dźwięku – felületre eső
hangteljesítmény
moc akustyczna występująca przy odtwarzaniu
muzyki – terhelhetőség (hangszóró), zenei
terhelhetőség [a maximális elektromos
teljesítmény, amelyet a hangsugárzó vagy a
fejhallgató még károsodás és torzítás nélkül
-
Wersja 01 01 2017.
el tud viselni. Különbséget kell tennünk
zenei és névleges terhelhetőség között. Az
előbbi azt a teljesítményt jelöli, amelyet a
hangsugárzó egy rövid ideig még éppen
feldolgozni képes; a névleges, azaz hosszabb
ideig elviselhető terhelhetőség ennél nyilván
kisebb. Tökéletes biztonságot így se várjunk
el, ugyanis az erősítők, ha túlvezérlődnek,
teljesítményüknek aránytalanul nagyobb
hányadát a magashangszóróra bocsátják,
márpedig az csak kevéssé terhelhető. A
terhelhetőség természetesen semmi sem
mond a hangminőségről, sem pedig arról,
hogy mennyire hangosan fog szólni a
hangsugárzó.]
moc Boża – zob. Wszechmoc Boża – Isten hatalma
moc charakteru – jellem szilárdság
moc doprowadzona (wejściowa) – alkalmazott
teljesítmény
moc ducha – a lélek ereje
moc głosu – beszédenergia
moc ludzi – sok ember, tömeg
moc małej częstotliwości – hangfrekvenciás
teljesítmény
moc nabywcza – vásárlóerő
moc nabywcza euro w naszym kraju – az eruro
vásárlóereje az országunkban
moc nadprzyrodzona – természetfölötti erő
moc nieprzełamana – töretlen v. le nem törhető
hatalom
moc nominalna – névleges kapacitás
moc owoców – rengeteg gyümölcs
moc pieniędzy – temérdek pénz
moc pracy – rengeteg munka
moc prawna – jogerő; hatály
moc produkcyjna – termelési kapacitás; kapacitás,
termelőerő, teljesítő képesség, termelő
képeség,
moc promieniowana – elsugárzott teljesítmény
moc przetwarzaniowa – feldolgozói kapacitás
moc przewozowa – szállítási kapacitás
moc silnika – a motor teljesítménye v. kapacitása
moc skóry – a bőr tartóssága
moc słowa – a szó ereje
moc sygnału mowy – beszédteljesítmény
moc szczytowa – a legnagyobb
kapacitás,
maximális kapacitás
moc sznura – a zsinór erőssége
moc szumu – zajteljesítmény
moc talizmanowa – a talizmán varázsereje
moc w pamie częstotliwości słyszalnych –
hangfrekvenciás teljesítmény
moc wina – a bor ereje
moc wódki – a pálinka ereje, szesztartalma
moc
3687
wyjściowa [moc dostarczana przez
urządzenia elektryczne do obwodu
wyjściowego] – kimeneti teljesítmény
mocarnie – erősen, hatalmasan, erőteljesen;
főhatalmian
mocarność – erősség, hatalmasság, erőteljesség;
főhatalmiság
mocarny, -a, -e [1. mający wielką siłę fizyczną,
znamionujący taką siłę; 2. mający wielką
władzę, wpływy, silną armię] – erős,
hatalmas, erőteljes; főhatalmi
mocarstwa kolonialne [Mocarstwo kolonialne –
określenie
państwa
będącego
w
posiadaniu licznych kolonii. Epoka
mocarstw kolonialnych rozpoczęła się
wraz
z
wielkimi
odkryciami
geograficznymi XV-XVI w. i chęcią
zdobycia jak największej ilości nowych
ziem.
Pierwszymi
mocarstwami
kolonialnymi były Hiszpania i Portugalia.
Następnie
do
grona
mocarstw
kolonialnych dołączyły: Holandia, Anglia i
Francja i Rosja. W wyniku licznych wojen
między mocarstwami kolonialnymi w
XVII-XIX (w Europie i na terenie kolonii)
układ sił nieco się zmienił: Hiszpania i
Portugalia przestały się liczyć jako
mocarstwa kolonialne – ich miejsce zajęła
głównie Anglia oraz Francja. Niektóre
państwa próbowały dołączyć do grona
mocarstw kolonialnych dopiero w XIX i
na początku XX w. (np. Niemcy, USA czy
Japonia).] – gyarmattartó hatalmak
mocarstwa sprzymierzone – szövetséges hatalmak
mocarstwo [1. wielkie i potężne państwo;
2. państwo będące potęgą w jakiejś
dziedzinie; 3. państwo, które ze względu
na swój potencjał militarny oraz
ekonomiczny (produkt narodowy brutto)
pełni ważną rolę na świecie.] – hatalom
(állam), nagyhatalom
mocarstwowy, -a, -e – nagyhatalmi
mocarz [1. człowiek o wielkiej sile fizycznej lub
duchowej; 2. silny władca; 3. wybitna
indywidualność w jakiejś dziedzinie] –
nagyon erős; uralkodó, nagy hatalommal
felruházott
moce przemysłu – ipari teljesítmény
moce produkcyjne – termelési kapacitások
mocen – (elavult) jogosult, illetékes
mociumdziej – (dawno) kegyelmed, uraságod
mocja [łac. motio 'ruch' z motus p.p. od movēre,
1. różnorodność końcówek gramatycznych
pozostająca w związku z rodzajem
gramatycznym (np. biały, biała, białe);
dawn. apelacja, wniosek; 2. daw. ruch,
poruszanie się; 3. daw. odwołanie się do
-
Wersja 01 01 2017.
wyższej instancj; 4. to zjawisko zmiany
rodzaju gramatycznego rzeczownika w
wyniku
procesu
słowotwórczego:
sufiksacji (autor - autorka), bądź zmiany
paradygmatu fleksyjnego (Stanisław - imię
kobiece Stanisława)] – eltérő végződés;
változat; (dawno) javaslat
mocno – erősen, szilárdan; mélyen, keményen
mocno całować – sokszor csókol
Mocno Cię całuję... – Szeretettel csókol….
mocno jest dotknięty śmiercią – mélyen
megrendítette barátja halála
mocno kocha dzieci – nagyon szereti a gyerekeit
mocno kocha męża – nagyon szereti a férjét
mocno obrażony – mélyen, nagyon megsértett
mocno rozbudowany w dolnych partiach ciała –
deréktól lefelé erős
mocno rozbudowany w górnych partiach ciała –
deréktól felfelé erős
mocno spać – mélyen aludni
mocny, -a, -e [1. odznaczający się dużą siłą,
znamionujący taką siłę; 2. silny i zdrowy;
3. trudny
do
zniszczenia;
4. o
urządzeniach:
mający
dużą
moc;
5. odznaczający się dużym stopniem
natężenia, silnie działający; 6. wyraźnie
wyczuwalny lub widoczny; 7. mający
władzę, wpływy; 8. stojący wysoko w
jakiejś hierarchii; 9. niepoddający się
wpływom; 10. o stosunkach między
ludźmi: trwały, nierozerwalny, silny;
11. taki, któremu trudno się oprzeć lub
przeciwstawić,
nie
do
odparcia;
12. intensywnie,
silnie
odbierany,
przeżywany;
13. wywołujący
silne
wrażenia; 14. dobitny, dosadny lub
niecenzuralny; 15. mający wiedzę lub
wprawę w czymś] – szilárd, erős, csípős,
izmos, erőteljes, kitartó, tartós; strapabíró;
állhatatos; erősen ható, hathatós; nehéz;
mély, átható; jártas, járatos; hatalmas, heves
mocna część taktu – (zene) hangsúlyos ütem
mocna głowa – (eszes) jófejű; világos fő
mocna gospodarka – szilárd gazdaság
mocna herbata – erős tea
mocna kawa – erős kávé
mocna trucizna – erős méreg
mocna wiara – erős hit
mocna wódka – erős pálinka v. vodka
mocna żądna – heves vágy
mocne belkowanie dachu – erős tetőgerendázat
mocne buty – tartós, erős cipő; strapacipő
mocne lekarstwo – hathatós orvosság
mocne postanowienie – erős elhatározás
mocne uderzenie [zob. bigbit] – (zene) bigbit
3688
mocne wino – nehéz bor
mocne wyrażenie – erős kifejezés
mocny człowiek – erős ember
mocny głowa – (átv.) jó fej
mocny jak skała – sziklaszilárd
mocny kolor [zestaw wysokich kart w danym
kolorze u jednego gracza] – mély szín
mocny koń – erős ló
mocny sen – mély álom
mocny szmur – erős zsinór
mocny trunek – erős ital
mocny w czym – jártas, járatos, tapasztalt vmiben
mocny w gębie (języku) – jól felvágták a nyelvét
mocny w historii – erős, jól felkészült a
történelemben
mocny w pysku – nagyszájú, nagypofájú
mocny w ręku – erőskezű
mocny zapach – erős v. átható szag
mocodawca [osoba udzielająca pełnomocnictwa],
mocodawczyni – megbízó, meghatalmazó
(ffi/nő)
mocować coś w czymś – erősíteni, rögzíteni vmit
vmire
mocować się [1. starać się pokonać kogoś w
walce wręcz; 2. robić coś z dużym
wysiłkiem; 3. walczyć, zmagać się z
przeciwnościami, nie poddając się im;
4. zmuszać się do czegoś, pokonując
niechęć, obawę, wstyd itp.] – küzdeni,
küszködni, bírkózni, dulakodni, harcolni
[bardzo trudno mocować się z tą myślą:
nagyon nehéz küzdeni azzal a gondolattal v.
eszmével]
mocować się z kim/czym – harcolni, küzdeni vki
ellen
mocowanie się – bírkózás, dulakodás
mocz (łac. urina) [1. żółty, przezroczysty płyn
wydzielany przez nerki i wydalany z
organizmu; 2. uryna, płyn wytwarzany w
nerkach i wydalany z organizmu,
zawierający produkty przemiany materii
bezużyteczne lub szkodliwe dla ustroju.] –
(lat. urina) vizelet, húgy [a szervezetből
kiválasztott felesleges elektrolitok és
anyagcseretermékek
folyékony
elegye,
melyet az emlősök, madarak, hüllők, halak
és kétéltűek veséi választanak ki.]
moczar, moczary [podmokły, bagnisty teren] –
mocsár, láp, ingovány
Moczarka
(Elodea)
[rodzaj
roślin
słodkowodnych należących do rodziny
żabiściekowatych
popularnych
w
akwarystyce]. – átokhínár
Gatunki należące do rodzaju moczarka:
-
Wersja 01 01 2017.



moczarka argentyńska (Elodea densa,
Elodea argentinensis, Egeria densa)
moczarka delikatna (Elodea nuttallii)
moczarka kanadyjska (Elodea canadesis) gatunek rośliny należący do rodziny
żabiściekowatych. Pochodzi z Ameryki
Północnej. – átokhínár
moczarka rzęślowata (Elodea callitrichides)
moczarka wąskolistna (Egeria najas)


moczarowy, -a, -e – mocsármoczenie – áztatás, nedvesítés, benedvesítés
moczenie
mimowolne,
nocne
[bezwiedne
oddawanie moczu, zwykle podczas snu] –
akaratlan vizeletelfolyás; éjszakai bepisilés
moczenie nóg – lábáztatás, lábfürdő
moczenie nóg w gorącej wodzie – lábfürdő
moczka a. „mołcka” [1. potrawa wigilijna; 2.
śląska potrawa przyrządzana na Boże
Narodzenie] – [Słowniczek języka śląskiego]
karácsonyi étel
moczka
mocznica [ciężkie zatrucie spowodowane
niewydolnością nerek] - – (orv.)
hugyvérűség, urémia
mocznik [1. związek organiczny, końcowy
produkt przemiany białek, wydalany w
moczu i w pocie; 2. CO(NH2)2 jest
produktem otrzymywanym z amoniaku i
dwutlenku węgla w procesie syntezy wg
technologii firmy Toyo Koatsu lub
3689
Tecnimont
i
granulowany
metodą
wieżową. Mocznik występuje w postaci
białych granulek. 3. Mocznik, karbamid
(ang. urea) - CO(NH2)2 - organiczny
związek
chemiczny
diamid
kwasu
węglowego. Tworzy bezbarwne kryształy
bez zapachu o temperaturze topnienia
133°C. Związek ten został po raz pierwszy
sztucznie otrzymany przez Friedricha
Wöhlera w 1828 r. Mocznik był
pierwszym
związkiem
organicznym
otrzymanym z całkowicie nieorganicznych
substratów
w
wyniku
ogrzewania
cyjanianu amonu:
NH4NCO → H2N-CO-NH2
czym dowiedziono niesłuszność teorii „siły
życiowej”, rzekomo potrzebnej do syntezy
związków produkowanych przez żywe
organizmy.
W przemyśle mocznik jest otrzymywany
w bezpośredniej reakcji dwutlenku węgla
z amoniakiem:
CO2 + 2NH3 → CO(NH2)2 + H2O
Jest to końcowy produkt przemiany białek
i innych związków azotowych w
organizmie. Jest wydalany z moczem, a w
niewielkich ilościach z potem.
Stosowany jest jako surowiec w produkcji
tworzyw sztucznych, a także do produkcji
nawozów
mineralnych,
leków
i
kosmetyków.] – (vegytan) karbamid (urea)
[a szénsav diamidjának tekinthető szerves
vegyület. Képlete CO(NH2)2. Színtelen,
kristályos
vegyület,
prizmákban
kristályosodik. Vízben és alkoholban jól
oldódik. Az emlősök és az ember
fehérjeanyagcseréjének
végterméke.
A
szervezetből a vizelettel választódik ki, egy
felnőtt ember karbamidürítése körülbelül
napi 25-30 g.]
moczopędnie – vizelethajtóan
moczopędny,
-a,
-e
[wywołujący
lub
zwiększający wydzielanie się moczu] –
húgy- v. vizelethajtó
moczopłciowy,
moczowo-płciowy-a,
-e
[dotyczący narządów moczowych i
narządów płciowych] – húgy-ivarszervi,
urogenitális
moczowód (łac. ureter) [1. każdy z dwu
przewodów odprowadzających mocz z
nerek; 2. część układu moczowego.
Moczowody
to parzyste przewody
biegnące z miedniczek nerkowych do
pęcherza moczowego; 3. cewka moczowa]
–
(bonctan)
uréter
(lat.
urethra);
húgyvezeték, húgycső
moczowy, -a, -e [przymiotnik od: mocz] – húgy-,
vizelet-, vizelési, vizeleti
-
Wersja 01 01 2017.
moczówka cukrowa (zob. cukrzyca) – cukorbaj,
cukorbetegség
moczówka prosta (łac. diabetes insipidus)
[choroba objawiająca się poliurią,
polidypsją
oraz
niezdolnością
do
zagęszczania moczu] – (lat.) diabetes
insipidus [1. egy öröklött vagy szerzett
anyagcserebetegség,
melyre
olthatatlan
szomjúságérzés (polydipsia) és nagy
mennyiségű, gyakori – az átlagnál
alacsonyabb
fajsúlyú
–
vizeletürítés
(poliuria) jellemző. Két kiváltóoka lehet: a
vazopresszin (antidiuretikus hormon; ADH)
hiánya (centrális diabetes insipidus) vagy a
vízvisszaszívásért felelős membráncsatornák
hibás működése (renális diabetes insipidus).
2. nagy mennyiségű vizelettel és olthatatlan
szomjúsággal járó anyagcserezavar a
hypophysis hátsó lebenyének rendellenes
működése miatt]
moczyć [1. czynić mokrym, zwilżać, polewać,
zanurzać w płynie; 2. trzymać coś w
płynie w celu pozbawienia lub nadania
określonych właściwości] – vizezni, áztatni,
nedvesíteni,
benedvesíteni,
vizesíteni,
lágyítani; vizelni, húgyozni
moczyć len w wodzie – lent áztatni
moczyć nogi – lábat áztatni
moczyć w czymś – beáztatni vmiben
moczyć się [1. stawać się mokrym, nasiąkać
czymś; 2. być moczonym w celu
pozbawienia lub nadania określonych
właściwości; 3. pot. długo się kąpać;
4. oddawać bezwiednie mocz, zwykle
podczas snu] – ázni, nedvesedni,
benedvesedni; (biol.) akaratlanul bepisilni
moczyć się
moczydło – kenderáztató
moczygęba, moczymorda [pot. ktoś, kto często
pije alkohol] – részeges, részeg, pityókás,
italos, lűkorhely, szeszes, „boroscsőrú”
mod (postać) drgań – rezgési csomópont
3690
mod niesprzężony, -a, -e – csatolatlan csomópont
moda [1. sposób ubierania się, czesania i
makijażu popularny w jakimś okresie lub
miejscu; 2. krótkotrwała popularność
czegoś nowego w jakiejś dziedzinie; 3.
przejściowy styl ubiorów z określonymi
charakterystycznymi
własnościami
i
regułami
wyrażającymi
społeczne,
ekonomiczne i kulturalne wpływy. Jest
krótkotrwała i zazwyczaj zmienna wraz
z sezonami (jesień-zima, wiosna-lato)
Moda jest wyrażana przez kolor, fakturę,
projekt tkaniny lub dzianiny i krój.] –
divat [Egy adott időszakban az élet külső
formáit, a társas érintkezést, de különösen a
viseletet, az öltözködés módját meghatározó
szokások összessége. Kifejezi a szociális
környezetet és a gazdasági és kulturális
befolyások hatását. Az öltözködési divat, ami
főleg
a
színekben,
a
felhasznált
kelmetípusokban, mintázatokban és a
szabásvonalakban nyilvánul meg, általában
rövid életű és szezononként (tavasz-nyár,
ősz-tél) változik.]
moda A [Fason części dopasowanej odzieży dla
młodych
i
modnych
kobiet
najpopularniejszy w płaszczach a także w
sukienkach. Znakomity dla wąskich
ramion i - często – raglanowych rękawów.
Część odzieży, która rozszerza się
stopniowo w kierunku swojego dolnego
brzegu; dlatego nie ma żadnego paska.
Jego wygląd jest podobny do litery A.] A-vonalú fazon [Fiatalos, divatos, felül
testhezálló női ruhadarabokra jellemző fazon
- a legnépszerűbb kabátok formájában, de
ruhában is alkalmazzák. A ruhadarab
folyamatosan bővül lefelé, ezért nem tartozik
hozzá öv. Formája az A betűre emlékeztet.]
moda A
-
Wersja 01 01 2017.
Przy biodrach część garderoby hojnie
została zmarszczona i podniosła używanie
wówczas
żelazne
obręcze.
Stanik,
początkowo bez usztywnienia, został
zasznurowany. Cięcie było kwadratowe;
front części garderoby był bogato
zdobiony sznurowadłem. Fryzura była
warstwowa, zawierała treskę i regulowaną
konstrukcję drucianą. Odzież męska
składała się z szerokiej kamizelki, która
pod koniec XVII wieku była ozdabiana
haftem i wstążkami; rękawy zostały
podwinięte, ukazując ornamentowaną
koszulę.
Koszula
miała
szerokie
koronkowe mankiety i kołnierzyk z
łańcuchem. Spodnie sięgnęły kolana i były
noszone w połączeniu z jedwabnymi
pończochami, które najczęściej były białe.
(peruka była niepodzielną częścią tego
stroju.) Ten sposób ubierania stworzył
podstawę dzisiejszego męskiego garnituru,
skomponowanej z marynarką, kamizelki i
spodni.] – barokk divat [A barokk kor (a 17.
század közepétől a 18. század végéig)
divatja. Jellegzetességei a bő szabás, a
nagyon kidolgozott díszítések és a merész
színek, a selyembrokát és a csipke
használata. A női ruhák stilizáltabbak voltak,
a hosszú szoknya eleje fel volt vágva, látni
engedve az alsószoknyát. A ruha a csípőnél
dúsan redőzött volt és vasabronccsal
megemelték. Az ingváll eleinte halcsontos,
aztán
csipkézett.
A
nyakkivágás
négyszögletes, a ruha elején dús csipke
díszítés volt. A hajviselet rétegezett volt,
vendéghajat is tartalmazott, és drótvázzal
alakították ki a frizurát. A férfiak széles
zekét hordtak, amit a 17. század végén
hímzések és szalagok díszítettek, az ujjak
felhajtásban végződtek, ami látni engedte a
díszes ingujjakat. A zeke eleje nyitott volt,
alatta látható volt a térdig érő mellény. Az
ingujjakon széles csipke kézelő volt, a
nyakban láncot viseltek. A nadrág térdig ért.
A férfiak selyemharisnyát hordtak, ennek
színe többnyire fehér volt. A paróka
elválaszthatatlan része volt az öltözéknek. Ez
az öltözet volt az alapja a férfiak mai,
zakóból, mellényből és nadrágból álló
öltönyének.]
moda barokowa [fason odzieży pochodzi od
epoki baroku (środek XVII wieku do
końca XVIII wieku), charakteryzuje się
luźną nie przylegającą do ciała formą,
wyszukaną ornamentyką, wykorzystaniem
śmiałych kolorów, jedwabiem wyszywany
i koronką. Odzież damska była bardziej
stylizowana; frontowy kawałek długiej
spódnicy był rozcięty, ukazując halkę.
mode (moda) [Mode 0, Mode 1, i Mode 2.] –
(ang.) mode (mód) [A Sárga Könyv a CDROM
lemezeken
adattárolásra
több
szektormódot határoz meg.]
3691
- mode-0 (0. mód) [Ebben a módban a szektor
adatként csak 0 értékű byte-okat tárol, ritkán
használatos.]
- mode-1 (1. mód) [A legelterjedt CD-ROM
szektormód. 1. módban a 2352 byte-os szektor
2048 byte felhasználó adatot tartalmaz, melyet
a CD-k CIRC hibajavításán kívül egy második
hibajavítási szint is véd.]
- mode-2 (2. mód) [A Sárga Könyvben
meghatározott olyan CD-ROM szektormód,
amely az „alap” CIRC hibajavításon kívül csak
4 EDC hibaérézkelő byte-tal rendelkezik.
Ebben a szektormódban 2336 byte felhasználói
adat tárolható. A Zöld Könyv a 2. mód további
két formátumát definiálja: mode-2 form-1 és
mode-2 form-2.]
moda budowlana – építésmód [a település olyan
rendje, amely szerint az épületeket
elrendezték]; építési divat
moda burgundzka [styl ubierania się z XV
wieku, charakterystyczny ze względu na
śmiałe kolory, wysoką jakość materiałów i
uporządkowaną,
szlachetną
linię
przystosowaną do różnych kierunków
mody. W opinii historyków umieszczane
pochodzenie mody w tym okresie. Cechą
tego stylu są uporządkowanie i spiczaste
kształty odzieży i kapeluszy. Materiały
produkowane były z wełny, bawełny i lnu.
Detale obejmowały różnorodność ozdób
wyposażonych w dzwonki. Damskie
wyroby charakteryzowały się wąską,
sznurowaną talią, trenami, woalkami i
wysokością, stożkowatością. Sukienki były
ozdabiane lamówkami. Mężczyźni nosili
dopasowane kamizelki z stawianym
kołnierzem i pikowanymi frontami;
spodnie w kształcie pończoch w różnych
kolorach. Ostro zakończone obuwie, które
mogło mierzyć po trzykroć długość stopy.]
– Burgundi stílus [15. századi öltözködési
divat. Merész színek, kitűnő minőségű
anyagok, gazdag díszítések (pl. a ruhára varrt
csengettyűk), nemes vonalak jellemzik. A
kultúrtörténészek egy része magának a
divatnak a megszületését is erre az időszakra
teszi. Jellegzetes elemei a csúcsos, fátyollal
díszített fejfedők, a hegyes cipők. A szövetek
anyaga gyapjú, pamut és len. A női ruhák
felső része szűk, a szoknya bő és uszályos,
az alját esetenként bordűr vagy virágkoszorú
díszíti. A férfiak rövid, szorosan a testre
simuló, steppelt elejű, bő ujjú, álló galléros
zekét hordtak, ezt változatos színű, harisnya
formájú nadrág egészítette ki. Hegyes
-
Wersja 01 01 2017.
("csőrös") cipőjük háromszorosan haladta
meg a lábfej hosszát.]
moda damska – női divat
moda dyskotekowa [moda młodzieżowa z lat 70,
noszona na co dzień i podczas nocnych
przyjęć.
Niekonwencjonalne
kształty
elementów garderoby dają możliwość
szerokiego
zakresu
kombinacji
w
kreowaniu niepowtarzalnego wyglądu.
Materiały są w żywych kolorach, często z
fantazyjną
przędzą.
Odzież
jest
charakterystyczna dzięki
błyszczącej
powierzchni tkanin i dzianin. Tego typu
moda jest inspirowana poprzez filmy
muzyczne.] – diszkó stílus [Fiatalok divatja
az 1970-es évek végén, ami nappali és
alkalmi öltözködésüket is meghatározta. A
ruhadarabok szokatlan formai kialakítása az
egyéni
kombinációk
számára
nagy
szabadságot biztosított. Az anyagok élénk
színűek,
gyakran
készültek
díszítőfonalakból. Jellemző a kelmék fényes
felülete. Ezt a divatirányt a korabeli filmek
inspirálták.]
moda hiszpańska [styl odzieży z drugiej połowy
16-tego wieku, która wyraża siłę związków
w kraju zaznaczoną surowością, prostotą,
twardością, brakiem komfortu oraz
ciemnymi kolorami. Wysoki kołnierz,
utrudnia naturalne ruchy. W damskiej
odzieży, kształty figury kobiety były
tłumione, a małostkowość głowy jedynie
uzupełniała cały wygląd. Sylwetka była
ciasno utrzymywana w gorsecie w
kształcie rożka; spódnica była także
kształtu
stożkowego.
Halka
była
usztywniona obręczami, a dodatkowo
noszono luźną sukienkę podobną do
3692
płaszcza. Mężczyźni nosili zapinaną na
guziki koszulę, również ze stojącym
hiszpańskim kołnierzem, z koronkową
ozdobą na rękawach i koszuli. Długie
rajstopy były noszone z krótkimi,
watowanymi spodniami w kształcie walca,
które były dużo poszerzone w miednicy i
sięgały nieco poniżej kroku. Takie stroje
były noszone z szerokim, usztywnionym,
jedwabny płaszczem, który nie był
zapinany.] – spanyol divat [A 16. század
második felétől a 17. század első évtizedeiig
uralkodó öltözködési stílus, amely akkor
nagy hatással volt az általános divatra.
Kifejezte a spanyol udvar nagy politikai
hatalmát, a kapcsolatok szigorúságát,
zordságát, makacsságát, a kényelem hiányát.
Színei sötétek voltak, a magas, fodros gallér
nagy mértékben akadályozta a szabad és
természetes mozgást. A női test formáit
elnyomták és a fej az öltözethez mellett a
valóságnál is kisebbnek tűnt. Erősen
befűzték magukat, emiatt a felsőtest kúpos
formát vett fel, amit a lefelé erősen bővülő
szoknya még hangsúlyozott is, ehhez az
alsószoknyát abronccsal merevítették. A ruha
fölött bő, csuklyás kabátot (kappe) hordtak.
A férfiak szűk, magasan záródó zekét
viseltek, szintén magas, fodros gallérral,
ingüket és ruházatukat csipke díszítette. A
rövid,
buggyos
szárú,
az
ülepnél
hordószerűen kiszélesedő nadrághoz hosszú
harisnyát hordtak. Ruházatukat széles,
nyitott, keményített kabát egészítette ki.]
-
Wersja 01 01 2017.
dodatkami były szale i biżuteria. Odzież
męska także była nieskomplikowana.
Spodnie były dłuższe, i tylko kształt
przeszedł
kilka
modyfikacji;
były
bezpośrednio wsuwane w wysokie buty,
później sięgały kostek. Razem ze
spodniami noszone były smokingi które
były krótkie w tali i miały wysokie,
fałdowane kołnierze z szerokimi klapami.
Garnitur był wyposażony w kamizelkę. Na
żakiet noszono krótki lub długi płaszcz.] –
empire stílus [A napóleoni idők (1804-1815)
divatiránya, ami gyorsan elterjedt egész
Európában. Ezt megelőzően a konzulátus
(1799-1804) idején nem sokat változott a
direktórium korszakában viselt öltözék. De
az idők folyamán fel kellett ismerniük, hogy
a túl könnyű ruházkodás nem alkalmas a
párizsi éghajlathoz. Az empire stílust sima,
józan,
klasszikus
vonalvezetés,
kis
nyakkivágás jellemzi. A túl könnyű kelméket
a melegebb bársony, brokát és a sima
gyapjúszövetek váltották fel. A női ruhák
ingszerű szabásúak, hosszúak voltak, bokáig
értek, több részből álltak, mint korábban. Az
uszály eltűnt és a derék magasabbra került, a
mellrészt erősen hangsúlyozták. A színek - a
fehéret is beleértve - visszafogottak.
Jellegzetes öltözék-kiegészítők voltak a
kasmírgyapjúból készült sál és az ékszerek.
A férfiak ruházata is egyszerűbb és
természetesebb volt. A nadrág formája
kevésbé változott, de hosszabb lett,
eredetileg a szárát betűrték a csizmába,
később csak bokáig ért. A nadrághoz rövid
derekú, széles hajtókával készült magas,
lehajtott galléros frakkot viseltek, amit
mellény egészített ki. A frakk fölött kabátot
és köpenyt hordtak. Az elnevezés a francia
"empire" (ejtsd: ampír) szóból származik,
aminek egyik jelentése: császárság.]
Velazquez festmények
moda królewska [styl ubierania się zaczerpnięty
z ery Napoleona (1804-15). Bardzo szybko
objął całą Europę. Popularny dzięki
prostocie, klasycznej linii i małemu
dekoltowi. Tkaniny lekkie zastąpiono
cieplejszymi aksamitami, wytłaczanymi i
prostą odzieżą. Odzież damska miała
koszulowe cięcia i sięgała do kostek; miała
więcej cięć niż poprzednio, tren zniknął a
talia została nieco opuszczona. Typowymi
moda męska – férfidivat; férfi divat; úri divat
3693
moda
młodzieżowa [trend mody, który
zapoczątkowano w 1960 roku i został
entuzjastycznie odebrany przez młodzież.
Charakterystyczny
dzięki
niekonwencjonalnemu,
wielo
częściowemu,
luźnemu,
sportowemu
stylowi kowbojskiemu. Początkowo z
zastosowaniem kolorów, które mogły
szokować,
potem
stał
się
mniej
kontrowersyjny i jako podstawowy trafił
do modnych sklepów.] – Young fashion,
fiatalos divat [Az 1960-as években
kezdődött, a hagyományostól merőben eltérő
divatirány, amit a fiatal generáció lelkesen
fogadott. Sokrészes, lezser, sportos ruházat,
eleinte rikító színekben is. Később ez a
divatirány lehiggadt és elfogadottabbá vált.]
moda młodzieżowa – fiatalos divat
moda nostalgiczna [damski styl ubierania się
nawiązujący do trendów z przeszłych lat,
zwłaszcza epoki Romantyzmu] – nosztalgia
divat [Női öltözködési stílus, amely a múltat
idézi, elsősorban a romantika korszakának
divatját.]
-
Wersja 01 01 2017.
moda nostalgiczna
moda okresu renesansowego [styl ubioru z 16. i
17. wieku, który wyraża idealna harmonię
między pojedynczymi częściami ciała.
Wykorzystuje drogie, ładne tkaniny
(brokat, welwet, jedwab). Złożony z
nadmiaru gotyckiej mody, taki rodzaj
stylu był modny dopóki nie włączył się do
tego, który był modny wcześniej. Damska
odzież
zaakcentowana
naturalnym
kształtem sylwetki za pomocą delikatnego
zaznaczenia talii; spódnica w wielu,
szerokich fałdach, obcisły gorset posiadał
kwadratowy lub okrągły dekolt. Na
początku taka odzież była podzielona
poprzez krój na gorset i długą spódnicę.
Proste, obcisłe rękawy były później
rozcięte dla większego komfortu i
elegancji. Na tym ubraniu było noszone
inne, ubranie bez rękawów, którego
przednia część była otwarta w stylu
płaszcza. Chusteczka oraz wachlarz były
istotnym akcesorium, popularne były
także złote łańcuszki oraz ciężkie
naszyjniki. Męska odzież składała się z
krótkiego płaszcza ze skóry oraz odciętych
rękawów; sięgał do kolan (lub był
krótszy), odkrywający ekstrawaganckie,
obcisłe nogawki. Inna popularną odzieżą
Renesansu był płaszcz z wszytymi
rękawami oraz szerokim kołnierzem,
który sięgał do pięty; takie ubranie było
używane jako świąteczne na oficjalne
okazje na uniwersytetach.] – reneszánsz
divat [A 16.-17. században uralkodó
divatstílus, amelynek ideálja az egyes
testrészek egyenlő súlyú megjelenítése volt.
Drága, gazdagon díszített szövetek (brokát,
bársony, selyem) használata jellemezte.
Szemben a korábbi gótikus stílussal, a nők
ruházata szabadabb mozgást biztosított, a
természetes
testformákat
hangsúlyozta,
kiemelte a derekat, a szoknya bő és
gazdagon redőző volt. A szorosan testre
simuló felső részen négyszögletes vagy kör
alakú nyakkivágást alkalmaztak, és először
történt meg, hogy a ruha felső része elvált a
szoknyától. Az eredetileg egyszerű, szűk
ujjakat később hasítékkal látták el, a nagyobb
kényelem és az elegancia érdekében. A ruha
3694
fölött egy további réteget, egy ujjatlan, elöl
nyitott, kabátszerű ruhadarabot viseltek.
Fontos kiegészítő volt a zsebkendő és a
legyező, és szívesen viseltek aranyláncokat
és nehéz nyakláncokat. A férfiak bőrrel
szegélyezett, hasított ujjú rövid kabátot
(zekét) hordtak, ami legfeljebb térdig ért, így
az extravagáns, szoros harisnyaszárak jól
láthatók voltak. Egy másik öltözet a
bevarrott ujjú, széles gallérral készült kabát
volt, amely viszont már a sarokig ért - ilyet
viseltek ünnepélyes alkalmakkor és hivatalos
események (pl. egyetemi ünnepségek)
alkalmával.]
moda okresu rokoko [styl ubioru z okresu
Rokoko (1730 - 1789). Charakterystyczny
ze względu na swoją dziwaczność,
asymetrię, delikatność szczegółów oraz
lekkość; jego ozdobna piękność była dalej
zaakcentowana poprzez zastosowanie
tkanin.
Najpowszechniejsze
tkaniny
stosowane na damskie i męskie ubrania
były to satyny, atłasy, brokaty oraz
koronka,
zwykle
w
pastelowych
odcieniach. Damska odzież obejmowała
gorset z wąskimi rękawami ozdobionymi
kaskadami z koronki i wstążkami.
Stożkowata spódnica była jednym z
uderzających ubrań tego okresu; znana
była jako krynolina, na początku była
okrągła, później owalna, wzmocniona
pierścieniami z kości lub metalu. Mały
gorset tworzył kontrast z grubą spódnicą.
Bielizna stała się istotna w tym okresie,
jak również fryzury oraz akcesoria
(obejmujące wachlarz, rękawiczki i mufę).
Męska odzież była bogato dekorowana;
posiadała wiele falban i wstążek oraz dużo
koronki. Kamizelka była krótka, tak jak i
rękawy. Spodnie sięgały do kolan i były
uzupełnione rajstopami. W późniejszym
okresie, męska odzież stała się prostsza i
nie była już ozdobiona koronką i
falbanami. Marynarka ze wzmocnionymi
bokami stała się marynarką wieczorową,
która została ważną częścią męskiej
garderoby.] – rokokó divat [A 18.
-
Wersja 01 01 2017.
században uralkodó rokokó korszakban az
öltözködést sokoldalúság, aszimmetria, a
finom részletek és a könnyűség jellemezte,
azaz a művészi szépség, ami a felhasznált
kelmékben is megnyilvánult. A női és
férfiruházatban domináltak a különböző
szatén, brokát szövetek és a csipkék,
különösen pasztell színekben. A női öltözet
jellemző része volt a mélyen kivágott
ingváll, amelynek ujjain dús csipke- és
paszománydíszítés volt. A szorosan testre
simuló ingvállal szemben a szoknya nagyon
bő volt, alul kör alakú abroncs feszítette ki.
Az abroncsot később alsószoknyák váltották
fel és a szoknyát hátul megemelték (lásd:
krinolin). Fontos szerephez jutott az
alsóruházat, valamint a különböző öltözék
kiegészítők (a paróka, a legyező, a kesztyű és
a muff). A férfiak öltözködése szintén
nagyon dekoratív és nőies volt, rengeteg
fodorral, csipkével, szalaggal. A mellény
rövid volt és a kabát ujja is. A nadrág térdig
ért, alatta fehér harisnyát hordtak. Később a
férfiak ruházata egyszerűsödött, elmaradtak
róla a fodrok és a csipkék, és a merev
kabátból kialakult a frakk, amely később
alapvető darabja lett a férfiak ruhatárának.]
rokokó divat
3695
moda paryska [posiada wysoką pozycję w
świecie damskiej mody, posiada długą
tradycję w tworzeniu opracowań w
produkcji włókienniczej i krawiectwie.
Znane jest ze swojej innowacyjności,
akceptowalnej ekscentryczności, elegancji,
wrażliwości na kolor oraz kształtu, a także
wykorzystywania akcesoriów w celu
osiągnięcia satysfakcjonującej całości.
Nowe projekty ze swoich salonów (znane
jako
haute
couture
są
szybko
rozpowszechniane na całym świecie,
wpływając na światową modę.] – párizsi
divat [A párizsi divat vezető helyet foglal el
a világ női divatjának irányításában, ami
egyrészt a textilanyagok fejlesztésében elért
hagyományainak, másrészt a nagyhírű
párizsi divatszalonoknak köszönhető. Híres
az újszerű, mégis elfogadható, fantáziadús
megoldásairól, az eleganciájáról, a színek és
formák iránti érzékenységéről, a különböző
kellékek
és
kiegészítők
kifogástalan
alkalmazásairól.
Divatszalonjainak
új
modelljei (lásd: haute couture) gyorsan
elterjednek és így világszerte hatást
gyakorolnak a mindenkori divatirány
alakulására.]
moda paryska
moda przestarzała – ódon v. régi divat
modalizm
(łac.
„sposób,
kształt”)
[1.
heterodoksalna
doktryna
monarchianistyczna, która rozwinęła się
pod koniec II wieku. Oparta była na
koncepcji patrypasjanistycznej. Wyróżnia
-
Wersja 01 01 2017.
się dwie fazy ewolucji modalizmu:
wcześniejszy etap nazywany był przez
współczesnych
właściwym
monarchianizmem, późny modalizm jest
określany mianem sabelianizmu. 2.
Herezja, która tak mocno podkreślała
jedyność Boga, że aż twierdziła, że
„Ojciec”, „Syn” i „Duch Święty” są tylko
rozróżnieniami dokonywanymi przez
umysł ludzki i nie są odrębnymi osobami.
Byłyby to tylko trzy przejawy albo trzy
sposoby objawiania się i oddziaływania
jednego i tego samego Boga w dziele
stworzenia i odkupienia. Herezję tę w Azji
Mniejszej zapoczątkował Noetos (ok. 200),
a na
Zachodzie
ją
upowszechnili:
Prakseasz (ok. 200), Sabeliusz (początek
trzeciego stulecia), Fotinus (IV w.),
a także w pewnym stopniu Marceli
z Ancyry (zm. ok. 374) (zob. DH 151, 284;
ND 13). Zob. patripasjanizm, teologia
Trójcy Przenajświętszej.] – modalizmus [A
II. sz-ban elterjedt felfogás, amely szerint
Krisztus és a Szentlélek az Atya Istennek
csak egy-egy megjelenési formája, modusa.]
modalność – (lat.) modalitás; módozat, körülmény;
a logikában az ítélő alany viszonya az
ítélethez; (metafizika) módozat, vminek a
történése;
(lélektan)
átmenet
nélküli
különbség
modalność w logice i w filozofii – (lat.) modalitás
a logikában és a filozófiában
modalny, -a, -e [1. w ontologii: dotyczący
sposobu istnienia rzeczy lub zjawisk; 2. w
logice: odnoszący się do stopnia pewności
sądu; 3. dotyczący stosunku osoby
mówiącej do treści jej wypowiedzi,
wyrażanego
za
pomocą
środków
językowych;
4. mający
związek
z
archaicznymi skalami kościelnymi; 5. w
statystyce: wartość cechy występującej w
danej grupie najczęściej] – modális;
módhatározói; a hangnemet meghatározó, a
hangnemre jellemző; a körülményektől
függő, nem lényegbeli
model [1. wzór, według którego coś jest lub ma
być wykonane; 2. typ lub fason czegoś;
3. typowy dla jakiegoś okresu, miejsca lub
jakiejś grupy i potem naśladowany sposób
realizacji czegoś; 4. osoba pozująca
artyście do obrazu, rzeźby, zdjęcia;
5. mężczyzna prezentujący ubiory na
pokazach mody; 6. pot. osoba, która
zwraca uwagę swoim zachowaniem,
ubiorem; 7. próbny egzemplarz jakiejś
serii
wyrobów
technicznych;
8. konstrukcja,
schemat
lub
opis
ukazujący działanie, budowę, cechy,
zależności jakiegoś zjawiska lub obiektu;
3696
-
Wersja 01 01 2017.
9. przedmiot będący kopią czegoś,
wykonany
zwykle
w
mniejszych
rozmiarach; 10. przedmiot służący do
sporządzania form odlewniczych] – (ol.,
fr.) modell, minta, forma, mintakép;
mintadarab; kísérleti v. bemutatási célokat
szolgáló nagyított v. kicsinyített más; fazon;
(művészet) modell (személy), az az élő v.
élettelen minta, amelyről a művészi alkotás
készül; modell; (műszaki) annak a tárgynak a
mintája, amelyről az öntvényt el kell
készíteni; (átv.) ruhaterv, szabásminta,
különleges, külön rendelésre készült ruha;
(mod) manöken, ffi modell; (med.) modell
[model] [a) Logikai, matematikai vagy
fizikai minta alapján alkotott kis rendszer,
amely valamilyen adatok szervezõdését a
párhuzamosságok révén érthetőbbé teszi.
Példa a zongora billentyűzete mint a belső
fül alaphártyájának, vagy a termosztát mint a
homeosztázis
visszacsatolási
elvének
modellje. b) A viselkedésterápiában az a
személy, aki modellálja, vagyis végrehajtja
azt a viselkedést, amelyet a terapeuta a
pácienssel utánoztatni kíván.]
model aeroelastyczny – aeroelasztikus modell
model architekturowy – építészeti modell [az
épület háromdimenziós modellje]
 Model architektury warstwy klienta i warstwy
tulajdonságtípusának és kapcsolattípusának
szervezett együttese.]
model do odlewu – öntési minta
model DSOM (implementacja IBM architektury
COBRA); synonimy: distributed system
object model – (kat.: informatyka) DSOM
Distributed System Object Model (elosztott
rendszerobjektum model)
model ekonomiczny – gazdasági modell
model finansowania – finanszírozási modell
model gipsowy – gipszmodell
model gospodarczy – gazdasági modell
model gospodarki narodowej – népgazdasági
modell
model komponentów obiektowych; COM – (kat.:
informatyka) COM, Component Object
Model
model lotniczy – repülőgép modell
prezentacji
o Istotne zagadnienia budowy komponentów
interfejsu użytkownika
o Technologie budowy interfejsu użytkownika
o Dokumentowanie modelu architektury dla
warstwy klienta i prezentacji
model makroekonomiczny – makroökonómiai
modell
model mikroekonomiczny – mikroökonómiai
modell
model odlewu – öntési minta
model planowania – tervezési modell
model popytowy – keresleti modell
model powłokowy [jeden z modeli budowy jądra
atomowego w fizyce jądrowej. Model
utworzony na wzór modelu powłokowego
układu elektronów w atomie. Model ten
rozpatruje
nukleony
jądra
jako
niezależnie poruszające się cząstki w polu
jądra utworzonym przez pozostałe
nukleony: protony i neutrony. Pole
wytworzone przez nukleony jądra
nazywane jest potencjałem jądrowym i
jest interpretowane jako uśrednienie
oddziaływań międzynukleonowych.] héjmodell [egyike a legkorábbi atommagmodelleknek. A nukleonok – ugyanúgy, mint
az elektronok – fermionok, ezért érvényes
rájuk a Pauli-féle kizárási elv. A modell
szerint a nukleonok is – az atom
elektronjaihoz hasonlóan – energiaszintekre
csoportosulnak. Annak ellenére, hogy az
atommagban a nukleonok sűrűn ütköznek
(tehát a klasszikus értelemben vett "szint"
nem létezik), ez a modell sikeresen
 Model architektury warstwy biznesowej
o Przetwarzanie w środowisku rozproszonym
warstwy biznesowej
 Model architektury warstwy integracji i warstwy
zasobów
o Technologie utrwalania danych
o Integracja komponentów aplikacji
warstwy integracji i warstwy zasobów
model
bazy danych [to zbiór zasad
(specyfikacji),
opisujących
strukturę
danych w bazie danych. Określane są
również dozwolone operacje. Definiuje się
strukturę danych poprzez specyfikację
reprezentacji dozwolonych w modelu
obiektów (encji) oraz ich związków.] –
adatmodell [1. a logikai adatbázis szerkezeti
leírását foglalja magába, nevezetesen azonos
jellemzőjű információk logikai modellezését
a rajtuk végezhető logikai műveletek
meghatározását tartalmazza. 2. Véges számú
egyedtípus
egyenként
véges
számú
3697
magyarázza az atommagok stabilitásának
periodikusságát.]
model programowy procesora (ang. ISA Instruction Set Architecture) [czasem także
nieściśle architektura procesora — ogólne
określenie
dotyczące
organizacji,
funkcjonalności
i
zasad
działania
procesora, widoczne z punktu widzenia
programisty jako dostępne mechanizmy
programowania.] - (ang. ISA - Instruction
Set Architecture) utasításkészlet ]egy adott
környezet által értelmezhető utasítások
összessége]
Model Standardowy [teoria fizyki cząstek
podstawowych, zwanych też cząstkami
elementarnymi, które są podstawowymi
składnikami każdej materii. Opisuje trzy
z czterech (z wyjątkiem grawitacji)
oddziaływań
podstawowych:
oddziaływanie
elektromagnetyczne,
oddziaływanie słabe i oddziaływanie silne.]
- Standard Model [kifejezés a világegyetem
keletkezésének ma általánosan elfogadott
ősrobbanás elméletét is jelentheti, amire
kozmológiai standard modell a hivatkozás.]
model strukturalny – szerkezeti modell
model symulacyjny – szimulációs modell
model transportowy – szállítási modell
model zarządzania – irányítási modell
model woskowy – viaszminta
model wzoru (1) [pierwowzór produktu
odzieżowego, który przedstawia nowy
trend w modzie i jako model w przemyśle
odzieżowym. Wystawiany na pokazach
mody i w czasopismach, zapoznając
handlowców i społeczeństwo z nowymi
trendami w modzie.] – modell minta [Egy
megtervezett ruhadarab első mintadarabja,
amit divatbemutatón és divatlapokban
bemutatnak az iparnak, a kereskedelemnek
és a nagyközönségnek, hogy népszerűsítsék
és felkeltsék iránta az igényt.]
model wzoru (2) [W przeciwieństwie to
podstawowego
wzoru
który
jest
standaryzowany, model wzoru zawiera
części modelu odzieży ze szczególnym
uwzględnieniem układu i z konkretnego
surowca.] – egyedi szabásminta [Az alapszabásminta olyan módosítása, ami egy
bizonyos modellnek és alapanyagnak a
legjobban megfelel.]
-
Wersja 01 01 2017.
model wzoru
modelarnia [1. pracownia, w której wykonuje się
modele będące kopią czegoś lub wzorem,
według którego coś ma być wykonane;
2. oddział odlewniczy, w którym wytwarza
się oprzyrządowanie do produkcji
odlewów] – modellműhely, modellterem;
mintázó, mintakészítő, formázó műhely
modelarski, -a, -ie [odnoszący się do
modelarstwa (hobby polegającego na
składaniu kilku specjalnych elementów w
całość będącą najczęściej samolotem,
statkiem lub podobnym modelem),
związany z tym hobby (np. sklep
modelarski)] – modellező, modell-
modelarstwo
modelarstwo
[1. wykonywanie
modeli
samolotów, statków, maszyn itp.; 2. dział
odlewnictwa
zajmujący
się
projektowaniem i wytwarzaniem modeli
odlewniczych] – modellezés; mintázó,
mintakészítő ipar, mintakészítés
modelarstwo plastikowe – műanyag modellek
készítése
modelarstwo szybowcowe – virorlázórepülőgép
modellezés
modelarz – modellkészítő, mintázó, mintakészítő
(személy); (lotn) modellező
modelarz lotniczy – repülőgépmodellező
modelka [1. kobieta prezentująca ubiory na
pokazach mody; 2. kobieta pozująca
artyście do obrazu, rzeźby lub zdjęcia; 3.
kobieta pozująca artyście (fotografowi,
malarzowi,
rzeźbiarzowi)
albo
demonstrująca stroje podczas pokazów
mody.] – (fr.) manöken, modell, női modell;
próbakisasszony
3698
Modelka Daniella Sarahyba
modelować [1. nadawać czemuś odpowiedni
kształt; 2. wpływać na przebieg lub
charakter czegoś; 3. tworzyć modele
układów lub zjawisk fizycznych służące
celom badawczym; 4. nadawać utworowi
odpowiednią formę za pomocą różnych
środków kompozycyjnych; 5. uwydatniać
trójwymiarowość czegoś za pomocą
barwy, światła, cienia itp.] – (ol.)
modellezni,
modellálni;
mintázni,
megmintázni, mintát készíteni, formázni,
alakítani
modelować coś – mintázni v. megmintázni vmit
modelować włosy – beszárítja, fönözi a hajat
modelowanie [(informatyka) w grafice 3D proces
tworzenia
i
modyfikacji
obiektów
trójwymiarowych
za
pomocą
specjalizowanego
programu
komputerowego, zwanego modelerem.
Modeler dostarcza zestawu niezbędnych
narzędzi,
a
także
często
zbioru
podstawowych figur (w j. ang. primitives),
np. prostopadłościanów, kul, torusów i
innych, które można wykorzystać od razu
przy budowaniu obiektów.] – mintázás
modelowanie – modellálás [modeling] [A szociális
tanuláselméletben az a folyamat, amelyben
a
gyerek
társas
és
kognitív
viselkedésformákat mások megfigyelése és
utánzása által tanul.]
modelowanie procesów biznesowych (ang.
business process modeling) [jest to zbiór
czynności
wykonywanych
przez
analityków procesów biznesowych w
przedsiębiorstwie. Modelowanie procesów
ma na celu ustalenie w jaki sposób działa
dana organizacja (tak zwany stan AS-IS) i
może służyć do określenia docelowego
-
Wersja 01 01 2017.
sposobu postępowania (procesy TO-BE).]
– üzleti eljárások modellezése
modelownik – mintázó, modellező munkás
modelowo – modellként; modellszerűen
modelowy, -a, -e [1. stanowiący model, służący
jako wzór; 2. typowy dla jakiegoś okresu,
miejsca lub jakiejś grupy; 3. wykonywany
za pomocą modelu lub na modelu;
4. używany
do
wyrobu
modeli
odlewniczych] – modell-, mintaModem (od ang. MOdulator-DEModulator)
[urządzenie
elektroniczne,
którego
zadaniem jest zamiana danych cyfrowych
na
analogowe
sygnały
elektryczne
(modulacja) i na odwrót (demodulacja)
tak, aby mogły być przesyłane i odbierane
poprzez linię telefoniczną (a także łącze
telewizji kablowej lub fale radiowe). Jest
częścią DCE (Data Communications
Equipment), które w całości wykonuje
opisane wyżej czynności. Nieodzowne do
współpracy jest DTE (Data Terminal
Equipment) i to dopiero stanowi całość
łącza
przesyłania
danych.
Dzięki
modemowi można łączyć ze sobą
komputery i urządzenia, które dzieli
znaczna odległość.] – I. modem (a
modulátor és demodulátor szavakból
összetett szó) MOdulátor DEModulátor
(digitális jelek analóg jellé, majd az analóg
jelek
digitálissá
alakitása,
azaz
visszaalakitása) [1. egy olyan berendezés,
ami egy vivőhullám modulálásával a digitális
jelet analóg információvá, illetve a másik
oldalon ennek demodulálásával újra digitális
információvá alakítja. Az eljárás célja, hogy
a digitális adatot analóg módon átvihetővé
tegye. 2. Számítógépeket a soros porton
telefonvonal segítségével összekötő vagy a
számítógépbe bővítőkártyaként beszerelt
berendezés. 3. a digitális jeleket analóg
telefonhálózatokon való átvitelhez át- és
visszaalakító
hardver
eszköz
(MOdulátor/DEModulátor)]; II. modem v.
MODEM (MOdulator/DEModulator) [1. A
modulátor-demodulátor a digitális jeleket
analóg jelekké alakítja, majd a rendeltetési
helyén az analóg jeleket visszaalakítja
digitális jelekké. Modem segítségével két
számítógép telefonon keresztül is cserélhet
adatokat. 2. a számítógép digitális jeleit
analóg telefonhálózatokon való átvitelhez átés visszaalakító hardver eszköz; a mai
modemek 14,4 és 56 kbit/s sebességű
adatátvitelre képesek, de a tényleges
sebesség a telefonvonal minőségétől és a
vonal
másik
végén
levő
modem
teljesítményétől is függ; a kábeltévé
hálózathoz való csatlakozáshoz speciális
3699
kábel-modemet használnak. 3. A modem szó
a modulátor és a demodulátor szavak
kezdetének összevonásából jött létre. A
modem lényegében egy olyan szerkezet,
amelyet számítógépekhez csatlakoztatnak,
hogy azok a telefonvonalakon keresztül is
tudjanak egymással kommunikálni. A
modem a számítógép digitális jeleit átalakítja
a telefonvonalon továbbítható analóg jelekké
(modulátor funkció), majd a vevő oldalon az
analóg jelekből visszaállítja az eredeti
digitális jeleket (demodulátor funkció). Tehát
a modem egy modulátor és egy demodulátor
együttesét képezi. A legtöbb modem
aszinkron adatátvitelt valósít meg, de
léteznek
szinkronmodemek
is.
A
számítógéppel az RS-232C illesztőn
(interface) keresztül kommunikálnak. A
kommunikáció megvalósításához persze
egyedül a modem nem elegendő, szükség van
még valamilyen kommunikációs programra
is. Ezek a programok az adatokhoz általában
hibaellenőrző kódot fűznek, amelynek
segítségével felismerhető az átvitel során
keletkezett esetleges adatveszteség. Idővel ez
a funkció a modemekbe került beépítésre,
ugyanúgy mint a hibajavító eljárás is, amely
nem csak felismeri, de képes kijavítani is a
kisebb hibákat. A következő lépés az volt,
hogy a modemekbe a tömörítés támogatását
is beépítették, aminek révén ugyanazon a
telefonvonalon nagyobb adatsebességet lehet
elérni: kezdetben 1200, 2400, 9600 bps, a ma
leginkább használt modemek esetében pedig
14400, 28800 és 33600 bps ez az érték. A
kapcsolat felépítésekor a telefonvonal két
végén lévő modemek egyeztetik a tudásukat,
és mindig a kevesebbet tudó modemnek
megfelelő értékekkel dolgoznak. Ma
mindezeket szabványok írják le (Vszabványok, MNP). A modemeknek több
típusa létezett/létezik:
o Akusztikus modemek: régebben voltak
használatban. Nevüket onnan kapták, hogy
mikrofon és hangszóró segítségével vették
fel a kapcsolatot: rá kellett húzni őket a
telefonkagylóra. Tárcsázni, bejövő hívásra
válaszolni és kapcsolatot bontani még nem
tudtak.
o Normál és automata modemek: a normál
modemek tudnak tárcsázni és válaszolni,
de bontani nem, ellentétben az automata
modemekkel, amelyek már mindhárom
feladatot
elvégzik
(ezért
a
használatukhoz
nem
kell
telefonkészülék). Mind a normál, mind
az automata modemeket elektronikusan
kell a számítógéphez csatlakoztatni.
Megkülönböztetünk külső és belső
-
Wersja 01 01 2017.
modemeket. Belső modemről beszélünk
akkor, ha a készüléket a számítógép
házán belül, az alaplap egy szabad
csatlakozóhelyébe tesszük. Külső a
modem, ha a számítógéphez a külső
soros portok valamelyikén csatlakozik.
Ennek előnyei a hordozhatóságából
adódnak.
o Faxmodemek:
az
eddig
felsorolt
modemfunkciókon kívül faxot is tudnak
küldeni. Ez például azzal az előnnyel jár,
hogy a szövegszerkesztővel megírt
dokumentumot nem kell kinyomtatni,
hanem közvetlen lehet faxolni a modem
segítségével. A mai modemek legtöbbje
már faxmodem.
A modemek említett paramétereinek
beállítása a kommunikációs szoftverek
segítségével lehetséges. A felhasználó a
modemekkel az úgynevezett Hayes, vagy AT
parancsokon keresztül kommunikál (a kis- és
a nagybetűket nem különbözteti meg). Itt
lehet -- többek között azt is -- közölni a
modemmel, hogy impulzus- (pulse), vagy
hangszínkód (tone) üzemben hívja a
megadott
telefonszámot:
atdt1234567
parancs
hatására
hangszínekkel,
az
atdp1234567 hatására pedig impulzusokkal
tárcsázza az 1234567 telefonszámot. A
modemekhez
adott
leírás
általában
tartalmazza a használható parancsok alakját
és jelentésüket.]; III. modem (modulátordemodulátor) [készülék digitális jelek
analógra alakítására, hogy azok analóg
módszerek szerint kezelve (modulálva),
hagyományos analóg telefonvonalakon
keresztül
továbbíthatók
legyenek;
szabványosított modemek ma 14...56 kbps
átviteli sebességig kaphatók; míg internetlevelezésre a 14,4 kbps modemek is
elegendők, video-kommunikációra még az
56 kbps sebességűek is elégtelenek; a
megadott bit-sebességek többnyire csak az
ügyfél irányába érvényesek, ellenkező
irányba nem; a gyakorlatban elérhető átviteli
sebességnek nem csak a modem szab határt;
újabban szoftver-modemek is alkalmazást
nyernek; a DSL és a kábel -módemek még
szabványosításra várnak]
modem kablowy [1. to abonenckie urządzenie w
sieci telewizji kablowej; 2. Modemy
kablowe zapewniają szybki dostęp do
Internetu przez sieć telewizji kablowej. Są
to zazwyczaj urządzenia zewnętrzne
dołączane do komputera klasy PC za
pośrednictwem
interfejsu
Ethernet.
Istnieją dwie klasy modemów kablowych:
HFC (hybrid fiber-coax - hybryda
światłowodowo-koncentryczna)
-
3700
urządzenia dupleksowe współpracujące z
kablem HFC oraz jednokierunkowe
modemy współpracujące z kablem
koncentrycznym (modem tego typu
wymaga konwencjonalnego modemu
połączeniowego). Szybkość sprowadzania
danych zawiera się w przedziale od 3 do
30 Mb/s dla modemów HFC i do 2 Mb/s
dla modemów jednokierunkowych. W
przypadku wysyłania danych (modem
HFC) szybkość zawiera się w przedziale
od 128 Kb/s do 10 Mb/s.] – (ang.) cable
modem, kábelmodem [1. a számítógépet a
kábeltelevíziós hálózathoz csatlakoztató
jelátalakító eszköz; a kábelmodem a
hagyományos
telefonos
modemekhez
viszonyítva egy nagyságrenddel nagyobb
(Mbit/s) sebességű adatátvitelre képes; 2.
egy olyan modem, amely a kábeltelevíziós
hálózaton
képes
kommunikálni.
A
kábelmodemeket elsősorban szélessávú
internetkapcsolat
megvalósítására
használják. Szigorúbban véve a kábelmodem
nem is modem, hanem egy hálózati híd.
Egyes internetszolgáltatók a hálózati hidat
routerrel vagy network hub-bal kombinálva
forgalmazzák illetve adják bérbe, s a
kombinált eszközt nevezik kábelmodemnek.]
moderacja [łac. moderatio; 1. zmniejszanie
prędkości
neutronów;
2. kierowanie
dyskusją;
3. daw.
umiarkowanie,
powściągliwość] – (lat.)
moderáció,
moderálás; (elavult) önuralom, mértéktartás,
tartózkodás; mérséklés, csökkentés
moderacyjny, -a, -e [związany z moderacją] –
(lat.) moderációs
moderato [1. tempo umiarkowane; 2. utwór
muzyczny lub jego część w tym tempie; 3.
umiarkowanie;
ilość
jednostek
metrycznych na minutę (BPM): 108 – 120;
4. jest to określenie tempa; oznacza
umiarkowanie]
–
(ol.)
moderato
(mérsékelve); (zene) mérsékelt gyorsasággal
(adandó elő); ilyen ütemben írt zenei mű (4
Mazurka, Op. 24 - No. 3, Asz-dúr:
Moderato
con
anima
(Chopin
zongoradarabok)
moderator [1. substancja używana w reaktorach
jądrowych do zmniejszania energii
neutronów; 2. urządzenie do przyciszania
dźwięku w pianinie; 3. osoba wpływająca
łagodząco na stosunki w grupie; 4. osoba,
która kieruje dyskusją i czuwa nad jej
właściwym przebiegiem, zwłaszcza w
mediach 5. 'powściągający; woźnica;
kierunek' od moderare 'miarkować;
rządzić,
kierować'
z modus,
fiz.
spowalniacz neutronów (np. grafit, woda)
w
reaktorach
jądrowych;
chem.
-
Wersja 01 01 2017.
bufor(owy roztwór); muz. urządzenie
dźwigowe do tłumienia dźwięku w
niektórych fortepianach i pianinach;
przewodniczący dyskusji w programie
RTV.] – (lat.) moderátor; (műszaki)
szabályozó szelep, szabályozó v. lassító
készülék; (fizika) a hasadás gyorsaságát
mérsékelő anyag az atommáglyában;
(informatika) moderator [1. az a személy
vagy kis csoport, aki a szerkesztett
(moderált) kommunikációs fórumoknál
eldönti, hogy egy üzenet továbbítható-e a
lista vagy hírcsoport olvasóinak; 2. az a
személy vagy kis csoport, aki a koordinált
(moderált) levelező csoportoknál eldönti,
hogy egy levél továbbítható a list vagy a
newsgroup olvasóinak]; (rel.) moderátor [1.
fegyelmező vezető, vitavezető a zsinaton; 2.
egyházi vezető pr. körökben]
moderator portalu internetowego – internetes
portál moderátora
modern [współczesny, nowoczesny] – modern;
korszerű, mai, jelenkori, korabeli; időszerű;
kortárs; egykorú
modern jazz [wym. modern dżez] [nurt muzyki
jazzowej
charakteryzujący
się
rozbudowaną rytmiką i wykorzystaniem
wszystkich rodzajów techniki dźwiękowej]
– modern jazz [Az üzleti szempontok és a
zenei uniformizálódás elleni fellépés
jegyében megszülető modern jazz maroknyi
muzsikus fellépése nyomán a 40-es években
formálódott ki.]
moderna [1. okres modernizmu w literaturze i
sztuce;
2. artyści
hołdujący
modernizmowi; 3. okres modernizmu w
lit.
i
sztuce;
ogół,
ugrupowanie
modernistów,
literatów,
plastyków,
hołdujących ideałom modernizmu.] –
modernizmus,
modern
(irodalmi
és
művészeti korszak); (közb.) a modernizmust
követő művészek
modernista [artysta lub myśliciel związany z
modernizmem], modernistka – (fr.-lat.)
modernista; (művészet) modern, a modern
irányzatok követője; a modernizmus híve,
követője; (egyház) modernista
modernistycznie – modernista módon
modernistyczny, -a, -e – modernisztikus; a
modernizmuson alapuló, rá jellemző
modernizacja
[1. unowocześnienie
i
usprawnienie czegoś; 2. procesy społeczne
związane z powstawaniem i rozwojem
społeczeństw
przemysłowych;
3.
unowocześnienie, uwspółcześnienie czegoś,
trwałe
ulepszenie,unowocześnienie,
istniejącego budynku lub lokalu, przez co
3701
zwiększa się wartość jego użytkowa] –
modernizáció, modernizálás; korszerűsítés
modernizacja
kompleksowa
–
komplex
korszerűsítés
modernizacja objektów przemysłowych – ipari
objektumok korszerűsítése
modernizacyjny,
-a,
-e
[związany
z
modernizacją]
–
modernizációs,
modernizálási; korszerűsítési
modernizm [fr. modernisme 'modernizm' od
moderne
'nowoczesny'
od
późn.łac.
modernus 'nowy' z łac. modo 'teraz; tylko co'
od modus, 1. kierunek w literaturze i
sztuce przełomu XIX i XX w. eksponujący
rolę indywidualizmu, symbolizmu i
estetyzmu;
2.
ogół
kierunków
awangardowych w lit. i sztuce w okresie
1880-1910 (por. symbolizm; secesja); ruch
w Kościele kat. na przełomie XIX i XX w.
usiłujący pogodzić naukę Kościoła ze
współczesną cywilizacją.] – (fr.-lat.)
modernizmus; modern szellem, ízlés; az
újszerűség kedvelése, ill. gyakran hajszolása;
(művészet) több formalista művészieti irány
közös elnevezése; (egyh.) Irányzat a római
katolikus egyházban, amely az újkori
modern
szellemi
áramlatokhoz
való
közeledést szorgalmazta; (vallás) a vallási
dogmákat a tudomány eredményeivel
összehangolni igyekvő reformirányzat a
katolikus egyházban;
 modernizm - katolicki ruch religijny
przełomu XIX i XX w. : katolikus egyházi
törekvés, amely fegyelmi dolgokban a modern
korszellemhez való alkalmazkodást célozza;
teológiában az a tan, mely a dogmákat, hitet,
egyházat
szubjektív,
fejlődést
igénylő
jelenségeknek tartja s követeli az egyház és
állam szétválasztását ( X. Pius pápa encikliája
1907-ben mint egyházellenes tant elvetette)
 modernizm - prądy w kulturze przełomu
XIX i XX w.
 modernizm - prąd architektoniczny
panujący około 1918-1975
modernizować [unowocześniać coś, ulepszać] –
(fr.)
modernizálni;
korszerűsíteni,
újjáalakítani; az új követelményeknek
megfelelővé tenni; újjá, divatossá alakítani
modernizować się [stawać się nowoczesnym] –
modernizálódni, korszerűsödni
moderować [1. łagodzić napięcia między ludźmi;
2. kierować jakąś dyskusją, czuwać nad
jej właściwym przebiegiem; 3. przest.
łagodzić, powściągać] - (lat.) moderálni,
fékezni, mérsékelni; enyhíteni, csillapítani,
megszelídíteni, lecsillapítani
moderować się – moderálja magát; türtőzteti
magát, uralkodik magán, észhez tér
-
Wersja 01 01 2017.
moderunek [1. daw. ekwipunek żołnierski;
2. daw. uprząż końska; 3. przest.
ekwipunek, wyposażenie żołnierza (i
konia)] – (wojsko) lőszer, muníció;
lószerszám
modestia [daw. skromność, umiarkowanie] –
(dawno) szerénység, egyszerűség, mérséklet,
önuralom (skromność)
modlić się [1. zwracać się do Boga, bóstwa lub
świętych z wyznaniem wiary, prośbą,
dziękczynieniem lub skruchą; 2. usilnie o
coś prosić lub bardzo czegoś pragnąć] –
imádkozni, fohászkodni, könyörögni
modlić się do Marii Panny – Szűz Máriához
imádkozni
modlić się klecząć; modlić się na kleczkach –
térden állva imádkozni
modlić się krótko – fohászkodni
modlić się śpiewem – énekelve imádkozni, énekkel
imádkozni
modlić się za kogo/co do kogo – imádkoni
vkiért/vmiért vkihez
modliszka (Mantis religiosa) [gatunek owada z
rzędu modliszek.] – imádkozó sáska,
ájtatatos manó
Modliszka zwyczajna (Mantis religiosa; ang.
European Mantis) – gatunek owada z rzędu
modliszek.] – imádkozó sáska [Az imádkozó
sáska v. ájtatos manó (Mantis religiosa) a
rovarok
(Insecta)
osztályába
sorolt
fogólábúak (Mantodea) rendjében az
imádkozó sáska nem, így az imádkozó
sáskák (Mantidea) teljes családjából is az
egyetlen, Magyarországon is honos faj. A
köznyelvben
gyakorta
egyszerűen
„imádkozó sáska” néven emlegetik.]
modlitewnie – imádkozva, imádságosan
modlitewnik [1. książka zawierająca modlitwy i
pieśni religijne; 2. to książka lub pismo
niekiedy małych rozmiarów, (a także
strona internetowa) zawierająca w sobie
od kilkunastu do nawet kilkuset modlitw,
a
często
także
opis
obrządków
liturgicznych, teksty pieśni, skrócony
wykład prawd wiary. Modlitewnik
odzwierciedla tradycję religijną w jakiej
wyrasta i jest dokumentem najczęściej
aprobowanym przez władze duchowne
wyznania do użytku wiernych.] –
imakönyv, imádságos könyv
3702
modlitewnik
modlitewny, -a, -e – ima-, imádságos
modlitwa [1. zwracanie się do Boga, bóstwa lub
świętych
z
wyznaniem
wiary,
dziękczynieniem, prośbą lub skruchą;
2. słowa wypowiadane przez modlącego
się, teksty modlitewne mające ustaloną
formę; 3. w modlitwie rozróżnić można
zwrócenie sią do Boga (grec. poroseuche),
prośbę (grec. deesis) i wielbienie (grec.
proskunę).
Pierwszą
wzmiankę
o
wzywaniu imienia Boga spotykamy w I
Moj. 4;26. Modlitwa jest jednym z
największych przywilejów człowieka.
Zazwyczaj ma ona miejsce wówczas, gdy
człowiek przyjmuje wiarę, gdy włączony
zostaje w skład wspólnoty Kościoła lub też
zaczyna wierzyć w Boga, ale nie
koniecznie akceptuje to przez przyjęcie
wiary.
Modlitwa
nie
odrodzonego
duchowo człowieka może tylko ograniczać
się do prośby; on nie może jeszcze
dziękować Bogu, chwalić, ani wielbić Go,
bo Go jeszcze szuka. Wielbienie jest
przywilejem tego, co otrzymał zbawienie i
w radości zbawienia chwali z serca swego
Boga, Zbawcę swego, modli się za drugich
(modlitwa przyczynna). Modlimy się do
Boga w imieniu Jezusa Chrystusa; do
Jezusa Chrystusa. Musimy modlić się w
Duchu Świętym. W Biblii nie ma mowy o
modleniu sią do Ducha Świętego. Nie
możemy modlić się do apostołów; ani do
aniołów, ani żadnych ludzi żywych, czy
umarłych; ani żadnych rzeczy, jak
obrazów, figur, książek, krzyży, części ciał
po umarłych. W modlitwie możemy
przepraszać (wyznać żal, pokutować),
prosić za drugich. O jednej bardzo ważnej
rzeczy chrześcijanie czasami zapominają,
a tą jest to, że modlitwa powinna być
krótka (nie na pokaz). Jeden z wielkich
przykładów
modlitwy
widzimy
w
modlitwie celnika; w której jest zwrócenie
sią do Boga, wyznanie i prośba. Modlitwa
-
Wersja 01 01 2017.
może być niewysłuchana. Mężczyzna może
modlić się bez nakrycia głowy. Kobiety
mają mieć głowy nakryte. W Biblii
wymienione są postawy: klęcząca i stojąca
przy modlitwie. Mojżesz leżał przed
Bogiem; to samo uczynił Jozue. Modlono
się także z podniesionymi rękoma.
Składanie rąk do modlitwy nie jest
spotykane w Biblii. Wprowadziły zwyczaj
ten podobno narody germańskie po
przyjęciu
chrześcijaństwa.
Modlitwy
''Ojcze nasz'' Pan nauczył uczniów Swoich
(przed otrzymaniem przez nich Ducha
Świętego). Jezus modlił się arcykapłańską
modlitwą.] – ima, imádság, fohász,
könyörgés [Az imádság életszükséglet az
ember számára, mert lénye szerint Istenre
van utalva. A keresztyén ember élete az
Istennel közösségben való élet. Semmiféle
más vallásban nem találunk olyan
imádságokat, mint a Biblia embereinél, pl.
Mózesnél,
Dávidnál
és
Pálnál.
A
keresztyéneknél Isten és az ember közti
kapcsolat teljes és egészen személyes.
Vannak dolgok, amelyek csak imádság által
lehetségesek (1Tim 2,1-4); az imádság az
Istennel való közösség kifejezője; Isten
közösségben akar lenni az emberrel, és az
embernek szüksége van erre a kapcsolatra
Istennel. Az imádság módjai: hódolat,
imádás, dicsőítés, hálaadás, vallástétel, kérés,
közbenjáró könyörgés, tusakodás, bűnvallás.
Az imádságnál a döntő tényező a szív belső
magatartása. A külső testtartásnak, a
nyelvezetnek, helynek és időnek nincs
lényeges szerepe; fő, hogy az ember szíve
legyen teljesen (osztatlanul) Istené. Jézus
felülmúlhatatlan és tökéletes képet nyújtott
az imaéletről. Az imádságban a következő
szempontok a fontosak: az imádság csak
akkor használ, ha hitben történik (Jób 9,16;
Mt 17,20), Jézus nevében (Jn 14,13; 15,16),
Isten akaratával egybehangzóan (1Jn 5,1415), a Szent Szellem vezetésével és ereje
által (Júd 20). Az imádkozónak meg kell
vallania és meg kell tagadnia bűneit (Zsolt
66,18; Ézs 59,1-2), s neki magának is
késznek kell lennie, hogy mások bűnét
megbocsássa (Mt 6,14-15); emberi síkon a
magatartásának összhangban kell lennie
imádságával (Mt 5,23-24; 18,19); kitartóan
kell imádkoznia (Lk 11,5-8; 18,1-8), Az
emberi felelősség felől nézve, az imádság az
egyik legfontosabb fegyver Isten akaratának
a véghezvitelében (1Tim 2,1-4); az imádság
elhanyagolása vagy abbahagyása bűn (1Sám
12,23; Zsid 4,16).]
modlitwa celnika [modlitwa pełna pokory, miła
Bogu (Łk 18,9-14): Powiedział też do
3703
niektórych, co ufali sobie, że są
sprawiedliwi, a innymi gardzili, tę
przypowieść: «Dwóch ludzi przyszło do
świątyni, żeby się modlić, jeden faryzeusz
a drugi celnik. Faryzeusz stanął i tak w
duszy się modlił: "Boże, dziękuję Ci, że
nie jestem jak inni ludzie, zdziercy,
oszuści, cudzołożnicy, albo jak i ten celnik.
Zachowuję post dwa razy w tygodniu,
daję dziesięcinę ze wszystkiego, co
nabywam". Natomiast celnik stał z daleka
i nie śmiał nawet oczu wznieść ku niebu,
lecz bił się w piersi i mówił: "Boże, miej
litość dla mnie, grzesznika!" Powiadam
wam:
Ten
odszedł
do
domu
usprawiedliwiony, nie tamten. Każdy
bowiem, kto się wywyższa, będzie
poniżony, a kto się uniża, będzie
wywyższony».] – a vámos imája [A történet
végén, a bűnös vámos magasztosul fel, mert
ő az alázatos, a gőgös farizeus imája pedig
hatástalan marad, mert nem az Istennek szól,
hanem a kívülállóknak, vagyis a farizeus
önmagát imádta.]
Modlitwa do św. Michała a. Modlitwa do św.
Michała Archanioła – zob. Św. Michał –
ima Szent Mihályhoz
Modlitwa do św. Michała Archanioła
Święty Michale Archaniele, broń nas w walce, a
przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha
bądź nam obroną. Niech go Bóg poskromić raczy,
pokornie prosimy, a Ty, Książę wojska
niebieskiego, szatana i inne złe duchy, które na
zgubę dusz ludzkich po tym świecie krążą, Mocą
Bożą strąć do piekła. Amen.
IMA SZENT MIHÁLYHOZ
Szent Mihály arkangyal, védelmezz minket a
küzdelemben! A Sátán gonosz kísértései ellen
légy oltalmunk! Esedezve kérjük: parancsoljon
neki az Isten! Te pedig mennyei seregek vezére, a
Sátánt és a többi gonosz szellemet, akik a lelkek
vesztére körüljárnak a világban, Isten erejével
taszítsd vissza a kárhozat helyére! Amen.
Mária, Szent Angyalok Királynője - könyörögj
érettünk!
Modlitwa Pańska (Ojcze nasz, Modlitwa Pańska,
Modlitwa
wzorcowa,
(łac.
Oratio
Dominica)) [1. w Kościele katolickim:
najważniejsza modlitwa skierowana do
Boga, zaczynająca się od słów Ojcze nasz;
2. najstarsza i najważniejsza modlitwa
chrześcijan, którą wg Ewangelii przekazał
swoim uczniom sam Jezus w czasie
kazania na górze. Jest to formuła
chwaląca wspaniałość Boga, jednocześnie
mająca formę błagalną. Według Ojców
Kościoła stanowi ona wzór modlitwy
chrześcijańskiej.] – Az Úr imája, azaz a
Miatyánk (latinul Pater noster); Úri imádság
[a keresztény világ egyik legismertebb imája;
-
Wersja 01 01 2017.
Jézus tanította a tanítványainak a hegyi
beszéd részeként (Mt 6,9-13). Egy rövidebb
változata szerepel Lukács evangéliumában is
(11:2-4). A világ szinte minden nyelvére
lefordították ezt az egyszerű fohászt.]
„Pater noster, qui es in coelis,
Sanctificetur nomen tuum,
Adveniat regnum tuum,
Fiat voluntas tua,
Sicut in coelo et in terra.
Panem nostrum quotidianum da nobis hodiae,
Et dimitte nobis debita nostra,
Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
Et ne nos inducas in tentationem,
Sed libera nos a malo .”
(Vulgata)
Ojcze nasz, któryś jest w niebie,
święć się imię Twoje,
przyjdź królestwo Twoje,
bądź wola Twoja,
jako w niebie, tak i na ziemi.
Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj,
i odpuść nam nasze winy,
jako i my odpuszczamy naszym winowajcom.
I nie wódź nas na pokuszenie,
ale nas zbaw ode złego. Amen
Szenteltessék meg a Te neved,
Jöjjön el a Te országod,
Legyen meg a Te akaratod,
Amint a mennyben úgy a földön is.
Mindennapi kenyerünket add meg nekünk ma,
És bocsásd meg vétkeinket,
Miképpen mi is megbocsátunk az ellenünk
vétkezőknek,
És ne vígy minket kísértésbe,
De szabadíts meg a gonosztól.”
Az imához még hozzá tartozik ez a későbbről
származó befejezés: „Mert Tiéd az ország, a
hatalom és a dicsőség, mindörökké. Ámen.”
(Szentírás, Szent Jeromos Bibliatársulat
kiadása, 1997)
Károlyi féle fordítás:
Mi Atyánk, ki vagy a mennyekben, szenteltessék
meg a te neved;
Jőjjön el a te országod; * legyen meg a te
akaratod, mint a mennyben, úgy a földön is.
A mi mindennapi kenyerünket add meg nékünk
ma.
És bocsásd meg a mi * vétkeinket, miképen mi is
megbocsátunk azoknak, a kik ellenünk vétkeztek;
És ne vígy minket kísértetbe, de szabadíts meg
minket a gonosztól.
Mert tiéd * az ország és a hatalom és a dicsőség
mind örökké. Ámen!
Szent István Társulat:
Mi Atyánk, aki a mennyekben vagy,
szenteltessék meg a neved,
jöjjön el az országod, legyen meg az akaratod,
amint a mennyben, úgy a földön is.
Mindennapi kenyerünket add meg nekünk ma,
s bocsásd meg a vétkeinket, amint mi is
megbocsátottunk az ellenünk vétkezőknek.
És ne vigy minket kísértésbe, hanem szabadíts
meg a gonosztól
3704
Református:
Mi Atyánk, aki a mennyekben vagy, szenteltessék
meg a te neved,
jöjjön el a te országod, legyen meg a te akaratod,
amint a mennyben, úgy a földön is;
mindennapi kenyerünket add meg nékünk ma,
és bocsásd meg vétkeinket, miképpen mi is
megbocsátunk az ellenünk vétkezőknek;
és ne vigy minket kísértésbe, de szabadíts meg a
gonosztól;
mert tied az ország, a hatalom és a dicsőség
mindörökké. Ámen.
modlitwa Polaków – lengyel ima, a lengyelek
imája
"Gdy wieczorne zgasną zorze. Zanim głowę do
snu złożę. Modlitwę moją zanoszę. Bogu ojcu i
synowi, dopierdolcie sąsiadowi. Dla siebie o nic
nie proszę, tylko mu dosrajcie proszę. Kto ja
jestem? Polak mały. Mały zawistny i podły. Jaki
znak mój - krwawe gały. Oto wznoszę moje
modły, do Boga, Marii i Syna, zniszczcie tego
skurwysyna. Mego brata sąsiada, tego wroga, tego
gada. Żeby mu okradli garaż, żeby go zdradzała
stara, żeby mu spalili sklep, żeby dostał cegłą w
łeb, żeby mu się córka z czarnym, i w ogóle żeby
miał marnie. Żeby miał AIDS, zabijaka, oto
modlitwa Polaka."
modlitwa poranna – reggeli ima
modlitwa prośby – fohász, könyörgés
modlitwa prośby do św. Judy Tadeusza –
könyörgés Szent Júdás Tádéhoz
modlitwa (przy ołtarzu) – zsolozsma [A
zsolozsma szó szláv eredetű, szolgálatot
jelent. A magyarban eredetileg (13. század) a
bánnak járó szolgáltatások összességét
jelentette, a 15. századtól kezdve jelenti
általában a szentmisén kívüli istentiszteletet,
konkrétan a papok és szerzetesek számára
kötelező, a hívek számára ajánlott,
meghatározott
órákhoz
kapcsolódó
rendszeres imádságot. Ugyanezt a jelentést
fedi a latin Divinum officium név.]
modlitwa wieczorna – esti ima
modła [daw. wzór, model, wzorzec] – (elavult)
minta, mód; (építészet) mintára
Modła [rzeka, dopływ Kamiennej] – Modła
(folyó)
Modła 6 miejscowości w Polsce:
 Modła - wieś w woj. dolnośląskim, w
pow. bolesławieckim, w gminie Gromadka
 Modła - wieś w woj. dolnośląskim, w
pow. głogowskim, w gminie Jerzmanowa
-
Wersja 01 01 2017.
 Modła - wieś w woj. łódzkim, w pow.
skierniewickim, w gminie Słupia
 Modła - wieś w woj. mazowieckim, w
pow.
ciechanowskim,
w
gminie
Ciechanów
 Modła - wieś w woj. mazowieckim, w
pow. mławskim, w gminie Wiśniewo
 Modła - wieś w woj. wielkopolskim, w
pow. konińskim, w gminie Rzgów
modły [modlitwy, prośby] – ima, fohász,
könyörgés
modniarka (modystka) – divatárusnő, masamód
modniarski, -a, -ie – női divatárumodniarstwo [daw. szycie i sprzedaż ubiorów] –
női divatáruipar
modnie – divatosan, divat szerint
modnisia [1. osoba która ładnie się ubiera; bez
oryginalności; 2. mężczyzna ubierający się
według najnowszej mody; elegant,
strojniś, galant, dandys] – divatbáb,
divatbolond
modniś [iron. mężczyzna ubierający się według
najnowszej mody] – piperkőc, divatmajom,
divatbáb; ficsúr; aranyifjú; (közb.) gigerli,
jampec
modny, -a, -e [1. będący w modzie; 2. ubierający
się według najnowszej mody] – divatos,
divat-; felkapott
modna fryzura – divatos hajviselet
modne spodnie w stylu "marchewkowym"
[modny kształt damskich i męskich
spodni, góra spodni i nogawki są luźne.
Kiedy nogawki sięgają kostki wówczas
zwężają się i bardzo ciasno przylegają do
kostki. Pierwotnie produkowane z dżinsu,
potem z lżejszych bawełnianych i
wełnianych tkanin. Na początku lat 80
spodnie te zostały wyparte przez
biodrówki.] – répanadrág (2) [Divatos
nadrágfazon (hosszúnadrág), az ülep és a
felső lábszár környezetében bő, a térd alatt
kúposan szűkül és lent szorosan simul a
lábszárra.
Eredetileg
farmerszövetből
készítették, később más jellegű pamut vagy
gyapjú típusú szövetekből is. Az 1980-as
években a csípőnadrág kiszorította a
divatból.]
modny fason sukni – a ruha divatos szabása
modraczek, modrak [1. reg. ; zob. chaber
bławatek; 2. roślina o białych kwiatach
zebranych w grona] – búzavirág (bławatek)
3705
-
Wersja 01 01 2017.
motyla
dziennego
z
rodziny
modraszkowatych (Lycaenidae). W Polsce
objęty ochroną prawną] – zanótboglárka
(Maculinea nausithous)
Modraszek
orion
lub
modraszek
rozchodnikowiec
(Scolitantides orion)
[motyl z rodziny modraszkowatych] –
szemes boglárka (Scolitantides orion) [a
rovarok (Insecta) osztályának a lepkék
(Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a
boglárkalepkék (Lycaenidae) családjához
tartozó faj]; boglárkalepke
búzavirág (bławatek)
Modrak (Monticola solitarius) [gatunek ptaka z
rodziny muchołówek. Jest płochliwy.
Występuje w Europie Południowej, a
czasami można go spotkać także w
Alpach.] – rigó, kék kövirigó (Monticola
solitarius)
a
madarak
osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
rigófélék (Turdidae) családjába tartozó faj.
örvösrigó
Modraszek argiades (Cupido argiades) [motyl
dzienny z rodziny modraszkowatych] kóbor ékesboglárka (Cupido argiades
(Pallas, 1771))
Modraszek
ikar
(mnogooczak
ikar)
(Polyommatus icarus) [motyl dzienny z
rodziny modraszkowatych (Lycaenidae).] –
közönséges boglárka (Polyommatus icarus)
[a rovarok (Insecta) osztályába, a lepkék
(Lepidoptera) rendjébe és a boglárkalepkék
(Lycaenidae) családjába tartozó faj]
Modraszek telejus (Phengaris teleius) [w stadium
larwalnym drapieżny,
myrmekofilny
gatunek
motyla
z
rodziny
modraszkowatych, pasożyt społeczny
mrówek] – vérfű hangyaboglárka [Natura
2000 jelölő faj, szerepel az NBMR
Programban, és a Berni Egyezmény hatálya
alá tartozik. Magyarországon gyakori fajnak
tekinthető]
Modraszka (sikora modra) (Parus caeruleus L.,
1758) [niewielki ptak osiadły (niektóre
populacje wędrowne) z rodziny sikor - kék
cinege, sokszor becézően kékcinke (Parus
caeruleus) [a verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe, ezen belül a cinegefélék (Paridae)
családjába tartozó apró termetű, közismert és
közkedvelt madárfaj, az európai régió
egyetlen sárga-kék cinegefaja]
Modraszek malczyk (Cupido minimus) [motyl
dzienny z rodziny modraszkowatych] –
törpeboglárka (Cupido minimus (Fuessly,
1775))
Modraszek nausitous (Phengaris nausithous)
[pasożytniczy,
myrmekofilny
gatunek
Modraszkowate (Lycaenidae) [rodzina motyli
dziennych, licząca około 2700 gatunków
(w tym 44 występują w Polsce). Są to
motyle małe lub średniej wielkości (od 1,5
cm do 8 cm rozpiętości skrzydeł),
występujące
we
wszystkich
zoogeograficznych krainach świata.] boglárkalepkék (Lycaenidae) [a rovarok
(Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera)
-
Wersja 01 01 2017.
rendjéhez, ezen belül a valódi lepkék
(Glossata) alrendjéhez tartozó család.]
3706
Do modraszkowatych należą następujące
podrodziny:
 ogończyki (Theclinae)
 modraszki (Polyommatinae)
 czerwończyki (Lycaeninae)
 Liphyrinae
 Lipteninae
 Poritiinae
 Miletinae
 Ogyrinae
 Curetinae
A családba az alábbi alcsaládok tartoznak:
 Lycaeninae
 Curetinae
 Miletinae
 Poritiinae
modrawy, -a, -e [niebieskawy, błękitny] – kékes
modrooki, -a, -ie [mający ciemnoniebieskie oczy]
– kék- v. kökényszemű
modrość – kékség
modry, -a, -e [intensywnie niebieski] – égszínkék,
kék, sötétkék, búzakék
modry Dunaj – kék Duna [Modry Dunaj, szara
Wisła]
modry [niebieski] – [Słowniczek języka śląskiego]
égszínkék, kék, sötétkék, búzakék
modrzeniec (Chaber bławatek - Nazwa łacińska:
Centaurea cyanus; Nazwy ludowe: bławatek,
chaber, modrak, modrzeniec, modrokwiat,
wasilek, wołoszka, wołoszek.) [fartuch lub
zapaska koloru modrego (część śląskiego
stroju
ludowego);
modrzyniec]
–
Búzavirág (Centaurea cyanus)
modrzew (Larix Mill., 1754) [1. drzewo iglaste o
miękkich, jasnozielonych, opadających na
zimę igłach; też: drewno tego drzewa; 2.
rodzaj drzew z rodziny sosnowatych,
który
obejmuje
10
gatunków
występujących
na
obszarach
umiarkowanych i chłodnych półkuli
północnej.] – vörösfenyő (Larix Mill., 1754)
Modrzew europejski (Larix decidua Mill.)
[gatunek drzewa iglastego należący do
rodziny
sosnowatych.
Pierwotnym
miejscem jego występowania były góry
środkowej Europy (Alpy, Karpaty), ale
został rozpowszechniony na innych
terenach w wyniku nasadzeń. W Polsce na
naturalnych siedliskach rośnie tylko w
Tatrach. Poza tym jest sadzony
powszechnie na terenie całego kraju.] –
európai vörösfenyő (Larix europaea vagy
más néven: közönséges vörösfenyő, Larix
decidua) [az egyetlen lombhullató középeurópai fenyőfaj. Nevét bíborvörösen
ragyogó termős virágzatáról kapta.]
Modrzew japoński (Larix kaempferi (Lambert)
Carriere) [gatunek drzewa należącego do
rodziny sosnowatych (Pinaceae Lindl.).
Jego naturalnym siedliskiem są góry
wulkaniczne na wyspie Honsiu w Japonii.]
– japán vörösfenyő (Larix kaempferi, syn.
Larix leptolepis) [a fenyőalakúak (Pinales)
vörösfenyő (Larix) nemzetségének egyik
faja]
Modrzew polski (Larix polonica (Raciborski &
Wóycicki) Domin) [gatunek drzewa
należący
do
rodziny
sosnowatych
(Pinaceae Lindley). Występuje w Polsce
(Pieniny, Beskidy Zachodnie, Radomskie,
na Górze Chełmowej, w Górach
Świętokrzyskich, Modrzewina w Małej
Wsi pod Grójcem, Trębaczewie na
Wysoczyźnie Rawskiej), w Czechach,
Słowacji, na Ukrainie i w Rumunii. Przez
niektórych taksonomów jest uważany za
podgatunek modrzewia europejskiego
(Larix decidua Miller ssp. polonica
(Raciborski & Wóycicki) Domin, 1919).] –
„Larix polonica” [egy síksági veresfenyőfajta.]
Modrzewnica zwyczajna a. modrzewnica
północna (Andromeda polifolia L.) [gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
wrzosowatych] – Tőzegrozmaring
v.
közönséges tőzegrozmaring (Andromeda
polifolia) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályának az erikavirágúak (Ericales)
rendjéhez, ezen belül a hangafélék
(Ericaceae) családjához tartozó faj.]
3707
modrzewiowy, -a, -e – vörösfenyőből készült,
vörösfenyőmodulacja (z łac. modulatio - pierwotnie:
zgodność, regularność w muzyce i poezji,
później: zmiana) [1. łac. modulatio 'takt,
rytm' od modulari 'wymierzać (śpiewać w)
takt' z modulus '(mała) miara; takt' od
modus 'miara; takt; melodia; wzór;
prawidło; sposób'; 1. dostosowanie siły,
wysokości i barwy głosu do treści
wypowiadanych
słów;
2. zmiana
niektórych parametrów sygnału pod
wpływem innego sygnału; 3. przejście z
jednej tonacji do drugiej; 4. zmiana
natężenia, barwy i wysokości dźwięku w
śpiewie; 5. to samorzutna lub celowa
zmiana parametrów fali. Przykładem
może być modulowany dźwięk syreny
alarmowej, w którym zmienia się
częstotliwość generowanego przez syrenę
dźwięku.
Częstotliwość
zmian
wywołanych modulacją jest dużo mniejsza
od częstotliwości fali. Jeżeli modulowane
są fale sinusoidalne, to proces ten może
powodować
zmiany
amplitudy,
częstotliwości lub fazy drgań. W
przypadku fal prostokątnych (często
stosowanych
w
technice
cyfrowej)
procesowi modulacji podlega szerokość,
amplituda, pozycja (układ) oraz gęstość
impulsów; 6. to samorzutna lub celowa
zmiana parametrów sygnału. Przykładem
może być modulowany dźwięk syreny
alarmowej o zmiennej częstotliwości.
Częstotliwość
zmian
wywołanych
modulacją jest dużo mniejsza od
częstotliwości fali. Jeżeli modulowane są
sygnały sinusoidalne, to proces ten może
powodować
zmiany
amplitudy,
częstotliwości lub fazy drgań. W
przypadku fal prostokątnych (często
-
Wersja 01 01 2017.
stosowanych
w
technice
cyfrowej)
procesowi modulacji podlega szerokość,
amplituda, pozycja (układ) oraz gęstość
impulsów. 7. przejście melodyczne i
harmoniczne z jednej tonacji do innej,
utrwalone kadencją (zob. też zboczenie
modulacyjne); w procesie modulacji
istotną rolę odgrywa tzw. akord
wprowadzający do nowej tonacji, którym
w modulacji diatonicznej jest akord
występujący w niezmiennej postaci, lecz w
innej funkcji w dwóch różnych tonacjach,
np. w tonacji wyjściowej i docelowej;
modulacja chromatyczna polega na
stosowaniu
podwyższeń
i
obniżeń
pewnych
składników
akordu
wprowadzającego, co ułatwia szybsze
wprowadzenie do odległych tonacji; w
modulacji enharmonicznej wykorzystuje
się możliwości zmiany nazwy i pisowni
niektórych lub wszystkich składników
akordu wprowadzającego, bez zmiany
wysokości ich brzmienia. 8. zmienianie
cech dźwięków (wysokości, barwy,
głośności) w głosie śpiewaczym. 9. w
radiofonii - proces nakładania się drgań
elektrycznych (niskiej częstotliwości) na
drgania fali elektromagnetycznej (tzw. fali
nośnej,
wysokiej
częstotliwości),
dokonujący się w radiostacji.] – (lat.)
moduláció;
„Valamely
rezgés
egy
jellemzőjének változtatása egy másik rezgés
pillanatnyi értékének megfelelően. A
moduláció célja a kisfrekvenciás információ
átvitele nagyfrekvencia felhasználásával.”;
(zene) hangváltozat; egyik zenei hangnemből
a másikba való átmenet; rádiótechnikában a
magasfrekvenciájú
vivőhullámnak
alacsonyfrekvenciájú hanghullám által való
befolyásolása;
(akusztika)
moduláció;
árnyalás [1. szabályzás, befolyásolás. A
moduláció befolyásol v. megváltoztat egy
hangformáló komponenst egy modulációs
forrás révén. Modulációs forrás lehet pl.
LFO, envelope, vagy MIDI üzenet. A
moduláció célállomása a hangformáló
komponens, pl. a filter vagy egy VCA. – 2.
az elektromos jel megváltoztatása bizonyos
meghatározott
rendszer
szerint.
A
rádiózásban azt értik moduláción, hogy a
hangfrekvenciás műsorjelet nagyfrekvenciás
vivőhullámra ültetik (azaz a vivőhullámot a
műsorjel
ütemében
változtatják).
A
rádióvevők ezt a modulált vivőhullámot
fogják fel, s demoduláció útján visszanyerik
belőle az eredeti műsorjelet. amplitúdómoduláció (AM): a hosszú-, közép- és
rövidhullámú
rádiózásban
alkalmazott
modulációs
módszer,
amikor
is
a
3708
vivőhullámnak az amplitúdóját változtatják a
hangfrekvenciás jel ütemében. Frekvenciamoduláció (FM): az URH tartományban
alkalmazott modulációs módszer, amikor is a
vivőhullámnak a frekvenciáját változtatják a
műsorjel ütemében. 3. A moduláció
különféle eljárások csoportja, amelyek
biztosítják, hogy egy tipikusan szinuszos jel,
a vivő képes legyen információ hordozására.
A szinuszos jel három fő paraméterét, az
amplitúdóját, a fázisát vagy a frekvenciáját
módosíthatja a modulációs eljárás azért,
hogy a vivő információt hordozhasson.]
modulacja amplitudy (AM z ang. Amplitude
Modulation)
[to
jedna
z
trzech
podstawowych
rodzajów
modulacji.
Polega
na
zakodowaniu
sygnału
informacyjnego (szerokopasmowego o
małej częstotliwości) w chwilowych
zmianach amplitudy sygnału nośnego
(inaczej nazywanej falą nośną)] amplitúdó-moduláció (AM) [a hosszú-,
középés rövidhullámú rádiózásban
alkalmazott modulációs módszer, amikor is a
vivőhullámnak az amplitúdóját változtatják a
hangfrekvenciás jel ütemében.]
modulacja amplitudy impulsów (zob. Pulsowa
modulacja amplitudy) – PAM Pulse
Amplitude Modulation (impulzus-amplitúdó
moduláció)
modulacja analogowa – analóg moduláció
modulacja cyfrowa – számmoduláció
modulacja częstotliwości – frekvenciamoduláció
(FM)
modulacja dwukrotna – kettős moduláció
modulacja fazy, (z ang. Phase Modulation – PM )
[kodowanie informacji w fali nośnej przez
zmianę jej chwilowej fazy, w zależności od
sygnału wejściowego]; modulacja fazowa
–
fázismoduláció
[nagyfrekvenciás
elektromágneses hullámok fázisszögének
változtatása a továbbítandó információt
tartalmazó elektromos jel(ek) függvényében]
modulacja głęboka – erős moduláció
modulacja impulsowa – impulzusos moduláció
modulacja niedostateczna – alámodulálás
modulacja poprzeczna – keresztmoduláció [rádió
és TV készülékeknél előforduló zavar,
melyet egy erős jel, közeli adó okozhat és a
vevő közelében található nem-lineáris,
egyenirányító eszköz. Abban jelentkezik,
hogy minden vett jelen megjelenik az erős
helyi jel modulációja. Ha magában a
vevőben jön létre a zavar, intermodulációnak
nevezik. Rövidhullámokon egyidejűleg több,
erős adó, főleg műsorszóró adó okozhat az
-
Wersja 01 01 2017.
amatőr adások vételénél intermodulációs
zavarokat.]
modulacja pośredna – intermoduláció (IM) [két
vagy több jel egyidejű átvitelekor általában
nemkívánatos összeg-, illetve különbségjelek
is megjelennek a műsorban. Ezt torzítás
gyanánt észleljük. Mérésére két egyidejű,
tartós (színuszos) mérőjelet alkalmaznak.
Nyilvánvaló, hogy ez nem modellezi elég
pontosan a valóságot, hiszen a zene nem
ilyen jelekből áll, hanem rendkívül gyorsan
változó, rendkívül összetett jelekből,
amelyeknek átvitelekor az erősítő további,
még
kellemetlenebb
torzításfajtákat
produkál. A tranziens, azaz átmeneti
jelenségek nyomán keletkező torzításokat
tranziens intermodulációs torzításnak (TIM)
nevezik.]
modulacja prędkościowa – sebeségmoduláció
Modulacja QAM (ang. Quadrature Amplitude
Modulation) [Kwadraturowa modulacja
amplitudowo-fazowa. Stosowana m.in. w
transmisjach DVB-C. Modulacja QAM
jest kombinacją modulacji amplitudy i
fazy. Dane formowane są w dwójki, trójki,
czwórki itd., które odpowiadają zarówno
amplitudzie jak i fazie. Tworzone są
według diagramu konstelacji (ang.
Constellation diagram). Nośna powstaje w
wyniku sumowania dwóch przebiegów:
kosinusoidalnego
i
sinusoidalnego
(powstałego z przesunięcia cosinusoidy w
fazie o π/2).] – QAM Quadrature Amplitude
Modulation
(kvadratúra
amplitúdó
moduláció) [egy modulációs eljárás, ahol az
információt
részben
a
vivőhullám
amplitúdójának változtatásával, részben
annak fázisváltoztatásával („kvadratúra”)
kódoljuk.]
modulacja
skrośna
–
keresztmoduláció,
intermodulációs torzítás
modulacja w telekomunikacji – monuláció a
telekomunikációban
modulacja zera fazy – nullfázismoduláció
modulacja zewnętrzna – külső moduláció
modulator
[urządzenie
elektroniczne
do
modulacji sygnałów] – (lat.) modulátor;
(távközlés) a rádiótechnikai berendezés a
nagyfrekvenciájú
vivőhullám
befolyásolására; készülék, amellyel a hangot
fényképészeti úton filmre rögzítik
modulator
lusterkowy
–
fénymutatós
galvanométer
modulator pobudzany głosem – beszédmodulátor
modulator przeciwsobny – kiegyensúlyozott
modulátor
modulator światła – fénymodulátor
3709
modulować – (lat.) modulálni; (zene) hangnemet,
hangszínt, hanglejtést változtatni; (távközlés)
magas
frekvenciájú
vivőhullámot
a
továbbítandó jelekkel befolyásolni
modulowany głosem – beszédmodulált
moduł [mat. (m. liczby) bezwzględna wartość
liczby; (m. budowlany) umowna jednostka
wymiarowa; archit. miara względna,
jednostka proporcji wszystkich elementów
budowli (klasycznej) ― 1. element
pełniący ustaloną funkcję, łatwy do
wykorzystania
jako część
różnych
większych całości; 2. powtarzalny wymiar
czegoś; 3. wartość bezwzględna danej
liczby; 4. jednostka miary odpowiadająca
wielkości określonego elementu całości,
który służy do ustalania proporcji innych
elementów] – (lat.) modulus, tényező;
mértékül vett szám, arányszám; (ép.) modul;
az
antik
oszloprend
arányait
meghatározómértékrendszer alapmértéke [az
oszlop alsó átmérőjének fele, amelyet tovább
30 részre (partes) osztottak]
modułowy, modularny, -a, -e – modulmodus [1. w filozofii średniowiecznej: sposób
bycia określonej rzeczy; w filozofii XVII i
XVIII w.: zmienna cecha przedmiotu; w
filozofii Spinozy: przemijające stany
jednej, wiecznej i nieskończonej substancji
powszechnej; 2. w logice tradycyjnej:
odmiana wnioskowania; 3. w statystyce:
wartość liczbowa powtarzająca się
najczęściej w wielu pomiarach; 4. w
muzyce XII i XIII w.: rytm oparty na
starogreckich stopach metrycznych] –
(lat.) módus; mérték, határ, mód, hangnem (a
zenemű
alaphangzatának
megjelölése,
amelyet mindig az alaphang nevével
jelölnek)
modus (sposób) – (lat.) módus; mérték, határ, mód;
út, eszköz, modor, módszer
modus faciendi [wym. modus facjendi] [sposób
działania] – modus faciendi; cselekvési mód
modus operandi [sposób działania] – (lat.) modus
operandi; eljárásmód, működés mikéntje
modus probandi [sposób dowodzenia] – (lat.)
modus probandi; bizonyítási mód
modus procedendi [1. sposób postępowania, 2.
tryb postępowania] – (lat.) modus
procedendi; viselkedésmód
modus vivendi [1. sposób ułożenia wzajemnych
stosunków umożliwiający współżycie ludzi
o odmiennych poglądach lub interesach;
2. umowa międzynarodowa o charakterze
tymczasowym, zawierana z myślą o
ostatecznym uregulowaniu wzajemnych
stosunków w okresie późniejszym] – (lat.)
modus vivendi (megélhetési mód); a
-
Wersja 01 01 2017.
különböző érdekeket áthidalni igyekvő v. két
ellentétes tényező egymás melletti létezését
biztosító megoldás; két fél együttélésének
tűrhető módja ["az élés módja", az
(együtt)élés módozata, két vagy több fél
(ellentétes érdekkel) egymás mellett élésének
módja]
mody [młody] – [Słowniczek języka śląskiego]
fiatal
modyfikacja
[łac.
modificatio
'właściwe
odmierzanie' od modificari 'sprawiedliwie
odmierzać; miarkować'; 1. częściowa
zmiana czegoś nienaruszająca istoty
rzeczy; też: rzecz zmieniona w taki
sposób; 2. zmiana cechy organizmu
wywołana czynnikami środowiskowymi;
3. modus, zmiana, przeróbka, poprawka;
odmiana,
przekształcenie,
wariacja,
wariant] – modifikáció; változtatás,
változás; módosulás, módosítás; változat;
alakváltoztatás
modyfikacja gry komputerowej (lub po prostu
mod) [przeróbka gry komputerowej
wykonana przez społeczność graczy albo
na zlecenie producenta gry (np. Fallout 3:
Point Lookout).] – számítógépes játék
modifikáció (mod)
modyfikator
[element
kodu
źródłowego,
stanowiący frazę pewnej konstrukcji
języka programowania, której zadaniem
jest zmiana standardowego działania
danej konstrukcji składniowej] – (lat.)
modifikátor; módosító tényező v. anyag
modyfikatory
dźwięku
[urządzenia
elektroakustyczne
pozwalające
na
przekształcanie barwy, wysokości, czasu
trwania i dynamiki dźwięku, oraz na
kształtowanie
charakteru
nagrania
muzycznego. Do modyfikatorów dźwięku
należą między innymi: filtry, modulatory,
przesuwniki fazy, urządzenia pogłosowe i
wzmacniacze.]
–
hangváltoztatók
(hangváltoztató készlet v. szoftver)
modyfikować (modyfikuje) [wprowadzać zmiany,
ulepszać] – (lat.) modifikálni; változtatni,
módosítani; megváltoztatni
modyfikować coś – vmit javítani, módosítani
modyfikować dane – adatot módosítani
modyfikowanie [rzecz. odczas. od: modyfikować]
– modifikálás; módosítás, változtatás
modystka [1. kobieta zajmująca się wyrobem i
sprzedażą
kapeluszy damskich;
2.
Modystka, modniarka (z fr. modiste) –
kobieta zajmująca się zawodowo wyrobem
i
sprzedażą
damskich
kapeluszy
(przeważnie filcowych), oraz ręcznie
wyrabianych dodatków takich jak: woalki
3710
(np. do ślubu, na pogrzeb), ozdoby i
dodatki do sukienek pierwszej komunii
świętej (np. białe wianuszki).] –
(krawcowa)
divatszalontulajdonosnő;
kalaposnő
mofeta [1. wł. mofeta 'jw.' pochodz. germ.
wyziewy
gazów
wulkanicznych
(o
temperaturze
poniżej
100°C),
zawierających gł. dwutlenek węgla; 2.
chłodny wyziew gazów wulkanicznych,
złożony głównie z dwutlenku węgla,
występujący na terenach wulkanicznych i
powulkanicznych] – (germán→fr.) mofetta;
(geológia)
vulkanikus
tevékenységhez
kötődő, főleg szén-dioxidból álló gázfeltörés.
Olasz szó, amely a latin mephitis szóból
(„bűzös kipárolgás”) származik.) Mofetták
találhatók például Auvergne-ben, vagy
Eifelben (a Laacher See partján). Mofetta
van Pozzuoli közelében (Grotta del Cane),
ilyen a Jáva szigetén található Halálvölgy,
vagy a Halálszurdok (Death Gulch) a
Yellowstone Nemzeti Parkban. A száraz
mofetták gázt, a nedves mofetták szénsavas
vizet (savanyúvizet) adnak. A savanyúvizek
neve Erdélyben borvíz, a Felvidéken csevice.
mogący, -a, -e – -ható, -hető; tudó
mogilnik [1. dawniej cmentarz; 2. (błędnie
nazywany
mogielnik)
to
rodzaj
składowiska
dla
najbardziej
niebezpiecznych
substancji.
Miejsce
wyznaczone do stałego przechowywania
nierozkładalnych odpadów trujących lub
promieniotwórczych, przeterminowanych
środków
ochrony
roślin,
środków
farmaceutycznych, skażonych opakowań
itp., zabezpieczone przed kontaktem
zarówno z wodami gruntowymi, jak i
atmosferą.
Najczęściej
mogilniki
występują w postaci uszczelnionych
betonowych magazynów.] – (dawno)
temető
mogilny, -a, -e – sír-, sírra való, síri; (átv.) síri,
halálmogiła [1. miejsce w ziemi, w którym jest
chowany zmarły; 2. grób — nisza
wykopana w ziemi (grób ziemny), wykuta
w skale (grób skalny) lub fragment groty
(katakumby),
w
którym
podczas
pochówku składane są szczątki zmarłego]
– sír, sírgödör, sírdomb, sírhalom, sírhant;
sírhely
mogiła zbiorowa wojenna – katonai tömegsír
Moguncja (niem. Mainz; fr. Mayence) [miasto na
prawach powiatu w Niemczech, stolica
kraju związkowego Nadrenia-Palatynat,
leży nad Renem.] – Mainz [város
Németországban, Rajna-Pfalz szövetségi
-
Wersja 01 01 2017.
tartomány fővárosa és egyben legnagyobb
városa. Otthont ad egy egyetemnek és egy
püspökségnek is. Több televízió és
rádióállomás is működik a városban.]
mohamedanizm – mohamedanizmus; a Mohamed
alapította egyistenhívő vallás
Mohammed [zob. Mahomet Muhammad Ibn
Abd Allah Ibn Abu Talib (urodzony około
570, zmarł 8 czerwca 632) [prorok islamu]
– Mohamed, Mohamed próféta az iszlám
vallás legfőbb prófétája. Eredeti neve
Muhammad bin cAbdallāh (Mekka,
570/571 – Medina, 632).
moher, mohair [wym. moher] [miękka, puszysta
wełna kóz angorskich lub przędza z tej
wełny; też: wyrób z tej przędzy] –
(arab→ang.)
mohair,
moher;
az
angórakecske gyapja, (textil) moherből
készült fonal, kelme
moher (1) [sierść kóz Angorskich - moherowa
wełna] – moher, mohair [1. az angórakecske
szőre; 2. Fonalak és értékes, kevéssé
gyűrődő fésűsfonalból készült anyagok,
amelyeket angóranyúl vagy a mohair kecske
erős fényű, finom, hosszú szőréből állítanak
elő.]
moher (2) [lekka wełniana tkanina z przędzy
czesankowej z zawartością moheru, i
metalicznym
połyskiem;
jest
charakterystycznie ziarnista w dotyku.
Stosowana na męskie i damskie garnitury.
Zobacz także błyszczące tkaniny.] –
moherszövet (fésült) [Könnyű, szemcsés
fogású, fémes fényű gyapjú típusú szövet.
Fésült gyapjúfonalból és moher gyapjúból
készítik. Férfiöltönyöket és női kosztümöket
készítenek belőle. Lásd még: lüszter.]
moher (3) [sprężysta, o średniej masie wełniana
tkanina, która jest miękka w dotyku, ma
charakterystyczny metaliczny połysk, i
lekką okrywę włókienną w splocie
z przędzy zgrzebnej z zawartością moheru
lub innej specjalnej wełny. O splocie
diagonalnym , wykorzystywana jest na
damskie płaszcze. Nazwa pochodzi od
wełny moherowej, którą zawiera ta
tkanina.] – moherszövet (kártolt) [Közepes
súlyú, rugalmas, puha fogású, jellegzetesen
fémes fényű gyapjú típusú szövet. Kártolt
gyapjúfonalból és moher vagy más nemes
gyapjúfajta
felhasználásával
szövik
sávolykötésben, amit azonban finom
száltakarója elfed. Női kabátokat készítenek
belőle.]
3711
moher
moherowy, -a, -e [wykonany z moheru, np.
moherowy beret] – moher-, moherből
készült
Mohikanin [ang. Mahican, Mohican 'jw.' z
algon. dosł. 'wilk'; przedstawiciel jednego
z
doszczętnie
niemal
wytępionych
szczepów konfederacji mohikańskiej,
należących do algonkińskiej rodziny jęz.,
zamieszkujących we wczesnym XVII w.
oba brzegi górnego Hudsonu aż po jezioro
Champlain] – (indián) mohikán; a Hudsonfolyó mentén lakott, kihalt indián törzs
moire [Tkanina jedwabna lub półjedwabna o
splocie płóciennym lub rypsowym, na
której odciśnięto wzór falisty, mieniący
się,
uzyskany
przez
prasowanie
żłobkowanymi walcami dwóch tkanin
przylegających
do siebie prawymi
stronami.] – (fr.) moiré; selyemszövet v.
papír, fénylő, hullámos rajzú mintával; (fotó)
a képen az interferencia miatt megjelenő
hiba.
mojik [podbiał] – [Słowniczek języka śląskiego]
martilapu
mojra [1. mit. gr. Moíra l.mn. Moírai 'Mojry,
Mojra
każda
z
trzech
bogiń
przeznaczenia; boginie przeznaczenia i
losu człowieka; z czasem odróżniano ich
trzy: Kloto (Klōthō, Prządka nici żywota),
Lachesis (Láchesis, Udzielająca, która tej
nici strzeże) i Atropos (Nieodwracalna,
która ją przecina; odpowiedniki rz.: łac.
Parcae a. Fatae 'Parki a. Fata' l.mn. od
Parca, Fata; przeznaczenie, los, fatum,
konieczność; 2. przeznaczenie, los, fatum]
– (gör.) moira, sors, fátum, előjel, végzet (a
görög mitológia három sorsistennője, a
Moirák – Klotho, Lachesis, Atropos –
nevéből); A sors istensége az ókori pogánygörög vallásban.
-
Wersja 01 01 2017.
Mojżesz (hebr. ‫ ה ֶׁשֹמ‬Mosze, arab. ‫مو سى‬, Musa)
(wyciągnięty z wody) [1. Mojżesz to imię
pochodzenia hebrajskiego, pochodzące od
biblijnego patriarchy. Popularne głównie
wśród Żydów. Imię pochodzi od rdzenia
‫ משה‬wyciągać, wyjmować, jako że według
starotestamentalnej
Księgi
Wyjścia
Mojżesz został wyciągnięty z rzeki (Nil)
przez córkę faraona. Istniało w Kościele
katolickim kilku świętych o tym imieniu.;
2. postać biblijna, przywódca Izraelitów w
okresie ich wyjścia z Egiptu i wędrówki do
Ziemi Obiecanej. Żył prawdopodobnie w
XV-XIV wieku p.n.e. (według Biblii 120
lat). Brat Aarona i Miriam. 3. pochodził z
pokolenia Lewiego; ojcem jego był
Amram, a matką Jochabeda, ciotka
Amrama; bratem jego był Aaron, starszy
od niego o trzy lata; starszą od Aarona
była
także
ich
siostra
Miriaim.
Wychowywany był przez córkę faraona,
której także zawdzięcza imię swoje (które
jest egipskie). W wieku 40 lat zabił
Egipcjanina, który ciemiężył Izraelitów,
za co prześladowany był przez Egipcjan i
swoich własnych rodaków. Uciekł do
Midianu, gdzie pasł trzodę kapłana
madianickiego
Jetry.
Tam
miał
objawienia; rozmawiał z Bogiem, który
dał mu za zadanie wyprowadzenie ludu
Swego z niewoli egipskiej. Po czym
Mojżesz wrócił do Egiptu; co miało
miejsce po śmierci faraona, który go
prześladował.
Razem
z
Aaronem
pertraktował z faraonem, który nie chciał
wypuścić Izraelitów z Egiptu. Wreszcie
udało się wyprowadzenie Izraela. Spotkał
Boga na górze Synaj; podał Zakon ludowi.
Dał wskazówki do budowy przybytku.
Wstawiał się za narodem swoim i znów
spotkał Boga na górze. Po powrocie z
góry, gdzie widział Boga, twarz jego
promieniała. Znów wstawiał się u Boga za
Izraelitów; ustanowił Aarona najwyższym
kapłanem; liczył swój lud; wysłał
wywiadowców do Kanaan. Przeżył bunt
Koracha. Inne wydarzenia: za brak wiary
nie wszedł do Kanaan. Sprawianie rządów
na pustyni. Sporządził węża miedzianego.
Przypomniał ludowi historię wyjścia z
Egiptu i nawoływał do posłuszeństwa.
Nadał obowiązki Jozuemu. Śmierć
Mojżesza została opisana przez kogoś
innego i dołączona do 5 księgi Mojżesza.
Spór archanioła Michała o ciało Mojżesza
podany został przez Judę. Mojżesz był
człowiekiem skromnym i pokornego serca.
Mojżesz był wielkim prorokiem wiernym
Bogu. Był widziany podczas przemienienia
3712
Pańskiego. Mojżesz jest typem Chrystusa
jako wyswobodziciela. Jako wybawca
wybrany był przez Boga. Był odrzucony
przez Izraela i poszedł do pogan. W czasie
odrzucenia zdobywa spośród pogan żonę
(typ Kościoła). Był orędownikiem między
ludem a Bogiem.] – Mózes (Mose) (a
kihúzott, a vízből kihúzott, kimentett;
kihúzó; gyermek). [1. Mózes ben Ámrám,
Jákob fia Lévi törzséből (i. e. 1280.,
Egyiptom - i. e. 1160., a Jordán folyó bal
partján). Foglalkozása építész és pásztor volt.
Felesége,
Cippóra
két
gyermekkel
ajándékozta meg (Gerson és Eliézer). Nővére
Miriam, fivére Áron, akinek átadta az
Üzenetet. Különös ismertetőjele a dadogás
(pontosabban „nehéz beszédűség”) volt,
olyan történelmi személyiség, aki köré az
utókor mítoszokat is szőtt, és akinek életét
elsősorban a vallásos héber és keresztény
szent iratokból ismerjük, melyekben mint a
kialakuló héberség vezetője jelenik meg. 2.
Az
izráeliták
szabadítója
egyiptomi
szolgaságukból,
vezér,
törvényadó,
államférfi, próféta. Életének dátumai
szorosan összefüggnek az Egyiptomból való
kivonulás eseményeinek időpontjával. A
kivonulást egyes tudósok Kr. e. 1440 körüli
időre, mások Kr. e. 1225 körülre teszik.
Mózes Egyiptomban született, izráelita
szülőktől, Lévi törzséből; megmenekült a
biztos halálból; a fáraó leánya fiaként nevelte
(2Móz
2,1-10);
Megtanították
az
egyiptomiak minden bölcsességére (ApCsel
7,22); amikor egy egyiptomit megölt,
Midiánba kellett menekülnie, ahol feleségül
vette Jetró leányát, Cipporát (2Móz 2,11-25);
40 évvel később Isten Izráel vezetőjének
hívta el (2Móz 3-4), kivezette az izráelitákat
Egyiptomból és Sínai hegyénél Isten
törvényét, a tízparancsolatot adta nekik
(2Móz 5-25); a 40 évig tartó pusztai
vándorlás alatt vezette Izráelt; Miriám (1) és
Áron szembeszegültek vele (4Móz 12),
ugyanígy Kóré (3), Dátán és Abirám (1)
(4Móz 16); Méribánál (2) Mózes az
engedetlenség vétkébe esett, ezért nem
léphetett be az ígéret földjére (4Móz 20);
Józsuét (1) nevezte ki utódjának (4Móz
27,12 kk.); Nébó (2) hegyén halt meg (5Móz
34). Az ÚSZ Mózes 5 könyve szerzőjének
nevezi, és Krisztushoz hasonlítja (ApCsel
3,22; Zsid 3). Mózes könyveit lásd:
GENESIS,
EXODUS,
LEVITICUS,
NUMERI és DEUTERONOMIUM alatt. ]
-
Wersja 01 01 2017.
Charlton Heston jako Mojżesz w drugim filmie Cecila B.
DeMille'a
Będzie to już trzecia wersja biblijnej opowieści.
Wcześniej dwa razy na duży ekran historię
przenosił Cecil B. DeMille: najpierw w 1923
roku w wersji niemej, a później w 1956 roku. W
drugim filmie w rolach głównych wystąpili:
Charlton Heston, Yul Brynner i Anne Baxter.
Obraz otrzymał siedem nominacji do Oscara, w
tym także w kategorii najlepsza produkcja roku.
Za
nową
reinkarnację
"Dziesięciorga
przykazań" odpowiedzialny jest producent
Mark Gordon. Scenariusze opowieści zajmie się
najprawdopodobniej
Charles
Randolph.
Przypomnijmy, że twórca wcześniej pracował
przy obrazach "Życie za życie" i "The
Interpreter". Gordon obecnie zajmuje się
produkcją filmów: "King Tut", "Casanova",
"The Guide", "The First Olympics" i "Killing
Pablo". Na swoim koncie ma także ostatni
przebój kasowy "Pojutrze".
Mojżesza Pięć Ksiąg [pięciu księgom Mojżesza
dano wspólną nazwę ''Penta-teuch''. Jest
to nazwa pochodzenia greckiego i oznacza
pięć ksiąg. Greckiego pochodzenia są
także nazwy ''Genesis'' dla pierwszej
księgi Mojżesza; ''Exodus'' dla drugiej itd.
Żydzi nazywają księgi te ''Tora'' co
znaczy Prawo. W przekładach nazwy tych
ksiąg są różne:
1. Pierwsza: Pierwsze Księgi Mojżeszowe Genesis - Księga Rodzaju.
2. Druga: Drugie Księgi Mojżeszowe Exodus - Księga Wyjścia.
3. Trzecia: Trzecie Księgi Mojżeszowe Leviticus - Księga Kapłańska.
4. Czwarta: Czwarte Księgi Mojżeszowe Numeri - Księga Liczb.
5. Piąta: Piąte Księgi Mojżeszowe Deuteronomium - Księga Powtórzonego
Prawa.
Swoje nazwy dla Pięcioksiągu Mojżesza
ma także sama Biblia, np. ''Księgi
Zakonu'', ''Księga Prawa Jahwe''. Wg
Piątej Księgi Mojżeszowej Mojżesz
napisał Zakon i oddał go w ręce kapłanów,
którzy widocznie po jego śmierci dodali
pewne części, na co wskazuje ostatni
3713
-
Wersja 01 01 2017.
rozdział i niektóre inne wzmianki w
poprzednich.
Pierwsza
Księga
Mojżeszowa podaje początek świata i
wszystkiego
co
w
nim
istnieje.
Hebrajczycy nazywają je ''Bereszit'', co w
hebrajskim znaczy ''na początku''.
Widzimy w niej człowieka umieszczonego
w Eden. Człowiek nie znał wtedy grzechu,
żył we wszystkim, co była dobre. Bóg
patrzył na człowieka jako na istotę
niewinną i dźwigającą Jego podobieństwo.
Ten sposób (okres) działania człowieka z
Bogiem cechowany byt niewinnością
człowieka, dlatego nazywany jest przez
niektórych ''szafarstwem niewinności''
(dyspensacja niewinności), a przymierze,
wg którego Bóg działał z człowiekiem,
nazywają ''przymierzem Edeńskim''.
Żądania, jakie Bóg postawił człowiekowi,
mamy podane w I Księdze Mojżeszowej.
Drugie przymierze i sposób działania
Boga z człowiekiem rozpoczął się po
upadku człowieka i wypędzeniu go z Eden.
Okres życia człowieka w nadziei przyjścia
przyobiecanego
Zbawcy.
Trzecie
przymierze (Noachickie) między Bogiem a
Noem, cechuje ustalenie podstaw i sposób
spełniania rządów człowieka na świecie.
Czwartym jest Przymierze Abrahamickie,
w którym Bóg błogosławi Abrahamowi i
jego potomkom, którzy mieli dać początek
narodowi, który miał należeć do Boga i
wyjawić jego wolę całemu światu (przyszły
Izrael). Między treścią Księgi Rodzaju a
narodzeniem się z Ducha jest pewne
podobieństwo, bo i jedno i drugie jest
wyjściem z chaosu i bezładu; jest czymś
nowym i uporządkowanym, wyższym,
kroczącym po torze podanym przez
Wyższą Istotę (Boga).
cudowne wyjście z Egiptu, kraju niewoli,
początek
wędrówki
po
pustyni,
otrzymanie Zakonu od Boga przez
Mojżesza, przez co Izrael wprowadzony
został w poznanie grzechu. Dużo miejsca
księga poświęca ofiarom, które wskazują
na
przyszłego
Mesjasza,
Jezusa
Chrystusa, który był urzeczywistnieniem
tego, co w ofiarach Starotestamentowych
było cieniem przyszłej wielkiej ofiary
przyniesionej przez Pana na Golgocie.
Widać to także w ustanowieniu
kapłaństwa, w którym Aaron jest typem
Najwyższego kapłana Chrystusa, a inni
przyszłych odrodzonych z krwi Chrystusa.
Dodać należy, że pod czwartym zakonem,
podanym przez Boga za pośrednictwem
Mojżesza zaczyna się także inny sposób
działania Boga z człowiekiem (piąte
przymierze).
W Trzeciej Księdze Mojżesza, czyli
Księdze Kapłańskiej znajdujemy opisy
ofiar, prawo ofiar, oczyszczanie, święta i
uroczystości, uwielbianie Boga i służenie
Mu. Tylko rozdziały 8-10 zawierają treść
natury historycznej. W księdze tej Bóg nie
mówi z góry, do której nie było dostępu,
ale jest w Przybytku wśród ludu Swego.
Na specjalną uwagę zasługują także
ostrzeżenia na końcu księgi w rozdziałach
24-27.
Czwarta Księga Mojżesza, czyli Księga
Liczb otrzymała widocznie swą nazwę od
dwóch liczeń (spisów ludności) podanych
w rozdz. 1. i 26. Hebrajczycy nazwali ją
''Bemidbar'', co znaczy ''Na pustyni''.
Księga ta jest niejako dalszym ciągiem
Księgi Wyjścia, w której opisane są
nieposłuszeństwa Izraela wobec Boga. Na
treść składają się:
Druga Księga Mojżeszowa, zwana także
Księgą Wyjścia. Wydarzenia podane w tej
księdze miały miejsce w latach od około
1706 do 1490 przed Chrystusem.
Symbolicznie przedstawia ona ród ludzki,
który dla wygody cielesnej (głód w
Palestynie) udał się z ziemi obiecanej
(Abrahamowi i potomkom) do Egiptu (w
poddaństwo), z którego się wyzwala.
Dlatego księga ta symbolizuje wyzwolenie
się człowieka ze świata. Światem tym był
Egipt, gdzie Izrael rósł cieleśnie ale nie
duchowo. Wyjście z Egiptu symbolizuje
pójście za głosem Boga, opuszczenie
szerokiej drogi i udanie się na wąską
drogę, drogę separacji od świata, w
którym było dużo pożywienia dla ciała, ale
nie dla ducha człowieka. Wielkimi
wydarzeniami podanymi w tej księdze są:
1. Rozmieszczenie pokoleń
(rozdziały 1-10).
w obozie
2. Wędrówka Izraela od góry Synaj do
Kades (10-19).
3. Dalsze wędrówki po pustyni (20-33).
4. Końcowe wskazówki (33-36).
Księga ta, przyjmują niektórzy, była
napisana w latach 1450-1410 przed
Chrystusem i mówi o wydarzeniach z lat
1490 - 1451 przed Chrystusem. Piąta
Księga
Mojżeszowa
to
Księga
Powtórzonego
Prawa.
Nazwa.
''Deuteroruomium'' jest pochodzenia
grecko-łacińskiego i znaczy ''Drugie
Prawo'' albo ''Drugi Zakon''. W niej
powtórzone są wędrówki Izraela po
pustyni, powtórzony jest Dekalog (dla
3714
-
Wersja 01 01 2017.
Részei:
 Mózes ötödik könyve, Deuteronomion
vagy Deuteronomium (görög: második
törvény).
Az első könyv a bibliai őstörténetet és a
pátriárkák történetét tartalmazza, a második,
harmadik és negyedik könyv a Mózestörténetet és a Sínai-hegyi törvényhozás
eseményeit beszéli el, az ötödik könyv pedig
megismétli a törvényt és buzdít annak
megtartására. ]
mojżeszowy, -a, -e – mózesi, zsidó-, izraelita (izr.)
Mojżeszowy, -a, -e [przymiotnik dzierżawczy należący do Mojżesza lub z nim związany]
– Mózesi
mokasyn, mokasyny [1. but indiański wykonany
z dwóch płatów jeleniej skóry; 2. płytki,
niesznurowany but wzorowany na obuwiu
indiańskim; 3. rodzaj obuwia, wykonany z
wyprawionej
naturalnymi
metodami
skóry jelenia, łosia, wapiti lub bizona,
stosowany - obok sandałów i wysokich
butów - przez większość Indian Ameryki
Północnej. Słowo mokasyn pochodzi od
algonkińskiego słowa oznaczającego "but"
lub "obuwie", a zapisywanego rozmaicie:
Mockasin lub Mawhcasum, Mocussinass,
Mockussinchass itp. 4. rodzaj obuwia o
charakterystycznej linii szycia w kształcie
wydłużonego U na podbiciu stopy.
Wygodne, wsuwane buty bez zapięcia
najczęściej skórzane. Wywodzą się ze
stroju rdzennych amerykanów. Indianie
wyrabiali mokasyny ze skór jelenia, łosia,
bizona lub wapiti, nosili je wszyscy
członkowie plemion bez względu na wiek i
płeć.] – (indián) mokaszin; az északamerikai indiánok vadbőrből készült
bocskora; (divat) hozzá hasonló szabású cipő
[Lapos talpú cipő díszítő varratokkal.
Mostanában gyakran hímzéssel dekorálják az
etnó stílus jegyében.]
 Mózes első könyve Geneszisz vagy
Genesis (görög: eredet, származás – mert a
világ, az emberiség és a zsidó nép
keletkezését mondja el).
 Mózes második könyve, Exodosz vagy
Exodus (görög: kimenet – mert az
úgynevezett egyiptomi fogságból való
kivonulást írja le).
 Mózes harmadik könyve, Leuitikon
vagy Leviticus (görög képzésű szó a héber
Léviből: a lévikről vagy levitákról szóló
könyv).
 Mózes negyedik könyve, Arithmoi vagy
Numeri (görög illetve latin: számok –
mert népszámlálással kezdődik).
mokasynowy, -a, -e – mokaszinmokiet [1. fr. moquette 'plusz'; wzorzysty
(niekiedy gładki, jednobarwny) osnowowy
plusz meblowy, używany też na kobierce;
2. wzorzysta tkanina pluszowa] – mintás
plüss anyag
mokietowy, -a, -e – mintás plüss
pokolenia wyrosłego na pustyni). Godnym
zapamiętania jest to, że zawiera ona
Przymierze Palestyńskie", w którym
podane są warunki, na których Izrael pod
kierownictwem Jozuego miał wkroczyć do
Ziemi Świętej. Warunki te w późniejszych
czasach nie zostały spełnione, nawet
lekceważone, co pociągnęło za sobą
rozsypkę całego Narodu Izraelskiego po
całym świecie.] – Mózes Öt Könyve, más
néven a Tóra [1. a zsidó hitvallásnak a
tulajdonképpeni alapja. A Tóra, a legjobban
ismert,
legtöbbet
tanulmányozott
és
legtöbbet
magyarázott
része
a
mi
Bibliánknak, a TENÁCH-nak. 2. A Tóra
(héberül ‫הָרמ‬
‫ ֹו‬Tórá, ask: Tajró / Tajre, jiddis
kiejtéssel tojre), vagy más néven a Mózesi
könyvek vagy Pentateuchus a Biblia
ótestamentumi részének első öt könyve,
amelyet a zsidó és a keresztény hagyomány a
18. századig, kevés kivételtől eltekintve
Mózesnek tulajdonított, és amelyet a
konzervatív
bibliamagyarázat
lényegét
tekintve ma is Mózestől származtat. A
Mózesi
könyveket
a
zsidók
az
időszámításunk előtt II. századig egy
könyvként kezelték és Tórának (héber:
tanítás, törvény) nevezték, amely elnevezés
ma is használatos. A Tóra a Héber Biblia
részét képezi, de az Izraelita vallás azon
belül különleges jelentőséget tulajdonít neki.
A Tóra a zsidóság legrégibb írásos emlékeit
őrzi és leírja a zsidó nép őstörténetét a világ
teremtésétől, Istennel kötött szövetségein
keresztül, a Mózes közvetítése által kapott
törvényekig. Az időszámításunk kezdete
körüli időkben a Tórát technikai okokból öt
könyvre osztották és Pentateukhosznak is
nevezték (a pente = öt és teukhosz = tekercs,
könyv görög szóból).
3715
mokka [gatunek silnie aromatycznej kawy
arabskiej] – mokka; (erős) feketekávé
(Moka jelemi kikötő nevéről)
moknąć [stawać się mokrym, zwykle od deszczu]
– ázni, megázni, nedvesedni
moknąć na deszczu – megázni az esőben
moknięcie – ázás, megázás
moknięcie na deszczu – megázás az esőben
mokradło [grząski, podmokły teren] – nedves,
mocsaras hely
mokrawy, -a, -e [trochę mokry] – kissé nedves,
nyirkos
mokro – nedvesen, vizesen
mokro na dworze – esős az idő
mokrość – nedvesség, nyirkosság
mokrutki, mokrzutki, mokruteńki, mokrzuteńki,
-a, -ie – kissé nedves, nyirkos, vizes
mokry, -a, -e [1. przesiąknięty lub ociekający
wodą albo innym płynem; 2. obfity w
deszcze;
3. spocony;
4. jeszcze
niestwardniały, niezaschnięty] – nedves,
nyirkos, vizes; csupa víz; vizenyős;
(dżdżysty) esős
mokra jesień – esős ősz
mokre drzewo kopci – a nedves fa kormosa ég v.
kormoz
mokry od łez – könnytől nedves
mokry rok – esős év
mokry śnieg – vizes, olvadt hó
mokrzyca [niewielka roślina o drobnych białych
kwiatach, rosnąca kępkami na skałach
wapiennych] – csillaghúr
- Mokrzyca Mała (niem. Klein Mokratz) – wieś
w Polsce położona w województwie
zachodniopomorskim,
w
powiecie
kamieńskim, w gminie Wolin.
- Mokrzyca Wielka (niem. Groß Mokratz) –
wieś w Polsce położona w województwie
zachodniopomorskim,
w
powiecie
kamieńskim, w gminie Wolin. W latach
1975-1998 miejscowość administracyjnie
należała do województwa szczecińskiego.
mol [1. 1. jednostka ilości materii, podstawowa
jednostka międzynarodowego układu
jednostek miar; 2. zob. gramocząsteczka;
liczba gramów substancji równa jej masie
cząsteczkowej; gramodrobina; 3. jest to
liczność materii występująca, gdy liczba
cząstek jest równa liczbie atomów
zawartych w masie 0,012 kg (kilograma)
12
C (węgla 12).
1 mol=6,023 x 1023cząstek
Przy stosowaniu mola należy określić
rodzaj cząstek. Mogą nimi być: atomy,
drobiny (cząsteczki), jony, elektrony, inne
cząstki albo określone zespoły takich
-
Wersja 01 01 2017.
cząstek.] – (fizika, vegytan) grammmolekulasúly; az anyag annyi grammja,
amennyi az illető anyag molekulasúlya
Moloch (ich król) [pogański bożek Ammonitów,
któremu służyli czasami Izraelici. Już
Salomon stawiał świątynie Molochowi na
życzenie swoich pogańskich żon, ku czci
Molocha
przeprowadzano
synów
izraelskich przez ogień, co było okropnym
obrażaniem prawdziwego Boga.] –
MOLOK
(király,
tanácsos)
[Pogány
bálványisten, "Milkom"-nak is nevezik,
kiváltképp
az
ammoniták
tisztelték,
gyermekáldozat által. Az izráelitáknak ez a
kultusz szigorúan meg volt tiltva (3Móz
18,21; 20,1-5). Salamon, pogány feleségei
kedvéért kultuszhelyet rendezett be számára
(1Kir 11,7). Manassé (3) a Hinnom
völgyében szentélyt emeltetett Moloknak
(2Krón 33,6), amelyet Jósiás (1) később
lerombolt (2Kir 23,10). Ezt a bálványozást a
próféták élesen elítélték (Jer 7,29-34; 19,113; Ez 29,26-39; Ám 5,26).]
molowy, -a, -e – molymole pocięły tkaninę – a molyok kikezdték a
szövetet
mole tną futro – a molyok a bundát rágják
molekularny, -a, -e [dotyczący molekuł,
cząsteczek; cząsteczkowy, drobinowy] –
molekula-;
molekuláris;
molekulával
kapcsolatos
molekuła, cząsteczka, drobina [molekuła: 1.
najmniejsza część związku chemicznego
lub pierwiastka; 2. elektrycznie obojętny
układ atomów związanych chemicznie
(wiązanie chemiczne). Cząsteczki mogą
być homogeniczne (zbudowane z tego
samego rodzaju atomów, np. H2, Cl2) i
heterogeniczne (zbudowane z różnych
atomów, np. HCl, H2O).] – (lat.) molekula
(cząsteczka), (vegytan) az anyagnak a vegyi
sajátságokat még megőrző legkisebb része
molekuła dipolowy – dipolmolekula; az a
molekula, mely egy pozitív és egy negatív
ion egyesüléséből keletkezett, ezek együtt
dipolt alkotnak
molestować (molestuje) (kogo) [1. naprzykrzać
się, natrętnie o coś prosić; 2. nakłaniać
kogoś
do
kontaktów
seksualnych,
wykorzystując swoją przewagę nad nim] –
(lat.)
molesztálni,
zaklatni
(vkit),
alkalmatlankodni, terhére lenni; háborgatni
molestować kogo o co – alkalmatlankodni vkinek
vmivel
molestować kogoś – molesztálni vkit
molestowanie
–
molesztálás,
zaklatás,
alkalmatlankodás
3716
moleta [1. narzędzie do rozcierania farb
malarskich;
2. stalowy
walec
do
wytłaczania ornamentów na metalu] –
festőhenger; vésőeszköz
molibden [pierwiastek chemiczny o symbolu
Mo] – (gör.) molibdén (Mo); (vegytan) a
krómcsoportba tartozó ezüstfehér, rideg
nehézfém, vegyi elem
molik [1. zdr. od mól; 2. zob. mklik] – atka; moly
molino [miękkie, cienkie płótno bawełniane] –
molino [Feldolgozó iparban alapanyagként
használják. Fehérítéssel lepedővászon vagy
ágynemű garnitúra alapanyagként szolgálhat.
Festéssel egyszínű vászon vagy nyomással
mintás vászon előállításához dekorációs
célokra alkalmas. Közvetlen felhasználás
ajánlott a kárpitosiparban, dekorációnak.]
molino
molinowy, -a, -e – molinómoll [odmiana skali diatonicznej, gamy lub
tonacji oparta na małej tercji] –
(lat.→ném.) moll; (zene) lágy hangsor; olyan
hangsor, amelynek harmadik foka a
kezdőhangtól számítva kisterc távolságra
fekszik [Klaviersonate Nr. 2 b-Moll
(Chopin); FRYDERYK CHOPIN: h-moll
szonáta Op. 58 / Sonata in B minor Op. 58]
mollikuty (łc. mollis cutis ‘miękka skóra’ od mollis
‘miękki’ + cutis ‘skóra’)
[1. typ
drobnoustrojów różniących się od bakterii
i wirusów m.in. posiadaniem tzw. miękkiej
ścianki. - łac. mollis cutis 'miękka skórka';
2. biol. typ mikroorganizmów o miękkiej
ściance komórkowej] – mollis cutis; lágy
bőr
Molnija (błyskawica) – (or. Молния) Molnyija
(ang. lightning = Molniya v. Molnyia)
(villám); Szovjet távközlési műhold. Az elsőt
1965. április 23-án bocsátották fel. 1965-ben
2, 1966-ban 2, 1967-ben 3, 1968-ban 3,
1969ben 2, 1970-ben 5 Molnyija műholdat
bocsátottak
pályára.
A
pályaadatok:
apogeum 40 000 km, perigeum 500 km, a
pályasíknak az egyenlítővel bezárt szöge
65°, a periódusidő 12 h. Adóteljesítménye 40
W, antennanyeresége 18 dB. Távközlési
forgalmat az Orbita rendszeren belül
bonyolít le.
-
Wersja 01 01 2017.
molo
[1. pomost wychodzący w morze;
2. sztuczne nabrzeże w porcie; 3. pomost
spacerowy, przy którym można też
cumować łodzie; pirs] – (ol.) móló,
kikötőgát, hullámtörő gát; a kikötőnek
mélyen a vízbe nyúló kőgátja; a tengerbe
nyúló kő v. cölöpgát
Moloch [1. semicki bóg ognia; 2. Molech lub
Molekh – chtoniczne bóstwo fenickie i
kanaanejskie. Nazwa wywodzi się od hebr.
"keleM" ‫מלך‬- król, bóg., (gr. Molóch).
Identyfikowany z Adramelechem. Tak jak
jemu, Molochowi składano ofiary z dzieci.
Wzmianka o nim pojawia się w Biblii (2
Ks.
Król.,
23.10).
Średniowieczna
demonologia uznaje Molocha za jednego z
demonów.; 3. coś wielkiego, ogromnego,
przytłaczającego;
tyrańska
potęga
wymagająca ofiar i schlebiania (Kpł 20,12): Dalej Jahwe powiedział do Mojżesza:
«Mów do Izraelitów: Ktokolwiek spośród
synów Izraela albo spośród przybyszów,
którzy osiedlili się w Izraelu, da jedno ze
swoich dzieci Molochowi, będzie ukarany
śmiercią.] – Moloch [ókori föníciai istenség,
az ammoniták emberevő istene, amelynek
emberáldozatokat hoztak]
moloch [1. coś potężnego, nienasyconego,
pochłaniającego wiele ofiar; 2. duże,
przytłaczające, nieprzyjazne ludziom
miasto, osiedle; też: duża, niesprawna
instytucja;] – 1. moloch; bálvány, melynek
embert áldoznak, 2. (átv.) (ártatlan
áldozatok) telhetetlen (falója); puszta létével
szüntelenül nagy áldozatokat követelő dolog
Molowate (Tineidae) [rodzina niewielkich motyli
spotykanych na całym świecie. Rodzina
liczy ok. 3000 gatunków] – ruhamolyfélék,
ruhamolyok v. valódi molyok (Tineidae) [a
valódi lepkék alrendjébe tartozó Heteroneura
alrendág Tineoidea öregcsaládjának névadó
családja.]
Pl.:
 ruhamolyformák alcsalád (Tineinae):
o ruhamoly
(Tineola
biselliella
o
Hummel, 1823);
takácsmoly (Trichophaga tapetzella
L., 1758)
 raktári molyformák alcsalád (Nemapogoninae):
o raktári gabonamoly (Nemapogon
o
3717
granellus L., 1758)
raktári gombamoly (Nemapogon
cloacellus Haworth, 1828)
molowy, -a, -e [1. przymiotnik od: mol, np. masa
molowa; 2. przymiotnik od: moll, np.
skala molowa; 3. przymiotnik od: mól, np.
molowe skrzydełka; 2. przymiotnik od:
molo, np. molowe wybrzeże] – móló-;
(chem) molmolto – bardzo – (ol.) molto; nagyon
molto adagio (bardzo powoli) – (ol.) molto adagio;
nagyon lassan, nagyon nyugodtan (adandó
elő)
Molton [miękka, ciężka tkanina bawełniana
z okrywą na powierzchni w konopnym lub
żółtawym kolorze, o płóciennym lub
diagonalnym splocie. Stosowane na
koszulki męskie i zimową bieliznę.] –
Molton [Nehéz, puha fogású, mindkét
oldalán
bolyhozott,
vászonvagy
sávolykötésű pamut típusú szövet, nyers
vagy
fehérített
kivitelben
készül.
Férfiingeket és téli alsóruházatot készítenek
belőle.]
molto [muz. bardzo, np. adagio molto – bardzo
powoli] – (ol.) molto; (zene) nagyon (utasítás
az előírt tempó fokozott mértékű előadására)
(Allegro non molto)
molto bardzo [molto allegro] – molto allegro;
nagyon gyorsan
molton [miękka tkanina bawełniana, podobna
do grubej flaneli] – cserge [koc z moltonu:
cserge szőnyeg v. takaró]
moltonowy, -a, -e – cserge
Mołdawia [Mołdawia (Moldova, Republika
Mołdawii, czasem używana jest nazwa
"Mołdowa" oficjalnie tylko Republika
Mołdowy) – państwo w Europie
Wschodniej, powstałe po rozpadzie
Związku Radzieckiego, w skład którego
wchodziła od 1940-1941 oraz po
ustaleniach w Jałcie kończących II wojnę
światową od 1944 aż do 1991. W jej skład
wchodzi także autonomiczna republika
Gagauzja, zamieszkana w dużej mierze
przez Rosjan, choć jej rdzenną ludność
stanowią turkojęzyczni chrześcijanie, oraz
tzw.Republika
Naddniestrzańska.]
–
Moldva, Moldova, Moldava
Mołdawia, Republika Mołdawii (rum. Moldova;
rum. Republica Moldova; ros. Молдавия;
czasem używana jest niezalecana przez
Komisję
Standaryzacji
Nazw
Geograficznych poza Granicami RP nazwa
Mołdowa) [państwo europejskie położone
na terenach historycznej Besarabii jak i
-
Wersja 01 01 2017.
obszarów położonych na lewym brzegu
Dniestru (tzw. "Naddniestrze"). Graniczy
z Ukrainą i Rumunią. W jej skład wchodzi
także
Terytorium
Autonomiczne
Gagauzji, gdzie językami urzędowymi są
obok rumuńskiego gagauski i rosyjski,
choć sami Rosjanie stanowią niewielką
część ludności tego obszaru. Rdzenną
ludność Gagauzji (Gagauz Yeri) (ponad
80%) stanowią Gagauzi – tureckojęzyczni
prawosławni chrześcijanie.] – Moldova
(hivatalos nevén Moldovai Köztársaság,
románul Republica Moldova, a magyar
köznyelvben is gyakran használt oroszos
nevén Moldávia, korábbi nevein Республика
Молдова, Республіка Молдова, Moldova
Respublikası) [független, demokratikus
állam Kelet-Európában, a Kelet-európaisíkságon. Határai: északon, keleten és délen
Ukrajna, nyugaton pedig Románia. Moldova
keleti része, a Dnyeszter Menti Köztársaság,
(vagy rövidebben Transznisztria) egy
szakadár de facto állam. Az országnak nincs
tengerpartja. Romániai határát a Prut és az
Alsó-Duna képezi, míg Transznisztriától a
Dnyeszter választja el. Fővárosa és
legnagyobb városa Chișinău. Jelentős
nagyvárosok még – népesség szerint
csökkenő sorrendben – Tiraspol, Bălți,
Bender, Rîbnița és Cahul. Az ország tagja
egyebek között a Független Államok
Közösségének, a Frankofóniának (La
Francophonie), a Latin Uniónak és a Feketetengeri
Gazdasági
Együttműködésnek
(BSEC).]
Mołdawianin
[obywatel
Mołdawii],
Mołdawianka – moldáv (ffi/nő)
mołdawski, -a, -ie – moldvai
momencik [chwilka, drobna cząstka czasu] – egy
pillanat!; (chwileczkę) azonnal, rögtön
moment [1. bardzo krótki odcinek czasu;
2. pewien odcinek czasu wyodrębniony ze
względu
na
ważne
wydarzenia;
3. fragment czegoś, co ma jakiś przebieg w
czasie; 4. wielkość stosowana w mechanice
bryły] – (ném.) moment; pillanat, egy
pillanat!, mozzanat; (lat.) momentum;
mozzanat; körülmény, tényező; indíték,
indító ok; (fizika) nyomaték (M=F*k), (zene)
nyolcad szünetjel
moment
bezwładności
[wielkość
charakteryzująca bezwładność ciała lub
układu ciał wykonujących ruch obrotowy]
– tehetetlenségi nyomaték (SI egysége a kg
m²) [a tömeggel analóg mennyiség
forgómozgásnál. Vagyis a tehetetlenségi
nyomaték a forgást végző merev test
tehetetlensége. Szokásos jelölése I, J v. Θ.]
3718
moment fizjologiczny [czas, który upływa
między bodźcem a reakcją zmysłu] –
fiziológiai v. élettani momentum; élettani
pillanat
moment magnetyczny [wielkość wektorowa
określająca oddziaływanie substancji lub
cząstki z polem magnetycznym] –
mágneses momentum
moment musical [wym. momã miuz-ikal] [krótki,
instrumentalny, liryczny utwór muzyczny
charakterystyczny dla epoki romantyzmu]
– zenei momentum
moment pędu (inaczej kręt) [1. wielkość
wektorowa
charakteryzująca
krzywoliniowy ruch ciała; 2. wielkość
fizyczna opisująca ruch ciała, zwłaszcza
ruch obrotowy] – görbevonalú mozgást
végző test nyomatéka; impulzusmomentum
v. perdület [a fizikai mennyiségek egyike]
moment przełomowy – fordulópont
moment siły [wielkość wektorowa obliczana jako
iloczyn siły i wektora wodzącego,
poprowadzonego od punktu, względem
którego odbywa się obrót, do punktu
przyłożenia siły] – az erő forgatónyomatéka
moment statyczny – statikai nyomaték
moment tłumiący – csillapítási momentum
momentalnie – (lat.) momentán, I. pillanatnyi,
átmeneti, hirtelen; II. pillanatnyilag, rögtön,
azonmód, együltő helyében, egyelőre;
momentalny, -a, -e – pillanat-; pillanatnyi,
azonnali, perceken belüli
momentami [co pewien czas, od czasu do czasu]
– időről időre
momentowy, -a, -e – nyomatéki
momenty [żart. sceny erotyczne w filmie lub w
powieści] – a film v. regény erőtikus jelenete
MON (Ministerstwo Obrony Narodowej) – HM
(Nemzetvédelmi
v.
Honvédelmi
Minisztérium)
monachalny, -a, -e – (gör.–lat.) monachális;
szerzetesi, a szerzetességgel kapcsolatos
monachijski, -a, -ie – monarchista; a monarchikus
államformáért küzdő; a monarchizmussal
kapcsolatos
Monachium (niem. München wym., baw. Minga)
[to miasto na prawach powiatu w
południowych Niemczech, stolica Bawarii
i rejencji Górna Bawaria. Położone na
Wyżynie Bawarskiej, nad rzeką Izarą.
Największy ośrodek gospodarczy i
kulturalno-naukowy tej części kraju.] –
München (bajorul: Minga) [a legnagyobb
német tartomány, Bajorország fővárosa.
Berlin és Hamburg után Németország
-
Wersja 01 01 2017.
harmadik, az Európai Unió tizenkettedik
legnagyobb városa.]
Monachomania
[parodia
eposu.
Cechą
charakterystyczną każdego poematu jest
połączenie podniosłego, patetycznego stylu
z błahą, lekką tematyką] – (irodalom) „a
szerzetesek háborúja”, lengyel szatirikus
eposz (Ig. Krasicki (megh. 1801.) meseiró
költeménye)
monacyt [1. minerał o barwie żółtej lub
czerwonobrunatnej,
silnie
promieniotwórczy; 2. nazwa pochodzi od
gr. monazeis = jedyny lub monaxo = być
samotnym; nawiązując do rzadkości
występowania. Należy do minerałów
rzadkich. Minerał, mieszana sól kwasu
fosforowego, ceru i kilku lantanowców.] monacit, ásvány; a ritka földfémek (ittrium,
lantán, cérium, didymum) foszfátja 18 %-ig
terjedő tóriumoxid tartalommal (Ce, Nd, Pr,
La)PO4 (gránitban és sokféle homokban
fordul elő)
monacytowy, -a, -e – monacitmonada [1. w poglądach pitagorejczyków i G.W.
Leibniza: prosta substancja, elementarny
składnik rzeczywistości; 2. gr. monás dpn.
monádos 'jedność; jednostka' od mónos,
filoz. indywidualna, prosta substancja,
elementarny składnik rzeczywistości; (u
Leibniza)
w
l.mn.
substancje
niematerialne, niepodzielne, pozbawione
składników, niepodległe wpływom zewn.,
spontaniczne w zachowaniu.] – monád,
monász (egyszerű szubsztancia)
monadyczny, -a, -e – monádmonarcha [1. osoba rządząca monarchią; 2.
osoba będąca głową państwa w monarchii.
Tytuł
monarchy
zazwyczaj
jest
dziedziczny (z wyjątkiem niektórych
państw, np. Państwo Kościelne, Polska z
XVI-XVIII w.) i dożywotni. Wstąpienie
monarchy na tron związane jest z
uroczystością
koronacji.]
–
(gör.)
monarcha, uralkodó, egyeduralkodó (király,
császár stb.)
monarcha absolutny – korlátlan, teljhatalmú v.
abszolút uralkodó; önkényuralkodó
monarchia (gr. μοναρχία, monarchía –
jedynowładztwo) [1. forma rządów, w
której władza spoczywa w ręku
monarchy, sprawującego ją dożywotnio;
też: państwo o takim ustroju; 2. ustrój
polityczny lub forma rządów, gdzie
suwerenem jest jeden człowiek, nazywany
monarchą. Monarcha sprawuje władzę
zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest
często dziedziczna i zwykle jego
stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w
3719
wielu państwach monarcha pełni często
jedynie funkcje reprezentacyjne i nie
sprawuje realnej władzy.] – (gör.)
monarchia (a görög monosz és arkhein:
„egyszemélyes
vezetés”
összekapcsolásából); egyeduralom; [1. azon
államformák gyűjtőfogalma, ahol az uralmat
egy személy gyakorolja (a monarcha), aki
hatalmát örökléssel vagy választással szerzi
és haláláig uralkodik 2. az állam
kormányzásának az a formája, amikor az
állam élén életfogytiglani és rendszerint
öröklődő hatalmú uralkodó (király)];
birodalom, (tört.) az Osztrák-Magyar
Monarchia rövid megjelölése
monarchia absolutna, absolutyzm [1. monarchia,
w której władza należy niepodzielnie do
panującego; 2. forma rządów występująca
przede wszystkim we wczesnonowożytnej
oraz starożytnej monarchii (przykładem
starożytnej monarchii absolutnej może
być ustrój Cesarstwa Rzymskiego) oraz
mające ją uzasadnić doktryny polityczne.]
– abszolút monarchia; abszolutizmus [1.
abszolutista államforma, ahol az állam feje
(király/királynő) bármiféle megkötés, jogi
vagy másfajta szabályozás, legális ellenzék
nélkül irányítja az országot. A feudális állam
legfejlettebb formája, melyben az uralkodó a rendi országgyűlést kizárva az ország
irányításából - korlátlan hatalommal
rendelkezett. Az abszolút monarchia
kiépítését a gyorsan erősödő burzsoázia
anyagi támogatása tette lehetővé, viszonzásul
az uralkodók elősegítették az ipar és a
kereskedelem fejlődését. Ugyanakkor az
abszolút monarchia feudális állam volt, s
központosított
közigazgatással
és
hadsereggel a feudális osztályuralmat védte.
A legjellemzőbb abszolút monarchiák
Angliában és Franciaországban alakultak ki.
2. a hanyatló feudalizmus és a kialakuló
kapitalizmus átmeneti korszakában (NyugatEurópában a 16., Közép- és Kelet-Európában
a 17-18. századtól) kialakult kormányzati
rendszer.]
monarchia despotyczna, despotyzm [ustrój, w
którym cała władza nad państwem
skupiona jest w ręku jednej osoby,
tytułującej się królem lub cesarzem.
Władca sprawuje legalnie zdobytą władzę,
nie podlegając żadnym prawom.] –
despotikus monarchia; despotizmus [ami a
keleti népeknél figyelhető meg, és a despotai
cím örökletes]
monarchia dziedziczna [ustrój polityczny
charkteryzujący się dziedziczeniem tronu
z ojca na syna. Monarchią dziedziczną
-
Wersja 01 01 2017.
może być każda monarchia oprócz
elekcyjnej] – örökletes monarchia
monarchia
elekcyjna
[ustrój
polityczny
charakteryzujący się wyborem monarchy
(wodza, władcy, króla, cesarza) przez
społeczeństwo lub jego uprawnioną część]
– választott monrachia
monarchia feudalna, feudalizm [ustrój, w
którym panuje tzw. system feudalny.
Władza formalnie jest w rękach króla,
którego władza jest dziedziczna na jego
potomków.]
–
feudális
monarchia;
feudalizmus
monarchia konstytucyjna [1. monarchia, w
której monarcha na podstawie konstytucji
dzieli
władzę
z
organem
przedstawicielskim; 2. forma władzy w
państwie, gdzie jej zakres, zarówno
dotyczący monarchy (władcy) jak i
organów przedstawicielskich ludu (np.
wybranych posłów), określany jest w
konstytucji. Władca pełni tu zazwyczaj
funkcję reprezentacyjną, niż faktycznie
sprawuje
rządy,
choć
dziewiętnastowieczne
monarchie
konstytucyjne
zazwyczaj
dawały
monarsze realną, choć ograniczoną
władzę] – alkotmányos monarchia
monarchia nieograniczona – korlátlan monarchia
monarchia parlamentarna [1. monarchia, w
której monarcha sprawuje funkcje
reprezentacyjne, natomiast parlament
wydaje ustawy, określa skład rządu i
zasady
polityki;
2.
Monarchia
parlamentarna
forma
ustroju
politycznego, w którym głową państwa
jest monarcha, który współdzieli władzę z
parlamentem.
We
współczesnych
europejskich
monarchiach
parlamentarnych kompetencje króla są
jednak
ograniczone
do
funkcji
reprezentacyjnych, a realną władzę
sprawuje
demokratycznie
wyłaniany
parlament i rząd, na którego czele stoi
premier. W ten sposób takie państwo de
facto
nabiera
cech
republiki
demokratycznej, a monarchiczna forma
rządów staje się tu jedynie dekoracją.
Obowiązuje zasada rex regnat, sed non
gubernat — "król panuje, ale nie rządzi".]
– alkotmányos királyság; parlamentáris
monarchia
[államforma, melyben az
urakodó az alkotmányos kereteken belül
uralkodik, a parlamentnek felelős kormány
kormányoz]
monarchia stanowa [monarchia o ograniczonej
władzy monarchy na rzecz stanu
3720
szlacheckiego,
duchownego,
rzadziej
mieszczańskiego] – rendi egyeduralom
monarchianistyczny, -a, -e (adopcjanizm
monarchianistyczny) – monarchianista
[Monarchianistának nevezzük azokat a
szentháromságtani
megközelítéseket,
amelyek tagadják a három isteni személy
valóságos különbözőségét. Hagyományosan
két
irányzatot
különítünk
el
a
monarchianizmuson
belül,
az
adopcionizmust
vagy
dinamikus
monarchianizmust, amely szerint Jézus
Krisztus eredendően nem isteni természetű,
hanem saját kiválósága és az isteni kegyelem
révén lett Isten fia, és a modalizmust vagy
szabellianizmust, ami szerint a három isteni
személy, mint valóságos személyek nem
különböznek, csak különböző aspektusai az
egy isteni valóságnak.]
monarchianizm (gr. μόνος Αρχή jedna zasada)
[heterodoksalny nurt doktrynalny, który
rozwinął się pod koniec II wieku. Zakładał
jedność Bożej substancji i osoby
ontycznej.] – monarchianizmus [1. utalhat
tágabb értelemben egy folyamatosan
fennálló, több szerző által is képviselt
teológiai irányzatra, vagy a Kr. u. 2-4.
században jelenlevő eretneknek nyilvánított
keresztény mozgalmakra. 2. Óegyházi
irányzat (II.sz.). amely Isten egységének
megőrzése céljából Krisztust vagy isteni
erejü embernek, (dynamisztikus m.) vagy
Isten
egyik
megjelenési
formájának
(modalisztikus m.) tekintette]
monarhicznie – monarchikusan, egyeduralmian
monarchiczność – egyeduralmiság
monarhiczny, -a, -e – (gör.) monarchista,
monarchikus, egyeduralmi; a monarchián
alapuló, rá jellemző
monarchini – uralkodónő, egyeduralkodó nő
(brytyjska
monarchini,
monarchini
angielskiej: Królowa Elżbieta II)
monarchista [gr. monarchía 'jedynowładztwo'
od mónarchos 'jedynowładca'; zwolennik
monarchii, formy państwa, w której
władza spoczywa w ręku dożywotniego (i
zazw. dziedzicznego) monarchy (cesarza a.
króla)], monarchistka – monarchista
(ffi/nő); a monarchia híve
monarchistyczny, -a, -e [1. np. Polski Ruch
Monarchistyczny – polska partia polityczna
monarchistyczna, zarejestrowana 30 sierpnia
1991 w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie
2. Klub Zachowawczo-Monarchistyczny –
polska
organizacja
o
charakterze
tradycjonalistycznym, kontrrewolucyjnym,
konserwatywnym i katolickim, założona 7
-
Wersja 01 01 2017.
marca 1988 r., zarejestrowana jako
stowarzyszenie.] – monarchista
monarchizm
(lub
rojalizm)
[1. ustrój
monarchiczny; 2. opowiadanie się za
ustrojem monarchicznym, wyznawanie
poglądów monarchistycznych; 3. pogląd,
że monarchia jest najlepszym ustrojem
politycznym. Monarchizm jest ideologią
dążącą do przywrócenia monarchii w
danym państwie lub na świecie.
Monarchiści są zwykle powiązani z
konserwatyzmem. 3. (lub rojalizm) –
pogląd głoszący, że monarchia jest
najlepszym
ustrojem
politycznym.
Monarchizm jest ideologią dążącą do
przywrócenia monarchii w danym
państwie lub na świecie. Monarchiści są
zwykle powiązani z konserwatyzmem,
aczkolwiek zdarzają się wyjątki np.
socjalistyczna Nowa Akcja Rojalistyczna
(Francja) czy liberalny Narodowy Ruch
"Symeon II" (Bułgaria).] – (gör.)
monarchizmus; a monarchiának mint
államformának helyeslése; az ezt szolgáló
elmélet, tevékenység; egyeduralmi rendszer,
monarchikus államforma
monarszy, -a, -e [dotyczący monarchy; należący
do monarchy; właściwy monarsze, godny
monarchy;
królewski,
księżący]
–
uralkodói; királyi, hercegi; egyeduralkodó
monaster, monastyr [1. klasztor w Kościele
prawosławnym lub greckokatolickim; 2.
albo monastyr (ze starobiałoruskiego od
gr.
μοναστήριον
monasterion)
–
tradycyjna
nazwa
klasztoru
prawosławnego] – (gör.–lat.) monasterium;
monasztérium;
(pravoszláv)
kolostor,
monostor, zárda
monasterski, -a, -ie [1. związany z monasterem
(monastyrem),
wywodzący
się
z
monasteru (monastyru), np. śpiew
monasterski, nabożeństwo monasterskie;
2. przymiotnik od: Monaster (Münster;
miasto
w
zachodnich
Niemczech);
münsterski] – kolostori; zárda-; münsteri
mondry [mądry] – [Słowniczek języka śląskiego]
bölcs, értelmes, okos, eszes
monenergizm – monenergizmus; Óegyházi nézet
(Dionysius Areopagita), amely szerint
Krisztus két természete egy isten-emberi
energiává egyesül.
Honoriusz I (27.X.625-12.X.638): Imię tego
papieża odgrywa wielką rolę w sporach o
papiestwo i o nieomylność papieską aż po wiek
XIX (tzw. problem Honoriusza). Był uczniem
Grzegorza Wielkiego, na papieża został wybrany
27 października 625. Patriarcha Konstantynopola
czynił starania, aby znowu pogodzić monofizytów
z Kościołem, popadł jednak przy tym w inną
herezję monenergizm lub tzw. monoteletyzm, z
którym Honoriusz w listach do patriarchy się
zgadzał.
3721
monergizm [1. Monergizm oraz synergizm mogą
wydać się słowami obco brzmiącymi, lecz
łatwo je zdefiniować. Monergizm oznacza
po prostu „pracować samemu”, podczas
gdy synergizm oznacza „pracować
razem”.
2.
Ale
zacznijmy
od
sformuławania w sposób zwięzły co
oznacza słowo monergizm. Monergizm
zbawczy oznacza , iz Bóg poprzez działanie
Ducha Świętego regeneruje martwe w
grzecchu dusze ludzkie.(Ef. Roz. 2:1) Jest
to proces zaiinicjowany przez Boga.] –
monergizmus; Az a felfogás, amely szerint
Isten az ember közreműködése nélkül
munkálja
üdvösségünket.
[Ellentéte:
Synergismus (szinergimus).]
moneta [1. pieniądz metalowy w kształcie
okrągłej płytki z wybitym na niej godłem
państwowym lub wizerunkiem i napisem
oznaczającym wartość; 2. przeważnie
metalowy znak pieniężny. Dawniej
kawałek metalu o określonym składzie i
wadze, opatrzony znakiem emitenta.
Emitent gwarantował umowną wartość
monety. Pierwotnie wartość ta zbliżona
była do rynkowej wartości kruszców
zawartych w monecie.] – (lat.) monéta;
érme, érem; pénz, pénzérme, pénzdarab,
ércpénz
moneta drobna metalowa – aprópénz, fémpénz
moneta dwuzłotowa – kétzlotys pénzérme
moneta kilkuzłotowa – néhányzłotys pénzdarab
moneta kruszczowa – ércpénz, érme
moneta obiegowa – forgalomban lévő pénz;
folyópénz
moneta podatkowa (zob. denar) [Mat. 22:19:
Pokażcie mi monetę podatkową; a oni
przynieśli mu denar.] – adópénz [az
Újszövetségben a dénár másik neve (Mt
22,19), mert minden zsidónak a jövedelmétől
függetlenül 1 dénárt kellett fejadóként
fizetnie a rómaiaknak. Mt 22,19: Mutassatok
egy törvényes adópénzt!” Azok odavittek
neki egy dénárt.]
moneta srebrna – ezüstpénz
moneta zdawkowa – váltópénz
moneta złota – aranypénz
-
Wersja 01 01 2017.
moneta zdawkowa [moneta o niskim nominale;
dawniej:
moneta
o
wartości
przewyższającej wartość metalu, z którego
została zrobiona] – aprópénz, váltópénz,
apró
monetarny, -a, -e – pénz-, érme-, érem-,
monetowy, -a, -e [przymiotnik od: moneta (np.
system monetowy, automat monetowy)] –
monéta-; érmemonety biskupów polskich – lengyel püspökök
érméi v. pénzei
Mongolia, Republika Mongolska (Монгол улс,
, Mongol, Mongol uls) [państwo
będące republiką parlamentarną w Azji
Środkowej] – Mongólia [Belső-Ázsiában
található köztársaság, északról Oroszország,
délről a Kínai Népköztársaság határolja,
tengerpartja nincsen. Területének nagyrésze
füves puszta, északon és nyugaton magas
hegyekkel,
délen
a
Góbi-sivataggal.
Fővárosa Ulánbátor, itt él a népesség
egyharmada.]
mongolizm (choroba Downa) [1. zob. zespół
Downa; 2. choroba uwarunkowana
genetycznie; chory cechuje się niskim
wzrostem,
szerokimi,
skośnie
rozstawionymi oczami z fałdą nakątną,
spłaszczonym nosem, dużym językiem,
suchą, łuszczącą się skórą, opóźnionym
rozwojem umysłowym i motorycznym; m.
występuje u osobników z dodatkowym
chromosomem
przy
jednej
parze
autosomów. Możliwość urodzenia dziecka
z zespołem Downa wzrasta wraz z
wiekiem matki] – (orvosi) mongolizmus;
fejlődési
zavarból
következő
gyengeelmélyűség
ami
szemtengelyferdüléssel is jár; ferde állású
szemekkel járó, fejlődési zavaron alapuló
gyengeelméjűség
mongoloidalny, -a, -e [1. jeden z typów
antropologicznych człowieka rasy żółtej,
występujący w Azji; 2. o cechach
mongoloida,
charakterystyczny
dla
mongoloida (np. rysy mongoloidalne)] –
mongoloid;
mongol
jellegű,
a
a
mongolokéhoz hasonló (arc)
3722
mongolski, -a, -ie [dotyczący Mongolii,
Mongołów] – mongol (ludy mongolskie:
mondol népek)
mongolski [język mongolski] – mongol (nyelv)
mongolszczyzna – mongolság; minden, ami
mongol; mongol nyelv, szokások
Mongolszczyzna – mongolok földje
Mongoł [obywatel Mongolii], Mongołka –
mongol (ffi/nő)
mongoł [osoba mało inteligentna, tępa] – kis
szellemi képességekkel rendelkező személy
mongołowatość [zob. zespół Downa] – Down-kór;
mongoloiditás; mongol jelleg
Moniczka, Nika – Móni
Monika [imię żeńskie o znaczeniu i pochodzeniu
trudnym do objaśnienia.] – Mónika
[(régebbi írásmódja Monika) vitatott eredetű
női név. A leginkább valószínű, hogy
karthágói származású, jelentése: istennő,
viszont egyesek szerint görög eredetű és
jelentése: magányos, megint mások szerint
viszont latin eredetű és jelentése: intő,
figyelmeztető. Egyes források indogermán
eredetű névként említik, ahol jelentése:
Megmentő.]
monilioza
[choroba
drzew
owocowych
powodująca zasychanie kwiatów oraz
gnilne plamy na owocach] – monília
(gombás betegség)
monista [zwolennik monizmu] – (gör.) mionista,
(filozófia) a monizmus híve
monistycznie – monisztikusan
monistyczny, -a, -e [dotyczący monizmu,
związany z monizmem] – (gör.) monista,
monisztikus, monizmuson alapuló
monit [urzędowe, pisemne przypomnienie o
konieczności wywiązania się z zaległych
zobowiązań] – figyelmeztetés, intés,
intelem, feddés; idézés, berendelés
monitor1 (Mon.) [czasopismo urzędowe lub
program informacyjny mające wyraz
„monitor” w tytule] – monitor; közlöny
(közl.)
Monitor Węgierski – Magyar Közlöny (MK)
monitor2 [mały, opancerzony okręt] – (wojsko)
sekély merülésű, erős tüzérséggel ellátott
folyami v. partmenti páncélozott hajó;
(távközlés)
vevőkészülék
az
adás
minőségének ellenőrzésére
monitor3 (ekran) [1. urządzenie wyposażone w
ekran, służące do wyświetlania informacji;
2. urządzenie wyjściowe, podłączone do
komputera będące źródłem światła,
wyświetlające na własnym ekranie obraz
oglądany z drugiej strony przez
oglądającego. Wyróżnia się monitory
-
Wersja 01 01 2017.
lampowe (kineskopowe) - CRT, monitory
oparte na ciekłych kryształach (LCD),
oraz monitory plazmowe.; 3. monitory
komputerowe, ekrany wystawiennicze,
monitory telewizyjne itd. 4. to ogólna
nazwa jednego z urządzeń wyjścia do
bezpośredniej komunikacji operatora z
komputerem. Zadaniem monitora jest
natychmiastowa wizualizacja wyników
pracy komputera.] – monitor - megjelenítő,
'monitor' [1. Manapság a számítógép
legfontosabb kiviteli egysége (perifériája) a
televíziókhoz hasonló számítógép-képernyő
vagy monitor. A monitort egy kábel köti
össze a videó adapterrel (videokártya), mely
utasításai alapján jeleníti meg a kívánt képet.
2. adatok, szövegek, képek, filmek vizuális
megjelenítését szolgáló készülék, számítógépek legfontosabb kimenete; míg a TV-nél
a
vevő-berendezést
és
a
monitort
(katódsugaras
képernyőt)
ugyanazon
készülékbe integrálják, a hagyományos
személyi számítógépnél a monitor gyakran
egy különálló tartozék; legfontosabb
alkatrésze a kijelző (display), mely vagy egy
hagyományos katódsugaras képcső vagy egy
sík
folyékonykristály
'LCD';
utóbbi
táskagépek- nél különösen felhasználóbarát
módon építhető
össze
a
központi
számítógéppel; TV-készülékek képcsöveivel
összehasonlítva,
számítógépmonitorok
kijelzői általában nagyobb felbontásúak mint
a TV képernyők (ez nem tévesztendő össze a
képcsövek méretével!)]
monitor bez promieniowanie – sugárzásmentes
monitor
monitor kolorowy – színes monitor
monitor
o
wysokiej
rozdzielczości
–
nagyfelbontású monitor
monitor o wysokiej rozdzielczości z możliwością
regulacji głośności i parametrów obrazu –
nagyfelbontású
monitor
kép
és
hangszabályozás lehetőségével
monitor płaski – lapos monitor
3723
monitoring [1. stała obserwacja i kontrola
jakichś procesów lub zjawisk; 2. stały
nadzór nad jakimś obiektem chronionym]
– monitoring; figyelemmel kísérés
monitoringowy, -a, -e [przymiotnik od:
monitoring (np. system monitoringowy,
raport monitoringowy)] – monitoringmonitorować – monitoringozni, monitoring
tevékenységet
folytatni;
megfigyelni,
figyelemmel kísérni
monitorować zanieczyszczanie środowiska –
környezetszennyezést figyelemmel kísérni
monitorowanie – monitorozás; figyelemmel
kísérés
monitory komputerowe – számítógép monitorok
monitory oparte na ciekłych kryształach (LCD) LCD [A hagyományos katódsugárcsöves
monitorokat hamarosan ki fogják szorítani a
sokkal modernebb technológiát képviselő
LCD-monitorok.]
monitory telewizyjne – tévé képernyők v.
monitorok
monitować [przypominać komuś o zaległym
zobowiązaniu] – figyelmeztetni, inteni;
helyteleníteni, felróni vmit
Moniuszko [1. (1819-1872), kompozytor polski.
Studia muzyczne u K.A. Freyera w
Warszawie, D. Stefanowicza w Mińsku i
C.F. Rungenhagena w Singakademie w
Berlinie. Od 1840 organista w kościele św.
Jana w Wilnie, później dyrygent orkiestry
teatru wileńskiego (1848 wystawienie 2aktowej wersji opery Halka; pełna wersja
w Warszawie w 1858). Dyrektor i
dyrygent
warszawskiej
Opery,
wykładowca w Instytucie Muzycznym. 2.
herbu Lubicz (ur. 5 maja 1819 w Ubielu
koło Mińska, zm. 4 czerwca 1872 w
Warszawie), polski kompozytor, autor
pieśni, operetek, baletów i oper
przesyconych patriotyzmem i polskimi
motywami
ludowymi.
Powszechnie
uznawany za twórcę opery narodowej.
Studia muzyczne ukończył w Berlinie w
1840 r. Następnie zamieszkał w Wilnie,
gdzie działał jako organista, kompozytor,
pedagog i organizator życia muzycznego w
mieście. W 1858 r. przenosi się wraz z
rodziną do Warszawy, gdzie obejmuje
stanowisko dyrygenta opery. Jednocześnie
od 1864 r. był wykładowcą w Instytucie
Muzycznym w Warszawie. Zmarł na atak
serca w 1872 r. Pogrzeb artysty stał się
jednocześnie manifestacją narodową.] –
Moniuszko [lengyel zeneszerző, szül. 1819.,
megh. 1872. Varsóban és Bécsben tanult.
Hosszú ideig (1839-től) Vilnában, mint
orgonista és zenetár tengette életét, míg
-
Wersja 01 01 2017.
1858. varsói operai karmester lett. Ő írta az
első lengyel nemzeti operát, a Halká-t,
melyet
1847.
Vilániában
hangversenyteremben s ugyanott 1854. a
színházban adtak elő. Irt 20 operát, öt
balettet, igen sok egyházi zeneművet s 400
dalt.]
Moniuszko
monizm [1. pogląd w ontologii, według którego
natura bytu jest jednorodna; 2. (gr.
mónos jedyny) - filozoficzny pogląd
według wąskiej definicji uznający naturę
wszelkiego
bytu
za
jednorodną:
materialną
(materializm,
monizm
materialistyczny), duchową (spirytualizm,
monizm spirytualistyczny) lub materialnoduchową (np. panteizm, choć nie tylko).
Taki monizm jest przeciwstawnym
poglądem do dualizmu i pluralizmu. 3.
monizm filoz. stanowisko w ontologii,
przyjmujące, że natura bytu jest
jednorodna, że istnieje tylko jedna
substancja (którą jest wg materialistów
materia,
wg
idealistów
duch,
świadomość); por. dualizm, pluralizm.; 4.
doktryna
wywodząca
ogół
swych
twierdzeń lub ocen z jednej zasady] –
(gör.) monizmus, 1. egyelvűség (azokat a
metafizikai
elképzeléseket
nevezzük
monistáknak (görögül, monosz: egy,
egyetlen), amelyek csak egyféle szubsztancia
létezését fogadják el. Kétféle monizmus
ismeretes: a meterialista és az idealista.); 2. a
világ jelenségeit egy őselvből v. ősvalóból,
ősfolyamatból származtató filozófiai irány;
3. (fil.) Olyan filozófiai felfogás, amely az
egész anyagi valóságot eegy alaplétezőre
vezeti vissza (ha anyagira, akkor materialista
monizmus; ha szellemire, akkor idealista
monizmus).
mono
[związany
z
jednokanałowym
przekazywaniem dźwięków] – mono; 1.
egycsatornás
hangátvitel
[A
teljes
hanginformációt
egyetlen
csatornán
3724
közvetítik. Térhatása értelemszerűen nincs.];
2. mono [A jel összes hallható információja
egyetlen csatornán jut el a hallgatóhoz. Ez az
összes hangrendszer alapja.]
mono, możno [może] – [Słowniczek języka
śląskiego] talán, tán, lehet, meglehet,
lehetséges; esetleg; hátha
mono- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: jeden, pojedynczy] –
(gör.) mono-; egy-, egyetlen; magán(szóképző előtag)
mono-poste [wym. monopost] [zob. monoposto] – egyszemélyes versenyautó v. sportkocsi
monochord [1. prosty instrument składający się
z pudła rezonansowego i naciągniętej na
nim
jednej
struny,
używany
w
starożytności i w średniowieczu; 2.
prymitywny instrument muz., w którym
długość a. napięcie jedynej struny
naciągniętej nad rezonatorem można
zmieniać, a przez to uzyskiwać dźwięki
różnej wysokości; przyrząd fiz. do
pomiaru interwałów.] – monokord, egyhúrú
hangszer
monochrome;
czarno-biały
{przym.
m.};
fotografia
czarno-biała
{f.}
[fot.];
monochrom
{m.}
[art.]
–
(ang.)
monochrome
egyszínű
[filmeknél,
képernyőknél, nyomtatóknál használatos
kifejezés az "egyszínű" (pl. fehér-fekete)
kivitel
megjelölésére];
monochrom
[Egyszínűnek ható kombinációk különböző
anyagokból
és
felületekből,
azonos
színárnyalatban.]
Monochrome Display Adapter (w skrócie MDA)
z ang. monochromatyczna karta graficzna.
Często też nazywana Monochrome Display
and Printer Adapter, MDPA. – MDA
Monochrome Display Adapter (monokróm
megjelenitő-illesztő)
monochromatyczność
–
egyszínűség;
a
monokrómia alkalmazása
monochromatyczny, -a, -e – monokróm-; egyszínű
monochromatyczny monitor – monokróm
monitor; fekete-fehér monitor [Működését
tekintve az előbb leírt elv szerint működik. A
hagyományos fekete-fehér TV-től eltérően
vannak típusok, amelyek nem fekete alapra
-
Wersja 01 01 2017.
rajzolnak fehér színnel, hanem fekete alapra
zöld vagy borostyánsárga színnel. Ez a szín a
képernyő belső felére felvitt bevonat
anyagától függ. (Azaz attól, hogy ha
elektronsugár éri a festék szemcséket, milyen
színű fényt bocsátanak ki.). A monochrom
monitorok általában kétféle üzemmódban
tudnak dolgozni. Az egyik a karakteres, a
másik a grafikus. Az elsőben huszonöt
karaktersort, soronként nyolcvan karaktert
képesek megjeleníteni. A második esetben
vízszintesen 720, függőlegesen 350 pont
megjelenítésére alkalmasak.]
monochromatyzm, monochromia [stosowanie w
malarstwie jednej barwy w różnych
odcieniach] – monokrómia (egyszínűség)
monocyt [rodzaj leukocytu, komórka pełniąca
rolę obronną w miejscowych stanach
zapalnych] – (gör.) monocyta; (orvosi) nagy
fehér vérsejt
monocyty [grupa leukocytów (5-8% wszystkich
krwinek białych). Dojrzałe monocyty
nazywa się makrofagami.] – (gör.)
monocyták; (orvosi) nagy fehér vérsejtek
monocytowy, -a, -e – monocitamonodia [1. śpiew jednogłosowy, wykonywany
solowo lub chóralnie; 2. jednogłosowa
melodyjna recytacja tekstu; 3. monodia
typ muzyki opartej wyłącznie na melodii
wykonywanej unisono, niekiedy na tle
współbrzmień akordowych.] – monodia,
egyes ének
monodyczny, -a, -e – monodiamonodram, monodramat (gr. mónos- jedyny;
dráma -dramat) [1. utwór dramatyczny, w
którym występuje tylko jeden bohater.
Monolog bohatera może być skierowany
do publiczności teatralnej lub do
wyimaginowanego odbiorcy -nieobecnego
na scenie. 2. monolog inscenizowany,
utwór scen., w którym występuje tylko
jeden aktor; 3. utwór dramatyczny, w
którym występuje jeden aktor] –
monodráma [olyan színjáték, melynek
egyetlen előadója egy, két vagy több szerepet
személyesít meg. Eredete a középkori
színjátszásba
nyúlik
vissza,
amikor
vándormuzsikusok,
vándorló
előadók
állandó épület és valódi színházi élet híján,
sűrű maszkváltással több szerepet is
eljátszottak. Később a 18. század francia és
német színjátékkultúrájában tűnik fel újra ez
a típus. A modern színjátszásban az abszurd
irányzatok
kedvelik,
mint
olyan
műfajváltozatot,
amely
a
valóságos
konfliktusok,
az
emberek
közötti
kommunikáció hiányáról, lehetetlenségéről
tanúskodik]
3725
monofagizm (gr. mónos – jedyny, phageín – jeść),
jednożerność
[najwyższa
forma
specjalizacji pokarmowej organizmów,
polegająca na spożywaniu jako pokarmu –
we wszystkich lub przynajmniej w jednym
stadium rozwoju – organizmów jednego
tylko gatunku lub kilku gatunków
spokrewnionych. Np. koala (Phascolarctos
cinereus)
zjada
wyłącznie
liście
eukaliptusów (Eucalyptus). Organizmy o
takiej specjalizacji pokarmowej nazywane
są
monofagami
(łac.
monophaga).
Występują najczęściej wśród owadów
roślinożernych (często są to szkodniki) i
pasożytów.]
–
monofágia;
egy
meghatározott
gazdanövény
fogyasztására specializálódás
monofilament
[włókno ciągłe,
zazwyczaj
chemiczne, które jest odpowiednie do
przetwarzania w produkty tekstylne bez
dodatkowego wykończenia] - monofilament
[Egyetlen
mesterségesen
előállított
folyamatos szálból álló (tehát nem rövid
szálakból font) fonal, ami textilipari
technológiákkal önmagában is feldolgozható
(szőhető, köthető stb.). V. ö. filament,
filamentfonal.]
monofizyci [wyznawcy doktryny, że Chrystus
jako Bóg-człowiek nie istnieje w dwóch
naturach, bo natura boska zupełnie
pochłonęła ludzką; zorganizowani w 3
grupach: syryjskiej, ormiańskiej (obie od
VI w.) i egipskiej] – (gör.) monofiziták
[eretnekek, akik Krisztusban csak egy
istenemberi, nem pedig külön isteni és
emberi természetet tanítottak s hittek; a
tévely
szerzőjétől
eutichianoknak
is
neveztettek. Eutychies, Konstantinápoly
mellett egy kolostor archimandritája,
Krisztus a természet kétféleségét tagadta,
állítva, hogy benne minden emberi az isteni
lényében olvadt föl, s vele elkülönözetlenül
egy természetté lett.]
monofizytizm
–
(gör.)
monophysitismus;
monofizitizmus;
Jézusnak
csak
egy
(istenemberi) természetet tulajdonító eretnek
felfogás [Az óegyházban elvetett tévtanítás,
amely szerint Krisztusban az isteni és emberi
természet egy (isteni) természetté egyesül.]
monofobia [1. lęk przed samotnością; 2. lęk
przed
samotnością
występujący
u
kosmonautów i lotników w czasie
długotrwałych lotów] – (gör.) monofóbia;
félelem az egyedülléttől
monofobiczny, -a, -e – monofóbiás; az
egyedüllétől félő ember
-
Wersja 01 01 2017.
monofonia [to najstarszy sposób zapisu i
odtwarzania nagrań audio.] – (gör.) (zene)
monofónia; egyhangúság; egyszólamúság
monofoniczny, -a, -e – (zene) monofónikus,
monofon [olyan hangszerre mondjuk, mely
maximum
egyidejűleg
egy
hang
megszólaltatására képes. A legtöbb régi
analóg szintetizátor ilyen volt.]
monoftong (gr. mono 'jeden' i phthóngos
'dźwięk') [1. pojedyncza samogłoska; 2. to
prosta samogłoska bez zmiany jakości (np.
"u", "a") w przeciwieństwie do dyftongów
(np. niemieckie "au", "ei"). Między
monoftongami mogą istnieć różnice
ilościowe (krótkie i długie samogłoski) i
jakościowe
(stopień
otwarcia,
zaokrąglenie warg). Dwuwymiarowego
przedstawienia
dostarcza
trójkąt
samogłosek. Monoftongi jak wszystkie
dźwięki podlegają w podczas rozwoju
języka
różnorakim
zmianom
fonetycznym. Mogą powstawać w wyniku
monoftongizacji z dyftongów lub znikają z
systemu w wyniku dyftongizacji.] –
(nyelvtan)
monoftongus
(egyelemű
magánhangzó (ellentétben a kettőshangzóval,
a diftongussal)
monoftongiczny, -a, -e – monoftongusos
monogamia [1. małżeństwo jednego mężczyzny z
jedną kobietą; 2. współżycie płciowe
samca z jedną samicą; 3.jednożeństwo,
małżeństwo jednego mężczyzny z jedną
kobietą (por. bigamia, poligamia);
współżycie płciowe samca z jedną samicą;]
– (gör.) monogámia; egynejűség, ill.
egyférjűség [olyan házastársi kapcsolatot
jelöl a szó, amelyben nincs helye harmadik
személynek. A régi időkben a zsidó, és a
mohamedán kultúrában elfogadott volt a
bigámia (kétnejűség) valamint a poligámia
(többnejűség)is.]
monogamista
[1.
mężczyzna
żyjący
w
monogamii; 2. samiec współżyjący płciowo
z jedną samicą], monogamistka [kobieta
posiadająca tylko jednego partnera
(męża); antonim do bigamistki i
poligamistki] – monogám; egy házastárssal
élő (ffi/nő)
monogamiczny, -a, -e [posiadający jednego
partnera
płciowego
lub
jednego
małżonka] – (gör.) monogám, egynejű, ill.
egyférjű; a monogámián alapuló
monogenes (μονογενήσ) [Okazuje się jednak, że
nie jest tak do końca. Przez błędne
tłumaczenie greckiego monogenes w J 1,18
wymowa tego wersu została zaciemniona,
ponieważ
na
podstawie
naszych
tradycyjnych
przekładów
Nowego
3726
Testamentu przyzwyczailiśmy się, że
widzimy właśnie słowo "jednorodzony"
jako tłumaczenie monogenes w tym
wersie, co w efekcie kończy się
określeniem Jezusa za pomocą zbitki
"jednorodzony Bóg". — Tekst grecki
(Textus receptus): θεον ουδεις εωρακεν
πωποτε ο μονογενης υιος ο ων εις τον
κολπον του πατρος εκεινος εξηγησατο; Biblia
Warszawska: Boga nikt nigdy nie widział,
lecz jednorodzony Bóg, który jest na łonie
Ojca,
objawił
go.]
–
monogenes
(μονογενήσ); egyszülött [A jánosi iratokban
Jézus egyedülvaló istenfiúságának kiemelése
a keresztyének istenfiúságával szemben. —
Istent nem látta soha senki, az Egyszülött Fiú
nyilatkoztatta ki, aki az Atya ölén van. (Ján.
1,18)]
monogeneza (mono- + geneza – gr. génesis
‘pochodzenie’)
[1.
jednorodność
pochodzenia. 2. biol. teoria pochodzenia
wszystkich organizmów od jednego lub od
jednego typu komórki. 3. typ rozwoju
prostego
w
jednym
stadium.
4.
monogenizm; 5. wspólne pochodzenie
jakichś zjawisk, rzeczy lub osób] – (gör.)
monogenezis; (élővilág) több mai fajtát
egyetlen közös őstől származtató elmélet;
egy-nemzés, vagyis az az elmélet, mely
szerint az egész emberi nem egyetlen
ősember-pártól származik; (nyelvtan) a világ
valamennyi nyelvét egyetlen ősnyelvre
visszavezetni próbáló elmélet
monogeniczny, -a, -e – monogénes [(biol) Az
orvosi genetikában azokat a kórképeket
nevezik monogénesnek, amelyekben a
betegség oka egyetlen gén mutációja.
Természetesen nemcsak betegség, bármely
tulajdonság
nevezhető
monogénesnek,
amennyiben azt egyetlen gén határozza
meg.]
monogonia [rozród bezpłciowy, gdy nowy
organizm rozwija się z części organizmu
matczynego; obejmuje rozmnażanie przez
podział,
pączkowanie
(jamochłony),
tworzenie gemul (gąbki).] – (gör.)
monogónia; (élővilág) ivartalan szaporodás
(osztódás, sarjadzás stb.)
monografia [1. praca naukowa poświęcona
jednemu zagadnieniu, jednej epoce, życiu
lub twórczości jednej osoby itp.; 2. praca
nauk., poświęcona jednemu zagadnieniu,
jednemu działowi nauki, jednej osobie,
miejscowości, epoce itp.] – (gör.)
monográfia;
részlettanulmány;
vmely
szűkebb
tárgyra
vonatkozó
kérdést
kimerítően tárgyaló tudományos mű
-
Wersja 01 01 2017.
monograficznie
–
(gör.)
monografikusan;
monográfia jellegűen
monograficzny, -a, -e – (gör.) monografikus;
monográfia
jellegű;
részlettanulmányi,
részlettanulmány-,
monogram [1. jedna a. kilka ozdobnie
powiązanych liter, zazw. inicjałów imienia
i nazwiska; 2. (z gr. monos, pojedynczy oraz
gramma, znak, litera) litera lub kilka liter
powiązanych kompozycyjnie, stosowanych
jako podpis lub
znak własności
(wyszywanych na pościeli i ubraniach,
nanoszonych na sprzętach, drukowanych).
Literami monogramu są inicjały osoby lub
nazwy firmy. Litery monogramu powinny
być
ozdobne,
jednak
w
sposób
umiarkowany, ponieważ naczelną cechą
monogramu jest jego czytelność, a dopiero
potem ozdobność.] – (gör.) monogram; a
név rövidítése annak kezdőbetűivel; a név
összefűzött kezdőbetűi
Szent István okmányain látható aláírás szimbolizálva az
apostoli keresztet valamint a "Stephanus Rex" kezdőbetüit
monohydrat – monohidrát
monohydratowy, -a, -e – monohidrát
monokauzalizm
[1.
uznawanie
jedynej
przyczyny sprawczej jako czynnika
rozwoju dziejowego oraz przemian
społecznych
i
politycznych;
2.
upatrywanie wyłącznej, jedynej przyczyny
sprawczej
jako
czynnika
rozwoju
dziejowego i przemian form społecznych i
polit.] – monokauzalitás; monokauzalizmus
monokauzalny, -a, -e – monokauzális; egy ok által
kiváltott
Halter O-ring Monokini
monokini [1. damski kostium plażowy
składający się z samych majtek; 2. żart.,
topless, damski kostium kąpielowy bez
górnej części zasłaniającej piersi (twórcy
tej nazwy fanaberyjnie potraktowali człon
mono- jako kontrastujący z bi- w wyrazie
bikini (zob.), jak gdyby owo bi- znaczyło w
nim 'dwu-').] – monokini; egyrészes női
fürdőruha; azaz csak nadrág melltartó nélkül
(a mono-előtag és a bikini szó
összevonásából; vö. topless)
3727
Kelly Brook
monokl [1. soczewka na jedno oko, noszona w
XIX
w.,
głównie
dla
elegancji;
2. najprostszy
obiektyw
jednosoczewkowy; 3. szkło optyczne na
jedno oko (dawn. modne u mężczyzn). 4.
szkiełko noszone na jednem oku; 5.
przyrząd optyczny służący do korekty
wad wzroku lub uzyskania określonego
wyglądu, rodzaj ozdoby. Jest to rodzaj
okularów na jedno oko, utrzymywanych
na miejscu i we właściwej pozycji dzięki
ciasnemu osadzeniu w okolicy oczodołów,
tak, że górna krawędź monokla oparta
jest o łuk brwiowy od jego wewnętrznej
strony, zaś dolna podtrzymywana jest
przez fałdek skóry oczodołu. Monokl
często bywał przymocowany na łańcuszku
do kieszeni kamizelki fraka, tzw. wizytki.
6.
rodzaj
przyrządu
optycznego
poprawiającego ostrość widzenia lub
używanego jako ozdoba twarzy. Była to
jedna okrągła soczewka, osadzona ciasno
pomiędzy łukiem brwiowym a dolną
częścią oczodołu. Zwykle przypinano go
do kieszeni fraka na długim łańcuszku.] –
(fr.) monokli, félszemüveg; keret és szár
nélküli, félszemre való szemüveg
monokromatyczny,
-a,
-e
–
(gör.)
monokromatikus,
egyszínű
[monokromatyczny światło: egyszínű fény]
monokular (lornetka) – (gör.-lat.) monocular; egy
szemre való (optikai eszköz v. távcső)
monokultura [1. system rolniczy polegający na
wieloletnim uprawianiu na tym samym
obszarze roślin jednego gatunku; też:
-
Wersja 01 01 2017.
gatunek
roślin
uprawianych
tym
systemem; 2. teren takiej uprawy; 3.
wieloletnie uprawianie jednego tylko
produktu rolnego na danym obszarze] –
(gör.+lat.) monokultúra; (mezőgazdaság)
ugyanazon növény huzamos termesztése
vmely adott földterülete; egyes termékek
egyoldalú
termelése;
egyoldalú
mezőgazdaság
monokulturowy, -a, -e – monokultúrás
monolatria [1. oddawanie czci wyłącznie
jednemu lokalnemu bóstwu, ale bez
negowania bóstw czczonych przez inne
ludy; 2. kult jednego spośród wielu
bogów; 3. (z gr. monos - "jedyny" + latreía
- "służba bogu") - oddawanie czci boskiej
wyłącznie
jednemu
bóstwu,
bez
zwalczania i zaprzeczania istnienia bóstw
czczonych przez innych. Jest to pośredni
etap rozwoju religii między politeizmem a
monoteizmem. Monolatria występowała w
kulturach wschodu od starożytności.] –
monolatria [egyistentisztelés, ami nem zárja
ki, hogy több isten létét is feltételezi]
monolit [1. jednolity blok kamienny; też: rzeźba
lub element architektoniczny wykonane z
takiego bloku; 2. coś, co stanowi jednolitą,
zwartą i spójną całość; 3. o człowieku,
którego charakter i postępowanie nie
ulega zmianie; 4. posąg, obelisk itp.,
wyciosany z jednego bloku kamiennego.] –
(gör.) monolit (egyetlen kő); egy darabból
vésett kőemlék, emlékkő, kőoszlop; (átv.)
monolitikus, egységes, hatalmas
monolitycznie – monolitikusan
monolityczność, monolitowość – monolitikusság
monolityczny, monolitowy, -a, -e – egy kőből
faragott
monolog [1. to wypowiedź jednego podmiotu,
będąca całością znaczeniową i formalną, w
przeciwieństwie do dialogu, składającego
się z wypowiedzi niesamodzielnych; 2.
dłuższa wypowiedź postaci scenicznej a.
powieściowej] – (gör.) monológ; (színház)
magánbeszéd, magánjelenet; a színpadon
szereplő személy beszéde önmagához v. a
közönséghez; önmagában folytatott beszéd
3728
monologista – monológszavaló
monologować, monologizować [mówić przez
dłuższy czas, nie dopuszczając innych do
głosu, lub wygłaszać monolog na scenie] –
(gör.-ném.) monologizálni; magában beszél,
magánjelenetet mondani v. előadni
monoman – (gör.) rögeszmés ffi; vmilyen
rögeszme rabja, megszállottja
monomania [1. chorobliwe opanowanie umysłu
przez jedną myśl lub ideę; 2. chorobliwe
opanowanie umysłu przez jedną myśl,
ideę, przedmiot] – (gör.) monománia;
rögeszme, kényszerképzet; beteges hóbort
[elmebaj, mely különösen terheltségi
elmezavarban szenvedő egyéneknél lép fel s
nem különálló betegség, hanem egy
alapbántalomnak időnkint jelentkező tünete.
Ilyen az u. n. kleptomania, lopási
kényszereszme v. rögeszme, mely leginkább
nehézkórosoknál található; a pyromania,
gyujtogatási kényszereszme, mely főleg
alkoholistáknál; a gyilkolási kényszereszme,
mely főleg a nemi élet elmebeli zavarai
alapján; az öngyilkossági monomania, mely
terheltségi búskomorságnál s üldöztetési
tébolynál; a diptomania, iszákossági
kényszereszme, mely neuraszteniás vagy
hiszteriás egyéneknél jelentkezik többnyire s
ide tartozik az erotomania v. kórosan
fokozott nemi ösztön, mely természetes v.
természetellenes úton keresi kényszererővel
kielégítését s a leggyakoribb a dühösségben,
idiotizmusban
v.
terjedő
butaság
szenvedőknél]
monomeryczne ciała – monomer testek
monomeryczny, -a, -e – (gör.) monomer; (vegytan)
polimerizálható egyszerű molekulákból álló
monometalizm [1. to system pieniężny
kruszcowy, w którym funkcję pieniądza
pełni jeden kruszec np. złoto lub srebro; 2.
monometalizm system pieniężny, w
którym środkiem płatniczym jest jeden
kruszec (złoto a. srebro)] – (gör.)
monometalizmus, monometallizmus; (közg.)
egyetlen nemesfémre, mint értékmérőre
alapított pénzrendszer
mononukleoza [1. wirusowa choroba zakaźna; 2.
(zakaźna), monocytoza, choroba Fiłatowa,
gorączka gruczołowa, med. choroba
układu białokrwinkowego, pochodzenia
wirusowego; 3. to ostra choroba
wirusowa, która raz przebyta daje
odporność na całe życie. Sprawca choroby
- wirus Epsteina-Barr w największym
stężeniu występuje w ślinie i to właśnie
kontakt ze śliną chorego jest "zaczynem"
choroby.] – (vegytan) mononukleozis
-
Wersja 01 01 2017.
mononukleoza zakaźna (łac. Mononucleosis
infectiosa,
inne
nazwy:
gorączka
gruczołowa, angina monocytowa, choroba
Pfeiffera, choroba pocałunków) [to zakaźna
choroba
wirusowa
występująca
najczęściej w dzieciństwie lub w okresie
dojrzewania] – Mononucleosis infectiosa [A
Pfeiffer-féle mirigyláz, vagy csókbetegség
(tudományos
nevén
Mononucleosis
infectiosa) egy herpesz vírus okozta fertőző
betegség, amely elsősorban serdülőket és
fiatal felnőtteket
érint. A fertőzés
cseppfertőzéssel és közvetlen érintkezés,
különösen csók vagy csoportos vízipipázás
útján terjed. A betegséget az Epstein-Barr
vírus okozza, de a citomegalovírus is hasonló
tünetekkel járó elváltozásokat hoz létre. A
vírus
elsősorban
a
B–limfocitákban
szaporodik.
A
szervezet
humorális
(vírusfehérjék elleni antitestek termelése) és
celluláris immunválasszal (főleg citotoxikus
T–limfocitákkal) is védekezik.]
monoplegia [1. porażenie jednej kończyny lub
jej części; 2. med. porażenie (części) jednej
kończyny] – monoplegia, hűdés
monomorficzny, -a, -e – monomorf
monoplan [1. daw. samolot mający jedną parę
skrzydeł nośnych; 2. Jednopłat - typ
konstrukcji samolotu lub szybowca, który
jest wyposażony w jeden płat nośny (dwa
skrzydła). Ten układ charakteryzuje się
najmniejszym oporem czołowym oraz
najmniejszą masą z pozostałych układów
(dwupłat,
trójpłat).]
–
(gör.+lat.)
monoplan; egyfedelű repülőgép
monopol (z grec. monos – jeden i poleo –
sprzedaję) czyli handel wyjątkowy, jednej
osobie służący [1. wyłączne prawo do
produkcji lub handlu w jakiejś dziedzinie;
też: przedsiębiorstwo mające takie prawo;
2. czyjeś wyłączne prawo do czegoś;
3. «sytuacja rynkowa, w której jedyny
istniejący lub dominujący sprzedawca
może ustalać dogodną dla siebie cenę i
wielkość produkcji; 4. gra planszowa, w
której gracze kupują i sprzedają
nieruchomości, dzierżawią je i najmują, w
celu wzbogacenia się i doprowadzenia
przeciwników do bankructwa; 5. pot.
sklep z napojami alkoholowymi lub napój
3729
alkoholowy; 6. to struktura rynkowa; 7.
wyłączne prawo do produkcji a. handlu w
jakiejś dziedzinie, przysługujące osobie,
grupie a. państwu; przedsiębiorstwo
posiadające takie prawo;] – (gör.)
monopólium; monopol helyzet; (közg.)
egyedáruság; kizárólagos jog, egykéz;
kiváltságos,
kivételezett
helyzet;
nagytőkések egyesülése a termelés és az árak
korlátlan irányítására, a piac kizárólagos
uralmára, a bérek önkényes megszabására;
(átv.) kivételes jog, kiváltság; kiváltságos,
uralkodó helyzet
monopol bankowy – bankmonopólium
monopol bilateralny – bilaterális monopólium
monopol branżowy – ágazati monopólium
monopol celny – vámmonopólium
monopol handlowy – kereskedelmi monopólium
monopol
handlu
zagranicznego
–
külkereskedelmi monopólium
monopol kapitału – tőkemonopólium
monopol
międzynarodowy
–
nemzetközi
monopólium
monopol państwowy – állami monopólium v.
egyedárusítás
monopol pełny – teljes monopólium
monopol karbowy – pénzügyi monopólium
monopol magnetyczny [1. hipotetyczna cząstka
elementarna mająca tylko jeden biegun
magnetyczny; 2. hipotetyczna cząstka
wprowadzona w 1931 [Dirac P.A.M.,
Proc. Roy.. Soc., A133, 60 (1931)] przez
Paula
Adriena
Maurice'a
Diraca,
posiadająca
tylko
jeden
biegun
magnetyczny. Jej istnienie przewidują
niektóre teorie wielkiej unifikacji.] – (ang.)
magnetic monopole; mágneses monopólus
[az sztatikus elekromossággal analóg módon
elképzelt leírása a mágnesességnek. Eszerint
az elektromos töltéshez hasonlóan olyan
részecske, amelyik csak az egyik „mágneses
pólust” hordozza. A mágneses monopólus
utáni kutatás napjainkban is folyik]
monopol prasowy – sajtómonopólium
monopol przemysłowy – ipari monopólium
monopol skarbowy [prawnie zastrzeżona na
rzecz państwa wyłączność produkcji i
obrotu
niektórymi
artykułami]
–
adómonopólium
monopol skupu – felvásárlási monopólium
monopol spirytusowy – szeszmonopólium
monopol tytoniowy – dohánymonopólium;
dohányjövedék
monopol wylutowy – valuta-monopólium
monopol zapałczany – gyufaegyedárusítás
-
Wersja 01 01 2017.
monopolista
[przedsiębiorstwo
zajmujące
dominującą pozycję na rynku] – (gör.)
monopolista;
nagytőkés;
(keresk.)
egyedárusítási joggal rendelkező személy,
társaság; (átv.) kivételezett, kizárólagos
jogokat élvező személy v. társaság
monopolistyczny, -a, -e – (gör.) monopolisztikus;
monopóliumon
alapuló;
monopol-;
monopóliummal kapcsolatos, rá vonatkozó
monopolizacja, monopolizm [1. wprowadzanie
monopolu na coś; 2. opanowanie rynku
przez jednego dominującego sprzedawcę;
3. proces powstawania monopoli w
wysoko
rozwiniętej
gospodarce
kapitalistycznej,
będący
efektem
koncentracji kapitału i produkcji] –
monopolizáció; monopolizálás
monopolizować [1. wprowadzać monopol na coś;
2. mieć monopol na coś lub zajmować
dominującą
pozycję
na
rynku;
3. wywierać na coś decydujący wpływ
dzięki swojej uprzywilejowanej pozycji] –
(gör.)
monopolizálni;
monopóliumot
szerezni,
monopóliummá
változtatni;
kisajátít (jogot, tevékenységet); saját,
kizárólagos monopóliumának tekint vmit;
egyedül árulni v. bírni; kizárólagos jogokat
szerezni v. élvezni; monopóliumként
rendelkezik vmivel, monopóliumként élvez
vmit; kisajátítani, lefoglalni; monopólium
tulajdonává
tesz;
vállalatot,
üzemet
bekebelez, önállóságát megszünteti
monopolizowanie – monopolizálás
monopolizowanie kapitału – tőke monopolizálása
monopolka – (közb.) pálinka
monopolowy, -a, -e – monopol-, egyedárusági,
monopolówka,
monopolka
[pot.
wódka
kupowana w sklepie, w odróżnieniu od
samogonu pędzonego nielegalnie] – (közb.)
pálinka
monoposto
[jednoosobowy
samochód
wyścigowy] – egyszemélyes versenyautó v.
sportkocsi (np. Ferrari F2004)
monopteros [. w architekturze klasycznej:
okrągła budowla bez ścian, z kolistą
kolumnadą wspierającą dach] – (gör.)
monopteros [egyetlen oszlopsorral kívül
körülvett (eredetileg görög) körépület]; a
barokk építészetben gyakori kertépítmény,
gloriett
monorym [utwór wierszowany, w którym
występuje jeden rym] – bokorrím [több
egymás utáni sor rímel egymással];
csoportrím
monosacharydy
[Cukry
proste
(inaczej:
monosacharydy) – węglowodany w których
strukturze występuje tylko jeden pierścień
3730
cykliczny, zawierający od 3 do 7 atomów
węgla. Wszystkie cukry proste łatwo
krystalizują i są rozpuszczalne w wodzie.
Są
substancjami
bezwonnymi,
bezbarwnymi, na ogół charakteryzują się
słodkim smakiem, choć np. β-D-mannoza
jest słodko-gorzka.] – monoszaccharid,
monoszaharid [A két monoszaharid a glükóz,
azaz
szőlőcukor
és
fruktóz,
azaz
gyümölcscukor.]
monoskop
[lampa
do
przetwarzania
nieruchomego obrazu na ciąg sygnałów
elektrycznych] – (gör.) monoszkóp;
(távközlés) a TV készülékek beállítására
szolgáló elektroncső; az e cső sugározta ábra
az MTV első monoszkópja
monostych [myśl, sentencja wyrażona w jednym
wersie; jednowiersz] – (gör) monosztichon;
egysor
monosylaba [1. wyraz składający się z 1 sylaby
(zgłoski);
2.
krótka,
lakoniczna
wypowiedź; 3. fr. monosyllabe, wyraz
jednosylabowy; 4. wyraz składający się z
jednej sylaby] – egytagú szó
monoteista [wierzący w jednego boga; zwolennik
monoteizmu]
–
(gör.)
monoteista;
egyistenhívő
monoteistyczny, -a, -e – monoteista, egyistenhívő
monoteizm [1. wiara w istnienie jedynego Boga;
2. jedynobóstwo, wiara w jednego Boga;
3. (z gr. μόνος monos - "jedyny" + θεός
theos - "bóg"; jedynobóstwo) – wiara w
istnienie
jedynego
Boga
i
w
przeciwieństwie
do
henoteizmu
wykluczający istnienie jakichkolwiek
innych istot boskich. Przeciwieństwem
monoteizmu jest politeizm.] – (gör.)
monotheizmus; monoteizmus; egyistenhit
monoteletyzm (od stgr. μόνος monos "jedyny" i
θέλω thelo "chcę, mam wolę") [pogląd w
teologii chrześcijańskiej z VII w., według
którego Chrystus, zarówno w swojej
naturze boskiej, jak i ludzkiej, kierował się
jedną wolą.] – (gör.) monotheletismus;
monoenergetizmus vagy monothelétizmus
(görög monosz – egy, valamint thelô – akarni)
[1. egy keresztény tan, amely szerint
Krisztusnak két természete van - egy isteni és
egy emberi - de csak egy akarata. Jézus
-
Wersja 01 01 2017.
Krisztus önálló személy ugyan, de akarata
teljesen Isten kezében van. Hérakleiosz
bizánci császár és Szergiosz pátriárka részben
belpolitikai okokból ezen fontos vallási
vitának a végére is pontot kellett tegyenek.
Megegyeztek abban, hogy a vita Jézus
Krisztus emberi ill. isteni természtéről
alapvetően lényegtelen, mert a végeredmény
ugyanaz, a természetéből ill. természeteiből
eredő energia egy és ugyanaz. 2. Óegyházi
tanítás,
amely
szerint
Krisztus
két
természetében csak egy (isten-emberi) akarat
lakozott.]
monotematyczność – (gör.) monomtematika;
egytémájúság,
monotonia [brak urozmaicenia lub niezmienność
granicząca z nudą] – (gör.) monotónia;
(zene) egyhangúság; (átv.) egyhangúság,
unalmasság
monotoniczny, -a, -e – (gör.) monoton; (zene)
egyhangú, egyforma; (átv.) változatosság
nélküli, unalmas; (mennyiségtan) állandóan
növekvő v. csökkenő (függvény)
monotonistyczny, -a, -e [np. charakter a. film
monotonistyczny] – monotonisztikus
monotonnie – egyhangúan, (átv.) unalmasan
monotonność – egyhangúság
monotonny,
-a,
-e
[jednostajny,
nie
urozmaicony] – monoton, egyhangú
(unalmas)
monotonna praca – egyhangú, monoton munka
monotonny turkot młockarni – a cséplőgép
egyhangú zúgása
monotyp [1. w czasach tradycyjnego zecerstwa
była to poligraficzna maszyna odlewnicza
służąca do składu tekstu poprzez
automatyczne odlewanie go w postaci
pojedynczych czcionek, ułożonych w
takiej kolejności, jak w tekście. 2. druk.
maszyna do składania i odlewania każdej
czcionki oddzielnie] – (ang.) monotype,
(nyomdászat) monotip-szedőgép; szedési
eljárás, amely lehetővé teszi az egyes betűk
egyenkénti öntését és kicserélését
monotypia (gr. monos = jeden, typos = odbicie)
[1. technika ręcznego odbijania na
zwilżonym papierze rysunku, wykonanego
uprzednio wolno schnącymi farbami na
płycie szklanej lub metalowej; też:
rysunek wykonany tą techniką; 2.
artystyczna
technika
graficzna
wyróżniająca się tym, że pozwala na
uzyskanie tylko jednej odbitki.] –
(nyomdászat) monotypia
Mons pietatis (mons Christi, depositum
Apostolorum) [(u Zygmunta Glogera) po
polsku: góra pobożna, bank pobożny,
3731
komora
potrzebnych,
lombard
dobroczynny, dający ubogim pożyczkę
pieniężną na zastawione fanty za drobną
opłatą,
pokrywającą
tylko
koszta
utrzymania instytucyi. Pierwszą myśl do
tego na Zachodzie miał podać żyjący w
XV w. błog. Barnaba, bernardyn z
Perugii. O dalszym rozwoju w XV i XVI
w. podobnych montes pietatis podaje
niektóre szczegóły polska Encyklopedja
kościelna w tomie XV, str. 62 – 65. Ks.
Piotr Skarga, powracając z Rzymu do
Polski, postanowił podobne bractwa i
banki zaszczepić na ziemi ojczystej.] Mont de piété (franc., ejtsd: mon dö pieté,
lat. mons pietatis) [igy nevezték a
középkorban főleg az egyház által az uzsora
elleni
védelem
céljából
alapított
zálogházakat. A takarékpénztárakat is
gyakran e néven nevezték.]
monsignore [franc. mon „mój” + wł. signore
„pan”; tytuł kapelanów, szambelanów i
prałatów papieskich; syn. monsinior,
msgr] - (ol.) monsignore; a középkorból
fennmaradt cím az olaszoknál: a rk. főpapok
megszólítása
Monstera
dziurawa
(Monstera
deliciosa)
[gatunek
rośliny
występujący
w
tropikalnym lesie równikowym od
południowego Meksyku po południową
Panamę.] – Könnyező pálma (Monstera
deliciosa)
Monstrancja (od monstrare – pokazywać;
tabernaculum albo monstratorium) [1. w
liturgii katolickiej: złote lub srebrne
naczynie, służące do wystawiania hostii i
noszenia jej podczas procesji; 2. (z łac.
Ostensorium) przedmiot liturgiczny w
chrześcijaństwie do umieszczania w nim
konsekrowanej Hostii, używany podczas
nabożeństw do wystawiania Najświętszego
Sakramentu, adoracji, błogosławieństwa
Najświętszym Sakramentem oraz w czasie
procesji eucharystycznych. Najbardziej
znaną procesją eucharystyczną jest
procesja Bożego Ciała. 3. Tak nazywa się
naczynie święte, w którem się wystawia N.
Sakrament. 4. ozdobne, drogocenne
naczynie liturgiczne, w którym wystawia
się Najświętszy Sakrament do publicznej
adoracji lub na procesję eucharystyczną;
5. Monstrancja (monstrantia vasa) czyli
ostensorium jest to naczynie do
wystawiania i obnoszenia uroczystego
przenajświętszego Sakramentu, oraz do
błogosławienia nim. Stosownie do tego
celu, monstrancja jest przyrządem,
otoczonym promieniami, dozwalającym
widzieć Hostię przenajświętszą przez
-
Wersja 01 01 2017.
szkło. 6. ] – (lat.) monstrancia, (vallás)
szentségtartó, szentségmutató, amelyben az
Oltáriszentséget
imádásra kiteszik v.
körülhordozzák [1. Szentségtartó, úrmutató,
mely az Oltáriszentség kitételére és
körmeneteken való hordozására szolgál.
Díszítettsége mindig az adott kor szokásának
megfelelő. 2. Szentségmutató, díszes tartó a
római katolikus egyházban, amelyben két
üveglap közé a lunula-ra helyezik a szentelt
ostyát, hogy a hívek láthassák és
imádhassák.]
Naczynie liturgiczne służące do ukazywania
Ciała Pańskiego wiernym, w celu Jego
adoracji, a także błogosławienia Nim. Swoją
formę
zawdzięcza
relikwiarzom,
stąd
najstarsze monstrancje, które powstały w
średniowieczu (kiedy w 1264 r. ustanowiono
uroczystość Bożego Ciała), mają kształt
wieżyczek lub gotyckich kościołów.Późniejsze,
barokowe monstrancje przypominają słońce
otoczone promieniami, czasem krzyż, krzew
róży lub serce. Te typy monstrancji najczęściej
występują w naszych kościołach. Zabytkowe
monstrancje bywają niekiedy bardzo duże,
przekraczając wysokość 1 m. Najstarsza polska
jest
monstrancja
ufundowana
przez
Władyslawa Jagiełłę, dla konwentu karmelitów
w Poznaniu (znajduje się w kościele Bożego
Ciała)
Składa się ona:
- z podstawy szerokiej, podobnie jak puszki,
- z łodygi, tj. słupka, w środku swej wysokości
mającego trzon, czyli rękojeść dogodną do
trzymania w ręku,
- z korpusu czyli wieńca, z promieniami
wokoło, wewnątrz którego umieszcza się
melchizedech,
- z krzyżyka na wierzchu.
monstrualnie – szörnyűségesen, éktelenül,
morzalmasan
monstrualność – szörnyűség, éktelenség, borzalom
monstrualny, -a, -e [olbrzymi, wielki, dużych
rozmiarów] – éktelen, torz; szörnyeteg
monstrum [1. stwór o wyglądzie budzącym
strach lub obrzydzenie; 2. potwór,
poczwara, straszydło, dziwoląg] – (lat.)
monstrum; torzalak, szörny, szörnyeteg,
torzszülött; (átv.) idomtalan, ormótlan
építmény, szerkezet stb.
3732
monsun [1. wiatr o zmieniającym się okresowo
kierunku, wiejący latem od oceanu, w
zimie od lądu; 2. zmienny wiatr wiejący
głównie na obszarach podzwrotnikowych
latem od oceanu, w zimie od lądu; 3.
muson, (z grec. zmienny) układ wiatrów,
które zmieniają swój kierunek na
przeciwny w zależności od pory roku.
Rozróżnia się: monsun letni (morski) z
pogodą deszczową, związaną z niskim
ciśnieniem nad lądem i wysokim nad
morzem, oraz monsun zimowy (lądowy) z
pogodą suchą, spowodowaną wysokim
ciśnieniem nad lądem i niskim nad
morzem.] – (arab→portug.) monszun (szél);
tengerpartokon, különösen az indiai és
keletázsiai partokon fellépő, az évszakoknak
megfelelően v. a tenger v. a szárazföld felől
fújó állandó jellegű szél
monsunowy, -a, -e – monszunMontagnac [miękki, gęsta, ciężka wełniana
tkanina, z lekko karbowaną powierzchnią,
która tworzy małe pęczki; produkowana
na maszynach tkackich wzorujących. Jest
tkana z przędzy czesankowej, często
z wykorzystaniem wełny kaszmirowej lub
wełny wielbłądziej, poprzez technikę
tkania trój - wątkowego. Stosowana na
damskie i męskie płaszcze zimowe. Nazwa
pochodzi
od
wynalazcy
splotu
zastosowanego] – Montagnac [Nehéz,
vastag, puha gyapjú típusú szövet, a felületét
finom szálcsomók borítják, amit forgó
kefékkel hoznak létre (ratinírozás). Kártolt
fonalból állítják elő, gyakran kasmírgyapjú
vagy teveszőr bekeverésével, két lánc-és
három vetülékrendszerrel készült kettős
szövetként. Télikabátokat készítenek belőle.
Nevét
első
készítőjéről,
a
francia
Montagnacról (ejtsd: montanyak) kapta, aki
először használt kasmírgyapjúval vagy
teveszőrrel kevert fonalakat.]
montanizm (naz. Montanus, założyciel ruchu
religijnego, II w.; inaczej zwany herezją
Frygijczyków) [1. ruch religijny powstały
we Frygii ok. 150 r. noszący imię od
swojego założyciela Montana. Montanizm
cechował
się
rygoryzmem
i
millenaryzmem. 2. ruch religijny z II w.;
głosił
rychłe
przyjście
Chrystusa;
krytykowany przez Kościół przez skrajne
rozumienie pobożności; 3. religiozn. ruch
chrześcijański założony w II w. we Frygii
przez Montanusa, który ogłosił się
objawionym
posłannikiem
Ducha
Świętego, propagował wartości ascezy i
mistycznej ekstazy, przepowiadał także
bliskie ponowne nadejście Chrystusa i
koniec świata; m. jako herezja został w
-
Wersja 01 01 2017.
poł. VI w. całkowicie zakazany przez
Justyniana.] – montanizmus [1. eretnek
karizmatikus mozgalom Kis-Ázsiában a 2-3.
században. - Elindítója, Montanosz (róla a ~
elnevezés) megtérése előtt Kübelé istennő
beavatottja volt Pepuza városában (Frígia).
Tanításában a zsidó apokaliptika elemei is
föllelhetők.
Sajátos
egyházszervezetet
alakítottak ki (a hierarchiába bevonták a
nőket is), ami heves tiltakozást váltott ki. Köréhez tartozott Priszka és Maximilla, akik
prófétanőkként eksztázisban tolmácsolták a
Paraklétosz szavait. 2. A kisázsiai Montanus
mozgalma 150 körül; tanítása erősen
eszkatologikus és aszketikus elemeket
tartalmazott.]
Montanunio (European Coal- and Steel
Community) – (ném.) Montánunió (1952ben létrejött, a francia, a nyugat-német, az
olasz és a Benelux államokbeli szén- és
acélipar
kartellszerű
államközi
csúcsszervezete; az Európai Szén- és
Acélközösség)
montaż, montowanie [1. składanie maszyn,
aparatów, urządzeń itp. z gotowych części;
2. zakładanie,
instalowanie
urządzeń
technicznych; 3. łączenie oddzielnych
części filmu, audycji itp. w jedną
artystyczną, kompozycyjną całość; 4. film,
słuchowisko lub przedstawienie teatralne
składające się z fragmentów większych
utworów; 5. jest łączeniem oddzielnych
części w całość. W technice wiąże się to ze
składaniem
elementów
w
zespoły
konstrukcyjne, a tych w maszyny i
urządzenia.
Działania
montażowe
realizowane są w oparciu o dokumentacje
techniczną. 6. (budownictwo) w rozumienu
budownictwa,
to
rodzaj
robót
budowlanych polegających na połączeniu
ze
sobą
gotowych
elemtów
prefabrykowanych tworzących obiekt
budowlany, część obiektu budowlanego,
lub wypostażenie trwale z nim związane.]
– montázs; (techn.) szerelés, összeszerelés,
összeállítás; beállítás, felállítás, felszerelés;
(irodalom) összeállítás, válogatás, rendezés,
szerkesztés; (műszaki) rajzok, ábrák, képek
összeállítása művészi és gondolati egésszé
montaż filmowy [techniczna operacja filmowa
polegająca na połączeniu co najmniej
dwóch kadrów (a dokładniej dwóch
oddzielnych ujęć), przy którym ostatni
kadr ujęcia poprzedzającego zostaje
sklejony z pierwszym kadrem kolejnego
ujęcia. Montażem filmowym zajmuje się
specjalista zwanym montażystą. Dobrze
zrobiony montaż może wpłynąć na
oddziaływanie emocjonalne widza nawet
3733
przy słabych jakościowo zdjęciach, czy
reżyserii.] – (fr.) montázs; (film) filmvágás,
filmösszeállítás;
az
egyes
felvételek
összevágása úgy, hogy a film egységes
művészi egészet képezzen; az így nyert
összeállítás
montaż filmu – vágás, montázs
Montaż powierzchniowy (ang. Surface Mount
Technology, SMT) [sposób montowania
podzespołów elektronicznych na płytce
obwodu
drukowanego.
Montaż
powierzchniowy
zazwyczaj
przeprowadzany
jest
automatycznie.
Elementy elektroniczne przeznaczone do
montażu powierzchniowego (ang. SMD,
Surface Mounted Devices) charakteryzują
się niewielkimi wymiarami, maja płaską
obudowę i końcówki lutownicze w formie
kołnierzy obejmujących końce obudowy.
Ze względu na niewielkie fizyczne
rozmiary elementów końcówki lutownicze
są duże w porównaniu do rozmiaru
obudowy.]
–
SMT
Surface-Mount
Technology
(felületszerelés)
[A
felületszerelést a legegyszerűbben úgy lehet
értelmezni, hogy az alkatrészek és azok
rögzítése a panelhez ugyanazon oldalon
történik, tehát itt nem különböztetünk meg
egymástól alkatrész-, illetve forrasztási
oldalt, vagy úgy is tekinthetjük, hogy
mindkét oldal alkatrész-, valamint forrasztási
oldal is. A felületszerelési technológia
lényege, hogy a speciálisan e célra kialakított
alkatrészek elektromos kivezetői közvetlenül
kapcsolatba kerülnek a panelen kialakított
kontaktus felületekkel, az úgynevezett padekkel.]
montaż samochodów – autószerelés
montażowiec [specjalista w dziedzinie montażu
różnorodnych urządzeń, maszyn itp.] –
szerelő, gépszerelő
montażownia [1. pomieszczenie, w którym
dokonuje się montażu filmu, audycji itp.;
2. zob. montownia] – szerelőműhely;
vágóterem, montázsterem
montażowy, -a, -e – szerelő-, szerelési
montażysta [1. specjalista w zakresie montażu
filmowego, scenicznego, radiowego; 2.
specjalista od montażu filmów, montaży
scenicznych, radiowych itp.] – (irodalom)
összeállító, rendező, szerkesztő; (film,
fényképészet) vágó, montírozó ember
montażystka – vágó (nő)
monter [1. wykwalifikowany robotnik pracujący
przy montażu i naprawie maszyn,
instalacji itp.; 2. robotnik pracujący przy
montażu i naprawie maszyn, aparatów,
instalacji itp.], monterka – (fr.) monteur,
-
Wersja 01 01 2017.
montőr; szerelő (ffi/nő) (jestem monterem,
monterką),
különösen
autóés
repülőgépszerelő
monter elektryk [zob. elektromonter] –
villanyszerelő
monter gazowy – gázszerelő
monter konstrukcji stalowych – acélszerkezeti
lakatos
monter radiowy – rádióműszerész, rádiószerelő
monterka (praca) – szerelési munka
Monteskiusz [Charles Louis de Secondat baron
de la Brède et de Montesquieu- Karol
Ludwik Monteskiusz (ur. 18 stycznia 1689
w La Brède, zm. 10 lutego 1755 w Paryżu),
francuski filozof, prawnik, wolnomularz i
pisarz epoki Oświecenia.] – Montesquieu
[Charles-Louis de Secondat, La Brède és
Montesquieu bárója (1689. január 18. –
1755. február 10.) francia felvilágosodás kori
filozófus, író és gondolkodó volt. Az
államról kialakult újkori viták tárgyát
képező, az alkotmányok megtervezéséhez
világszerte
használt
hatalmi
ágak
megosztásának elméletéről vált ismertté.]
montować [1. składać coś z gotowych części; 2.
zakładać, instalować urządzenie; 3. łączyć
oddzielne części filmu lub audycji w
całość] – szerelni, felszerelni, összeszerelni;
összeállítani
montować filmu – filmet megvágni
montować koło – kereket cserélni
montować komputer – számítógépet összeszerelni
montować samochód – autót szerelni
montowanie – szerelés, összeszerelés, összeállítás
montownia – szerelőműhely
monument [1. pomnik, posąg, rzeźba, obelisk,
wystawiony ku uczczeniu osoby a.
wydarzenia;
2.
Pomnik
dzieło
rzeźbiarskie
lub
rzeźbiarskoarchitektoniczne,
wzniesione
dla
upamiętnienia osoby lub zdarzenia
historycznego.] – (lat.) monumentum;
emlékmű
monumentalizm [monumentalne malarstwo,
malarstwo dekoracyjne związane z
architekturą.
Obejmuje
malowidła
ścienne (freski, al secco), mozaikę,
sgraffito i witraż.] – monumentalizmus
monumentalnie – monumentálisan; nagyarányúan,
lenyűgözően
monumentalność
–
(lat.)
monumentalitás;
nagyszerűség,
fenségesség;
vminek
hatalmas, lenyűgöző volta
monumentalny, -a, -e [1. późn.łac. monumentalis
'pomnikowy'
z
łac.
monumentum,
monimentum
'pamiątka;
olbrzymi,
3734
masywny, potężny; zakrojony na wielką
skalę; wspaniały; trwały; 2. ogromny,
bardzo dużych rozmiarów; 3. zwykle o
budowlach lub pomnikach: olbrzymi,
potężny; 4. mający trwałą wartość i
wielkie znaczenie dla kultury] – (lat.)
monumentális;
hatalmas,
nagyszabású,
nagyarányú,
nagyvonalú,
lenyűgöző,
fenséges
monument [1. obelisk, rzeźba lub posąg, zwykle
dużych rozmiarów, wystawione na
pamiątkę jakiegoś wydarzenia lub ku czci
zasłużonego
człowieka;
2. utrwalone
świadectwo czegoś, zwłaszcza tego, co ma
dużą wartość i jest godne pamięci] – (lat.)
monumentum; jelentős építmény, emlékmű,
műemlék
mop [szczotka do zmywania podłogi] – felmosó
(nyéllel)
moped, motorower [pojazd podobny do
motoroweru z silnikiem o małej
pojemności, ale stosunkowo dużej mocy] –
moped (pedállal ellátott legfeljebb 58 cm3-es
kismotorbicikli (a motorvelociped szó
rövidítése),
(dawno)
motorvelocipéd;
motorkerékpár,
robogó,
segédmotoros
kerékpár
moplik
[motorower] [Słowniczek języka
śląskiego] motor, motorkerékpár
mops [1. nieduży pies p–okojowy o kulistej
głowie, krótkim pysku i wypukłych
oczach; 2. jedna z ras psów należąca do
grupy
psów
do
towarzystwa,
zaklasyfikowana do sekcji małych psów
molosowatych] – (ném.) mopsz, mopszli; kis
testű, törpe orrú kutyafajta [egy rendkívül
hosszú múltú, valószínűleg kínai eredetű
kutyafajta, amely az FCI fajtacsoportok
beosztása szerint, a IX. (társasági kutyák)
fajtacsoport legnagyobb testű fajtája]
mopsi, -ia, -ie – mopsz-
-
Wersja 01 01 2017.
mopsik [zdrobnienie od: mops] – kis mopsz
mopsica [samica mopsa] – nőstény mopsz; mopsz
szuka
mora1 [1. tkanina jedwabna o falisto mieniącym
się deseniu; 2. falisty układ włosów na
skórze młodych zwierząt; w futrzarstwie:
podobny wzór uzyskiwany sztucznie;
3. niepożądany wzór na negatywach lub
pozytywach siatkowych; 4. niepożądany
wzór w obrazie telewizyjnym; 5. o średniej
masie tkanina jedwabna, najczęściej o
splocie rypsowym, na którym tworzy się
delikatne wzory o wykończeniu mora,
które przypominają znaki wodne i
marmur. Wykorzystywana na podszewki,
wstążki, sukienki, pokrycia meblowe,
podszewki walizek. 6. tkanina o splocie
płóciennym, jedwabna lub wełniana
(rzadziej), której wątek i osnowę stanowią
przędze różnej grubości, dzięki czemu
deseń tkaniny przypomina słoje drzewa.
Zwykle jednobarwna, może być tłoczona
w błyszczące wzory. Obecnie najczęściej
używana do wyrobu szat liturgicznych,
niegdyś popularny materiał na suknie. 7.
wzorzysta tkanina o wydatnych, gęstych i
równoległych liniach fal, lśniących z
każdej strony inaczej; 8. Reprezentantka
silnej grupy tkanin z efektem „malowania
światłem”. Mora to tkanina jednobarwna,
najczęściej jedwabna, obecnie także z
włókien chemicznych, z nieregularnymi
smugami,
przypominającymi
słoje
przeciętego drzewa, które odbijają światło
inaczej niż tło. Ma niezachwianą pozycję
w modzie ślubnej i wieczorowej.] – (fr.)
moaré; habos selyemszövet, moaré szövet [1.
Közepes súlyú, ripszkötésű, selyem típusú
szövet, amelyen a speciális moaré kikészítés
folytán a fa hosszmetszetéhez, vagy a vízbe
dobott kő nyomán kialakuló hullámokhoz
hasonló
mintázat
látható.
Ruhák,
ruhabélések,
szalagok,
bútorhuzatok,
táskabélések stb. készülnek ilyen anyagból.
Az elnevezés a francia "moiré" szóból ered,
aminek jelentése: habos]; változó fényű,
hullámszerűen mintázott textilfelület v.
felület. 2. Változatos fényhatású, hullámos
mintázatú (selyem-) szövet. Általában
3735
selyem vagy acetáton kivitelezett "vízjeles"
anyagnak
nevezik.
Jellegzetes
egy
hullámjeleket úgy készítik, hogy rávasalnak
egy tiszta szövött anyagot egy forró,
gravírozott hengerrel, amelyek szétnyomják,
illetve összepréselik a szálakat különböző
irányba, így alakítva ki a mintát. Ez a
kidolgozás eltűnik, ha víz éri az anyagot, így
nem alkalmas bútorszövetnek. 3. Eredetileg
tiszta selyemből, majd acetátból szőtt,
finoman bordázott felületű, hullámzó vízre
emlékeztető mintájú anyag. Különleges
mintáját úgy kapja, hogy két réteg
benedvesített anyagot egymáson kissé
elcsúsztatva hengerek között préselnek át.
Jellemzően egyszínű, a legelegánsabb
bútorszövetek egyike.]
mora2 [włoska gra hazardowa, polegająca na
zgadywaniu sumy palców, jakie wystawią
jednocześnie obaj partnerzy, grający
jedną ręką] – olasz hazárdjáták
mora3 [czas potrzebny do wymówienia sylaby
krótkiej – podstawowy element w
klasycznej metryce iloczasowej] – mora
[idő-alapegység a verstanban, illetve a
hangtanban (fonetika). A latinban a szó
jelentése „szünet, késés”, ugyanakkor
verstani értelemben az „idő” jelentésű görög
kronosz szó fordítására is használták.]
Mora sua cuilibet nociva est. – (lat.) Mora sua
cuilibet nociva est. (Reg. Iur. 25.) = A
késedelem a késedelmeskedőnek ártalmára
van.
Mora trahit periculum [zwłoka pociąga za sobą
(zwiększone) ryzyko, tzn. zwiększa
odpowiedzialność dłużnika.] – (lat.) Mora
trahit periculum; halasztás kockázatot von
maga után (veszély) – nő az adós felelőssége
morale (moralność) [1. gotowość do wypełniania
obowiązków,
znoszenia
trudów
i
niebezpieczeństw
oraz
poczucie
-
Wersja 01 01 2017.
odpowiedzialności i wiara w sukces;
2. czyjaś postawa moralna] – morál;
közszellem, közhangulat, a hadsereg erkölcsi
ereje
moralista [1. osoba nakłaniająca innych do
przestrzegania
zasad
moralności;
2. myśliciel lub pisarz zajmujący się
zagadnieniami moralności; 3. myśliciel,
pisarz zajmujący się zagadnieniem
moralności; człowiek głoszący surową
moralność; moralizator, lubiący prawić
morały, pouczać, upominać], moralistka –
(lat.) moralista; szigorú erkölcsiséget hirdető
személy;
erkölcstanító,
erkölcsbíró,
erkölcsbölcselő, erkölcsprédikáló (ffi/nő)
moralitet [1. średniowieczny utwór sceniczny z
alegorycznymi
postaciami
personifikującymi walkę dobra ze złem;
2. utwór literacki, spektakl lub film, który
niesie przesłanie moralne; 3. nm. Moralität
'moralność'
z
późn.łac.
moralitas
'obyczajność; jp.' od łac. moralis
'obyczajowy' z mos dpn. moris 'obyczaj';
późnośrdw. utwór sceniczny, rodzaj
misterium, w którym postaci alegoryczne
uosobiały walkę dobra ze złem] –
moralitás; allegórikus dráma
moralizator [osoba lubiąca prawić morały],
moralizatorka – (gúny) erkölcscsősz (ffi/nő)
moralizatorsko – erkölcscsőszként; erkölcscsősz
módjára
moralizatorski, -a, -ie – (gúny) erkölcscsőszi
moralizatorstwo – moralizálás, moralizáció
moralizm [pogląd uznający wartości moralne za
najważniejsze w życiu] – moralizmus;
erkölcsösség, erkölcsi túltengés; az etikában
külső és belső megegyezés az erkölcsi
törvénnyel
moralizm Sokratesa – Szokratész erkölcsi
túltengése
moralizować – (lat.) moralizálni; erkölcsöt
hirdetni; műalkotásokban az erkölcsi
tanulságot kirívóan előtérbe helyezni;
erkölcsi céllal hosszadalmasan elmélkedni, a
gyakorlati cselekvés hátrányára; (gúny)
erkölcsi prédikációt tartani, dorgálni,
leckéztetni
moralnie – morálisan, erkölcsileg
moralność [ogół ocen, norm, wzorów, prawideł
postępowania
w
określonych
środowiskach i epokach hist.; etyka
obiegowa; zbiór zasad (norm), które
określają co jest dobre, a co złe, którymi
zgodnie
z
danym
światopoglądem
religijnym bądź filozoficznym powinni
kierować się ludzie] – (lat.) morál; erkölcs,
erkölcsösség;
moralitás,
erkölcsösség,
3736
erkölcsiség, erkölcsi színvonal; tisztaság;
(nauka) erkölcstan
moralny, -a, -e [1. dotyczący wartości, norm,
ocen i zasad postępowania uznanych w
jakimś społeczeństwie lub środowisku za
dobre i właściwe; 2. zgodny z tymi
zasadami; 3. postępujący według tych
zasad; 4. odnoszący się do przeżyć i uczuć
wynikających
z
konieczności
rozstrzygania, co jest dobre, a co złe; 5.
dotyczący moralności; etyczny, szlachetny,
bezinteresowny; odnoszący się do życia
psychicznego,
umysłu,
uczuć;
niematerialny; duchowy] – (lat.) morális,
erkölcsi; (budujący) erkölcsös
moralny realizm – erkölcsi realizmus [moral
realism]
[Piaget
kognitív
fejlődési
elméletében az a jelenség, hogy a művelet
előtti korszakban lévő gyerekek a társadalmi
szabályokat
abszolútnak
és
megváltoztathatatlannak tekintik.]
moralne
zużycie
[powstałe
z
powodu
zmniejszenia
się wartości
maszyn,
narzędzi, urządzeń itd. w wyniku postępu
przemysłowo-technicznego, który sprawia,
że niezależnie od stopnia ich zużycia
urządzenia
stają
się
przestarzałe,
produkują drożej a. gorzej niż inne,
doskonalsze, nowocześniejsze.] – morális
fogyasztás
morał [1. pouczający wniosek, który można
wyciągnąć z jakiegoś wydarzenia lub
sytuacji; 2. pouczający wniosek końcowy
(bajki, przypowieści); uwaga, nauka
umoralniająca; puenta końcowa o
charakterze pouczającym, objaśniająca
symbolikę zdarzeń przedstawionych w
utworze literackim, zwykle w bajce] –
(lat.) morál; erkölcs, erkölcsi tanulság v.
szabály;
erkölcstan,
erkölcsprédikáció;
erkölcsiség
morał bajki – a mese tanúsága
morały [karcące uwagi i umoralniające
pouczenia] – erkölcsi tanulságok
moratorium [1. odroczenie terminu ; 2.
odroczenie terminu płatności lub czasowe
wstrzymanie jakichś działań ze względu
na nadzwyczajne okoliczności] – (lat.)
moratórium,
(kereskedelem)
halasztás,
haladék,
fizetéshalasztás;
fizetési
kötelezettség engedélyezett elhalasztása
moratorium bankowe – bankmoratórium
moratorium ogólne – általános moratórium
moratorium
transferowe
–
(lat.)
transzfermoratórium; (közg.)
haladék a
külföldi követelések megfizetésére
moratoryjny, -a, -e – moratóriumi
-
Wersja 01 01 2017.
Morawianin [mieszkaniec Moraw], Morawianka
– morva (ffi/nő)
morawski, -a, -ie [przymiotnik od: Morawy] –
morva
Morawy (czes. Morava, niem. Mähren) [kraina
historyczna
we
wschodniej
części
dzisiejszej Republiki Czeskiej, jedna z
trzech (oprócz Czech tzw. Właściwych i
Śląska Czeskiego) składających się na to
państwo.] – Morvaország (csehül és
szlovákul: Morava; németül: Mähren;
lengyelül: Morawy) [egy történelmi régió
Csehország keleti részén. Nevét a Morva
folyóról kapta, ami a terület északnyugati
részén ered.]
morągowaty, -a, -e [o zwierzęciu, o jego sierści:
mający ciemniejsze pasy na jaśniejszym
tle; pręgowany]; moręgowaty, -a, -e –
csíkos, csíkozott; foltos, tarka
morbid ['chory, niezdrów'] – (lat.→fr.) morbid;
beteges hajlamú, túlságosan, betegesen
kifinomult
morbidezza [wym. ...ecca] [1. wł. 'jw.' od
morbido 'miękki, giętki; zniewieściały' z
łac. morbidus 'chory, niezdrów' od morbus
'choroba'; skrajna delikatność i miękkość;
zniewieściałość;
plast.
zmysłowa
subtelność w kolorach ciała w malarstwie.
2. w plastyce: zmysłowa subtelność w
kolorach ciała] – (ol.) morbidezza; lágyság,
puhaság. kifinomodottság, kifinomultság
morbiditas [f zachorowalność, zapadalność] –
morbiditás (morbiditas) [1. (a betegséget
jelentő morbus szótól) betegségi állapot;
statisztikában: gyakori betegedési esetek,
különösen a betegségek artamának viszonya
az összes időhöz, melyet valamely társaság
összes tagjai bizonyos megszabott határidőn
belül átéltek. 2. a megbetegedések
arányszáma az összlakosság számához
viszonyítva (egy év alatt 100 000 lakosból
hányan betegedtek meg egy bizonyos
betegségben); 3. betegség, hajlam a
megbetegedésre]; incidencia
morbus – (lat.) morbus; (orvosi) betegség
[Choroba niedokrwienna serca (łac.
Morbus ischaemicus cordis)] – (orvosi)
Morbus ischaemicus cordis (szívbetegség)
morbus hungaricus (choroba) – (lat.) morbus
hungaricus; (latin, magyar betegség, magyar
kór); 1. magyar betegség; a magyarságra
jellemző rossz tulajdonság
(pl. a
szalmaláng-lelkesedés, pártoskodás stb.); 2.
Tuberkulózis (tbc, gümőkór, morbus
hungaricus); 3. kiütéses tífusz a középkorban
mord [rozmyślne pozbawienie kogoś życia w
okrutny sposób] – gyilkosság
morda [1. pot. pysk zwierzęcia; 2. posp. twarz
lub usta człowieka] – (łeb) pofa; száj,
arcorr, orr (állatoknál); (gúny) csúf pofa,
csúnya arc
3737
mordka, mordeczka, morduchna – kis pofa;
orrocska, pofácska
mordent [1. muz. ozdobnik polegający na
szybkim przejściu z dźwięku na jego
górną lub dolną sekundę oraz powrocie do
dźwięku wyjściowego, 2. zwrotnik –
rodzaj ozdobnika, polegającego na
szybkim przejściu z nuty głównej na
sąsiednią i natychmiastowym powrocie na
nutę główną. Nuta główna w zwrotniku
jest akcentowana. Rozróżniamy mordent
górny (używamy nuty sąsiadującej od
góry),
oznaczany
znakiem
nieprzekreślonym, i dolny (analogicznie
nuty dolnej), oznaczany przekreślonym
znakiem. Mordent może też być
chromatyzowany.] – (zene) mordent, térítő,
fordító
mordent,
zwrotnik
[rodzaj
ozdobnika,
polegającego na szybkim przejściu z nuty
głównej na sąsiednią i natychmiastowym
powrocie na nutę główną] – parányzó,
csonkatrilla, paránytrilla
morderca [przestępca dokonujący morderstwa,
zabójstwa], morderczyni [kobieta, która
dokonała mordu] – gyilkos (ffi/nő)
morderca nieludzki – kegyetlen v. embertelen
gyilkos
morderca zakuty w kajdany – bilincsbe vert
gyilkos
morderczy, -a, -e – gyilkos, gyilkoló; öldöklő
mordercza broń – gyilkos fegyver
morderstwo [przestępstwo polegające na
umyślnym pozbawieniu życia człowieka] –
emberölés, gyilkosság
morderstwo
na
tle
rabunkowym
–
rablógyilkosság
morderstwo na tle seksualnym – kéjgyilkosság
morderstwo rabunkowe – rablógyilkosság
mordęga
[pot.
coś
bardzo
męczącego,
wyczerpującego] – gyötrelem; fárasztó,
nehéz munka
-
Wersja 01 01 2017.
mordka [1. pysk małego zwierzęcia; pyszczek; 2.
o twarzy lub ustach dziecka; buzia] –
pofácska; pofi
mordobicie [posp. bójka, bicie po twarzy] –
pofon; pofozás, pofozkodás, szájbaverés
mordować (morduje) [1. pozbawiać życia,
zwłaszcza w okrutny sposób; 2. pot.
powodować zmęczenie, naprzykrzać się
komuś; 3. pot. psuć coś nieumiejętnym
użytkowaniem lub wykonaniem] –
(zabijać) gyilkolni; ölni, öldökölni, öldösni;
megölni; (męczyć) kínozni, gyötörni,
fárasztani, terhelni, zaklatni, úntatni;
nyaggatni
mordować kogoś – gyilkolni vkit
mordować się [1. zabijać jeden drugiego; 2. pot.
robić coś z wysiłkiem, znosić coś z trudem]
– vergődni, kínlódni, gyötrődni, vesződni,
fáradozni; öldöklik v. kínozzák egymást
mordowanie – gyilkolás, öldöklés
mordowanie ludzi – emberkínzás
mordowanie się – vesződés, fáradozás
mordownia [pot. podrzędna restauracja] –
kínzókamra
morela
[drzewo owocowe o kulistych,
omszonych, pomarańczowych owocach;
też: owoc tego drzewa], morele – (owoc)
sárgabarack;
kajszibarack;
(drzewo)
sárgabarackfa
Morela pospolita, m. zwyczajna (Armeniaca
vulgaris
Lam.)
[gatunek
rośliny
wieloletniej
należący
do
rodziny
różowatych. Pochodzi z Azji, w stanie
dzikim występuje od Chin poprzez
środkową Azję po Azję Mniejszą. Jest
uprawiany w wielu krajach świata,
również w Polsce.] – kajszi, Kajszibarack
(Armeniaca vulgaris Lam., tappûach, tudás
fája, almafa) [Talán nincs is még egy
növényfaj a Bibliában, mely annyi vitára,
annyiféle vélekedésre adott alapot, mint a
tappûach szó jelentése: alma, citrus-féleség,
birs, Tabernaemontana alternifolia és kajszi.
A kajszibaracknak különleges zamatú típusai
előfordulhattak
Palesztinában,
mi
legvalószínűbbnek ezt tartjuk, annál is
inkább, mert „Mint az aranyalma ezüst
tányéron: olyan a helyén mondott ige!”
(Péld 25,11). Tehát aranyalma, viszont
Ciprus szigetén még ma is aranyalmának
nevezik a kajszibarackot.]
3738
Morela zwyczajna (Prunus armeniaca a.
Armeniaca vulgaris Lam.) – kajszi,
kajszibarack vagy kajszibarackfa (Prunus
armeniaca L vagy Armeniaca vulgaris Lam)
[egy
Közép-Ázsiából
vagy
Kínából
származó gyümölcsfa. A szilvának közeli, az
őszibaracknak és a mandulának távolabbi
rokona. A barack szó a magyar nyelvben
egyaránt vonatkozik a Prunus persica és a
Prunus armeniaca fajtáira. A kajszibarack
esetében
az
őszibaracktól
való
megkülönböztetés érdekében került a szó
elejére a "kajszi" előtag. A barack szó a
magyar nyelvbe valószínűleg valamely
nyugati szláv nyelvből került (vö. például
cseh broskev, szlovén breskev stb.),
feltehetőleg *brosky alakban. A szláv
nyelvek a németből vették át a szót, vö.
ófelnémet phirsih, persih; ennek a szónak a
gyökerei a latinra nyúlnak vissza, ahol az
őszibarackot persica-nak nevezték (malum
Persicum: tkp. "perzsa alma".) A latin szó
forrása a görög nyelv, ahol μῆλον Περσικόν
(ejtsd: mélon perszikon) alakban élt az
ugyanilyen jelentésű elnevezés. (Mai barack
és perzsa szavaink tehát ugyanarra a görög
tőre vezethetők vissza.) A kajszi a magyar
nyelvben oszmán-török eredetű jövevényszó
(oszmán-török kāɪysɪ, újperzsa qaisï), ami
ott önmagában is a gyümölcsöt jelenti. A
magyarban is előfordul a gyümölcsre illetve
a gyümölcsfára értve a kajszi szó önálló
használata.
További
elnevezései:
sárgabarack, tengeribarack, majombarack.
Magyarországon a török hódoltság idején
kezdték a termesztését, később új magyar
fajtákat is előállítottak.]
morelowy, -a, -e [przymiotnik od: morela] –
barack-, sárgabarack-; barackból való
morelówka [lub Abricotine to nalewka,
wykonana z moreli] – barackpálinka
morena [1. materiał skalny niesiony i osadzany
przez lodowiec; 2. Materiał skalny
składający się z przemieszanych frakcji
różnej wielkości (bloki skalne, głazy,
żwiry, piaski, pyły) transportowanych i
osadzanych przez lodowiec, pochodzących
głównie z niszczenia jego podłoża, ze
zboczy
wznoszących
się
ponad
powierzchnię lodowca jak również
przynoszonych przez lawiny i wiatr. 3.
Forma ukształtowania powierzchni Ziemi
o
charakterze
akumulacyjnym
wzniesienie (różnego rodzaju pagóry,
wzgórza, ciągi wzgórz, wały itp.)
utworzone
z
materiału
skalnego
osadzonego
przez
lodowiec
lub
przemieszczonego pod jego naciskiem.] –
-
Wersja 01 01 2017.
(ol.-fr.)
moréna;
(földtan)
kövekből,
homokból és agyagból álló törmelékkúp,
amelyet a jégár v. az olvadás sodort magával
a hegyekből
morena boczna [wał z okruchów skalnych przy
bocznej krawędzi lodowca] – oldalsó v.
mellék moréna
morena czołowa [materiał skalny w postaci
wałów lub garbów przed czołem lodowca]
– homlokmoréna
morena denna [materiał skalny pozostały na
powierzchni zajmowanej niegdyś przez
lodowiec] – fenékmoréna
morendo = zamierając, słabnąc; zmienić – (ol.)
morendo; (zeneelőadási műszó) elhalva,
lassan, késleltetve
morenowy, -a, -e – moréna-; morénás
mores [1. Zdyscyplinowane zachowanie się;
posłuszeństwo, rygor; 2. respekt, karność,
subordynacja] – (lat.) móres; erkölcs,
tisztesség, becsület
moresk (fr.) – (fr.) moreszk (az olasz moreschi
szótól); hellenisztikus időkból eredő,
növényornamentikát
felhasználó
síkdíszítmény, amely az iszlám művészetben
fejlődik ki teljes gazdagságában
moreska [mauretański taniec kostiumowy] –
moreszka; mauritániai jelmezes tánc
morph-, morf- – (gör.) morph-, morf-morf, -morfa [1. ostatni człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy z kształtem, budową,
postacią; 2. w złożeniach: forma; kształt;
budowa; typ] – -morf; alakú
morfa [1. jednostka systematyczna wykazująca
odchylenia od zasadniczego typu; 2.
jednostka systematyczna niższa od
gatunku] – a fajnál kisebb besorolási
egység; fajta
morfem [1. najmniejsza znacząca cząstka
wyrazu;
2.
językozn.
najmniejsza,
niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu;
3. najmniejsza znacząca jednostka języka]
– (gör.) morféma; (nyelvtan) a szó
alkotórésze, szerkezeti eleme, szóelem (tő,
képző, rag stb.) [a nyelv legkisebb olyan
egysége, amely önálló jelentést vagy
strukturális szerepet hordoz; a szó legkisebb
értelmezhető része. Absztrakt egység, mely
az artikuláció (beszéd) és a szegmentálás
(szófelismerés, a szöveg szavakra való
bontása) aktív részeként állítható elő. A
morfémák a nyelvben való megjelenését a
morfológia tudománya viszgálja]
 Morfem ciągły: morfem wyrażany przez
morfy stanowiące nieprzerwany ciąg
fonemów. Takich morfemów w języku pol.
3739
jest najwięcej; są to niemal wszystkie
morfemy leksykalne (np. książk-a, z-jedz-ony), wszystkie morfemy fleksyjne i większość
morfemów słowotwórczych (każdy morfem,
który
wyrażany
jest
za
pomocą
pojedynczego morfu jest ciągły).
 Morfem
fleksyjny:
rodzaj
morfemu
gramatycznego służący do tworzenia form
fleksyjnych (w szerokim rozumieniu tego
terminu). W języku pol. morfemy fleksyjne
mają najczęściej postać końcówek, czyli
swoistych przyrostków znajdujących się w
formach
fleksyjnych
po
morfemie
leksykalnym
i
po
morfemach
słowotwórczych.
 Morfem
gramatyczny:
najmniejsza
jednostka
języka
pełniąca
funkcję
gramatyczną, czyli służąca tylko lub przede
wszystkim do tego, by wskazywać relacje,
zachodzące między elementami tekstu, lub
modyfikować znaczenie tych elementów. W
języku pol. typowe morfemy gramatyczne to
końcówki fleksyjne, przyimki proste ((-)
przyimek), (-) spójniki, afiksy.
 Morfem leksykalny: morfem główny,
morfem rdzenny, rdzeń, podstawowy,
konieczny składnik wyrazu (wyjątkiem są tu
tzw. wyrazy funkcyjne, takie jak spójniki,
przyimki, niektóre partykuły i wykrzykniki).
Pełni
on
funkcję
reprezentatywną
(nominatywną). Ten sam morfem leksykalny
występuje
we
wszystkich
formach
fleksyjnych danego wyrazu słownikowego
oraz w wyrazach pochodnych słowotwórczo.
Morfem ten sprawia, że wszystkie one mają
wspólny element znaczeniowy. Morfem
leksykalny może być jedynym składnikiem
wyrazu (np. tam, kiedy) lub występować
razem z morfemami pobocznymi.
 Morfem nieciągły: morfem wyrażany przez
morfy stanowiące ciąg fonemów, w którego
obrębie znajdują się inne morfy; nie jest to
nieprzerwany ciąg fonemów. Morfemami
nieciągłymi rzadko bywają morfemy
leksykalne (np. ba-ł-a się, prze-wróc-eni-e
się), częściej są to morfemy słowotwórcze
(np. do-rwać się, po polsk-u).
 Morfem poboczny: morfem, który nie może
występować samodzielnie. Jest przyłączany
albo
bezpośrednio
do
morfemu
leksykalnego, albo do innych morfemów
pobocznych.
 Morfem słowotwórczy: rodzaj morfemu
gramatycznego służący do tworzenia
wyrazów pochodnych, czyli derywatów
(formacja słowotwórcza), a dokładniej do
wyrażania
relacji
między
wyrazem
motywującym a wyrazem motywowanym (()
gniazdo
słowotwórcze).
Morfemy
słowotwórcze w języku pol. mają najczęściej
postać afiksów, które mogą stać w różnym
położeniu względem morfemu leksykalnego.
 Morfem swobodny: morfem, który nie musi
łączyć się z innymi morfemami; stanowi
często
jedyny
składnik
wyrazów
-
Wersja 01 01 2017.
słownikowych nieodmiennych, np. do, przy, i
(spójnik), no, gdy.
 Morfem zerowy: morfem, który nie jest
wyrażany za pomocą fonemów; w tekstach
odpowiada mu morf zerowy. Morfem
zerowy w języku pol. może być w zasadzie
tylko morfemem gramatycznym, zwł.
fleksyjnym.
 Morfem związany: morfem, który nigdy nie
występuje samodzielnie; aby móc wystąpić w
tekście, wiąże się zawsze z innymi
morfemami. Są to przede wszystkim
morfemy leksykalne wyrazów odmiennych,
morfemy fleksyjne i morfemy słowotwórcze.
morfem gramatyczny – nyelvtani morféma v.
szóelem
morfem swobodny – szabad morféma
morfem zerowy – zéró morféma (nincs jelölve)
morfem związany – kötött morféma
morfemowy, -a, -e – (gör.) morfémamorfemat [to najmniejsza grupa fonemów, która
niesie ze sobą określone znaczenie i której
nie można podzielić na mniejsze jednostki
znaczeniowe. Jest elementarną jednostką
morfologii] – (nyelvtan) morféma [a nyelv
legkisebb olyan egysége, amely önálló
jelentést vagy strukturális szerepet hordoz; a
szó legkisebb értelmezhető része. Absztrakt
egység, mely az artikuláció (beszéd) és a
szegmentálás (szófelismerés, a szöveg
szavakra való bontása) aktív részeként
állítható elő.]
morfemy [są to rdzenie, przedrostki i przyrostki]
– morfémák; (nyelvtan) a szó alkotórészei,
szerkezeti elemei, szóelemek
Morfeus [w mitologii greckiej Morfeusz (gr.
Μορφεύς Morpheus) to bóg marzeń
sennych. Jego ojcem był Hypnos, bóg snu.
(brat Tanatos). Morfeusz miał zdolność
przybierania
dowolnej
postaci
i
ukazywania się w snach jako osoba
ukochana. Postać Morfeusza pojawia się
w Metamorfozach Owidiusza.] – (gör.)
Morpheusz (latinos írásmóddal Morpheus,
görögül Μορφεύς) [a görög és római
mitológia egyik alakja, Hüpnosz és Paszithea
fia, az oneiroi egyike, Ikelosz, Phobetor és
Phantaszosz testvére, az álmok és az alvás
istene. Akkor jelent meg a halandóknál,
mikor atyja, az alvás istene már hatalmába
kerítette őket. Morpheusz az álmokban
emberi alakot öltött, általában az álmodó
szeretteinek képében jelent meg. Morpheusz
volt az álmok fő alakítója (neve jelentése is
az alakító, a formázó). Fivérei segédkeztek
neki: Ikelosz az álmok valósággal
kapcsolatos
aspektusait
formázta,
Phantaszosz
a
különös,
fantasztikus
3740
álmokért, míg Phobetor a rémálmokért volt
felelős.]
-morficzny [w złożeniach: mający (określoną)
formę, budowę, (określony) kształt] - morfikus; -alakú, -formájú
morfina [1. związek organiczny, główny składnik
opium; 2. najważniejszy z alkaloidów
wchodzących w skład opium. Została
wyodrębiona w roku 1804. W stanie
czystym jest białą substancją stałą, o
gorzkim smaku, słabo rozpuszczalną w
wodzie.] – (gör.) morfium (C17H19NO3);
morfin-; az ópium rendkívül mérgező
alkaloidja és fő alkotórésze, az egyik
legelterjedtebb kábítószer; kis mennyiségben
altató és nyugtató hatása van
morfinista, morfinistka – (gör.) morfinista (ffi/nő),
a morfinizmus szenvedélyének rabja
morfinizm [nałóg używania morfiny, jedna z
form narkomanii] – (gör.) morfinizmus;
(orvosi) a morfium élvezésének beteges
szenvedélye
morfinizować się [narkotyzować się morfiną] –
morfiumhoz szokni; morfiumot venni;
morfinista lesz
morfinowy, -a, -e – (gör.) morfiummorfizacja [przenośnia polegająca na nadaniu
czemuś materialnej postaci] – morfizáció;
alakot öltés, kialakulás, formálódás
morfo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
kształtem, budową, postacią] – morfo-;
alakmorfogeneza
[1. procesy
prowadzące
do
osiągnięcia przez organizm budowy i
kształtów właściwych temu gatunkowi;
2. dział
geomorfologii,
nauka
o
pochodzeniu form krajobrazu; też:
procesy,
które
doprowadziły
do
wytworzenia się tych form] – morfogenezis
(alaki fejlődés) [1. az élő szervezetek
jellegzetes alaki és szerkezeti sajátságainak
kifejlődése; 2. a szervezet fejlődésének az a
szakasza, melyben kialakulnak a szervek,
illetve az egész szervezet alaki és működési
sajátosságai]
morfogenetyczny, -a, -e – morfogenetikai;
morfogenetikus
morfolog [specjalista w zakresie morfologii] –
(gör.-lat.) morfológus, a morfológiával
foglalkozó földrajztudós
morfologia [1. nauka o budowie organizmów
zwierzęcych
i
roślinnych;
2. ukształtowanie powierzchni Ziemi;
3. dział gramatyki zajmujący się budową
wyrazów; 4. badanie krwi, w którym
określana jest zawartość poszczególnych
-
Wersja 01 01 2017.
typów komórek krwi; też: wynik takiego
badania; 4. to dziedzina lingwistyki
zajmująca się formami odmiennych części
mowy (fleksja) oraz słowotwórstwem] –
(gör.) morphologia; morfológia, alaktan;
(med.) az élő szervezet és az egyes szervek
felépítésével,
alakjával
foglalkozó
tudományág; a természetrajznak az élő
szervezetek és egyes szerveik alakjával és
felépítésével foglalkozó ága; (földrajz) a
földfelszín
formáival
foglalkozó
tudományág; (nyelvtan) alaktan, szóalaktan;
a hagyományos elnevezése a szóalkotási
eszközökkel
foglalkozó
nyelvészeti
tudománynak; (fil.) a dolgok, élőlények,
eszmék formába öntésének és jelenségek
alakulásának feltáró tudománya;
morfologia kryminalna – kriminálmorfológia [a
bűnözés jelenlegi arculatát, szerkezetét,
módszereit, számarányait, életkor, terület és
nem szerinti megosztását írja le]
morfologia krwi – vérkép; teljes vérkép, CBC
morfologicznie – morfológiailag, alaktanilag
morfologiczny, -a, -e – morfológiai, alaktani
morfometria (gr. μορφή, morphé = kształt i
μετρική, metron = miara) [zajmuje się
metodami pomiarów i opisem obiektów na
podstawie tych pomiarów. Pojęcie to jest
używane we wszystkich tych dyscyplinach
naukowych, w których morfologia jako
nauka o kształcie i formie odgrywa
znaczącą rolę.] – (gör.) morfometria [szilárd
testek morfológiai jellemzőinek és azok
térbeli és/vagy időbeni változásának
mennyiségi adatokkal való (kvantitatív)
jellemzése. A biológiai alkalmazásán túl más
tudományterületen
–
pl.
matematika/statisztika, geológia – is
hasznosítják.]
morfometryczny, -a, -e – morfometriaimorfonem [najmniejsza jednostka formy
morfemu] – (nyelvtan) morfonéma [a nyelv
legkisebb olyan egysége, amely önálló
jelentést vagy strukturális szerepet hordoz; a
szó legkisebb értelmezhető része. Absztrakt
egység, mely az artikuláció (beszéd) és a
szegmentálás (szófelismerés, a szöveg
szavakra való bontása) aktív részeként
állítható elő. A morfémák a nyelvben való
megjelenését a morfológia tudománya
viszgálja]
morga (mórg) [1. dawna miara powierzchni
gruntu; też: grunt o tej powierzchni; 2.
jednostka powierzchni używana w
rolnictwie. Początkowo oznaczała obszar,
jaki można było zaorać jednym
zaprzęgiem w ciągu dnia, a jej wielkość
wynosiła - zależnie od jakości gleby,
3741
zaprzęgu i narzędzi w Europie 0,33-1,07
hektara.] – (miara) magyar hold, kishold
morga katastralna – katasztrális hold (kat. h., kh.)
morganatycznie – morganatikusan; rangon alulian
morganatyczny, -a, -e [1. śrdw.łac. (matrimonium
ad) morganaticam 'dosł. (małżeństwo na)
poranny (podarek)' od st.g.nm. morgan
'poranek'.
o
związku
małżeńskim
zawartym
przez
członka
rodu
królewskiego a. arystokratycznego z osobą
stanu niższego, która przez ten związek
nie zmienia swego stanu, ani (wraz z
dziećmi) nie dziedziczy tytułów, lenna itp.
swego
małżonka;
2.
o
związku
małżeńskim: zawarty przez osobę z
panującego domu z osobą niższego stanu,
która wraz z dziećmi nie nabywa
uprawnień
do
tytułu
oraz
do
dziedziczenia] – morganatikus; rangon aluli
morganatyczne małżeństwo – rangon aluli
(morganatikus) házastársak; uralkodó és
főnemesi
családok
tagjainak
nem
egyenrangúakkal való házassága
morganizm [1. kierunek w genetyce, według
którego źródłem zmienności organizmów
są przypadkowe mutacje genów; 2.
kierunek
w
genetyce
formalnej
zapoczątkowany przez T.H. Morgana,
biologa amerykańskiego] – morganizmus;
élettani irányzat, a mendelizmus örökléstani
tételeinek továbbfejlesztése (Th. Morgan
amerikai biológus nevéből)
morgowy, -a, -e – (miara) magyar holdMoria (dostarczone przez Jahwe, Jahwe widzi)
[kraina ze wzgórkiem o tej samej nazwie,
gdzie Abraham chciał ofiarować syna
swego Izaaka. Obliczają niektórzy, że to
mogło dziać się około roku 1870 przed
Chrystusem.]
–
MÓRIJA
(Jahve
gondoskodni fog, Isten által kiválasztott,
kiszemelt; Jahve megjelenése, az Úr
alapítása) [Ezen a helyen, egy hegyen kellett
volna Ábrahámnak feláldoznia egyetlen fiát,
Izsákot (1Móz 22,2). Salamon Mórija
hegyén építette fel templomát (2Krón 3,1).]
morion [1. rodzaj hełmu używanego przez armię
hiszpańską w XV i XVI wieku, oraz
gwardię francuską za czasów Ludwika
XIV. Był to hełm o okrągłej główce z
charakterystycznym
wysokim
grzebieniem wzdłuż niej. Rondo było
stosunkowo wąskie i opadające po bokach,
a zaostrzone i wywinięte do góry na
przedzie i w tyle. Początkowo wykuwano
go z jednego fragmentu blachy. Często
zdobiony. 2. to rodzaj otwartego hełmu
wywodzącego się konstrukcyjnie z
kapalinu, będący w użyciu w XVI i XVII
-
Wersja 01 01 2017.
wieku. Noszony był przez piechurów
(głównie pikinierów i muszkieterów)
rzadko przez jazdę (np. rajtarów) –
wyjątkowo
we
Francji
przez
szwoleżerów.] – (hist.) spanyol sisak fajta
morka [wiatr wiejący od strony morza,
najczęściej
połączony
z
drobnym
deszczem] – tengeri szél
morka [falisto mieniący się wzór] – hullámosság;
egyenetlenség, dombosság
mormon [1. członek wspólnoty religijnej w
Stanach Zjednoczonych, łączącej elementy
chrześcijaństwa, judaizmu i islamu; 2.
Mormoni są to wyznawcy religii, której
pełna i właściwa nazwa brzmi Kościół
Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach
Ostatnich (ang. The Church of Jesus
Christ of Latter-day Saints – w krajach
anglojęzycznych przyjął się skrót LDS).],
mormonka – mormon (ffi/nő) [Joseph Smith
(1805-1844)
által
alapított
amerikai
keresztény szekta tagja]
mormonizm
[religia
wyznawana
przez
mormonów]
–
mormonizmus
[1.
mormonok: 1830-ban keletkezett amerikai
keresztény szekta; tanai zsidó, keresztény és
pogány vallások elemeiből állnak; 2.
mormon/ok
vagyonközösséget
hirdető,
korábban a többnejűséget megengedő, Jézus
közeli eljövetelét váró észak-amerikai
felekezet; 3. Smith J. által alapított (1823)
amerikai szekta, nevét az u.n. "Mormon
könyvé"-től nyerte, amelyet a szekta
alapítója állítása szerint egyenesen az égből
kapott. Ma az észak-amerikai Utah államban
élnek nagyobb számban.]
mormoński, -a, -ie [odnoszący się do wspólnoty
religijnej mormonów] – mormonmormorando, murmurando = śpiew przy
zamkniętych
ustach
[I
śpiew
z
zamkniętymi ustami, bez tekstu, na głosce
m; II mrucząc, nucąc melodię bez słów, z
zamkniętymi ustami] – mormorando; (zene)
dudolás, zümmögés
moro [wojskowy mundur polowy o drobnym,
maskującym wzorze; też: taki wzór na
materiale lub materiał w taki wzór] –
katonai gyakorlóruha
3742
morować [nadawać tkaninie falisty deseń (na
wzór tkaniny: mory)] – hullámosítani
morowane tkaniny [tkaniny wytłaczane, które
dzięki temu uzyskują mieniący się deseń
na matowym tle lub odwrotnie. Wzór
powstaje dzięki temu że materiału
przesuwa się prawą stroną między
gorącymi wałami dociskowymi. Technika
ta znana jest już od XVI wieku, stosowana
była w średniowiecznych Włoszech.] –
hullámosított szövet
morowiec [1. potocznie: człowiek morowy;
spryciarz, zuch; 2. dawniej, gwarowo:
człowiek zapowietrzony; zapowietrzeniec]
– (tréf.) ügyes fickó, fenegyerek
morowy, -a, -e [1. dotknięty morem (zarazą);
niosący mór, śmierć; daw. niosący,
powodujący mór; 2. pot. o człowieku:
godny uznania, porządny, dzielny; 3.
potocznie: dzielny, wspaniały, wielki;
4. pot. o przedmiotach i czynnościach:
bardzo udany] – I. (zarażliwy) pestises,
ragályos, dögletes; II. (bez zarzutu) stramm,
klassz, jóravaló, derék, nagyszerű; jópofa
morowy, -a, -e [zrobiony z mory (jedwabnej
tkaniny); podobny z wyglądu do mory;] –
I moaré-; II. mora-; moáréból való
morowe powietrzwe, morowa zaraza [daw.
dżuma;
określenie
używane
w
historycznych czasach w celu wyjaśnienia
rozprzestrzeniania się epidemii dżumy,
czarnej ospy, kiły, cholery, tyfusu i
innych, ostro zakaźnych chorób o dużym,
falowym nasileniu i wielkiej śmiertelności,
przed erą odkrycia drobnoustrojów.] –
dögvész, miazma, pestises levegő; pestis,
döghalál
morowy chłop; morowy facet – arg. stramm fickó
morowy chłop – stramm v. ügyes fickó; legény a
talpán
morowy chłop – stramm v. ügyes fickó; legény a
talpán
mors (łac. mors, exitus letalis) [śmierć; stan
charakteryzujący się ustaniem oznak
życia, spowodowany nieodwracalnym
zachwianiem równowagi funkcjonalnej i
-
Wersja 01 01 2017.
załamania
wewnętrznej
organizacji
ustroju] – (lat.) mors, halál
Mors omnia iura solvit [1. śmierć znosi wszelkie
prawa; 2. śmierć rozwiązuje wszystkie
prawa. Ze śmiercią ustaje zdolność
prawna osoby.] – (lat.) Mors omnia iura
solvit; a halál mindent rendbehoz; a halál
minden adósságot megfizet.
Mors ultima linea rerum est. (łac.) Śmierć kresem
ostatnim i wszystkiego.; - Źródło: Listy I,
16 - Mors ultima linea rerum est - a halál a
dolgok utolsó vonása (Horatius)
mors (lew morski) [1. ssak o masywnym ciele i
wielkich, sterczących ku dołowi kłach,
żyjący w morzach arktycznych; 2. pot.
osoba, która kąpie się zimą w morzu,
rzece lub jeziorze] – rozmár (Trichechus L.)
[az úszóemlősök rendjének egyik neme, a
rozmár-félék családjából. Egyetlen faja a
közönséges rozmár. Mintegy 6-7 m. hosszura
nő és súlya 1000-1500 kg. is lehet.]; (átv.)
hideg vízben fürdőző ember
mors [pot. alfabet Morse'a] – morze; 1. rövidebb
és hosszabb (leírva pont és vonal)
impulzusok kombinációiból álló elektromos
távírási rendszer (feltalálója, az amerikai
Samuel Finley Breese Morse nevéből); 2.
ezen az elven felépülő, más eszközökkel
(zászló, lámpa stb.) történő jeladási rendszer;
3. (alfabet Morse'a) ilyen jelekből álló, ilyen
jeleket használó (ábécé); 4. ilyen jelek
továbbítására használt (készülék)
3743
Morse [czytaj: mors] nazwisko:
1. Harold Morse (1892-1977), matematyk
amerykański: Harold Morse (1892-1977),
amerikai matematikus
2. Samuel Morse (1791-1872), wynalazca
amerykański:
Samuel Morse (1791-1872),
amerikai feltaláló
morski, -a, -ie [1. mający związek z morzem;
2. zielononiebieski] – tengeri, tenger-;
tengerészeti; (kolor) tengerkék
morska choroba – tengeribetegség
morska operacja desantowa – partraszállás,
kihajózási hadművelet (tengeren)
morska platforma wiertnicza "Petrobaltic" (fot.
PAP) – fúrófedélzet
morska wieża wiertnicza – fúrósziget, olajtermelő
sziget
morskie odmęty – tengeri mélység, örvény
morskie oko – tengerszem
Morskie Oko (słow. Morské oko, niem. Fischsee,
Meerauge, węg. Halas-tó) [największe jezioro w
Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku u
stóp Mięguszowieckich Szczytów, na wysokości
1395 m n.p.m.] – Halas-tó (lengyelül Morskie
Oko, vagyis Tengerszem) [a Magas-Tátra
legnagyobb tava]
-
Wersja 01 01 2017.
Morszczuk zwyczajny, morszczuk europejski
(Merluccius merluccius) [1. morska ryba
dorszokształtna
z
rodziny
morszczukowatych (Merlucciidae). Jest
poławiana gospodarczo; 2. ryba z rodziny
dorszowatych
(zw.
morskim
szczupakiem); dł. do 1 m, waga do 10 kg;
ciało silnie wydłużone, 2 płetwy
grzbietowe;
żywi
się
rybami,
skorupiakami, głowonogami; odławiana
dla smacznego mięsa (ok. 150 tys. ton
rocznie); występuje na O. Atlantyckim, w
M. Śródziemnym, M. Czarnym.] – hekk
(Merluccius merluccius); közönséges tengeri
csuka
Morszczyn (Fucus) [1. rodzaj brunatnic, glon
morski o taśmowatej plesze opatrzonej
pęcherzami pławnymi. Na końcach
rozgałęzień plechy umieszczone są organy
rozmnażania (lęgnie i plemnie) w tzw.
konceptaklach. W Bałtyku występuje
morszczyn
pęcherzykowaty
(Fucus
vesiculosus). Morszczyn jest cennym
surowcem do otrzymywania jodu, bromu,
magnezu. 2. Morszczyn (Fucus) - rodzaj
wodnych glonów należących do brunatnic,
występująca m.in. w Morzu Bałtyckim.
Jest stosowany jako składnik mieszanek
ziołowych, kosmetyków oraz w kuchni. W
suszonej postaci dostępny w sklepach ze
zdrową żywnością. Należy do niego
gatunek
morszczyn
pęcherzykowaty
(Fucus vesiculosus).] – (növény) moszat,
hínár, alga; tengeri hínár
Morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus)
[glon należący do brunatnic] – Fucus
vesiculosus [egy jódtartalmú barna alga]
morszpręgi (salto mortale) [(u Zygmunta Glogera)
Tak zwano skoki akrobatyczne, chodzenie
po linie, saltus mortales, mietelnictwo.
Górnicki
mówi
w
„Dworzaninie”:
„Morzpręgi, latanie, abo chodzenie po
powrozie”.] – salto mortale; halálugrás
morszyna – tengeri moszat, hínár
morświnka – tengeri malac
3744
mortadela [gruba kiełbasa z mielonego mięsa
cielęcego i wieprzowego z dodatkiem
słoniny] – (ol.) mortadella; Bologna vidéki
kolbász v. szalámifajta; közepes minőségű
felvágottfajta; párizsi
mortalitas [śmiertelność (stąd ang. mortal)] –
(lat.) mortalitás (mortalitas); halandóság,
halálozási arány; valamilyen betegségben
bekövetkezett halálozások arányszáma az
összlakossághoz viszonyítva (egy év alatt
100 000 lakosból hányan haltak meg egy
bizonyos betegségben)
mortalis [śmiertelny] – (lat.) mortalis; halandó,
halálos
mortis causa [na wypadek śmierci] – (lat.) mortis
causa; haláleset miatt
mortyfikacja [(z łac.) umartwienie] – (lat.)
mortificatio; mortifikáció; megöldöklés,
kínzás,
bosszantás,
gyötrés;
(orv.)
üszkösödés, elhalás, (jog) törlesztés; az adós
tartozásának részletenkénti visszafizetése;
(rel.) a test elölése az aszkézisben.
-
Wersja 01 01 2017.
mortus [bieda, nędza, niedostatek, nędzny los] –
szegénység, nyomor, ínség; ; (wada)
tökéletlenség, hiba; holtrészeg
morus [I pot. «sympatyczny człowiek, dobry
kolega; II daw. «ktoś umorusany,
zabrudzony] – piszkos, sáros; jóravaló,
derék fiú, legény; nagyszerű fickó
morusać – bepiszkítani, szennyezni, bemocskolni
morusać się [brudzić się, zwykle na twarzy] –
bemocskolódni, bepiszkolódni; bepiszkítja v.
beszennyezi magát
morwa (Morus L.) [rodzaj dużych krzewów lub
niewielkich drzew liściastych obejmujący
około 10-16 gatunków żyjących w
subtropikalnych
do
umiarkowanych
regionach przede wszystkim Azji, a także
Afryki i Ameryki Północnej z rodziny
morwowatych (Moraceae Link).] –
(drzewo) eperfa, szederfa; (owoc) eper,
szeder
Wyróżnia się następujące gatunki główne:
 Morus alba L. - morwa biała; wschodnia
Azja
 Morus australis Poir. - morwa chińska;
południowowschodnia Azja
 Morus mesozygia Stapf - morwa afrykańska;
południowa i środkowa Afryka
 Morus microphylla Buckley - morwa
teksańska; południowo-środkowa Ameryka
Północna: Teksas, Meksyk
 Morus nigra L. - morwa czarna;
południowo-zachodnia Azja
 Morus rubra L. - morwa czerwona;
wschodnia Ameryka Północna
Morwa biała (Morus alba L.) [gatunek
niewielkich drzew liściastych z rodziny
morwowatych] – Fehér eperfa (eperfa levél)
Morus alba L. (Mori alba folium) [A másik
(Morus alba), az eperfa nem dél-európai,
hanem kínai eredetű, levele vékony,
gyümölcse fehér vagy lilásfehér, édes. Ennek
az utóbbinak a levele a selyemhernyó
nélkülözhetetlen tápláléka Kínában kb. 6000
éve. A selyemhernyó meghonosítása
Európában mindaddig kudarcra volt ítélve,
amíg vele együtt az eperfát is meg nem
honosították a 12. században.]
Morwa czarna (Morus nigra L.) [1. gatunek
drzewa
z
rodziny
morwowatych
(Moraceae). Występuje dziko w Azji
Mniejszej.
Uprawiana
w
Europie
południowej oraz w Ameryce Północnej w
regionach o łagodnym klimacie. W Polsce
nie występuje. Ponieważ niektóre odmiany
uprawianej i dziczejącej u nas morwy
białej mają po dojrzeniu fioletowo-czarne
owocostany – często są mylnie uznawane
za morwę czarną. 2. Morwa czarna czyli
Morus Nigra jest i przez swoje egzotyczne
3745
pochodzenie w naszym kraju już znaną
rośliną. Morwa czarna pochodzi z
obszarów południowowschodniej Azji,
gdzie jest bardzo lubiana dla swych
soczystych owoców. To są prawie 3 cm
duże jagody, które rosną w grupach. Są
ciemno fioletowego koloru aż prawie
czarne, są bogate na witaminy i są
skuteczne jako przeciwutleniacz. Owoce
są słodkie i zawierają barwniki. Bardzo
można je spotkać w postaci marmolady,
syropu, kompotu i dżemu, do którego jest
Morwa
przedewszystkim
odpowiednia.Roślina osiąga wysokości
około 10 m i jest całkiem mrozoodporna.
Cierpi spadek temperatury aż do -17°C.
Nic dziwnego, że jest w naszych
warunkach
często
uprawianym
gatunkiem. Instrukcje do uprawiania
rośliny.] – Fekete eperfa v. Savanyú szeder,
törökszeder (Morus nigra L.) v. Eperfa
(Morus nigra, toot vagy shikmah vagy
bakah, szederfa) [1. Szeder (fa), eper (fa). Az
előbbi elnevezés a Dunántúlon használatos,
az utóbbi az Alföldön. A kétféle elnevezés
mögött valamikor kétféle fa is állt. A
szederfa levele vastag, gyümölcse fekete és
savanyú, neve latinul Morus nigra. Fontos
festőnövény volt már az ókorban és mint
gyümölcsfát
a
középkortól
ismerik
Magyarországon is. Eper szedéséhez
lehetőleg ne a legjobb ruhánkat vegyük fel,
mert különösen a fekete eper leve úgy
megfogja, hogy jóformán lehetetlen kimosni.
Az ujjainkra tapadt lé miatt ne aggódjunk,
mert 1-2 nap alatt le fog kopni. Szükség
esetén dörzsöljük be a foltokat egy
félbevágott citrommal, a gyümölcslevet
ugyanis csak a citromlé képes a bőrünkről
károsodás nélkül eltávolítani. Az intenzív
festőanyagot tartalmazó gyümölcsök (pl.
fekete eper, otelló szőlő) a fogainkat is
megfestik. Ezt ne próbáljuk citromlével
eltávolítani, mivel a citromsav megtámadja a
fogínyt, és napokig tartó gyulladást okoz. Ép
fogzománc esetén sötét foltok 1-2 nap alatt
lekopnak. A sérült fogazatúak kerüljék
ezeknek a gyümölcsöknek a fogyasztását. 2.
Perzsiából került be a zsidók földjére. Levele
a selyemhernyó csemegéje, az ókorban a
legfinomabb ruhaanyagot adta (Ez 16,10 és
13; Jel 18,12). Használja e szót Lukács
evangélista is (Lk 17,6), Dávid eperfasor
mellett fejleszti fel seregét a filiszteusok
elleni csata előtt (2 Sám 5,23 és 1 Krón
14,14—15). Máshol a győzelmi hangulattal
kapcsolatban kerül szóba (Zsolt 84,6).]
-
Wersja 01 01 2017.
morwowy, -a, -e – szeder-, epermorza – tengerek
morze [1. rozległy obszar słonej wody; też:
wielkie jezioro o znacznym zasoleniu wód;
2. bardzo duża ilość czegoś; 3. część
oceanu, mniej lub bardziej wyraźnie
oddzielona od pozostałych jego części
brzegami kontynentu, wyspami lub
wzniesieniem dna. Ze względu na
utrudnioną
wymianę
wód,
morza
charakteryzują
się
indywidualnymi
cechami. Zbiór tych cech nazywa się
ustrojem
hydrologicznym.
4.
wyodrębniona część oceanu, zwykle
przylegająca do kontynentu, oddzielona
od
otwartych
wód
oceanicznych
łańcuchami wysp, półwyspami lub
podwodnymi progami, utrudniającymi
wymianę wód głębinowych] – tenger [1. a
Föld felszínét borító, összefüggő víztömeg
óceánnál kisebb része; 2. (bibl.) 2. A Biblia
csaknem minden nagyobb vízfelületet,
legyen az édes vagy sós víz, mint pl.
Galileában a Genezáret-tó (Mt 4,18),
tengernek nevez. 3. A Salamon templomában
levő nagy mosdómedencét réztengernek
nevezték. Itt kellett a papoknak megmosniok
kezüket és lábukat, mielőtt szolgálatukat a
szentélyben átvették volna (1Kir 7,23-26;
2Krón 4,2-6)]; (mnóstwo) tenger, özön,
sokaság, tömeg
Morze Adriatyckie, Adriatyk – Adria, Adriaitenger
Morze Arktyczne – Északi-Jeges-tenger
Morze Azowskie (ros. Азовское море; ukr.
Азовське море) [część Morza Czarnego
znajdująca się u wybrzeży Ukrainy
(Półwysep
Kerczeński)
oraz
Rosji
(Półwysep Tamański) łącząca się z nim
przez Cieśninę Kerczeńską. Powierzchnia
morza wynosi blisko 38 tys. km², średnia
głębokość 7 m, a maksymalna dochodzi do
3746
13,5
m.
Temperatura
wód
powierzchniowych wynosi ok. -1°C w
zimie i 25-27°C w lecie, a zasolenie waha
się pomiędzy 12 a 14‰.] – Azovi-tenger [
(orosz: Азовское море, ukrán: Азовське
море, krími tatár: Azaq deñizi) vagy régies
nevén Meótisz (latin: Palus Maeotis), a
Fekete-tenger északi öble, régi nevét az itt
lakó ? (latin: Maeotae) népről, új keletű
nevét az északkeleti partján fekvő Azov
városáról kapta. A Fekete-tengerrel a Krím
és Tamany-félsziget közt levő Kercsi-szoros
köti össze.]
morze Bałtyckie; Bałtyk – Balti-tenger
morze było wzburzone – a tenger nyugtalan volt v.
háborgott
Morze Czarne – Fekete-tenger
Morze Czerwone – Vörös-tenger
Morze Egejskie – Égei-tenger
morze
epikontyntentalne
[płytkie
morze
okresowo zalewające niższe obszary
lądów] – epikontinentális tenger [olyan
sekélytenger,
amely
a
tengerelöntés
(transzgresszió) során a szárazföld egy részét
elárasztja]
morze głów – tengernyi fej
morze huczy – a tenger morajlik
morze jest spokojne – a tenger nyugodt
morze jest wburzone – a tenger erősen hullámzik
Morze Karaibskie – Karib-tenger
Morze Kaspijskie – Kaspi-tenger, Kaspi-tó
Morze Koralowe – Korall-tenger
morze krwi – vértenger, vérözön
morze lazurowe – égszínkék tenger
Morze Lodowate [zob. Ocean Arktyczny] –
Jeges-tenger
morze ludzi – emberáradat
Morze Marmara – Márvány-tenger
Morze Martwe (arab. ‫رْ َيملأ رْ َحبل أ‬, Al-Bahr al-Majit,
hebr. ‫חַ הֹ מ ם ֹוי‬, Jam haMelach, Morze Soli)
[słone jezioro bezodpływowe położone w
tektonicznym
Rowie
Jordanu,
na
pograniczu Izrael i Jordanii.] – Holt-tenger
(héberül ‫מהַח םי‬, ami a. m. Sós tenger; arabul
‫اْ حبأ‬
‫اْ ي مأ‬,
ami
Halott
tenger)
[lefolyástalan tó Izrael, Jordánia és
Ciszjordánia határán. Vizében magas a só
koncentrációja. A tó a turizmus kedvelt
célpontja.]
Morze
Ostateczne
[widocznie
Morze
Śródziemne, bo Morze Słone nazwane
było Morzem Wschodnim. (Joel 2:20, Zach
14:8)] – (bibl.) Végső Tenger (Földközitenger) [Joel 2:20 „Az északi népet is elűzöm
tőletek, és puszta és sivatag vidékre vetem
azt; elejét a keleti tengerbe, hátulját a
-
Wersja 01 01 2017.
nyugoti tengerbe, és bűze magasra száll;
felszáll büdössége, mert nagy dolgokat
cselekedett.” Zak 14,8 „Azon a napon
folyóvíz fakad Jeruzsálemből, egyik ága a
keleti tenger felé folyik, másik ága a nyugati
tenger felé; így lesz télen-nyáron át.”]
morze otwarte – nyílt tenger
morze parowało – a tenger elpárolgott
morze pełne – nyílt tenger
morze piasku – homoktenger
Morze Północne – Északi-tenger
Morze Puste [nazwa ta spotykana bardzo rzadko
w Piśmie Świętym. (5Moj. 4:49, 2Król.
14:25)] – Síkság tengere v. pusztasági tenger
(5Móz. 4:49, 2Kir. 14:25)
morze śródziemne – földr. beltenger
Morze Śródziemne [morze międzykontynentalne
leżące pomiędzy Europą, Afryką i Azją, o
powierzchni około 2,5 mln km². Zasolenie
wód Morza Śródziemnego wynosi 33–
39‰] – földr. Földközi-tenger [az Atlantióceánhoz a Gibraltári-szorossal kapcsolódó
melléktenger, amelyet három kontinens vesz
körbe: északról Európa, keletről Ázsia,
délről pedig Afrika.]
morze światła – fénytenger, fényár, fényözön
Morze Wielkie, Czerwone Słone * Jeziora
palestyńskie. (Joz. 1:4) [Morze Czerwone
(arab. ‫ ر األح م اْ حبأ‬al-Bahr al-ahmar, hebr.
'‫ סוף םי‬Yam Suf, tigrinia QeyH baHri) –
morze śródlądowe między Afryką, a
Półwyspem Arabskim, część Oceanu
Indyjskiego. ] – Nagy tenger [Józs. 1:4 „A
pusztától és a Libánontól fogva a nagy
folyóvízig, az Eufrates folyóvízig, a
Khitteusoknak egész földe és a nagy tengerig
napnyugat felé lesz a ti határotok.”] v. Vörös
tenger [A Vörös-tenger Afrika és Ázsia
(közelebbről az Arab-félsziget) között
helyezkedik el. A Báb el-Mandeben
keresztül az Indiai-óceánba nyílik, a
Földközi-tengerrel pedig a Szuezi-csatorna
köti össze. A Vörös-tenger a görög Erüthra
Thalassza kifejezés egyenes fordítása. Latin
megfelelője a Mare Rubrum. A Vörös-tenger
területe körülbelül 450 000 km², durván
1900 km a hosszúsága, 300 km a szélessége.
Legnagyobb mélysége 3039 méter, míg az
átlagos mélysége 500 méter. Ismert a hét
tenger egyikeként is.]
Morze Wschodnie, Morze Martwe * Jeziora –
(bibl.) Keleti tenger v. Holt-tenger
3747
morze wyrzucało na brzeg – a tenger kivet v.
partra vet (vmit)
Morze zachodnie = Śródziemne – (bibl.)
Földközi-tenger
morze zafalowało – a tenger hullámos v. fodros lett
morze zagniewane – háborgó tenger
morze zakipiało – a tenger háborgott
morze zakotłowało się – a tenger felkavarodott
Morze Żółte (chiń. Huánghăi, koreań. Hwang
Hae, czyli w tłumaczeniu Morze
Zachodnie) [morze, odnoga Oceanu
Spokojnego między Koreą a wybrzeżem
chińskim. Leży na północ od Morza
Wschodniochińskiego] – Sárga-tenger [a
Csendes-óceán része. A Koreai-félsziget és
Kína között terül el a tenger. Kínai neve:
黄海, Pinyin: Huáng Hǎi. Koreai neve: 黃海
vagy 西海. A tenger neve a Sárga-folyó
színe miatt kapta a Sárga-tenger nevet, bár
közvetlenül a Pohaj-tengerbe ömlik a Sárgafolyó.
Észak-Korea
Észak-Phjongan
tartománya közel esik a tengerhez. A világ
második legnagyobb árapálysíkságát a
Sárga-tenger
partvidékén,
Koreában
találjuk.]
morze się pieni – a tenger tajtékzik
morze się sroży – a tenger háborog
morze się zabałwaniło – tajtékzik a tenger
morzenie [przestarzale: uśmiercać, doprowadzać
do umoru] – sanyargatás
morzenie głodem – éheztetés
morzisko
[biegunka] – [Słowniczek języka
śląskiego] hasmenés
morzyć [daw. zadawać komuś powolną śmierć] –
csigázni, elcsigázni; halálra sanyargatni
morzyć [czuć bóle brzucha (zob. → zwroty
śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] fáj
a hasa
morzyć głodem – éheztetni, éhhalálni kitenni
morzyć się [daw. «martwić się, dręczyć się
czymś] – önmagát sanyargatja
morzyć się głodem – éhezni, nem enni
mos (moris, mores) [zwyczaj, obyczaj] – (lat.)
mos, moris; szokás, megszokás
mos maiorum [dawny (przodków) zwyczaj] –
(lat.) mos maiorum; Mos (mores maiorum):
„az ősök szokásai” [komplex normarendszer]
-
Wersja 01 01 2017.
Mosaic [to jedna z pierwszych przeglądarek
WWW,
które
działały
w
trybie
graficznym. Pierwsza wersja Mosaic
powstała w czerwcu 1993. W 28 września
1993 powstała wersja 0.6b, która była
pierwszą opublikowaną. Została ona
przygotowana przez NCSA (National
Center for Supercomputing Applications)
na uniwersytecie w Illinois. W czerwcu
1997 NCSA oficjalnie ogłosiło koniec prac
nad programem. Od NCSA Mosaic
wywodzą się przeglądarki Netscape
Navigator i Windows Internet Explorer.
Pierwotnie nazwą firmy produkującej
Netscape'a miał być właśnie Mosaic, lecz
uniwersytet w Illionois nie wyraził na to
zgody. Mosaica można pobierać z
Internetu jeszcze i dzisiaj – dostępna jest
w wersjach dla Microsoft Windows, Mac
OS oraz dla systemów Unix/Linux z
grafiką pod X Window System.] – Mosaic
(browser) - 'Mosaic' böngésző (-program) [1.
az
NCSA
(National
Center
for
Supercomputing
Applications)
által
fejlesztett
grafikus
webböngésző.
A
fejlesztése 1992-ben kezdődött, és 1997.
január 7-én ért véget. A Mosaic a 90-es évek
egyik meghatározó internetes alkalmazása
volt, mivel ez volt az első olyan fejlesztés,
ami az Internet osztott információs
szolgáltatásait
multimédiás
grafikus
felhasználó felületen jelenítette meg. Gyors
elterjedése jelentősen hozzájárult a World
Wide Web népszerűségéhez, amely előtt az
Internet többnyire csak FTP, Usenet és
Gopher protokollokon működött, főképp
akadémiákon és kutatási intézményekben. 2.
az NSCA (National Center For Supercomputing) által kifejlesztett böngészőprogram;
egyike a legelső grafikus megjelenítésű
böngésző- programoknak, szerzője Marc
Andreessen volt, aki később a Netscape
Navigatort is kifejlesztette; mivel a Mosaic
továbbfejlesztése gyakorlatilag megszünt,
jelentősége ma -az újabb böngészőkkel
szemben csekély]
mosan [mociumpan, mościpan, mociumdziei,
mościndziej, mosterdziej] – (dawno) uram,
méltóságod, kegyelmed (megszokásból,
jelentés nélkül használt megszólítási mód)
Mosera * Mesera – MOSZÉRA v. MOSZÉRÓT
(büntetés, fegyelmezés,
figyelmeztetés;
kötelék, bilincs) [Az izráeliták egyik
szálláshelye a pusztai vándorlás során
("Moszérót"); (4Móz 33,30-31); itt halt meg
Áron és itt temették el (5Móz 10,6).]
mosiądz [1. stop miedzi z cynkiem i innymi
metalami, odporny na korozję; 2. stop
3748
miedzi i cynku zawierający do 40% tego
metalu. Mosiądze mogą zawierać także
dodatki takich
metali jak ołów,
aluminium, cyna, mangan, żelazo i chrom
oraz krzem. Topi się w temperaturze ok.
1000°C (zależnie od gatunku).] – réz,
sárgaréz [a réz és cink ötvözete. 1-7% cink
csak halványvörössé, 7-14% cink vörösessárgává, 14-17% cink pedig tiszta sárgává
változtatja a vörösréz színét. Egészen 30%-ig
az ötvözet sárga színű marad. 30%-on túl
kezd vörösödni, úgy hogy az 50% cinket és
rezet tartalmazó ötvözet aranysárga színű.
50%-on túl az ötvözet kezd fehéredni és
mindinkább a cink színét ölti fel. Hidegen
legnyújthatóbb a sárgaréz, ha 15-20% cinket
tartalmaz.]
mosiężny, -a, -e – sárgaréz-, réz-; bronzmoskal [z niechęcią, pogardliwie o Rosjaninie] –
(dawno) orosz; moszkvai
Moskal
[dawne,
obraźliwe
określenie
mieszkańca ziem ruskich] – (tört.) (régi)
muszka, orosz v. moszkvai férfi
moskiewski, -a, -ie [przymiotnik od: Moskwa
(stolica Rosji)] – moszkvai
Moskiewski stróżujący (rus. Московская
Сторожевая) [jedna z rosyjskich ras
psów, nieuznawana przez FCI.] – (ang.)
Moscow Watchdog (orosz: Московская
Сторожевая)
Moszkvai
őrkutya
[szentbernáthegyi kutya + kaukázusi
juhászkutya + orosz foltos kopó keveréke]
moskit [drobny owad tropikalny podobny do
komara], moskito – (sp.) moszkitó;
vérszívó, fertőző betegségeket terjesztő
rovar, különösen szúnyog
moskitiera [1. zasłona z gęstej siatki, używana do
ochrony przed moskitami; 2. hiszp.
mosquitero 'moskitiera' od mosquito
'komar' z mosca 'mucha' od łac. musca
'jp.'; siatka ze sztucznego włókna (a.
zasłona muślinowa) chroniąca przed
moskitami,
różnymi
gatunkami
(pod)zwrotnikowych muchówek tnących.]
– szúnyogháló
-
Wersja 01 01 2017.
Moskwa (ros.: Москва) [stolica Rosji i
największe miasto tego kraju oraz
Europy.
Najważniejszy
ośrodek
gospodarczy i kulturalny kraju. Siedziba
najwyższych władz państwowych w tym
prezydenta Rosji. Jeden z najciekawszych
ośrodków
turystycznych
Europy,
jednocześnie
symbol
imperium
radzieckiego.] – Moszkva (oroszul, cirill
betűkkel Москва) Oroszország fővárosa és
elsődleges politikai, gazdasági, pénzügyi,
oktatási és közlekedési központja. A város a
Moskva folyó partján, a Központi kerület
Moszkvai területében fekszik.
moskwianin
[mieszkaniec
Moskwy;
moskwiczanin (potocznie)] – moszkvai ffi
moskwianka
[mieszkanka
Moskwy;
moskwiczanka (potocznie)] – moszkvai
(lány v. nő)
moskwicz (ros. Москвич) [radziecka marka
samochodów osobowych wytwarzanych od
1939 roku.] – (dawno) Moszkvics (szovjet
gépkocsimárka); Moskvics gyártmányú
gépkocsi
moskwiczanin
[potocznie:
moskwianin
(mieszkaniec Moskwy)] – moszkvai férfi
Mosoch [zob. Meszek] – Mosoch [a Fekete
tengernél lakó nép (Móz. I. 10, 2 )]
mospan; mopan [1. daw. forma grzecznościowa
odnosząca się do mężczyzn, równoważna
dzisiejszemu "pan"; 2. daw. ironiczne
określenie szlachcica] – (elavult) nagyságos
úr
most [1. konstrukcja nadwodna łącząca brzegi
rzeki, jeziora, zatoki itp., umożliwiająca
przedostanie się na drugi brzeg;
2. uczęszczana trasa lądowa, morska lub
lotnicza; 3. to, co służy porozumieniu
między ludźmi o odmiennych poglądach;
4. zob. mostek w zn. 8.; 5. zespół
elementów nośnych i mechanizmów
napędowych
samochodu
doprowadzających
napęd
do
kół;
6. główny element konstrukcji nośnej
suwnicy; 7. urządzenie umożliwiające
wymianę
danych
między
dwiema
3749
lokalnymi
sieciami
komputerowymi
opartymi
na
różnych
systemach
okablowania; 8. część mózgu zawierająca
m.in. ośrodki słuchu i równowagi; 9. (u
zygmunta
Glogera)
Najdawniejsze
wiadomości o mostach w Słowiańszczyźnie
wskazują, że budowano je w różny sposób.
Wzmianka kronikarzy ruskich, że w r.
998 książę Włodzimierz, pokonany i
ścigany przez Pieczyngów, ocalił życie
swoje, ukrywszy się „pod mostem”, każe
przypuszczać, że most musiał być na
palach a nie na tratwach pływających. Z
drugiej strony stare wyrażenia polskie:
most słać, posłać, położyć, kłaść, rzucić,
dowodzą, że najpospolitsze mosty nie były
budowane na palach, ale słane, kładzione,
położone, moszczone w rodzaju tratew,
pływających na wodzie. Że umieli Polanie
zabijać pale w dno wód już w odległej
starożytności,
dowodzą
tego
ślady
mieszkań nawodnych odkrytych na
jeziorze Czeszewskiem w Wielkopolsce.
Połączenie brzegów rzeki tratwami tak
mało kosztowało pracy w porównaniu
budowania mostu na palach, że jeszcze w
XII w. stałych mostów na większych
rzekach nie było, tylko przeprawiano się
na promach, krypach lub tratwach.] – híd
[kőből, fából, téglából, vasból és vasbetonból
épített áthidalások vizek, árterületek,
völgyek fölött vezetett utak számára]; bújjbújj zöldág… (gyermekjáték)
most lub mostek (ang. bridge) [to urządzenie
koordynujące
przesyłanie
pakietów
między komputerami. Decyduje, gdzie
zostaną przesłane dane, które do niego
docierają. Dobiera właściwą trasę i
optymalizuje
ją
pod
kątem
jak
najsprawniejszego przesyłu danych.] –
Bridge (Híd) [1. Berendezés, amely két
logikailag azonos protokollt használó, térben
és a fizikai megvalósítás szabványában
elkülönülő lokális hálózat között továbbítja
az információt. 2. network bridge vagy
magyarul
hálózati
híd
hálózati
szegmenseket tud összekötni az OSI modell
Adatkapcsolati réteg szintjén. Ethernet
hálózatokban pontosan azokat az eszközöket
nevezzük hídnak, amelyek megfelelnek
IEEE 802.1D szabványnak. 3. Olyan eszköz
(általában egy számítógép), amely két vagy
több hálózatot köt össze és csomagokat
továbbít közöttük. A hidak általában a két
hálózatot az adatkapcsolati réteg (ezzel
kapcsolatosan lásd: OSI referencia modell)
szintjén kapcsolják össze. A jelismétlőkkel
ellentétben a hidak intelligens eszközök.
Felhasználhatók
két
alhálózat
belső
-
Wersja 01 01 2017.
forgalmának egymástól való elválasztására: a
két alhálózatot határán állva nem engedik át
a jeleket az egyik hálózatról a másikra, ha a
célállomás ugyanazon az alhálózaton
helyezkedik el, ahonnan az üzenet érkezett.]
most drewniany – fahíd
most drewniany w Toruniu z 1500 roku
[najstarszy most Torunia przez Wisłę,
jeden z najdłuższych w ówczesnej Europie
i najdłuższy w Polsce, o konstrukcji
drewnianej, istniejący w Toruniu w latach
1500 - ok. 1880.] – Toruni fahíd, 1500-ből
Most drewniany w Toruniu w 1870
most filarowy – pilléreken nyugvó híd
most jednołukowy – egylukú híd
most kolejowy – vasúti híd
Most Kotlarski w Krakowie na Wiśle
[wybudowany w 2001, łączy Grzegórski z
Zabłociem,
ulicami
Kotlarską
i
Podgórską. Wybudowany wraz w ciągu
Trasy
Kotlarskiej
miał
usprawnić
połączenie Podgórza ze Śródmieściem i
odciążyć ruch na ulicach Starowiślnej i Na
Zjeździe oraz na moście Powstańców
Śląskich] – Kazángyártó-híd Krakkóban
most linowy – drótkötélhíd
most łańcuchowy; most wiszący na łańcuchach –
lánchíd
most
na łyżwach, most łyżwowy,
pontonowy – pontonhíd, hajóhíd
most
Most łyżwowy pod Płockiem
most na palach – cölöphíd
most palowy – cölöphíd
most pontonowy [most przenośny ułożony na
pontonach] – pontonhíd
most powietrzny [trasa przewozu ludzi lub
towarów drogą lotniczą] – légihíd
most rozpiętości czterdziestu metrów – negyven
méter fesztávolságú híd
most rozsuwany – mozgatható híd
3750
Most Westchnień (wł. Ponte dei Sospiri) [przez
który skazani przechodzili dawn. z sali
sądu w weneckim Pałacu Dożów do
przerażającego
więzienia
Piombi;
najbardziej znany most Wenecji, także
jeden z najbardziej znanych na świecie] –
(ol.) Ponte dei Sospiri; a sóhajok hídja
Velencében
most wiszący [most zawieszony na linach
stalowych i łańcuchach, wspartych na
wysokich podporach] – függőhíd; lánchíd
most zwodzony [most ruchomy, podnoszony na
łańcuchach] – (hist) felvonóhíd [a várkapuk
előtti védőberendezés], görgőhíd
-
Wersja 01 01 2017.
mostek [1. mały most; 2. płaska kość z przodu
klatki piersiowej u człowieka i niektórych
zwierząt; 3. nadbudówka na statku
przeznaczona dla kapitana i oficerów
dowodzących statkiem; 4. zob. I trap;
5. zob. podstawek w zn. 2.; 6. ćwiczenie
gimnastyczne polegające na tym, by
odchylić się w tył i dotknąć rękami ziemi;
7. przednia
część
tuszy
zwierzęcej
zawierająca mięso łącznie z kośćmi
żebrowymi; 8. stała proteza umocowana
na sąsiednich zdrowych zębach] – híd,
hidacska, palló, bürü; hajóhíd; (anat)
mellcsont; szegycsont; szegy, melle húsa;
(elavult) járomcsont; (fogászat) híd
mostek cielęcy – borjúszegy
mostek, kładka z deski – deszkapalló
mostek kapitański – (hajózás) parancsnoki híd
mostek linowy – kötélhíd
mostek operacyjny – műveleti híd
mostek przejazdowy drewniany – fa átjáróhíd
mostek (pomost) przystani – kikötőhíd
mosterdziej (mosan) – (dawno) uram, jótevőm,
kegyelmed, nagyságod, méltóságod
mostnica – hídfő, támaszpillér
mostki (bridges) [Urządzenia które filtrują
pakiety pomiędzy sieciami decydując o
tym czy przekazać dalej pakiet czy nie.
Pakiety pochodzą ze wszystkich sieci do
których mostek jest podłączony.] – (ang.)
(bridges) hidak [A hidak az adatkapcsolati
rétegbeli címeket vizsgálják meg, hogy
elvégezhessék a forgalomirányítást.]
mostowe [1. daw. opłata pobierana za przejazd
przez most; 2. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) opłata za przejechanie mostu,
znana od czasów bardzo dawnych. W
dokumencie małopolskim z r. 1145
znajdujemy wyraz polski „mostne”, a w
innym z r. 1252 – „mostowe”. Kto
pobudował na drodze publicznej most
znaczny swoim kosztem, miał prawo do
pobierania myta czyli mostowego za
przejazd. Aby jednakże uniknąć nadużyć,
prawo wymagało oddzielnej na każdy
most konstytucyi czyli uchwały sejmowej,
zatwierdzającej wysokość taryfy.] –
(dawno) hídpénz, hídvám
mostownica [1. drewniana belka stosowana jako
podkład pod szyny na moście kolejowym;
2. drewniana belka używana jako podkład
pod szyny na kolejowym obiekcie
mostowym. Jej zadaniem jest ograniczenie
wpływu dynamicznego oddziaływania
przejeżdżającego taboru na konstrukcję,
jak również zbliżenie sztywności jezdni
kolejowej na obiekcie do tej na szlaku.
Powinna być oparta na podłużnicach lub
dźwigarach przy pomocy klocków
centrujących. 3.
suwnica
do
prac
przeładunkowych] – hídfa; átrakódaru
3751
mostowy, -a, -e – hídmostowy [daw. osoba pobierająca opłatę za
przejazd przez most] – hídvámos; hídpénz
szedője
mosz (masz) [mieć] – [Słowniczek języka
śląskiego] neked van...
moszaw (hebr. ‫ ;הושב‬wioska, osada) [typowa
spółdzielnia rolnicza, które tworzyli
syjoniści
napływający
masowo
do
Palestyny podczas aliji na początku XX
wieku. W moszawach podobnie jak w
kibucach kładzie się nacisk na pracę
społeczną. Obecnie w Izraelu istnieje
ponad 400 moszawów.] – mosáv (falu,
telep) [A mosáv és a kibuc közti legfőbb
különbség, hogy míg a kibuc egy
kommunális életformát jelentett az élet
minden területén, a mosávokban kitüntetett
szerepet kap az individualitás és a privát
vagyon. A családok saját házaikban élnek és
saját földjeiket művelik meg. Bár az első
mosáv, a Nahalal több mint tíz évvel az első
kibuc után jött létre, Izraelben a mosávok
száma majdnem duplája a kibucokénak: 470
mosáv mellett csupán 270 kibuc működik.]
moszcz [1. surowy sok wytłaczany z owoców; 2.
świeżo wyciśnięty sok owocowy lub
warzywny
wykorzystywany
jako
półprodukt (główny lub dodatkowy) w
procesie wyrobu napoju docelowego:
soku, napoju, wina, owocowego miodu
pitnego itp. W języku potocznym termin
stosowany najczęściej w stosunku do
moszczu gronowego, czyli soku z
winogron przeznaczonego na fermentację
w celu wyrobu wina.] – must
moszcz się burzy – forr a must
moszcz winny [młode, niskoalkoholowe wino] –
must
moszczenie [1. ścielenie, słanie, wicie; 2.
przygotowanie sobie miejsca z dbałością o
maksymalną wygodę] – ágyazás, alapozás
Moszenki południowe (Colutea arborescens) –
[gatunek krzewu z rodziny bobowatych.
Nazywany jest też koluteą południową,
-
Wersja 01 01 2017.
truszczeliną południową, truszczeliną
drzewiastą lub moszeńcem południowym.
Rodzimy obszar jej występowania to
środkowa, południowa i wschodnia
Europa oraz Afryka Północna (Algieria,
Maroko). W Polsce tylko jako roślina
uprawna.] – pukkanó v. pukkantó dudafürt
(Colutea arborescens) [a pillangósvirágúak
(Fabaceae) családjába tartozó növényfaj.
Díszcserjeként is ültetik.]
Moszna (niem. Moschen) [1. wieś w Polsce
położona w województwie opolskim, w
powiecie krapkowickim, w gminie
Strzeleczki. Położona jest w rozwidleniu
lewych dopływów Odry, na dawnym
szlaku komunikacyjnym z Prudnika do
Krapkowic około 30 km od Opola. – wieś
w Polsce położona w województwie
opolskim, będąca miejscem turystycznym
ze względu na znajdujący się tam pałac
eklektyczny z końca XIX w.; 2. wieś w
Polsce w województwie lubelskim; 3. wieś
w Polsce w województwie mazowieckim] –
Moszna (lengyel falu)
moszna (łac. scrotum) [1. u człowieka i wielu
zwierząt:
worek
skórno-mięśniowy
mieszczący jądra; 2. worek skórnomięśniowy
będący
uwypukleniem
przedniej
ściany
jamy
brzusznej,
mieszczący jądra u mężczyzn i innych
ssaków płci męskiej; 3. obecne u samców
wielu ssaków lądowych, w tym u
człowieka, uwypuklenie ściany jamy
brzusznej w kształcie skórno-mięśniowego
worka, w którym znajdują się jądra.
Znajduje się pomiędzy prąciem i
odbytem]
–
bőrtáska,
bőrerszény;
herezacskó (a herezacskó egy bőrtasak,
amelyben a herék találhatók, s a pénisz
gyökerénél, a combok között lóg.)
moszna - moszenka [w XV w. mieszek na
pieniądze, torba, worek] – pénzes zacskó,
bugyelláris, pénzes zsák
mosznowy, -a, -e – bőrtáska-, bőrerszény-;
herezacskó-
3752
mości (miłościwy) – kegyelmes, méltóságos
mości panie – tisztelt uram
Mości Panie Bracie – (dawno) kedves urambátyám
mościć [1. wyścielać, słać 2. usadowić się
wygodnie na czymś; 3. wykładać czymś
miękkim wnętrze lub powierzchnię
czegoś] – döngölni; építeni, törni, kövezni,
burkolni
mościć z liści legowisko – levélből fekhelyet
készíteni
mościńdziej (mosan) – (dawno) jótevőm,
kegyelmed, uram
mość [wyraz używany w oficjalnych zwrotach
grzecznościowych wśród szlachty] –
méltóság; (dawno) uram, kegyelmed, fenség,
felség
mota [ćma, mól] – [Słowniczek języka śląskiego]
moly
motacz [osoba trudniąca się nawijaniem nici] –
csévélő v. motolláló munkás
motaczka – csévélő v. motolláló nő; motolla
motać [1. plątać nici, pasma czegoś; 2. zwijać w
motek; 3. pot. mówić niejasno, zawile;
4. pot. działać podstępnie; 5. czynić coś
niejasnym, zwłaszcza celowo; gmatwać,
komplikować, lub kłamać] – motollálni;
csévélni, gombolyítani, felgombolyítani,
felcsavarni, tekerni
motać co na co – feltekerni vmit vmire
motać się [1. być motanym, plątanym; 2. pot.
gubić się w wypowiedzi, nie umieć znaleźć
wyjścia, rozwiązania lub wytłumaczenia] –
csévélődni; felcsavarodni, tekeredni
motalnia [część fabryki włókienniczej, gdzie
mota się nici w motki] – motolláló, csévélő,
orsózó osztály
motanie – motollálás, csévélés
motek [1. nici, przędza itp. zwinięte luźno w
podłużny pęczek lub nawinięte na szpulkę;
2. to, na co się nawija nici, przędzę itp.; 3.
zwykle zbiór dziesięciu szpuli nici,
oddzielonych od siebie za pomocą
przeplatanych różnych nici (szpuli),
długość każdej szpuli jest wcześniej
określona.] – gombolyag; matring, motring
[Fonalkiszerelési forma: fonalköteg, amelyet
motollára történő feltekercseléssel állítanak
elő, majd arról levéve különböző célokra
-
Wersja 01 01 2017.
alkalmazzák, pl. fonalszínezéshez, vagy a
fonalfinomság méréshez. Ez utóbbi esetben
meghatározott
hosszúságú
fonalat
tekercselnek fel a motollára és az így
készített matring tömegét mérik meg, majd a
fonalhossz és a tömeg ismeretében számítják
ki a finomsági számot. (Lásd: direkt
fonalfinomság, indirekt fonalfinomság.)]
motek nici – egy gombolyag fonal
motel [hotel przy trasach przejazdowych – motel
(motor+hotel); autószállószágutak mellett
levő szálloda
motelik [zdrobnienie od: motel] – kis motel
motelowy, -a, -e – motelmotet [1. utwór wokalny, polifoniczny, oparty
zwykle na łacińskim tekście religijnym; 2.
najlepiej posługiwać się XVI-wieczną
definicją Tinctorisa, z której wynika, że
jest to wszelka kompozycja, której tekst
nie jest ani częścią ordinarium missae, ani
kantyleną.] – (ol.) motetto, motetta; (zene)
bibliai szakaszok (motto) többszólamú
énekes feldolgozása [1. Bibliai szövegre
felépített egyházi zenemü emberi hangra; 2.
többszólamú énekelt zenemű, a középkor és
a reneszánsz egyik legfontosabb zenei
műfaja. A motetta a 13. század elején jött
létre oly módon, hogy a clausulák duplumát
saját szöveggel kezdték ellátni. Innen ered a
neve is, miután az újjászövegezett második
szólamot, azaz a korábbi duplumot
motetusnak („mot” = szó) nevezték el.]
motetowy, -a, -e – (ol.) motetto-, motettamotherboard {rzecz.} [komp.] (też: mainboard,
logic board, planar board); płyta główna
{f.} [komp.] [zł.] - motherboard – alaplap
[számítógépek szivét, a mikroprocesszort és
legfontosabb környezetét: az operatív
memóriát, a BIOS-t stb. tartalmazó integrált
egység (nyomtatott áramkör kivitelezésben);
a kommunikáció az egységen belül és azon
kívül
méretben
használatosak,
rendszersineken
(buszokon)
keresztül
történik; a szímítógépek gyors fejlődését
követve, sokszor lehetséges csak az alaplapot
egy újabb, pl. gyorsabb változatra cserélni]
motilitas [(łac.), zdolność do ruchów, szczególnie
mięśni. Zaburzenia w ruchach występują
po porażeniach i w innych chorobach
systemu nerwowego.] – (lat.) motilitás
(motilitas), akaratlan izommozgás
motion capture [technika stosowana w filmach i
grach komputerowych, polegająca na
"przechwytywaniu"
trójwymiarowych
ruchów aktorów i zapisywaniu przez
komputer. Dzięki niej zarejestrowane
postacie poruszają się bardzo naturalnie i
realistycznie, a przechwycone dane są
3753
gotowe do dalszej obróbki. Technologia ta
nie zastępuje w pełni pracy animatora,
wnosi jednak znaczące wsparcie do
procesu animacji. Aby stworzyć animacje
za pomocą tej techniki potrzebne są
kamery oraz markery (czujniki). Aktor
zakłada na siebie czarną kamizelkę po
czym mocuje się markery. Jeśli kamery są
już rozstawione można przystąpić do
pracy. Kiedy człowiek się poruszy jego
ruchy przekierowywane są do komputera
i podlegają dalszej obróbce (między
innymi czyszczeniu animacji).] - motion
capture, magyarul digitális mozgásrögzítés
(gyakran csak mocap) [1. egy olyan eljárás,
melynek során mozgást rögzítenek, majd azt
egy digitális modellre ültetik át. A technikát
Skóciában dolgozták ki. A motion capture-t
főként
a
szórakoztatóipar,
az
orvostudomány, a sport és a hadsereg
alkalmazza. A filmgyártásban az előadó
mozgása kerül rögzítésre, majd a felvett
adatokat a digitális karakter animálására
használják. Az testen kívül az arcon és az
ujjakon elhelyezett érzékelők segítségével a
színész
teljes
előadása,
valamint
arckifejezései is rögzíthetők. 2. Játékok,
grafikus
programok,
film-animációk
programozásánál
mozgásleképezést,
mozgásmodellezést jelent.]
Motion Picture Association of America (MPAA)
[1. organizacja zrzeszająca studia filmowe
i działająca na rzecz ich interesów; 2.
amerykańskie stowarzyszenie mające na
celu dbanie o interesy amerykańskich
studiów filmowych. W skład MPAA
wchodzą:
Buena
Vista
Pictures
Distribution (The Walt Disney Company),
Metro-Goldwyn-Mayer
Studios
Inc.,
Paramount Pictures Corporation, Sony
Pictures Entertainment Inc., Twentieth
Century Fox Film Corporation, Universal
City Studios LLLP oraz Warner Bros.
Entertainment Inc.] – MPAA Motion
Picture Association of America (Amerikai
Mozgókép Szövetség)
-
Wersja 01 01 2017.
odróżnieniu od elity)] – csőcselék, csürhe,
tömeg
motocross
[wym.
motokros],
motokros
[1. wyścigi motocyklowe rozgrywane w
trudnym terenie; 2. pojedynczy wyścig na
takiej trasie] – (lat.+ang.) motocross;
(sport)
motorkerékpáros
gyorsasági
terepverseny
motocrossowy, motokrosowy, -a, -e – (lat.+ang.)
motocross-;
(sport)
motorkerékpáros
gyorsasági terepversenymotocrossowiec,
motokrosowiec
[zawodnik
biorący udział w motocrossie] – (lat.+ang.)
motocrossos;
(sport)
motorkerékpáros
gyorsasági terepversenyző
motocykl [dwukołowy pojazd bez nadwozia,
napędzany
silnikiem
spalinowym,
przeznaczony do przewozu jednej lub
dwóch osób] – motorkerékpár, motor,
motorbicikli
motocyklista – motorkerékpáros
motocyklistka – motorkerékpáros nő
motocyklowy, -a, -e
motorkerékpár-
–
motorkerékpáros,
motokros [zob. motocross] – (lat.+ang.)
motocross;
(sport)
motorkerékpáros
gyorsasági terepverseny
motlać się [gmatwać się, plątać] – [Słowniczek
języka
śląskiego]
összekeveredni;
összezavarodni, megzavarodni; fejét veszti
motłoch [1. pogard. tłum ludzi zachowujących się
po chuligańsku; 2. pogard. lud, masy (w
3754
motopompa [1. pompa wodna stosowana do
gaszenia pożarów; 2. pompa pożarnicza;
pompa wirowa tworząca z napędzającym
ją
silnikiem
spalinowym
zespół
dostosowany do przenoszenia bądź do
umieszczania na stałe na przyczepie
pożarniczej
lub
samochodzie
pożarniczym] – dugattyús szivattyú
motor [1. mechanizm przetwarzający energię
elektryczną lub cieplną na energię
mechaniczną; 2. pot. motocykl] – motor;
motorkerékpár
motor benzynowy – benzinmotor
motor czterokonny – négylóerős motor
motor elektryczny – (gör.+lat.) elektromotor;
villamos motor, villanymotor; elektromos
energiát mozgási energiává alkakító gép
motor idzie na luzie – üresben jár a motor
motor nawalił – a motor bedöglött
motor o wielkiej sile – nagyteljesítményű v. nagy
teljesítőképessű motor
motor odmówił posłuszeństwa – a motor
felmondta a szolgálatot
motor spalinowy – belső égésű motor
motor warczy – a motor berreg v. zúg v. dübörög
motor wybuchowy – robbanómotor
motorek – segédmotor
motorniczy [pracownik odpowiedzialny za
prowadzenie i obsługę tramwajów] –
vezető,
villamosvezető;
kocsivezető,
gépkocsivezető; gépkezelő
motorniczy tramwaju – villamosvezető
motorower
[rower
napędzany
silnikiem
spalinowym o niewielkiej mocy] – motor,
motorkerékpár
motorowerowy, -a, -e – motor-, motorkerékpármotorowerzysta [osoba kierująca motorowerem]
– motoros, motorkerékpáros
motorowiec [popularne określenie statku,
którego główny napęd stanowią maszyny
spalinowe (silnik tłokowy lub turbina
gazowa).] – motoroshajó
motorownia – szerviz; motorvonat-javítóműhely
motorowodniactwo [sportowe lub turystyczne
pływanie na łodziach motorowych] –
motorcsónakozás; motorcsónak versenyzés
motorowodniak [osoba pływająca sportowo lub
amatorsko na łodziach motorowych] –
motorcsónakos; motorcsónak-versenyző
motorowodny, -a, -e – motorcsónakmotorowodny sport – motorcsónak-sport
motorowy, -a, -e [1. poruszany za pomocą
motoru;
2. dotyczący
pojazdów
mechanicznych i ruchu drogowego] –
motoros, motor- [Yacht Motorowy, wielki
-
Wersja 01 01 2017.
ponton motorowy, wagon motorowy, Klub
Motorowy PTTK]
motorowy [kierowca tramwaju; motorniczy] –
motorvezető, motoros
motorówka [1. łódź napędzana silnikiem
spalinowym 2. to mała jednostka
pływająca
napędzana
silnikiem
mechanicznym.
Motorówki
są
wykorzystywane do różnych zadań
począwszy od sportu i rekreacji po
działania wojenne. Zgodnie z klasyfikacją
Polskiego Rejestru Statków motorówka
przeznaczona do celów rekreacyjnych jest
uważana
za
jacht
z
napędem
motorowym.] – motorcsónak; motoros
csónak; (hajó) propeller
motoryczny, -a, -e [dotyczący motoryki - ruchu,
ośrodków
ruchowych
kierujących
skurczami
i
rozkurczami
mięśni
ruchowych (np. mięśnie motoryczne,
afazja motoryczna - zaburzenia w
mówieniu przy zdolności rozumienia);
ruchowy] – (lat.) motorikus, gépies, géppel
hajtott; mozgatható, hajtó; (med.) motoros
(motorikus), mozgató (ideg, izom)
motoryka [1. właściwa ludziom i zwierzętom
zdolność wykonywania ruchów; 2. cecha
kompozycji muzycznej, polegająca na
równomiernym
i
dość
szybkim
następstwie dźwięków lub akordów] –
motorika
motoryzacja [wprowadzenie do transportu
pojazdów mechanicznych; też: ogół
zagadnień
z tym
związanych]
–
motorizáció; motorizálás
motoryzacyjny, -a, -e – motorizációs
motoryzować [zaopatrywać w sprzęt motorowy]
–
(lat.)
motorizálni;
gépesíteni,
gépjárművekkel ellátni, felszerelni
motoryzować się [być motoryzowanym] –
gépesedni
motoszybowiec [szybowiec z pomocniczym
silnikiem] – motoros, vitorlázó repülőgép;
motoros repülőmodell
Motoszybowiec PW-4 Pelikan
3755
motoszybowcowy, -a, -e – motoros, vitorlázó
repülőgépmotowidło [1. przyrząd służący do odmierzania i
zwijania
w
motki
nici;
2. część
snopowiązałki lub kombajnu służąca do
nagarniania zboża na przyrząd tnący] –
motolla, csörlő
motto [1. cytat z innego dzieła lub aforyzm
umieszczany przed tekstem utworu;
2. krótka myśl wyrażająca zasadę, którą
się ktoś kieruje] – (ol.) mottó, jelige,
jelmondat; alapgondolat, indíték
motu proprio [łac. (nazwa dekretów papieskich,
powstałych)
z
własnej
inicjatywy
(papieża)] - (lat.) motu proprio; 1. saját
elhatározásból; saját kezdeményezés; 2. A
pápa saját elhatározásából kiadott rendeletei.
3. pápai irat, amit a pápa saját nevében
fogalmaz, tekintélye jelentős aktuális
kérdésekben
motyczka [mała motyka] – kiskapa
motyka [narzędzie służące do spulchniania
ziemi, okopywania roślin itp.] – kapa
motyka do pielenia – gyomlálókapa
motykować, motyczkować, motyczyć [spulchniać
glebę, okopywać rośliny itp. za pomocą
motyki] – kapálni
motyl (Lepidoptera - z gr. λεπίς lepis, dopełniacz
λεπίδος lepidos - "łuska" i πτερόν pteron "skrzydło"; łuskoskrzydłe) [1. owad z
podgromady owadów uskrzydlonych; 2.
rząd owadów uskrzydlonych, blisko
spokrewniony z chruścikami] – lepke,
pillangó, pille
motyl dzienny – nappali lepke, pillangó
motyl-namiotnik (Hyponomeuta s. Yponomeuta). –
pókhálós
moly
(Yponomeuta
avagy
Hyponomeuta) [a valódi lepkék (Glossata)
alrendjébe tartozó pókhálós molyfélék
(Yponomeutidae) családjának (és egyúttal a
pókhálós molyformák (Yponomeutinae)
alcsaládjának) névadó neme.]
Motyl – Motyl (lengyel települések)
 Motyl - wieś w woj. łódzkim, w pow.


wieluńskim, w gminie Mokrsko
Motyl – wieś w woj. kujawsko-pomorskim, w
pow. tucholskim, w gminie Gostycyn
Motyl - raper z miasta Poznań w
województwie wielkopolskim
Motyle (Lepidoptera - z gr. λεπίς lepis, dopełniacz
λεπίδος lepidos - "łuska" i πτερόν pteron "skrzydło"; łuskoskrzydłe) [rząd owadów
uskrzydlonych, blisko spokrewniony z
chruścikami] – lepkék (Lepidoptera) [az
ízeltlábúak törzsében a rovarok osztályának
utolsóként kifejlődött rendjébe és a molyok
családjába tartoznak. Legközelebbi rokonaik
-
Wersja 01 01 2017.
a tegzesek, de a lepkéket azoknál jóval
fejlettebbeknek
tekinthetjük.
Mintegy
150 000 fajukat írták le; ezek közül a Kárpátmedencében körülbelül 3500 faj él.]
Lista wybranych rodzin
o barczatkowate
(Lasiocampidae)
–
Szövőlepke-félék (Lasiocampidae); pohófélék,
szövőlepkék
o bielinkowate
(Pieridae)
–
fehérlepkék
(Pieridae)
o brudnicowate
(Lymantriidae)
gyapjaslepkefélék (Lymantriidae)
 garbatkowate










(Notodontidae)
–
Púposszövőfélék családja (Notodontidae);
Púposszövők
kibitnikowate (Gracillariidae) - valódi lepkék
(Glossata) közé tartozó keskeny szárnyú
molyfélék (Gracillariidae)
koszówkowate
(Psychidae)
–
zsákhordó
lepkefélék (Psychidae)
kraśnikowate (Zygaenidae) – csüngőlepkefélék
(Zygaenidae)
miernikowcowate
(Geometridae)
–
sarlósajkúmoly-félék (Gelechiidae)
modraszkowate (Lycaenidae) – boglárkalepkék
(Lycaenidae)
niesobkowate (Hepialidae) – gyökérrágó
lepkefélék (Hepialidae)
niedźwiedziówkowate
(Arctiidae)
–
medvelepkefélék (Arctiidae)
molowate
(Tineidae)
–
ruhamolyfélék,
ruhamolyok v. valódi molyok (Tineidae)
namiotnikowate (Yponomeutidae) – pókhálós
molyfélék (Yponomeutidae) [a valódi lepkék
(Glossata) alrendjébe tartozó Yponomeutoidea
öregcsalád névadó családja]
oblaczkowate (Syntomidae) – Ctenuchidae
(Syntomidae) - álcsüngőlepkék
 omacnicowate (Pyralidae) – fényiloncafélék
(Pyralidae)
 pasynkowate (Incurvariidae) - hosszúcsápú
molyfélék (Incurvariidae)
(Saturnidae) [rodzina motyli
obejmująca około 1300-1500 gatunków,
głównie tropikalnych] – éjjeli pávaszemes
lepkék (Saturniidae)
paziowate (Papilionidae) – pillangófélék
(Papilionidae)
piórolotkowate
(Pterophoridae)
–
tollasmolyfélék (Pterophoridae)
pochwikowate (Coleophoridae) – zsákhordó
molyfélék (Coleophoridae)
rusałkowate,
południcowate,
perłowce
(Nymphalidae) np. Danaus plexippus –
tarkalepkefélék v. főlepkék (Nymphalidae)
o danaidowate
(Danainae)
–
Bűzpillefélék (Danainae)
pomrowicowate
(Limacodidae)
–
csigalepkefélék (Limacodidae)
 pawicowate





 powszelatkowate (Hesperiidae) – busalepkék v.




3756





busalepkefélék (Hesperiidae)
prządkowate
(Bombycidae)
–
selyemlepkefélék (Bombycidae); fonólepkék v.
szövőlepkék
przeziernikowate (Sesiidae) – szitkárfélék
(Sesiidae); egyes, régebbi rendszerekben
Aegeriidae) avagy üvegszárnyú lepkék
sówkowate
(Noctuidae)
bagolypillék
(Noctuidae)
trociniarkowate (Cossidae) – farontó lepkefélék
(Cossidae)
uranidowate (Uraniidae) – Uraniida-fajok
wachlarzykowate (Crambidae) – Tűzmolyok
(Crambidae)
zawisakowate (Sphingidae) – szenderek,
szenderfélék (Sphingidae)
zwójkowate (Tortricidae) – sodrómolyfélék v.
sodrólepkefélék (Tortricidae)
korowódki (Thaumatopoeidae) – búcsújáró
lepkék (Thaumatopoeidae)
motyle zmierzchowe – (áll.) alkonyati pillék
motylek [zdrobnienie od "motyl"] – (műszaki)
szárnyasanya; (sp) pillangóúszás
motylek, stył motylkowy – pillangóúszás
motyli, -ia, -ie – lepke, pillangómotylica – Motylica wątrobowa (łac. Fasciola
hepatica, ang. sheep liver fluke) [przywra
do ok. 30 mm długości o złożonym cyklu
życiowym. Forma dojrzała pasożytuje w
przewodach
żółciowych
wątroby
roślinożerców (gł. bydła, owiec, kóz oraz
niekiedy
człowieka)
żywicieli
ostatecznych. Zarażenie następuje zwykle
latem i jesienią.] – lépfene, (dawno) léha nő
motylkowy, -a, -e – lepke-, pillangó-, pillangós
motylkowa nakrętka – (műszaki) alapozási v.
horgony-, kötőcsavaranya
motyw [1. bodziec skłaniający do określonego
działania; 2. idea, wątek lub postać
utrwalone w kulturze, powtarzające się w
utworach literackich różnych epok; też:
najmniejszy
niepodzielny
element
rzeczywistości przedstawionej w utworze;
3. charakterystyczny fragment melodii,
powtarzający się i rozwijany w utworze
muzycznym; 4. powtarzający się element
kompozycyjny lub zdobniczy w dziełach
sztuki lub przedmiotach użytkowych; 5.
(psychologia)
bodziec
inspirujący
działanie, przyczyna tłumacząca i kryjąca
się za postępowaniem człowieka - zarówno
świadoma, jak i wyparta. Motywy
wynikają z potrzeb i kształtują cele. 6.
(literatura) to podstawowa jednostka
konstrukcji dzieła sztuki tworząca związki
nowe wyższego rzędu. Może być np.
sytuacją,
zdarzeniem,
przeżyciem,
-
Wersja 01 01 2017.
słowem, dźwiękiem, elementem świetlnym
itd. Powtarzające się na przestrzeni
wieków motywy to toposy. 7. (muzyka)
najmniejsza cząstka formy muzycznej. W
muzyce dwa lub więcej dźwięków
muzycznych stanowiące pewną całość.
Motywy mogą być przekształcane i ulegać
wariacjom. Zwykle motyw opisany jest
zespołem interwałów i rytmem.] – (lat.)
motivum; motívum; (pobudka) indok,
indíték, indítóok; (muzyka) motívum,
gondolat; valamilyen dallamnak v. zenei
elgondolásnak jellemző, tovább már nem
bontható legkisebb része; (irodalom)
vezéreszme, vezérlő eszme, alapgondolat,
motívum;
(közb.)
mottó;
(művészet)
motívum, dísz, díszítő elem; (med.) motívum
[motive] [Az élõlény olyan állapota, amely
befolyásolja, hogy elkezdjen vagy folytasson
egy viselkedéssorozatot.]
motyw dwutaktowy – kétütemű zenei gondolat
motyw dynamiczny [odnosi się do akcji utworu,
powoduje jej zmianę] – (literatura)
dinamikus motívum
motyw egzotyczny – egzotikus minta/motívum
[Általában nagyon dekoratív minta és
motívum, egzotikus virágokkal, levelekkel és
állatokkal. Dzsungelmintázatnak is nevezik.]
motyw fizjologiczny – fiziológiai motívum
[physiological motive] [Egy nyilvánvaló testi
szükségleten (például a víz vagy az élelem
szükségletén) alapuló motívum.]
motyw główny – fő motívum
motyw przewijający się – vándormotívum
motyw przewodni [motyw przewijający się przez
cały utwór, nadający mu swoisty
charakter] – vezérmotívum; fő motívum
motyw statyczny [dotyczy np. wyglądu
przedmiotów, miejsc] – (literatura) statikus
motívum
motyw wędrowny – vándormotívum
motywacja [1. to, co powoduje podjęcie jakichś
działań lub decyzji; 2. uzasadnienie
czyichś działań lub decyzji; 3. stan
gotowości
człowieka
do
podjęcia
określonego działania, to wzbudzony
3757
potrzebą zespół procesów psychicznych i
fizjologicznych
określający
podłoże
ludzkich zachowań i ich zmian.] – (lat.)
motiváció, motiválás; indok, indoklás,
megokolás,
igazolás;
a
motívumok
összessége, rendszere; (med) motiváció
[motivation] [A szükségletkielégítés és a
célirányult viselkedés szabályozására utaló
általános kifejezés.]
motywacyjny, -a, -e [związany z motywacją] –
motivációs, indokló, igazoló
motywować [1. przedstawiać i wyjaśniać motywy
działania lub rozumowania; 2. skłaniać
lub zachęcać do jakiegoś działania] – (lat.)
motiválni; indokolni, érvelni; megindokolni,
megokolni, igazolni; (művészet, zene) vmely
motívumot felhasználni
motywować co czym – megindokolni vmit vmivel
motywowanie
(motywacja)
–
indoklás,
megokolás; indokolás
Mount Everest, Czomolungma, Sagarmatha
[najwyższy szczyt Ziemi (8850 m n.p.m.),
położony w Himalajach Wysokich
(Centralnych), na granicy Nepalu i Chin
(Tybetu)] – Mount Everest (másképpen:
Csomolungma, Qomolangma, Sagarmatha)
[a legmagasabb hegy a Földön, a Himalája
hegység része. Csúcsán halad át Kína és
Nepál határvonala. A hegy 8848 m magas, és
évente 4 milliméterrel nő. Tibeti nevének
(Csomolungma)
jelentése:
a
Föld
istenasszonya.]
MOV (movie file) - 'MOV'-formátum (audió/video
formátum) [Apple Macintosh rendszerű
gépeire kidolgozott együttes audio-video
kódolás; a Quick Time Movie -állományok
megjelölése a ".mov"; ma Windows
változata is van; a MOV tömörítés nem olyan
hatékony mint pl. az MPEG, de lassúbb
gépeken is futtatható]
mowa [I. 1. wypowiadanie słów w celu
porozumienia się z innymi ludźmi;
2. sposób
mówienia,
wymawiania;
3. zasób słów i reguł gramatycznych
używanych do porozumiewania się;
4. dłuższa wypowiedź skierowana do
licznego
zgromadzenia;
5. dźwięki
wydawane przez zwierzęta; 6. znaki,
sygnały,
gesty
itp.
służące
porozumiewaniu się bez słów; 7. zasób
wyrazów, wyrażeń, zwrotów i form,
używanych w celu porozumiewania się,
charakterystyczny
dla
jakiejś
społeczności, epoki, uzależniony od
sytuacji i charakteru wypowiedzi; 8.
wypowiadanie
czegoś,
mówienie;
zdolność mówienia; to, co się mówi; 9.
sposób wymawiania wyrazów, sposób
-
Wersja 01 01 2017.
mówienia;
wymowa;
10.
dłuższa
wypowiedź okolicznościowa, skierowana
do licznego zgromadzenia, przemówienie
— II. pot. wykrzyknik nawiązujący do
wcześniejszej
wypowiedzi
i
potwierdzający to, co ona komunikuje] –
(mówienie)
beszéd,
(język)
nyelv;
(przemowa) beszéd, szónoklat, felszólalás;
beszédfolyam (koartikuláció)
mowa artykułowana – tagolt beszéd
mowa bełkotliwa – hadaró beszéd; érthetetlen
beszéd
mowa ciała,
język ciała,
komunikacja
niewerbalna
[zespół
niewerbalnych
komunikatów nadawanych i odbieranych
przez ludzi na wszystkich niewerbalnych
kanałach jednocześnie. Informują one o
podstawowych stanach emocjonalnych,
intencjach,
oczekiwaniach
wobec
rozmówcy,
pozycji
społecznej,
pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie,
cechach temperamentu itd. Komunikaty
te nadawane są i odbierane najczęściej na
poziomie nieświadomym, jednak mogą
być również nadawane i odbierane
świadomie (tak jak większość gestów emblematów
czy
wiele
wyrazów
mimicznych).]
–
nonverbális
kommunikáció; nem verbális kommunikáció;
testbeszéd
mowa jest srebrem, a milczenie złotem – (közm.)
beszélni ezüst, hallgatni arany
mowa końcowa – záróbeszéd
mowa kwiecista [oracja; perora] – virágnyelv [a
gondolatoknak és érzelmeknek virágok által
való képletes kifejezése. A virágnyelv keleti
találmány, ott mint szerelmi közvetítő nagy
szerepet játszott a férfiak és a szigoruan
elzárt nők között. A Keleten használatos
virágnyelv azonban a virág nevén alapszik,
mig nálunk a virág tényleges vagy képzelt
sajátságai adják meg a virágnyelv értelmét.
A középkori költészetben énekelték, hogy a
liliom az ártatlanság, a rózsa a szerelem és
öröm jelképe. Mindkettő egyszersmind
Krisztust és Máriát is szimbolizálja s a
költészetben gyakran fordulnak elő az
ibolyával együtt, mint a tavasz hirdetői.]
mowa na migi – jelbeszéd, süketnéma-beszéd
mowa nad grobem – halotti beszéd
mowa naszpikowana cytatami – idézetekkel
teletűzdelt beszéd
mowa niezależna [dosłowne przytoczenie w
utworze czyichś słów] – (nyelvtan) egyenes
beszéd
mowa obrończa – védőbeszéd
mowa ojczysta – anyanyelv
3758
mowa okolicznościowa – alkalmi v. alkalomhoz
illő beszéd
mowa oskarżycielska – vádbeszéd
mowa pełna zagadkowości – titokzatos v.
relytéllyel teli beszéd
mowa pochwalona – dicsőító beszéd
mowa poddana ekspansji – (időben) nyújtott
beszéd
mowa poddana kompresji – komprimált beszédjel
mowa pogrzebowa – gyászbeszéd, halotti beszéd
mowa polska – lengyel beszéd
mowa potoczna [mowa potoczna i żargon i
slang] – köznyelv, közbeszéd, társalgási
nyelv
mowa powitalna – üdvözlőbeszéd v. üdvözlő
beszéd
mowa pozornie zależna [przytoczenie myśli i
słów bohatera w taki sposób, jakby
pochodziły od
narratora,
lecz
z
zachowaniem stylu charakterystycznego
dla bohatera] – alárendelt látszólagos
mondat
mowa przesyłana przy odwróconym widmie
częstotliwości, mowa poddana inwersji –
inverzált beszéd
mowa szeptana – súgott beszéd
mowa-trawa [pot. słowa bez pokrycia, bez treści]
– tartalmatlan, tartalom nélküli beszéd,
locsogás, fecsegés
mowa tronowa [przemówienie monarchy] –
trónbeszéd
mowa wiązana – (átv.) vers, költemény; kötött
beszéd
mowa zależna [przytoczenie czyichś słów w
formie
zdania
podrzędnego
podporządkowane narracji] – (nyelvtan)
függő beszéd
mowa zniekształcona (niewyraźna) – torzított
beszéd
mowę mu odjęło – elvesztette szavát, elnémult,
torkán akadt a szó
mowca
(mówca)
[przestarzale:
mówca,
przemawiający]
–
szónok,
beszélő,
felszólaló (ffi) [wielki mówca - Ronald
Reagan; Demostenes (gr. Δημοσθένης
Demosthenes,
384—322
p.n.e.)
najsłynniejszy mówca grecki]
mowczyni, mówczyni (oratorka) – szónok,
beszélő, felszólaló nő
mowny, -a, -e [1. pot. wymowny, wygadany; 2.
daw. związany z mówieniem] – beszédes,
szórakész
mowy nie ma a. mowy nie ma o tym; mowy o
tym nie ma – szó sincs róla
-
Wersja 01 01 2017.
mozaika [1. obraz lub dekoracyjny wzór
wykonany
z
drobnych
kawałków
kolorowych kamieni, szkła itp., służących
jako ozdoba sklepień, posadzek itp.; też:
kolorowe kawałki kamieni, szkła itp.,
używane do układania takich obrazów lub
wzorów; 2. technika wykonywania takich
obrazów lub dekoracyjnych wzorów;
3. zbiór
różnorodnych
elementów
tworzących jakąś całość; 4. wirusowa
choroba roślin, powodująca tworzenie się
na
liściach
charakterystycznych
żółtawozielonych i białawych plam; 5.
dekoracja w postaci ornamentu lub
obrazu wykonana z drobnych, o różnej
kolorystyce (dwu lub wielobarwne) i
kształcie kamyczków, kawałków szkła,
ceramiki.] – (gör.→fr.) mozaik, berakott
dísz
(különböző
színű
apró
darabkákbólösszerakott kép); (átv.) tarka
keverék, egyveleg
mozaikować – mozaikkal kirakni
mozaikowo – mozaikosan, mozaikszerűen
mozaikowy, -a, -e – mozaik-, mozaikszerű
mozaizm [wym. moza-izm] [gr. Mōsēs 'Mojżesz,
prorok i prawodawca biblijny' z hebr.
Mōsze. religia monoteistyczna wyznawana
przez Żydów, judaizm] – (lat.) mozaizmus;
Mózes-vallás: az izraelita vallás régebbi
megjelölése
mozarabowie
(ar.
musta`rib,
‫م س ت عأب‬
"zarabizowany", hiszp. mozárabes, port.
moçárabes) [chrześcijanie żyjący na
Półwyspie Iberyjskim pod dominacją
Arabów. Częściowo zarabizowani –
przyjęli język i kulturę. Aż do rozwoju
rekonkwisty w XI wieku mieli sporą
swobodę wyznania. Wraz z wzmacnianiem
się chrześcijańskich państw, znajdujących
się na północy półwyspu, mozarabowie
zaczęli od ok. 850 roku wszczynać bunty
przeciwko
muzułmańskim
władcom.
Podczas jednego z powstań (za rządów
Muhammada I) po stronie mozarabów
interweniował król Asturii, Ordoño I.
Sztuka
mozarabska
zaczęła
się
wyodrębniać w IX wieku. Powstała z
połączenia elementów chrześcijańskich
(tematyka) i arabskich (dekoracyjność,
ornamentyka,
tęczowe
barwy).]
–
mozarabok (az ar. mosta'rib = nem tiszta
arab vérüek 'arab jellegű' szóból) [1. A
keresztyének neve Spanyolországban, a mór
uralom idején; 2. a 771 után arab
fennhatóság
alatt
élő
keresztények
Hispániában. - A gallikán liturgiához nagyon
hasonló szert. szerint éltek (mozarab
liturgia); 2. az arab nemzeti genealogiában a
3759
régi arabság azon rétege, mely nem tisztán
Kahtántól származik, hanem az ős-araboknak
az országot régi időben lakó autochon
népekkel való vegyüléséből ered; ellentétül a
telivér arabokhoz: al-"arab al-"âriba. A
mohammedán
hódoltság
idejében
Spanyolországban az
araboktól való
megkülönböztetésül a mozarabok nevet az
országot
való
megkülönböztetésül
a
mozarabok nevet az országot lakó
keresztényekről
használták.
Egyházuk
önálló, a rómaitól különböző liturgiát
használt, mely a régi gót liturgián alapult és
melyet csak VII. Gergely pápa erélyes
rendszabályai szüntettek meg, bár nem
teljesen, mert a toladói Corpus Christi
kápolnában naponkint van, a szt. Márkus és
Juata-Rufina templomokban vasár- és
ünnepnapokon, végül Salamancában 16-szor
évenkint.]
Mozart, Wolfgang Amadeusz (ur. 27 stycznia
1756 w Salzburgu, zm. 5 grudnia 1791 w
Wiedniu) [austriacki kompozytor i muzyk,
razem z Haydnem i Beethovenem należący
do grona klasyków wiedeńskich] Wolfgang Amadeus Mozart (teljes nevén
Johannes
Chrysostomus
Wolfgangus
Theophillus Mozart) (Salzburg, 1756. január
27. – Bécs, 1791. december 5.) [osztrák
muzsikus, zeneszerző, a bécsi klasszikusok
egyik vezéralakja, az európai komolyzene
történetének egyik legnagyobb alkotója, az
egyik legjátszottabb és legismertebb szerző,
aki szinte minden műfajban alkotott a
(kamarazenétől
a
szimfóniákon
és
versenyműveken át egészen az egyházi
zenéig, ill. az operákig).]
Mozart unieśmiertelnił swoje imię – Mozart
hallhatatlanná tette nevét
mozzetta (inaczej mucet) [narzuta sięgająca
łokci, będąca częścią stroju papieży i kleru
rzymskokatolickiego. Jest to zewnętrzne
okrycie sutanny, okrywające ramiona do
łokci, z guzikami na piersi. Kolor mozzety
wskazuje na hierarchiczną rangę ją
noszącego. Biskupi noszą w kolorze
fioletowym, kardynałowie czerwoną, dla
papieży
zarezerwowana
jest
karmazynowa.] – (lat.) mocetum, mocetta;
vállgallér [Valóságos és címzetes prelátusok
könyökig érő, elöl gombolt, rangjuknak
megfelelő színű ruhadarabja, melyet a
karingre vesznek fel. A szertartásra
bevonuláskor viselik, ill. olyan szertartás
alatt, melyen nem ők tartanak.]
mozga [trawa pastewna o płożących się pędach i
dużych liściach] – takarmányfű
-
Wersja 01 01 2017.
Mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea L.) [gatunek rośliny wieloletniej należąca do
rodziny
wiechlinowatych
(trawy).
Występuje na całym niżu Polski,
zwłaszcza w zbiorowiskach nadwodnych,
bywa także uprawiana. Jest rośliną
rzadką.] – zöld pántlikafű, nádas polyvacsak
(Phalaris arundinacea)
Mozilla [Słowo Mozilla powstało jako nazwa
kodowa silnika dla przeglądarki Netscape
Navigator. Powstało ono z połączenia słów
Mosaic (nazwy jednej z pierwszych
przeglądarek) i killer (ang. zabójca).
Później,
po
przegranej
wojnie
przeglądarek,
firma
Netscape
Communications Corporation utworzyła
projekt nazwany Mozilla, którego celem
miało być udoskonalenie przeglądarki
Netscape Navigator jako programu opensource. Efektem tych prac było stworzenie
bliźniaczych
programów
Netscape
Navigator w wersji 6 i pakietu Mozilla
Suite. Później projekt Mozilla został
przekształcony w Fundację Mozilla, która
miała zajmować się dalszym rozwojem
pakietu Mozilla Suite. Ostatecznie na
bazie pakietu Mozilla Suite powstał szereg
programów, z czego najbardziej znanymi
są przeglądarka internetowa Firefox i
klient poczty e-mail Thunderbird. Sam
pakiet Mozilla Suite jest obecnie
rozwijany jako SeaMonkey. Wzrost
popularności
Firefoksa
spowodował
utworzenie komercyjnego skrzydła samej
fundacji, które zostało nazwane Mozilla
Corporation. Niektóre produkty Mozilla
mają strony fikcyjnej Księgi Mozilli.] –
Mozilla - 'Mozilla' böngészőfejlesztő
szakcsoport (Netscape böngészők beceneve)
[1. Nyílt forráskódú böngésző, a Netscape
Navigator 1998-ban kiadott kódján alapuló
fejlesztés – mely mára gyakorlatilag kikopott
és teljesen újra lett írva. A Netscape és a
Mozilla is ugyanarra a Gecko nevű motorra
épül. Tartalmaz böngészőt, levelezőprogramot,
címjegyzéket,
weblapszerkesztőt, és chat-klienst. A Mozilla mára
már nem csupán egy böngészőt jelent, hanem
egy szerteágazó projektet is. Ez a projekt
magába foglalja a Mozilla böngésző illetve a
kapcsolódó termékek és technológiák
fejlesztését. Harmadrészt a Mozilla nem
csupán egy böngésző, hanem egy
keretrendszer
(„framework”)
platformfüggetlen
alkalmazások
fejlesztésére. Mindez olyan szabványok
felhasználásával történik mint például a CSS
vagy az XML (XUL, XBL). A Mozilla
keretrendszert használták több böngészőhöz
3760
(Netscape 6.x 7.x, Galeon, Camino) illetve
csevegő klienshez is (ChatZilla, JabberZilla).
A
fejlesztők
használják
még
fejlesztőeszközök, játékok és böngészőkiterjesztések megírásához is. 2. a Mosaic, az
első böngészőprogram fedőneve; eredetileg a
Netscape szerzőjének, Marc Andreessen
programozónak kabaláját hívták így; miután
2000-ben a híres böngészőfejlesztő cég az
AOL tulajdonába került, programozói más
feladatot kaptak; így felértékelődött a ma
"Mozilla" név alatt működő önkéntes
szoftver csoportosulás munkája, mely a
Netscape
szabadon
felhasználható
forráskódját fejleszti tovább]
Mozilla Firefox ikonja
mozolenie się – vesződés, fáradságos munka,
(közb.) gürcölés
mozolić się [robić coś z wielkim trudem,
wysiłkiem] – küszködni, vesződni, fáradni,
fáradozni; igyekezni, bíbelődni, töri magát;
kínlódni
mozolić się nad czym – fáradni vmin v. vmivel,
törim magát vmin
mozolny, -a, -e – kimerítő, fárasztó, nehéz,
fáradságos, kínos, vesződséges, keserves
mozolna praca – verejtékes munka
mozół [1. praca wymagająca wielkiego wysiłku i
cierpliwości; 2. ciężka lub wymagająca
cierpliwości praca; trud, znój, mordęga] –
(fatyga) fáradozás, fáradság; vesződés,
(ciężka praca) nehéz munka, robot
moździerz [1. miseczka z tłuczkiem, służąca do
ucierania na proszek przypraw lub
preparatów chemicznych; 2. działo o
krótkiej lufie strzelające stromym torem;
3. działo o prostej budowie i małej masie,
przeznaczone do strzelania stromymi
torami na małą odległość, lekki, mógł być
przenoszony przez obsługę. Służył często
do wystrzeliwania wiwatów podczas uczt
lub na alarm, by dać znać okolicy o
niebezpieczeństwie.]
–
(moździerz
kuchenny) mozsár, rézmozsár; (wojsk)
tarack, mozsárágyú (broń)
moździerz
okopowy
[nazwa
moździerzy
instalowanych w okopach w bezpośredniej
bliskości nieprzyjaciela w czasie I wojny
światowej] – mozsár fajta; aknavető fajta
moździerz płytki i szeroki – lapos és széles
mozsár
-
Wersja 01 01 2017.
moździerz trzonowy (w starszej literaturze
można
spotkać
nazwę
torpeda
powietrzna) – légtorpedó
moździerzowy, -a, -e – mozsármoździerzyk – kis rézmozsár
może [1. partykuła nadająca wypowiedzi odcień
przypuszczenia,
wahania,
osłabienia
kategoryczności, np. Zadzwoń do niej,
może
już
wróciła.;
2. partykuła
poprzedzająca określenie liczby lub ilości
czegoś, komunikująca, że jest ono
przybliżone, np. Byłam w Krakowie może
pięć razy w życiu.; 3. partykuła używana w
zdaniach
wyrażających
propozycję,
prośbę, radę lub polecenie, świadczy o
grzeczności lub uprzejmości mówiącego w
stosunku do rozmówcy, np. Zaczekaj może
jeszcze kilka dni.; 4. partykuła używana
wówczas, gdy mówiący nie chce udzielić
jednoznacznej odpowiedzi, np. Zdążysz to
zrobić do jutra? - Może.] – I. (móc) tud; II.
talán, tán, lehet, meglehet, lehetséges;
esetleg; hátha
może (tak/nie) – lehet hogy igen/nem
może być – lehet, talán, lehetséges, meglehet
może być budyń owocowy, ewentualnie kawałek
tortu – gyümölcspudingot, esetleg tortát
może być piwo lub woda mineralna – sört vagy
ásványvizet
może być szynka z ogórkiem – sonka uborkával jó
lesz
może być z rumem – lehet rummal
może być zimne – hideg is lehet
może co wskóram – talán elérek vmit; talán jutok
vele vmire
może coś z tych rzeczy? – esetleg ebből valamit?
może coś zjemy? – együnk valamit?
może innym razem – majd máskor
może iść – mehet
może jeszcze coś mam? – lehet még valamim?
może jeszcze jedną lampkę wina? – no, még egy
pohárral?
może kapnie za tę robotę trochę grosza?! – talán
csak kapok pár garast v. lehull számomra
pár garas ezért a munkáért?!
może kieliszek wina? – nem iszik egy pohár bort?
może kogoś szukasz? – lehet, hogy valakit keresel?
może któryś z tych? – talán ezek közül
valamelyiket?
może najpierw coś na przystawkę? – lehet (talán)
legelőször valami előételként?
może napije się pan (pani) czegoś? – inna
valamit?
może nie – lehet, hogy nem
może pan liczyć na mnie! – számíthat rám!
3761
może pan (pani) wypożyczyć trzy książki –
három könyvet kölcsönözhet
może pan (pani) zamieszkać w sąsiednim pokoju
– lakhat a szomszéd szobában is
może przez ten czas Pan/Pani przegląnie te
czasopisma – tessék addig talán nézegetni
ezeket a folyóiratokat
może się czegoś napijemy? – talán igyunk
valamit?
może się pan zaziębił/pani zaziębiła – lehet, hogy
megfázott
może tak, to zależy – lehet, ez attól függ
może ten, a może inny – lehet hogy ez és lehet
hogy más
może ten komplet haftowanych serwetek? – talán
ezt a hímzett terítőkészletet?
może uczyć – tanulhat
może
zatańczymy?
–
táncoljunk egyet,
táncolhatunk?
możebyś wstał – talán felállnál?, talán felkelnél?
możebny, -a, -e; możliwy, -a, -e – lehető,
lehetséges, esetleges
możecie jechać! – utazhattok!, mehettek!
możemy się spotkać w restauracji (w kawiarni,
w hotelu, u mnie w domu) – találkozhatunk
egy
vendéglőben
(eszpresszóban,
a
szállodában, nálam otthon)
możemy spróbować – megpróbálhatjuk
możemy je wysłać pocztą lub kurierem –
elküldhetjük postán vagy futárral
możemy grać o małe stawki albo bez pieniędzy –
játszhatunk kis téttel vagy pénz nélkül
możemy pójść pieszo – gyalog is mehetünk
możemy zagrać – játszhatunk (egyet)
możesz być spokojny, że… – nyugodt lehetsz,
hogy…
możesz być o to spokojny ― nyugodt lehetsz
efelől
możesz schować się ze swoją łaciną – elbújhatsz v.
elmehetsz a latin tudásoddal
możesz stanąć na głowie – ha a fejed tetejére állsz
is
możesz to sobie zatrzymać – ezt megtarthatod
magadnak
możesz zacząć teraz – most lehet kezdeni
możliwe [zwrot wyrażający przekonanie, że to, o
czym mowa, stało się lub stanie się] –
lehetséges, (könnyen) meglehet
możliwe do naprawienia – helyrehozható
możliwe jedzenie – tűrhető, ehető étel
możliwie – lehetőleg, lehetőség szerint
możliwości
[1. zdolności,
predyspozycje
psychiczne i fizyczne człowieka, dzięki
którym może on coś osiągnąć; 2. tkwiąca
-
Wersja 01 01 2017.
w czymś i ujawniająca się w sprzyjających
warunkach zdolność do działania i
osiągania jakichś efektów] – lehetőségek
możliwości intelektualne – értelmi képességek
możliwości produkcyjne – termelési lehetőségek;
gyártókapacitás
możliwości zbytu – értékesítési kilátások
możliwość [fakt, że coś jest możliwe] – lehetőség,
alkalom, eshetőség
możliwość awansu – előrehaladási v. előrejutási
lehetőség
możliwość przesiadki – átszállási lehetőség
możliwy, -a, -e [1. taki, który da się
urzeczywistnić; 2. będący w zasięgu
czyichś możliwości; 3. taki, który może się
zdarzyć; 4. pot. dość dobry, znośny, jaki
taki]; możebny, -a, -e – lehető, lehetséges,
esetleges; valamirevaló; (to) możliwe: (ez)
lehetséges; elviselhető; tűrhető; meglehetős
możliwa do przebycia – járható
możliwe są opady deszczu ze śniegem – havas eső
lehetséges
możliwy do nabycia – megszerezhető
możliwy do obrony – védhető
możliwy do ochrony – védhető
możliwy do odparcia – védhető; megcáfolható
możliwy do poprawy – javítható
możliwy do przejścia a. przebycia – járható
możliwy do przyjęcia – elfogadható
możliwy do rozebrania – szédszedhető
możliwy do rozwiązania – megoldható;
megfejthető
możliwy do spełnienia – teljesíthető
możliwy do utrzymania – tartható
możliwy do użycia – használható
możliwy do wykonania – megvalósítható
możliwy do zastępienia – pótolható
możliwy do zastąpowania; możliwy do
uzupełnienia – pótolható
możliwy do zdobycia – megszerezhető
możliwy do zniesienia – tűrhető
można [1. nie ma przeszkód, żeby coś zrobić;
2. wolno coś komuś] – lehet, lehetséges,
szabad
można by – lehet hogy
można by rzec – úgyszólván
można było – lehetett
można co policzyć na palcach – az ember az ujjain
v. a tíz ujján tudná számolni
można dołączyć do grupy z przewodnikiem –
lehet csatlakozni a vezetéses csoporthoz
można dostać – kapható
można dzwonić – lehet telefonálni (csengetni)
3762
można kupić bardzo ładną srebrną biżuterię –
nagyon szép ezüst ékszereket lehet kapni
można pana (panią) prosić na chcwilę? – legyen
szíves egy percre!
można policzyć na palcach – az ujjain össze tudná
számlálni; meg lehet számlálni az ujjakon
można powiedzieć na jego pochwałe, że… –
dicséretére legyen mondva, hogy…
można się było (tego) spodziewać – várható volt
można się spodziewać ostrej walki – szoros
küzdelem várható
można spodziewać się opadów – csapadékos idő
várható
można śmiało twierdzić, że... – bátran
mondhatjuk, hogy...
można tam dojechać autobusem, tramwajem,
trolejbusem – autóbusszal, villamossal,
trolibusszal lehet odamenni
Można to zrobić na różne sposoby (ang. There is
more than one way to do it – TIMTOWTDI
– wymawiane jak Tim Toady) –
TIMTOWTDI, There is more than one way
to do it; többfélekeppen lehet megcsinálni
można ująć to jako... – ez felfogható .... vminek
można wiedzieć? – lehet tudni?
można wypłyniemy łódką na morze (na jezioro)?
– menjünk ki csónakkal a tengerre (a tóra)?
można za to dać głowę – mérget lehet rá venni
można złemu zaradzić – a rosszat meg lehet előzni
możnaż [wzmocnione słowo "można", często w
konstrukcjach typu: "możnaż to było
zrobić", w znaczeniu "że też można to
było zrobić"] – można (erősebb alakja)
[Możnaż być nieszczęśliwszym?: lehet-e
szerencsétlennek lenni?]
możno [możliwe] – [Słowniczek języka śląskiego]
lehetséges, (könnyen) meglehet
możność [sprzyjające okoliczności, pozwalające
na zrealizowanie czegoś] – (możliwość)
lehetőség, tehetség, képesség
możnowładca [w dawnej Polsce: członek
możnego rodu, mający wpływ na rządy
kraju] – főnemes, kiválasztott főúr
możnowładczy, -a, -e – főnemesi, főúri
możnowłady, -a, -e – hatalmas, nagyhatalmú, erős,
nagyerejű
możnowładztwo [1. ogół możnowładców; 2. to
górna
warstwa
w
feudalnym
społeczeństwie
średniowiecznym.
Obejmuje ona posiadaczy największych
majątków ziemskich. Możnowładztwo
posiadało (często monopol) dostęp do
najwyższych urzędów państwowych i
kościelnych.] – főnemesek, kevesek uralma,
oligarcha
-
Wersja 01 01 2017.
możny, -a, -e [I daw. mający wielki majątek,
wpływy i władzę; II daw. ktoś, kto ma
majątek, wpływy i władzę] – (potężny)
hatalmas, befolyásos, erős; (bogaty) tehetős,
módos
móc [mogę, możesz, może, możemy, możecie,
mogą] [1. być w stanie coś zrobić; 2. mieć
prawo do czegoś; 3. jest prawdopodobne,
możliwe, np. Jeśli się pośpieszymy, możemy
przyjść na czas.] – tudni, képesnek lenni,
bírni
mogę – tudok, tudom
mogę cię odwieźć samochodem – el tudlak vinni
autóval
mogę dać panu (pani) adres hotelu blisko
dworca – megadhatom egy szálloda címét a
pályaudvar közelében
mogę mieć pretensje tylko do samego siebie –
csak magamat hibáztathatom; csak a saját
szememre vethetem
mogę prosić jadłospis? – megkaphatom az étlapot?
mogę prosić kartę win? – megkaphatom az
itallapot?
móc odbierać dużo programów – (radio, tv) sok
programot v. csatornát tud fogni
móc robić – tehet
móc się czym poszczycić – van vmivel dicsekedni v.
eldicsekednie
móc zjeść konia z kopytami – farkasétvágya van;
éhes, mint a farkas
móc zrobić – megteheti; tehet vmit
mógł – tudott
mój, moja, moje [1. zaimek oznaczający, że to, co
jest wyrażone przez rzeczownik, którego
dotyczy, należy lub odnosi się do osoby
mówiącej; 2. zaimek oznaczający, że to, co
wyraża rzeczownik, któremu towarzyszy,
jest szczególnie lubiane przez osobę
mówiącą, np. Zielony to mój kolor.] –
enyém, az én…-m
moi [pot. ludzie bliscy osobie mówiącej] – enyéim
moi dziadowie byli Polakami – a nagyszüleim
lengyelek voltak
moi dziadowie tę ziemię nabyli – őseim szeretzék
ezt a földet
moi przyjaciele – barátaim
moi rodzice już zmarli – szüleim már meghaltak
moim obowiązkiem jest.. – kötelességem, hogy…
moim skromnym zdaniem – szerény véleményem
szerint
moim zdaniem – véleményem szerint
moja [pot. moja żona] – feleségem
moja córka ma wielu konkurentów – a
leányomnak sok udvarlója van
3763
moja córka w tym roku zdaje maturę – a lányom
az idén érettségizik
moja duszo! – drága lelkem!, életem!, mindenem!
moja herbata jest za mocna – túl erős a teám; a
teám túl erős
moja jest bardzo słaba – az enyém nagyon
gyönge
moja kobieta – az én asszonyom, feleségem,
kedvesem
moja książka – az én könyvem
moja matka jeszcze żyje – édesanyám még él
moja najmniejsza troska jest większa od tej –
legkisebb gondom is nagyobb ennél
moja nauczycielka – tanárnőm, tanítónőm
moja noga tu nigdy nie postanie – ide nem teszem
be soha többé a lábam
moja pani – nőm, a feleségem
moja rodzina – a családom
moja synowa jest doktorem medycyny – a
menyem orvosdoktor
moja w tym głowa – ez az én dolgom v. ügyem;
ezért én vagyok felelős
moja wina – az én hibám; én vétkem
moja wina, moja wina… – én vétkem, én
vétkem…
moja wymowa jest już bardzo podobna do jej
wymowy – a kiejtésem már nagyon hasoló a
te kiejtésedhez
moja żona jest strasznie uparta – a feleségem
szörnyen makacs
moje [pot. to, co należy do osoby mówiące] –
enyéim
moje drugie ja – a másik énem, hasonmásom,
alteregóm
moje dziecko – gyermekem, az én gyermekem;
kedvesem, drágám, szívecském, szívem
moje finanse mi na to nie pozwalają – anyagi
helyzetem ezt nem engedi meg
moje hobby – az én hobbijaim, a hobbym
moje kochanie! – kedvesem!, galambom!
moje książki – könyveim
moje na wierzchu! – (átv.) nekem van igazam, én
maradtam felül
moje najszczersze współczucie! – őszinte
részvétem!
moje nazwisko… - a nevem…
moje obawy się potwierziły – aggodalmam
igaznak
bizonyult;
aggodalmam
beigazolódott
moje podróże po Azji – utazásaim Ázsiában
moje rybko! – szívecském! madaram (halacskám)!
moje serce! – (átv.) drága szívem!, drágám!
moje ty kochanie! – kedvesem! szerelmem!
moje ty oczko! – drágaságom!
-
Wersja 01 01 2017.
uszanowanie!
–
tiszteletem!,
van
szerencsém!
moje uznania – minden elismerésem az
Öné/Önöké
moje wiadomości z zakresu historii są bardzo
fragmentaryczne – történelmi ismereteim
nagyon hézagosak
moje wielokrotne prośby – többszörös kérésem
moje wysilki poszły na marne – fáradozásaim
hiábavalóak
voltak,
meghiúsultak,
megfeneklettek
moje życie! – életem!, kincsem!
mój [pot. mój mąż] – férjem
mój aparat dobrze odbiera stacje europy –
készülékemmel jól tudom fogni az európai
adóállomásokat
mój Boże! – Uramisten! Atyaúristen!
mój Boże, co teraz będzie? – jaj, Istenem, mi lesz
most?
mój bracie! – öregem!
mój brat prześcignął mnie w naukach – (átv.) a
bátyám megelőzött v. elhagyott v. maga
mögött hagyott (engem) a tanulásban
mój dom – házam, az én házam
mój drogi! – kedvesem!, drágám!, drágaságom!
mój dzień – az én napom
moje
Mój dzień – szósta płyta polskiego hip-hopowca
Daniela
Kaczmarczyka
znanego
pod
pseudonimem DKA. Została wydana 24
października 2008 przez wytwórnię My Music.
mój gołąbku! – galambom!, drágám!, szívem!
mój
kochanku,
kochaneczku,
kochasiu,
kochańciu – drágám, szívem, aranyom,
galambom, édesem, babám, szerelmem
mój kochany! – kedvesem!
mój kolega ma dobrą posadę – a kollégámnak jó
állása van
mój kotku! – cicám!, aranyom!
mój los jest w ręku twoim – sorsom kezedben van
mój los wkrótce się rozstrzygnie – sorsom
hamarosan eldől
mój łaskawca, nie masz się czego żołądkować –
kendnek nincs oka mérglődnie v. kár a
gyomrát idegesítenie
mój majątek nie liczy się krociami – vagyonom
nem rúg ezrekre
mój mały chodzi już do szkoly – az én kisfiam
már iskolába jár
mój mąż – férjem
mój mąż ma zły charakter – a férjemnek rossz
természete van
mój mąż nie lubi robić zakupów – a férjem nem
szeret vásárolni
mój mąż nie żyje już od pięciu lat – a férjem öt
éve meghalt
3764
mój miły!, moja miła! – kedvesem! drágám!
mój nauczycieł jest nie wymagający – az én
tanítóm nem követel sokat
mój ojciec był robotnikiem – apám munkás volt
mój ojciec jest sparalizowany – apámat szélütés
érte
mój ojciec też czuje się trochę źłe – apám is
rosszul érezte magát
mój pan – (dawno) az uram
mój pan i władca – (tréf.) uram és parancsolóm
mój pokój (mój dzień) – a szobám (egy napom)
mój pokój ma…– a szobámnak van…
mój pokój nie jest duży – a szobám nem nagy
mój przedmówca – az előttem szóló v. beszélő
mój przyjaciel – a barátom
mój przyjaciel polecił mi hotel „Forum” – a
barátom a „Fórum” szállodát ajánlotta
mój przyszywany wnuk – az úgynevezett unokám
(nem igazi)
mój rocznik jeszcze nie powołany – (dawno) az én
évfolyamom még nem kapott behívót
mój samochód został uszkodzony – megsérült a
kocsim
mój staruszku! – öregem!
mój stary! – öregem!
mój syn już zakończył studia – a fiam már
elvégezte az egyetemet
mój syn ma szesnaście lat – a fiam tizenhat éves
mój syn to już duży chłopak – az én fiam már
nagy legény
mój synu! – fiam!
mój szef ma dużo energii – a főnökömben sok az
energia
mój telefon nie działa – a telefonom nem működik
mój zastępca wyjechał na urlop – a helyettesem
szabadságra ment
mój zegarek chodzi dobrze – jól jár az órám
mój zegarek opóźnia się – az órám késik; késik az
órám
mój zegarek popsuł się – elromlott az órám
mój zegarek spieszy się (o pięć minut) – (öt
percet) siet az órám
mój zegarek spóźnia się (o dziesięć minut) – (tíz
percet) késik az órám
mój zegarek stanął, nie chodzi – megállt az órám,
nem jár
mój zegarek źle chodzi – rosszul jár az órám; nem
jár jól az órám
mój złociuchny! – aranyoskám!
mój złoty – drágám, édesem, aranyom
mól [1. mały motyl o szarawym ubarwieniu,
którego gąsienice żerują w futrach, wełnie,
-
Wersja 01 01 2017.
mące i ziarnie; 2. szkodnik żerujący w
odzieży] – (állat) moly
mól książkowy [1. potoczne określenie owadów
chroniących się lub żerujących w starych
książkach i innych skupieniach starego
papieru, niszczących papier lub materiały
wchodzące
w
skład
oprawy,
odżywiających
się
resztkami
organicznymi zgromadzonymi w kurzu
lub
odżywiających
się
grzybami
rozwijającymi się na zawilgoconym
papierze.; 2. Potocznie określa się tak
także człowieka, który każdy wolny czas
lubi spędzać na czytaniu książek.] –
könyvmoly
mól odzieżowy [Mól włosienniczek (odzieżowy,
ubraniowy)] – ruhamoly
Mól włosienniczek (Tineola bisselliella) [mały
motyl nocny z rodziny molowatych,
szkodnik niszczący ubrania, powszechnie
znany jako mól odzieżowy albo mól
ubraniowy.] – ruhamoly (Tineola biselliella)
[a valódi lepkék (Glossoptera) alrendjébe
sorolt ruhamolyfélék (Tineidae) családjának
egyik legelterjedtebb, legközönségesebb
képviselője]
Mól ziarniak (Nemapogon granella) [ten jest
owadem o długości ciała 10-14 mm,
niebezpiecznym
szkodnikiem nasion.
Występuje w Europie..] – raktári
gabonamoly (Nemapogon granellus, avagy
Nemapogon granella) [a valódi lepkék
(Glossoptera)
alrendjébe
sorolt
ruhamolyfélék (Tineidae) családjába tartozó,
gyakori kártevő]
mór [1. daw. groźna choroba zakaźna; 2. daw.
zaraza wyniszczająca bydło lub trzodę] –
pestis, dögvész, marhavész, éhhalál
mór w Polsce [„Od powietrza, głodu, ognia i wojny
zachowaj nas, Panie!”] – pestis, dögvész,
marhavész, éhhalál Lengyelországban
mórg [1. daw.; zob. morga; 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) w spolszczeniu za
dawnych wieków zwany jutrzyną. Nazwa
bowiem pochodzi od wyrazu niemieckiego
Morgen – jutro. Mórg bowiem był
pierwotnie przestrzenią, którą jeden
człowiek mógł od rana do południa zaorać
lub skosić. Morgi też dawne niemieckie, a
mianowicie:
magdeburski,
saski,
hanowerski, bawarski i wirtemberski,
były małe, bo obejmowały od 135 do 180
prętów kwadr, naszych. Mórg staropolski, który się liczył w praktyce za dzień
orki
sochą,
do
czasu
zniesienia
pańszczyzny w r. 1861, a nawet później,
jako
wymiar
jednodziennej
pracy
zadawanej parobkom, wynosił prętów kw.
3765
200. Taki mórg rataje pańszczyźniani i
dworscy kończyli zwykle orać w dniu
letnim na kilka godzin przed wieczorem.
Później
wprowadzono
do
planów
jeometrycznych mórg „nowo-polski” 300prętowy, równy prawie z dawnym
chełmińskim, a więc właściwie dawny
chełmiński nazwano tylko nowo-polskim.
Dlatego mówimy „dawny”, że są morgi i
nowo-chełmińskie,
znacznie
większe.
Mórg nowo-polski miał się do dawnego
jeometrycznego „koronnego”, jak 1 do
1,0684, a do litewskiego, jak 1 do 1,2715.
In longum czyli na długość liczono go na
pr. 30 a in latum, t. j. na szerokość, na pr.
10. Ponieważ w polszczyźnie utarła się
nazwa morga w rodzaju męskim,
niewłaściwie zatem zaczęto w nowszych
czasach
przyjmować
dla
niej
z
niemieckiego rodzaj żeński.] – (miara)
hold, magyar hold, kishold
mówca [osoba wygłaszająca przemówienie lub
zabierająca głos na zebraniu, wiecu itp.],
mówczyni – szónok, beszélő, felszólaló,
(ffi/nő); (orator) rétor [wielki mówca Ronald
Reagan;
Demostenes
(gr.
Δημοσθένης
Demosthenes,
384—322
p.n.e.) - najsłynniejszy mówca grecki]
mówca urwał nagle – a szónok hirtelen
abbahagyta a beszédet
mówca wiecowy – gyűlési szónok
mówiąc oderwanie – elvontan nézve a dolgokat;
ha mindentől elvonatkoztatunk; In abstracto,
magában véve
mówiąc po węgiersku – magyarán mondva
mówiący, -a, -e – szóló, adó, küldő beszélő
mówiący
[osoba
mówiąca
coś
lub
przemawiająca]; mówiąca – szóló, szónok
mówić [1. posługiwać się słowami w celu
komunikowania myśli i przeżyć lub
przekazywania informacji; 2. posługiwać
się jakimś językiem; 3. zwracać się do
kogoś w jakiejś formie; 4. informować,
podawać do wiadomości, zawierać jakąś
treść; 5. wypowiadać jakiś tekst, zwykle
na głos; 6. wyrażać coś, coś znaczyć,
świadczyć o czymś] + Ac.=T. [mówię,
mówisz, mówi, mówimy, mówicie, mówią] –
beszélni, mondani, szólni
mów bez blagi – ne lódíts, ne tréfálj
mów jak człowiek – beszélj emberhez méltóan;
beszélj emberi módon
mów śmiało – beszélj bátran
mówi (mówją) – mondják, beszélik
mówi A. B. – A. B. vagyok; A. B. beszél
(telefonon)
-
Wersja 01 01 2017.
mówi bez zastanawiania – meggondolatlanul v.
megfontolás nélkül beszélni
mówi doskonale po polsku – tökéletesen beszél
lengyelül
mówi drżący głosem – reszkető hangon beszél
mówi jak do ściany – akár a falnak beszélne
mówi jak katarynka – jól felvágták a nyelvét
mówi jak ślepy o kolorach – beszél, mint vak a
színekről; olyasmiről beszél, amiről fogalma
sincs
mówi jak z książki – úgy beszél, mintha olvasná;
úgy beszél, mint a vízfolyás
mówi kostycznie – rosszmájúan, epésen beszél
mówi o tym człowieku z uwielbieniem –
rajongással beszél erről az emberről
mówi perfekt po angielsku – perfekt beszél
angolul
mówi płynnie po węgiersku – folyékonyan beszél
magyarul
mówi po francusku – franciául beszél
mówi to, co myśli – ami a szívén, az a száján;
kimodnja, amit gondol
mówi trzema językami – három nyelven beszél
mówi z cudzoziemska – idegen hangsúllyal v.
külföldi módra beszél
mówi, że styl Twojego listu jest bardzo dobry –
azt mondja, hogy a leveled stílusa nagyon jó
mówić banały – közhelyeket mondani
mówić bez obsłonek – kertelés nélkül beszélni;
egyenesen, kereken kimondani (szót)
mówić bez ogródka – nem kertel, nem hímezhámoz
mówić bez pamięci – meggondolatlanul beszélni;
(csak) jár a szája
mówić bez zagadek – nyíltan, nem rejtvényekben
beszélni
mówić bez zalęknięcia – félelem v. ijedtség nélkül
beszélni
mówić bez związku – összefüggés nélkül beszélni,
összevissza beszélni
mówić bezmyślnie – esztelenül beszélni
mówić bezosobowo – személytelenül beszélni;
beszédjét nem irányítja meghatározott
személyre
mówić biegle po węgiersku – folyékonyan beszél
magyarul
mówić błędnie – hibásan beszélni
mówić co poważnie – komolyan mondani vmit
mówić coś ogródkami – hímezni-hámozni
mówić dalej – tovább beszélni
mówić (do kogo) po imieniu – nevén szólítani
(vkit)
mówić do końca – végigmondani
mówić do rymu – rímekben, versben beszélni
3766
mówić do słupa – (átv.) a falaknak beszél, falra
borsót hány
mówić do ściany – (átv.) a falnak beszélni
mówić do ucha – suttogni, súgni
mówić dobrą polszczyzną – jó lengyelséggel
beszélni
mówić dobrą włoszczyzną – jó olaszsággal
beszélni; jól beszél olaszul
mówić dobrym stylem – jó a stílusa, jó stílusban
írni v. beszélni
mówić domyślnikami – burkoltan beszélni
mówić górnolotnie – fellengzően beszélni
mówić jak do ściany – akár v. mintha a falnak
beszélne
mówić jak katarynka – (átv.) az unalomig
ismételni; verklizni vmit
mówić jak z katedry – kioktatóan, fölényesen
beszélni
mówić jak z książki – úgy beszél, mintha
könyvből olvasná
mówić jednostajnym głosem – monoton hangon v.
egyhangúan beszélni
mówić językami – nyelveket beszélni
mówić kalamburami – beszéd közben szójátékot
gyártani, szóvicceket faragni
mówić komu do ucha – fülébe súgni vkinek vmit
mówić komu imieniu – keresztnevén szólítani vkit
mówić (komu) na a. per ty – tegezni (vkit)
mówić łamaną polszczyzną – tört lengyelséggel
beszélni; töri a lengyel nyelvet
mówić łamanym językiem – törve beszélni
mówić mentorskim tonem – oktató hangon
beszélni
mówić na darmo – hiába beszél
mówić na temat + B. – beszélni vről
mówić na wiatr – hiába beszél, falra hányja a
borsót; levegőbe beszélni
mówić na wiatr – a falnak beszélni
mówić nudnie – unalmasan, egyhangúan beszélni
niegramatycznie – helytelenül, hibásan, nem
nyelvtanszerűen beszélni
mówić o czymś – beszélni vmiről
mówić o czym innym – más húrokat pengetni
mówić o deszczu i pogodzie – (átv.) az időjárásról
(unalmas dologokról) beszélni
mówić o gałgankach – ruhákról beszélni
mówić o kim krzywdząco – bántó v. sértő hangon
eszélni vkiről
mówić o muzyce – zenéről beszélgetni
mówić o sobie – magáról v. önmagáról beszél
mówić ochrypłym głosem – rekedt, érdes hangon
beszélni
mówić od rzeczy – mellébeszélni, félrebeszélni
-
Wersja 01 01 2017.
mówić per pan – önözni; magázódni
mówić pewnie – határozottan v. magabiztosan
beszélni
mówić płynnie – folyékonyan beszélni; beszél,
mint a vízfolyás
mówić po litewsku – litvánul beszélni
mówić po łacinie – latinul beszélni
mówić po polsku – lengyelül beszélni
mówić po włosku – olaszul beszélni
mówić po węgiersku – magyarul beszélni
mówić po żydowsku – zsidósan v. jiddisül beszélni
mówić pod nosem – az orra alatt motyog; a bajusza
alatt dünnyög vmit
mówić półgłosem – halkan beszélni
mówić półszeptem – suttofva beszélni
mówić prawdę – igazat mondani
mówić przeciągle – vontatva beszélni
mówić przeciw własnemu przekonaniu – a saját
meggyőződése ellen beszél
mówić przed nos – orron át beszélni, orrhangon
beszélni, dünnyögni
mówić przewlekle – vontatottan, elnyújtottan
hangon beszélni
mówić przez nos – orrhangon v. az orrán keresztül
beszélni
mówić przez pan (komu) – urazni (vkit)
mówić przez sen – álmában beszél
mówić przez telefon – telefonon beszélni
mówić przez zęby – összeszorított szájjal beszélni;
foga közt szűri a szót; fogán keresztül
morzsolja a szót; a foga közt mormog (vmit);
dörmögni, foghegyről beszélni
mówić przy świadkach – tanúk jelenlétében
beszélni
mówić rozwlekle – terjengősen beszélni
mówić rzeczowo – a tények alapján beszél
mówić sobie per pan/pani – magázódni (magáz,
magázódik)
mówić tajemniczo – titokzatosan beszélni
mówić w uniesieniu – felindultságában beszél
mówić werwą – hévvel, tűzzel, lelkesen beszélni
mówić wiersz – verset mondani
mówić wiersz na pamięć; mówić wiersz z
pamięci – betéve, emlékezetből, fejből,
kívülről v. könyv nélkül verset mondani
mówić wierszem – versben beszélni
mówić wolno i rozwlekle, cedzić słowa –
nyújtottan, lassan beszélni
mówić wszem wobec – valamennyi jelenlevő előtt
szólni
mówić wyraźnie – tagoltan beszélni
3767
mówić z całą swobodą – jól v. tökéletesen v.
gördülékenyen v. folyékonyan beszéli a
nyelvet
mówić z emfazą – lendülettel v. emelkedett hangon
beszélni
mówić z katedry – dobogóról beszélni
mówić z kim – beszélni vkivel
mówić z obcym akcentem – akcentussal beszélni
mówić z patosem – pátosszal v. áradozva beszélni;
áradozni, szavai magasan szárnyalnak
mówić z polotem – lendületesen beszélni
mówić z przekąsem – kötekedve, csipkelődve
beszélni
mówić z przesadą – felelngzősen beszélni
mówić z sekrecie – bizalmasan mondani vmit
mówić z trybuny – szószékről, emelvényről
beszélni
mówić z zacięciem – hévvel beszélni
mówić z zapałem – lelkesedéssel beszélni
mówić za kim – szót szólni v. közbenjárni vkinek
érdekében
mówić za panią matką pacierz – [anyja után
mondja az imát] (közm.) semmi újat nem
mond; a régi nótát fújja; bólogató János
mówić za siebie – magáért beszélni
mówić ze swadą – könnyedén v. jól v. talpraesetten
beszélni; nagy garral van v. beszél; jó
svádája, nagy svádája van (=könnyed szavú,
ügyes, ellenállhatatlan beszédű)
mówić zgłoskę za zgłoską – artikulálni; tagolni
mówić złamanym głosem – akadozva beszélni
mówi się – mondják, beszélik; mondja az ember
mówią o mnie – rólam beszélnek
mówią o nim źle – rosszat beszélnek róla
mówią o tym, że… – azt rebesgetik, hogy…;
mondják arról, hogy…
mówię ci po polsku, rozumiesz! – (lengyelül
beszélek, értsd meg hát!) magyarul beszélek!
mówię czystą prawdę – a tiszta igazat mondom
mówię dobrze – jól beszélek
mówię po angielsku, po niemecku, po rusyjsku i
trochę po francusku – tudok angolul,
németül, oroszul, és egy kicsit franciául
mówię po polsku – beszélek lengyelül
mówię słabo – rosszul beszélek
mówię to bez ubliżenia – ne vegye rossz néven
tőlem; nem akarom ezzel megsérteni
mówię, że nie! – mondom, hogy nem!
mówił jęczącym głosem – fájdalmas hangon
szólott
mówił urzędowym tonem – hivatalos hangon v.
hangnemben beszélt
-
Wersja 01 01 2017.
mówił z nieukojonym żalem – vigasztalhatatlan
szomorúsággal beszélt
mówił z wyrażną drwiną w głosie – érezhető
gúnnyal a hangjában beszélt
mówił, że mi dużo zapłaci, ale to lipa – azt
mondta, hogy sokat fog fizetni, de ez csak
mese
mówiła urywanymi zdaniami – szaggatottan
beszélt, mondatait szaggatottan mondta
mówiła, że będzie w kinie, ale nie wiem, czy była
- mondta, hogy moziban lesz, de nem tudom,
hogy volt-e
mówiła, że była w kinie - mondta, hogy moziban
volt
mówiłem był – (dawno) beszéltem volt
mówimy już trochę po polsku – beszélünk már
egy kicsit lengyelül
mówmy o czymś innym! – beszéljünk másról!
mówienie – beszéd
mówienie wierszy – szavalás, versmondás
mówka [ironicznie o krótkim przemówieniu] –
rövid beszéd, szónoklat v. felszólalás;
mondóka
mównica [podwyższone miejsce, z którego
przemawia mówca] – emelvény, szónoki
emelvény, szószék, dobogó
mównik mikrofonu – mikrofonnyílás; hatásos
felület <mikrofoné>
mózg (cerebrum) [1. u kręgowców (w tym
człowieka) mózg jest najważniejszą,
centralną częścią ośrodkowego układu
nerwowego (obok rdzenia kręgowego);
narząd znajdujący się wewnątrz czaszki,
najważniejsza część układu nerwowego;
2. o człowieku ze względu na jego
możliwości
umysłowe,
wiedzę
i
inteligencję; 3. osoba lub grupa osób
kierująca
jakąś
instytucją
lub
przedsięwzięciem; 4. siedlisko myśli i
rozumu,
zdolność
do
myślenia,
pojmowania,
rozumowania]
–
agy
(cerebrum),
agyvelő,
velő;
nagyagy
(ógörögül ἐγκέφαλον, enképhalon, „a
koponyában”) [a gerincesek központi
idegrendszerének
a
koponyaüregben
elhelyezkedő része, a kognitív funkciókért is
felelős szerv]
3768
Są to:
1. kresomózgowie (telencephalon)
2. międzymózgowie (diencephalon)
3. śródmózgowie (mesencephalon)
4. tyłomózgowie wtórne (metencephalon)
5. rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony)
(myelencephalon lub medulla oblongata)
Klinicyści często używają uproszczonego
podziału:
1. półkule mózgu
2. pień mózgu
Wyróżnia się trzy opony mózgowia (meninges
encephali):
1. opona twarda mózgowia (dura mater
encephali) – najbardziej zewnętrzna
2. pajęczynówka mózgowia (arachnoidea
encephali) – środkowa
3. opona miękka mózgowia (pia mater
encephali) – bezpośrednio przylegająca do
mózgowia
Agy - (Encephalon) részei:
1. Előagy - (Prosencephalon)
1. Nagyagy - (Telencephalon; Cerebrum)
2. Köztiagy (Diencephalon)
2. Középagy - (Mesecephalon)
3. Rombuszagy - (Rhombencephalon)
1. Nyúltvelő - Medulla oblongata)
2. Híd (Pons)
3. Kisagy - Cerebellum)
4. Gerincvelő - (Medulla spinalis); Szakaszai:
nyaki (cervicalis), mellkasi (thoracalis),
ágyéki (lumbalis), keresztcsonti (sacralis),
farkcsonti (coccygealis).
mózg elektronowy [dawna nazwa komputera] –
(dawno) elektromos agy; számítógép,
kompúter
mózg sobie nad czym suszyć – töprengeni; töri a
fejét vmin
mózgoczaska – (bonctan) agykoponya
mózgowie (łac. encephalon) [obok rdzenia
kręgowego część ośrodkowego układu
nerwowego. Na mózgowie składa się mózg,
móżdżek i rdzeń przedłużony. Między
neuronami czuciowymi i ruchowymi
-
Wersja 01 01 2017.
rozmieszczone są komórki kojarzące.
Wewnątrz
mózgowia
wyróżniamy
skupienia komórek nerwowych - jądra
(nuclei) i kora. Wypustki wychodzące z
jąder tworzą wiązki oraz spoidła.] –
nyúltagy, agyvelő
mózgowiec [niezwykle bystry i inteligentny
człowiek] – (közb.) megfontolt, racionális
ember; észember
mózgownica – korlátolt agy
mózgowy, -a, -e – agy-, agyi, agyvelőmóżdżek [1. część mózgu, której działanie polega
na
koordynowaniu
ruchu
mięśni;
2. potrawa z mózgu cielęcego lub
wieprzowego]
–
(anatómia)
kisagy;
(potrawa) velő
móżdżek cielęcy – borjúvelő
MP3 (MPEG Layer 3) [np. Oda do Radości - po
polsku.mp3] – MP3 (MPEG Layer 3) [1.
veszteséges hangtömörítési eljárás; 2. szinte
CD hangminőséget nyújtó, de az audio CDnél
10-szer
tömörebb
digitális
hangformátum;
nagyon
népszerű
az
Interneten és CD-ROM-on egyaránt; a fileok kiterjesztése .mp3; 3. Hanganyagok
tömörítésére használt MPEG-1 layer 3
szabvány; 4. hatékony hang/zene tömörítő
eljárás; az MPEG munkacsoport által
kidolgozott MP3 kódolás gyakorlatilag CD
hangminőség mellett a hagyományos CDfelvétel tárterületének csak 1/10-ét igényli;
egy MP3-CD tehát 10 hagyományos CD
zeneanyagát képes tárolni; a jövőbeli
kétoldalas, 18 GB-s DVD lemez pedig 260
CD-nek megfelelő zene tárolására lesz
képes! élő Internet-adás esetben az MP3kódolás a "CD-minőséghez" legalább 128
kbps-es hálózatot igényel (ISDN), de
egyszerűbb követelményeknél 33,3 kbps-es
modem is használható; az MP3-állományt
".mp3"
kiterjesztéssel
jelölik;
zenekedvelőknek megjelentek az első, Weben használható MP3-keresők is, pl.a
mp3.lycos.com/; az MP3-kódolás további
alkalmazása mozgó mechanizmusok nélküli,
szilárdtest memóriákra alapozott u.n. chiprögzítőkben várható: egy 64 MByte-os
SRAM 33,3 kbps-es lejátszásnál 4 óra zene
tárolására képes; ugyanakkor megjelentek a
piacon az MP3-korongok is, hozzájuk
tartozó,
PC-ktől
teljesen
független,
hordozható lejátszókkal; az eredeti MP3
kódolásnak időközben több, hatékonyabb
vetélytársa is szabványosításra vár; ilyenek
pl. az IBM 'RealPlayer (G2)', a Microsoft
'Windows Media Technology', az AT&T
'a2b' valamint az Apple MPEG-4-el azonos
'QuickTime 4.0' tömörítő eljárása; 2001-ben
3769
megjelent a német Frauenhofer Gesellschaft
által kidolgozott mp3PRO kódolás, mely
ugyanolyan hangminőség mellett csak fele
tárhelyet igényel; további előnye, hogy a
hozzá tartozó enkóder program is ingyen
letölthető az RCA/CT honlapjáról]
MPEG (ang. Moving Picture Experts Group)
[grupa robocza ISO/IEC zajmująca się
rozwojem standardów kodowania audio i
wideo, a także zatwierdzona przez ISO
grupa powszechnie stosowanych formatów
zapisu danych zawierających obraz i
dźwięk. Wśród tych standardów znajdują
się m.in. najpopularniejszy format
kompresji
dźwięku,
stosowany
w
komputerach osobistych i przenośnych
odtwarzaczach muzycznych (MP3) oraz
opracowany dość dawno przez grupę
niezależnych ekspertów standard do
zapisu filmów (Video CD, DVD) i
transmisji telewizji cyfrowej (MPEG 2).]
– MPEG (Motion Pictures Expert Group)
(mozgóképszakértők
csoportja
által
kidolgozott audio- és videótömöritési
szabvány) [1. A filmipar a CD
megjelenésekor felismerte a CD-ben rejlő
lehetőségeket, és évek óta kiemelt
figyelemmel kíséri az optikai adattárolást,
különösképpen az adattömörítés fejlődését.
A Vörös Könyvben specifikált CD
adatátviteli sebessége 1,4 Mbit/s. Ez a
sebesség nem teszi lehetővé a filmipar
számára kielégítő minőségű mozgókép és
sztereo hang CD-ről történő lejátszását. A jó
minőségű VHS eléréséhez minimum 165
Mbit/s adatátviteli sebességre lenne szükség.
Ahhoz, hogy ezt a nagyságrendekkel
nagyobb
adatátviteli
sebességet
minőségveszteség nélkül le lehessen
konvertálni
1,4 Mbit/s
adatátviteli
sebességre, majd ahhoz, hogy a lejátszáskor
megközelítően eredeti minőségben lehessen
visszaállítani a rögzített képet, különleges
videotömörítő eljárást kellett kidolgozni. Az
eredmény az MPEG-1 lett, amit 1993-ban
szabványosítottak
(ISO
11172).
Számítástechnikai környezetben történő
alkalmazásra dolgozták ki az MPEG-1-et. Az
eljárás elve hasonlít az ADPCM audio
tömörítéséhez. Az MPEG-1 tömörítéssel
elérhető a 200:1 tömörítési arány. Ez az
eljárás
PAL
rendszerben
352×288 képpont/kép és 25 kép/s, NTSC
rendszerben
352×240 képpont/kép
és
30 kép/s felbontás mellett, 156 Kbyte/s
(1,5 Mbit/s) adatátviteli sebességnél VHS
minoségű képet garantál. A 120 mm
átmérőjű CD-n ezzel az eljárással 74 perc
videofilm rögzíthető. A digitalizált video
-
Wersja 01 01 2017.
képsorozat redundanciájának csökkentése
érdekében három típusba sorolták a
képsorozatokat. Az első típus az I-képek (IFrames) csoportja, amelyek teljes képernyős
információt tartalmaznak. A második a Pképeké (P-Frames), ezek csak az I-képek
közötti különbségeket tartalmazzák. A
harmadik a B-képeké (B-Frames), melyek
leírják a változás módját az I-képek és a Pképek között. A B-képekből a kódoláskor
szükség szerint egy vagy több generálódik. A
tárolt képinformáció megfelelő sorrendbe
rakását az MPEG encoder végzi. A VHS
minőséghez elegendő a 2 I/s-os (két I-kép
másodpercenként) kódolás. Az MPEG-1
nemcsak mozgóképek, hang tömörítésére is
alkalmas. A tömörítés 8:1, a mintavételi
frekvencia 44,1 kHz, amely közel CD-A
minőségű hangzást biztosít. A Philips a CD-I
rendszereiben ezt a tömörítő eljárást
használja. Az MPEG-2 az MPEG-1 javított
változata, egy olyan továbbfejlesztett
tömörítési eljárás, amelynek minősége
megfelel az úgynevezett „Hollywood
quality”-nek vagy a „broadcast quality”-nek.
(PAL
rendszerben
720×576 képpontos
felbontás, 50 frame/s biztosítható.) A
legújabb MPEG változat az MPEG 3, amely
alkalmazásával 10 hagyományos CD
tartalma írható fel egyetlen CD-re. Ehhez
speciális kódolóprogram szükséges. 2.
digitális videofilmek tömörítési és tárolási
formátuma; valójában több különböző
szabvány
összefoglaló
neve,
melyet
különböző célokra fejlesztettek ki; a legújabb
változat az MPEG-4, mely az Apple által
kidolgozott
QuickTime
megoldást
szabványosítaná kifejezetten az Interneten
való videosugárzásra. 3. Video- és
hangtömörítési mód, a név a Motion Picture
Group rövidítése. Az MPEG képtömörítés
első képe referenciaként szolgál, a további
képek
csak
az
előzőhöz
képesti
különbségeket tartalmazzák. Veszteséges
tömörítés, azaz nem minden információ
állítható vissza. Az MPEG-1 1,5 Mbit/sec
átvitellel 30 darab 352x240 felbontású
képkockát biztosít másodpercenként. Az
MPEG-2 tömörítés állandó vagy változó
bitsebességgel folyhat. 4. Meglehetősen
elterjedt mozgóképformátum. Ezzel a plugin-nel MPEG filmeket lehet betölteni a
GIMP-be és az Animation Player plug-in-nel
le is lehet őket játszani. Azért igazán hasznos
ez plug-in, mert a betöltött MPEG filmeket
GIF animációként is le tudjuk menteni (arra
persze figyeljünk, hogy a felesleges
képkockákat távolítsuk el előtte). A GIMPben készült animációk nem mentehők el
3770
MPEG-ként ...még. 5. az MPEG-1...4 az
MPEG szakértőcsoport által kidolgozott,
szabványosítást nyert audio + video
tömörítési eljárások, digitális rögzítés és
átvitel céljából; az MPEG-1 szabvány t.k. a
CD-ROM lemezeken használatos (1,5
Mbps): ennél a bitsebességnél az európai
PAL-rendszerű TV-adások minőségénél
valamivel gyengébb képminőség érhető el;
az MPEG-2 a PAL-adások képminőségét
meghaladó szabvány; digitális TV-nél,
valamint a DVD lemezeknél használatos (68Mbps); az MPEG-3 nem jött létre; célja a
HDTV volt, de annak igényeit bedolgozták
az MPEG-2-be; az MPEG-4 új javaslat, az
Apple QuickTime eljárásán alapszik; célja a
platformfüggetlen, az Interneten folyamatos
(streaming) video technikával átvihető,
kisfelbontású video szabványosítása (pl. 0,5
Mbps-ig); a japán NEC 1999 végére,
hordozhatható készülékekhez, MPEG-4
'kisvideo' (176x144 képpont és 10-15
kép/mp) codec chipet tervez; [magához a
mobil
video
adatátvitelhez
a
mai
mobiltelefonok technikájától (9 kbps)
lényegesen hatékonyabb átviteli technikák
szükségesek (64 kbps...x Mbps), melyeken
ugyan már dolgoznak, melyek azonban még
szabványosításra várnak; 6. Az MPEG az
angol Moving Picture Experts Group
(magyarul: mozgóképszakértők csoportja)
rövidítése. Ez a csoport dolgozta ki az
MPEG-1 és MPEG-2 szabványokat is.]
- MPEG-1 Moving Pictures Expert Group 1
- MPEG-21 Moving Pictures Expert Group 21
MPLS (ang. Multiprotocol Label Switching) [1.
technika stosowana przez routery, w
której trasowanie pakietów zostało
zastąpione przez tzw. przełączanie etykiet.
2. Wieloprotokołowy sposób rutowania
pakietów przez sieć IP bazujący na
technice etykietowania (Label Switching),
pochodzącej z technologii ATM.] –
Multiprotocol Label Switching (MPLS) [egy
internetes hálózati protokoll, amelyet főleg
nagy teljesítményű
gerinchálózatokban
alkalmaznak.]
MPPP (Multi Link Point to Point Protocol) (protokół PPP wielu łączy) [Umożliwia
posługiwanie się połączeniami dial-up do
korzystania z wielu łączy.] - MPPP MultiLink
Point-toPoint
Protocol
(többkapcsolatú pont-pont protokol)
MPX, czyli Multi-pointer X Server [ jest
odpowiednikiem Linuksowym Microsoft
Surface. Jest on modyfikacją do
istniejącego X.Org. Wykorzystuje on
ekran dotykowy, ale wielopunktowy
-
Wersja 01 01 2017.
Mr.
(Multi-Touch). Dzięki temu dostarcza
wiele kursorów naraz. Takie rozwiązanie
ma zastąpić dotychczasową mysz i
klawiaturę (jeśli ta będzie ekranowa)
znane od wielu lat. Pozwala również na
pracę wielu użytkowników naraz.] – MPX
(Multi-pointer X Server) [A nemrég
megjelent Multi-Pointer X Server (MPX)
beta verziója, lehetővé teszi a megszokott
desktop környezetekben (például GNOME
vagy KDE) az egyes elemek többszörös
pointer-ekkel
való,
érintőképernyőn
keresztüli használatát.]
Rogers’
Neighborhood
[telewizyjny
program dla dzieci, emitowany od końca
lat 60. XX wieku.] – Mr. Rogers'
Neighborhood (Mr. Rogers szomszédai)
[amerikai televíziós műsor gyerekeknek]
MRAM (ang. Magnetoresistive Random Access
Memory) [rodzaj pamięci nieulotnej RAM
wykorzystującej
tunelowy
efekt
magnetorezystancyjny
lub
zjawisko
gigantycznego magnetooporu. Element
pamięciowy zbudowany jest z trzech
warstw:
miękkiej
warstwy
ferromagnetycznej,
niemagnetycznej
bariery tunelowej i twardej warstwy
ferromagnetycznej
oraz
z
oplotu
przewodnika.
Zapis
polega
na
przemagnesowaniu miękkiego materiału
magnetycznego przez płynący prąd, co
powoduje zmianę rezystancji złącza.
Odczyt dokonywany jest przez pomiar
rezystancji.
Pierwsze
prace
nad
pamięciami MRAM dokonał IBM.
Obecnie najbardziej zaawansowani w tej
technologii są Altis Semiconductor i
Freescale Semiconductor (dawniej dział
półprzewodników firmy Motorola).] –
MRAM (Magnetoresistance Random Access
Memory) (nem felejtő memória) [mágneses
elven működő rétegeket tartalmaz, melyek a
polarizáció módosításával képesek az
adattárolásra. Ezek a rétegek párosával
értendőek, vagyis az egy bitet tároló cellákon
belül kettő található ezekből. Az egyik réteg
polaritása állandó, míg a másik rétegé áram
segítségével
megváltoztatható.
Ennek
3771
megfelelően a cellán belül két állapot állhat
fent, azaz a rétegek polaritása vagy
megegyezik, vagy eltér. Ez a különbség teszi
lehetővé
az
információk
tárolását.
Természetesen az MRAM nem felejtő
memória, így a PRAM mellett a
flashmemóriák
leváltására
kiválóan
alkalmasak. Sőt, az MRAM óriási előnye az
előbbi technológiákkal szemben, hogy a
cellák sosem fáradnak el, vagyis nincs
maximalizálva az írási ciklusok száma.]
mroczek posrebrzony (Vespertilio murinus)
[niewielki owadożerny nietoperz] –
fehértorkú denevér (Vespertilio murinus
Linnaeus, 1758)
mroczki [1. drobne, ciemne, ruchome plamki
pojawiające się w polu widzenia; 2.
(medycyna) w medycynie ruchome lub
stałe zamglenie oczu w polu widzenia,
spowodowane przez zmiany zapalne,
naczyniowe bądź zanikowe w siatkówce
oka albo w nerwie wzrokowym. Mroczki
są typowym, wczesnym symptomem
jaskry, ale i innych chorób takich jak na
przykład nowotwory mózgu. Mroczki
najczęściej występują u krótkowidzów.
Mroczki migocące (scotoma scintillans) są
obserwowane w migrenach z aurą.] –
(scotoma) látótérkiesés; (orvosi) káprázat
mroczki mi stanęly w oczach – elszédültem
mrocznawy, -a, -e – sötét, félhomályos
mrocznie, mroczno – sötéten, homályosan,
borúsan
mroczność – homály
mroczny, -a, -e [1. pogrążony w mroku,
niedostatecznie oświetlony; 2. o świetle:
nierozpraszający
mroku;
3. pełen
tragizmu, cierpienia lub grozy] –
homályos, sötét, borús, borongós, (pomury)
komor, sivár
mroczyć [czynić mrocznym, przysłaniać światło]
– elhomályosítani, elsötétíteni
mroczyć się [pogrążąć się w mroku, ciemnieć] –
sötétülni, borulni
-
Wersja 01 01 2017.
mrok [1. ciemna szarość, która pojawia się po
zachodzie słońca lub po zgaszeniu światła
albo wypełnia słabo oświetlone miejsca;
2. to, co otacza wydarzenia odległe,
zapomniane,
często
niewyjaśnione;
3. ciemne, złe strony czyjegoś charakteru,
życia, historii, dziejów] – homály,
szürkület, alkony, alkonyat, sötétség;
vaksötét
mrok zapada – alkonyul, homályosodik, leszáll az
alkony
mrowi, -ia, -ie – hangya-, hangyára vonatkozó
mrowi dreszcz – (átv.) bizsergés, borsódzás
mrowić [drętwieć, cierpnąć, drżeć] – zsibbadni,
elzsibbadni, eltompulni, meggémberedni,
megdermedni; dermedni,
megdermedni;
merevedni, megmerevedni; (zęby) vásni,
elvásni (fog)
mrowić się [1. zapełniając tłumnie jakieś
miejsce, poruszać się w różnych
kierunkach;
2. o
miejscach:
być
zapełnionym przez ruchliwy tłum lub rój
zwierząt; 3. o przedmiotach: pojawiać się,
występować masowo; 4. o wielkiej liczbie
ludzi, zwierząt: poruszać się w różne
strony; roić się] – nyüzsögni, hemzsegni;
zsibongani
mrowie [1. wielka ilość, liczba kogoś lub czegoś;
2. mrowienie, dreszcze, ciarki] – (mnóstwo
mrówek) hangyasereg; (mnóstwo) tömeg,
sűrű, nyüzsgő embertömeg; (uczucie)
borzongás, borzadás
mrowie ludzkie snuło się po ulicach – nyüzsgő
embertömegek lepték el az utcákat, nyüzsgő
embertömeg hullámzott az utcán végig
mrowie mnie przechodzi – a hátam borsódzik;
végigfut rajtam a borzadás; futkos rajtam a
hideg
mrowie mnie przechodzi – borsódzik a hátam;
futkos a hátamon a hideg
mrowienie [1. drętwienie, cierpnięcie odczuwane
w kończynach na skutek zaburzeń w
dopływie krwi; 2. mrowienie w rękach i
nogach] – nyüzsgés; zsibbadás
3772
mrowisko [1. gniazdo mrówek; też: skupisko
mrówek zamieszkujących to gniazdo;
2. wielkie skupisko ludzi; 3. gniazdo
budowane przez owady z rodziny
mrówkowatych] – hangyaboly
mrozić [1. o mrozie, zimnie, wietrze: przenikać,
przejmować chłodem; 2. o mrozie:
powodować
przemarznięcie
roślin;
3. poddawać
coś
działaniu
niskiej
temperatury;
4. pozbawiać
pewności
siebie lub odwagi] – fagyasztani,
megfagyasztani;
(átv.)
lehűteni,
megdermeszteni, kedvét szegni
mrozić się [stawać się coraz chłodniejszym] –
fagyani,
megfagyni;
(átv.)
lehűlni,
megdermedni
mrozoodporny, -a, -e [odporny na mróz, na
działanie niskich temperatur] – fagytűrő,
fagyálló
mrozoodporność – fagyállóság
mroźnie, mroźno – fagyosan, jéghidegen
mroźny, -a, -e [bardzo zimny, lodowaty] –
fagyos, hideg, jeges, jéghideg
mroźny dzień – fagyos nap
mroźny styczeń – hideg január
mroźny wiatr – jeges szél
mrożąncy krew w żyłach – vérfagyasztó
mrożarnia – hűtőház, hűtőkamra
mrożenie – fagyás, fagyasztás
mrożonka [produkty spożywcze zamrożone i
przechowywane w niskiej temperaturze] –
jegelt, fagyasztott, v. mélyhűtött gyümölcs és
ételek
mrożonki – mileritáru; mélyhűtött készítmények
mrożony, -a, -e – fagyasztott, jeges, jegelt; jégbe
hűtött
mrożona kawa – jegeskávé
mrożone mięso – fagyasztott hús
mrówa [duża mrówka] – nagy hangya
mrówczany, -a, -e – hangyamrówczany kwas – hangyasav
mrówczo – hangyásan
mrówczy, -a, -e [1. dotyczący mrówek;
2. wytrwały, żmudny] – hangyamrówcza
praca
–
hangyaszorgalom;
hangyamunka; hangyaszorgalommal végzett
munka
mrówcze
jaja
[poczwarki
mrówek
przypominające kształtem jajeczka] –
hangyatojás [igen magas fehérjetartalmú és
kalóriadús táplálék]
mróweczka [zdrobnienie od: mrówka] –
hangyácska
mrówka
[1. mały
owad
żyjący
w
zorganizowanych
społeczeństwach;
-
Wersja 01 01 2017.
2. osoba bardzo pracowita i wytrwała; 3.
jaśnieje wielkim przykładem w Piśmie
Świętym, jest pracowita, nie ma nad sobą
władców, sama wie, co robić i chętnie
spełnia zadanie, nadane jej przez
Stwórcę.] – hangya; bizsergés
mrówka faraona (faraonka) (Monomorium
pharaonis) [1. gatunek owadów z rzędu
błonkoskrzydłych; 2. bardzo mała
mrówka
żywiąca
się
produktami
spożywczymi] – Fáraóhangya (Monomorium
pharaonis) [Trópusi rovar, hazánkba az
1970-es években hurcolták be.]
mrówki [pot. uczucie drętwienia, cierpnięcia] –
zsibbadás,
elzsibbadás,
dermedés,
megdermedés, tompultság
mrówki chodzą mi po plecach – bizsereg a hátam
mrówki liściożerne – levélrágó hangyák
mrówkojad [zwierzę o długim, lepkim języku,
żywiące się mrówkami i termitami, żyjące
w Ameryce Południowej] – hangyász
A hangyászfélék alrendjébe 2 család és 4 faj tartozik:
 Család: Myrmecophagidae
o Sörényes hangyász (Myrmecophaga tridactyla)
o Dolmányos hangyász (Tamandua tetradactyla)
o Északi hangyász vagy mexikói dolmányos
hangyász (Tamandua mexicana)
 Család: Cyclopedidae
o Törpehangyász (Cyclopes didactylus)
mrówkojad czteropalczasty [zob. tamandua] –
Dolmányos
hangyász
(Tamandua
tetradactyla L.); tamandua
Sörényes hangyász (Myrmecophaga tridactyla)
Mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla;
mrówkojad trójpalczasty) [gatunek ssaków
łożyskowych z rzędu szczerbaków.
Zwierzęta tego gatunku występują w
Ameryce Środkowej i Południowej.] –
Sörényes
hangyász
(Myrmecophaga
tridactyla)
3773
mrówkolew [drapieżny owad, którego larwy
żywią się mrówkami] – hangyaleső lárvája
mrówkowaty, -a, -e – hangyaszerű
mrówkowy, -a, -e – hangyamróz [1. dotkliwe zimno, gdy temperatua spada
poniżej 0oC; 2. pot. szron, szadź] – fagy,
zimankó, hideg, dér [jest pięć stopni mrozu:
öt fok hideg van]; (átv.) dér; ősz haj;
zúzmara
mrozy lutowe – februári fagyok
mrozy styczniowe – januári fagyok
mrozy [starzec cyneraria, popielnik] – (növ.)
cyneraria
mróz bierze – fagyni kezd, fagy
mróz chwycił – beállott a fagy
mróz dochodził do dziesięciu stopni – mintegy tíz
fok hideg volt; a fagy elérte a tíz fokot (– 10
0
C)
mróz dziesięciostopniowy – tízfokos hideg
mróz falguje – a fagy enyhül v. enged
mróz haftuje na szybach – a fagy jégvirágokat fest
az ablakra
mróz kilkustopniowy – néhány fokos fagy
mróz łagodnieje – a fagy enged
mróz nie do wytrzymania – farkasordító hideg
mróz parzy – a fagy csíp
mróz pięciostopniowy – ötfokos fagy
mróz potrzyma długo – a fagy hosszú ideig tart
mróz powarzył kwiaty – a fagy megcsípi a
virágokat
mróz przejmuje do kości – a hideg átjárja a
csontokat v. velőig áthatol
mróz przenikliwy – metsző hideg, éles fagy
mróz puszcza – a fagy felenged
mróz puścił – a fagy felenged
mróz szczypie w twarz – a hideg csípi az arcot
mróz ściął wodę w lód – a fagy jéggé fagyasztotta
a vizet
mróz trzyma – tart a fagy; a fagy tovább tart, tartós
fagy van
mróz zelżał – felengedett a fagy; a hideg v. fagy
engedett
mróz złagodniał – a fagy megenyhült
mróz zwarzył kwitnące drzewa – a fagy
megcsípte a virágzó fákat
mróz zwolniał – a fagy felengedett v. megenyhült
mrózący krew w żyłach – vérfagyasztó
mru-mru – (hangu.) bumm-bumm
mruczando [żart. mruczenie, nucenie melodii bez
słów] – (zene) dudolva; (tréf.) dudolászás,
dúdolgatás
-
Wersja 01 01 2017.
mruczeć (mruczy) (mruknąć) – dohogni, morogni,
mormogni, mormolni; dünnyögni; dörmögni,
brummogni; (kot) dorombolni
mruczeć pod nosem – dörmög a bajsza alatt;
bajusza alatt dörmög v. dünnyög; motyogni
mruczek [1. zdrobnienie od: mruk; 2. (daw)
Niegdyś
ulubiona
towarzyska
gra
młodzieży.] – mogorvácska
mruczenie [cichy, niski, przeciągły dźwięk
wydawany zwłaszcza przez kota] –
morgás, mormolás, dörmögés; mormogás
mruganie – pislogás, kacsintás, pislantás
mrugnąć — mrugać [1. poruszyć szybko
powiekami;
2. zaświecić
nierównym,
przerywanym światłem] – hunyorítani,
hunyorgatni; pislantani, pislogni; kacsintani;
pislákolni
mrugać – hunyorogni, kacsintani, kacsintgatni;
pislogni; pislákolni (tűz, csillagok)
mrugać na kogo – kacsintgatni, kacsintani vkire
mrugać (oczami) – pislogni, hunyorogni
mrugnąć na kogo – kacsintani vkire
mrugnąć okiem v. oczkiem – kacsintani,
rákacsintani vkire
mrugnienie, mrugnięcie – kacsintás, hunyorítás
mrugnienie oka – hunyorgás
mruk [pot. osoba małomówna i nietowarzyska] –
zsémbes ember, dörmögő medve; (ponury)
komor ember, sötét, zordon, mogorva,
morózus
mrukliwość – mogorvaság, durcásság
mrukliwy, -a, -e – zord (ember), morgó, dörmögő,
zsémbes, zsémbelődő; morcos; morgós
mruknąć — mruczeć (mruczeć) [1. zwykle o
zwierzętach: wydać cichy, niski dźwięk;
2. powiedzieć coś cicho, niewyraźnie,
niezrozumiale; 3. mruczeć: nucić jakąś
melodię, śpiewać bez słów; 4. mruczeć:
niezbyt głośno narzekać, protestować; 5. o
3774
przedmiotach, zjawiskach itp.: wydać
niski, przeciągły dźwięk] – dohogni,
morogni, rámorogni, dörmögni, mormogni
dünnyögni; felmordulni, dorombolni
mruknąć co pod nosem – bajusza alatt mormol v.
morog vmit
mruknięcie – mordulás
mrużenie, mrużenie oczu – hunyorítás,
szemhunyorítás
mrużyć [przymykać powieki] – hunyorogni,
hunyorítani, hunyorgatni
mrużyć oczy na co – szemet hunyni vmire
mrużyć się [o oku, powiece: przymykać się] –
kissé becsukódni; hunyorogni
mrzeć [1. umierać; 2. kończyć się, zanikać] –
elhalni, haldokolni
mrzonka [pomysł, zamiar niemożliwy do
urzeczywistnienia] – agyrém, képzelgés,
üres ábránd, teljesíthetetlen vágy
-
Wersja 01 01 2017.











MRZONKA





Film fabularny - telewizyjny
Produkcja: Polska
Rok produkcji: 1985
Premiera: 1985. 12. 11
Dane techniczne: Barwny. 63 min.
Stary, schorowany Żyd wspomina świat, który zaginął
i modli się o łagodną śmierć, o to, aby w tej ostatniej
chwili przybył do niego Jezus i zabrał go na drugi
brzeg. Ta historia zapisana przez Antoniego
Słonimskiego stała się inspiracją filmowej humoreski.
"Mrzonka" to nostalgiczna i pełna metafor opowieść
o cudownym pojawieniu się Chrystusa na ulicach
współczesnej Warszawy. Bohater filmu wstrząśnięty
cudem relacjonuje to niezwykłe wydarzenie
cierpliwemu lekarzowi.
Ekipa













Reżyseria: Janusz Majewski
Współpraca reżyserska: Paweł Unrug,
Grażyna Briscombe, Grażyna Olewniczak
Scenariusz i dialogi: Janusz Majewski
Zdjęcia: Włodzimierz Precht
Operator kamery: Damian Skóra
Współpraca
operatorska:
Marcin
Ożogowski, Piotr Lipiec, Janusz Mroczek,
Wiesław Panek
Scenografia: Andrzej Haliński
Współpraca
scenograficzna:
Micha
Sulkiewicz, Robert Czesak, Kami Kuc
Dekoracja wnętrz: Teresa Gruber
Współpraca
dekoratorska:
Zdzisław
Kobyliński, Wiesław Paraszczak
Kostiumy: Teresa Jobda
Współpraca kostiumograficzna: Ewelina
Zarychta, Jerzy Szóstak
Muzyka i Dyrygent: Jerzy Matuszkiewicz
Wykonanie muzyki: Panajot Bojadżijew
(skrzypce)
Dźwięk:
Janusz Retzer
Współpraca dźwiękowa: Tomasz Rzepecki,
Andrzej Sadowski
Montaż: Elżbieta Kurkowska
Współpraca montażowa: Piotr Budnik,
Jerzy Bakuła
Charakteryzacja: Janina Chmielińska
Współpraca charakteryzatorska: Dariusz
Kisson
Kierownictwo produkcji: Teresa Dworzecka
Współpraca produkcyjna: Paweł Hegeman,
Urszula Nowosielska, Tomasz Nogowski,
Zdzisław Gębicz, Barbara Durczyńska,
Agnieszka Grygoriew
Produkcja:
Centralna
Wytwórnia
Programów i Filmów Telewizyjnych Poltel
(Warszawa)
Obsada aktorska: Włodzimierz Boruński
(pan B.), Edward Rączkowski (krawiec Saul
Rajzeman vel Stanisław Dubieński), Szymon
Szurmiej (Nowosielski), Wiesław Drzewicz
(klient Rajzemana), Jan Kobuszewski
(Białoskórnik, klient Rajzemana), Marek
Kondrat (aktor Durasz), Norik Owsepian (2:
Chrystus, lekarz), Józef Pieracki (doktor
Weinstein
vel
Walicki),
Zbigniew
Buczkowski
(milicjant),
Włodzimierz
Gołaszewski (dziennikarz Dziennika TV),
Andrzej Grzybowski (dyrektor protokołu
dyplomatycznego z MSZ), Józef Fryźlewicz
(Jan Galica z Szaflar), Helena Kowalczyk
(żona pana B.), Jerzy Zygmunt Nowak
(towarzysz z MSZ), Bogusław Sobczuk
(komentator
"Wiadomości
Chwili"),
Zygmunt Fok (boy hotelowy w "Victorii"),
Jan Jurewicz (milicjant), Zbigniew Korepta
(urzędnik
eksmitujący
Rajzemana),
Krystyna Puchała, Bogusław Sar (milicjant),
Maciej Wasilewski, Krzysztof Wróblewski
Nagrody filmowe


1987 - Janusz Majewski Berlin (F RadiowoTelewizyjny "Prix Futura")-wyróżnienie za
reżyserię
1986 - Włodzimierz Boruński Nagroda
Przewodniczącego Komitetu d/s Radia i
Telewizji
MS-CHAP (ang. Microsoft Challenge Handshake
Authentication
Protocol)
[to wersja
protokołu
uwierzytelniania
CHAP
przedstawiona przez firmę Microsoft.
Istnieją dwie wersje protokołu: MSCHAPv1 (RFC 2433) i MS-CHAPv2 (RFC
2759). Obsługę protokołu MS-CHAPv2
dodano w systemach serwerowych
Windows 2000 i nowszych (Windows
2003, Microsoft Windows Server 2008),
klienckich Windows 98 i Windows 95 z
uaktualnieniem
Windows
Dial-Up
Networking 1.3 Performance & Security
3775
Upgrade i nowszych. W systemie
klienckim Windows Vista wycofano
wsparcie dla MS-CHAPv1.] – MS-CHAP
(ang. Microsoft Challenge Handshake
Authentication
Protocol)
[hitelesítési
eljárásból generált titkosító kulcs]
MSI (medium-scale integration - integracja w
średniej skali) - MSI Medium-Scale
Integration
(közepes
bonyolultságú
integráció)
MSN od The Microsoft Network [zestaw
serwisów internetowych udostępnianych
przez amerykańską firmę Microsoft. MSN
zaczął swoje działanie 24 sierpnia 1995
roku w połączeniu z wprowadzeniem na
rynek systemu operacyjnego Microsoftu:
Windows 95. Według serwisu Alexa.com
jest szóstą stroną na świecie co do ilości
odsłon.] – (ang.) MSN, The Microsoft
Network (Microsoft Network) [1. internetes
portál; 2. 1. a Microsoft cég által indított
előfizetős
magánhálózat
és
tartalomszolgáltatás az Interneten; újabban
egyre több ingyenes és nyilvános
szolgáltatást is kínál, 2. a Microsoft Hotmail
ingyenes
levelezőjéhez
kapcsolódó
szolgáltatás, egy világméretűre bővített talk
program.
Csevegőprogram:
jelzi,
ha
kiválasztott partnereink on-line elérhetők;
két- vagy többoldalú beszélgetéseket
folytathatunk.
Lásd
még:
http://www.msn.com/. ]
msza [1. w Kościele katolickim i prawosławnym:
nabożeństwo będące przypomnieniem
Ostatniej Wieczerzy i symbolicznym
urzeczywistnieniem ofiary Chrystusa na
krzyżu; 2. utwór muzyczny oparty na
tekście mszy] – (lat. missa), mise v.
szentmiseáldozat; a rk. egyház istentisztelete
Msza, cykliczna forma wokalna lub wokalnoinstrumentalna, reprezentatywna dla liturgii
Kościoła rzymsko-katolickiego. Rozróżniamy w
niej 2 rodzaje śpiewów: ordinarium missae, czyli
stałe części mszy z niezmiennymi tekstami
(Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus,
Agnus Dei) oraz proprium missae, czyli części
mszy zmieniające się w zależności od
uroczystości (introit, graduał, alleluja, sekwencja,
offertorium, communio). — Opracowaniu
muzycznemu podlegał z reguły cykl ordinarium.
Pierwsze
polifoniczne
opracowania
poszczególnych części mszy pojawiły się w
końcu XI w. Pierwszym zachowanym w całości
opracowaniem wielogłosowym cyklu ordinarium
missae, dokonanym przez jednego kompozytora,
jest 4-głosowa msza Notre Dame G. de Machault
z 1364. Podstawą konstrukcyjną mszy, podobnie
jak w motecie, był cantus firmus - głos tenorowy
z melodią zaczerpniętą z chorału. — W XV w.
wykształciła się tzw. missa parodia, w której jako
cantus firmus występowały melodie świeckie (np.
-
Wersja 01 01 2017.
L'homme armé G. Dufaya). W twórczości
kompozytorów niderlandzkich msza osiągęła
kunsztowną formę polifoniczną. Zalecenia soboru
trydenckiego (1563) doprowadziły do powstania
prostszego, bardziej czytelnego, sylabicznodeklamacyjnego
Palestrynowskiego
stylu,
reprezentującego tzw. szkołę rzymską. — W
baroku powstała msza typu kantatowego, z
ariami, duetami, fragmentami chóralnymi i
akompaniamentem instrumentalnym. Szczytowy
punkt rozwoju osiągnęła ona w Wielkiej Mszy hmoll J.S. Bacha. W klasycyzmie ukształtowała się
msza symfoniczna (np. Msza c-moll KV 427 i
Msza koronacyjna C-dur KV 317 W.A. Mozarta,
6 ostatnich mszy J. Haydna, Missa solemnis L.
van Beethovena).
http://portalwiedzy.onet.pl/17203,,,,msza,haslo.html
1.
2.
3.
4.
[Religie]
[Religie]
[Religie]
[Literatura]
msza suma lub roraty
msza prowadzona w ornacie
msza z homilią
msza "... za miasto Arras"
msza "... za miasto Arras"
5. [Literatura]
Szczypiorskiego
6. [Religie]
msze czarna u satanistów
7. [Religie]
msze odprawia ją kapłan
8. [Religie]
msze odprawia ją ksiądz
9. [Religie]
msza odprawiana przy ołtarzu
10. [Religie]
msza odprawiana w ornacie
11. [Religie]
msza rezurekcja
12. [Religie]
msza roraty
13. [Religie]
msza i solemnis, i brevis
14. [Przysłowia] msza cena Paryża wg Henryka IV
15. [Religie]
msza nabożeństwo
16. [Religie]
msza odprawiana za spokój duszy
17. [Religie]
msza celebrowna
18. [Muzyka]
msza słynna h-moll Bacha
msza jedna z form liturgicznych
19. [Religie]
nabożeństwa
nabożeństwo pojmowane jako ofiara
20. [Religie]
Ciała i Krwi Chrystusa
msza polowa, odprawiana pod gołym
21. [Religie]
niebem
22.
można na nią dać, zamówić, zakupić
23. [Religie]
można do niej służyć
kompozycja muzyczna oparta na
24. [Muzyka]
tekstach liturgicznych, mszalnych
msza polowa-odprawiana na
25.
wolnym powietrzu
26. [Religie]
msza wotywa lub roraty
27. [Religie]
msza z kazaniem
28. [Religie]
obrzęd religijny
29. [Religie]
msza i suma, i pasterka
Bacha - Wielka, Beethovena 30. [Muzyka]
Uroczysta
31.
msza suma w kościele
32. [Religie]
msza ślubna z nowożeńcami
33. [Religie]
34. [Religie]
35. [Religie]
36. [Religie]
37. [Religie]
3776
msza odprawiana w intencji
msza na niej kapłan przemawia do
owieczek
liturgia
msza dziękczynna za okazanie łaski
msza do odprawiania
msza głośna – énekes mise
msza gregoriańska (pot. gregorianka, staropolskie
- trycezyma) [1. msza za dusze zmarłych;
2.
trzydzieści
mszy
świętych
odprawianych codziennie przez kolejne
dni w intencji jednej osoby zmarłej za
darowanie jej kar w czyśćcu] – gregorián
mise; nagy halottakért mondott mise
msza pasterska (pasterka) [uroczysta Msza
święta odprawiana o północy z 24 na 25
grudnia, pierwsza w Boże Narodzenie.
Pasterka upamiętnia oczekiwanie i
modlitwę pasterzy zmierzających do
Betlejem. W Polsce jest jedną z
najważniejszych świątecznych tradycji.] –
éjfélimise
msza polowa [msza odprawiana na wolnym
powietrzu] – tábori mise
msza suma – nagymise
msza śpiewana – énekes mise
msza święta – szentmise
msza żałobna – gyászmise, gyászszertartás
mszę odprawiać – misét mondani; misézni
(celebrálni)
mszak, mszaki [drobna roślina zarodnikowa] –
(növény) mohák
mszalny, -a, -e [przymiotnik od: msza] – misével
kapcsolatos, misemszalne wino – misebor
mszał [główna księga liturgii katolickiej
zawierająca teksty mszy na każdy dzień
roku
kościelnego
i
przepisy
jej
odprawiania] – misekönyv
Mszał Rzymski (łac. Missale Romanum) - [1.
najważniejsza księga liturgiczna w
Kościele katolickim, zawierająca teksty
stałych i zmiennych części mszy,
ułożonych w kalendarzowym porządku
niedziel i świąt oraz teksty na uroczystości
świętych. Mszał zawiera wskazówki
potrzebne do sprawowania mszy oraz
dotyczące szczególnych celebracji, bądź
dotyczące okresów roku liturgicznego. 2.
Pierwszymi księgami, w których zebrano
modlitwy mszalne były sakramentarze
(...).
Obok
sakramentarzy
były
ewangeliarze dla diakona i lekcjonarze dla
subdiakona i lektora, (...) antyfonarze z
antyfonami, które podczas mszy śpiewać
należało, graduały z których śpiewacy
-
Wersja 01 01 2017.
śpiewali sekwencje i prozy. Z tych
wszystkich ksiąg, dla dogodności kapłana,
utworzona została jedna, nazwana missale
plenarium, bo zawierała wszystko, co
podczas mszy św. mówić i śpiewać
należało. Stało się to w średnich wiekach
(między
X-ym
a
XIII-ym)
(...).
Porządek treści w tym mszale [wydanym
po Soborze Trydenckim] jest następujący:
bulle oraz niektóre dekrety Kongregacji
obrzędów, rubryki kalendarzowe i
rubryki mszalne oraz zmiany w nich
poczynione, modlitwy przed i po mszy św.,
temporał, Ordo Missae tj. sposób
odprawiania mszy św. wraz z modlitwami,
dalszy
ciąg
temporału,
sanktorał,
komunał, msze wotywne, modlitwy różne,
msze żałobne, formularze niektórych
poświęceń. Na końcu są Missae pro
aliquibus locis, oraz patronał, jaki prawie
każda diecezja, prowincja lub naród mają.
Mszał powinien być dobrze oprawiony i
mieć dostateczną ilość zakładek, dłuższych
niż sama księga. W kanonie mszalnym do
każdej karty przyczepiona jest osobna
mała, na dwie złożona wstążeczka, do
przerzucania kart służąca.] – misszálé
(latin: missale) [magyarul misekönyvet jelent
és a katolikus egyházban a celebráló pap
számára tartalmazza a liturgia egyes elemeit.
Jelenleg a Missale Romanum van
használatban. A középkorban Missale
plenariumnak hívták a missale olyan
változatait,
melyek
imádságokat,
olvasmányokat
és
énekszövegeket
tartalmaztak.]
Mszały [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) dla
djecezyi polskich układane wkrótce po
wynalezieniu druku, za granicą i w kraju
wydawane, należą do najdawniejszych a
zarazem
najrzadszych
druków.
Codziennie prawie w ręku nie samych
tylko kapłanów, lecz także zakrystjanów i
chłopców będące, łatwo ulegały zepsuciu a
po wprowadzeniu mszałów rzymskich w r.
1570, skoro wyszły z użycia, usuwane z
kościołów i wyrzucane nieraz na
poddasza, wnet zaginęły i w niewielkiej
tylko liczbie dochowane do naszych
czasów zostały. To też o tych wielkich i
3777
ważnych przedsięwzięciach drukarskich z
końca XV i pierwszej połowy XVI w.
posiadamy wiadomości bardzo niezupełne
i tylko domyślać się musimy, że niektóre
wydania doznały zupełnej zagłady. Gdyby
wśród duchowieństwa polskiego znalazło
się grono zamiłowanych bibljografów w
tym kierunku, to możnaby mieć nadzieję,
że liczba znanych dotąd mszałów polskich
nowemi odkryciami pomnożoną jeszcze
zostanie. Obszerna i gruntowna rozprawa
o mszałach polskich znajduje się w
Encyklopedyi kościelnej, t. XV, str. 246.] –
misekönyvek [A misekönyv vagy misszálé
(latin: missale) a katoliku egyházban a
celebráló pap számára a szentmise szövegeit
és rubrikáit tartalmazó liturgikus könyv.]
mszczenie – bosszúállás, megbosszulás, megtorlás
mszczony, -a, -e – megbosszuló
mszyca [mały owad żerujący na liściach,
łodygach i pędach] – levéltetű
Mszyce (Aphidoidea) [nadrodzina owadów w
rzędzie pluskwiaków, obejmująca ponad
3,5 tys. gatunków, z czego w Polsce
występuje kilkaset. Występują masowo,
żerują na roślinach. W większości są
szkodnikami
upraw.]
–
levéltetvek
(Aphidoidea)
[a
rovarok
(Insecta)
osztályának
a
félfedelesszárnyúak
(Hemiptera) rendjéhez tartozó öregcsalád]
Wybrane gatunki
 Mszyca bluszczowa (Aphis hederae)
 Mszyca brzoskwiniowa (Myzus persicae)
 Mszyca burakowa (Aphis fabae)
 Mszyca bzowa (Aphis sambuci)
 Mszyca
czeremchowo-zbożowa
(Rhopalosiphum padi)
 Mszyca jabłoniowa (Aphis pomi)
 Mszyca
jabłoniowo-babkowa
(Dysaphis
plantaginea)
 Mszyca ogórkowa (Aphis gossypi)
 Mszyca różano-szczeciowa (Macrosiphum
rosae)
 Mszyca smugowa (Macrosiphum euphorbiae)
 Mszyca szklarniowa plamista (Neomyzus
circumflexum)
-
Wersja 01 01 2017.




Mszyca wierzbowa (Aphis farinosa)
Mszyca zbożowa (Sitobion avenae)
Mszyca ziemniaczana (Aulacorthum solani)
Mszyca
złocieniowa
(Macrosiphoniella
sanborni)
Mszyca bzowa (Aphis sambuci) [mszyca z rodziny
mszycowatych. Forma bezskrzydła jest
ciemnoseledynowa z czarnymi odnóżami i
syfonami. Forma uskrzydlona jest czarna]
– bodza-levéltetű (Aphis sambuci L.)
mszysty, -a, -e [1. pokryty, porosły mchem;
2. pokryty meszkiem, puchem] – mohos,
mohával benőtt
mściciel [osoba, która szuka zemsty, mści się],
mścicielka – bosszúálló (ffi/nő)
mścić [dokonywać zemsty za coś, na kimś; zob.
mścić się w zn. 1.] – megbosszulni,
megtorolni
mścić kogo – megbosszulni vkit
mścić się [1. odpłacać złem za zło, brać odwet za
krzywdy
lub
niepowodzenia;
2. wywoływać złe następstwa] – bosszút
állni, megbosszulni vkit
mścić się na kim – bosszút állni vkin; megbosszulja
magát
mścić się na kim za co – bosszút állni vkin;
megbosszulja magát vkin vmiért
mścić się na kimś za coś – bosszút állni vkin vmi
miatt
mściwie – bosszúállón, bosszúálló módon
mściwość – bosszúszomj, bosszúvágy
mściwy, -a, -e [taki, który nie daruje krzywdy i
mści się; też: świadczący o chęci zemsty] –
bosszúálló, bosszúvágyó, bosszúszomjas
MTBF (ang. Mean Time Between Failures, fr.
Moyenne Temps de Bon Fonctionnement)
[1. zob. średni czas pracy bezawaryjnej; 2.
średni czas bezawaryjnej pracy, czyli czas
przez który może działać urządzenie bez
przerwy. Wyrażane jest w tysiącach lub
milionach godzin. Współczynnik MTBF
oparty jest na intensywnych badaniach
lub przewidywaniach. Dla wielu firm
służy jako dowód wysokiej jakości
produktu. MTBF nie jest związany z
jakąkolwiek gwarancją lub rękojmią. To,
że urządzenie ma działać 35 lat, nie
oznacza, że tyle trwa gwarancja lub że
produkt nie uszkodzi się przez taki czas.
Wszystko
zależy od
intensywności
użytkowania i warunków, w jakich
urządzenie jest używane. Ma ustaloną
wartość liczbową tylko przy stałej
intensywności uszkodzeń.] – MTBF, Mean
Time Between Failures; átlagos hibamentes
működési idő; meghibásodások közötti
átlagos időtartam
MTBF = MTTF + MTTR = Eτ + Eτr
MTBF az angol "Mean Time Between
Failures" kifejezés rövidítése. Magyar
jelentése
"a
meghibásodások
között
átlagosan eltelt idő". A gépiparban használt
mérőszám azt mutatja meg, hogy várhatóan a
szerkezet mennyi ideig képes üzemelni (nem
tervezett) javítások nélkül. A mérési
módszerek
feltételezik
a
szakszerű
használatot, rendszeres karbantartást, és az
előírt környezeti feltételeket.
-
Wersja 01 01 2017.
materiału wiązanego symetrycznie pod
szyją. Najczęściej obecnie spotyka się
muchy już zawiązane, których węzeł jest
przeszyty tak by się nie rozplątywał i nie
tracił kształtu. Tasiemki, w które jest
zaopatrzona gotowa mucha zapina się tyłu
pod kołnierzem. Muchy produkuje się
zwykle w kolorze czarnym lub bordowym
(noszone do fraka) lub białym (zakładane
do
smokingu)]
–
légy
(rovar);
csokornyakkendő
Kiszámításának módja a következő:
3778
Az MTBF nem ad tájékoztatást a termék
élettartamára, ezért például egy 4 óra
üzemidőre tervezett szerkezet MTBF értéke
lehet 1000 óra, mivel a tervezett
elhasználódás nem számít meghibásodásnak
MTTPR Mean Time To Problem Resolution –
MTTPR, Mean Time To Problem
Resolution;
a
problémamegoldáshoz
szükséges átlagidő
MTTR
Mean Time To Repair [zob. średni
czas między naprawami] – MTTR, Mean
Time To Repair; a javításhoz szükséges
átlagidő
mu – neki
mu [wyraz naśladujący dźwięk wydawany przez
krowę] – mú (marha hangja)
mucet (z niem. Mütze) [1. Naruszewicz powiada,
że: „Księża po kapitułach wnieśli modę z
Niemiec w ubiorach swoich kanoniczych
mucetów ze skórek bądź wiewiórczych, bądź
popieliczych”. Doktorom dawano: biret,
mucet i czerwoną togę. 2. Mucet (mozetta)
jest to rodzaj szerokiej, byle nie fałdzistej
peleryny, sięgającej do łokci, z małym
kapturkiem w tyle. Mucet noszą ci, którzy
posiadają władzę jurysdykcji w mniejszej
lub większej pełni, a więc papież,
kardynałowie i biskupi diecezjalni, oraz ci,
których Stolica Apostolska oznaką tą
wyróżnić chciała.] – (daw) mocetum,
mocetta; vállgallér
Mucha domowa (Musca domestica) [pospolita
mucha
domowa
jest
owadem
występującym na całym świecie] – házilágy
(Musca domestica) [a rovarok (Insecta)
osztályának a kétszárnyúak (Diptera)
rendjéhez, ezen belül a rövidcsápú
kétszárnyúak (Brachycera) alrendjéhez és az
igazi legyek (Muscidae) családjához tartozó
faj]
mucha heska [zool. pryszczarek heski; drobny,
czarny owad, którego larwy wysysają soki
źdźbeł zbóż] – Hesszeni gubacsszúnyog
(Mayetiola destructor)
mucha hiszpańska (zob. kantaryda) [chrząszcz o
trującej krwi; mucha hiszpańska, majka
lekarska] – Kőrisbogár (Lytta vesicatoria);
Cantharis
(Cantharis
Vesicatoria)
[Alapanyaga a kőrisbogár.]
mucha nie siada – (közb.) kifogástalan, tökéletes
Mucha plujka (Calliphora vomitoria) [owad z
rodziny plujkowatych - Calliphoridae.
Tułów tej muchówki jest silnie owłosiony.
Na tułowiu podłużne szaro-czarne pasy,
odwłok
granatowy,
metalicznie
błyszczący. Oczy czerwonobrunatne.] –
kék dongólégy; Dongólégy (Calliphora
vomitoria L.)
mucha [1. pospolity owad latający, żywiący się
resztkami organicznymi; 2. krawat w
kształcie płaskiej kokardy; 3. pot. o czymś
nic nieznaczącym lub bardzo łatwym; 4.
lub muszka, ozdoba eleganckiego stroju
męskiego w formie wąskiego paska
3779
-
mucha szwedzka (Oscinella frit) [zob. ploniarka
zbożówka: mały owad, którego larwy są
szkodnikami zbóż] - Fritlégy (Oscinella frit)
[búzalegyek (Chloropidae)]
mucha tse-tse [zob. tse-tse] – cecelégy (Glossina)
[a rovarok (Insecta) osztályának a
kétszárnyúak (Diptera) rendjéhez, ezen belül
a légyalkatúak (Brachycera) alrendjéhez és a
cecelegyek (Glossinidae) családjához tartozó
nem]
muchair [(u Zygmunta Glogera) tkanina gruba,
rodzaj sukna lub kamlotu tkanego z
sierści koziej, po turecku zowie się
muchajjer lub muchajjar. Muchair bywał
turecki, wenecki lub niemiecki, czarny
dwunitowy i jednonitowy.] – (arab, ang.,
ném.
Mohär)
moher,
mohair;
az
angórakecske gyapja; a belőle készült v. vele
kevert fonal v. kelme
muchajer [rodzaj tkaniny sprowadzanej do
Polski ze Wschodu (szczególnie z Krymu i
Turcji) w XVIII wieku. Robiona była z
wełny koziej. Mogła być jednokolorowa i
takiej używano na ubiory męskie lub
tkana nicią wątku różną od nici osnowy.
Dwa kolory przenikały się wtedy i
sprawiało to wrażenie, jakby tkanina się
mieniła. Z takiego muchajeru szyto suknie
kobiece.] – (daw) keleti szövetfajta
muchar, muchomór – galóca, légyölő galóca
muchar zielony; muchoraj zielony – varas zöld
galambgomba; zöld galambica; zöld galóca
muchołapka [pułapka na muchy] – légyfogó
Muchołówka (Dionaea) [1. roślina owadożerna,
której liście zamykają się, gdy usiądzie na
nich owad, i otwierają się po jego
strawieniu; 2. monotypowy rodzaj roślin z
rodziny rosiczkowatych zawierający tylko
jeden gatunek o nazwie muchołówka
amerykańska (Dionaea muscipula Ellis
St.James Chron.Brit.Eve.Post No.1172:4
1768). Jest to roślina występująca w
naturze wyłącznie w Karolinie Północnej i
Karolinie
Południowej
(Ameryka
Północna).] – Vénusz légycsapója (Dionaea
muscipula)
[a
szegfűvirágúak
(Caryophyllales) rendbe és a harmatfűfélék
(Droseraceae) családjába tartozó faj]
muchołówka2 [mały ptak żywiący się pająkami i
owadami chwytanymi w locie] – légykapó
(madár)
Muchołówka żałobna (Ficedula hypoleuca)
- Kormos légykapó
Wersja 01 01 2017.
muchomor, muchomór [grzyb, najczęściej
trujący, o czerwonym, żółtym lub
brązowym kapeluszu w białe plamki] –
galóca
Muchomor cytrynowy (Amanita citrina Pers.)
[gatunek grzybów należący do rodziny
muchomorowatych
(Amanitaceae).
Występuje w dwóch odmianach: Amanita
citrina var. alba (Gillet) E.-J. Gilbert oraz
Amanita citrina var. citrina (Pers.) Pers.]–
citromsárga galóca
Muchomor czerwony (Amanita muscaria (L.)
Lam.) [gatunek grzybów należący do
rodziny
muchomorowatych
(Amanitaceae)] – légyölő galóca
Muchomor jadowity (Amanita virosa (Fr.)
Bertill.)
–
hegyeskalapú
galóca
(Amanita virosa)
muchomor biały, muchomor wiosenny (Amanita
phalloides) [gatunek grzybów należący do
rodziny
muchomorowatych
(Amanitaceae)] – gyilkosgalóca (Amanita
phalloides)
Muchomor sromotnikowy, muchomor zielonawy
(Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link)
[gatunek grzybów należący do rodziny
muchomorowatych (Amanitaceae)]
–
gyilkos galóca (Amanita phalloides)
[kalaposgombák rendjén belül a galócafélék
családjába tartozó, világszerte közel 600 fajt
számláló
Amanita
nemzetség
egyik
legismertebb képviselője. Európában rokon
fajaival együtt (fehér galóca, hegyeskalapú
galóca) a legsúlyosabb – gyakran halálos
kimenetelű
–
mérgezéseket
okozó
nagygombák közé tartozik.]
3780
Muchomor szyszkowaty (Amanita strobiliformis
(Paulet ex Vittad.) Bertill.) [gatunek
grzybów
należący
do
rodziny
muchomorowatych
(Amanitaceae)]
Cafrangos galóca [Amanita strobiliformis
(Paul.:Vitt.) Bertil. Szinonímák: Amanita
solitaria (Fr.); Quél. Familia: Amanitaceae]
muchomor
zielonawy
[Muchomor
sromotnikowy] (Amanita phalloides) –
gyilkos galóca; zöldes színű galóca
Muchotrzew polny (Spergularia rubra)
[gatunek rośliny należący do rodziny
goździkowatych. Występuje w Azji,
Europie i Afryce Północnej. W Polsce
jest dość pospolity] – Piros budavirág
(Spergularia rubra)
MUD
(Multi-User
Dungeon)
[akronim
oznaczający gry komputerowe RPG, które
są rozgrywane przez Internet przy użyciu
interfejsu tekstowego. Tzw. świat, czyli
scenariusz gry i definicje postaci
użytkowników, jest umieszczony na
serwerze,
do
którego
może
być
podłączonych wiele osób w tym samym
czasie. Po połączeniu gracz steruje swoją
postacią przy pomocy zestawu komend i
opcji umożliwiających m.in. decydowanie,
w którą stronę postać ma się udać lub
jaką akcję podjąć. Program obsługujący
grę na serwerze wysyła graczom słowne
opisy wirtualnego świata gry zgodnie z jej
scenariuszem: pomieszczeń, przedmiotów
oraz postaci sterowanych przez komputer,
zwanych mobami (od ang. mobile –
ruchomy), NPC'ami lub po prostu
potworami (monsters). Gracze mogą
porozumiewać się ze sobą za pomocą
odpowiednich komend, a także mówić do
siebie i krzyczeć.] – MUD (Multi-User
Dungeon/Dimension) [1. több játékos által a
hálózaton online játszható interaktív kalandvagy stratégiai játék; kliens/szerver elven
működik, jellemzően egyszerű karakteres
üzemmódban, de vannak már grafikus
változatai is; 2. több játékos által a hálózaton
online játszható interaktív kalandvagy
stratégiai játék (Multi-User Dungeon vagy
Dimension)]
-
Wersja 01 01 2017.
muezin (z tureckiego müezzin, w języku arabskim
mu'addin) [to w islamie mężczyzna pięć
razy dziennie wzywający z minaretu
wiernych do modlitwy] – (arab→tör.)
müezzin; mohamedán pap, aki a minaretről
imára szólítja a hívőket; a minaret erkélyéről
a híveket imára szólító személy [a
mecsetszolgák egyike, aki a mecset tetejéről
vagy a minaret erkélyéről napi ötszöri
alkalommal imára szólítja a muszlimokat]
mufa [1. nagwintowany pierścień służący do
łączenia dwóch rur; 2. obudowa chroniąca
miejsce połączenia lub odgałęzienia kabli
elektrycznych
lub
telefonicznych],
mufeczka [zdrobnienie od: mufka] –
karmantyú; anyacsavar
mufka [I 1. kawałek futra zszytego w rulon, w
który się wkłada dłonie, aby je ochronić
przed zimnem; 2. inaczej zarękawek,
okrycie z otworami po obu stronach,
chroniące rece przed zimnem, zawieszane
na szyi na długich tasiemkach lub
ozdobnych sznurkach wykonane z futer
lub tkaniny. Mufki pojawiły sie około 1570
r., używane były przez mężczyzn i kobiety,
pełniły funkcję torebki lub portmonetki..
Kształty, rozmiary i materiały, z których
je robiono zmieniały sie wraz z modą, ale
musiały być zharmonizowane z całym
strojem. W modzie europejskiej pojawiły
sie ponownie po kampanii 1812 r., w XIX
w. były niezbędną częścią garderoby
damskiej, używane jeszcze po II wojnie
światowej,
zwłaszcza
przez
małe
dziewczynki.; II mała mufa do łączenia
rur] – (ném.) muff; szőrméből készült,
vattázott kézmelegítő; (dawno) karmantyú
mufla
[szczelna
komora
z
materiału
ogniotrwałego, używana m.in. do obróbki
cieplnej metali] – lángkemence, lángálló
szulfátkemence; muff
3781
muflon [dzika owca żyjąca w górach Europy] –
(fr.) muflon, mufflon (állat, Ovis musimon
Schreb); vadjuh
Muflon (Ovis aries musimon) [gatunek ssaków
łożyskowych z rzędu parzystokopytnych
(Artiodactyla). Pierwotnie występował
tylko na Korsyce i Sardynii, ale został
introdukowany w wielu miejscach
Europy.
Przodek
owcy
domowej.
Najmniejszy
przedstawiciel
dzikich
owiec.] – muflon (Ovis aries v. Ovis
orientalis musimon (Pallas, 1811)) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
párosujjú patások (Artiodactyla) rendjéhez,
ezen belül a tülkösszarvúak (Bovidae)
családjához és a kecskeformák (Caprinae)
alcsaládjába tartozó faj. Juhfajta, mely
Korzika és Szardinia szigetek hegységeiben
él. A kos szarvai csavarmenetmentesek, elől
homoru, minden mellső él nélkül]
muflon [przewiewna, miękka, lekka wełniana
tkanina, z gęstą okrywą, która zakrywa
diagonalny splot tkaniny. Produkowana
z przędzy czesankowej, i wykorzystywana
na damskie modne płaszcze. Nazwa
pochodzi od mouflonów, dzikiego gatunku
owiec które pochodzą z Korsyki i
Sardynii.] – muflon szövet Könnyű, puha,
szellős gyapjú típusú szövet, sűrű,
egyenetlen száltakaróval, amely elfedi a
sávolykötésű szövetszerkezetet. Kártolt
fonalból állítják elő és divatos női kabátokat
készítenek belőle. Elnevezését a Korzikán és
Szardínián honos muflonról kapta.[
-
Wersja 01 01 2017.
muflonowy, -a, -e – muflonmuflony [futro z wyprawionych skórek muflona]
– muflon prém
muflowy, -a, -e – lángálló
mufti, mufty, [arab., prawnik i teolog muzułm.
wydający oficjalne orzeczenia w sprawach
życia
państwowego
i
prywatnego,
związanego z islamem] – (ar.) mufti; [1.
muzulmán törvénytudó pap v. jogtudós, aki
vallási és jogi kérdésekben véleményt
nyilvánít, tanácsokat ad; 2. muszlim
jogtudós, aki az iszlám tanítások alapján jogi
szakvéleményt ad a tövényszékek számára)
mukarnas
(arab.)
[1.
w
architekturze
muzułmańskiej: motyw dekoracyjnokonstrukcyjny
złożony
z
szeregu
spiętrzonych pryzmatycznych komórek,
małych nisz lub konsol; 2. stalaktyt, plast.
charakterystyczny
dla
architektury
mauretańskiej w Hiszpanii motyw
dekoracyjno-konstrukcyjny
spełniający
rolę trompy a. żagielka, złożony ze
spiętrzonych
elementów
komórek
pryzmatycznych] – (arab) mukarnasz,
cseppkő, sztalaktit; a barlang mennyezétőrl
lefelé
növekvő
cseppkőképződmény
[mukarnasz-boltozatos (cseppkőboltozatos)]
Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate, łac.
mucoviscidosis, ang. cystic fibrosis, CF,
mucoviscoidosis,
mucoviscidosis)
[wrodzona, genetycznie uwarunkowana
choroba, polegająca na zaburzeniu
wydzielania
przez
gruczoły
zewnątrzwydzielnicze] - cisztikus fibrózis;
(biol) Elsősorban a tüdőt és a légutakat
érintő, igen súlyos monogénes örökletes
betegség.
mulacki, -a, -ie – mulatt
mularczyk, murarczyk – kőműves inas
mularka, murarka – kőműves nő
mularski, -a, -ie; murarski, -a, -ie - kőművesmularstwo [1. przestarzałe: murarstwo; 2.
dawniej: masoneria] – kőművesség,
szabadkőművesség
mularz [1. przestarzałe: murarz; 2. dawniej:
mason; 3. środowiskowo: robotnik
zatrudniony przy wydobywaniu mułu
węglowego w kopalni;], murarz – kőműves
mularz [przestarzałe: poganiacz mułów], mulnik
[człowiek oferujący przewóz na mule] –
öszvérhajcsár
Mulat (hiszp. mulo - muł) [1. potomek białego
mężczyzny i Murzynki lub białej kobiety i
Murzyna; 2. potomkowie przedstawicieli
rasy czarnej i białej o jasnobrązowej
skórze. Najliczniej występują w Ameryce,
gdzie najczęściej dochodziło do kojarzenia
3782
tych ras, przede wszystkim w związku z
rozwojem niewolnictwa od XVI wieku.
Najwięcej Mulatów żyje w USA, Brazylii,
Kolumbii, Wenezueli i na Kubie.],
Mulatka – (sp.) mulatt (öszvér) (ffi/nő),
fehér és néger szülők házasságából szármezó
utód
mulda [1. nm. Mulde 'geol. jw.' z łac. mulctra
'dojnica, skopek' od mulgēre 'doić'; geol.
niecka, synklina, łęk, szerokie wgłębienie
skorupy ziemskiej; sport. zagłębienie
terenu między dwiema wypukłościami na
trasie narciarskiej; hutn. łyżka wsadowa
do mechanicznego ładowania pieca.
2. szerokie wgłębienie powstałe przez
wgięcie warstw skorupy ziemskiej;
3. nierówność, wklęśnięcie terenu, zwykle
na trasach narciarskich] – (közb.)
egyenetlenségek, mélyedések a sípályán
muldać [zob. cyckać] – [Słowniczek języka
śląskiego]
szopni;
szívni,
kiszívni;
szivogatni, szopogatni
mule [rodzaj pantofli kobiecych popularnych w
XVII i początkach XVIII wieku. Było to
obuwie domowe bez napiętków z
zamkniętym czubem, na wysokim obcasie.
Najczęściej białe lub szyte z tej samej
tkaniny co suknia, bogato zdobione. W
Polsce dawniej zwane muletami. Sam
projekt buta pozostał nie zmieniony aż do
naszych czasów, choć nikt już takich
butów muletami nie nazywa.] – (daw) női
házicipő v. papucs
mule
muleta [1. to kawałek czerwonej materii
przymocowanej do krótkiej pałeczki,
używany podczas korridy, czyli walki
byków. Matador w czasie faeny używa
mulety zamiast peleryny drażniąc tym
byka. 2. Muleta to też dziewczyna, przed
którą prezentują swe umiejętności
motocykliści w jeździe freestylowej.] –
muleta; a torreádor vörös kendője (a matador
az állat fejét a muleta segítségével lefelé
-
Wersja 01 01 2017.
kényszeríti és a szarvak közt behajolva, a két
lapocka között az állatba szúrja kardját)
mulica [samica muła] – nőstényöszvér
mulier taceat in ecclesia (kobieta ma milczeć w
kościele) [Biblia Tysiąclecia: kobiety mają
na tych zgromadzeniach milczeć; nie
dozwala się im bowiem mówić, lecz mają być
poddane, jak to Prawo nakazuje.] – mulier
taceat in ecclesia; "Az asszony hallgasson a
gyülekezetben" [IKor 14,34. „A ti
asszonyaitok [1 Tim. 2,12.] hallgassanak a
gyülekezetekben, mert nincsen megengedve
nékik, hogy szóljanak; hanem engedelmesek
legyenek, [rész 11,3. Eféz. 5,22. Kol. 3,18.
Tit. 2,5. 1 Móz. 3,16.] a mint a törvény is
mondja.”]
mulina [1. jedwabna, wielobarwna przędza
używana do haftowania; 2. grube,
kolorowe nici do wyszywania] – (szövet)
mouliné v. muliné; két v. több különböző
színű fonalból sodrott cérna [Két vagy több
különböző fonalból készített cérna. Az
elnevezés a mouliné cérnából készített
alapanyagokra is vonatkozik. Az optika
nyugtalan, szórt, pettyezett]
mulina (1) [przędza fantazyjna, skręcona
z dwóch pojedynczych przędz różnych
kolorów] – muliné cérna [Két különböző
színű fonal összecérnázásával készült
díszítőcérna.]
mulina (2) [wełniana tkanina z muliny.
Stosowana na damską i męską odzież] –
muliné szövet [muliné fonalból készült
gyapjú típusú szövet. Férfi- és nőiruhaanyag]
mulina rypsowa [średniej wagi wełniana tkanina
z odwracalnym ściągaczem. W osnowie
stosowana jest dwukolorowa, skręcona
mulionwa przędza; jej reliefowy wygląd
jest osiągnięty za pomocą splotu
płóciennego i przez wielorakie przędze
wątkowe. Tkanina jest wykorzystywana
do damskich płaszczy i garsonek.] –
muliné-ripsz [Közepes súlyú gyapjú típusú
szövet
keresztirányú
bordázottsággal.
Láncfonalként kétszínű muliné cérnát
használnak.
A
bordázottságot
a
vászonkötésben alkalmazott többszörös
3783
vetülékbevetéssel érik el. Női ruhákat és
kabátokat készítenek belőle.]
mulisty, -a, -e [pokryty mułem, zawierający muł]
– iszapos, sáros, moszatos
mulorz [murarz] – [Słowniczek języka śląskiego]
kőműves, falazó
multa [kara pieniężna (grzywna)] – (lat.) multa;
birság, vagyis eleinte baromban, később
pénzben
megszabott
büntetése
a
törvénysértésnek s a magistratusok iránt való
engedetlenségnek.
Multan [miasto w środkowej części Pakistanu, w
prowincji Pendżab, w dolinie rzeki Ćenab.
Około 3,8 mln mieszkańców.] – Multan
(pakisztáni város)
multan [1. gatunek bardzo miękkiej i cienkiej
materii wełnianej, którą wyrabiano w
Persji i Indiach. 2. rodzaj cienkiej i
miękkiej tkaniny. Wyrabiano ją z wełny, a
importowano do Polski ze wschodu,
przede wszystkim z Persji i Indii,
szczególnie od XVII do początków XIX
wieku. Do historii przeszedł czechman
multanowy Piotra Sapiehy, wojewody
smoleńskiego.
Chcąc
się
wyróżnić
szlachcić sprawił sobie ubiór biały z
multanu podbity błękitnym aksamitem.
Faktycznie – na pierwszych sądach w
poznaniu nowy ten ubiór wywarł ogromne
wrażenie. Jednak już niedługo później
Sapieha ze zdegustowaniem spostrzegł, że
moda na multanowe czechmany się
rozprzestrzeniła i dotarła nawet do
Warszawy, a jednocześnie ubiór stracił
całą swa dystynkcję, gdyż dla oszczędności
robiony był z tańszych materiałów i tylko
obszywany aksamitem. Nic innego
Sapiesze nie pozostało, jak tylko
podarować swój strój kucharzowi. I tutaj
również został prekursorem swoistej
mody, gdyż natychmiast wszystkie białe
czechmany zostały oddane służbie.] –
(daw) lágy, puha, vékony gyapjúanyag
multanka [1. popularny w dawnej Polsce ludowy
instrument dęty złożony z kilku
piszczałek; 2. fletnia Pana; multany,
dawna nazwa Mołdawii (zwykle w l.mn.)
instrument muz., złożony ze skórzanego
mieszka i kilku drewnianych piszczałek;
dudy mołdawskie] – duda
Multi multa sciunt, nemo omnia [wielu wie dużo,
nikt wszystkiego] – (lat.) Multi multa
sciunt, nemo omnia; Sokan sokat tudnak,
senki semmit.
Multi non omnes [wielu to nie wszyscy] – (lat.)
Multi non omnes; sok az nem minden
Multi-Color Graphics Array w skrócie MCGA
często błędnie nazywana MultiColor
-
Wersja 01 01 2017.
Graphics Adapter. [1. macierz grafiki
wielokolorowej {f.} 2. Wprowadzona
przez IBM w roku 1987 karta graficzna
montowana
na
płycie
głównej
komputerów IBM PS/2. Miała możliwości
takie jak VGA a niektóre źródła podają,
że potrafiła wyświetlać również obraz w
rozdzielczości 640x480x256. Ponieważ
była częścią zamkniętej architektury jaką
był IBM PS/2, który nie zdobył większej
popularności nie przyjęła się jako
standard.] – MCGA ( Multi Color Graphics
Adapter)
(többszintű grafikus tömb)
[grafikus kártya]
multicasting {rzecz.} [rozsyłanie {n.} [komp.]] csoportcímzés (multicasting) - többirányú
adatátvitel [1. amely segítségével több
gépnek (csoportnak) szóló üzenetet csak egy
példányban kell elküldeni; 2. TCP/IP
hálózatokon használható technika egyidejű
és folyamatos "műsorszórásra" több gép
számára (pl. élő hang vagy mozgókép
továbbítása); a broadcasting megoldással
szemben a multicast adást csak a
megrendelők tudják venni; 3. Internetprotokollok szerint lebonyolított élő audiovideo-közvetítés a Világhálón; ellentétben a
hagyományos 'széleskörű' adatszórás- sal
('broadcasting'), ez az adás csak a
megrendelőkhöz jut el; az USA egyetemközi
Internet2 hálózaton (2-10 Gbps) 1999-től
kezdték próbaüzemeltetni]
multikino [budynek, w którym znajduje się wiele
sal kinowych] – multikomplex mozi
multikolorowy, -a, -e – multikolor [Többszínű. Az
elnevezés
fonalakra,
cérnákra
és
kelmeoptikákra (pl. tweed) vonatkozik.]
multikolorowy makijaż [ten był hitem
zeszłego
karnawału,
tegoroczny
karnawał również zapowiada się
równie barwnie. Modne będą fiolety i
błękity, czyli kolory ekspresyjne.] –
multikolor smink; többszínű smink
multilateralizm
[system
rozliczeń
międzynarodowych,
w
których
wyrównanie należności dokonuje się
wielostronnie] – (lat.) maultilaterializmus
multilateralny, -a, -e [wielostronny] – (lat.)
multilaterális többoldalú, több félre kiterjedő
multimedia (z łac. Multum + Medium) [to media,
które
wykorzystują
różne
formy
informacji oraz różne formy ich przekazu
3784
(np. tekst, dźwięk, grafikę, animację,
wideo) w celu dostarczania odbiorcom
informacji
lub
rozrywki.
Termin
„multimedia” ma również zastosowanie w
mediach elektronicznych służących do
rejestrowania oraz odtwarzania treści
multimedialnych. Multimedia posiadają
cechy tradycyjnych technik mieszanych i
sztuk pięknych, jednak mają szerszy
zakres. Termin bogate media jest
synonimem
terminu
multimedia
interaktywne.] – multimédia - 1.) többfajta
médiumot érintő; 2.) többfajta médium
kezelésére alakalmas eszköz [1. olyan
információs tartalom vagy feldolgozási
rendszer, amely többféle csatornát is használ
(szöveg, hang, kép, animáció, videó és
interaktivitás) a felhasználók tájékoztatására
vagy szórakoztatására. A multimédia mai
elterjedt jelentése a számítógépes média. 2.
multimedia jellemzően (álló- és/vagy
mozgó-)képet, animációt és hangot használó
szoftver vagy információforrás, illetve
ilyenek kezelésére, átvitelére alkalmas
hardver-eszköz
jelzője;
3.
Olyan
konfiguráció, amely tartalmaz CD-ROM-ot,
sztereó hangkártyát hangszórókkal, MIDI
interfészt,
mikrofon
bemenetet
és
nagyfelbontású színes VGA kártyát. 4.
jellemzően képet, animációt és hangot
használó szoftver vagy információforrás
(eredeti jelentése elsősorban nem a
számítógépes alkalmazásokra utalt, de ma
már inkább a "hipermédia" szó értelmében,
ill. helyett használják); 5. legtöbb esetben:
eszköz vagy berendezés, mely többfajta
médium kezelésére alkalmas; példa:
"multimedia
PC"
=
többmédiumos
számítógép,
amely
a
hagyományos
szövegkezelés mellett kép, hang és video
kezelésére is alkalmas (tanintézetekben pl.
CD-ROM-alkalmazásoknál, az iparban pl.
video-konferenciánál játszhat szerepet);
családi
otthonok
többmédiumos
berendezéseinek szabványosítására alakult az
MHEG szakértői csoport]
-
Wersja 01 01 2017.
MultiMedia Card (MMC) [karta pamięci
nieulotnej typu flash o rozmiarach 24 × 32
× 1,4 mm. Karta odznacza się wysoką
wytrzymałością na warunki zewnętrzne.
W odróżnieniu od kart SD karty MMC
charakteryzują się brakiem przełącznika
zabezpieczania danych przed zapisem.] MultiMediaCard (MMC) [egy flash memória
kártya, melyet a Siemens és a Sandisk
jelentett be 1997-ben. Ez a kártya a Secure
Digital (SD) kártya elődjének tekinthető.]
multimedia extensions {rzecz.}; rozszerzenia
multimedialne {niemęskoos.} [komp.] [zł.]
– MMX (MultiMedia eXtensions) [Az Intel
a Pentium processzorait 1997-ben 57 új
utasítással látta el. Ezek felgyorsítják a
megfelelő
szoftvereket
(pl.
grafikus
programok, hangfelismerő programok). A
gyártó a processzor architektúráját is
optimalizálta. Így az első szintű cache
méretét duplájára, 32 Kbyte-ra növelték,
amiből a nem MMX-re optimalizált
szoftverek is profitálnak. Ma már minden
CPU-gyártó (AMD, Via) beépítette ezt a
kiegészítést processzoraikba.]
Multimedia
Messaging
Service
(MMS)
[rozszerzenie funkcji SMS i EMS o
możliwość
przesyłania
multimediów
takich jak grafika, animacje, wideoklipy,
dźwięki
itp.
Pierwotnie
MMS
zaplanowany został jako usługa dla
telefonii trzeciej generacji (UMTS), której
jednak wprowadzenie było odwlekane w
czasie, więc producenci wprowadzili tę
opcję już wcześniej (określana jest jako
technologia 2,5G). Obecnie prawie każdy
nowy telefon posiada funkcję MMS.] –
MMS (Multimedia Messaging Service,
magyarul
multimédiás
üzenetküldési
szolgáltatás) - (Multimedia Message Service)
- 'MMS' üzenetküldő (többmédiumos
üzenetküldő szolgálat) [1. egy olyan
technológia, amellyel szövegen kívül
multimédiás tartalmakat (képet, hangot
és/vagy videoklipet) is küldhetünk és
fogadhatunk vezetéknélküli hálózatokon a
WAP
(Wireless
Acces
Protocol)
segítségével. A kizárólag szövegek küldésére
alkalmas SMS technológia továbbfejlesztett
változata. MMS-üzeneteket küldhetünk
mobiltelefonról egy másikra vagy egy e-mail
címre. 2. A telefonon küldött üzenethez
különböző (multipart MIME) anyagokat
csatolhatunk, rövid filmek és PowerPointszerű animációk átvitelére is képes. 3.
teljesértékű audio/video átvitelt célzó
vezetéknélüli szolgáltatás; bevezetésük az új
(GPRS vagy UMTS) hálózatok létrejöttétől
függ, mert az egyszerű GSM hálózatok
sebessége messze elégtelen képek, hang, stb
átvitelére; első kisérletek Európában
Skandináviában, űj hálózatokon, 2001-ben
kezdődtek]
3785
Multimedia Messaging System (MMS) – MMS
Multimedia Messaging System (multimédiás
üzenetküldési rendszer)
Multimedia
PC
[historyczny
standard
określający
minimalną
konfigurację
sprzętu dla komputerów zawierających
napęd CD-ROM] – MPC (Multimedia-PC)
[Szorosabb értelemben ez egy a multimédia
alkotóelemeivel
(CD-ROM-meghajtó,
hangkártya) felszerelt számítógép, amely
megfelel
az
MPC-rendszer
követelményeinek,
és
ezért
korlátok
(nehézség) nélkül le tudja játszani a
multimédia
CD-ket
és
multimédiaalkalmazásokat.
A
számítástechnika
fejlődésével párhuzamosan jelent meg az
MPC 1, MPC 2, stb. szabvány].]
Multimedia Personal Computer {rzecz.} [komp.]
[zł.] (też: MPC); multimedialny komputer
osobisty {m.} [komp.] [zł.] - MPC
Multimedia Personal Computer (multimédia
személyi számitógép)
multimilioner [posiadacz wielomilionowego
majątku] – (lat.) multimilliomos; többszörös
milliomos
multimilionerka – (lat.) multimilliomos nő
multiplan – (lat.) multiplan; többsíkú repülőgép;
többsíkú terv
multiplanowy, -a, -e – multiplanmultipleksowanie
(multipleksacja,
pol.
zwielokrotnianie, ang. multiplexing) [w
telekomunikacji metody realizacji dwóch
lub
większej
liczby
kanałów
komunikacyjnych (np. telefonicznych) w
jednym medium transmisyjnym (np. para
przewodów światłowód, powietrze itp.).
Użytkownicy tych kanałów nie powinni
odczuwać,
że współdzielą medium
transmisyjne. Multipleksowanie pozwala
ograniczyć liczbę stosowanych mediów
transmisyjnych,
zwłaszcza
kabli.
Multipleksowanie jako pierwsze zostało
wprowadzone w 1910 roku do przesyłania
sygnałów telefonicznych. Stosowane są
różne techniki zwielokrotniania opisane
poniżej.] – multiplexelés; keverés [a
telekommunikációban az az eljárás, amikor
két vagy több csatornát összefognak egy
csatornába úgy, hogy az inverz multiplexelés
művelettel, vagy demultiplexeléssel, vagy
demuxálással elő tudják állítani az eredeti
csatornákat. Az eredeti csatornák egy
úgynevezett
kódolási
sémával
-
Wersja 01 01 2017.
azonosíthatóak. A multiplexelés kifejezésnek
általában a magyar keverés kifejezést
feleltethetjük meg.]
multipleksowanie długości fali [Gdyby można
było nadawać jedynie jeden sygnał
kanałem
światłowodowym,
cała
technologia nie byłaby zbytnio użyteczna.
Można nadawać wiele sygnałów o
podobnych,
ale
odpowiednio
zmodyfikowanych
długościach
fali
świetlnej. Taki proces nosi nazwę
multipleksowania długości fali, w skrócie
WDM
(Wavelength
Division
Multiplexing).] – hullámhossz multiplexelés
[Ha az üvegszálon több eltérő hullámhosszú
fényt viszünk át, akkor hullámhossz
multiplexelést valósítunk meg, és több
csatorna alakítható ki egy üvegszálon.
Természetesen ilyenkor a fény be- és
kicsatolása
fényszűrőkön,
prizmákon
keresztül valósítható meg.]
multiplexing (multipleksowanie warstwa sieci)
[Polega na łączeniu wielu typów danych
na jednym łączu.] – (ang.) multiplexing;
nyalábolás; hálózati réteg multiplexelése
multiplikcja [np. multiplikcja obrazu] – (lat.)
multiplikáció;
szorás,
sokszorozás,
megsokszorozás
multipolar neuron [1. neuron wielobiegunowy;
2. neuron gwiaździsty] – multipoláris
neuron [sok nyúlvánnyal rendelkező
idegsejtforma, egy axon és több dendrit
alkotja a nyúlványokat]
multiwitamina [preparat zawierający zespół
witamin niezbędnych dla rozwoju i
czynności życiowych organizmu] – (lat.)
széles spektrumú v. polivalens vitamin
multiwitamina z minerałami – ásványi anyagokat
tartalmazó multivitamin
multiwitaminowy, -a, -e – multivitaminos
multon [(Ubrania i Moda) multan, molton,
lżejsza tkanina wełniana o splocie
skośnym] – (szövet) multon
multum [dużo, mnóstwo] – nagy sok
multyplikator
–
szorzó,
(villamosság)
multiplikátor, milliampermérő
muł [1. mieszaniec międzygatunkowy klaczy
konia domowego z ogierem osła. 2.
błotnisty osad występujący w naturalnych
zbiornikach wód lub w ich pobliżu,
zbudowany
z
niewielkich
cząstek
mineralnych
i
organicznych.
Muł
zdiagenezowany nosi nazwę mułowca, gdy
zaś diageneza doprowadzi do powstania
oddzielności łupkowej, mówimy o łupku
mulastym] – 1. (zool) öszvér; a ló és a
szamár keresztezéséből származó ivadék [a
ménló és a szamárkanca származéka a
lóöszvér; szamármén és lókanca ivadéka a
szamáröszvér; háziszamár és a ló
keresztezéséből származó fajhibrid. Az anya
szerint van lóöszvér (Equus mulus) és
szamáröszvér (Equus hiunus), az elsőnél ló
az anya, míg a szamáröszvérnél az anya
szamár.]; 2. (szlam) iszap, sár
3786
A ló kancától származó öszvér a ló anyára (balra), a szamár
kancától származó öszvér a szamár anyára hasonlít testmérteiben
(jobbra)
muł osiądzie na dnie – az iszap leülepszik
mułła – Molla (Mulla, Mullah) [1. pers. i hindi
'jw.' z arab. maulā 'pan'. nauczyciel,
interpretator praw religijnych i doktryn
islamu; pop. duchowny muzułm. 2.
nauczyciel, interpretator praw religijnych
i doktryn islamu] – (arab) molla, mollah,
mullah; 1. mester, tanító, tudós; 2.
mohamedán pap; mohamedán papok,
tudósok
és
írástudók
megszólítása;
muzulmán vallási vezető tiszteletbeli címe,
azok viselik, akik iszlám szent törvénnyel
kapcsolatos feladatot látnak el; 3. úr, pap,
vallástudományokban járatos ember
mumia
[1. zwłoki
zabezpieczone
przed
rozkładem przez odpowiednie zabiegi lub
wyschnięte
wskutek
naturalnej
mumifikacji;
2. o
człowieku
wychudzonym; 3. nazwa wywodząca się z
arabskiego słowa (pochodzenia perskiego)
mumija oznaczające "smołę", określająca
zmumifikowane (zabalsamowane) ciało
człowieka,
zabezpieczone
przed
rozkładem odpowiednimi zabiegami i
substancjami; słowo to odnosi się
zazwyczaj do mumii egipskich - ciał
faraonów i dostojników starożytnego
Egiptu.] – (arab) múmia (földszurok);
konzerváló
eljárásokkal,
különösen
bebalészamozással a lehetőségig épségben
tartott emberi v. állati tetem; (átv.)
összeaszott, csont-bőr ember; töpörödött
ember; begyepesedett fejű, elmaradott ember
-
Wersja 01 01 2017.
mumifikacja [1. wysychanie skóry i narządów
wewnętrznych zwłok; 2. balsamowanie
zwłok w celu zabezpieczenia ich przed
rozkładem; 3. proces konserwacji ciała
denata zapobiegający rozkładowi] –
mumifikáció, mumifikálás; a holttestek
tartósítására szolgáló eljárás, melynek
legismertebb alkalmazási helye az ókori
Egyiptom, ahol a XVIII-XXI. dinasztiák
korában teljesedett ki mint a balzsamozás
művészete
mumifikować [zabezpieczać martwe ciało (bądź
jego fragment) przed rozkładem poprzez
mumifikację] – (arab-lat.) mumifikálni,
bebalzsamozni; olyan konzerváló eljárásokat
alkalmazni, amelyekkel a holttestből múmiát
csinálnak; különösen bebalzsamozni
mumijny, -a, -e [związany z mumią (zwłokami
uchronionymi przed rozkładem w sposób
naturalny lub w wyniku zabiegów
konserwujących), np. całun mumijny] –
múmiamumps (łac. parotitis epidemica, ang. mumps)
[mumpsrzeczownik świnka (choroba)] –
(ang.) mumsz, mumpsz; (orvosi) fertőző
fültőmirigy-gyulladás
Mundek – az Edmund beceneve
mundur, uniform [1. przepisowy ubiór członków
jakiejś organizacji społecznej, formacji
wojskowej lub grupy zawodowej; 2.
oznaczał ubiór wojskowy wogóle; 3.
rodzaj jednolitego oraz standardowego
ubioru przywdziewanego przez członków
danej organizacji podczas czynności
służbowych. Mundury są zakładane przez
członków
wojska,
organizacji
paramilitarnych, organizacji społecznych,
służb mundurowych i medycznych,
strażników, niektórych grup zawodowych,
a także uczniów. 4. ustalony odgórnie
przez
określone
władze
ubiór
wyróżniający członków danej organizacji
(np.
mundur
harcerski),
formacji
wojskowej lub osób przynależących do
określonej grupy zawodowej (górniczy,
strażacki). W Europie mundur wojskowy
wprowadzony został w wieku XVI.] –
(fr.→ném.) (közb.)
mundér; egyenruha,
formaruha, uniformis
 mundur celny – vámos egyenruha
 mundur górniczy – bányász egyenruha
 mundur harcerski – cserkész egyenruha
 mundur kierowcy autobusu – busz sofőr
egyenruha
 mundur policyjny – rendőr egyenruha
 mundur pracownika ochrony – őrző-védő
egyenruha
-
Wersja 01 01 2017.
 mundur pustynny – katonai gyakorló v. terep
egyenruha
 mundur strażacki – tűzoltó egyenruha
 mundur wojskowy – katonai egyenruha
 mundurek szkolny – iskolai egyenruha
mundur codzienny – köznapi mundér v. egyenruha
mundur górniczy – bányászruha (mundér)
mundur harcerski [rodzaj ubioru noszonego
przez członków organizacji harcerskich] –
cserkész egyenruha
3787
mundur huzarski – huszár egyenruha
mundur polowy [1. mundur wojskowy w kolorze
ochronnym, używany w czasie walki lub
ćwiczeń w terenie; 2. krótka marynarka
dla młodych użytkowników, lekko
wiązana w pasie. Posiada aplikowane
kieszenie i ramiona; rękawy zapinane
przy mankiecie. Przypomina marynarkę
pilota ale jest większa i krój zapewnia
komfort odzieży. Spodnie są wąskie i
proste, nie mają żadnych mankietów, i są
włożone w buty sznurowanego.] – tábori
egyenruha; gyakorlóruha [Fiataloknak való
rövid dzseki, csípőjén enyhén összehúzva.
Rátett zsebek és vállapok díszítik, az ujjak a
kézelőnél zárhatók. Az egész a pilóta
dzsekire emlékeztet, de terjedelmesebb és
kényelmesebb viselet annál. A hozzá tartozó
nadrág szára egyenes vonalú, nincs felhajtása
és betűrhető a csizma szárába.]
mundur kolejarski – vasutas egyenruha
mundur pustynny – terepszínű ruha; gyakorlóruha
mundur
marynarski
–
matrózruha,
matrózegyenruha
mundur oficerski – tiszti egyenruha
mundur paradny – díszegyenruha
mundur policyjny [uniform przeznaczony dla
funkcjonariuszy
Policji]
–
rendőr
egyenruha
mundur wojskowy [charakterystyczny jednolity
dla danej formacji wojskowej ubiór
żołnierza. W języku polskim określenie to
pojawiło się w XVIII w. i pochodzi z
języka francuskiego – la monture lub
niemieckiego – die Montur.] – katonai
egyenruha, uniformis, katonaruha
3788
mundur wyjściowy – kimenő egyenruha
mundur żołnierski – katonai egyenruha,
uniformis; mundér
[mundér < német:
Montur (egyenruha) < francia: monter
(felszerel, rárak) < latin: mons (rakás <
hegy)]
-
Wersja 01 01 2017.
mundurek szkolny a. uczniowski – iskolai
egyenruha
mundurować [ubierać, wyposażać w mundur] –
egyenruhával
felszerelni,
egyenruhába
öltöztetni
mundurować się [pot. dostawać lub sprawiać
sobie mundur] – egyenruhába öltözni
mundurowy, -a, -e – egyenruha-, uniformismundurowy [policjant ubrany w mundur, w
odróżnieniu od funkcjonariusza policji
tajnej, ubranego po cywilnemu] –
egyenruhás; rendőr
mundury wojewodzkie [mundury o innych
barwach dla każdego województwa. Na
szlachecki mundur polski składał się
żupan i kontusz, kolory pozostawiono do
wyboru już samym województwom.
Ustawa weszła w życie w 1776 roku.
Kolory te obowiązywały również w
przypadku noszenia ubioru zachodniego
tzn. dla kamizeli i habit. Ustanowienia te
straciły znaczenie podczas rozbiorów
Polski. (664)] – vajdasági uniformisok
Brytyjski żołnierz uzbrojony w karabin L85
mundurek
[przepisowy
ubiór
członków
niektórych organizacji młodzieżowych lub
uczniów] – 1. (uczniowski) iskolai
egyenruha, a tanuló egyenruhája, intézeti
egyenruha; 2. haj, héja
mundurek marynarski – matrózruha
Jan Nepomucen Lewicki, Ubiory szlachty z: Album
polonais, po 1830, litografia z kolekcji Muzeum Pałacu w
Wilanowie
mungo [1. włókno wełniane, otrzymywane przez
szarpanie
i
rozwłóknianie
szmat;
2. szmaty wełniane folowane] – rongydarab
mungo (mangusta) – (áll) mongúz
municja [amunicja] – (lat.) muníció; lőszer,
lőszerkészlet; (dawno) felszerelés
municyjo [amunicja] – [Słowniczek języka
śląskiego] lőszer, lőszerkészlet, muníció
municypalność [przestarzałe: zarząd miejski lub
gminny] – városi (községi) önkormányzat
municypalny, -a, -e [mający związek z zarządem
miejskim; miejski] – (lat.) municipális;
városi, községi, törvényhatósági; a városi
önkormányzattal kapcsolatos, rá vonatkozó
municypium (łac. municipium) [1. w państwie
rzymskim: miasto w Italii lub w
prowincjach, którego mieszkańcy mieli
3789
samorząd
i
prawo
obywatelstwa
rzymskiego; 2. daw. zarząd miejski; 3.
gmina italska, mająca z Rzymem traktat o
przymierzu i zobowiązana do wypełniania
zadań wskazanych przez Rzym. Jej
mieszkańcy nie posiadali obywatelstwa
rzymskiego; 4. (łac. municipium) staroż.
początkowo miasto w Italii bez pełnego
prawa obywatelstwa rzym., od i w. p.n.e.
gmina miejska Italii o własnym
samorządzie, oprócz Rzymu, wraz z
przyległymi do niej polami; w okresie
cesarstwa – początkowy status nadawany
miastu prowincjonalnemu.] – (lat.)
municípium; (tört.) saját szervezettel
rendelkező
város,
amelynek
lakói
polgárjoggal bírtak; később minden város
Rómán
kívül;
törvényhatóság,
önkormányzattal rendelkező város
munimenta [tak nazywano wszelkie dokumenta,
sprawę w sądzie popierające] – (lat.)
munimentum; erődítmény; dokumentum,
peres ügyben oly körülmény, mely
valamelyik félre kedvező
Munkaczewo (niem. Munkatsch, ukr. Мукачеве Mukaczewe, rus. Мукачів - Mukacziw, ros.
Мyкaчeвo - Mukaczewo, węg. Munkács,
słow. i cz. Mukačevo, jidysz Minkacz, rum.
Munceag) [miasto powiatowe w obwodzie
zakarpackim Ukrainy] – Munkács ukránul
Мукачеве (Mukacseve / Mukacheve),
ruszinul Мукачів (Mukacsiv / Mukachiv),
oroszul
Мукачево
(Mukacsevo
/
Mukachevo), szlovákul Mukačevo, németül
Munkatsch vagy Munkatz, jiddisül: ‫מונקאטש‬
(Minkács), lengyelül Mukaczewo, románul
Munceag vagy Muncaci) [járási jogú város a
mai Ukrajnában, Kárpátalján]
munsztuczek ["mundsztuczek", "musztuczek"
lub "mustrączek"; nazwy te brzmią
podobnie do współczesnego rosyjskiego
określenia: мундштук, a wywodzą się z
niemieckiego Mundstück.] – kis szopóka
munsztuk [1. połączone ze sobą metalowe
drążki, wkładane do pyska narowistym
koniom, by móc nimi kierować; 2. daw.
część zwijki papierosa albo część fajki,
którą palacz trzyma w ustach; 3. daw.
część instrumentu dętego, którą się
-
Wersja 01 01 2017.
wkłada lub przykłada do ust; 4. nm.
Mundstück 'jw.'; Mund 'usta'; Stück
'kawał(ek), część; sztuka'; kiełzno złożone
z 2 czanków (drążków) połączonych
ścięgierzem zakładanym koniowi do pyska
i z łańcuszka opasującego dolną szczękę
konia, służące do powodowania ostrym
koniem i hamowania go (przypinane do
uzdy i prawidłowo używane z wędzidłem);
przest. ustnik fajki, papierosa a. dętych
ustnikowych instrumentów muz., jak rogi,
trąbki, puzony.] – szopóka, szipka, csővég,
csutora (ustnik); zabola, kantár, kantárszár
(wędzidło); (zene) fúvóka (ustnik)
munsztuk fajki – pipaszár
munsztukowy, -a, -e – szopóka-, kantár-, zabolamunsztułuk [powszechne w XVII w., ‘oduzdne’,
‘napiwek’
(za
dobrą
wiadomość),
właściwie
musztułuk,
z
tureckiego
musztułuk.] – (daw) borravaló
MUNUS TRIPLEX (Nauczyciel, Kapłan i Król)
[W przytoczonym przeze mnie powyżej
tekście Ewangelii według św. Mateusza
cała posługa pasterska może być
postrzegana jako wyrażająca się w
potrójnej funkcji nauczania, uświęcania i
prowadzenia.
Widzimy
tutaj
odzwierciedlenie potrójnego wymiaru
służby i posłannictwa Chrystusa. W
rzeczywistości my sami jako chrześcijanie,
a w sposób jakościowo nowy jako kapłani,
uczestniczymy
w
misji
naszego
Nauczyciela, który jest Prorokiem,
Kapłanem i Królem, i jesteśmy powołani,
aby złożyć Mu szczególne świadectwo w
Kościele i wobec świata. — Te trzy
funkcje (triplex munus) oraz mająca w
nich źródło władza, wyrażają na
płaszczyźnie działania posługę pasterską
(munus pastorale), którą każdy biskup
przyjmuje podczas święceń biskupich. Jest
to ta sama miłość Chrystusa, która
dzielona jest w konsekracji, konkretyzuje
się w głoszeniu Ewangelii nadziei
wszystkim narodom (por. Łk 4, 16-19), w
udzielaniu sakramentów tym, którzy
otwierają się na zbawienie, oraz w
przewodzeniu ludowi świętemu w drodze
do życia wiecznego. Chodzi w istocie o
funkcje ściśle ze sobą połączone, które
nawzajem się wyjaśniają, warunkują i
oświecają. - Por. Sobór Wat. II, Konst.
dogm. o Kościele Lumen gentium, 21, 27;
Jan Paweł II, List do kapłanów (8 kwietnia
1979), 3: AAS 71 (1979), 397.] – MUNUS
TRIPLEX; Krisztus hármas hivatala: a
prófétai, papi, és királyi hivatal.
[łac. murus; 1. ściana budynku lub
ogrodzenie wykonane z cegieł, kamieni lub
bloków betonowych spojonych zaprawą;
2. coś, co ludzi izoluje lub dzieli; 3. zwarta
grupa ludzi lub rzeczy zasłaniająca coś
lub odgradzająca coś od czegoś; 4. w piłce
nożnej: zawodnicy ustawieni w szereg,
osłaniający bramkę przed strzałem z
rzutu wolnego] – fal, kőfal, téglafal; (külső)
fal, falazat [az agyagból, napon szárított
téglából, égetett téglából, terméskőből v.
faragott kőből, betonelemekből és más
természetes és mesterséges anyagokból
falazott tömör szerkezet]
mur chiński a. Wielki Mur Chiński [hasło
dotyczące Chińskiego zabytku o tej
nazwie] – kínai Nagy Fal (pinyin:
Chángchéng) a Kr. e. 3. sz. és a Kr. u. 17. sz.
eleje között Kína északi határán épített
erődítményrendszerek összessége, melynek
célja az volt, hogy a földművelő Kínát
megvédje az északi nomád törzsek
támadásaitól.
mur ciosowy [mur z obrobionych bloków
kamiennych] – kőfal faragott kövekből
mur cyklopowy [mur z nieobrobionych i
niespojonych
zaprawą
bloków
kamiennych,
charakterystyczny
dla
budowli
mykeńskich]
–
ciklopfal,;
szabálytalan
(ciklop)
formájú
terméskővekből épült fal
mur graniczny – választófal
mur kamienny – kőfal
mur nasypowy – (építészet) belöl töltött fal
mur obronny1 [ciągła konstrukcja warowna w
postaci muru wykonanego z kamienia lub
cegły.
Podstawowa
część
każdej
murowanej fortyfikacji.] – védőfal
mur
obronny2
[nazwa
nadawana
przedstawieniom Bogurodzicy Orantki
(na przykład Bogurodzica w absydzie
kościoła Świętej Sofii w Kijowie);
zapożyczona z akatystu Bogurodzicy
(„Raduj się murze obronny królestwa", ikos
12).] – védőfal
mur
3790
„Bogurodzica Mur Obronny" z kościoła Świętej
Sofii w Kijowie (mozaika, X w.)
mur ochronny – védőfal
mur ogniochronny – tűzfal
mur oporowy [mur z kamienia, cegieł lub betonu
podtrzymujący stok ziemny] – támfal
mur pęki – a fal megrepedt v. meghasadt
mur piwniczny – pincefal
mur płaszczowy – köpenyfal [az épület
homlokzatának nem teherhordó célú külső
burkolása]; valamely védmű, fal v. töröny
ostromnak kitett részeinek megerősítése kő-
-
Wersja 01 01 2017.
v. téglafallal; oszlop, pillér statikai
megerősítésére
mur poligonalny [mur z wielobocznych głazów o
obrobionych powierzchniach stycznych,
budowany w epoce brązu]; mur
poligonalny z kamieni z obrobionym
szlakiem – poligonális v. sokszögű kövekből
épült fal
mur pruski [1. ściana o konstrukcji drewnianej
wypełnionej cegłą, gruzem lub gliną; 2.
(tak potocznie określa się ścianę ryglową)
jest to rodzaj ściany szkieletowej zwanej
też szachulcową lub fachówką (z niem.
Fachwerk), wypełnionej murem z cegły,
gruzu, czasem gliny i trzciny.] – porosz fal;
favázas fal
mur przeciwpożarowy – tűzfal
mur przyporowy – gyámfal, támaszfal
mur rzymski [mur z małych, kwadratowych
kamieni tufowych] – római fal
mur wyłupał się kawałkami – a fal darabokban
kitöredezett v. kihullt
mur zamku – várfal, erődfal
mur zarysował się – a fal megrepedt
mur-beton [pot. z całą pewnością, bez żadnej
wątpliwości] – (átv.) betonfal; minden
bizonnyal, teljes bizonyossággal; minden
kétséget kizáróan
mur miasta – városfal
mury [miejsce z murowaną zabudową lub
ogrodzone murem; też: murowane
budynki] – falak
mury Jerycha [przeszkody dające się łatwo
obalić, rozsypujące się w proch (Joz 6, 820): I stało się, jak Jozue rozkazał ludowi.
Siedmiu kapłanów, niosących przed
Jahwe siedem trąb z rogów baranich,
wyruszyło grając na trąbach, Arka zaś
Przymierza Jahwe szła za nimi. Zbrojni
wojownicy szli przed kapłanami, którzy
grali na trąbach, a tylna straż szła za
Arką, i tak posuwano się, stale grając na
trąbach. A Jozue dał ludowi polecenie:
«Nie wznoście okrzyku, niech nie usłyszą
głosu waszego i niech żadne słowo nie
wyjdzie z ust waszych aż do dnia, gdy
wam powiem: Wznieście okrzyk wojenny!
I wtedy go wzniesiecie». I tak Arka Jahwe
okrążyła miasto dokoła jeden raz, po czym
wrócono do obozu i spędzono tam noc.
Jozue wstał wcześnie rano, kapłani wzięli
Arkę Jahwe, a siedmiu kapłanów
niosących siedem trąb z rogów baranich
szło przed Arką Jahwe, grając bez
przerwy na trąbach w czasie marszu.
Zbrojni wojownicy szli przed nimi, a tylna
straż szła za Arką Jahwe i posuwano się
3791
przy dźwięku trąb. I tak okrążyli miasto
drugiego dnia jeden raz, po czym wrócili
do obozu. Przez sześć dni codziennie tak
czynili. Siódmego dnia wstali rano wraz z
zorzą poranną i okrążyli miasto
siedmiokrotnie w ustalony sposób: tylko
tego dnia okrążyli miasto siedem razy.
Gdy kapłani za siódmym razem zagrali na
trąbach, Jozue zawołał do ludu:
«Wznieście okrzyk wojenny, albowiem
Jahwe daje miasto w moc waszą! Miasto
będzie obłożone klątwą dla Jahwe, ono
samo i wszystko, co w nim jest. Tylko
nierządnica Rachab zostanie przy życiu –
ona sama i wszyscy, którzy są wraz z nią
w domu, albowiem ukryła wywiadowców,
których wysłaliśmy. Ale wy strzeżcie się
rzeczy obłożonych klątwą, aby was chęć
nie ogarnęła wziąć coś z dobra obłożonego
klątwą,
bo
wtedy
uczynilibyście
przeklętym sam obóz izraelski i
sprowadzilibyście na niego nieszczęście.
Całe zaś srebro i złoto, sprzęty z brązu i z
żelaza są poświęcone dla Jahwe i pójdą do
skarbca Jahwe». Lud wzniósł okrzyk
wojenny i zagrano na trąbach. Skoro tylko
usłyszał lud dźwięk trąb, wzniósł gromki
okrzyk wojenny i mury rozpadły się na
miejscu. A lud wpadł do miasta, każdy
wprost przed siebie, i tak zajęli miasto.] –
Jerikó falai [Jerikó a Holt-tenger északi
partjától 10, és a Jordán folyótól 8 kilométer
távolságra, 251 méterrel a tenger szintje alatt
helyezkedik el. Jerikót a hold városaként is
ismerték, amirõl arra lehet következtetni,
hogy a hold istennõjét, vagy istenét
imádhatták valamikor. A Bírák könyve
(3:13) a várost pálmák városának nevezi. A
Jordán völgyében trópusi klíma uralkodik,
ezért pálmafák is vannak. ― Józsué 6:1-27,
Textus - Józsué 6:20 "Ekkor kiáltozni kezdett
a nép, és megfújták a kürtöket. És amikor
meghallotta a nép a kürt szavát, hatalmas
harci kiáltásban tört ki, és a kõfal leomlott. A
nép pedig bevonult a városba, mindenki
egyenest elõre, és elfoglalták a várost."]
mury
miejskie
[historyczne
fortyfikacje
otaczające dawniej miasta, chroniąc je
przed atakami z zewnątrz] – városi falak
mury zamku – várfal, várfalak; a vár falai
murarczyk – kőműves inas
murarka [1. pot.; zob. murarstwo; 2. pot. forma ż
od murarz] – 1. (robota, murarstwo)
kőműves munka, építés; 2. kőműves nő
murarski,. -a, -ie – kőművesmurarstwo – kőművesség, kőművesmesterség
murarz
[1.
rzemieślnik
zajmujący
się
murowaniem;
2.
(hist.)
Narodowe
-
Wersja 01 01 2017.
budownictwo polskie było drewniane.
Dopiero w XIV w. zaczęła Polska
murować na potęgę miasta, kościoły i
zamki. Oczywiście wobec takiego ruchu
liczba polskich majstrów mularskich
musiała
okazać
się
zupełnie
niedostateczną, co skłoniło budujących do
sprowadzania mistrzów mularstwa z
Włoch i Niemiec.] – kőműves, falazó
(jestem murarzem)
murarz już ustawił wiechę na dachu – a kőműves
már kitűzte a zöld ágat a tetőre
Kanon Muratoriego [ten jest prywatnym spisem
ksiąg Nowego Testamentu, napisanym po
łacinie i powstałym w Rzymie ok. 180 r.
To
najstarszy
katalog
Nowego
Testamentu. Nie ma w nim pism takich
jak: List do Hebrajczyków, List Jakuba,
dwa Listy Piotra i Trzeci List Jana;
uwzględniono natomiast niekanoniczne
apokryfy: Apokalipsę św. Piotra, Mądrości
Salomona i hermasowego Pasterza. — Ten
pergaminowy dokument
–
liczący
zaledwie 85 wierszy, uszkodzony (brak
początku i końca), stanowiący część
kodeksu składającego się z 76 kart
pergaminowych o wymiarach 27 x 17 cm,
napisany marną łaciną, pełen błędów
ortograficznych – odkrył przypadkowo
bibliotekarz Biblioteki Ambrozjańskiej w
Mediolanie, Ludovico Antonio Muratori,
w 1740 r. Ów fragment znajdował się w
kodeksie łacińskim J101, pochodzącym z
VIII w., z klasztoru w Bobbio, niedaleko
miasta Piacenza na północy Włoch, a na
początku XVII wieku trafił do Biblioteki
Ambrozjańskiej. — Datę powstania
pisma, można ustalić w przybliżeniu, w
oparciu o następującą informację zawartą
w Kanonie: Niedawno, w naszych czasach,
w mieście Rzymie, Hermas napisał
Pasterza, gdy jego brat Pius, biskup,
zasiadał na Stolicy Piotrowej (w. 73-77).
Chodzi o papieża Piusa I, który kierował
Kościołem w latach 142/143-155.] Muratori-töredék,
Muratori-kánon
v.
Muratori kánona [1. az Újszövetség
könyveinek legkorábbi jegyzéke Kr. u. 140155-ből (szentírási kánon). - L. A. Muratori
fedezte föl az Ambrosiana (Milánó) egyik
kódexében. 1740: adta ki. Nyelve lat., vsz.
gör-ből ford. - A Muratori-töredék az ÚSz
kv-eit 4 csoportra osztja: 1. a 4 evang., Szt
Pál levelei a Zsid nélkül, 1Jn 2Jn, Jud, Jel és
a Bölcs. Ezeket az Egyh. szt kv-ként kezeli. 2. János és Péter apokalipszise, ezeket
„némelyek nem akarják olvastatni”. - 3. a
Pásztor, amit olvasni kell, de nem
-
Wersja 01 01 2017.
nyilvánosan, mert szerzője, Hermász nem
próféta és nem apostol. - 4. két állítólagos
Szt Pál levél és gnosztikus iratok, melyek
elvetendők, mert a szerzők eretnekek.; — 2.
A Muratori olasz tudós által felfedezett, és
először kiadott kánontöredék.]
3792
Ludovico Antonio Muratori
murawa [1. gęsta, niska trawa pokrywająca
jakiś teren; 2. niskie zbiorowisko
trawiaste (trawy) o nieskomplikowanej
strukturze (np. sztuczna murawa boiska)
lub zbiorowisko roślinne łąkowe z
gatunkami
kserotermicznymi
(kserotermiczne rośliny), najczęściej na
podłożu
wapiennym:
murawa
kserotermiczna.] – pázsit, gyep
murawa kserotermiczna [nieleśne zbiorowisko
roślinne o charakterze murawowym lub
murawowo-ziołoroślowym] – sziklagyep [a
középhegységek
csekély
talajborítású
területeinek pionír társulásai]
murcek [górnik (patrz tez ryl – obraźliwie)] –
[Słowniczek języka śląskiego] bányász
murek [zdrobniale o "murze"] – falacska,
alacsony fal, falkerítés; fülke, vakajtó,
vakablak, falbeszögelés
murem co otoczyć – fallal venni köröl vmit
murmołka [czapka rosyjska noszona przez
bojarów w XVI i XVII wieku. Miała
sztywną wieloboczną dość wysoką główkę
obciągniętą
tkaniną
–
najczęściej
brokatem. Obłożona była u dołu
rozciętym na przedzie futerkiem. Bywała
bogato zdobiona. Początkowo noszona do
szuby, od 2 połowy XVII wieku ubierano
ją do ferezji.] – (daw) orosz bojársapka
[(oroszul Bojarin) Bojárnak nevezték
Oroszországban, Bulgáriában, Moldvában és
Havasalföldön a földesurakat, nemes
embereket. A szó szláv eredeű és a boj
vagyis harc szóból származik, eredetileg
harcost jelentett]
murować (muruje) [budować coś z cegieł,
kamieni lub betonu, używając jako spoiwa
zaprawy murarskiej] – falazni, befalazni;
falat húzni, falat emelni v. építeni v. rakni
murowanie1 [daw. mur lub fragment muru] –
(dawno) fal, alapfal; falazás [a téglának
(kőnek) szabályos kötések szerint rakott
módja]
murowanie [pot. bez wątpienia, na pewno,
niezawodnie]
–
(átv.)
kétségkívül,
kétségtelen, kétségtelenül, (minden) kétséget
kizáróan, kétség kívül; biztosan, okvetlenül;
csalhatatlanul, félrevezethetetlenül
murowaniec [pot. murowany dom] – kőből,
téglából emelt, erős épület
murowanka [nieduży murowany dom] – kis
téglaház v. kőház
murowany, -a, -e [1. wybudowany z cegły,
kamienia lub betonu; 2. pot. taki, który na
pewno nastąpi; 3. pot. taki, na którym
można polegać] – 1. téglából v. kőből
épített, tömör; befalazott; 2. biztos, bizonyos;
holtbiztos, kétségtelen
Murowana Prawda [Agencja reklamowoWydawnicza PAW Maria Borowicz. ul.
Gnieźnieńska 6, 62-095 Murowana
Goślinafax.] – Tiszta Igazság (reklám-kiadó
cégnév)
murowana sprawa – arg. tiszta ügy
3793
murowane – arg. holtbiztos
murowy, -a, -e [przymiotnik od: mur, np.
konstrukcja murowa] – falmursz [1. rozkład drewna wywołany działaniem
szkodliwych grzybów; też: drewno
zaatakowane tym rozkładem; 2. próchnica
odnóg wieńcowych poroża jelenia; 3. gleba
typu
bagiennego,
powstała
z
odwodnionych torfów; 4. brunatny lub
czarny materiał organiczny, powstały z
torfu, na skutek działalności organizmów
żywych,
w
procesie
murszenia
zachodzącym w górnych poziomach gleb
bagiennych; 5. (botanika) zgnilizna
drewna; 6. (geografia) gleba typu
bagiennego; 7. (botanika) rozkład drewna
zarówno żywych drzew, jak i ściętych; 8.
(botanika) jest wywołany przez szkodliwe
grzyby; 9. (botanika)
drewno
zaatakowane zgnilizną; 10. (geografia)
gleba zawierająca storfiałe substancje
organiczne i próchnicę.] – (erdei) korhadt,
rothadt föld v. talaj, avartakaró, humusz,
korhadék; mocsári talaj
murszowy, -a, -e – humuszmurszeć [1. o drewnie: ulegać rozkładowi; 2. o
ideach, poglądach itp.: stawać się
nieaktualnym,
anachronicznym]
–
rothadni,
elkorhadni,
elporladni,
szétbomlani, megromlani
murszejący, -a, -e – korhadó, rothadó, porladó
murszejący dworek – pusztuló udvarház
-
Wersja 01 01 2017.
pracy]
–
szerecsen,
néger;
(átv.)
rabszolgamunkát végző,
nehéz munkát
folytató ember
Murzyn [człowiek należący do rasy czarnej] –
néger férfi; szerecsen
murzynka [odmiana truskawek] – eperfajta
Murzynka [pot. ciemnoskóra kobieta] – néger nő
Murzynka [obraz olejny Anny BilińskiejBohdanowiczowej namalowany w 1884
roku, realistyczne studium portretowe
czarnoskórej kobiety; od 1939 roku w
zbiorach
Muzeum
Narodowego
w
Warszawie (nr inw. MP 5531 MNW), w
latach 1944–2011 zaginiony.] – Néger nő
(Anna Bilińska-Bohdanowiczowa festménye,
1884)
mury obronne miejskie – városi védőfalak
Murzynek, Murzynka – kicsi néger, néger kisfiú
murzyn [potocznie: 1. człowiek anonimowo
wykonujący pracę za kogoś; 2. osoba
opalona na ciemnobrązowo; 3. osoba
ciężko pracująca, zmuszana do ciężkiej
3794
murzynek [1. rodzaj ciasta kakaowego; 2. reg.
mocna czarna kawa] – „kapuciner”,
feketekávé tejszínhabbal; kávés v. kakaós
sütemény; csokitorta
Murzyni bantu – bantu négerek
murzyński, -a, -ie – néger, szerecsen
Murzyńska Ziemia [to samo co Etiopia; (Nah.
3:9) „Murzyńska ziemia i Egipt były siłą
jego, i narody niezliczone, Putczycy i
Lubimczycy, były mu na pomocy;”] – Kús [1.
A régi "Etiópia" neve (1Móz 2,13); 2.
(Náhum 3:9) „Kús volt erõssége meg
Égyiptom, és száma sem volt annak. Puth és
Libia is segítõid voltak;”]
murzyńskość – négerség
mus1[pot. konieczność, przymus lub potrzeba
zrobienia czegoś] – (przymus) kényszer,
kényszerítés, szükség, szükségesség, muszáj;
kényszerűség; kénytelenség
mus2[deser z przetartych owoców z dodatkiem
cukru i piany z białek] – (powidła)
gyümölcskrém, gyümölcshab, gyümölcsíz;
pulp, tajték, pép, püré
mus z jabłek, mus jabłkowy – almapép, almapüré
musical [wym. mjuz-ikal lub muz-ikal] [1.
przedstawienie teatralne lub film, złożone
z partii mówionych, śpiewanych i
tanecznych; 2. sceniczny utwór muzycznodramatyczny, amerykańska odmiana
operetki,
powstała
w
Stanach
Zjednoczonych na początku XX w. m.in. z
elementów "musical comedy" i "music
play". W latach 30. i 40. XX w.
ukształtowała się forma nowoczesnego
musicalu, obejmująca fabułę, piosenki i
taniec. Rozkwit gatunku przypadł na 2.
połowy XX w. Przyjmuje się, iż pierwszym
oryginalnym musicalem był Statek
komediantów (1927) J. Kerna (muzyka) i
O. Hammersteina II (libretto). 3. typ
angloamerykańskiej sztuki muzycznej.
Geneza musicalu sięga drugiej połowy
XIX wieku, jednak dopiero w latach 20.
XX wieku gatunek zyskał prawdziwą
popularność, a przez następne dekady
nadal jeszcze kształtowała się jego
formuła. Wraz z nastaniem ery kina i
telewizji zaczęły powstawać musicale
filmowe. Tradycyjny musical zawiera
sceny mówione, śpiewane i tańczone.] –
musical
[színpadi
műfaj,
a
színházművészeten belül a zenés színház
modernebb darabjait foglalja magába, olyan
színházművészeti ág, amely egyesíti
magában a zene, a tánc és a színházi
dramatikus elemeket. Zenés színpadi műfaj
az ókor óta létezik, azonban a musical őse a
daljáték, az operetta, és az operett. Az
-
Wersja 01 01 2017.
átmenetet a komolyzene és a könnyűzene
közt a jazz-operett. Fiatal műfaj, nagyjából a
XIX.- XX. század fordulóján, az amerikai
zenés színházi kultúra létrejöttekor vált
önállóvá. A Broadway és a musical fogalma
mára összekapcsolódott.]
musical
musical comedy – (ang.) musical comedy; mai
tárgyú témákat feldolgozó énekes, táncos
színmű
musicalowy, -a, -e – (zene) musical; a musicalra
vonatkozó
music-hall – (ang.) music-hall; varieté; könnyű
szórakoztató műsort, főleg táncszámokat
bemutató színház [Music Hall w Nowym
Jorku, Music Hall w Amsterdamie]
musieć (muszę, musisz, musi) [1. być zmuszonym
do czegoś, nie mieć wyboru; 2. uznawać
coś za potrzebne, uważać coś za swój
obowiązek; 3. koniecznie chcieć; 4. być
prawdopodobnym, być pewnym, np.
Musiałeś o tym słyszeć.] – kell, kelleni,
kénytelen, szükséges; muszáj
musi dużo ścierpieć – sokat kell nyelnie
musi gdzieś tu być – meg kell lennie; itt kell lennie
vhol
musi pan/pani dopłacić różnicę – ki kell fizetnie a
különbözetet
musi pan/pani iść do szpitala – kórházba kell
mennie
musi pan (pani) leżeć trzy dni – három napig
feküdnie kell
musi pan/pani poczekać – várnia kell
musi pan (pani) szukać w antykwariatach –
antikváriumban kell keresnie
musi pan (pani) wyrobić sobie kartę biblioteczną
– csináltasson egy olvasójegyet!
musi pan to koniecznie zrobić na jutro – ezt
holnapra feltétlenül meg kell csinálnia
musi pan (pani) zwrócić się o poradę do lekarza
(adwokata, prawnika) – orvoshoz
(ügyvédhez, jogászhoz) kell fordulnia
musi pani trochę poczekać – egy kicsit várni kell
muszę go oddać do naprawy. –Meg kell
javíttatnom
3795
muszę iść do lekarza – orvoshoz kell mennem
muszę iść w poniewierkę tułacza – a hontalanság
keserű kenyerét kell ennem
muszę ja się wdać w tę sprawę – bele kell
szólnom ebbe az ügybe
muszę jeszcze uczyć się, ponieważ pojutrze mam
egzamin – tanulnom kell még, hiszen
holnapután van a vizsgám
muszę leżeć – feküdnöm kell
muszę odrobić w biurze cztery dni – négy napot
le kell dolgoznom az irodában v. a hivatalban
muszę obyć się tą sumę – ezzel az összeggel be
kell érnem
muszę postarać się o jakieś zatrudnienie –
keresnem kell vmi foglalkozást; vmi
foglalkozás után kell néznem
muszę przestrzegać diety – diétáznom kell
muszę przyznać, że już dobrze umiesz po polsku
– el kell ismernem, hogy jól tudsz lengyelül
muszę robić duże zakupy – sok mindent kell
vásárolnom; nagybevásárlást kell csinálnom
muszę się jeszcze (nad tym) zastanowić – ezt még
meg kell gondolnom
muszę się nad tym zastanowić – azt meg kell
gondolnom
muszę się wstydzić ta tego kołka –
szégyenkeznem kell ezért a fajankóért
muszę się zastanowić – jól meg kell gondolnom
muszę szybko umyć się – gyorsan mosakodnom
kell
muszę te słowa wdławić ci nazad w gardło – a
torkodra kel forrasztanom a szót v. ezeket a
szavakat
muszę też kupić trochę wędliny na kolację – egy
kis felvágottat is kell vennem vacsorára
muszę to jeszcze przemyśleć – ezt még meg kell
gondolnom
muszę to zrobić – ezt meg kell csinálnom v.
tennem
muszę was przeprosić – elnézést kell kérnem
muszę wrócić – vissza kell mennem
muszę wymienić pieniądze – pénzt kell váltanom
muszę zanieść garnitur do pralni – el kell vinnem
az öltönyömet a tisztítóba
muszę zaprotestować – tiltakoznom kell
muszę zatelefonować – telefonálnom kell
muszę zrobić zakupy na sobotę i niedzielę – be
kell vásárolnom szombatra és vasárnapra
musi się pan (pani) przesiąć w Koluszkach –
Koluszkiban kell átszállnia
musisz bardzo uważać – nagyon kell vigyáznod!
musisz długo czekać? – sokat kell várnod?
musiał strawić tę hańbę – el kellett viselnie v.
szenvednie ezt a gyalázatot v. szégyent
-
Wersja 01 01 2017.
musiał wspiąć się na palcach v. na palce by
dosięgnąć półki – lábujjhegyre kellett állni,
hogy elérje a polcot
musiał zarwać kawał nocy, żeby skończyć pracę
– fel kellett áldoznia az éjszaka egy részét,
hogy munkáját befejezze
musiałem zakaszlnąć od czasu do czasu – időről
időre köhögnöm kellett
musiało coś zajść – történnie kellett vminek
musieć iść – menni kell
musieć się koncentrować nad nauką – a tanulásra
kell magad koncentrálnod
musieć zrobić – meg kell csinálni
musimy stać w kolejce – sorba kell állnunk
musimy wziąć taksówkę – taxit kell fognunk
musimy zebrać wszystkie informacje – az összes
információt össze kell gyűjtenünk
musisz popisać się postępami w gimnastyce – be
kell mutatnod, mit fejlődtél tornában
musimy sporządzić protokół – jegyzőkönmyvet
kell készítenünk
musisz zacząć uczyć się języka polskiego – el kell
kezdened a lengyel nyelvet tanulni
muskać (musnąć) – hozzáérni vmihez, megérinteni
vmit, megsimogatni [można delikatnie
muskać ciało partnera: lehet finoman
megsimogatni a partnet testét]
muskać się – kicicomázza magát, kiöltözködni
muskanie się – önmaga kicicomázása, kiöltözködés
muskle [muskuły] – [Słowniczek języka śląskiego]
muszkli; izmok
muskularny, -a, -e [mający silnie rozwinięte
mięśnie] – izmos, erős
Brad Pitt jako muskularny Achilles
3796
muskulatura [mięśnie całego ciała lub jego
części, zwłaszcza silnie rozwinięte] –
izomzat
muskuł (mięsień) [mięsień, zwykle silnie
rozwinięty mięsień ramienia lub barku
człowieka] – (ném.) muszkli; izom;
különösen a felsőkar kétfejű izma
muskuł deltoidowy – (lat.) musculus deltoideus;
Delta-izom (háromopldalú erős izom,
amelynek rendeltetése, hogy a kart vízszintes
helyzetben tartsa
musnąć — muskać [1. dotknąć kogoś lub coś
szybko, lekko, delikatnie, 2. zalśnić na
czymś, oświetlić coś delikatnie; 3. owiać
delikatnie;
4. spojrzeć
na
kogoś
przelotnie] – hozzáérni vmihez, megérinteni
vmit, megsimogatni
musnąć się — muskać się [1. delikatnie, lekko
dotknąć swojego ciała, swoich włosów;
2. delikatnie dotknąć siebie wzajemnie;
3. spojrzeć na siebie nawzajem, nie
zatrzymując wzroku] – finoman hozzáér
saját testéhez v. hajához; simogatják egymást
muson (monsun) [wiatr zmieniający okresowo
kierunki] – monszun
musować (musuje) [o cieczach: pienić się,
wydzielając gaz] – habzani, pezsegni,
tajtékozni, pezsegni, erjedni, forrni
musowanie – pezsgés
musowo – kényszerből, muszájból
musowy, -a, -e [przestarzałe: narzucony z góry,
nieodwołalny, konieczny] – kényszerű;
visszavonhatatlan,
megmásíthatatlan,
változhatatlan, végleges [„Musowy” jest też
ciekawy temat: a „kényszerű” szintén
érdekes téma]
must have (ubranie) – must have [Az aktuális
divatot megtestesítő ruhadarab, amely
egyszerűen nem maradhat ki a ruhatárból.]
-
Wersja 01 01 2017.
mustang [zdziczały koń z prerii Ameryki
Północnej] – musztáng; az amerikai
pusztákon szabadon élő félvad ló (márkanév)
mustyk [1. dokuczliwa meszka; 2. drobny owad
z rzędu muchówek; 3. drobny owad,
którego samica żywi się krwią ssaków] –
muslica; vérszívó rovar
musujący, -a, -e – habzó, tajtékzó, pezsgő
musułbas [tkanina bawełniana turecka, używana
do podszywania opończ i namiotów, a
wyrabiana pierwotnie w mieście Musuł,
od którego dostała nazwę] – (daw)
pamutvászon (Musuł város nevéből)
muszczka, muszka [1. ten był w XVII w. jakiś
ubiór czubiasty białogłowski; 2. plasterek
ukrywający krostki na twarzy] – (daw)
vmilyen belorusz ruha; tisztító arctapasz
muszec – lúdhúr [tyúkhúr Stellaria media; népies
nevei: árnyékszeretőfű, libafű, lúdfű, lúdhúr,
madáreleség, madárhúr, pipehúr, tikhúr,
tyúkbegy]
muszelka, muszka [1. mała muszla ślimaka lub
małża; 2. pot. kluska lub ciasto w kształcie
muszli] – kis legyecske, muslica; (muszelki)
csigatészta
muszka [1. mała mucha – owad; 2. zob. mucha w
zn. 2.; 3. część celownika w ręcznej broni
palnej; 4. czarna kropka przylepiana
przez
kobiety
na
twarzy,
charakterystyczna dla mody rokokowej] –
(mucha) kis légy, legyecske; szépségtapasz;
csokornyakkendő, (dawno) lepkenyakkendő,
siminyakkendő; (wojsk) célgömb
muszka [typ krawata w kształcie skrzydeł
motyla. Noszone razem z oficjalną i
sportową odzieżą. Jej kształt i kolor są
zależne od trendu mody. Zazwyczaj
produkowana
jest
z materiałów
jedwabnych.] – csokornyakkendő [Pillangó
alakú, megkötős vagy készre csomózott és
gumiszalaggal rögzíthető nyakkendő. Főleg
alkalmi öltözékhez, frakkhoz, szmokinghoz
viselik, de van, aki hétköznapi öltönyéhez is
felveszi. Színe a mindenkori divatirányhoz
igazodik.
készítik.]
3797
Többnyire
-
selyemszövetből
muszka na twarzy – szépségtapasz
muszka owocowa (Drosophila melanogaster) [1.
niewielki owad (wielkości 2-3 mm)
należący do rzędu muchówek znany z
prac Tomasza Morgana; 2. mały, żółtawy
owad,
którego
larwy
żyją
w
fermentujących owocach, kompotach,
sokach] – közönséges muslica, ecetmuslica
(Drosophila
melanogaster)
[egy
a
kétszárnyúak rendjébe tartozó kistestű légy]
muszkat,
muszkatołowiec
[bot.
drzewo
muszkatołowe, zwł. m. korzenny (jądro
wydobyte z jego nasienia, zwane gałką
muszkatołową,
używane
jest
jako
przyprawa do potraw, nalewek i
likierów)] – szerecsendiófa, szerecsendió
muszkatel (bot. Pelargonia) – muskátli
muszkatel, wino muszkatołowe [śr.fr. muscatel
'muszkatel'
ze
st.prowans.
muscat
'piżmowy' i st.fr. (noiz) muscade 'muszkat
(gałka)' od musc 'piżmo' z późn.łac.
muscus 'jp.'; 1. słodkie, aromatyczne wino
deserowe; 2. nazwa słodkich win
deserowych w kolorach od złocistego do
ciemnobursztynowego,
o
bukiecie
kwiatowo-korzennym,
zbliżonym
do
smaku i zapachu winogron muskatowych,
z których się je produkuje; 3. (u Zygmunta
Glogera) wino słodkie sprowadzane do
Polski z prowincyi tureckich, podobno z
Macedonii, uprzywilejowane do picia
toastów
przy
„cukrowej
kolacyi”,
zastawianej w czasie wesel w sypialni
państwa młodych] – muskotálybor
muszkatela – muskotályszőlő, muskotálybor
Muszkatela miedziana (Ducula aenea) [ ptak z
rodziny gołębi. Występuje w Indiach,
Bangladeszu,
Azji
Południowo
Wschodniej, Indochinach, na Filipinach i
Nowej Gwinei. Zamieszkuje wiecznie
zielone, pierwotne lasy, zarośla mangrowe
i tereny odkryte o rzadszym drzewostanie.
Osiąga 46 cm długości ciała.] – Bronz
császárgalamb (Ducula aenea)
muszkatelowy, -a, -e – muskotályMuszkatołowiec
korzenny,
muszkatowiec,
muszkat (Myristica fragrans Houtt.)
[gatunek
drzewa
z
rodziny
Wersja 01 01 2017.
muszkatołowcowatych. Pochodzi ono z
Wysp Banda (części Moluków zwanych
Wyspami Korzennymi, będących częścią
Archipelagu Malajskiego). Jego nasiona
znane są jako przyprawa
gałka
muszkatołowa.
Do
Europy
gałka
muszkatołowa
dotarła
razem
z
krzyżowcami. Jest ceniona ze względów
smakowych oraz zdrowotnych. W kuchni
gałka muszkatołowa stosowana jest do
przyprawiania mięs, bigosów, dań ze
skorupiaków, a także do pierników,
deserów i win. W medycynie znalazła
zastosowanie w zwalczaniu reumatyzmu,
wzdęć i zaburzeń oskrzelowych.] –
szerecsendiófa (Myristica fragrans), (népi
elnevezése: muskátdió) [családjának névadó
fája, illetve cserjéje. A fa termésének
szárított húsa a szerecsendió-virág (macidis
flos), magva (nux mochata) a szerecsendió.
Malajziában őshonos, de hasonló éghajlaton,
Indonéziában, Nyugat-Indiában, Brazíliában
és Madagaszkáron sokfelé termesztik. 20 m
magasra is megnövő, örökzöld fa.]
muszkatowy -a, -e (muszkatołowy) – muskotálymuszki [1. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Za
czasów
saskich
panowała
moda
przylepiania sobie na twarzy przez młode
kobiety czarnych z kitajki angielskiej
„muszek”, podobno w celu efektownego
zwiększenia białości cery. O muszkach
tych wspomina już Twardowski w
„Pasquilinie”, r. 1701 w Krakowie
wydanej. Elegantki owej doby nawet w
ciągu jednego dnia przemieniały miejsca
3798
tych muszek, które nawet w ich języku
brały nazwiska rozmaite od miejsc, gdzie
były przylepione. W końcu oka np. byłą
„rozkochana”, na środku policzka
„uprzejma”, na wardze „całuska”, na
nosie „śmiała”, na brodzie „wabiąca”, na
kostce lub znamieniu „kryjąca”. (Kurjer
Warsz. r. 1826, nr. 196). 2. wycięte z
czarnego
materiału
drobniutkie
kropeczki. W XVIII wieku bardzo
popularne było przylepianie muszek na
biało wypudrowaną twarz. Miały one
kilka zadań: po pierwsze kontrastując z
„bladością” skóry uzyskiwało się efekt
dekoracyjny, nie mniej istotny wydaje się
fakt, że zasłaniały również pewne
niedoskonałości cery. Odpowiednie zaś
umieszczenie tworzyło również swoisty
kod miłosny.] – (daw) szépségtapasz
(rokokó korban)
muszkiet [1. ręczna broń palna używana przez
piechotę w XVI–XVII w.; 2. muszkiet po
raz pierwszy pojawił się we Włoszech i
Hiszpanii na początku XVI wieku w
późniejszym
okresie
został
rozpowszechniony w całej Europie.] - (ol.)
muskéta; kanócos puska
muszkieter [fr. mousquetaire 'muszkieter' z
mousquet 'muszkiet' od wł. moschetto
'pierw. strzała wypuszczona z kuszy; jp.'
zdrobn. z mosca; 1. żołnierz uzbrojony w
muszkiet;
2. żołnierz
oddziałów
specjalnych
francuskiej
gwardii
królewskiej w XVII–XVIII w.; 3. żołnierz
oddziałów
specjalnych
fr.
gwardii
królewskiej XVII i XVIII w., słynnych z
brawury i elegancji; żołnierz uzbrojony w
muszkiet, ciężką ręczną broń palną
piechoty, zapalaną lontem, używaną w
XVI i XVII w.] – (dawno) (fr.) muskétás;
puskás katona; (tört.) francia lovas testőr
[francuski muszkieter z XVIII wieku:
XVIII. sz-i francia muskétás; angielski
muszkieter: angol muskétás; muszkieter z 2
połowy XVI w.: muskétás a XVI. sz.
második feléből]
muszla [1. wapienny zewnętrzny szkielet
muszlowców: mięczaków, skorupiaków,
szkarłupni i żółwii; 2. wapienny szkielet
zewnętrzny muszlowców; 3. (zoologia)
skorupa ślimaka; dom ślimaka; 4. (sztuka)
koncha; 5. (muzyka) osłona zoologicznomuzyczna; 6. (zoologia) dom mięczaka; 7.
(sztuka) koncertowa na molo w Sopocie; 8.
(zoologia) skorupa małża; 9. (technika)
przedmiot mający kształt skorupy; 10.
(medycyna) zewnętrzna część ucha; 11.
małżowina;
12.
(technika)
miska
-
Wersja 01 01 2017.
klozetowa; 13. (technika) połączona z rurą
ściekową; 14. (technika) połączona ze
spłuczką; 15. (technika) wyposażenie
ustępów publicznych; 16. (technika) w
każdej ubikacji; 17. (medycyna) służy do
wypróżniania się z przetrawionych
pokarmów; 18. (technika) na niej deska
klozetowa; 19. (technika) półkolisty
budynek w parku lub na stadionie,
otwarty od frontu; 20. (muzyka) estrada,
na której odbywają się koncerty i
przedstawienia; 21. (technika) klozetowa w
WC; 22. muszelka, koncha, skorupa; 23.
(technika) sedes] – kagyló, teknő;
mosdókagyló; (bonctan) kagyló; (él) kagyló,
kagylóhéj
muszla klozetowa (ang. water closet lub WC),
(inaczej
miska
ustępowa)
[element
wyposażenia
ubikacji
umożliwiający
wypróżnianie się lub oddawanie moczu w
pozycji siedzącej, bądź stojącej] – WC
kagyló
muszla koncetrowa – kagyló alakú szabadtéri
színpad
muszla perłowa – gyöngyház
muszla sedesowa – vécécsésze, vécékagyló
muszla słuchawki – fölkagyló, hallgatókagyló
(telefon)
muszła słuchawki z okładziną gumową – fülpárna
(fejhallgató)
muszla ślimaka – csigaház
muszla uszna – (anat.) fülkagyló
muszla pielgrzymia, muszla św. Jakuba [jeden z
symboli pielgrzymujących do położonej w
północno-zachodniej
Hiszpanii
miejscowości Santiago de Compostela, w
której znajduje się domniemany, odkryty
już w dziewiątym wieku, grób Jakuba
Apostoła "Większego". Sam Jakub
przedstawiany był często z pielgrzymim
kijem, sakwą, i muszlą.] – zarándok-kagyló,
Szent Jakab kagylója
3799
Három igen jelentős zarándokút volt a középkorban,
melyek napjainkban is a legnagyobbak közé
tartoznak. Ezen zarándoklatok: a Szentföld, Róma,
illetve Santiago de Compostela. Ez utóbbi zarándokút
végpontja idősebb Szent Jakab apostol ereklyéinek,
sírjának helye, a középkori galíciai királyság fővárosa,
Santiago mellett. Ez az út más néven Szent Jakab
útja. A legenda szerint ezen a helyen egy csillag jelezte
az apostol holttestét (Campus stellae), amelyet a IX.
század elején találtak meg. Bár az apostol galíciai
térítő útja valószínű legenda, a későbbiekben
idekerült ereklyék nyomán a szent kultusza virágozni
kezdett.
829-ben a sír fölé templomot és kolostort építettek.
Ennek helyén később katedrális épült 1078-1122
között, amit a XVI-XVII. század folyamán a barokk
stílusban alakítottak át. Ezt ma is megcsodálhatjuk,
ha eljutunk e zarándokút végpontjához.
Szent Jakab apostol az első ezredfordulón már a
spanyolok nemzeti védőszentje volt. A legenda szerint
a szent fehér lovon jelent meg a clavijói csatában a
mórok ellen harcolva. Ezzel személye szimbólummá
vált mind a zarándoklatoknak, mind pedig a mórok
elleni harcoknak. Szent Bonaventura szerint Jakab
sírja a legdicsőségesebb minden nemzetek szentjeinek
sírja között. Dante pedig azt írja, hogy csak az az igazi
zarándok, aki megjárta Compostelát.
Európában a középkor folyamán mindenfelől
özönlöttek a zarándokok Compostelába. E
zarándokút jelentősége folytán később Szent Jakab a
zarándokok védőszentjévé vált. A Szent
ábrázolásához hozzátartozik a kagyló, széles karimájú
kalapja, tarisznyája, kulacsa és zarándokköpenye. A
XII. századtól jellegzetes jelképe lett a Compostelai
zarándokútnak (és a zarándokoknak is) a kagyló,
mely jelkép ma is ott lóg a zarándokok nyakában,
vagy hátizsákján, de megtalálhatjuk a zarándokszálláshelyeken és a közbeeső templomokon
díszítésként. A kagyló jele mutatja a zarándokok útját
Compostela felé vivő útjukon. A XI. századtól
kezdődően a pap ünnepélyesen megáldotta a
zarándokok táskáját (tarisznyáját), és botját.
Visszatérésük után e kellékeket a zarándokok
felajánlották a templomnak. A kagylót, melyet a
zarándokút folyamán kaptak, a végcélnál a
kegytárgyhoz érintették. Ezt később is megtartották.
A későbbi középkorban aztán a kagyló nem csak a
Jakabi út, hanem általában a zarándokok jelvénye
lett, ezzel is jelezve a kegyhely európai súlyát.
A Compostelai zarándokutat az ún. vezeklő
zarándoklatok is híressé tették. Sok olyan esetről
számolnak be korabeli írások, melyek arról
-
Wersja 01 01 2017.
tanúskodnak, hogy egyes súlyos vétségekért (főleg
gyilkosságért) a bűnöst Compostelai zarándokútra
utasították. A?gy történt ez akkoriban is, amikor
Nagy Lajos király itáliai hadjáratai idejében
Krizsafánfy Györgyöt nevezte ki több vár
parancsnokává, aki ebbéli minőségében legalább
háromszázötven ember halálát idézte elő jogellenesen.
1353-ban ezért ?lelkiismerettől vezérelve... útnak
indult a római kúriához... ahol a gyilkosságokért
üdvös elégtételt szabtak ki rá olyan mértékben és
szabály szerint, amilyet a római kúriában az ilyesfajta
vétkek esetében alkalmaznak. György azonban...
isteni sugallatra elhatározta, hogy vezeklésének
kiegészítéséül Santiago de Compostelába megy...? A
XII. századra kialakultak az idevezető legfőbb
zarándok-útvonalak. A Magyarországról vezetett
zarándokutak közül a legfőbbek Aachenből Párizs ?
Chartres ? Tours ? Poitiers ? Bordoeaux ? Ostabat
franciaországi Aton haladtak. A Franciaországon
keresztül vezető zarándokút már a XI. században
kialakult. Ez Párizson, vagy a burgundiai Vezelay-n,
Szt Magdolna kegyhelyén keresztül vezetett. Az út
mentén menedékhelyek segítették a zarándokokat.
Itálián keresztül is vezetett út. A spanyolországi út
általában Pamplona, Burgos, Leon városának
érintésével vezetett Santiago de Compostelába. Itt
útközben (ahogyan ma is) számos Szent Jakab
tiszteletére szentelt templom, kápolna,
zarándokkereszt, hospícium áll a zarándokok testilelki megsegítésére, fogadására.
A Szent Jakab sírjától emlékbe hozott kagylókra
emlékeztet egy magyarországi újkorban kialakult
szokás, mégpedig a mátraverebélyi búcsúsok szokása,
miszerint a kegyhelyen kagylókat gyűjtenek.
A reformáció terjedésével az 1900-as évek elejére a
Compostelai zarándokút, mint megannyi más
zarándokút is jelentőségét vesztette. Az elmúlt két
évtizedben azonban újból erőre kapott a tanúságtétel
eme lehetősége, s napjainkra ismét ezrek használják
az elfelejtettnek hitt zarándokutakat.
muszlowaty, -a, -e [mający kształt muszli] –
kagylóalakú
muszlowiec [1. biała lub żółtawa skała wapienna
powstała przez nagromadzenie muszli
mięczaków; 2. ogólna nazwa kilkunastu
gatunków ryb z rodziny pielęgnicowatych,
które charakteryzują się tym, że w
warunkach naturalnych, a niektóre tylko
w warunkach sztucznych (akwarium) do
procesu reprodukcji i wychowania
narybku potrzebują pustych muszli.] –
mészvázas
állatok
lerakódása
mészkősziklában; néhány akváriumi halfaj
neve
muszlowy, -a, -e – kagyló-, kagylós
musztarda [ostra przyprawa do mięsa i sosów,
sporządzana ze zmielonych nasion
gorczycy] – mustár
musztarda po obiedze – közm. eső után köpönyeg
musztarda sarepska [1. musztarda wyrabiana ze
zmielonych nasion gorczycy sarepskiej; 2.
ostra musztarda na bazie gorczycy, octu
3800
spirytusowego i innych. Odmiana tej
gorczycy uprawiana jest głównie w Rosji.
Nazwa pochodzi od miejscowości Sarepta
(obecnie
Krasnoarmiejsk)
pod
Donieckiem] – mustárból készült termék
musztarda po obiedzie [coś, z czym nie zdążono
na czas] – (átv.) [mustár – ebéd után] eső
után köpönyeg
musztardniczka [naczynie do podawania
musztardy na stół] – mustártartó, mustáros
üveg
musztardowy, -a, -e – mustár-, mustáros
musztardówka [1. Pusty słoik po musztardzie
lub
gruba
szklanka
taki
słoik
przypominająca, używane do picia
alkoholu. 2. szklane naczynie, w którym
sprzedawana była musztarda] – (közb.)
mustárospohár
musztra [ćwiczenia wojskowe mające na celu
wyuczenie właściwej postawy wojskowej,
marszu, oddawania honorów, formowania
szyków itp.] – (lat.) mustra; minta,
mutatvány; (wojsk) gyakorlatozás, gyakorlat,
sulykolás; (ép.) általában sorozatosan,
nagyobb felületen ismétlődő díszítés mintája;
(wojsk) alaki gyakorlat
musztrować [1. uczyć żołnierzy musztry;
2. napominać lub pouczać w sposób
surowy i nieznoszący sprzeciwu] – (wojsk)
gyakorlatozni, sulykolni
musztrowanie – gyakorlatozás, sulykolás
muszy, -a, -e [przymiotnik od: mucha] – légymuślin [1. fr. mousseline 'jw.' z wł. mussolina
'jp., dosł. tkanina z Mosulu', miasta w płn.
Iraku. cienka, przejrzysta tkanina
(pół)jedwabna a. (ba)wełniana, o splocie
płóciennym, niekiedy drukowana w
kwiateczki; 2. cienka tkanina jedwabna,
bawełniana, wełniana. Nazwa pochodzi od
miasta Mosul, ale w rzeczywistości muślin
pochodzi z Dhaki; 3. delikatna, cienka,
jedwabna
tkanina,
przeważnie
jednobarwa, używana na firanki, bluzki;
może też być wykonana z bawełny o
luźnym splocie płóciennym; także silnie
skręcona greża, czyli surowe włókno
jedwabne. 4. lekka, przezroczysta tkanina
o luźnym splocie; 5. tkanina, biorąca
swoją nazwę od miasta tureckiego Mosul
nad Tygrem (naprzeciw dawnej Niniwy);
6.
delikatna
przejrzysta
tkanina
bawełniana lub jedwabna, o splocie
płóciennym, niekiedy z haftem. Nazwana
tak od Mosolu, miasta w Mezopotamii nad
Tygrysem. 7. rodzaj cienkiej, delikatnej i
przejrzystej
tkaniny
używanej
do
produkcji bluzek i sukien. Tkanina
jedwabna
(jedwab
naturalny
lub
-
Wersja 01 01 2017.
sztuczny) albo rzadziej bawełniana. Tkana
jednobarwnie
splotem
płóciennym
luźnym. Może być drukowana, dawniej
muśliny dla ozdoby jeszcze haftowano. 8.
Bardzo
cienka,
delikatna
tkanina
bawełniana, rzadziej lniana lub jedwabna.
Wymarzona na lekkie, zwiewne suknie
damskie z cyklu „kreowane wiatrem”.] –
(fr.) mousseline, muszlin; (textil) selyemből
készült finom, fátyolszerű kelme (Mozul
város neve után) [1. Finomszálú, légies
szövet, gyakran blúzok és ruhák alapanyaga.
2. Finom, vékony fonalakból ritkás
beállítással (főleg selyemből) Szőtt, áttetsző
kelme. Fehér vagy tört fehér, nem drága
szövet, amelyet pasztellszínekre lehet
festeni. Használatos alsó függönynek és
baldachinnak, meleg éghajlatú országokban
rolónak, hogy megszűrje a fényt és kizárja a
bogarakat.]
muślin (1) [jest produkowany z cienkiej, luźno
skręconej przędzy w płóciennym splotem.
Na jego powierzchni widoczne są cienkie
włókna. Stosowany na damskie sukienki i
bluzki.] – muszlin [Finom, laza sodratú,
perzseletlen fonalból készült vászonkötésű
szövet, felületét finom szálpihe borítja. Női
ruhák, blúzok alapanyaga. Nevét az iraki
Moszul városról kapta.]
muślin (2) [wełniany muślin produkowany jest
z pojedynczej, bardzo cienkiej przędzy
czesankowej i stosowany na damskie
sukienki. Muślin jest produkowany
z bawełnianej osnowy i wełnianego wątku,
znany jako materiał Milaine. Nazwa
pochodzi od miasta Mosul, gdzie
bawełniany muślin był po raz pierwszy
produkowany.] – gyapjú muszlin [Nagyon
finom, egyágú fésült gyapjúfonalból készült
3801
gyapjúszövet, női ruhák alapanyaga. Ha
pamut láncfonallal készítik, a neve milaine.
Lásd még: muszlin.]
muślin (3) [jedwabny muślin jest bardzo
delikatną, miękką, przewiewną i lekką
tkaniną o płóciennym splocie. Jest
produkowany z lekko skręconej przędzy
jedwabiu
naturalnego,
który
jest
najczęściej w jednym kolorze lub
drukowany.
Prasowanie
lub
kalandrowanie powoduje, że staje się ona
nieco sztywna w dotyku. Wykorzystywana
na damskie sukienki, bluzki i kostiumy.] –
selyem muszlin [Nagyon finom, puha,
szellős, vászonkötésű selyemszövet. Enyhén
sodrott természetes selyemfonalból készül,
jellemzően egyszínű vagy színnyomott
változatban. Vasalással vagy kalanderezéssel
meglehetősen merev tapintásúvá teszik. Női
alkalmi ruhákat és blúzokat készítenek
belőle. Lásd még: muszlin.]
muślinowy, -a, -e – muszlinmuśnięcie [1. lekki, delikatny dotyk; 2. przelotne
spojrzenie] – simogatás; (szél) lehellet,
fuvallatt
muśnięcie słońca – a nap simogatása (napozás)
mutacja [łac. mutatio 'zmiana' i mutans dpn.
mutandis (p.pr) od mutare 'zmieniać';
1. przemiana zachodząca w czymś; też:
wynik takiej przemiany; 2. zmiana
wysokości i skali głosu występująca u
młodzieży
w
okresie
dojrzewania
płciowego; 3. nagła i trwała zmiana w
liczbie
i
strukturze
elementów
dziedzicznych, zachodząca w żywym
organizmie;
4. częściowo
zmienione
wydanie czasopisma lub gazety; 5. zmiana,
przemiana, odmiana; biol. zmiana
materialnego podłoża dziedziczności,
powodująca pojawienie się nowych cech
dziedzicznych; zmiana barwy i rejestru
głosu u chłopców w okresie dojrzewania;
dalsze, częściowo zmienione wydanie tegoż
numeru gazety codziennej.] – (lat.)
mutáció; változás, változat; (élővilág) 1. az
élő szervezet sajátságainak, külsejének
jelentős és ugrásszerű megváltozása; új alak
-
Wersja 01 01 2017.
keletkezése az életfeltételek megváltozása
következtében; 2. Az öröklési anyag olyan
kémiai megváltozása, amely az információ
tartalmát vagy sorrendjét megváltoztatja és
öröklődik. (o głosie) mutálás, hangváltozás
mutacja genetyczna [Dochodzi wtedy do zmiany
genu w tzw. formę alleliczną. Proces
zmian
zachodzących
w
materiale
genetycznym pod wpływem określonego
czynnika, określanego jako mutagen,
nazywamy mutagenezą. Jeśli mutacja
dokonuje się samoistnie, bez udziału
określonego czynnika, to się nazywa
mutacją spontaniczną. Do mutacji
genetycznej może dojść pod wpływem
różnych czynników. Zmiana może
dotyczyć
pojedynczego
genu
lub
chromosomu.] – génmutáció; a génekben
váratlanul és hirtelen bekövetkező változás
mutacja głosu – hangváltozás (kamaszkorban)
mutacyjny, -a, -e [związany z mutacją] –
mutációs
mutagen [1. biol. czynnik zdolny do wywołania
mutacji w żywym organizmie; 2. czynnik
wywołujący
mutację
(zmianę
dziedziczną)] – mutagén
mutageneza [powstawanie i utrwalanie się
mutacji w materiale genetycznym żywych
organizmów] – (biol.) mutagenezis; fizikai
(sugárzások)
és
kémiai
(általában
kismolekulájú vegyületek) hatásokkal a
sejtben (szervezetben) kiváltott mutációk
Mutare quis consilium non potest in alterius
detrimentum. – (lat.) Mutare quis consilium
non potest in alterius detrimentum. (Reg.
Iur.33.) = Senki sem változtathatja meg
elhatározását más kárára.
mutatis mutandis [łac., prawn. zmieniając to, co
powinno być zmienione; dokonawszy
niezbędnych zmian (których domaga się
sens sprawy); uwzględniając istniejące
różnice.] – (lat.) mutatis mutandis;
(megváltoztatandók megváltoztatásával); a
szükséges változtatásokkal
mutant [1. organizm, w którego cechach
dziedzicznych nastąpiła mutacja i który
różni się od osobników swojego typu; 2.
biol. organizm, w którego cechach
dziedzicznych nastąpiła mutacja] – (lat.)
mutáns; (élővilág) mutáció révén létrejött, a
rokon fajtáktól v. fajoktól elütő egyed
Mutatis mutandis [łac. 1. z uwzględnieniem
niezbędnych zmian; 2. "zmieniając to, co
powinno być zmienione; po dokonaniu
niezbędnych zmian; z uwzględnieniem
istniejących różnic". Zwrot stosowany w
naukach prawnych i ekonomii na
zwrócenie uwagi, że rozważana sytuacja
3802
jest analogiczna do innej, przytaczanej
jako przykład, o ile uwzględni się różnice
wynikające z odmiennych warunków.] –
(lat.) Mutatis mutandis; (a. m. a
megváltoztatandók megváltoztatásával) a
megfelelő tényezők megváltoztatásával, a
szükséges változtatásokkal
muter, mutra [niem. Eine Mutter; matka] –
[Słowniczek języka śląskiego] anya
muterka [nakrętka] – [Słowniczek języka
śląskiego] (mutra) anyacsavar
mutować – (lat.) mutálni; változik a hangja
(serdülő fiúnak)
mutra, muterka [środ.; zob. nakrętka w zn. 1.] –
anyacsavar, csavaranya
mutrowy, -a, -e – anya-, anyás
mutuum adjutorium – wzajemna pomoc
[następnie współżyciu mężczyzny i
kobiety] – (lat.) mutuum adjutorium; a
segítőtársak kölcsönössége, Gen 2,18.
MUTUUM COLLOQUIUM ET CONSOLATIO
FRATRUM
[1.
W
Artykułach
Szmalkaldzkich (C. III. ust. IV) Luter
napisał: „Ewangelia udziela rad i pomocy
przeciwko grzechowi w rozmaity sposób.
Bóg bowiem jest nader bogaty w łaskę. Po
pierwsze — przez słowo mówione (verbum
vocale), w którym zwiastowane bywa
odpuszczenie grzechów na całej ziemi. Na
tym polega właściwa funkcja Ewangelii.
Po drugie — przez chrzest. Po trzecie —
przez Sakrament Ołtarza. Po czwarte —
przez władzę kluczów oraz per mutuum
colloquium et consolatio fratrum. Mat.
18,20:
„Gdzie
dwaj
albo
trzej
zgromadzeni są w imię moje, tam jestem
pośród nich". 2. Do tego sakramentu
dołączona jest formuła: per mutuum
colloquium et consolatio fratrum z
przytoczeniem obietnicy Chrystusa z Ew.
Mat. 18,20. Tutaj dotknął Luter
problemu, który właściwie bardzo rzadko
znajdował praktyczne zastosowanie. —
Mat.
18,20.:
Biblia
Warszawska:
Albowiem gdzie są dwaj lub trzej
zgromadzeni w imię moje, tam jestem pośród
nich. Biblia Tysiąclecia: Bo gdzie są dwaj
albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem
pośród nich. Biblia Gdańska: Albowiem
gdzie są dwaj albo trzej zgromadzeni w imię
moje, tam jestem w pośrodku ich.] –
MUTUUM
COLLOQUIUM
ET
CONSOLATIO FRATRUM; A testvérek
beszélgetése és egymás vigasztalása. [Az
evangélium
negyedik
formája
a
Schmalkaldeni hitcikkek szerint. Mát.
18,20: „Mert ahol ketten vagy hárman
-
Wersja 01 01 2017.
egybegyűlnek az én nevemben, ott vagyok
közöttük.”]
mutuus [wzajemny, dwustronny] – (lat.) mutuus;
kétoldalú, együttes [mutuus consensus, a
kölcsönös akarategység]
muza [1. mit. gr.-rzym. każda z dziewięciu bogiń,
córek Zeusa, opiekunek sztuk pięknych i
nauki; 2. kobieta inspirująca jakiegoś
artystę; 3. poezja lub inny rodzaj
twórczości uprawianej przez kogoś;
4. czyjś talent lub chwilowe natchnienie] –
(gör.) múzsa; a tudományok és művészetek
kilenc istennőjének valamelyike az ókori
görögöknél [Erato (szerelmi dal), Euterpe
(lírai költészet), Kalliopé (hősköltészet), Klio
(történetírás), Melpomene ( tragédia),
Polyhymneia (himnusz), Terpszichore (tánc),
Thalia (vígjáték), Uránia (csillagászat)];
művészeti alkotás létrehozására ihlető dolog
v. személy (főleg nő)
muzealia [zbiory muzealne] – múzeáliák;
múzeális tárgyak,
muzealnictwo [prace związane z zakładaniem
muzeów oraz z gromadzeniem i
konserwacją zbiorów] – múzeumügy v.
múzeumügyek; (dawno) múzeumok központi
hivatala v. felügyelete
muzealniczy, -a, -e – múzeumügyi
muzealny, -a, -e (muzeal) [1. dotyczący muzeum
i jego zbiorów; 2. mający wartość
artystyczną, zabytkową] – (gör.) múzeum-,
múzeumi; muzeális; múzeumba való (múz.);
(átv.) maradandó értékű, művészi
muzeolog [specjalista w zakresie muzeologii] –
(gör.) muzeológus; a múzeumokban folyó
tudományos kutató munkára kiképzett,
művészettörténetben,
régiségtanban
különösen jártas szakember
muzeologia [nauka zajmująca się problemami
związanymi z zakładaniem muzeów oraz z
gromadzeniem i konserwacją zbiorów] –
(gör.) muzeológia
muzeum [instytucja gromadząca, przechowująca
i konserwująca zbiory z różnych dziedzin
kultury, sztuki, nauki lub techniki i
udostępniająca je publiczności w formie
wystaw] – (gör.) múzeum (múz.) (a
múzsáknak szentelt hely); műtárgyak,
régiségek gyűjtésével, rendszerezésével és
kiállításával foglalkozó tudományos jellegű
intézmény; ennek az épülete
muzeum archeologiczne – régészeti múzeum
muzeum etnograficzne – néprajzi múzeum
Muzeum Historii Medyczny – Orvostörténeti
Múzeum
muzeum historii miasta – várostörténeti múzeum
Muzeum Historii Miasta Poznania (Lublina) –
Poznani (Lublini, Przemyśla) Várostörténeti
Múzeum
muzeum historii regionalnej – helytörténeti
múzeum
3803
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa –
Krakkói Várostörténeti Múzeum
muzeum jest czynne a. otwarte od godziny
dziewiątej do siedemnastej – a múzeum
kilenc órától tizenhét óráig van nyitva
Muzeum Komunikacji – Közlekedési Múzeum
muzeum literackie – Irodalmi Múzeum
Muzeum Narodowe – Nemzeti Múzeum
Muzeum Narodowe Brytyjskie – Britisch
Museum; a londoni angol Nemzeti Múzeum
Muzeum
Nauk
Przyrodniczych
–
Természettudományi Múzeum
muzeum regionalne – tájmúzeum
Muzeum Rolnictwa – Mezőgazdasági Múzeum
Muzeum
Rzemiosła
Artystycznego
–
Iparművészeti Múzeum
Muzeum Sztuk Pięknych – Szépművészeti
Múzeum
Muzeum Sztuki Stosowanej – Iparművészeti
múzeum
Muzeum Sztuki Stosowanej w Budapeszcie
(Magyar
Iparművészeti
Múzeum)
[zbudowane w latach 1893-1896 według
projektu architektów Ödöna Lechnera i
Gyuli Pártosa. Muzeum mieści się w IX
dzielnicy Budapesztu przy ulicy Üllői ut.
33-37.] – Iparművészeti Múzeum [országos
múzeum Budapest IX. kerületében, az Üllői
út 33-37. szám alatt.]
Iparművészeti Múzeum
muzli – müzli
muzułmanin (z arab. muslim) [1. wyznawca
islamu;
2. wycieńczony
fizycznie
i
załamany
psychicznie
więzień
-
Wersja 01 01 2017.
hitlerowskiego obozu koncentracyjnego] –
(arab) muzulmán, mohamedán; muszlim;
mozlim, mozlem; a mohamedán vallás híve;
a Mohamed alapította vallás hívője; az a
személy, aki hisz a Koránban, és aláveti
magát Allah akaratának
muzułmanizm [zob. islam] – muzulmanizmus
muzułmanka [wyznawczyni islamu] – muzulmán,
mohamedán nő
muzułmański, -a, -ie [1. dotyczący muzułmanów,
muzułmanizmu;
2.
dotyczący
Muzułmanów, właściwy Muzułmanom] –
mohamedán-, muzulmánmuzyczka [1. zdrobnienie od: muzyka; 2. forma
żeńska od: muzyk] – (átv.) cincogás, könnyű
zene, kis zene; női zenész
muzyczny, -a, -e [przymiotnik od: muzyka] –
zene-, zenei, zenés, zenemuzyk [1. twórca lub odtwórca utworów
muzycznych; grajek, wirtuoz; 2. osoba
zajmująca
się
wykonywaniem
(instrumentalista, wokalista, dyrygent) lub
tworzeniem
(kompozytor,
producent
muzyczny, aranżer) muzyki. Muzyk do
swej
pracy
wykorzystuje
m.in.
instrumenty muzyczne, głos ludzki, głosy
zwierząt, inne efekty akustyczne (np.
uderzanie młotem w kowadło) czy też
technologie komputerowe. Określenie
muzyk odnosi się zarówno do osób
posiadających wykształcenie muzyczne,
jak i muzyków-amatorów] – (wykonawca)
zeneművész, zenész, muzsikus; (kompozytor)
zeneszerző (jestem muzykiem)
muzyk ludowy – népzenész
muzyk wykonawca – előadóművész
muzyka [1. ciąg dźwięków śpiewanych lub
granych na instrumentach, tworzących
pewną kompozycyjną całość; też: sztuka
układania
i
wykonywania
takich
kompozycji;
2. brzmienie
czegoś,
zwłaszcza melodyjne lub przyjemne;
3. pot. orkiestra, kapela; 4. pot. nauka gry,
śpiewu itp. jako przedmiot w szkole; też:
lekcja tego przedmiotu; 5. [łac. < gr.],
muz. sztuka, której tworzywem są
percypowane
przez
ludzi
dźwięki,
wytwarzane przez nich głosem i/lub za
pomocą instrumentów muzycznych; 6.
dziedzina sztuki, której tworzywem
artystycznym są dźwięki zorganizowane w
kompozycyjną całość; utwory, melodie
wykonywane na instrumentach lub przez
głos ludzki; komponowanie, granie,
śpiewanie; 6. w Starym Testamencie
instrumentami muzycznymi chwalono i
wielbiono Boga. Niektóre instrumenty
znane
były
już przed
potopem:
3804
wspomniana jest harfa i instrumenty
podobne do piszczałki. Laban chciał
(około roku 1750 przed Chrystusem)
pożegnać Jakuba harfami i bębnami. Na
instrumentach grała także Miriam, Maria,
siostra Mojżesza. Instrumenty znano za
czasów Samuela i Saula. Instrumentami
posługiwał się król Dawid. W Nowym
Testamencie śpiew, który widocznie łatwo
może się stać przedmiotem podziwiania,
nie ma takiego chwalebnego miejsca jak w
Starym Testamencie. Psalmy i hymny
mają nauczać i napominać i być śpiewane
w sercach. Ponieważ wszelka muzyka i
wszystko, co się czyni na zebraniach
chrześcijan, powinno chwalić Pana,
dlatego nie powinni brać w nim udziału ci,
co Go nie poznali; bo jakżesz można
chwalić kogoś, którego się nie zna.
Wielbienie musi odbywać się w Duchu i
Prawdzie. Muzyka może służyć szatanowi
i tyranom.] – zene, muzsika; zeneszó [ta
muzyka chwyta za serce: ez a zene a szívhez
szól; szívhez szóló muzsika]; (bibl.) ZENE –
Ez a művészet már egészen korán létezett
(1Móz 4,21) különböző alkalmakkor:
ünnepségeken (2Sám 19,35), menyegzőkön
(Jer 7,34), temetéseken (Mt 9,23). Dávid
vallási célra lévitakórust állított fel (1Krón
6,31-48; 2Krón 29,25). Az őt követő
királyok is folytatták ezt a hagyományt.
Hangszerek:
lant (1Móz 4,21),
síp vagy fuvola (1Móz 4,21; Jób 21,12; Zsolt
150,4),
dob (Zsolt 149,3; 150,4),
csengettyű (2Móz 28,33-35),
kürt (kosszarvból) (Józs 6,20),
ezüstkürt (4Móz 10,1-2.9-10),
hárfa (1Sám 10,5; 16,23; Zsolt 149,3),
tambura (1Sám 18,6),
citera (Zsolt 33,2; 144,9),
hegedű (2Sám 6,5),
cimbalom (2Sám 6,5; 1Krón 15,16.19.28),
trombita (1Krón 15,28).
A zene és a magasztaló ének fontos része a
keresztyén életnek (Ef 5,19; Kol 3,16).
Oba odcienie występują w kilku stopniach natężenia:
Nazwa włoska
Znaczenie
fff (fortissimo possibile) możliwie najgłośniej
ff (fortissimo)
bardzo głośno
f (forte)
głośno
mf (mezzo forte)
dość głośno
mp (mezzo piano)
dość cicho
p (piano)
cicho
pp (pianissimo)
bardzo cicho
ppp (pianissimo possibile) możliwie najciszej
-
Wersja 01 01 2017.
Istnieje ponadto wiele określeń, odnoszących się do
bliższego wyrażania siły, sposobu wykonania lub
charakteru utworu:
Nazwa włoska
Znaczenie
ad libitum
dowolnie
affetuoso
serdecznie, z uczuciem
agitato
burzliwie
alla
w stylu
amoroso
miłośnie, z uczuciem
animato
z ożywieniem
arioso
śpiewnie
brillante
błyskotliwie
cantabile
śpiewnie
con amore
z uczuciem
con anima
z życiem
con brio
żywo, wesoło
con dolore
z bólem
con forza
z siłą
con fuoco
ogniście, z temperamentem
con grazia
z wdziękiem
con moto
ruchliwie
con tutta ta forza z całą siłą
deciso
zdecydowanie
dolce
słodko
espressivo
wyraziście
funebre
pogrzebowo
giocoso
żartobliwie
maestoso
majestatycznie
marcato
wyraźnie zaznaczając
mesto
smutnie
mezza voce
półgłosem
mormorando
mrucząc
non troppo
nie zanadto
obbligato
obowiązkowo
ostinato
uporczywie
parlando
mówiąc
risoluto
zdecydowanie
scherzando
żartobliwie
senza
bez
simile
w ten sam sposób
sotto voce
półgłosem
spianato
równo, gładko, z prostotą
súbito
nagle
secco
oschle, sucho
tenuto
wytrzymać
tranquillo
spokojnie
tutti
wszyscy
una corda
na jednej strunie
unisono
kilka głosów śpiewa tę samą melodię
voce
głos
muzyka absolutna [muzyka wolna od treści
pozamuzycznych, np. literackich] –
abszolút zene [ellentéte a «festő»,
«valamitjelentő»
vagy
úgynevezett
«programmzené»-nek. Az abszolut zenében
főképen, sőtcsaknem kizárólagosan a tiszta
zenei szépségre van a súly fektetve,
3805
tekintetnélkül arra, hogy a zene mit «fejez
ki». De azért az abszolut zenében is van
hangulat s érzelemkifejezés, melyek a
hallgató képzelődését irányozhatják;elvileg
azonban ez nem célja az abszolut zenének.
Megfordítva az ú. n.programmzenének (l. o.)
az a főcélja, hogy bizonyos tárgyakat v.
eseményeketzeneileg illusztráljon.]; tisztán
zenei eszközökkel és formákkal ható zene;
ellentéte a programzene
muzyka akompaniująca (towarzysząca) – kísérő
zene
muzyka atonalna – atonális zene [hangnem nélküli
zene,
amelyben
a
hagyományos
hangnemérzet nem jut szerephez, ill. annak
létezését
tagadják. Olyan irányzatok
gyűjtőneve, amelyek belső rendjét a tonalitás
fogalmán kívül eső szabályok teremtik meg.
Ezek az irányzatok a következők: a
dodekafónia szeriális zenei irányzata, a
punktuális zene, az elektronikus zene, az
aleatorikus zene.]
muzyka atonalna [muzyka rezygnująca z
centrum tonalnego i wzajemnego związku
akordów] – atonális zene
muzyka baletowa – balettzene
muzyka barokowa [muzyka epoki, której
początek w historii muzyki wyznacza data
skomponowania w roku 1597 przez
Jacopo
Periego
pierwszej
opery
zatytułowanej Dafne, a koniec – połowa
XVIII
w.,
kiedy
to
powstawały
kompozycje ostatnich twórców baroku,
między innymi: Antonio Vivaldi, Johann
Sebastian Bach (jego śmierć w 1750 r.
uważa
się
za
symboliczną
datę
zakończenia tego okresu), Georg Friedrich
Händel, Jean-Philippe Rameau czy
Domenico Scarlatti.] – barokk zene [A
barokk zene, v. másnéven generálbasszus- v.
continuo-korszak,
a
klasszikus
zene
történetének egyik korszaka és annak zenei
korstílusa. A reneszánsz- és a klasszicista
zene korszakai közé esik, tehát kb. 1600-tól
(egyesek szerint 1580-tól), az első opera
megszületésétől 1750-ig, Johann Sebastian
Bach haláláig tart.]
muzyka brzmi – szól a zene
muzyka cygańska – cigányzene
muzyka do seksu (ang. music of love) [Muzyka
relaksacyjna jest jednym z cennych
narzędzi
wspierania
naszego
samopoczucia i wewnętrznego rozwoju we
współczesnych czasach.] – (ang. music of
love) A szerelem zenéje [romantikus
zeneművek]
muzyka dobra do tańca – talpalávaló zene
muzyka drażniąca ucho – fülsérő zene
-
Wersja 01 01 2017.
muzyka dzwonów – harangozás, harangjáték
hangja
muzyka elektroniczna [muzyka oparta na
dźwiękach
wytwarzanych
i
przekształcanych
przez
urządzenia
elektroniczne] – elektromos v. elektronikus
zene
[nemcsak
az
utóbbi
időszak
technológiai robbanásának következménye.
Már időszámításunk előtt is készültek olyan
mechanikus berendezések és hangszerek,
melyek automatizáltak voltak, emberi
beavatkozás nélkül keltettek ilyen-olyan
hangokat. Ilyen volt például Ktészibiosz
találmánya, a hydraulis. Az i. e. 3. században
élt görög tudós több más víznyomáson
alapuló gépet is feltalált. Számtalan
feljegyzés
és
érdekes
szerkezetek,
zenedobozok, muzsikáló verklik teszik a
történetet
bámulatossá.
Azonban
elektronikus zenéről nagyjából a 19. század
közepétől beszélhetünk.]
muzyka fanfarowa – fanfárzene
muzyka figuralny – hangszeres zene
muzyka filmowa – filmzene
muzyka i narzędzia muzyczne – zene és
hangszerek
muzyka instrumentalna [muzyka przeznaczona
do wykonywania na instrumentach, bez
udziału śpiewu] – hangszeres zene
muzyka
janczarska
[muzyka
janczarów
tureckich rozpowszechniona w XVIII w. w
całej Europie] – janicsár zene
muzyka jazz – dzsessz
muzyka kameralna [muzyka skomponowana na
niewielką
liczbę
instrumentów
muzycznych] – kamarazene; kis zenekarra v.
egyes hangszerre írt zenemű, amelyben az
egyes hangszerek önálló szólamot játszanak
muzyka kantatowa – kantáta zene
muzyka klasyczna – klasszikus zene
muzyka konkretna [muzyka oparta na montażu
różnych dźwięków otaczającego świata, w
postaci oryginalnej lub przetworzonej w
urządzeniach elektroakustycznych] –
konkrét zene [Elektromos úton keletkezett
hangok anyagából épített hanglaboratóriumi
produktum, melynek semmi kapcsolata sincs
a hagyományos hangszerekkel képzett
hangzásvilággal. Először a hangokat
komponálják meg, majd azokat elektronikus
úton tovább módosítják. A módosított,
összetett, időben behatárolt, felgyorsított,
lelassított, egymásra játszott anyagot
"partitúra"-szerűen montírozzák, innen viszik
hangszalagra.]
muzyka kościelna – egyházi zene
3806
muzyka lekka – könnyűzene [bármely olyan zenei
stílus, amely „széles körben népszerű”, és
nem tartozik se a komolyzene, se a
hagyományos népzene körébe]
muzyka ludowa – népzene
muzyka mechaniczna [muzyka przekazywana za
pośrednictwem
płyty,
kasety
lub
instrumentów
mechanicznych]
–
mechanikus v. gépzene
muzyka menzuralna [muzyka XIII–XIV w., w
której każda wartość rytmiczna była ściśle
określona] – menzurális zene; pontosan
meghatározott hangjegyértékekkel jegyzett
zene [a régi népeknél, de még a
kereszténység első századaiban is a
menzurális
zenének
egészen
más
értelmevolt, mint a XV. sz.-tól kezdve a
további századokban egészen napjainkig]
muzyka młodzieżowa – ifjúsági zene
muzyka niemiła dla ucha – fülsértő zene
muzyka ogłuszająca – fülsiketítő zene
muzyka operetkowa – operettzene
muzyka operowa – operazene
muzyka pop – popzene
muzyka poważna [muzyka wywodząca się z
tradycji klasycznych] – komolyzene
muzyka programowa a. programowa muzyka
[muzyka powiązana z jakąś treścią
literacką, ideową, sugerowaną przez tytuł
utworu] – programzene
muzyka programowania v. popularna – népszerű
zene
muzyka psychodeliczna [styl w muzyce rockowej
charakteryzujący
się
długimi
improwizacjami i tekstami o konotacjach
religijnych i seksualnych] – pszichedelikus
zene [gyűjtőfogalom, amibe azok a zenei
stílusok tartoznak, melyekre hatással van
(vagy volt) a pszichedelikus rock és a
hippimozgalom.]
muzyka rockowa – rockzene
muzyka rozbrzmiewa – felcsendül a zene
muzyka rozrywkowa – könnyűzene, szórakoztató
zene
muzyka salonowa – szalonzene; rendszerint kisebb
zenekarra írott, művészileg többnyire
értélktelen, érzelgős zene
muzyka sceniczna – színpadi zene
muzyka serialna [muzyka, która opiera się na
serii 12 dźwięków o różnej wysokości,
różnym czasie trwania, różnej głośności,
barwie, artykulacji itp.] – szériazene,
sorozatzene
muzyka symfoniczna – szimfonikus zene
muzyka świecka – világi zene
-
Wersja 01 01 2017.
muzyka taneczna – tánczene
muzyka teatralna – színházi zene
muzyka w stylu pop – popzene
muzyka węgierskich Cyganów jest zachowawcza
– a magyar cigányzene hagyományos
muzyka wokalna [muzyka przeznaczona do
śpiewu] – vokális zene, énekes zene
muzyka wpadająca w ucho – fölbemászó zene v.
muzsika
muzyka zapisana na określonym nośniku
dźwięku – konzervzene, tárolt zene
(hangfelvétel)
muzykalność
[termin
wieloznaczny
(→
uzdolnienie muz.); m. określić można jako
zdolność do przeżyć emocjonalnych i
doznań estetycznych związanych z
percepcją, tworzeniem i wykonywaniem
muzyki. Jest uwarunkowana wrażliwością
sensoryczno-emocjonalną organizmu i
wrażliwością estetyczną na różnorodne
zjawiska muz. M. wpływa na poczucie →
barwy, → harmonii, → rytmu, → stylu
muz., → tempa, → tonalności.] – (gör.-lat.)
muzikalitás; (talent) zenei tehetség, zenei
érzék, zeneiség, adottság a zene élvezésére,
megértésére
muzykalny, -a, -e [wrażliwy na muzykę i
uzdolniony muzycznie] – (gör.-lat.)
muzikális; zenekedvelő, zeneértő, zenei
tehetséggel
rendelkező
(személy);
(harmonijny) zenei, a zenével kapcsolatos
muzykant [1. pot. osoba bez wykształcenia
muzycznego, przygrywająca do tańca w
lokalach,
na
weselach,
odpustach,
festynach itp.; 2. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera)
gra
towarzyska,
trochę
dziecinna, ale bardzo komiczna. Każdy z
należących do gry oznajmia, jakim zostaje
instrumentem. Ten klawikordem, drugi
basetlą, trzeci gitarą, czwarty fletem, piąty
bębnem i t. d. Naczelny kapelmistrz jest
skrzypcami i wyzywa kolejno każdy
instrument, aby mu zagrał, a przyzwany
musi głosem i ruchami odpowiednią grę
naśladować. Sprawia to widok pocieszny,
a szczególniej wtedy, gdy kapelmistrz sam
zaczyna udawać grę na skrzypcach. Jest to
hasłem powołania całej kapeli do
wtórowania mu, co każdy na swoim
instrumencie gestami i głosem czynić
powinien. Kto się zapomni i odda
śmiechowi a nie grze, fant składa.] – (gör.)
(nem művész) zenész, muzsikus
muzykolog [specjalista w zakresie muzykologii]
– (gör.) zenetudós, zenetörténész, zenész
3807
muzykologia [nauka o muzyce obejmująca jej
teorię, historię i etnografię] – (gör.)
zenetudomány
muzykologiczny, -a, -e – zenetudományi
muzykomania – (gör.) zeneimádat, zeneőrület
muzykować [grać na instrumencie lub śpiewać,
zwłaszcza amatorsko, dla przyjemności i
w małym gronie osób] – (gör.)
(kedvtelésből) zenélni, muzsikálni
mużyk [1. ciemny, zacofany chłop w dawnej
Rosji;
2.
ros.
'chłop
(zwł.
w
przedrewolucyjnej Rosji); pop. człowiek
niewykształcony,
niewychowany,
ordynarny; pop. mężczyzna, mąż'. ciemny,
zacofany chłop przedrewolucyjnej Rosji.]
– (or.) muzsik; orosz paraszt a cári időkben
MVC (ang. Model-View-Controller) [ModelWidok-Kontroler
to
architektoniczny
wzorzec projektowy w informatyce] –
MNV,
vagyis
Modell-Nézet-Vezérlő
(Model-View-Controller – MVC) [egy
szoftvermérnöki
munkában
használt
szerkezeti minta]
my, mi [nazwa litery greckiej M, μ, oznaczającej
głoskę m] – a görög M, μ betű neve
my [zaimek osobowy] – mi
my chcemy studiować język polski – lengyel
nyelvet akarunk tanulni
my jesteśmy Anglikami, a panie są Angielkami –
mi angolok vagyunk, a hölgyek is angolok
my jesteśmy Polakami, a panie są Polkami – mi
lengyelek vagyunk és a hölgyek is lengyelek
my jesteśmy w Polsce, on też jest w Polsce – mi
Lengyelországban
vagyunk,
ő
is
Lengyelországban van
my mieszkamy w Budapeszcie – Budapesten
lakunk
my się dawno znamy – régóta ismerjük egymást
my studiujemy język polski – lengyel nyelvet
tanulunk
my też nie mamy – nekünk sincs
my też się cieszmy – mi is örülünk
my uczemy się polskiego – mi lengyelt tanulunk
mycelium,
micelium (grzybnia) – micélium
(mycelium); a gombák tenyészteste; a
gombáknak a táplálékot felvevő és gyűjtő
része; a gomba tenyésztestét felépítő
sejtfonalak szövedéke
mycelium grzybowe – gomba micelium
Mycetophagidae (Ścierowate) – Gombabogarak
(Mycetophagidae)
Mycetophagus punctatus
–
Mycetophagus
punctatus
-
Wersja 01 01 2017.
Mycetophagus atomarius (Fabricius, 1792) – tarka
gombabogár
–
Nagy-Szénás
(MTM
gyűjteménye)
mycie – mosás, kimosás, lemosás, megmosás
mycie głowy – (átv.) fejmosás
mycie nogi – lábmosás
mycie nóg – lábfürdő
mycie okien – ablakmosás
mycie podłóg a. podłogi – padlómosás
mycie rąk [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) W
dawnych czasach, gdy do stołu kładziono
tylko łyżki, mięso zaś krajał krajczy lub
gospodyni domu na misach i półmiskach
w ten sposób, że później każdy jadł je,
trzymając w palcach, a maczał w sosie
czyli podlewie nalewanej łyżką – mycie
rąk było koniecznem tak przed jedzeniem,
jak po jedzeniu, a oblizywanie palców
podczas jedzenia należało do zwykłej
przyzwoitości
czyli
t.
zw.
„przystojeństwa”. Łukasz Górnicki pisze
w „Dworzaninie”, że gdy jakiś ksiądz
Narapiński wbrew powszechnej etykiecie
zasiadał
do
stołu
królewskiego
nieproszony, kr. Zygmunt I przed daniem
na stół rzekł do niego: „Księże, umyłeś
się?” – „Umyłem, miłościwy królu” –
odpowiedział. – „Więc idź jeść do domu” –
dodał król, pomimo że słynął ze
staropolskiej gościnności.] – kézmosás
mycie twarzy – arcmosás
mycie włosów – hajmosás
mycie zębów – fogmosás
mycie się – mosdás, mosakodás
mycka [1. od niemieckiego Mütze; austr. Haube;
(czapka); 2. mała, okrągła czapeczka bez
daszka, ściśle przylegająca do głowy; 3.
reg. śl. czapka] – [Słowniczek języka
śląskiego] sapka; (dawno) kis kerek zsidó
sapka [kipa, sábeszdekli]
3808
myco- (zob. grzybowy) – myco-, gomba(szóösszetételben)
myć (myje) [1. usuwać brud za pomocą wody,
mydła,
środków
chemicznych
itp.;
2. podmywać, żłobić] – mosni; alámosni
myć coś – mosni vmit
myć okna – ablakot mosni
myć podłogę – felmosni
myć podłogę kuchenną – felmosni a konyhát
myć ręce – kezet mosni
myć włosy – hajat mosni
myć zęby – fogat mosni
myć się (myję się) [myć samego siebie] –
mosakodni,
mosdani,
megmosdani
(mosakszom)
myć się w czym – mosdani vmiben
myć się w ciepłej wodzie – forró v. meleg vízben
mosdani
myje się – mosakszik; (kot) tisztogatja, nyalogatja
magát
myję
się,
ubieram
–
megmosakszom,
felöltözködöm
mydelnica, mydelniczka [to naczynie łazienkowe
służące do przechowywania mydła w
postaci stałej (w kostkach) lub do
rozrabiania mydła do golenia.] –
szappantartó
mydełko [zdrobnienie od: mydło] – szappanocska,
kis szappan, szappandarab
mydlany, -a, -e – szappan-, szappanos
-
Wersja 01 01 2017.
mydlarnia
[daw.
drogeria]
–
(fabryka)
szappangyár, szappanfőző üzem; (drogeria)
szappanüzlet, szappankereskedés, drogéria
mydlarski, -a, -ie – szappanmydlarstwo [daw. produkcja mydła] –
szappangyártás
mydlarz [Mydlarze wspominani są już w Płocku
w wieku XIV. W Nowym Sączu miał
mydlarnię niejaki Maciej w r. 1490. W
XVI w. znajdujemy setki wzmianek o
mydlarzach i mydlarniach w Polsce.],
mydlarka – szappanfőző, szappankereskedő
(ffi/nő)
mydlenie – szappanozás, beszappanozás
mydlenie oczu – (átv.) porhinzés, szemfényvesztés
mydlić [nacierać coś mydłem zmoczonym w
wodzie] – szappanozni, beszappanozni,
szappannal mosni; (átv.) ködösíteni
mydlić coś – szappanozni vmit
mydlić komu oczy – (átv.) port hinteni vkinek a
szemébe; szédelegni, szélhámoskodni
mydlić się [1. mydlić samego siebie; 2. o mydle:
rozpuszczać się, tworząc obfitą pianę] –
(szappan) habozni (habzik)
mydliny, -a, -e [woda z rozpuszczonym mydłem
lub jakimś środkiem piorącym; też: piana
mydlana tworząca się na powierzchni
takiej wody] – szappanlé, szappanos víz
mydlica – szappangyökér
Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis L.) [1.
gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny
goździkowatych.
Naturalny
obszar jej występowania to Europa, Azja i
Afryka
Północna,
ale
roślina
rozprzestrzeniła sie także w innych
rejonach świata. W Polsce jest pospolita
na niżu, jest też uprawiana. 2. mydlnik,
mydłownik, mydlik, psie goździki jest
rośliną trwałą, podobno spokrewnioną z
goździkiem. Występuje na miedzach,
przydrożach, nieużytkach, nad potokami i
w zaroślach na obrzeżach lasów, często w
poblizu zabudowań. Bywa również
uprawiana na skalę przemysłową. Kwiaty
mydlnicy mają barwę białą lub różową,
aich silny zapach przypomina zapach
migdałów. Mydlnica jest łatwa do
rozpoznania.
Przełamany
korzeń,
zmoczony i potarty, pieni się i mydli, stąd
też pochodzi nazwa rośliny. Ze wzgłedu na
silne działanie fitomedyczne dla nas
królków
stanowi
bardzo
poważne
zagrożenie.] – orvosi szappanfű (Saponaria
officinalis) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályának
a
Szegfűvirágúak
(Caryophyllales) rendjéhez, ezen belül a
Szegfűfélék (Caryophyllaceae) családjához
tartozó faj]
3809
mydłek [człowiek niepoważny, nie zasługujący
na szacunek; chłystek] – agyafúrt,
furfangos, minden hájjal megkent ember
(csibész, csirkefogó)
mydło [sole metali alkalicznych, głównie sodu,
magnezu, litu, potasu i kwasów
tłuszczowych ] – szappan (vmely zsírsavnak
fémsója: pl. kálium és nátrium fém
zsírsavsói); (dominóban) fehér
mydło dla dzieci – babaszappan
mydło do golenia – borotvaszappan
mydło do prania – mosószappan
mydło dziegciowe – kátrányszappan
mydło glicerynowe – glicerinszappan
mydło kamforowe – kámforos szappan
mydło lawendowe – levendula (illatú) szappan
mydło naftenowe – nafténszappan
mydło toaletowe – toalettszappan; mosdószappan,
pipereszappan
mydło się pieni – a szappan habzik
mydło w płynie – folyékony szappan
Mydłodrzew (Quillaja Saponaria) [bot. →
kwilaja] – szappankéregfa (Quillaja
saponaria),
Panamakéreg,
(Quillaja
saponaria MoL.)
Mydoom (rodzina robaków pod wspólną nazwą
Worm.Mydoom)
[1.
złośliwe
oprogramowanie znane głównie z powodu
ataków DDoS z 1 lutego 2004 na serwery
firmy SCO i 3 lutego 2004 na serwery
Microsoftu. Szkodnik rozprzestrzeniał się
pod postacią załącznika w wiadomościach
e-mailowych. Tytuły i treść tych
wiadomości były zróżnicowane, jednak
wszystkie zawierały zachętę do otwarcia
załącznika, więc mimo ich powtarzania się
robak zyskiwał kolejne ofiary. Choć
-
Wersja 01 01 2017.
szkodnik prawdopodobnie powstał na
początku 2004 r., do dziś jest często
spotykany. Jedną z przyczyn tego jest
wirus nadgorliwego administratora, czyli
zwroty do sfałszowanego przez robaka
nadawcy. Istnieją różne programy, które
pomagają się go pozbyć, ale nie likwidują
one wszystkich mutacji robaka i ciężko się
przed nim uchronić. – 2. robak znany pod
nazwą Worm.Mydoom. 1 lutego 2004
roku dokonał ataku DDoS na serwery
firmy SCO Group, a 3 lutego na serwery
Microsoftu.]
–
MyDoom
v.
W32.MyDoom@mm, watson postmortem
debugger, Novarg, Mimail.R vagy Shimgapi
[egy számítógép vírus mely a Microsoft
Windows rendszereket fertőzi meg. Először
2004 Január 26-án látták, és gyorsan
kiérdemelte a "valaha leggyorsabban terjedő
e-mail féreg" jelzőt, megdöntve a Sobig
féreg előző rekordjait. A Mydoom az e-mail
spammerek egyik eszköze, hogy kéretlen
leveleket
küldjenek
a
fertőzött
számítógépeken keresztül. A féreg kódjában
a következő szöveg található: "andy; I'm just
doing my job, nothing personal, sorry,"
(andy, én csak a munkámat végzem, semmi
személyes, bocsánat.) Az üzenet alapján
valószínűsíthető, hogy a féreg készítőjének
fizettek, hogy megírja a MyDoom-ot.
Néhány adatbiztonsággal foglalkozó cég
ugyan közzétette a feltevéseit, miszerint a
férget valószínűleg egy orosz származású
profi programozó írta, de a valódi
megalkotója mai napig ismeretlen.]
mydriasis (z łac.) [objaw określający nadmierne,
nieadekwatne do oświetlenia, rozszerzenie
źrenicy, np. w wyniku choroby lub
działania leków. Przeciwnym objawem
jest miosis] – midriazis; a szembogár
(pupilla) természetes v. művi úton (vizsgálati
célból) való kitágulása
myelitis
[poprzeczne
zapalenie
rdzenia
kręgowego] – (gör.) myelitis; (orv.)
gerincvelő-gyulladás
myjka [1. rękawica z szorstkiego materiału
służąca do mycia się; 2. przedmiot lub
urządzenie służące do mycia czegoś] –
vminek lemosásához használt szivacs, rongy,
mosdókesztyű, mosdókendő [auto-myjka:
autó lemosó szivacs]
myjka do masażu – masszázskesztyű
myjnia [pomieszczenie, w którym znajdują się
urządzenia do mycia samochodów,
wagonów, pojemników itp.; też: takie
urządzenie] – mosóberendezés, -mosó
myjnia opakowań szklanych – üvegmosó
berendezés
3810
myjnia samochodu; myjnia samochodowa –
autómosó
myko-; myco- [grzybkowy] – myco-; gomba(szóösszetételben)
Myko-heterotrofy (skrót MHP od ang. mycoheterotrophic plants) [dawniej rośliny
saprofityczne – rośliny, które część lub
wszystkie
substancje
pokarmowe
pobierają z grzybów, na których
pasożytują. Rośliny te zwykle nie
przeprowadzają fotosyntezy i nie mają
barwników fotosyntetycznych.] – (ang.)
myco-heterotrophic plants; klorofill-mentes,
ún. miko-heterotróf növények
mykwa [1. (Mykłe) (hebr. ‫ )מווקה‬W judaizmie
zbiornik z bieżącą wodą (niekiedy basen)
do ablucji oraz mycia naczyń skalanych
nieczystością rytualną. Od średniowiecza
łączona była z łaźnią, również określaną
tym tytułem. 2. hebr. mikwā 'jw.' łaźnia
rytualna u Żydów. ] – zsidó rituális fürdő,
(tréf.) fürdés, mosdás
mylenie – tévedés
mylenie kierunków – irányok tévedése;
irányvesztés, eltévedés
mylić [1. popełniać błędy w czymś, źle coś
rozumieć; 2. brać jedną rzecz za drugą,
jedną osobę za drugą; 3. wprowadzać w
błąd; 4. powodować, że ktoś popełnia błąd
w tym, co robi] – megtéveszteni,
félrevezetni, becsapni; ámítani, áltatni,
rászedni
mylić szyki – meghiúsítani vkinek a terveit
mylić się [1. popełniać błąd, wykonując coś;
2. nie mieć racji, odnosić mylne wrażenie]
– tévedni, megtévedni; hibázni; eltéveszteni
mylić się w czym – téveszteni, tévedni (vmiben);
melléfogni
mylisz się – tévedsz
-
Wersja 01 01 2017.
Mylitta, Mulitta – Mylitta [Mulitta, a babyloniaiassyriai vallásnak főfő istenasszonya; a kit
hivei azzal ünnepeltek, hogy testüket a szabad
szerelemben árúba bocsátották. Hdt. 1, 131.
Istenasszonya volt a termékenységnek,
nemzésnek és szülésnek; azért valószinűleg
azonos Baaltisszal, vagy Ascherával és
ellentéte Istarnak, a háború és rombolás
istenasszonyának, a kivel azonban alakja az
említett különbségek daczára lassankint
annyira összefolyt, hogy M. azontúl felváltva
nyujtott áldást és örömet, halált és enyészetet.
Különösen halakat és galambokat áldoztak
neki, továbbá neki volt szentelve az égi
csillagzatok
közül
Venus
is,
kivel
(Aphroditéval) a Kelettől áthatott hellenek
azonosnak is tartották.]
mylka, melka [zupa mleczna z mąką (ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
lisztes tejleves
mylnie – tévesen, hibásan, helytelenül
mylnie co sobie tłumaczyć – helytelenül értelmez
magának vmit
mylnie zrozumieć – helytelenül értelmezni
mylny,
-a,
-e
[błędny,
niezgodny
z
rzeczywistością] – téves; (wadliwy) hibás,
helytelen
mylne połączenie – téves kapcsolás
mylne pojęcie – hamis fogalom, téves nézet
mylne tłumaczenie – helytelen fordítás
Myrica cerifera L. – Viaszbogyó, Viaszcserje
(Myrica cerifera L.)
Myrmekofile (gr. mýrmēx – mrówka, philéō –
lubię) [zwierzęta stale lub przejściowo
żyjące w gnieździe mrówek lub termitów
jako korzystające z pokarmu mrówek
pasożyty, drapieżcy zjadający mrówki i
ich larwy lub jako symbionty] 'hangyakedvelő', mirmekofil állatok
Myrra, Mirra, Mira [jest to gumożywica o
silnym zapachu, używana do wyrobu
kadzideł.
Wydobywana
z
kory
balsamowca, krzewu rosnącego w Arabii i
wschodniej Afryce.] – mirha (az arab murr,
„keserű” szóból) [keser ízű, balzsamos illatú,
sárgás-vörösesbarna mézgás gyanta; a
balzsamfafélék (Burseraceae) családjának
mirhafa
(Commiphora)
nemzetségéhez
tartozó, apró, tüskés, virágzó fafajokból
nyerik. Két legfontosabb fajtája a herabol és
a bisabol; az előbbit az Etiópiában,
Arábiában és Szomáliában elterjedt C.
myrrha fából nyerik, az utóbbit pedig a
hasonló külsejű, arábiai C. erythraea fajból.
A mirhafák száraz, sziklás hegyoldalakon 3
m magasra nőnek meg. A mirhát az ókorban
nagy becsben tartották, a Közel-Keleten és a
3811
Földközi-tenger mentén drága füstölőszerek,
illatszerek
és
kozmetikumok
egyik
összetevőjeként,
továbbá
külsőleg
használatos
gyógyírokban
és
a
balzsamozásban használták. A középkori
Európában is ritka és értékes anyagnak
számított, ma már azonban csekély értékkel
bír. Főként fogkrémek, illatszerek, tonikok
adalékanyagaként,
ill.
gyógyszerekben
használják.
Gyönge
fertőtlenítő,
vérzéscsillapító és szélhajtó tulajdonsága
miatt a gyógyászatban szélhajtóként,
valamint fogínybetegségeket és szájsebeket
gyógyító szájápoló oldatokban alkalmazzák.
Olaja némely nehéz illatú parfümök egyik
alapanyaga. A mirha a fa kérgének
gyantajárataiban képződik, és a sebzések
helyén kifolyva, a levegővel való
érintkezéskor lassan szemcsékké és „könny”nek nevezett, szabálytalan darabkákká áll
össze; ezeket gyűjtik aztán össze a fákról.]
mysi, -ia, -ie [dotyczący myszy] – egérmysia dziura – egérlyuk
mysikról, mysikrólik (Regulus regulus (L., 1758))
[mały ptak z rodziny pokrzewkowatych,
występujący nieomal w całej Europie (na
południu rzadziej) i w Azji Mniejszej.
Izolowane populacje w Azji Północnej
oraz w Ameryce Północnej.] – I. Sárgafejű
királyka (Regulus regulus (L., 1758); II.
(wole oczko) ökörszem (Troglodytes
troglodytes)
Myspa,
Mispa,
także
Masfa
(wieża
obserwacyjna) [1. Miejsce, na którym
Jakub i Laban zawarli przymierze; na
wschód od Jordanu w Gilead. 2. Kraina
zamieszkana
przez
Hewejczyków,
Chiwwitów, sprzymierzonych królów
północy. 3. Nizina, do której Jozue ścigał
królów północy. 4. Miasto na nizinie
judzkiej.] – MISPA (őrtorony, hegycsúcs;
őrség, őrhegy) [1. A héber nyelv általánosan
elterjedt szava az "őrség"-re (2Krón 20,24;
Ézs 21,8). 2. Kőrakás, amelyet Jákób a
Lábánnal kötött szövetsége jeléül emelt; itt
mondták el a "Mispa-áldást" (1Móz 31,4449). Valószínűleg erről a helyről van szó a
Bír 10,17-ben és a 11,29-ben ("Gileád
Mispe"). 3. Vidék, ill, völgy a Hermon
tövében (Józs 11,3.8). 4. Lásd: MICPE (3).]
-
Wersja 01 01 2017.
MySQL [wolnodostępny system zarządzania
relacyjnymi bazami danych. MySQL
rozwijany jest przez firmę Oracle.
Wcześniej przez większość czasu jego
tworzeniem zajmowała się szwedzka firma
MySQL AB. MySQL AB została kupiona
16 stycznia 2008 roku przez Sun
Microsystems, a ten 27 stycznia 2010 roku
przez Oracle. W międzyczasie Monty
Widenius (współtwórca MySQL) stworzył
MariaDB - forka (alternatywną wersję)
opartego na licencji GPL. MariaDB jest
oparta na tym samym kodzie bazowym co
MySQL
i
dąży
do
utrzymania
kompatybilności z jej poprzednimi
wersjami.] – MySQL [egy többfelhasználós,
többszálú, SQL-alapú relációs adatbáziskezelő szerver. A szoftver eredeti fejlesztője
a svéd MySQL AB cég, amely kettős
licenceléssel tette elérhetővé a MySQL-t;
választható módon vagy a GPL, vagy egy
kereskedelmi
licenc
érvényes
a
felhasználásra. 2008 januárjában a Sun
felvásárolta 800 millió dollárért a céget.
2010. január 27-én a Sunt felvásárolta az
Oracle Corporation, így a MySQL is Oracle
tulajdonba került. A MySQL az egyik
legelterjedtebb adatbázis-kezelő, aminek
egyik oka lehet, hogy a teljesen nyílt
forráskódú
LAMP
(Linux–Apache–
MySQL–PHP)
összeállítás
részeként
költséghatékony és egyszerűen beállítható
megoldást
ad
dinamikus
webhelyek
szolgáltatására.]
mysz [I niewielki gryzoń o szarym lub
brunatnym
ubarwieniu,
spiczastym
pyszczku i cienkiem ogonie, gnieżdżący się
w pobliżu osiedli ludzkich; II urządzenie
elektroniczne połączone z komputerem,
umożliwiające ruch kursora na ekranie
monitora bez posługiwania się klawiaturą]
– egér
Egérfélék (Muridae) az emlősök (Mammalia)
osztályába a rágcsálók (Rodentia) rendjébe
tartozó család. A családba az alábbi alcsaládok
tartoznak:
 Pocokformák (Arvicolinae) – 144 faj
 Calomyscinae
 Hörcsögformák (Cricetinae) – 18 faj
 Betűfogú-formák (Sigmodontinae)
 Madagaszkáriegér-formák (Nesomyinae) 14 faj
 Hörcsögpatkányformák (Cricetomyinae)
 Kúszóegérformák (Dendromurinae)
 Mystromyinae
 Petromyscina
 Versenyegérformák (Gerbillinae)
 Sörényespatkány-formák (Lophiomyinae)
 Egérformák (Murinae) - egérformák vagy
egerek (Murinae) az emlősök (Mammalia)
osztályába a rágcsálók (Rodentia) rendjébe az
egérfélék (Muridae) családjába tartozó
alcsalád.
Deomyinae
Szélesfülűegér-formák (Otomyinae)
Tüskéspeleformák (Platacanthomyinae)
Földikutyaformák (Spalacinae) – 8 faj
Gyökérrágóformák (Rhizomyinae) – 15 faj
Myospalacinae – 7 faj
3812






mysz domowa (Mus musculus) [gryzoń z rodziny
myszowatych,
jest
gatunkiem
synantropijnym, który prawdopodobnie
pochodzi od myszy zamieszkującej stepy i
tereny półpustynne od północnej Afryki,
poprzez południowo-wschodnią część
Europy aż po Wyspy Japońskie.] –
háziegér (Mus musculus)
Mysz
polna (Apodemus agrarius) [gatunek
niewielkiego
gryzonia
z
rodziny
myszowatych, przedstawiciel rodzaju
Apodemus, do którego zaliczają się także
inne pospolite europejskie gryzonie, jak
mysz zaroślowa i mysz leśna. Mysz polna
zamieszkuje lasy i stepy Europy
Wschodniej i dużą część palearktycznej
Azji.] – mezei egér; pirókegér v. pirók
erdeiegér (Apodemus agrarius) [az emlősök
(Mammalia) osztályába,
a rágcsálók
(Rodentia) rendjébe és az egérfélék
(Muridae) családjába tartozó faj]
mysz komputerowa; mysz (z ang. mouse)
[urządzenie wskazujące używane podczas
pracy z interfejsem graficznym systemu
komputerowego. Została wynaleziona
przez Douglasa Engelbarta w 1964 r.] –
számítógép egér v. számítógépes egér
(röviden egér, angolul computer mouse) –
görgető
[1.
kézi
mutatóeszköz
számítógépekhez, egy kis, kézhezálló tárgy
egy vagy több gombbal. Az egér belsejében
található érzékelő felismeri és továbbítja a
számítógép felé az egér mozgását egy sima
felületen. Az egér mozgatása többnyire a
monitor képernyőjén megjelenő egérmutató
(általában nyíl, ritkábban szálkereszt formájú
grafikus elem) helyzetét befolyásolja. Az
egér gombjainak használatát kattintásnak
-
Wersja 01 01 2017.
(click) nevezik. Az egér a billentyűzet
mellett az egyik legfontosabb beviteli
eszköz. Többféle típusa van: mechanikus,
görgős, hanyattegér, infra vagy optikai, és
lézertechnikával működő. Az egér név onnan
ered, hogy az első ilyen eszközök alakja a
zsinórral együtt emlékeztetett az egér nevű
rágcsálóra. 2. két koordináta mentén
görgethető, a képer- nyő bármely pontjára
irányítható grafikus jelző, mai számítógépek
egyik korszerű bemenete; a gép soros
illesztési pontjén keresztül csatlakoztatott
adatbeviteli eszköz grafikus kezelésű
programok működtetésére, amennyiben kis
nyilat futtat a képernyő kívánt pontjára, majd
egyszerű billentyűkattintással elindítja az
alatta ábrázolt műveletet; 'egér' nélkül a
számítógép futóját x-y irányba mozgató
billentyűket kellene a parancsok indításához
használni, ennél a görgetés és egérkattintás
sokkal egyszerübb; az 'egérnek' van
vezetékes és vezetéknélküli (infravörös vagy
rációfrakvenciás), sőt egy optikai érzékelővel
ellátott változata is; pontos irányításához
megfelelő felületű egéralátét (mouse pad)
szükséges; hordozható gépeknél egy
beépített, hátára fordított egér, vagy
"görgetőgomb"
használható;
újabban
érintésre érzékeny mezők veszik át a kevésbé
felhasználóbarát görgetőgombok szerepét]
„mysz mechaniczna” – (számítógép) mechanikus
egér
„mysz optyczna” – (számítógép) optikai egér
myszaty, -a, -e – egérszürke, egérszerű
myszaty koń – egérfakó (ló)
Myszaty — o maści konia; szary, popielaty. „Sto
myszatych koni nie uczyni jednego, jedynego
siwka” (Maksymy proza: O przyrodoznawstwie
Goethego).
myszka [1. mała mysz; 2. pot. kobieta skromna,
cicha; 3. daw. specyficzny zapach starego
wina; 4. pot. znamię na ciele człowieka; 5.
urządzenie elektroniczne połączone z
komputerem; mysz] – kisegér, egérke;
(plama na ciele) anyajegy; (számítógép) egér
myszkować [zaglądać do różnych miejsc, zwykle
szukając czegoś] – (átv.) kémlelni,
szimatolni
myszołów v. myszołów zwyczajny (Buteo buteo)
[duży ptak drapieżny z rodziny
jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę i
Azję. W Polsce średnio liczny ptak lęgowy,
stosunkowo
najbardziej
rozpowszechniony spośród wszystkich
ptaków drapieżnych.] – egerészöly (Mo.-on
az egyik leggyakoribb ragadozó madár)
3813
Rozmieszczenie w zależności od podgatunku:
 Buteo buteo buteo - Europa Środkowa i
Wschodnia, w tym Polska
 Buteo buteo japonicus - Azja Wschodnia
 Buteo buteo menetriesi - Kaukaz
 myszołów wschodni (B. buteo vulpinus syn.
B. vulpinus) - Europa Wschodnia i Azja. W
Polsce dawniej sporadycznie gniazdował,
obecnie zalatuje.
 Buteo buteo bannermani - Afryka Zachodnia
 Buteo buteo toyoshimai - wyspy Ogasawara
(Japonia)
 Buteo buteo oshiroi - wyspy Daito (Japonia)
-
Wersja 01 01 2017.
Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego i
Czarnego, lecz został rozprzestrzeniony w
inne regiony jako roślina ogrodowa.] –
szúrós csodabogyó (Ruscus aculeatus) [a
spárgafélék
(Asparagaceae)
családjába
tartozó védett növény. Egyéb elnevezései:
egértövis, spárgatövis, vadpuszpáng.]
Buteo buteo buteo
Myszołów włochaty (Buteo lagopus) – gatyás ölyv
[valódi cirkumpoláris elterjedésű faj, vagyis
egy szélességi sávban a világon mindenhol
megtalálható
Duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych,
zamieszkujący w zależności od podgatunku:
 B. lagopus lagopus - północna Europa; w
Polsce nieliczny ptak przelotny i zimujący
 B. lagopus sanctijohannis - połnocna część
Ameryki Północnej i Grenlandia
 B. lagopus kamtschatkensis - Kamczatka i
wschodnia Syberia
 B. lagopus menzbieri - północna Azja
Myszopłoch kolczasty, ruszczyk kolczasty
(Ruscus aculeatus L.) [gatunek zimotrwałej
rośliny
z
rodziny
szparagowatych
(Asparagaceae), w niektórych systemach w
myszopłochowatych
(Ruscaceae).
myszy harcują, jako kota nie czują – ha nincs
otthon a macska, cincognak az egerek
myszy tańcują, gdy kota nie czują – (közm.)
amikor nincs otthon a macska, táncolnak az
egerek; nincs otthon a macska, cincognak az
egerek
myś liwska – vadászrepülőszázad
myśl [1. wytwór pracy umysłu; 2. pomysł,
zamiar, chęć; 3. pogląd, idea lub
koncepcja; 4. jest czynnością, a słowo jest
wyjawieniem tego, co myśl przygotowała.
Myśli są złe i dobre, całkiem podobne do
ludzi, z którymi mamy do czynienia. Ze
złym człowiekiem nie powinniśmy mieć
towarzystwa, nawet nie powinniśmy go
wpuszczać do mieszkania naszego i
podobnie musimy postępować z myślami
naszymi. Ludzie mogą niekiedy znać myśli
drugich. Myśli Boga są inne niż myśli
ludzi. Jezus wiedział, co ludzie myślą.] –
gondolat, eszme, gondolkozás, ötlet
 myśl (psychologia) - proces psychologiczny
 myśl (filozofia) - idee filozoficzne myślicieli
 myśl (pedagogika) - pedagogiczne podejścia
do wychowania
 myśl (ideologia) - idee ideologiczne
3814
myśl komu strzela do głowy – eszébe villan egy
gondolat
myśl komu zaświtała w głowie – egy gondolat
derengett fel az agyában
myśl ku czemu zwrócić – vmi felé fordítja a
gondolatait
myśl natrętna – kényszeképzet; rögeszme
myśl oblec w słowa – a gondolatot szavakba önteni
myśl podstawowa – alapeszme, alapgondolat
myśl postępowa – haladó gondolat, haladó
gondolkodásmód
myśl powracająca [idée fixe; natrętna myśl] –
(idea fiks) kényszeképzet; rögeszme
myśl pozioma – lapos v. alpári gondolat
myśl praktyczna – megvalósítható gondolat
myśl przewodnia – vezető gondolat, vezéreszme,
alapgondolat, eszmei mondanivaló
myśl refleksyjny – reflexív szellem
myśl świta mi w głowie – egy gondolat motoszkál
a fejemben
myśl tematowa – tárgyi nézet
myśl ukryta – rejtett gondolat, hátsó gondolat
myśl zbawienna – megváltó gondolat
myśli cisną się do głowy – különféle gondolatok
tódulnak az agyába (fejébe); egymást űzik a
gondolatai
myśli go nachodzą – a gondolatok nem hagyják
nyugton
myśli kłębią się w głowie – a gondolatok
kavarognak a fejében
myśli nie domówione – ki nem mondott gondolat
myślałby kto, że… - valaki azt hihetné, hogy...; ki
gondolná, hogy…
myślałem sobie – gondoltam magamban
myślałem (myślałam), że będzie lepszy – azt
hittem, hogy jobb (lesz)
myślący, -a, -e [1. mający zdolność myślenia;
2. taki, który samodzielnie myśli, analizuje
i zastanawia się nad tym, co robi;
3. świadczący o czyjejś inteligencji,
skłonności do zastanawiania się] –
gondolkodó,
gondolkozó,
elmélkedő,
komoly
myśleć (myśli) [1. uświadamiać sobie coś i
skupiać na tym uwagę, usiłować coś
zrozumieć lub rozwiązać; 2. sądzić,
przypuszczać, mniemać; 3. pamiętać o
czymś, o kimś; 4. nosić się z jakimś
zamiarem, chcieć coś zrobić] – gondolni,
gondolkodni, gondolkozni, vélni, vélekedni,
tartani
myślę jednak, że… – gondolom azonban, hogy…
myślę, więc jestem [Cogito ergo sum – "myślę,
więc jestem". Zdanie, które stanowi
-
Wersja 01 01 2017.
podstawę
filozofii
Kartezjusza]
–
gondolkodom, tehát vagyok
myślę, że ciekawa jest ta muzyka – gondolom
(úgy vélem), hogy érdekes ez a zene
myślę, że dobrze robisz – azt hiszem, hogy jól
teszed v. jól csinálod
myślę, że pogoda dopisze podczas twojej wizyty
u mnie – gondolom, hogy az idő kedvez a
nálam való látogatásod idején
myślę, że przyjadę trzeciego lub czwartego maja
– úgy gondolom, hogy május harmadikán
vagy negyedikén érkezem
myślę, że tak – azt hiszem, igen
myślę, że tu, w Polsce nauczę się języka
polskiego szybko i bardzo dobrze –
gondolom, hogy itt, Lengyelországban
gyorsan, és nagyon jól megtanulom a lengyel
nyelvet
myśli tylko o żarciu – csak a zabáláson jár az esze
myśleć analitycznie – elemző módon gondolkodni
myśleć nad czym – gondolkodni v. gondolkozni v.
elmélkedni vmin
myśleć o czymś – gondolni v. vélekedni vmire
myśleć o czym naprawdę – komolyan foglalkozni
v. gondolni vmire
myśleć o czymś innym – máshol jár az esze
myśleć o kim/czym (myślę, myślisz) – gondolkodni
vkiről/vmiről; gondolni (vkire/vmire)
myśleć o niebieskich migdałach – (átv.)
fellegekben járni, álmodozni, ábrándozni;
álmodni, gondolni; ábrándokat kergetni
myśleć o sobie – magára v. önmagára gondol
myśleć w kółko o tym samym – egy dolog körül
forognak a gondolatai
myśleć z natężeniem – erősen gondokodni
myślenie [myślenie lub rozumowanie to złożony
ciągły proces zachodzący w mózgu,
polegający na asocjacjach i wnioskowaniu
i operujący elementami ludzkiej pamięci
jak symbole/pojęcia/frazy lub obrazy i
dźwięki. Myślenie może być też
realizowanie sztucznie np. u robota.] –
gondolkodás, gondolkozás
myślenie abstrakcyjne [myślenie za pomocą
pojęć abstrakcyjnych] – absztrakt v. elvont
gondolkodás
myślenie abstrakcyjno-ogólne – absztraktáltalános gondolkodás
myślenie
autystyczne
(autistic
thinking).
[Osobisty,
idiosynkratyczny
proces
obejmujący fantazję, marzenie na jawie,
reakcje nieświadome i idee nie poddające
się
sprawdzianowi
rzeczywistości
zewnętrznej.] – autisztikus gondolkodás
[autistic
thinking]
[Az
asszociatív
gondolkodás egyik formája, amelyet inkább
3815
a személy szükségletei és vágyai
irányítanak, mint a valóság; vágyteli
gondolkodás.]
myślenie ekologiczne – ökológiai gondolkodásmód
myślenie magiczne [przekonanie, że można
wpływać na fakty samym tylko myśleniem
o nich] – mágikus gondolkodás [Ifj. Dr.
Phillips Stevens antropológus szerint a
mágikus gondolkodás olyan jelenségek
összefoglaló neve, mint például az a hit,
hogy minden dolog valamiféle fizikai és
szellemi
kapcsolatot
is
meghaladó
összeköttetésben áll egymással. A mágikus
gondolkodás különleges erőt és hatalmat
tulajdonít
sok
szimbólumnak
tartott
dolognak. ]
myślenie pozytywne [optymistyczne nastawienie
do problemów, które trzeba rozwiązać,
wiara we własne możliwości] – pozitív
gondolkodás
myśliciel [człowiek dążący do poznania i
rozumienia rzeczywistości, poszukujący
prawdy o życiu, ludziach i świ],
myślicielka – gondolkozó, gondolkodó,
bölcselő (ffi/nő) [„Eisenstein - artysta
myśliciel”: Eisenstein a gondolkodó művész]
myślicielski, -a, -ie – gondolkozási, gondolkodó
myśliczek, amazonka (niem. Amazone, franc.
amazone, "kobieta-jeździec") [1. Rycerski
charakter narodu był powodem, że wiele
Polek miało zamiłowanie do jazdy konnej
i myśliwstwa. Miały też rodzaj sukni
polowej
czyli
amazonki
zwanej
myśliczkiem,
który
bywał
nieraz
aksamitny. 2. ubiór kobiecy do konnej
jazdy, używany gł. na polowaniach.
Wprowadzony w XVII w. we francuskiej
modzie dworskiej, rozpowszechniony w
XIX w., składał się z góry wzorowanej na
stroju męskim i długiej, szerokiej
spódnicy oraz kapelusza, o formach
zgodnych z aktualną modą.] – női
lovaglóruha
Kobieta w stroju amazonki
-
Wersja 01 01 2017.
myślić – gondolni
myślistwo – vadászat, vadászás
myśliwi jadą na ostrzał wiłków – a vadászok
elmentek, hogy elriasszák a farkasokat
myśliwiec a. samolot myśliwski [samolot bojowy,
przeznaczony przede wszystkim do
zwalczania innych statków powietrznych i
uzyskania przewagi powietrznej. Tym się
różni od bombowców które służą do
atakowania celów naziemnych, głównie
przy użyciu bomb. Myśliwce są (z
założenia) względnie małe, szybkie i
bardzo zwrotne.] – (człowiek) vadász; (lotn)
vadászrepülő; vadászrepülőgép, vadászgép
myśliwiec bombardujący – vadászbombázó
repülőgép
myśliwski, -a, -ie – vadász
myśliwska kara [(Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Tak zwano karę wymierzaną na
myśliwym, który przeciw zwyczajom
łowieckim lub językowi myśliwskiemu
wykroczył. Przestępcę kładziono na
ubitym jeleniu, dziku lub koźle i
wymierzano mu trzy płazy kordelasem.
Przy pierwszym wołano: Ho ho! to dla
Pana, który był najstarszy z przytomnych;
przy drugim: Ho ho! to dla orszaku
myśliwych; przy trzecim: Ho ho! to dla
szlachetnego prawa łowieckiego. Podczas
tego obrzędu wszyscy myśliwi, stojąc w
koło, powinni byli prawą ręką dobyć
kordelasa na kilka cali z pochwy na znak
gotowości obrony praw i zwyczajów
myśliwskich. Wesołemu a odwiecznemu
zwyczajowi powyższemu zawdzięczać
należy, że język i zwyczaje łowieckie
przechowały się z dawnych czasów do
wieku XIX.] – „vadász ítélet”
myśliwski czyli łowiecki język [Jak rolnik, rybak,
flis, bartnik tworzyli i ubogacali z
przeciągiem wieków język, wyrazy i
wyrażenia,
któremi
wyłącznie
się
rozumieli, tak i łowcy byli w tej samej
potrzebie wytworzenia własnego języka.
Starzy myśliwi karali „sworami” młodych
fryców, którzy, nie włożeni w tę mowę,
używać jej nie umieli. Dobry myśliwy po
kilku wyrazach zaraz poznał, czy ma
sprawę z frycem, czy ze starym ćwikiem, t.
j. łowcem doświadczonym. Łowiecki nasz
język
jest
w
Słowiańszczyźnie
najbogatszym w wyrazy, wyrażenia i
różne
subtelności
zawodowe.]
–
vadásznyelv [a szakmai kifejezéseknek és az
az együttese és értelmezése, amit a vadászok,
illetve a vadászattal és vadgazdálkodással
foglalkozók egymás között használnak és
rendszerint azonosan értelmeznek. A
vadászati
szaknyelv
hosszú
fejlődés
eredménye és számos tekintetben a
kívülállók számára akár érthetetlen is lehet]
3816
myśliwy, -a, -e – vadász [psy myśliwe:
vadászkutyák]
myśliwy [ten, kto poluje na dzikie zwierzęta] –
vadász
myśliwy zmierzył do ptaka – a vadász célba vette
a madarat
myślnik [znak interpunkcyjny w postaci
poziomej kreski (–), którego używa się
m.in. zamiast domyślnego członu zdania,
do wyodrębnienia wtrącenia oraz na
początku każdej wypowiedzi w dialogach]
– gondolatjel (domyślnik, pauza)
myślowo – gondolatban; elvontan
myślowy, -a, -e – gondolati, szellemi
myto [1. w dawnej Polsce: opłata za przejazd
przez most, groblę, rogatkę itp.; też:
opłata pobierana od kupców za przewóz
towarów; 2. to opłata pobierana za
przejazd drogą, autostradą, mostem,
tunelem itp. Może być pobierana jako
podatek centralny bądź lokalny, lub też
przez prywatnego właściciela obiektu.
Początkowo, w średniowieczu, opłata ta
pobierana była za przewożone towary w
specjalnie do tego celu ustawianych na
szlakach handlowych komorach celnych.
Na przełomie XIV-XV w. myto oddzielono
od cła i wówczas myto przybrało postać
opłaty za usługę, przeprawę, przejazd czy
przewóz. 3. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera) Wyraz ten uważa Brückner za
przyjęty bardzo dawno do mowy polskiej
od średniowiecznych kupców gockich.
Znaczył on to samo prawie, co cło, ale gdy
cło miało znaczenie przeważnie opłaty
skarbowej od towarów, to myto płaciło się
za usługę ludzką, za przewozy, promy,
mosty, groble i t. d. Mytnicą, celnicą i
celbudą nazywano mały budynek na
-
Wersja 01 01 2017.
brzegu rzeki spławnej, przy gościńcu lub
moście, gdzie mytnicy, celnicy myta i cła
pobierali. Szlachta, spławiająca rzekami
zboża i inne towary ze swego własnego
urodzaju, a nie skupowane, żadnemi
mytami i cłami od nikogo angarjowani
być nie mają. (Vol. leg. II, f. 1222). Prawo
z r. 1569 postanowiło, iż celnicy, mytnicy i
żupnicy mają być dobrze osiedli (t. j.
posiadacze nieruchomości) i chrześcijanie.
Żydzi myt dzierżawić nie mogli.
Instruktarze, ogłaszające wysokość myta,
drukowane już były w r. 1531, a w r. 1616
postanowiono, że instruktarz zawieszony
być ma przy komorze i że nikt myta płacić
nie powinien, aż mu instruktarz pokazany
będzie; a któryby celnik nad instruktarz
więcej wyciągać ważył się, winę 500
grzywien ma zapłacić. W XVII w. myto
prywatne za przejechanie dróg na
bagnach, mostów, grobel, zatwierdzone
było zwykle po groszu od konia
furmańskiego.] – hídvám, autósztráda díj
Myzael, Miszael (kto jest tym, kim Bóg jest) [1.
Syn Husjela, Uzzjela. 2. Izraelita (Żyd),
który stał koło Ezdrasza podczas czytania
Księgi Zakonu. 3. Towarzysz Daniela,
którego imię zamieniono na Meszach.] –
MISÁEL (Isten kihúz, megtisztít.) [1. Mózes
és Áron unokafivére (2Móz 6,22; 3Móz
10,4). 2. Az egyik férfi, aki a törvény
felolvasásakor Ezsdrás mellett állt (Neh
8,4).]
mżawka [opad atmosferyczny w postaci gęsto
padających drobnych kropelek wody o
średnicy poniżej 0,5 mm i szybkości
spadania od 0,10 cm/s do 20 cm/s,
pochodzących często z niskich chmur
warstwowych,
chmur
stratocumulus
(zazwyczaj w postaci virgi) lub z
cumulusów pasatowych] – szemergés,
csendes eső; szitálás
mżący, -a, -e – szitáló, permetező
mżący deszcz – szitáló eső
mywódcy liberalni – liberális vezérek
MW [symbol jednostki mocy megawat] –
megawatt (jele: MW)
mżyć [1. o deszczu: padać gęsto drobniutkimi
kropelkami; 2. świecić słabym światłem] –
elaltatni; (eső) szemeregni, szemerkélni,
szitálni, permetezni, cseperegni

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty