Wykład 1 - Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu

Wykład 1 - Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu

s. prof. Ewa J. Jezierska
Papieski Wydział Teologiczny
we Wrocławiu
MĀŠĀL W STARYM I NOWYM TESTAMENCIE
( Teksty wybrane )
WYKŁAD MONOGRAFICZNY
DLA DOKTORANTÓW III i IV r. – 2011 / 2012
Hebrajski rzeczownik māšāl określa w tekście Starego Testamentu wiele
różnych pod względem literackim wypowiedzi1. Słowo māšāl występuje w Biblii hebrajskiej 39 razy, co nie znaczy, że ST ma tylko 39 mešalim ( l.m.). Sama księga 1 Krl
5,12 podaje, ze Salomon wypowiedział 30 tys. mešalim oraz pieśni i poematy w liczbie 1500. Nadto, wśród ksiąg ST istnieje Księga Przysłów Salomona (Mišlē Elom, jej
skrót: Mišlē), zawierająca 31 rozdziałów tekstu, przypisywanego głównie Salomonowi
ale także Angurowi („Słowa Angura”), Lemuelowi („Slowa Lemuela”). Wypowiedziane, zapisane mešālim nie oznacza tylko słowa „przysłowia” w naszym rozumieniu,
ale także rady mądrościowe, instrukcje, objawienia2. Jaka jest zatem natura, treść słowa hebrajskiego māšāl ?
Można to słowo określić następująco:
1)
natura rzeczownika māšāl leży w tym, że jest to słowo enigmatyczne,
którego sen jest ukryty, nie jest bezpośrednio uchwytny,
2)
aby zrozumieć māšāl potrzebna jest pomoc źródeł mądrości, przede
wszystkim Boga; nie wystarcza wysiłek człowieka,
3)
celem māšāl nie jest osiągnięcie mądrości tylko dla siebie samego, ale
osiągnięcie mądrości, by ją przekazać innym,
4)
natura mądrości nie dotyczy porządku intelektualnego, poznawczego, ale
raczej sposobu życia „w prawości, rzetelności i uczciwości”, czyli właściwego sposobu życia.
1
maral.H.Stein, Przypowieści, w: Słownik wiedzy biblijnej, red. B.M.Metzger, M.D.Coogan, konsultacja
wyd.pol. W.Chrostowski, Vocatio, Warszawa 1999, 667.
2
R.Meynet, Język przypowieści biblijnych, tł. A.Wałęcki, WAM, Kraków 2005, 8-9.
5) źródłem mądrości są mędrcy, których należy słuchać. Pamiętać jednak
trzeba, że ostatecznym źródłem mądrości jest Bóg, któremu należy się szacunek. Boga
trzeba szanować3.
Rdzeniem słowa māšāl jest mšl. Rdzeń ten posiada dwa, nawet trzy odmienne
znaczenia: (1) panować, rządzić, (2) być podobnym, porównywać coś lub kogoś, (3)
mówić przysłowia, mówić w przypowieściach. Słowniki rozróżniają te rdzenie i rozróżniają znaczenia słowa māšāl i podają nazwy treści, które to słowo może wyrażać:
przysłowie, bajka, drwina, mowa prorocka, mowa figuracyjna, podobieństwo, przypowieść, mądrościowa sentencja etyczna. By zrozumieć znaczenie terminu hbr. māšāl,
(występującego, jak wyżej zaznaczono, 39 razy w BH) należy odwoływać się do tłumaczeń tekstu biblijnego..
[np. TOB tłumaczy to słowo jako: przysłowie, formuła magiczna, bajka,
przypowieść, powiedzenie, maksyma, poemat, dziełko <książeczka>, formuła, pieśń,
sentencja. Niektóre z tych określeń są prawie synonimami.]4.
Natomiast LXX przetłumaczyła słowo māšāl jako parabolē.
To greckie słowo parabolē , złożone z przedrostka para, który znaczy „obok” i czasownika ballein- „rzucać”, znaczy „rzucać obok” – parabolein. Od tego słowa pochodzi termin przypowieść, przysłowie5, parabola.
Można zatem powiedzieć, że przypowieść jest to mowa „rzucona obok”, musi
być zinterpretowana. Jest to mowa enigmatyczną, która ma spowodować zaskoczenie,
zdziwienie, winna prowadzić do refleksji. Przypowieść do „wezwanie do mądrości”.
[ Istnieje także pewne podobieństwo słowa „przypowieść” ze słowem włoskim parola – które znaczy „słowo”]. .
--------------------------------------------Wykład zatytułowany „Māšāl w tekście ST i NT. Teksty wybrane” przedstawi
różne formy tekstu Biblii, określane w języku hebrajskim słowem māšāl.
W ST będą to: przysłowie, zagadka, przykład, proroctwo, przypowieść, alegoria, bajka, pouczenie6
3
R.Meynet, Jezyk przypowieści biblijnych, 11-12.
Tamże, 12-13.
5
D.Crossan, Przypowieści, w: Encyklopedia biblijna (red. P.J.Achtemameier, red. wyd. pol. W. Chrostowski),
Vocatio, Warszawa 2004, 1008.
4
W NT występuje słowo „przypowieść”, jako tłumaczenie gr. parabolē. Omawiając
teksty NT postaramy się zauważyć zróżnicowanie tekstów nazwanych przypowieściami. Wyróżnimy m.in. rozwinięte symbole, rozwinięte porównania, alegorie, przypowieść mieszaną, opowiadania i przykłady przypowieściowe.
I część. PRZYKŁADY māšāl w ST
1.
PRZYSŁOWIE
- jest to krótkie powiedzenie, najczęściej składające się z dwóch zdań (linijek). Treść wyrażona jest w formie poetyckiej. Zdania są ściśle ze sobą złączone.
Przysłowia znajdują się m.in. w 1 i 2 Księdze Samuela, w Księdze Jeremiasza, Ezdrasza, w Księdze Przysłów.
[W języku polskim także znane są przysłowia np.
„Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe?”,
„Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie”,
„Co masz zjeść dzisiaj, zjedz jutro, a co masz zrobić jutro, zrób dzisiaj”.
„Nie można służyć Bogu i mamonie”.
„Nie może ślepy prowadzić ślepego, bo obydwaj do rowu wpadną”.
„Niech nie wie lewa ręka, co czyni prawa”.
Przysłowia hebrajskie znajdują się głównie we wczesnej księdze - Pierwszej Księdze
Samuela (tekst polski podajemy w tłumaczeniu BT5.) i oczywiście w Księdze Przysłów.
a) 1 Sm 10,12 i 1 Sm 19,24
Przysłowiem jest pytanie „Czy i Saul miedzy prorokami?” Ten māšāl występuje dwa razy w Biblii: w 1 Sm 10,12 i 1 Sm 19,24. Wprowadzony jest on słowami:
„Dlatego tez powstało przysłowie” (1 Sm 10,12), „Stąd powiedzenie” (1 Sm 19,24).
To przysłowie, będące pytaniem, zrozumiałe jest w kontekście opowiadania o wyznaczeniu Saula na króla.
1.
Tekst 1 Sm 10,1-11 opisuje namaszczenie (tajemne) Saula na króla przez
Samuela, odmienienie serca Saula, spotkania z grupa proroków i opanowanie Saula
6
Opracowując temat, korzystamy z książki R.Neyneta, Język przypowieści biblijnych, tł. A.Wałęcki, WAM,
Kraków 2005, ss.
przez ducha Bożego – skutkiem czego Saul zaczął prorokować razem z prorokami.
Ludzie widząc go pytali: ”Czy i Saul miedzy prorokami?”.
„10. 1Samuel wziął wtedy naczyńko z olejem i wylał na jego głowę, ucałował
go i rzekł: <Czyż nie namaścił cię Pan na wodza nad swym dziedzictwem?> […] 9Gdy
tylko [Saul] odwrócił się i miał odejść od Samuela, Bóg przemienił jego serce na inne i
w tym dniu spełniły się wszystkie owe znaki, Skoro przybył stamtąd do Gibea, spotkał
się z gromada proroków i opanował go duch Boży. Prorokował wśród nich. 10A kiedy
wszyscy, którzy go znali przedtem, spostrzegli, ze on prorokuje razem z prorokami,
pytali się nawzajem: <Czy i Saul między prorokami?>”.
2.
To samo przysłowie podaje 1 Sm 19,18-24 - Po uratowaniu Dawida z
zasadzki przez Mikal, żonę Saula, król Saul osobiście szuka Dawida i Samuela. W
drodze został opanowany przez ducha Bożego i prorokował w obecności Samuela.
„Udał się więc [Saul] do Najot koło Rama, ale Duch Boży owładnął także i
nim, i idąc, ciągle prorokował, aż dotarł do Najot koło Rama. Wtedy zdjął swe szaty i
prorokował w obecności Samuela, i upadł, [i leżał] nagi przez cały dzień i cała noc.
Stąd powiedzenie: <Czy i Saul miedzy prorokami?>”7.
.
Ten māšāl ( pytanie – przysłowie) rozważane w kontekście kulturowym i w
kontekście przekazu, przywołuje postać z przeszłości (Saula), ale dokonuje uogólnienia i może być użyte w stosunku do innych osób, których postępowanie wzbudza
zdziwienie.
b) 1 Sm 24,1-16
Tekst opisuje spotkanie Saula przez Dawida w jaskini Engaddi (1 Sm 24,116). Ukryty w jaskini przed Faulem Dawid ze swymi ludźmi spotyka króla. Była to
niezwykła okazja do zgładzenia Saula przez Dawida. Ludzi Dawida rzekli do niego:
„5Właśnie to jest dzień, o którym Pan powiedział tobie: oto ja wydaję w twe
ręce twojego wroga, abyś z nim uczynił, co ci się wyda słuszne”
Jednak Dawid odstępuje o tego czynu. Do Saula mówi
„13Niechaj Pan dokona sądu między mną a tobą, niechaj Pan na tobie się pomści na mnie, ale moja ręka nie zwróci się przeciw tobie. 14Według tego, jak głosi starożytne przysłowie: <Od złych zło pochodzi, moja ręka nie zwróci się przeciw tobie”.
7
Opowieść ww.18-24 „funkcjonuje jako etiologia powiedzenia :”Czy i Saul miedzy prorokami?”, por.
A.F.Compell i In., Pierwsza iDruga Księga Samuela, w: Encyklopedia biblijna, 251.
Tłumaczenie R.Meyneta: „lecz moja ręka nie będzie przeciw tobie” (w.13),
„ jak mówi māšāl starożytnych: moja ręka nie będzie przeciw tobie”(w.14)8.
14
Powołanie się na wydarzenie z przeszłości stwierdza prawdę o Dawidzie, także o królu Saulu i potwierdza, że jest Saul zły (chociaż tekst nie wypowiada tego
wprost). W 2 Księdze Samuela 24 „przysłowie”, będące spuścizną pochodzącą od
pierwszych pokoleń, przekazuje mądrość wyrażającą się w zachowaniu (w tym przypadku mądrość Dawida) i jest także wezwaniem do zmiany postawy Saula (z dalszego
tekstu wynika, że Saul się nawrócił). Jest ono także wezwaniem skierowanym do czytelnika9.
c) Jr 31,29-30
Tekst Jeremiasza przywołuje māšāl – przypowieść, chociaż sam tekst nie
wprowadza tej nazwy:
„29W tych dniach nie będą już więcej mówić :
ojcowie jedli cierpkie jagody,
a synom zdrętwiały zęby,
30
lecz każdy mrze za swoje własne grzechy;
każdemu, kto będzie pożywał cierpkie jagody,
zęby zdrętwieją”
.Przysłowiem jest zdanie: „ojcowie jedli cierpkie jagody, a synom zdrętwiały zęby”.
W tekście 31 rozdziału Księgi Jeremiasza wiersz .29 wyraża myśl typową dla człowieka żyjącego w okresie upadku religijno-moralnego końca monarchii, mianowicie,
że cierpienia spotykają człowieka z winy przodków. Natomiast następny wiersz, w.30,
myśl tę poprawia, zastępując przysłowiem pochodzącym od Boga10.
Kontekst tego māšālu mówi o odbudowie Izraela i o nowym przymierzu:
„27Oto nadchodzą dni – wyrocznia Pana –
kiedy obsieję dom Izraela i dom Judy
nasieniem ludzi i nasieniem zwierząt.
28
Tak samo jak czuwałem nad nimi,
by wyrywać i obalać,
burzyć, niszczyć i sprowadzać nieszczęścia,
tak samo będę nad nimi czuwał,
by budować i sadzić – wyrocznia Pana.
8
R.Meynet, dz.cyt., 16.
R/.Meynet, dz.cyt., 15-16.
10
R.Meynet, dz.cyt., 20.; por. też G.P. Couturier, Ksiega Jeremiasza, w: Katolicki komentarz biblijny, 715.
9
i dalej:
„31Oto nadchodzą dni – wyrocznia Pana –
kiedy zawrę z domem Izraela <i z domem Judy>
nowe przymierze.
Nie takie jak przymierze, które zawarłem ich przodkami,
Kiedy ująłem ich za rękę,
By wyprowadzić z ziemi egipskiej…”.
d) Ez 18,1-4
Prorok Ezechiel podejmuje przysłowie z Jr 31 i jasno je określa w 18,.2, nazywając przysłowiem – māšāl:
„Pan skierował do mnie te słowa: <Z jakiego powodu powtarzacie
między sobą to przysłowie o ziemi izraelskiej:
<Ojcowie jedli zielone winogrona, a zęby ścierpły synom>
Na moje życie – wyrocznia Pana Boga. Ni będziecie więcej powtarzali
Tego przysłowia w Izraelu.
Oto wszystkie osoby są moje: tak osoba ojca, jak osoba
syna. Są moje. Umrze tylko ta osoba, która zgrzeszyła”.
Prorok podkreśla, że mądrość Boża jest inna niż ludzka. Każdy człowiek odpowiada za swoje postępowanie, za swoje czyny. Uprowadzeni nie cierpią za winy
swoich ojców. Bóg nagradza człowieka za własne jego czyny, niezależnie od winy
jego ojca. Odpowiedzialność zbiorowa istnieje nadal, ale nie jest „ślepym narzędziem
w rękach Boga”11.
Dalsze wiersze proroctwa (Ez 18,30-32) są zachętą, by uprowadzeni prowadzili prawdziwe życie duchowe, wskazują, co powinno skłonić słuchacza do zastanowienia się nad własnym postępowaniem:
„domu Izraela, będę was sądził, każdego według własnego postępowania wyrocznia Pana Boga. Nawróćcie się! Odstąpcie od wszystkich waszych grzechów […]
utwórzcie sobie nowe serce i nowego ducha. […] nie mam żadnego upodobania w
śmierci – wyrocznia Pana Boga. Zatem nawróćcie się, a żyć będziecie”.
e) 1 Sm 15,22 - podaje wypowiedź Samuela po wojnie Saula z Amalekitami, kiedy Saul nie wypełnił polecenia Boga Jahwe:
Czy milsze dla Pana całopalenia i ofiary krwawe
od posłuszeństwa głosowi Pana?
11
J.Homerski, Księga Ezechiela, Biblia Lubelska, Lublin 1998, 73-76.
Właśnie, lepsze jest posłuszeństwo od ofiary,
uległość od tłuszczu baranów”
Pytanie Samuela skierowane do króla Saula podkreśla, iż milsze Bogu jest przestrzeganie Jego poleceń, wypełnianie Jego wymagań, niż oddawanie Mu czci na własny
sposób.
f) Oz 8,7 w formie przysłów opisuje życie z dala od Boga - jest ono sianie
wiatru, wydawaniem pustych kłosów:
„Oni wiatr sieją, zbierać będą burzę
zboże bez kłosów nie dostarczy mąki,
jeśliby nawet dało, zabiorą ją obcy”
g) Hi 13,12 – jest odpowiedzią Hioba na rozważania przyjaciół, nie rozumiejących pedagogii Boga:
„Zdaniami z piasku wy strofujecie
wszak wasze tarcze są z gliny”
[„Zdaniami z popiołu napominacie, a wasza obrona jest z gliny” – tłum. BT5 ]
Wulgata wypowiada słowa Hioba jeszcze mocniej:
: „Pamięć po was podobna będzie do popiołu
I będą zgięte w błoto szyje wasze”
h) słowo „przysłowie” pojawia się wyraźnie
w tekście Księgi Rodzaju 10,9;
Tekst ten jest fragmentem rozdz.10, który wymienia przodków ludności popotopowej)
„Kusz zaś zrodził Nimroda, który był pierwszym mocarzem na ziemi. Był on
też najsławniejszym na ziemi myśliwym. Stąd powstało przysłowie:
<Dzielny jak Nimrod, najsławniejszy na ziemi myśliwy>”
(i) podobnie w tekście Ez 16,44-45:
długa historia Izraela została podsumowana przysłowiem:
„jaka matka, taka córka”. Oto tekst:
„44Oto każdy układający przysłowia będzie o tobie wypowiadał następujące:
<Jaka matka, taka córka>.45Jesteś rzeczywiście córką twej matki, która
nabrała wstrętu do swego męża i dzieci; jesteś rzeczywiście siostrą swoich
sióstr, które nabrały wstrętu do swoich mężów i dzieci. Matka wasza była
Chetytką, a ojciec wasz Amorytą” 12.
12
R.Meynet, dz.cyt., 21-22.
W tekście tym, Ezechiel podkreśla, że Izrael – oblubienica Jahwe, ponieważ jest niewierna, gorszą jest od swej siostry Samarii.
[Dalszy tekst wyjaśnia: „Twoja starsza siostrą była Samaria, mieszkająca na lewo od ciebie,
wraz ze swoimi córkami, a twoja młodszą siostrą była Sodoma wraz ze swoimi córkami,
mieszkająca na prawo od ciebie. Tylko przez krótki czas nie naśladowałaś ich postępowania i
nie popełniałam takich obrzydliwości jak one. A potem w całym swym prowadzeniu stałaś się
gorsza od nich – (Rdz 16,46-47)]
(j) Księga Przysłów
Termin māšāl pojawia się w tej księdze już w tytule – „Księga przysłów”,
następnie we wprowadzeniu
Prz 1,1 – „Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla w Izraelu”
Prz 1,6 – „[Mądry, słuchając, pomnoży wiedzę, rozumny biegłości nabędzie]
aby pojąc przysłowie i trudne zdanie, słowa mędrców i ich zagadki”..
Tekst stwierdza, że mądre zdania, przysłowia mogą pojąć, rozumieć ludzie mądrzy,
rozumni. Pomnoży to ich wiedzą i łatwość rozumowania.
W tekście Prz 26,1-13 rzeczownik „przysłowie” występuje dwa razy::
w.7 - „Jak zwisają nogi chromemu, tak w ustach niemądrego przysłowie”.
Zdanie przyrównuje wypowiedzi niemądrego, formułowane w formie przysłowia,
do bezwładnie zwisających nóg człowieka chromego. Jak człowiek chromy nie ma
kontroli nad swoimi nogami, tak i niemądry nie kontroluje swoich wypowiedzi; są one
bez sensu.
w.9 - „Cierń wpił się w rękę pijaka i przysłowie w usta niemądrego”
Ten tekst przyrównuje przysłowie wypowiadane przez niemądrego do ciernia, jaki
wbił się w rękę pijaka
Nazwa „przysłowie” występuje także
w podtytułach dwóch zbiorów: Prz 10,1 i 25,1:
Prz 10,1: „Przysłowia Salomona:
Mamy tu np. takie przysłowie: Mądry syn jest radością ojca
zmartwieniem matki – syn niemądry”
Prz 25,1 – „Także i to są przysłowia Salomona,
zebrane przez ludzi króla Ezechiasza”
Natomiast w dwóch innych podtytułach wprowadzono rzeczownik „słowo”
np.:.
Prz 30,1 – „Słowo Agura”.
Prz 31,1 – „Słowo Lemuela”.
Księga Przysłów, co podkreśla współczesny teolog R.Meynet, jest tekstem całościowym, a nie zbiorem niezwiązanych ze sobą przysłów, jak uważają inni uczeni13.
Na zwrócenie uwagi zasługuje ciekawy māšāl – przysłowie znajdujący się w
Księdze Przysłów 25,4-5:
„Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty,
abyś nie stał się mu podobny także ty,
odpowiadaj głupiemu według jego głupoty, /aby nie wydawał się mądry
we własnych oczach/ (Prz 26,4-5) ]14.
Tekst ten można wyrazić słowami: „Nie pochwalaj głupich, abyś nie był do nich podobny, ale tak im odpowiadaj, jak na to zasługują” (wg przypisy BT wyd.V).
Przypowieść ta zawiera zarówno spokój, rozwagę (jako cechę rozumnego) przeciwstawiona nierozumnemu, jak tez i słowo do niego skierowane.
„Przysłowia Salomona” (Prz 10)
Mamy tu wiele dwuwierszowycn przysłów, dotyczących różnych sytuacji człowieka:
Np.
Mądry syn radością Ojca,
A matką gardzi syn głupi.
Syn to mądry, co w lecie gromadzi,
A kto prześpi czas żniwa, hańbą okryty
Ręka leniwego sprowadza ubóstwo
Ręka zaś pilnych wzbogaca.
Pamięć po prawym jest błogosławiona,
A imię nieprawych zaginie.
Wargi sprawiedliwego prowadzą wielu,
Lecz głupcy umrą z nierozsądku.
Sprawiedliwych ratuje prawość,
Żądza – pułapka nieprawych.
Mądrzy swą wiedzę gromadzą,
Usta głupiego grożą zniszczeniem.
13
14
R.Meynet,, Język przypowieści biblijnych, 22; i por. BT5: Wprowadzenie do Księgi Przysłów.
R.Meynet, Język przypowieści biblijnych, 43-45.
Źródłem życia usta prawego,
W ustach nieprawych przemoc się kryje.
Pan oparciem ludzi prawych,
Dla czyniących nieprawość jest zgubą
-----------------------------------------------------------Przytoczone przysłowia ST:
1. „Czy to Saul miedzy prorokami?” (1 Sm 10,12; 19,24)
2. „Moja ręka nie zwróci się przeciw tobie” (1 Sm 24,13-14)
3. „Ojcowie jedli cierpkie jagody,
a synom, zdrętwiały zęby” (Jr 31,29; Ez 18,2)
4. „Czy milsze dla Pana całopalenia i ofiary krwawe
od posłuszeństwa głosowi Pana?
Właśnie, lepsze jest posłuszeństwo od ofiary,
Uległość od tłuszczu baranów” (1 Sm 15,22)
4. Oni wiatr sieją, zbierać będą burzę,
zboże bez kłosów nie dostarczy mąki,
jeśliby nawet dało, zabiorą ją obcy.” (Oz 8,7)
5. „Zdaniami z piasku wy strofujecie,
wszak wasze tarcze sa z gliny” (Hi 13,12)
6. „Dzielny jak Nemrod,
najsławniejszy na ziemi myśliwy” (Rdz 10,9)
7. „Jaka matka, taka córka” (Ez 16,44-45)
8. „Mądry, słuchając, pomnoży wiedzę, rozumny biegłości nabędzie,
aby pojąć przysłowie i trudne zdanie,
słowa mędrców i ich zagadki” (Prz 1,6)
9. „Jak zwisają nogi chromemu,
tak w ustach niemądrego przysłowie” (Prz 26,7)
10. „Cierń wpił się w rękę pijaka,
i przysłowie w usta niemądrego” (Prz26,9)
11. „Mądry syn jest radości,a ojca,
zmartwieniem matki – syn niemądry” (Prz 10,1)
12. „Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty,
abyś nie stał się mu podobny także ty,
odpowiadaj głupiemu według jego głupoty,
aby nie wydawał się mądry we własnych oczach” (Prz 26,4-5)
***************
2. ZAGADKA (WYROCZNIA PANA)
Termin māšāl określa w Biblii Hebrajskiej ST zagadkę, wypowiedź, której
sens trzeba odkryć, odgadnąć. Zagadka występuje np.,. w tekście proroctwa Jeremiasza - Jr 23,9-40:
a) Jr 23,28
W proroctwie przeciw prorokom Jermiasz (Jr 23,9-40) zastosował māšāl ,
chociaż nie wprowadził wprost tego rzeczownika, ale zawarty jest on w treści zdania:
„Co ma wspólnego słowa z ziarnem?”. Ten tekst nie jest łatwą zagadką, jeśli zapytamy
o to, co wspólnego ma słoma, plewa z ziarnem. Tekst Jeremiasza dotyczy proroków,
którzy nie przepowiadają prawdy; ich przepowiednie wprowadzają w błąd. Oto kontekst tej zagadki:
To mówi Pan Zastępów:
Nie słuchajcie proroków,
Którzy wam przepowiadają:
Wprowadzają was w błąd,
Zwiastują wam urojenia swego serca,
Nie zaś to, co pochodzi z ust Pańskich.
[…] Nie posłałem tych proroków,
lecz oni biegają;
nie mówiłem do nich, lecz oni prorokują.
[…] Gdyby stali w mojej radzie,
głosiliby moje słowa mojemu narodowi
i nawróciliby ich ze złej drogi
oraz z przewrotnego postępowania.
[…] Prorok, który miał sen,
niech opowiada swój sen!
Kto miał moje słowo,
Niech wiernie opowiada moje słowo!
28
Co ma wspólnego słoma z ziarnem
- wyrocznia Pana.
Czy moje słowo nie jest jak ogień
- wyrocznia Pana
czy nie jest jak młot kruszący skałę? […].
Ten tekst Jeremiaszowy (1) porównuje słomę, plewy z ziarnem (i chce znaleźć to co je łączy, co dzieli), (2) wprowadzony tu māšāl przybiera formę zagadki.
Zagadka z definicji jest tekstem trudnym do odgadnięcia, ponieważ wymaga pracy
umysłowej. Zagadka powiedziana jest w tym celu, by osoba do której jest skierowana,
nie mogła łatwo znaleźć odpowiedzi.
Interesujący nas tekst określony jest jako „wyrocznia Pana”, co w proroctwie
Jeremiasza występuje 12 razy. Jest więc tekstem skierowanym do całego narodu Izraela, a w szczególności (co wynika z dalszych wierszy tekstu) do kapłana, do proroka ,
do ludu („A jeśli ten naród albo prorok, albo kapłan cię zapyta…” – w.33).
Zdanie pytające „Co mają wspólnego plewy z ziarnem?” nie jest zagadką dla
dzieci czy ludzi prostych. W tekście zawarta jest groźbę śmierci: (ww.28-29) „Co ma
wspólnego słoma z ziarnem…Czy moje słowo nie jest jak ogień? – wyrocznia Pana”.
Słowa te wskazują, że plewy zostaną spalone przez ogień, którym jest słowo Boga.
[ Obraz plew spalonych w ogniu pojawia się w NT: por. Łk 3,15-17 ].
Plewy – to prorocy, którzy nie przytaczają wiernie słów Pana, ale wymyślają
wizje, zwodzą lud z właściwej drogi. Ziarnem jest Pan. Biada prorokom, którzy głoszą,
ukrywając prawdę.
Funkcją māšālu jest więc w tym tekście nawoływanie do nawrócenia. Zadaniem ludu słuchającego proroka jest rozeznanie miedzy prawdą i kłamstwem. (por.
tekst Łk 11,52). Natomiast prorok ma przekazywać wiernie Słowo Boże, bez własnych
spekulacji15
Można też w plewach widzieć Baala, a w ziarnie Pana: „przez sny swoje, które jeden drugiemu opowiada, poszło w niepamięć moje Imię u mojego ludu, podobnie
jak zapomnieli mego Imienia dla Baala ich przodkowie” – (w.27).
Plewy mają identyczną formę jak ziarno, można pomylić plewy z ziarnem ale plewy wewnątrz są puste. – Piękne, ale puste słowa, mogą olśnić, równocześnie
wprowadzając w błąd.16
b) Sdz 14,18
Zagadka,
rodzaj literacki, spokrewniona jest z „przysłowiem”, jest to krótka
rymowanka, tyle co rebus, aforyzm. Zagadki, znane Żydom, zachowały się w Księdze
Sedziów, głównie w Sdz 14,12-18 , zaktualizowane przez połączenie ich z osoba Samsona.
15
16
L.Syachowiak, Ksi,ęga Jeremiasza. Tłumaczenie.Wstęp,Komentarz, Biblia Lubelska, Lublin 1997, 126.
R.Meynet, Język przypowieści biblijnych, 17-20.
Sędzia Samson – była to osoba rzeczywiście istniejąca lub nie, w czasach zależności Izraelitów od Filistynów. Czyny Samsona z jednej strony wykazywały siłę
męża Bożego, jego pomysłowość w walce z wrogami; a z drugiej strony - ukazywały
męża nieroztropnego, nIe spełniającego wymogów Prawa - zwłaszcza dotyczących
małżeństwa (Samson żenił się z kobietami innego narodu). Sędzia Samson zasadniczo
działał sam, prywatnie. Celem jego czynów było wzbudzenie w Izraelitach postawy
walko o niezależność.
Według przekazu Księgi Sędziów, Samson wypowiedział zagadkę podczas
swojej uczty weselnej z kobietą filistyńską. Zagadka nawiązywała do dwóch wydarzeń:
pierwszym było spotkania lwa i własnoręczne zabicie go przez Samsona i drugim znalezienie roju pszczół i miodu w padlinie lwa (Samson pożywił się tym miodem):
Oto zagadka:
„Z tego, który pożera, wyszło to, co jest spożywane,
a z mocnego wyszła słodycz”
Za odgadnięcie zagadki w ciągu 7 dni wesela przez 30 towarzyszy wyznaczonych dla
pilnowania Samsona, sędzia wyznaczył nagrodę: trzydzieści tunik lnianych oraz trzydzieści szat ozdobnych (Sdz 14,12).
Rozwiązanie zagadki podał Samson na usilne błagania żony, która przekazała rozwiązanie 30 towarzyszom: „Cóż słodszego niż miód, a cóż mocniejszego niż lew”.
Samson opanowany duchem Pańskim odpowiedział:
„Gdybyście nie orali moją jałowicą,
nie rozwiązali byście mojej zagadki” (w.18),
zabił trzydziestu mężów – Filistynów. 17.
Sdz 16
Zamieszczone w Księdze Sędziów w rozdziale 16 inne powiedzenia, odpowiedzi Samsona są także zagadkami. Wypowiedziane są one w związku z pytaniem o
źródło wielkiej siły Samsona. Chciała je znać kobieta, Dalia której się zakochał, Dalia.
17
H.Langkammer, Ogólne wsprowadzenie do współczesnej introdukcji do Starego Testamentu, w: Wstęp do
Starego Testamentu, red.L.Stachowiak, Pallotinum, Poznań 1990, 43-44.; M.O’Connor, Księga Sędziów, w:
Katolicki Komentarz Biblijny, red. R.E.Brown, J.A.Fitzmyer,R.E.Murphy, red.wyd.pol. W.Chrostowski, Vocatio, Warszawa 2001, 229-230.
W.6: „Saksonie: Powiedz mi, proszę cię, gdzie tkwi twoja siła i czym można by cię
związać i obezwładnić?”
Samson odpowiedział : „Gdyby mnie związano siedmioma surowymi linami jeszcze
nie wyschłymi, wówczas osłabnę i stanę się zwykłym człowiekiem”.- Samson jednak
liny, którymi go skrępowano, pozrywał.
W.10 – Po jakimś czasie rzekła Dalia: „Oszukałeś mnie, skłamałeś przede mną. Teraz
powiedz mi, proszę, czym by cie można związać?”
Odpowiedział jej: „Gdyby mnie mocno związano nowymi powrozami, takimi, jakich
jeszcze nie używano, wówczas osłabnę i stanę się zwykłym człowiekiem”. – Samson
pozrywał powrozy.
w.13 – Wówczas rzekła Dalia do Samsona: „Aż dotąd oszukiwałeś mnie i kłamałeś
przede mną. Powiedzże mi wreszcie, czym cię można związać?”
Odpowiedział jej: „Gdyby ś związała siedem splotów mojej głowy z motkiem nici, a
wpleciony w nie palik wbiła w ziemię, osłabnę i stanę się zwykłym człowiekiem”. –
Samson nici rozerwał.
w.15 - Po jakimś czasie rzekła znów do niego: „Jak ty możesz mówić, że mnie kochasz, skoro serce twoje nie jest ze mną złączone? Oszukałeś mnie już trzy razy nie
wyjaśniwszy mi, w czym tkwi twoja siła”.
Tak mu się naprzykrzała […] , że Samson otworzył przed nią swe serce: „Głowy mojej nie dotknąła nigdy brzytwa, albowiem od łona matki jestem Bożym nazirejczykiem.
Gdyby mnie ogolono, siła moja odejdzie i stanę się zwykłym człowiekiem”.
To wyznanie Samsona zgubiło.
---------------------------------------------