bułgaria - OPENKontakt.com
Transkrypt
bułgaria - OPENKontakt.com
BUŁGARIA Przewodnik dla przedsi biorców Wydanie pi te rozszerzone Warszawa, kwiecie 2006 Przewodnik wydany przez Biuro Promocji Inwestycji i Technologii Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego pod patronatem Ministerstwa Gospodarki Wszelkie przedstawione w niniejszej publikacji okre lenia i s dy w aden sposób nie odzwierciedlaj opinii Sekretariatu UNIDO na temat statusu prawnego jakiego kraju, terytorium, miasta, obszaru, rz du lub granic danego kraju. Wymienianie nazw firm i produktów nie oznacza, e s one popierane przez UNIDO. © Copyright by: UNIDO ITPO Warszawa 2006 Wydawca: UNIDO ITPO Warszawa Al. Niepodległo ci 186; 00-608 Warszawa tel.: (+48-22) 8259186, 8259467; faks: 8258970 e-mail: [email protected] http://www.unido.pl Opracowanie i redakcja: Grzegorz Bychawski i Roman Gurbiel Konsultacja naukowa: prof. dr hab. Kazimierz Starzyk BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 3 PRZEDMOWA „BUŁGARIA – Przewodnik dla przedsi biorców” jest kolejn pozycj nowego cyklu wydawniczego warszawskiego Biura UNIDO, realizowanego z my l o przedsi biorcach, zainteresowanych rozwijaniem handlu i współpracy przemysłowej z wybranymi krajami Europy rodkowo-Wschodniej i Wspólnoty Niepodległych Pa stw. Niniejsza seria obejmuje w 2006 roku ju 11 przewodników, w tym siedem wznawianych po raz czwarty, pi ty lub szósty. Konsekwencja z jak realizowana jest ta inicjatywa wynika m. in. z koncentracji działalno ci warszawskiego Biura UNIDO na wspieraniu współpracy polskich przedsi biorstw z partnerami na wybranych rynkach Europy rodkowej, Wschodniej oraz Azji Centralnej. Istotnym krokiem w tym kierunku jest dostarczenie wszystkim zainteresowanym obszernych informacji na temat warunków działania w poszczególnych krajach, potencjalnie obiecuj cych pod wzgl dem handlowym i kooperacyjnym, ale z ró nych powodów ci gle jeszcze trudno dost pnych dla polskich firm lub wr cz przez nie niezauwa anych. Obecne, pi te ju wydanie przewodnika o Bułgarii, zostało wzbogacone o szereg nowych informacji oraz zaktualizowane, w miar osi galno ci wiarygodnych danych, udost pnianych przez bułgarskie agencje rz dowe oraz wyspecjalizowane organizacje mi dzynarodowe. W tym kontek cie warto zwróci uwag na bogat bibliografi , któr posłu yli si autorzy. Istotn cech tej pozycji jest tak e to, i pokazuje ona sprawy zwi zane z bezpo rednim, praktycznym funkcjonowaniem przedsi biorstw w Bułgarii, na szerszym makroekonomicznym tle. Sprawia to, i polscy eksporterzy rozwa aj cy mo liwo ci wprowadzenia na ten rynek swoich towarów b d kooperacyjno-inwestycyjnego zaanga owania si w tym kraju, maj do swej dyspozycji szersze spektrum informacji, pozwalaj cych na lepsze zrozumienie zasad funkcjonowania bułgarskiej administracji i gospodarki. Tym samym, rednie i mniejsze polskie firmy maj ce aspiracje „zaistnienia” w Bułgarii w tej czy innej korzystnej formie, mog łatwiej okre li swoje zamiary i wpisa je w strategi konkretnego działania. Tak jak poprzednie publikacje, równie i ta opiera si na sprawdzonym wzorze przewodnika „How to do business in Poland”, wydawanego od wielu lat przez warszawskie Biuro UNIDO w kilku wersjach j zykowych, z których na uwag „wschodnich” partnerów zasługuje zwłaszcza edycja rosyjskoj zyczna, prezentuj ca Polsk jako kraj zainteresowany rozwijaniem współpracy gospodarczej i przyjazny dla zagranicznych partnerów. Jak ju wy ej wspomniano, przewodnik o Bułgarii wprowadza w zagadnienia zwi zane z działalno ci podmiotów gospodarczych w tym kraju na tle sytuacji makroekonomicznej. Jednocze nie ksi ka ta zawiera informacje odnosz ce si do praktycznych, prawnych i finansowych aspektów dwustronnej współpracy gospodarczej, któr mogłyby intensywniej prowadzi polskie i bułgarskie przedsi biorstwa. To im wła nie maj słu y listy adresowe jednostek pierwszego kontaktu: organizacji, firm, urz dów, komitetów i instytucji, które mog okaza si niezb dne jako ródła informacji i punkt odniesienia dla bardziej zaawansowanych działa . Publikacja ta mo e zatem by pomocna dla ludzi biznesu przygotowuj cych si dopiero do nawi zania bezpo rednich kontaktów gospodarczych z Bułgari lub maj cych ju pierwsze do wiadczenia. Jako ródło wiedzy na temat poszczególnych sektorów gospodarki, przekształce strukturalnych w ci gu ostatnich dziesi ciu lat, warunków inwestowania i prowadzenia działalno ci gospodarczej, systemu finansowego i podatkowego, ksi ka ta mo e zainteresowa równie naukowców, studentów i polityków. Z uwagi na to, e tytuł „przewodnik” w jaki sposób zobowi zuje, autorzy wł czyli do tej pozycji tak e rozdział opisuj cy skrótowo warunki podró owania, mieszkania oraz rekreacji i wypoczynku na tle kulturowej i turystycznej panoramy tego interesuj cego kraju. 4 Przedmowa W przypadku tego rodzaju publikacji cz sto trudn spraw jest pozyskanie odpowiednich informacji pochodz cych z rzetelnych ródeł. Oprócz materiałów powszechnie dost pnych, korzystano równie z pomocy placówek dyplomatycznych i handlowych, instytucji naukowych, organizacji mi dzynarodowych oraz wielu osób. Wdzi czne za pomoc, Biuro UNIDO w Warszawie wyra a podzi kowanie wszystkim instytucjom, organizacjom i osobom, które przyczyniły si do powstania tej publikacji przekazuj c potrzebne dane liczbowe, u yteczne informacje lub wskazówki umo liwiaj ce wła ciw interpretacje przepisów i zjawisk gospodarczych. To dzi ki ich yczliwo ci, wiedzy i współpracy ta ksi ka powstała. Szczególny wkład w opracowanie niniejszej publikacji, a zwłaszcza jej pierwszego, a nast pnie drugiego i trzeciego wydania, wniósł pan Nikolay Kostov z Agencji Wspierania Handlu przy Ministerstwie Gospodarki Bułgarii, reprezentuj cy obecnie swój kraj w charakterze Radcy Handlowego Ambasady Republiki Bułgarii w Polsce. Zapewnił on bezcenn pomoc weryfikuj c merytorycznie przewodnik oraz dostarczaj c wiele trudnych do zdobycia danych. Opracowanie rozdziałów dotycz cych handlu zagranicznego oraz współpracy gospodarczej z Polsk stało si mo liwe dzi ki pomocy pana Andrzeja Prochwicza, Radcy Handlowego Ambasady RP w Sofii oraz dzi ki Departamentowi Mi dzynarodowej Współpracy Dwustronnej Ministerstwu Gospodarki. Szereg cennych informacji, danych liczbowych, komentarzy i tekstów odnosz cych si do zjawisk gospodarczych wyst puj cych w Bułgarii zawdzi czamy tak e zajmuj cym si tymi zagadnieniami specjalistom z Zakładu Mi dzynarodowej Współpracy Produkcyjnej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, kierowanego przez prof. dr hab. Kazimierza Starzyka. Ko cz c ju niniejsze słowo wst pne pragniemy zwróci uwag Czytelników na cenn , naszym zdaniem, mo liwo skorzystania z tego przewodnika w internecie, gdzie został zamieszczony w witrynie warszawskiego Biura UNIDO (www.unido.pl), jako jeden z tomów obejmuj cej ju kilkana cie tytułów biblioteki elektronicznej dla przedsi biorców. Wspomniana strona zawiera tak e regularnie zamieszczane informacje na temat seminariów promocyjnych dotycz cych poszczególnych „rynków wschodnich”, po wi canych im konferencji gospodarczych, szkole słu cych podnoszeniu konkurencyjno ci polskich przedsi biorstw oraz mo liwo ci nieodpłatnej promocji ich własnych ofert eksportowych, kooperacyjnych i technologicznych w maj cym wiatowy zasi g portalu „UNIDO Exchange”. Seria przewodników o „wschodz cych rynkach wschodnich” obejmowała w ostatnich latach nast puj ce tytuły, wydawane ka dego roku przez warszawskie Biuro UNIDO w postaci elektronicznej b d ksi kowej: „Azerbejd an – przewodnik dla przedsi biorców” „Białoru – przewodnik dla przedsi biorców” „Bułgaria – przewodnik dla przedsi biorców” „Kazachstan – przewodnik dla przedsi biorców” „Kirgistan – przewodnik dla przedsi biorców” „Łotwa – przewodnik dla przedsi biorców” „Litwa – przewodnik dla przedsi biorców” „Mołdowa – przewodnik dla przedsi biorców” „Rosja – przewodnik dla przedsi biorców” „Ukraina – przewodnik dla przedsi biorców” „Uzbekistan – przewodnik dla przedsi biorców” Wszystkie wy ej wymienione pozycje s Biura UNIDO w Warszawie: – 5 wyda – 6 wyda – 5 wyda – 5 wyda – 1 wydanie – 3 wydania – 3 wydania – 4 wydania – 4 wydania – 6 wyda – 3 wydania dost pne w wersji elektronicznej na stronie internetowej www.unido.pl BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 5 SPIS TRE CI I. II. III. IV. V. VI. INFORMACJE OGÓLNE .....................................................................................................9 Poło enie i klimat....................................................................................................................................9 Zasoby naturalne...................................................................................................................................10 Ludno i j zyk .....................................................................................................................................10 Ustrój polityczny...................................................................................................................................11 Podział administracyjny.......................................................................................................................13 GOSPODARKA.................................................................................................................... 15 Rozwój gospodarczy ............................................................................................................................15 Przemysł.................................................................................................................................................21 Rolnictwo...............................................................................................................................................23 Rynek pracy i płace ..............................................................................................................................24 Infrastruktura transportowa..................................................................................................................28 Telekomunikacja...................................................................................................................................31 Energetyka.............................................................................................................................................33 Ochrona rodowiska.............................................................................................................................35 Turystyka ...............................................................................................................................................37 Współpraca z Mi dzynarodowym Funduszem Walutowym..........................................................40 Bułgaria a członkostwo w Unii Europejskiej ....................................................................................41 PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURALNE ..................................................................... 43 Ramy prawne ........................................................................................................................................43 Bułgarska Agencja Prywatyzacji........................................................................................................44 Wyniki prywatyzacji ............................................................................................................................44 FINANSE PUBLICZNE ORAZ SEKTOR BANKOWY I UBEZPIECZENIOWY ........... 49 Bud et.....................................................................................................................................................49 Bilans płatniczy.....................................................................................................................................50 Zadłu enie zagraniczne i rezerwy walutowe.....................................................................................50 Wymienialno waluty i polityka kursowa .......................................................................................52 Prawo dewizowe...................................................................................................................................53 System bankowy...................................................................................................................................54 System ubezpieczeniowy.....................................................................................................................57 Rynek kapitałowy.................................................................................................................................59 SYSTEM PODATKOWY ................................................................................................... 63 Podatki bezpo rednie............................................................................................................................63 Podatki po rednie..................................................................................................................................69 PROWADZENIE DZIAŁALNO CI GOSPODARCZEJ .............................................. 75 Zakładanie firmy z kapitałem zagranicznym ....................................................................................75 Oddziały i przedstawicielstwa.............................................................................................................78 Koncesjonowanie działalno ci gospodarczej ....................................................................................79 Stosunki mi dzy pracownikiem i pracodawc ..................................................................................82 Licencje handlowe................................................................................................................................87 Ochrona konkurencji............................................................................................................................87 Ochrona praw własno ci intelektualnej..............................................................................................90 Rachunkowo i sprawozdawczo ...................................................................................................92 Zamówienia publiczne .........................................................................................................................94 Główne bariery prowadzenia działalno ci gospodarczej.................................................................94 6 Informacje ogólne VII. INWESTYCJE ZAGRANICZNE ...................................................................................... 97 Ramy prawne ........................................................................................................................................97 Wsparcie instytucjonalne.....................................................................................................................98 Rodzaje inwestycji zagranicznych....................................................................................................100 Prawne i mi dzynarodowe gwarancje bezpiecze stwa .................................................................100 Formy przedsi biorstw z kapitałem zagranicznym ........................................................................102 Transfer zysków i kapitału.................................................................................................................103 Prawo własno ci nieruchomo ci.......................................................................................................103 Zach ty podatkowe.............................................................................................................................106 Bran e atrakcyjne pod wzgl dem inwestycyjnym .........................................................................107 Wielko i struktura inwestycji .........................................................................................................111 VIII. HANDEL ZAGRANICZNY.............................................................................................. 117 Ramy prawne ......................................................................................................................................117 Licencjonowanie handlu zagranicznego..........................................................................................119 Import artykułów rolnych ..................................................................................................................121 Ustawa o etykietowaniu artykułów tekstylnych .............................................................................122 Prawo celne i taryfa celna ..................................................................................................................123 Wolne obszary celne...........................................................................................................................124 Wielko i struktura handlu zagranicznego Bułgarii (wymiana towarowa)................................126 IX. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z POLSK ........................................................... 131 Podstawy prawne................................................................................................................................131 Wymiana handlowa............................................................................................................................132 Do wiadczenia wybranych polskich przedsi biorstwa rynku bułgarskim ..................................135 Działalno Ministerstwa Gospodarki w zakresie promocji i wspierania eksportu......................138 Instytucje i organizacje zaanga owane w rozwijanie współpracy................................................140 ródła informacji prawnej i gospodarczej .......................................................................................142 Ubezpieczenia oferowane przez Korporacj Ubezpiecze Kredytów Eksportowych...............145 X. MIESZKA W BUŁGARII .............................................................................................. 151 Wjazd ...................................................................................................................................................151 Pobyt w Bułgarii .................................................................................................................................155 Informacje praktyczne........................................................................................................................156 XI. ZAŁ CZNIKI..................................................................................................................... 159 XII. BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................ 209 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 7 WYKRESY I MAPY: Pogl dowa mapa Bułgarii....................................................................................................................9 Rys. 1: Zmiany liczby ludno ci Bułgarii w latach 1965-2005..................................................... 11 Rys. 2: Podział miejsc w Zgromadzeniu Narodowym po wyborach w czerwcu 2005 roku....... 12 Mapa administracyjna Bułgarii......................................................................................................... 13 Rys. 3: Inflacja na koniec okresu w latach 1992-2005................................................................. 15 Rys. 4: Zmiany PKB w latach 1992-2005.................................................................................... 16 Rys. 5: Podstawowe stopy procentowe na koniec okresu w latach 1996-2006........................... 17 Rys. 6: Stopa bezrobocia na koniec okresu w latach 1996-2005................................................. 26 Rys. 7: rednia miesi czna płaca brutto w Bułgarii w latach 1995-2005 w USD ...................... 27 Rys. 8: Liczba transakcji prywatyzacyjnych w latach 1993-2005............................................... 45 Rys. 9: Udział maj tku sprywatyzowanego w cało ci maj tku podlegaj cego prywatyzacji .... 45 Rys. 10: Struktura bran owa sprywatyzowanych przedsi biorstw na koniec marca 2006........... 46 Rys. 11: Finansowe wyniki prywatyzacji w latach 1993-2005 w milionach USD ....................... 46 Rys. 12: Rezerwy walutowe na koniec roku w latach 1999-2006 stycze (mln EUR)................. 52 Rys. 13: Struktura sektora bankowego według wielko ci aktywów.............................................. 56 Rys. 14: Struktura rynku ubezpiecze maj tkowych według zebranych składek w 2005 roku ... 57 Rys. 15: Struktura rynku ubezpiecze na ycie wg warto ci składek w 2005 roku...................... 58 Rys. 16: Struktura bran owa obrotów na Giełdzie Papierów Warto ciowych w Sofii................. 61 Rys. 17: Stawki podatku dochodowego od przedsi biorstw w latach 2000-2006 (%) ................. 64 Rys. 18: Napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych do Bułgarii w latach 1992-2005..... 112 Rys. 19: Struktura bran owa skumulowanych bezpo rednich inwestycji zagranicznych .......... 113 Rys. 20: Struktura geograficzna skumulowanych bezpo rednich inwestycji zagranicznych ..... 115 Rys. 21: Struktura towarowa importu Bułgarii w roku 2005....................................................... 127 Rys. 22: Struktura towarowa eksportu Bułgarii w roku 2005...................................................... 127 Rys. 23: Struktura geograficzna eksportu Bułgarii w roku 2005................................................. 128 Rys. 24: Struktura geograficzna importu Bułgarii w roku 2005.................................................. 129 Rys. 25: Struktura towarowa polskiego eksportu do Bułgarii w roku 2005................................ 133 Rys. 26: Struktura towarowa importu z Bułgarii do Polski w roku 2005.................................... 133 8 Informacje ogólne SPIS TABEL: Tab. 1: Tab. 2: Tab. 3: Tab. 4: Tab. 5: Tab. 6: Tab. 7: Tab. 8: Tab. 9: Tab. 10: Tab. 11: Tab. 12: Tab. 13: Tab. 14: Tab. 15: Tab. 16: Dynamika wzrostu warto ci dodanej wytworzonej w sektorze prywatnym i pa stwowym w latach 1999-2005 ................................................................................. 17 Obroty i saldo handlu zagranicznego w latach 1999-2005 (mln EUR) .......................... 18 Zbiory głównych upraw w latach 2000-2005 (tys. ton) .................................................. 23 Pogłowie ywego inwentarza na koniec okresu w latach 2000-2005............................. 23 Zró nicowanie poziomu wynagrodze (2004) ................................................................ 27 Skonsolidowana nadwy ka / deficyt bud etowy w latach 1998-2005............................ 49 Bilans rachunku bie cego w latach 1999-2006 (luty).................................................... 50 Zadłu enie zagraniczne w latach 1999-2006 stycze (mln EUR)................................... 51 Stosunek zadłu enia zagranicznego brutto (ZZB) do produktu krajowego brutto (PKB) oraz do eksportu towarów i usług (ETU) w latach 1999-2006 stycze (EUR)............... 51 redni miesi czny poziom kursu walutowego w okresie stycze -kwiecie 2006......... 53 redni miesi czny poziom oprocentowania kredytów denominowanych w BGN w bankach komercyjnych w okresie grudzie 2005 - marzec 2006.................................... 57 Progi podatkowe w podatku dochodowym w 2006 roku ................................................ 69 Obci enie pracownika i pracodawcy składk na obowi zkowe bezpieczenie zdrowotne ........................................................................................................................ 87 Przykładowe bariery w prowadzeniu działalno ci gospodarczej w 2005 roku............... 95 Handel zagraniczny Bułgarii w latach 1997-2005 (wymiana towarowa, w mln USD) 126 Polsko-bułgarskie obroty towarowe (w mln USD) ....................................................... 132 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców I. 9 INFORMACJE OGÓLNE Poło enie i klimat Bułgaria jest europejskim pa stwem le cym nad Morzem Czarnym, w północnowschodniej cz ci Półwyspu Bałka skiego. Kraj ten ma powierzchni 110,9 tys. km2 i graniczy na północy z Rumuni (608 km), na zachodzie z Serbi i Macedoni (148 km), za na południu z Grecj (494 km) i Turcj (240 km). Około 60 % powierzchni Bułgarii zajmuj góry i wy yny: Bałkany, Sredna Gora, Riła, Pirin, Rodopy. W górach Riła znajduje si najwy szy szczyt kraju, Musała (2925 m n.p.m.). W rodkowej cz ci znajduj si kotliny tektoniczne: Sofijska i Kazanłycka. Na północy rozci ga si lessowa Wy yna Naddunajska, przechodz ca ku wschodowi w Wy yn Dobrud y. Krajobraz geograficzny Bułgarii dopełnia – rozci gaj ca si pomi dzy Rodopami a Sredn Gor – Nizina Górnotracka. Wybrze e jest na ogół skaliste. Pogl dowa mapa Bułgarii Nazwy geograficzne w transkrypcji polskoj zycznej ródło: UNEP GRID-Arendal na podstawie "The Times Atlas of the World" 10 Informacje ogólne Bułgaria le y w umiarkowanej strefie klimatycznej. Zimy s chłodne i wilgotne, a lata gor ce i suche. rednia temperatura powietrza w styczniu wynosi od -6°C w górach i -3°C w centralnej cz ci kraju, do 2°C na południu. W lipcu rednie temperatury wynosz odpowiednio od 18°C i 23°C, do 25°C. Morze Czarne łagodzi wahania temperatury na wschodzie i południu kraju. rednia roczna suma opadów wynosi od 450 mm na północy do 1200 mm w górach. Zim mog wyst powa obfite opady niegu, a nawet gwałtowne nie yce. Sie rzeczna jest dobrze rozwini ta i wykorzystywana do irygacji, transportu oraz produkcji energii elektrycznej. Główne rzeki Bułgarii to Dunaj z dopływami Łom, Ogosta, Iskryj, Osym, Janta, Marica z Tund , Ard , Kamczyj oraz Struma i Mesta. Nieliczne jeziora poło one s głównie wzdłu wybrze a. W szacie ro linnej dominuj lasy d bowo-bukowe, pokrywaj ce około jednej trzeciej powierzchni kraju. W górach wyst puj lasy bukowo-jodłowe, wierkowe oraz kosodrzewina i hale. Zasoby naturalne Bułgaria nie posiada znacz cych zasobów surowców mineralnych. Do podstawowych kopalin zalicza si w giel brunatny i lignity, wydobywane w zagł biach Wschodniomarickim, Pernickim i Bobowdolskim, rudy cynku i ołowiu w Rodopach, mied i sól kamienn . Wyst puj równie niewielkie ilo ci rud elaza, w gla kamiennego i ropy naftowej, pokrywaj ce tylko cz ciowo zapotrzebowanie surowcowe tego kraju. Jednym z wa niejszych surowców jest drewno. Bułgaria posiada tak e dobrze rozwini te rybołówstwo. Ludno i j zyk Pod koniec 2005 roku liczba ludno ci Bułgarii wynosiła ok. 7,719 mln i była ni sza ni w roku poprzednim na skutek utrzymuj cego si od pocz tku lat 90-tych trendu spadkowego. rednia g sto zaludnienia wynosi obecnie 69,6 osób/km2. W przypadku dalszego wyst powania ujemnej stopy przyrostu naturalnego liczba mieszka ców Bułgarii mo e spa do ko ca obecnej dekady do 7,4 miliona. 11 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Rys. 1: Zmiany liczby ludno ci Bułgarii w latach 1965-2005 4600 4400 4200 4000 3800 3600 3400 3200 M czy ni Kobiety 1965 1975 1985 1992 2002 2003 2004 2005 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Najg ciej zaludniona jest Kotlina Sofijska, powy ej 160 osób/km2 oraz Nizina Tracka i centralna cz Wy yny Naddunajskiej. Bułgaria jest krajem o wysokim stopniu urbanizacji. Około 69 % populacji mieszka w miastach, z których najwi kszym jest stolica kraju, Sofia, licz ca 1,1 miliona mieszka ców. Pozostałe główne miasta to Płowdiw (341 tys.), Warna (315 tys.), Burgas (193 tys.) i Ruse (162 tys.). J zykiem urz dowym, b d cym jednocze nie j zykiem ojczystym zdecydowanej wi kszo ci Bułgarów jest bułgarski, zapisywany cyrylic . Cz Bułgarów zna ze szkoły j zyk rosyjski lub francuski. Młodzie oraz pracownicy sektora turystycznego i handlu cz sto znaj angielski, za nad Morzem Czarnym, z uwagi na cz sto tam goszcz cych niemieckich turystów, znany jest tak e niemiecki. Bułgaria jest krajem zró nicowanym etnicznie, chocia zdecydowanie najliczniejsz grup s Bułgarzy, stanowi cy około 83,9 % populacji. Druga pod wzgl dem liczebno ci grupa to Turcy (ponad 9,4 %). Ponadto w kraju tym mieszkaj równie Romowie (3,7 %) oraz Macedo czycy, a tak e Ormianie, Tatarzy i przedstawiciele innych narodowo ci. Podobnie wygl da kwestia wyznania. Obywatele wyznania prawosławnego stanowi 83,5 % ludno ci, muzułmanie około 13 %, a obywatele wyznania rzymsko-katolickiego – 1,5 %. Ustrój polityczny Zmiany polityczne w Europie rodkowej i Wschodniej na przełomie lat 90-tych dwudziestego wieku doprowadziły w roku 1989 do pokojowego ust pienia, pod wpływem nacisków wewn trznych i zewn trznych, wieloletniego komunistycznego przywódcy Bułgarii, Teodora iwkowa. Tym samym Bułgaria wkroczyła na drog rozwoju demokratycznego. W czerwcu 1990 roku odbyły si pierwsze wolne wybory parlamentarne, które wygrała demokratyczna opozycja. 12 Informacje ogólne Bułgaria jest republik demokratyczn , której ustrój oparty jest na konstytucji przyj tej przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe w 1991 roku. Głow pa stwa jest prezydent, wybierany w głosowaniu powszechnym na okres 5 lat. Prezydent powołuje premiera, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych i ma prawo weta wobec ustaw uchwalanych przez parlament. Oprócz prezydenta władz wykonawcz pełni Rada Ministrów, zatwierdzana przez Zgromadzenie Narodowe. Ostatnie wybory prezydenckie odbyły si w listopadzie 2001 roku. Prezydentem został wybrany Georgi Purvanov z Bułgarskiej Partii Socjalistycznej Władza ustawodawcza le y w gestii Zgromadzenia Narodowego (Narodno Sobranie), jednoizbowego parlamentu licz cego 240 posłów, wybieranego na 4 lata w wyborach powszechnych. Ostatnie wybory do parlamentu odbyły si w dniu 25 czerwca 2005 roku. Wybory wygrała partia „Koalicja dla Bułgarii”, która zdobyła nieco ponad jedn trzeci miejsc w parlamencie. Do parlamentu weszło jeszcze sze innych ugrupowa : Narodowy Ruch Symeona II, Ruch na rzecz Swobód i Wolno ci (DPS), Koalicja Atak, Unia Sił Demokratycznych (UDF), Demokraci na rzecz silniejszej Bułgarii (DRSB) oraz Unia Obywateli Bułgarii (UOB). Podział sił w Zgromadzeniu Narodowym, jaki ukształtował si po ostatnich wyborach, przedstawiony jest na rysunku poni ej. Rys. 2: Podział miejsc w Zgromadzeniu Narodowym po wyborach w czerwcu 2005 roku Narodowy Ruch Symeona II. 22% DPS 14% Atak 6% UDF 7% DRSB 7% Dla Bułgarii 35% niezale ni 4% UOB 5% ródło: Parlament Bułgarii Narodowy Ruch Symeona II., który sformował rz d, kontynuuje polityk reform i stabilizacji gospodarczej, prowadzon w latach 1997-2001 przez Uni Sił Demokratycznych, realizuj c tym samym proces prywatyzacji, liberalizacji gospodarki oraz usprawniania instytucji gospodarczych. Jednym z głównych celów nowego rz du jest przygotowanie Bułgarii do uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej w 2007 roku. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 13 Władza s downicza w Bułgarii opiera si na systemie niezale nych s dów powszechnych. Najwy sz władz s downicz jest S d Najwy szy, którego prezes wyznaczany jest przez prezydenta na okres 7 lat. W sprawach konstytucyjnych najwy sz władz stanowi Trybunał Konstytucyjny, w którego skład wchodzi dwunastu s dziów wybieranych na kadencj 9 lat. Podział administracyjny Terytorium Bułgarii podzielone jest na 28 prowincji obejmuj cych 278 gmin. Gminy posiadaj osobowo prawn , przysługuje im prawo własno ci i mog prowadzi swoj gospodark w oparciu o niezale ny bud et. Władz w gminach sprawuj rady gminne, które s podstawowym elementem władzy samorz dowej. W ich gestii znajduje si okre lanie kierunków rozwoju gminy. Mapa administracyjna Bułgarii Nazwy geograficzne w transkrypcji polskoj zycznej ródło: Ivan Marinov dla FOTW Flags of the World 14 Informacje ogólne Prowincje s jednostkami administracji terytorialnej zarz dzanymi przez gubernatorów, którzy maj za zadanie wdra anie polityki regionalnej rz du na podlegaj cym im terenie. Gubernatorzy zarz dzaj , wraz z administracj regionaln , prowincjami korzystaj c ze rodków pochodz cych z bud etu centralnego. S oni mianowani przez Rad Ministrów. Ponadto, dla potrzeb planowania gospodarczego zwi zanych m.in. z wykorzystywaniem funduszy Unii Europejskiej, prowincje zostały w programach rz dowych zgrupowane w sze nast puj cych regionów: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Region Północno-Zachodni, w skład którego wchodz prowincje: Widin, Wraca, Montana; Region Północno-Centralny, prowincje: Weliko Tyrnowo, Gabrowo, Łowecz, Plewen, Ruse; Region Północno-Wschodni, prowincje: Dobricz, Szumen, Warna, Razgrad, Silistra, Tyrgowiszte; Region Południowo-Zachodni, prowincje: Sofia-miasto, Sofia-prowincja, Błagojewgrad, Kiustendił, Pernik; Region Południowo-Centralny, prowincje: Pazard ik, Płowdiw, Smoljan, Kyrd ali, Stara Zagora, Chaskowo; Region Południowo-Wschodni, prowincje: Burgas, Sliwen, Jambol. 15 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców II. GOSPODARKA Rozwój gospodarczy Przemiany gospodarcze W roku 1991 Bułgaria weszła na drog radykalnych reform gospodarczych. Odbyło si to m.in. dzi ki wsparciu ze strony Mi dzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), który udzielił finansowania na obsług kredytów niezb dnych dla przeprowadzenia reform, przy jednoczesnym zobowi zaniu si tego kraju do realizacji okre lonych przekształce w gospodarce. Reformy miały m.in. na celu, w swoich podstawowych zało eniach, zdławienie inflacji, wyprowadzenie kraju z zapa ci gospodarczej, stabilizacj waluty i rozwój sektora prywatnego. Zakrojony na szerok skal program przyniósł oczekiwane rezultaty i w roku 1994 PKB Bułgarii wzrósł o 1,8 %, po raz pierwszy w całej dekadzie. W roku 1994 udało si równie osi gn porozumienie z wierzycielami skupionymi w tzw. Klubie Londy skim, co skutkowało cz ciow redukcj zadłu enia zagranicznego. Jednak e szereg czynników takich jak: spowolnienie przez Bułgari planowanych reform strukturalnych oraz b d ce jego konsekwencj wstrzymanie finansowania MFW, ograniczenie procesów prywatyzacyjnych, przesuni te nieco w czasie lecz dotkliwe skutki utraty tradycyjnych rynków byłego RWPG – doprowadziły po dwóch latach wzrostu do kolejnego kryzysu. Wyst pił on z du sił w latach 1996-1997 charakteryzuj c si gł bokim spadkiem produktu krajowego brutto i wybuchem hiperinflacji. W rezultacie, w latach 1990-1997 warto PKB w cenach stałych obni yła si o około 24 %, przy znacznym wzro cie cen (patrz rys.3), skokowym spadku warto ci waluty krajowej (z 21,8 BGN/USD w roku 1991 do 1776,5 BGN w roku 1997), rosn cym bezrobociu, zmniejszonej dynamice napływu zagranicznych inwestycji bezpo rednich oraz deficycie na rachunku bie cym bilansu płatniczego. Rys. 3: Inflacja na koniec okresu w latach 1992-2005 569,7 % 600 500 400 310,8 300 200 79,4 63,9 121,9 32,9 100 1,0 0 1992 * 1993 prognoza na rok 2004 1994 1995 1996 1997 1998 6,2 10,3 7,4 5,8 2,3 6,2 5,0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii, Ministerstwo Finansów Bułgarii 16 Gospodarka Wyj cie z trudnej sytuacji gospodarczej w jakiej Bułgaria znalazła si u progu drugiej połowy lat 90-tych stało si m.in. mo liwe dzi ki podpisaniu na pocz tku 1997 roku kolejnego porozumienia z MFW, wprowadzaj cego stabilizuj cy walut mechanizm currency board (zarz d walut ), szerzej przedstawiony w rozdziale po wi conym walucie i polityce kursowej oraz radykalnym reformom gospodarczym. Reformy te obejmowały mi dzy innymi działania zmierzaj ce do ograniczenia rosn cego deficytu bud etowego finansowanego przez dodatkow emisj pieni dzy, przyspieszenie liberalizacji cen (m.in. skrócenie listy dóbr i usług o regulowanych cenach), przyspieszenie prywatyzacji i zmniejszenie liczby przynosz cych straty pa stwowych przedsi biorstw przemysłowych. Wyniki programu reform stały si widoczne ju w drugiej połowie 1997 roku. Kolejne lata to okres post puj cej stabilizacji i wzrostu gospodarczego. Istotny, pozytywny wpływ na przekształcenia gospodarki bułgarskiej miały równie przygotowania do integracji z Uni Europejsk , które obejmowały zarówno zmiany o charakterze czysto gospodarczym jak i instytucjonalnym. Zmiany PKB w latach 1992-2005 przedstawiono na poni szym wykresie. 4,8 4,3 5,7 5,5 5,5 2006* 4,0 2005 5,4 2,3 2004 1,8 3,5 2,9 2003 5 2002 10 2001 Rys. 4: Zmiany PKB w latach 1992-2005 0 % -1,5 -5 -10 -6,9 -7,3 -10,1 * prognoza 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 -15 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii, Ministerstwo Finansów Tempo zmian własno ciowych i rosn c rol sektora prywatnego w gospodarce Bułgarii dobrze odzwierciedla porównanie dynamiki jego udziału w warto ci dodanej. Na przestrzeni ostatnich czterech lat udział tego sektora w krajowej warto ci dodanej zwi kszał si rocznie od 6 % do ponad 14 %, podczas gdy sektora pa stwowego systematycznie malał w tempie od ok. -4 % do ponad -10 % (vide poni sza tabela). W 2005 roku udział sektora prywatnego w warto ci dodanej brutto wytworzonej w całej gospodarce Bułgarii wynosił 79,0 % (w 2002 roku 72,7 %) a pa stwowego 21,0 % (w 2002 roku 27,3 %). 17 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Charakterystycznym zjawiskiem potwierdzaj cym zmiany strukturalne zachodz ce w gospodarce Bułgarii jest spadek znaczenia rolnictwa, którego udział w warto ci dodanej wytworzonej w 2005 roku wyniósł 7,7 % (12,5 % w 2002 roku). Regres dochodu generowanego przez rolnictwo jest rekompensowany przez wzrost warto ci dodanej wytwarzanej w szczególno ci w usługach oraz przemy le. Udział usług w warto ci dodanej w 2005 roku wyniósł 63,9 % (59,7 % w 2002 roku) a przemysłu 28,4 % (27,8 % w 2002 roku). Tab. 1: Dynamika wzrostu warto ci dodanej wytworzonej w sektorze prywatnym i pa stwowym w latach 1999-2005 Dynamika w % sektora prywatnego sektora pa stwowego 1999 6,4 -6,3 2000 14,2 -7,4 2001 7,3 -4,5 2002 7,6 -2,7 2003 6,5 -2,0 2004 10,8 -9,5 2005 8,2 -5,2 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Znacz cym segmentem gospodarki jest szybko rozwijaj cy si sektor małych i rednich przedsi biorstw. Jego udział w PKB szacowano w 2005 roku na ponad 50 % natomiast w zatrudnieniu ogółem na ponad 70 %. W celu ułatwienia obiegu pieni dza i wzmocnienia zaufania do waluty krajowej w dniu 5 lipca 1999 roku przeprowadzono denominacj wymieniaj c stare lewy (BGL) na nowe (BGN), według przelicznika 1000 BGL za 1 BGN. Skuteczna walka z inflacj , prowadzon m.in. w ramach restrykcyjnej polityki monetarnej i fiskalnej, pozwoliła na szybkie obni enie stóp procentowych. Podstawowa stopa procentowa spadła ze 180 % w roku 1996 do 2,0 % w roku 2005. Wysoko bazowych stóp procentowych na przestrzeni ostatnich lat przedstawiono na poni szym rysunku. 180,0 6,7 4,6 4,0 2003 2002 2001 2000 1999 1998 2,7 2,6 2,0 2,3 stycz-kw 2006 4,0 2005 4,5 2004 5,1 1997 % 10 9 8 7 6 5 4 3 2 Podstawowe stopy procentowe na koniec okresu w latach 1996-2006 1996 Rys. 5: ródło: Narodowy Bank Bułgarii 18 Gospodarka Stosunkowo szybkie przezwyci enie kryzysu z lat 1996-1997 mo liwe było m.in. dzi ki stabilizuj cemu gospodark wspomnianemu ju wy ej mechanizmowi currency board, ale równie dzi ki zagranicznej pomocy kredytowej, znacznym post pom we wprowadzaniu reform strukturalnych oraz przy pieszeniu prywatyzacji. Jednym z negatywnych aspektów przemian gospodarczych ostatnich lat jest pogł biaj cy si deficyt handlowy, utrzymuj cy si pomimo wzrostu eksportu, uwidoczniony w poni szej tabeli. Deficyt ten znajduje te swoje odzwierciedlenie w ujemnym saldzie rachunku obrotów bie cych. W okresie 2002-2005 udział tego salda w PKB zwi kszył si ponad dwukrotnie z 4,6 % do 11,8 %. Tab. 2: Obroty i saldo handlu zagranicznego w latach 1999-2005 (mln EUR) 1999 - Eksport FOB - Import CIF Saldo 2000 2001 2002 2003 2004 2005 3733,7 5253,1 5714,2 6062,9 6668,2 7984,9 9454,1 -4741,4 -6533,0 -7492,6 -7940,9 -9093,8 -10938,4 -13823,2 -586,9 -761,4 -855,2 -402,5 -972,3 -1131,3 -2530,6 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Wi cej informacji dotycz cych handlu zagranicznego Bułgarii znajduje si w rozdziale Handel Zagraniczny. Aktualna sytuacja gospodarcza W 2005 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, gospodarka Bułgarii charakteryzowała si wysokim wzrostem gospodarczym, zapewniaj cym jej pod tym wzgl dem wiod c pozycj w ród krajów Europy rodkowej i Wschodniej. Warto PKB w 2005 roku w cenach bie cych wyniosła 41,9 mld BGN, co daje 5405 BGN per capita (2784 EUR). Faktyczny PKB jest jednak wy szy, z powodu du ego udziału szarej strefy, w której powstaje szacunkowo ok. 30 % PKB. PKB w cenach stałych wzrósł w 2005 roku o 5,5 % w porównaniu do 2004 roku, podczas gdy w 2004 roku wzrost był nieco wi kszy i wynosił 5,7 %. Inflacja w 2005 roku kształtowała si na niskim poziomie około 5 %. W pierwszym kwartale 2006 roku nast pił nieco wy szy wzrost cen (w styczniu 0,8 % za w lutym 3 %), co było zwi zane m.in. ze wzrostem stawek akcyzy na papierosy i alkohol. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 19 Głównym motorem wzrostu gospodarczego jest sektor prywatny. Wynika to zarówno z dokonanej prywatyzacji jak równie z dynamiki powstawania nowych podmiotów, w ród których coraz istotniejsz rol odgrywaj małe i rednie przedsi biorstwa. Du e znaczenie dla pobudzenia rozwoju sektora prywatnego maj równie zagraniczne inwestycje bezpo rednie, pomimo nieco mniejszej dynamiki ich napływu w porównaniu z okresem 1995-2001. Podobnie jak w przypadku wspomnianej ju wy ej warto ci dodanej, udział sektora prywatnego w PKB w 2005 roku jest wysoki i wynosi ok. 80 % wobec 60 % w 1996. Zgodnie z przewidywaniami ma on wzrosn w najbli szych latach do 85,0 %, co b dzie jednak uzale nione od stopnia realizacji planów prywatyzacyjnych. W 2005 roku dynamika wzrostu warto ci dodanej wytworzonej w sektorze prywatnym wyniosła 8,2 %, w porównaniu ze spadkiem w sektorze publicznym (-5,2 %). Utrwalenie si pozytywnego trendu gospodarczego było mo liwe równie dzi ki utrzymaniu wysokiego tempa wzrostu nakładów inwestycyjnych, które wyniosło w 2005 roku 19,0 % (nie uwzgl dniaj c zapasów), w porównaniu z 13,5 % w 2004 oraz 13,9 % w 2003 roku. Systematyczny wzrost wolumenu inwestycji powoduje, i ich udział w PKB wyniósł w 2005 roku około 28 % (uwzgl dniaj c zapasy) i nadal si zwi ksza. Sytuacja ta dobrze obrazuje du e potrzeby inwestycyjne bułgarskiej gospodarki zwi zane z odbudow i restrukturyzacj niedoinwestowanego przez długie lata przemysłu oraz innych gał zi gospodarki. Pozytywnie na wzrost gospodarczy wpłyn ła równie rosn ca dynamika spo ycia indywidualnego, która w 2005 roku wyniosła 7,4 % w porównaniu z 4,9 % w 2004 roku. Dynamiczny wzrost konsumpcji i inwestycji znalazł odzwierciedlenie w imporcie oraz w ujemnym saldzie rachunku obrotów bie cych, b d cym w 2005 roku w szczególno ci wypadkow wysokiego ujemnego salda rachunku obrotów handlowych w wysoko ci 4,3 mld EUR oraz dodatniego salda usług wynosz cego 667 mln USD. Uzyskanie dodatniego salda usług było mo liwe przede wszystkim dzi ki wysokim wpływom z usług turystycznych, które osi gn ły warto 1,9 mld USD wobec 1,8 mld USD w 2004 roku. Dynamika sprzeda y handlu detalicznego na poziomie około 6 % była znacznie wy sza w porównaniu z ubiegłym rokiem, kiedy wyniosła 3,2 %. Jeszcze wy sz dynamik wzrostu charakteryzowała si sprzeda hurtowa (około 8 %). Jednym z najwa niejszych czynników kształtuj cych tendencje rozwojowe gospodarki bułgarskiej s usługi. W 2005 roku stanowiły one, jak ju wy ej wspomniano, 63,9 % warto ci dodanej wytworzonej w całej gospodarce, co oznacza wzrost o 6,6 % w porównaniu do 2004 roku. 20 Gospodarka Wraz z popraw koniunktury stopniowo poprawiły si równie wska niki w przemy le. Jego udział w warto ci dodanej wytworzonej w całej gospodarce wyniósł w 2005 roku do 28,4 % przy dynamice wzrostu warto ci dodanej na poziomie 6,6 %. W 2005 roku warto produkcji sprzedanej przemysłu wzrosła o 5,4 % (w 2004 roku o 17,4 %). Pozytywnym tendencjom w gospodarce towarzyszył du y napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych. W 2005 roku wyniósł on 2,3 mld USD, a wi c nieco mniej w porównaniu do roku ubiegłego, kiedy ich warto wyniosła 2,9 mld USD. Zjawiskiem szczególnie ciesz cym bułgarskich strategów gospodarczych jest zdecydowany przyrost inwestycji niezwi zanych z prywatyzacj (w 2005 roku prawie cało inwestycji stanowiły inwestycje typu greenfield oraz reinwestowane zyski), b d cych wyrazem długookresowych oczekiwa inwestorów. Obserwuj c obecne trendy w gospodarce bułgarskiej mo na oczekiwa , i dynamika napływu inwestycji b dzie rosła, zwłaszcza w wyniku rosn cego zainteresowania Bułgari , która poczynaj c od 1 stycznia 2007 roku stanie si wraz z Rumuni kolejnym nowym członkiem Unii Europejskiej. W 2005 roku kontynuowano przekształcenia własno ciowe, jednak liczba du ych transakcji była nieco mniejsza ni w latach ubiegłych. Sytuacja ta wynikała m.in. ze specyfiki przedsi biorstw przeznaczonych do prywatyzacji oraz trudno ci ze sprzeda pakietów mniejszo ciowych. Relatywnie wysoki wzrost gospodarczy miał pozytywny wpływ na zmniejszenie stopy bezrobocia. Na koniec 2005 roku wyniosła ona 10,7 %, co oznacza istotn popraw w porównaniu do 12,2 % w 2004 roku. Zdyscyplinowana polityka fiskalna pozwoliła utrzyma stosunkowo niski poziom inflacji, która w 2005 roku wyniosła 6,5 % (4,0 % w 2004 roku). Niski jej poziom umo liwił obni enie przez bank centralny bazowych stóp procentowych, które w okresie 2001-2005 zmniejszyły si z 4,7 % do 2,1 % (licz c redni dla tego okresu). W 2005 roku rz d Bułgarii kontynuował, podobnie jak w latach poprzednich, zrównowa on polityk bud etow , co umo liwiło osi gni cie wi kszej ni w 2004 roku nadwy ki skonsolidowanego bud etu finansów publicznych. Wyniosła ona w 2005 roku 4,8 % PKB, podczas gdy rok wcze niej 3,5 % PKB. W 2005 roku, po raz kolejny, zmniejszył si dług publiczny, którego udział w PKB spadł z 56 % w 2002 roku do 31,9 % w 2005 roku. Poprawie uległ równie wska nik udziału publicznego długu zagranicznego w PKB, który w latach 2002-2005 zmniejszył si odpowiednio z 49,5 % do 24,0 %. Warto przy tym podkre li , i w uj ciu nominalnym zadłu enie zagraniczne sektora publicznego ogółem obni yło si z 7,9 do 5,2 mld EUR. Natomiast ł czne zadłu enie zagraniczne sektora publicznego i prywatnego na koniec 2005 roku wyniosło 14,5 mld EUR i było o około 16 % wy sze w BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 21 porównaniu z ko cem 2004 roku. Tak du y jego przyrost był przede wszystkim wynikiem wzrostu warto ci kredytów zagranicznych, zaci ganych przez dynamicznie rozwijaj ce si firmy prywatne (o prawie 53 %) w zwi zku z systematycznie rosn cymi nakładami inwestycyjnymi. Przemysł Wiod c pozycj w przemy le Bułgarii zajmuje przemysł przetwórczy, w tym chemiczny, metalurgiczny, elektrotechniczny i elektroniczny, spo ywczy, produkcji napojów i wyrobów tytoniowych oraz tekstylny. Dominuj ce znaczenie przemysłu przetwórczego wynika m.in. z małej ilo ci zasobów naturalnych. Około 49 % produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego stanowi tzw. sektory podstawowe (przetwórstwo ropy naftowej, przemysł chemiczny i metalurgiczny), przy czym udział produkcji dóbr inwestycyjnych wynosi 37 % a dóbr konsumpcyjnych 14 %. Jedn z najlepiej rozwini tych gał zi przemysłu w Bułgarii jest przemysł chemiczny. Jego produkcja kierowana na rynek krajowy i zagraniczny obejmuje zarówno półprodukty, jak i wyroby gotowe. Najwa niejsze z nich obejmuj produkty ropopochodne (paliwa i oleje), substancje chemiczne organiczne i nieorganiczne, nawozy, sod amoniakaln , wyroby z tworzyw sztucznych, włókna poliamidowe i poliestrowe, farby, lakiery, a tak e produkty farmaceutyczne. Przemysł chemiczny nale y do najbardziej proeksportowo nastawionych gał zi gospodarki; szacuje si , i około 50 % jego produkcji sprzedanej trafia na eksport. Przemysł metalurgiczny, zarówno elaza jak i metali kolorowych, stanowi cy podstaw m.in. budownictwa i budowy maszyn, równie zalicza si do najbardziej rozwini tych sektorów gospodarki. Przemysł ten jest prawie całkowicie sprywatyzowany. Według bułgarskich statystyk około 75 % jego produkcji sprzedanej przeznaczana jest na eksport. Wa n gał zi przemysłu jest budowa maszyn, m.in. takich jak windy i przeno niki, obrabiarki, pojazdy silnikowe, statki, maszyny do obróbki drewna i maszyny do przetwórstwa ywno ci. Przemysł ten jest w wi kszo ci sprywatyzowany. Boryka si jednak z problemem wysokiej dekapitalizacji maj tku produkcyjnego i pogarszaj cej konkurencyjno ci produkowanych wyrobów. Przemysły elektrotechniczny i elektroniczny zostały uznane przez władze Bułgarii za strategiczne, maj ce pełni wiod c rol w gospodarce. Ich produkcja obejmuje wyroby elektrotechniczne, takie jak silniki elektryczne, transformatory, baterie, kable oraz 22 Gospodarka urz dzenia biurowe i komunikacyjne, artykuły gospodarstwa domowego i wyroby przemysłu zbrojeniowego. Pomimo d enia do nadania temu przemysłowi priorytetowego znaczenia, wyroby elektrotechniczne i elektroniczne maj zaledwie kilkuprocentowy udział w ogólnej produkcji przemysłowej i stosunkowo nieznaczny udział w eksporcie, a przewa aj ca cz rynku jest zaopatrywana z importu. Przetwórstwo spo ywcze, a zwłaszcza bran a napojów i tytoniowa jest jedn z priorytetowych gał zi gospodarki Bułgarii. Zajmuje dominuj c pozycj w całym przemy le dóbr konsumpcyjnych. Swój rozwój zawdzi cza sprzyjaj cym warunkom klimatycznym i długowiecznej tradycji, maj cej szczególnie istotne znaczenie w przypadku wytwarzania takich produktów jak wino, ser czy wyroby tytoniowe. Najwi ksz rol odgrywaj takie sektory jak przetwórstwo mi sne, mleczarstwo, cukrownictwo, produkcja olejów ro linnych, wina, piwa i tytoniu, przetwórstwo rybne i młynarstwo. Udział tej bran y w ogólnej produkcji przemysłowej w 2002 roku wyniósł około 26 %. W latach 2002-2003 jej eksport wzrósł z 322 do 372 mln USD. Mimo licznych atutów jakimi dysponuje przemysł spo ywczy, szacuje si i jego potencjał produkcyjny nadal nie jest w pełni wykorzystywany. Zakłady przetwórstwa spo ywczego zostały niemal całkowicie sprywatyzowane, m.in. w wyniku aktywnej strategii zakupów zrealizowanej przez szereg du ych korporacji mi dzynarodowych takich jak Nestle, Kraft Jacobs Suchard, Heineken i Danone. Warto zagranicznych inwestycji w sektorze wyniosła pod koniec I kw. 2004 roku około 182 mln USD. Bran a tekstylna posiada w Bułgarii bardzo dług tradycj . W chwili obecnej nale y ona do jednej z najszybciej rozwijaj cych si gał zi przemysłu. Dobrze rozwini te jest dziewiarstwo, produkcja wyrobów włókienniczych i ubra . Podstawowe wyroby to prz dza, jedwab, bawełna, wełna oraz r cznie wytwarzane tkaniny, dzianiny, dywany i ubrania. Ich udział w ogólnej produkcji przemysłowej w roku 2002 wyniósł nieco ponad 7 %. W roku 2002 udział wyrobów włókienniczych w eksporcie wyniósł 3,9 %, a ubra i obuwia prawie 20 %. Wysok dynamik eksportu wykazuj te przemysł skórzany i obuwniczy. Produkcja przemysłowa w cenach stałych wzrosła w 2003 roku w porównaniu do roku 2002 o około 15,2 %. W 2004 roku ten pozytywny trend został jeszcze wzmocniony, w okresie stycze -kwiecie produkcja przemysłowa wzrosła o 16,8 %. 23 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Rolnictwo Bułgaria posiada dogodne warunki naturalne dla rozwoju rolnictwa. Ziemie uprawne zajmuj około 4,9 miliona hektarów, czyli 44 % powierzchni kraju. Sprzyjaj cy klimat, dobre gleby i tradycje rolnicze sprawiaj , e zarówno uprawa, jak i hodowla s wzgl dnie dobrze rozwini te. Główne uprawy to pszenica, j czmie , kukurydza, słonecznik, pomidory, ogórki, papryka, ziemniaki, arbuzy, tyto , winogrona itp. Hodowla zwierz t obejmuje owce, trzod chlewn i bydło. Zbiory podstawowych upraw i pogłowie najwa niejszych grup inwentarza ywego w latach 2000-2005 przedstawiaj poni sze tabele. Tab. 3: Zbiory głównych upraw w latach 2000-2005 (tys. ton) Rodzaj Pszenica Kukurydza J czmie Winogrona Pestki słonecznikowe Pomidory Ziemniaki Melony i arbuzy Zielona papryka Jabłka Ogórki 2000 2775 818 676 449 423 410 398 233 182 131 2001 4077 873 931 433 405 272 600 146 197 83 65 2002 4123 1288 1211 409 645 245 627 174 166 27 74 2003 2004 1161 525 789 428 450 214 38 2005 3478 1586 658 351 904 238 573 127 125 45 87 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Tab. 4: Pogłowie ywego inwentarza na koniec okresu w latach 2000-2005 (tys. sztuk) Rodzaj Owce i kozy Trzoda chlewna Bydło * 2000 2 286 1 144 640 dane wg stanu na 1 listopada 2005 2001 2 418 1 014 634 2002 1 728 996 691 2003 1 598 1 032 728 2005* 3140 816,3 671,6 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Poziom produkcji mi snej w 2005 roku wyniósł 4,5 mln ton. Do podstawowych ogranicze rozwoju rolnictwa nale y m.in. du e rozdrobnienie gospodarstw rolnych oraz cz sto skomplikowana sytuacja prawn gruntów, co utrudnia ich konsolidacj . W latach 2000-2005 wprowadzono regulacje maj ce głównie na celu dostosowanie rynku rolnego do wymogów członkostwa w Unii Europejskiej, dzi ki zwi kszaniu konkurencyjno ci gospodarstw rolnych. 24 Gospodarka Rolnictwo bułgarskie jest równie w znacznej mierze beneficjentem rodków pomocowych płyn cych z Unii Europejskiej. W okresie stycze 2002 - czerwiec 2003 w ramach programu SAPARD wykorzystano około 100 mln EUR. Podobne kwoty zasiliły równie ten sektor w latach 2004-2005. Ponadto, rolnicy uzyskuj wsparcie z Pa stwowego Funduszu Rolnego (około 140 mln EUR w latach 2006-2007), którego beneficjentami s m.in. producenci bawełny. Do momentu uzyskania przez Bułgari członkostwa w Unii Europejskiej rolnicy tego kraju musz dostosowa swoje standardy produkcyjne do wymaga tego ugrupowania. Zgodnie z wynikami prac opublikowanymi w styczniu 2006 roku przez Instytut Badawczy Ekonomiki Rolnictwa, około 70 % rolników realizowało inwestycje zwi zane z dostosowaniem swej produkcji do wymaga jako ciowych i bezpiecze stwa. Najbardziej zaawansowane jest wdra anie standardów GMP, posiadanie których zadeklarowało 75 % badanych, podczas gdy tylko 25 % z nich wdro yło normy HACCP. Rynek pracy i płace Poda i zatrudnienie Na koniec 2005 roku liczba osób pracuj cych w Bułgarii wyniosła 2,2 miliona przy czym 69 % zatrudnionych było w sektorze prywatnym. Generalnie pracownicy w Bułgarii s dobrze wyszkoleni i wykwalifikowani. Wielu z nich zna j zyki obce, co nie jest bez znaczenia dla inwestorów zagranicznych. Na rynku pracy znajduj si liczni absolwenci szkół wy szych, mówi cy biegle po angielsku i posiadaj cy du wiedz . Znajomo j zyków obcych wynika w du ej mierze z proeuropejskiego nastawienia mieszka ców Bułgarii. W wi kszo ci miast znajduj si szkoły, w których nauka prowadzona jest w j zyku obcym, najcz ciej angielskim, niemieckim lub francuskim. Najłatwiej jest znale wykwalifikowanych pracowników do pracy w bran y turystycznej, w rolnictwie i w niektórych działach przemysłu. Niemniej jednak, wyst puj te pewne problemy. Wielu inwestorów zagranicznych prowadz cych działalno w Bułgarii ma kłopoty ze znalezieniem odpowiednich kandydatów na stanowiska kierownicze wy szego i redniego szczebla. Wynika to m.in. z braku szerszych mo liwo ci zdobycia odpowiedniej wiedzy i wykształcenia, jak równie stosunkowo niedu ej, w porównaniu do np. Polski czy Czech, aktywnej obecno ci korporacji mi dzynarodowych. W Bułgarii szczególnie trudno jest, chocia nast puje pod tym wzgl dem widoczna poprawa, znale mened erów z kilkuletnim do wiadczeniem w zachodnich firmach, którzy przyswoili ju sobie nowoczesne standardy pracy. S wi c bardzo poszukiwani i cz sto stawiaj wysokie wymagania BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 25 płacowe, w porównaniu do redniej krajowej. Jednak sytuacja ta powoli ulega poprawie, w szczególno ci dzi ki rosn cemu napływowi zagranicznych inwestycji bezpo rednich oraz dynamicznie rozwijaj cej si mi dzynarodowej wymianie handlowej. Jednym z wyników szerszego otwarcia gospodarki jest powstawanie bułgarskiej kadry mened erskiej dysponuj cej kwalifikacjami pełniej odpowiadaj cymi oczekiwaniom zachodnich firm. Dobrym sposobem przezwyci ania tego problemu jest zatrudnianie na pewien okres pracowników zagranicznych, zdolnych przekaza niezb dn wiedz kadrom lokalnym. W wi kszo ci przedsi biorstw z udziałem kapitału zagranicznego, na pocz tku działalno ci zatrudniani s mened erowie z zagranicy. Po dwóch, trzech latach, okazuje si jednak zazwyczaj, e mened erowie bułgarscy s ju wystarczaj co dobrze wyszkoleni, aby samodzielnie sprosta obowi zkom kierowniczym. Poszukiwanie pracowników odbywa si w taki sam sposób, jak w wi kszo ci pozostałych krajów europejskich. Najcz ciej korzysta si w tym celu z obecnych na bułgarskim rynku wyspecjalizowanych agencji po rednictwa pracy. W wi kszo ci przypadków mo na im zleci cały zakres prac zwi zanych z rekrutacj nowych pracowników, od publikowania ogłosze , do wst pnej selekcji obejmuj cej m.in. testy psychologiczne i z wiedzy praktycznej. Cz sto wła ciwa osoba znajduje si ju w ich bazach danych, co znacznie skraca cały proces poszukiwania pracownika. Bezrobocie Utrzymuj ca si relatywnie wysoka dynamika wzrostu PKB pozytywnie wpływa na rynek pracy, co wyra a si rosn cym zatrudnieniem i spadkiem stopy bezrobocia. Jak ju wspomniano wcze niej, na koniec marca 2006 roku wyniosła ona 10,8 %, podczas gdy jeszcze kilka lat wcze niej, w latach 2001-2002, przekraczała 18 - 19 %. Nale y podkre li , i w Bułgarii podobnie jak w szeregu innych krajów, wska nik ten ma charakter sezonowy. Jest najni szy z reguły w okresie letnim, co jest zwi zane z prac sezonow w przemy le turystycznym oraz w rolnictwie. Dla przykładu, w trzecim kwartale 2005 roku, w badaniach ankietowych prowadzonych przez Krajowy Instytut Statystyczny tylko 9,2 % osób okre lało siebie jako bezrobotnych. Dane te dotycz jednak osób bezrobotnych zarejestrowanych oficjalnie. Powszechnie uwa a si , i faktyczny poziom bezrobocia w Bułgarii jest nieco wy szy, przy czym ponad połowa osób figuruj cych w rejestrach jako bezrobotne pozostaje bez pracy w okresie dłu szym ni jeden rok. 26 Gospodarka Rozmiary bezrobocia na przestrzeni ostatnich lat przedstawia poni szy wykres. Rys. 6: Stopa bezrobocia na koniec okresu w latach 1996-2005 22 20 18 16 % 14 12 10 8 19,5 16,0 12,5 16,8 16,4 13,7 12,7 12,2 12,0 10,1 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ródło: Krajowy Urz d Pracy Bułgarii Podobnie jak w Polsce, problem bezrobocia wyst puje na znacznie wi ksz skal w rejonach wiejskich i w małych miasteczkach ni w miastach. Wynika to m.in. z braku odpowiedniej infrastruktury przemysłowej. Z kolei istnieje równie pewien odsetek siły roboczej, obejmuj cy osoby pracuj ce nieoficjalnie „na czarno” (z reguły w sektorze usług), pobieraj ce jednocze nie zasiłki dla bezrobotnych. Płace Wynagrodzenie i struktura płacy musz spełnia wymogi okre lone w Kodeksie pracy. Na całkowity koszt zatrudnienia składaj si : płaca podstawowa, składki na ubezpieczenie społeczne oraz kilka innych mniej istotnych podatków. Płace w sektorze pa stwowym s zwykle wy sze ni w sektorze prywatnym. W szczególno ci odnosi si to do małych i rednich przedsi biorstw, bowiem w du ych zakładach prywatnych inwestorzy zagraniczni cz sto oferuj konkurencyjne wynagrodzenia, aby pozyska najlepszych pracowników. W 2005 roku rednia płaca w sektorze pa stwowym była o prawie 40 % wy sza ni w sektorze prywatnym, co wynikało z relatywnie wy szych uposa e w najwi kszych przedsi biorstwach pa stwowych, zajmuj cych z reguły pozycj monopolistyczn w danej gał zi gospodarki. Zjawisko to wyst powało m.in. w telekomunikacji, przetwórstwie tytoniu czy energetyce. Podobnie jak w wielu innych krajach płace w stolicy s znacznie wy sze ni poza ni . redni poziom płac w Bułgarii jest najni szy ze wszystkich krajów, które wst piły ostatnio do Unii Europejskiej i jest porównywalny jedynie do uposa e w Rumunii. W 2005 roku rednia miesi czna płaca brutto wyniosła 320 BGN tj. około 163 EUR (154 EUR w 2004 roku), przy czym odpowiednio w sektorze publicznym 398 BGN 27 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców /204 EUR/ (187 EUR w 2004 roku) i prywatnym 283 BGN /145 EUR/ (136 EUR w 2002 roku). Płace realne w 2005 roku wzrosły w Bułgarii w porównaniu do 2004 roku o 1 - 2 %; z tego w sektorze prywatnym rednio w granicach o 0,5 - 1 % i w pa stwowym o 1 - 2 %. Najni sze wynagrodzenia uzyskiwali pracownicy zatrudnieni w hotelach, gastronomii i rolnictwie, za najwy sze – w sektorze po rednictwa finansowego. Na drugim miejscu pod wzgl dem wysoko ci wynagrodzenia wyst powała grupa zajmuj ca si produkcj i dystrybucj energii, ciepła, gazu i wody oraz górnictwem. Zmiany redniej miesi cznej płacy w ostatnich latach zostały przedstawione na rysunku poni ej. Rys. 7: 225 200 175 150 125 100 75 50 rednia miesi czna płaca brutto w Bułgarii w latach 1995-2005 w USD* 160,1 188,2 119,9 126,7 106,5 109,4 112,1 113,1 1995 * 171,8 79,4 76,3 1996 1997 1998 1999 wg redniego kursu walutowego za dany okres 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Najwy szy redni poziom wynagrodze wyst puje w Sofii, nast pnie w Warnie, Burgas i w Płowdiw. redni miesi czny dochód w Sofii jest o około 30 - 40 % wy szy ni w pozostałych trzech wy ej wspomnianych miastach o najwy szym poziomie wynagrodze . W ramach poszczególnych stanowisk poziom wynagrodze jest bardzo zró nicowany, co zostało uwidocznione w poni szym zestawieniu rednich miesi cznych wynagrodze brutto: Tab. 5: Zró nicowanie poziomu wynagrodze (2004) Kadra wg szczebla zarz dzania USD ni sza rednia prezes zarz du 2750 kadra mened erska wy szego szczebla 1000 kadra mened erska redniego szczebla 600 pracownicy umysłowi 300 wy sza rednia prezes zarz du 2750 kadra mened erska wy szego szczebla 1500 kadra mened erska redniego szczebla 1000 pracownicy umysłowi 520 ródło: Ministerstwo Finansów za AIMS Human Capital Bulgaria 28 Gospodarka Nale y pami ta , e dodatkowe składniki wynagrodzenia s równie opodatkowane. Je eli s one wł czone do pensji zasadniczej, naliczane s od nich składki na ubezpieczenie społeczne. Je eli jednak maj charakter dodatków do uposa enia, to nie s wł czane do podstawy wyliczania tych składek i odpowiedzialno za dopełnienie zwi zanych z tym obowi zków podatkowych spoczywa na otrzymuj cym je pracowniku. Najcz ciej spotykane formy dodatkowego motywowania pracowników obejmuj : samochód słu bowy, bezpłatny dost p do usług medycznych, talony na artykuły ywno ciowe, rabaty na produkty firmy. Mened erowie wy szego szczebla cz sto oprócz samochodów i telefonów słu bowych otrzymuj te pewne kwoty na wydatki reprezentacyjne oraz karty członkowskie presti owych klubów. Bior c pod uwag niski poziom płac oraz wysok stop bezrobocia, dochód per capita pomimo systematycznego wzrostu, jest nadal relatywnie niski. Szacuje si , i redni dochód na głow w sektorze gospodarstw domowych wynosi tylko 25 % redniej Unii Europejskiej (liczony wg siły nabywczej). W latach 2004-2005 redni miesi czny dochód wzrósł nominalnie o 5 % z 206 BGN (105 EUR) do 215 BGN (110 EUR). W praktyce dochody gospodarstw domowych s nieco wy sze, co wynika ze znacznych rozmiarów szarej strefy szacowane, jak ju wy ej wspomniano, na około 25 - 30 % PKB. Znaczna cz dochodów przeznaczana jest na dobra pierwszej potrzeby. Infrastruktura transportowa Sie drogowa Ministerstwo Transportu nadzoruje cały sektor transportowy. Sie drogowa administrowana jest przez Drogow Agencj Wykonawcz , podlegaj c Ministerstwu Rozwoju Regionalnego i Prac Publicznych. Bułgaria posiada około 37 tysi cy kilometrów dróg, z czego jedynie nieco ponad 400 km to autostrady (w tym 160 km pomi dzy Sofi a Płowdiw). Około 90 % dróg posiada nawierzchni asfaltow , jednak jako dróg jest bardzo słaba. Nawet w stolicy kraju cz sto trafia si na stare drogi z bruku. Bułgari i Rumuni ł czy przez Dunaj tylko jeden most w Ruse. Dzi ki budowie drugiego, finansowanego cz ciowo z funduszy ISPA Unii Europejskiej i z kredytów Europejskiego Banku Inwestycyjnego, która niestety jeszcze si nie rozpocz ła, ma powsta poł czenie pomi dzy Widin (na północ od Sofii) z Calafat po stronie BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 29 rumu skiej. Całkowity koszt tego projektu stanowi cego jedno z najwi kszych bułgarskich przedsi wzi w tej dziedzinie szacowany jest na 234 mln EUR. Obecnie w Bułgarii prowadzi si wiele prac w zakresie modernizacji i rozbudowy istniej cej infrastruktury drogowej, finansowanych zarówno przez bud et, jak i ze rodków Unii Europejskiej (PHARE, ISPA) oraz mi dzynarodowych instytucji finansowych, takich jak EBOiR i EBI. Projekty dotycz m.in. budowy i modernizacji dróg w ramach transeuropejskich korytarzy. W okresie 2006-2013 planuje si przeznaczy na infrastruktur drogow ponad 1,8 mld EUR (kwota ta nie obejmuje nakładów na budow drugiego mostu na Dunaju). Przykładowe projekty to m.in. budowa i modernizacja autostrad (autostrada Hemus, autostrada Trakia, autostrada Warna-Burgas; w sumie o warto ci ponad 700 mln EUR), modernizacja korytarzy IV i VIII (410 mln EUR), modernizacja odcinka Ruse - Weliko Tyrnowo (250 mln EUR). Sie kolejowa Sie kolejowa obejmuje w Bułgarii około 4.300 km linii kolejowych, z których 4.055 km to standardowe linie szerokotorowe, a pozostałe ponad 250 km to kolej w skotorowa (960 mm). Około 960 km (22 % sieci) to linie dwutorowe. Ponad 61 % (2.640 km) linii jest zelektryfikowana (25 kV, 50 Hz). System kolejowy uzupełnia około 400 stacji i 300 przystanków kolejowych. Wi kszo sieci przystosowana jest do pr dko ci w granicach 80 do 100 km/godz. Z pr dko ci do 130 km/godz. poci gi mog si porusza jedynie na liniach kolejowych o długo ci około 150 km. Pr dko przejazdu przez zwrotnice na stacjach kolejowych jest ograniczona do 100 km/godz. Brak rodków na konserwacj i utrzymanie sieci kolejowej spowodował znaczne pogorszenie jej stanu technicznego (szacuje si , i około 85 % urz dze technicznych charakteryzuje si wysokim stopniem zu ycia). Z uwagi na strategiczne znaczenie transportowe, jednym z najwa niejszych projektów inwestycyjnych jest modernizacja i elektryfikacja 200 km linii kolejowej prowadz cej z Płowdiw do granic Turcji. Zwi zane z tym przedsi wzi ciem prace projektowo-przygotowawcze o warto ci ok. 340 mln EUR, zako czyły si w du ej mierze w latach 2004-2005. Realizacja powinna rozpocz si w latach 2006-2007. Warto kolejnych, planowanych projektów dotycz cych modernizacji i rozbudowy infrastruktury kolejowej w okresie 2006-2013 wynosi około 1,4 mld EUR (finansowanych m.in. przez rodki UE oraz po yczki z Banku wiatowego oraz EBOiR). 30 Gospodarka Porty morskie i rzeczne Transport morski obsługiwany jest przez szereg portów na Morzu Czarnym, z których dwa najwa niejsze to Warna i Burgas, obsługuj ce ponad 60 % frachtu zagranicznego. Oba porty wyposa one s w terminale kontenerowe, sprz t Ro-Ro, itp., jak równie poł czenia z sieci drogow i kolejow . W porcie Burgas znajduje si równie terminal do przeładunku ropy naftowej, zdolny obsługiwa statki do 100.000 DWT. Planowana jest modernizacja obu portów w celu m.in. zwi kszenia zakresu obsługi przewozów kombinowanych. Zako czenie projektu o warto ci ok. 200 mln USD ma nast pi w Burgas pod koniec 2007 roku, za port w Warnie zostanie dostosowany do obsługi transportu pasa erskiego. Transport rzeczny w Bułgarii koncentruje si przede wszystkim na Dunaju, który jest szlakiem mi dzynarodowym. Trzema najwa niejszymi portami eglugi ródl dowej le cymi nad t rzek s Ruse, Łom i Widin. Rz d planuje modernizacj portu Łom (w tym m.in. budow stacji hydrometeorologicznej) oraz systemu nawigacji transportu rzecznego na Dunaju. Warto projektu maj cego usprawni eglug na tej rzece, współfinansowanego m.in. ze rodków UE szacuje si na około 150 mln EUR za jego realizacja planowana jest w okresie 2007-2013. Port w Ruse wyposa ony jest w terminal słu cy przewozom kombinowanym. Obsługuje on głównie przewozy do Niemiec i Ukrainy, podczas gdy z portu w Łom, wyposa onego w terminal SOMAT wypływaj statki do Europy Zachodniej. Rz d planuje modernizacj portu w celu lepszej obsługi transportu w okresie zimowym (koszt modernizacji mo e wynie około 20 mln EUR). Przy porcie w Widin znajduje si jeden z sze ciu bułgarskich wolnych obszarów celnych, co umo liwia rozwój transportu kombinowanego: Ro-Ro Widin – Passau, Ro-La, przewozów promem kolejowym Widin – Calafat, promem samochodowym Widin – Calafat oraz innych przewozów promowych pomi dzy Widin i portami Europy Zachodniej. Od 2003 operatorami portów mog by inwestorzy prywatni, zarz dzaj cy portami w ramach modelu partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). Prywatni operatorzy zarz dzaj ju m.in. portami w Silistra, Balchik i Lesport. Porty lotnicze W Bułgarii znajduje si dziesi cywilnych portów lotniczych, w tym pi mi dzynarodowych. Najwa niejszy i najwi kszy z nich znajduje si w Sofii (37 % pasa erskiego ruchu krajowego w 2005 roku). Obsługuje on wi kszo ruchu mi dzynarodowego, pomimo przestarzałej infrastruktury technicznej i wymagaj cych modernizacji budynków. Kolejnymi licz cymi si portami lotniczymi s Warna (30 %) BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 31 i Burgas (31 %). Pozostałe porty lotnicze w Płowdiw i Gornej Oriachowicy maj małe znaczenie i obsługuj około 2 % cało ci transportu lotniczego, zaspokajaj c przewa nie transportowe potrzeby rolnictwa. Podobnie jak w innych krajach Europy rodkowej i Wschodniej od kilku lat obserwuje si systematyczny wzrost ruchu pasa erskiego. W 2005-2004 zwi kszył si on o 16 % z 4,3 do 5,1 mln osób (liczba ta obejmuje wszystkie lotniska). Kluczow spraw dalszego rozwoju sektora lotniczego jest modernizacja i rozbudowa infrastruktury. W 2003 roku rozpocz to w Sofii budow nowego, dodatkowego terminalu pasa erskiego wraz z infrastruktur dost pow – pasy startowe i do l dowania. Zako czenie prac planowane jest na koniec 2006 roku. Realizacja projektu słu cego modernizacji pozostałych najwa niejszych portów lotniczych w Warnie i w Burgas powinna si rozpocz w ci gu 1 - 2 lat po rozstrzygni ciu przetargu na wybór operatora tych lotnisk. Został on ogłoszony w połowie 2004 roku i wg stanu na kwiecie 2006 decyzja ta jeszcze nie zapadła. Najpowa niejszymi kandydatami s du ski Copenhagen Airports i niemiecki Fraport. W przypadku pozostałych portów prowadzone s prace przygotowawcze maj ce na celu wyłonienie prywatnych operatorów (Płowdiw, Ruse i Gorna Oriachowica). Rozwój lotnictwa przebiegał w ostatnich latach m.in. w cieniu wydarze dotycz cych sytuacji narodowego przewo nika Balkan Airlines, który ogłosił upadło pod koniec 2002 roku. Jego prawnym nast pc stało si przedsi biorstwo Bulgarian Air. Pod koniec marca 2006 roku strategi prywatyzacji przedsi biorstwa zatwierdził parlament. Ostatecznie, zako czenie prywatyzacji planowane jest na koniec 2006 roku. Telekomunikacja W oparciu o ustaw o telekomunikacji, znowelizowan w pa dzierniku 2003 roku, przeprowadzano stopniowo liberalizacj rynku usług telekomunikacyjnych, zapewniaj c takie same traktowanie wszystkich operatorów i tym samym tworz c podstawy wolnego rynku (w tym zniesienie monopolu Telekomunikacji Bułgarskiej na wiadczenie usług telefonii stacjonarnej oraz bezprzewodowej). W ustawie znajduj si równie mechanizmy zapobiegaj ce nieuczciwej konkurencji. Operatorzy telekomunikacyjni wiadcz usługi telekomunikacyjne na podstawie licencji, jednak nie we wszystkich przypadkach jest ona wymagana. Zgodnie z ustaw , licencja jest uznawana za zgod na korzystanie z cz ci spektrum cz stotliwo ci radiowej dla działalno ci z zakresu wiadczenia usług telekomunikacyjnych, jak równie dla działalno ci radiowej i telewizyjnej. Działalno z zakresu wiadczenia 32 Gospodarka usług telekomunikacyjnych mo e by prowadzona po uzyskaniu licencji indywidualnej, na podstawie licencji generalnej lub te mo e by nie licencjonowana. Działalno z zakresu wiadczenia usług radiowych i telewizyjnych mo e by prowadzona wył cznie po uzyskaniu licencji indywidualnej. Licencje indywidualne nie s przenaszalne. W przypadku, je eli dotycz zasobów nieograniczonych, mog by wydawane bez konkursu, ani przetargu. Licencje indywidualne s wydawane na okres do 20 lat. Okres ten mo e zosta przedłu ony. Licencja generalna oznacza, e ka dy mo e prowadzi działalno z zakresu wiadczenia usług telekomunikacyjnych po zarejestrowaniu si w Urz dzie Regulacji Komunikacji. Do zada Urz du nale y, mi dzy innymi: (a) wydawanie zezwole na: - import urz dze do transmisji radiowej dla celów cywilnych, - produkcj i/lub dystrybucj urz dze do transmisji radiowej dla celów cywilnych na terytorium Bułgarii, - działalno operatorów systemów radiowych, zarówno zawodowych jak i amatorów; (b) wydawanie licencji na tworzenie sieci telekomunikacyjnych i wiadczenie publicznych usług telekomunikacyjnych. Kluczowe znaczenie dla rozwoju rynku telekomunikacyjnego miało zako czenie trwaj cej kilka lat prywatyzacji Telekomunikacji Bułgarskiej. W 2004 roku wi kszo ciowe udziały (65 %) w tym przedsi biorstwie zostały zakupione przez spółk Viva Ventures (spółka zale na ameryka skiego funduszu inwestycyjnego Advent). Warto transakcji wyniosła około 230 mln EUR. Stacjonarna sie telefoniczna w Bułgarii stanowi własno Telekomunikacji Bułgarskiej, podlegaj cej obecnie Ministerstwu Transportu i Telekomunikacji. Na koniec 2002 roku na 100 mieszka ców Bułgarii przypadało około 34 linii telefonicznych (2,9 mln linii telefonicznych). W Bułgarii funkcjonuj czterej operatorzy telefonii komórkowej posiadaj cy pod koniec 2005 roku ł cznie około 6,2 miliona abonentów korzystaj cych z czterech działaj cych sieci: Mobifon – analogowa, działaj ca na cz stotliwo ci 450 MHz, Mobiltel – cyfrowa GSM (900 MHz) oraz licencja UMTS, COSMO – cyfrowa GSM (900 MHz) oraz licencja UMTS, VivaTel – cyfrowa GSM (900 MHz) oraz licencja UMTS, operator jest spółka zale n Telekomunikacji Bułgarskiej i rozpocz ł wiadczenie usług w listopadzie. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 33 W Bułgarii działa obecnie około 200 firm wiadcz cych usługi w dziedzinie dost pu do internetu. Według szacunkowych danych w latach 2002-2005 liczba u ytkowników internetu wzrosła ponad trzykrotnie z 630 tysi cy do 2,3 milionów, co sprawia, i z „globalnej sieci” korzysta, statystycznie, prawie co trzeci mieszkaniec Bułgarii (ok. 30 % ludno ci). Według danych Bułgarskiej Agencji Inwestycji Zagranicznych w 2005 roku warto rynku komputerów oraz urz dze dla telekomunikacji wyniosła około 600 mln USD (wzrost o 8 % w porównaniu do roku ubiegłego). Podobn tendencj wzrostow charakteryzował si rynek usług telekomunikacyjnych, którego warto wyniosła około 1,2 mld USD (wzrost o 11 %). Energetyka W pa dzierniku 2003 roku zostało przyj te nowe Prawo Energetyczne (Gazeta Pa stwowa, nr 107). Ustawa reguluje rol pa stwa w bran y energetycznej oraz prawa i obowi zki osób prawnych, zwi zane z działalno ci w nast puj cych obszarach: wytwarzanie, import, eksport, przesył, dystrybucja i dostawa energii elektrycznej, ciepła i gazu ziemnego, poprawa sprawno ci energetycznej, promocja wykorzystania odnawialnych ródeł energii. Licencje na prowadzenie działalno ci w wymienionych obszarach wydawane s przez Krajowy Urz d Regulacji Energetyki (KURE). Na mocy ustawy inwestor zamierzaj cy zrealizowa budow : nowych zdolno ci wytwórczych, nowych systemów przesyłu ciepła, nowych sieci dystrybucji gazu, oraz obiektów słu cych magazynowaniu gazu ziemnego mo e by wyłoniony wył cznie na drodze procedury przetargowej. Przetarg prowadzony jest przez KURE lub wła ciwe władze komunalne, po uprzednim zaakceptowaniu dokumentacji przetargowej przez KURE. Zwyci zca przetargu otrzymuje: zgod na budow odpowiednich obiektów, licencj na wytwarzanie energii elektrycznej i/lub ciepła, je li o ni wyst pował. W 2005 roku w Bułgarii wyprodukowano około 43 TWh energii elektrycznej. Wi kszo energii wytwarzana jest w elektrowni atomowej Kozłoduj na Dunaju (około 40 % w 2004 roku, 36 % w elektrowniach cieplnych i elektrociepłowniach, 16 % w elektrowniach zasilanych gazem oraz rop naftow za 8 % w elektrowniach wodnych). 34 Gospodarka Cz energii elektrycznej powstaje obecnie w elektrowniach cieplnych w Warnie (1260 MW) i w miejscowo ci Marica (2610 MW) zasilanych w glem brunatnym. Istnieje równie kilkadziesi t małych oraz redniej wielko ci elektrowni wodnych. Elektrownie bułgarskie dysponuj ł czn moc około 12 GW. Zgodnie z ustaleniami akcesyjnymi podj tymi z Komisj Europejsk dwa bloki elektrowni atomowej Kozłoduj zostały zamkni te pod koniec 2002 roku, co oznaczało zmniejszenie mocy systemu o 880 MW. Pozostałe dwa bloki maj zosta , stosownie do uzgodnie z Komisj Europejsk zamkni te do ko ca 2006 roku. W zwi zku z tym Bułgaria przywi zuje coraz wi ksze znaczenie do rozwoju energetyki konwencjonalnej, jak równie podj ła decyzj o budowie nowoczesnej elektrowni atomowej w Belene. Przewiduje si , i ł czna warto projektów słu cych rozbudowie i modernizacji bułgarskich elektrowni mo e wynie w ci gu najbli szych 10 lat od 2,5 do 4,5 mld USD. W 2005 roku warto nakładów inwestycyjnych poniesionych w sektorze energetycznym (energia elektryczna, gaz) wyniosła około 685 mln EUR, co oznacza wzrost o około 40 % w stosunku do roku ubiegłego. W ostatnich latach najwi ksze projekty były zwi zane z modernizacj elektrowni atomowej Kozłoduj oraz elektrociepłowni Marica. W niedalekiej przyszło ci nale y spodziewa si dalszych znacz cych inwestycji (m.in. sieci przesyłowe i dystrybucyjne oraz elektrociepłownie, m.in. Marica). Jednym z najwi kszych planowanych projektów inwestycyjnych jest budowa nowej, wspomnianej ju , elektrowni atomowej w Belene, której koszt budowy jest szacowany na 2,5 - 3,0 mld EUR. Na „krótkiej li cie” wykonawców, wg stanu na kwiecie 2006, znalazło si czeskie konsorcjum Skoda Alliance oraz rosyjski AtomStroyExport. Planuje si równie budow ropoci gu ł cz cego port Burgas z greckim portem Aleksandroupolis, którego koszt szacowany jest na około 600 - 700 mln EUR. Kolejnym du ym, strategicznym projektem jest gazoci g Nabucco, który ma poł czy Morze Kaspijskie z Austri . Ł czny koszt tego projektu jest szacowany na około 4,0 4,5 mld EUR, przy czym cz nakładów ponoszonych przez stron bułgarsk na 400 mln EUR. Oficjalny współczynnik otwarcia bułgarskiego rynku energii elektrycznej z dniem 1 lipca 2006 wyniesie 28 % (rzeczywisty jest znacznie mniejszy, około 8 %). Najwi kszymi inwestorami, zmieniaj cymi oblicze bułgarskiej energetyki s firmy EON, EVN, AES, Horizon Energy i Entergy (buduj ce elektrociepłownie). Rz d bułgarski negocjuje równie z czesk firm CEZ przej cie dwóch elektrociepłowni w Warnie i Ruse, po tym jak rosyjski Gazprom odst pił od ich kupna. W maju 2006 roku została podpisana wst pna umowa dotycz ca sprzeda y firmie CEZ elektrociepłowni w BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 35 Warnie za około 206 mln EUR plus zobowi zania inwestycyjne o warto ci 140 mln EUR. Bułgarski sektor energetyczny stoi wobec olbrzymiego wyzwania wynikaj cego z konieczno ci modernizacji całego systemu wytwarzania i dystrybucji energii elektrycznej. Wynika to z faktu, i pod wzgl dem efektywno ci energetycznej kraj ten znajduje si na ostatnim miejscu w Europie, a energochłonno liczona na jednostk produkcji jest od kilku do kilkudziesi ciu razy wy sza ni w innych krajach europejskich. Z drugiej strony Bułgaria jest pod wzgl dem energetycznym silnie uzale niona od partnerów zagranicznych, bowiem sprowadza około 70 % no ników energii, które stanowi ponad jedn czwart warto ci importu tego kraju ogółem. Ochrona rodowiska Prawodawstwo dotycz ce ochrony rodowiska zostało ju zharmonizowane z regulacjami Unii Europejskiej. w du ej mierze Zagadnienia zwi zane z ochron rodowiska podlegaj Ministerstwu rodowiska i Wód. Podstawowym aktem prawnym reguluj cym działania w tym zakresie jest Ustawa o ochronie rodowiska. Ustawa o ochronie rodowiska reguluje: zbieranie i dostarczanie informacji o stanie rodowiska, sprawowanie kontroli nad stanem rodowiska, kryteria i procedury oceny wpływu na rodowisko, planowanie i wdra anie działa z zakresu ochrony rodowiska, prawa i obowi zki władz centralnych i lokalnych, przedsi biorstw i osób fizycznych w odniesieniu do ochrony rodowiska. Zwolniony z podatku VAT, podatku akcyzowego, ceł i innych opłat jest import maj cy na celu zmniejszenie zagro enia dla zdrowia ludzkiego i rodowiska, dokonywany w ramach umów zawartych na podstawie porozumie i traktatów mi dzynarodowych ratyfikowanych i promulgowanych przez Bułgari , które weszły w ycie oraz import realizowany nieodpłatnie, finansowany bezpo rednio z funduszy utworzonych w ramach tych porozumie i traktatów. Ponadto, z podatku VAT zwolnione s transakcje spełniaj ce ł cznie nast puj ce warunki: zawarte pomi dzy Ministerstwem rodowiska i Wód a osobami krajowymi lub zagranicznymi, obejmuj ce dobra i usługi podlegaj ce opodatkowaniu na mocy Ustawy o podatku od warto ci dodanej, 36 Gospodarka finansowane bezpo rednio z funduszy pomocy nieodpłatnej przyznanej w ramach porozumie i traktatów mi dzynarodowych ratyfikowanych i promulgowanych przez Bułgari , które weszły w ycie w stosunku do Bułgarii, maj ce na celu zmniejszenie zagro enia dla zdrowia ludzkiego i rodowiska. Na mocy ustawy zabroniony jest import odpadów i substancji niebezpiecznych w celu ich składowania, magazynowania i niszczenia oraz o nieokre lonym składzie chemicznym i/lub kiedy nie ma sposobu, który by mo na zastosowa na terytorium Bułgarii do okre lenia ich składu. Zabronione jest równie sprowadzanie odpadów i substancji niebezpiecznych w celu ich wykorzystania w charakterze surowca w procesie produkcyjnym, je eli decyzja wła ciwych organów władzy dotycz ca oceny wpływu na rodowisko naturalne jest negatywna. Ustawa wprowadziła zasad odpłatnego korzystania ze rodowiska, czyli system opłat za zanieczyszczanie rodowiska w granicach dopuszczalnych norm, oraz system kar za ich przekroczenie. Ministerstwo Ochrony rodowiska i Wód wydaje zezwolenia i licencje na: odprowadzanie cieków, korzystanie z zasobów wodnych, wydobywanie materiałów oboj tnych z koryt rzek, eksport i tranzyt odpadów i substancji niebezpiecznych, zbieranie i transport ro lin chronionych, import, eksport i reeksport ro lin i zwierz t oraz ich cz ci i produktów obj tych Konwencj o mi dzynarodowym handlu dzikimi zwierz tami i ro linami gatunków zagro onych wygini ciem, prowadzenie działalno ci obejmuj cej zbieranie, transport, magazynowanie lub składowanie odpadów, budow sprz tu i obiektów słu cych gospodarce odpadami, prowadzenie działalno ci rzeczoznawczej w zakresie opracowywania ocen wpływu na rodowisko, akredytacj instytucji edukacyjnych do prowadzenia szkole w zakresie oceny wpływu na rodowisko, prowadzenie działalno ci hydrogeologicznej, prowadzenie bada hydrogeologicznych, wdra anie monitoringu in ynieryjnego na obiektach hydrogeologicznych. W latach 2001-2006 Bułgaria stopniowo dostosowywała legislacj w zakresie ochrony rodowiska do wymogów Unii Europejskiej. Ze wzgl du na wysokie zu ycie maj tku produkcyjnego i brak mo liwo ci dostosowania si do ostrych wymaga kraj ten otrzymał prawo do szeregu okresów przej ciowych zyskuj c czas niezb dny dla realizacji procesów dostosowawczych (dotycz one m.in. gospodarki odpadami oraz dopuszczalnych standardów w zakresie zanieczyszczenia powietrza). BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 37 Jednym z najwa niejszych problemów ochrony rodowiska w Bułgarii jest gospodarka wodna. Bułgaria jest krajem wzgl dnie ubogim w zasoby wodne. Ilo wody nadaj cej si do wykorzystania na osob jest tam znacznie ni sza ni w wi kszo ci pa stw europejskich. Ponadto, wyst puj ogromne straty wody podczas jej przesyłania. W zwi zku z bardzo złym stanem systemu wodoci gowego, w skali całego kraju straty przesyłanej wody si gaj 57 %, a w niektórych regionach dochodz nawet do 90 %. Podstawowym priorytetem gospodarki wodnej jest zapewnienie wody gospodarstwom domowym, na które przypada 7 do 9 % zapotrzebowania na wod w skali kraju. Pomimo to, latem zdarzaj si przypadki jej racjonowania, wyst puj ce na spor skal podczas suszy, na znacznych obszarach kraju z liczb dotkni tych niedoborami mieszka ców wynosz c ponad milion osób. Zjawisko to ma miejsce głównie w o rodkach wiejskich znajduj cych si w zachodniej cz ci Bułgarii. Du e inwestycje s potrzebne dla zapewnienia odpowiednich standardów w zakresie zanieczyszczenia powietrza, co jest ci le zwi zane z restrukturyzacj przemysłu, w tym przede wszystkim stalowego, energetycznego oraz chemicznego. Na gospodark zwi zan z ochron rodowiska przeznaczana jest znaczna cz z przedakcesyjnych funduszy Unii Europejskiej (PHARE, ISPA, SAPARD). Ministerstwo rodowiska i Wód przewiduje, i w celu sprostania wymaganiom ekologicznym stawianym przez Uni Europejsk , w latach 2007-2013 niezb dne b d proekologiczne nakłady inwestycyjne o warto ci co najmniej 2,1 miliarda EUR. Prawie jedna pi ta tej kwoty, tj. ok. 400 mln EUR powinna przypada na sam gospodark wodn . Turystyka Pod wzgl dem turystycznym Bułgaria ma bardzo wiele do zaoferowania. Łagodny klimat, bezchmurne letnie niebo, kilometry pi knych, piaszczystych pla na wybrze u ciepłego i spokojnego Morza Czarnego, a ponadto góry, rzeki i jeziora oraz zabytki kultury gwarantuj udany wypoczynek. Tradycyjnie najwi cej turystów bo a około 70 %, przyci ga wybrze e czarnomorskie. Kurorty i miasteczka poło one nad morzem oferuj zró nicowane formy wypoczynku rodzinnego i indywidualnego, obejmuj cego równie wszelkiego rodzaju sporty wodne, ł cznie z nurkowaniem i polowaniem podwodnym. W ci gu ostatnich lat na bułgarskim wybrze u Morza Czarnego powstało wiele nowoczesnych miejscowo ci wypoczynkowych, za stare, od dawna znane i ciesz ce si zasłu onym uznaniem zostały w znacznej mierze zmodernizowane. Najwa niejsze k pieliska morskie w Bułgarii to Albena, Złote Piaski, Warna, Słoneczny Brzeg, Nesebyr, Pomorie, Burgas, Sozopol. 38 Gospodarka Dla miło ników eglarstwa przystanie jachtowe w Warnie, Bałczik, Nesebyr i Burgas oferuj pełn infrastruktur i usługi. Liczne i pełne uroku masywy górskie, z których cz o szczytach si gaj cych powy ej 2500 m n.p.m. posiada majestatyczny, alpejski charakter, dominuj w krajobrazie Bułgarii i stanowi doskonały cel krótszych b d dłu szych wyjazdów i wycieczek, zarówno w sezonie letnim, jak i zimowym. W górach Riła, Rodopach i Bałkanach znajduj si popularne o rodki turystyczne, oferuj ce interesuj ce trasy narciarskie, o ł cznej długo ci około 100 km i ró nicach poziomu dochodz cych do 1500 m. Długo sezonu narciarskiego w o rodkach poło onych na redniej i du ej wysoko ci dochodzi do 190 dni w roku. Popularne o rodki sportów zimowych, wyposa one w infrastruktur narciarsk (wyci gi narciarskie i trasy zjazdowe) oraz zaplecze hotelowe i gastronomiczne funkcjonuj ce przez cały rok, to mi dzy innymi Borowec, Pamporowo, Bansko i Aleko. W sezonie letnim wypoczynek w górach mo na urozmaici przemierzaj c szlaki wytyczone dla wycieczek pieszych, rowerowych i konnych. Dost pne s równie takie rozrywki, jak loty na lotniach i motolotniach, wspinaczka skałkowa, speleologia itp. Turystyka balneologiczna to kolejny, tradycyjny ju sposób na wypoczynek w Bułgarii. Na terenie kraju znajduje si około 1600 ródeł wody mineralnej o zró nicowanym składzie i wła ciwo ciach. Najcz ciej jest to woda lekko mineralizowana, o ró nej zawarto ci mikroelementów, temperaturze i wła ciwo ciach leczniczych. Na wypoczynek zdrowotny mo na si wybra do jednego z ponad stu o rodków oficjalnie uznanych za uzdrowiska. Do najbardziej znanych nale Momin Prochod, Chisaria, Bankia, Welingrad i Sandanski. Miło nicy kultury tak e nie b d zawiedzeni odwiedzaj c Bułgari . Ponad 1300 lat historii i tysi ce zabytków, a w ród nich te najstarsze, które pami taj jeszcze mityczne czasy trackie, greckie, rzymskie i bizantyjskie sprawi , i ka dy turysta poszukuj cy wra e natury kulturalno-historycznej i architektonicznej znajdzie tu co interesuj cego. Obecnie dziedzictwo kulturalne Bułgarii jest jednym z najwa niejszych elementów przyci gaj cych turystów zagranicznych. Wg danych Instytutu Studiów nad Kultur dla około 40 % turystów zagranicznych odwiedzaj cych Bułgari motywem decyduj cym o wyborze tego kraju jest wła nie dziedzictwo kulturalne. Na li cie wiatowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO znajduje si siedem spo ród ponad 40 tysi cy zabytków historycznych Bułgarii. Turystyka kulturalna oferuje tak e wiele ró nych mo liwo ci. Oprócz zwiedzania zabytków, w ród których znajduje si 160 klasztorów i budynków zakonnych, czy te zwiedzania wybranych muzeów i galerii, mo na równie zapozna si z tradycyjnymi formami gospodarki prowadzonej BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 39 na zwiedzanych terenach. Mo e to by na przykład produkcja wina lub olejku ró anego, albo hodowla ró . Mo na te uczestniczy w kursach tradycyjnych bułgarskich rzemiosł, takich jak haft, robienie na drutach, drzeworytnictwo czy garncarstwo. Powoli ro nie te rola turystyki ekologicznej (na rozwój tego typu turystyki w 2003 roku przeznaczono z funduszy PHARE 7 mln EUR). Poszukuj cych zacisza i kontaktu z przyrod mog zainteresowa trzy parki narodowe oraz parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody. Podobnie jak w Polsce, wzrasta te popularno wypoczynku na wsi, poł czonego z jazd konn , w dkarstwem i innymi formami aktywnego sp dzania czasu. Ponadto, w ramach narodowego programu budowy eko-szlaków turystycznych powstaj nowe szlaki w malowniczych, lecz do tej pory trudno dost pnych rejonach górskich i wy ynnych poprzez wytyczanie i znakowanie tras oraz wyposa anie ich w niezb dne mostki, por cze, schody i inne elementy umo liwiaj ce bezpieczne przej cie. W ci gu ostatnich lat zauwa y mo na do szybki, utrzymuj cy si systematycznie w dłu szym okresie czasu wzrost liczby turystów zagranicznych odwiedzaj cych Bułgari w poszukiwaniu interesuj cego, letniego i zimowego wypoczynku, dost pnego tu po niezwykle atrakcyjnych cenach (w 2005 roku w wyniku nowelizacji ustawy o turystyce, operatorzy turystyczni maj obowi zek stosowa jednolite ceny dla turystów krajowych i zagranicznych). W 2005 roku Bułgari odwiedziło około 7,2 mln go ci tj. prawie o 4 % wi cej, ni rok wcze niej, z czego 4,8 mln w celach turystycznych. Najwi cej osób przyje d aj cych w celach turystycznych przybyło z Grecji, Niemiec, Macedonii oraz Serbii i Czarnogóry (razem około 54 %). Według danych Narodowego Banku Bułgarii, szacunkowe wpływy z turystyki wyniosły w roku 2005 około 1,9 mld USD i były o 5 % wy sze w porównaniu z 2004 rokiem (1,8 mld USD). Przychody z turystyki s dla gospodarki Bułgarii bardzo istotne. W celu ich zwi kszenia konieczna jest jednak dalsza modernizacja i konsekwentna rozbudowa infrastruktury turystycznej, traktowana przez rz d jako jeden z priorytetów inwestycyjnych. Warto nakładów inwestycyjnych na rozwój bran y turystycznej systematycznie ro nie i szacowana jest na poziomie 50 - 100 mln EUR rocznie. Wi e si to równie z rosn cym udziałem inwestorów prywatnych w rozbudowie infrastruktury w oparciu o system koncesyjny, w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). Przykładowo, w 2005 roku rz d bułgarski udzielił koncesji na zarz dzanie i modernizacj trzech pla , w tym dwóch o znaczeniu „centralnym”, znajduj cych si odpowiednio w Kranówie i w Burgas oraz jednej lokalnej w Ikantalyka I. 40 Gospodarka Liczba turystów polskich, która pod koniec lat 80-tych osi gała 300 tysi cy zmniejszyła si dramatycznie do 13,5 tysi ca w roku 1999. Ostatnie lata, to odkrywanie Bułgarii przez Polaków na nowo, jednak nadal zainteresowanie jest w porównaniu do szczytowych okresów z lat 80-tych stosunkowo niewielkie. Liczba polskich turystów przyje d aj cych do Bułgarii osi gn ła w 2005 roku, mimo rosn cego dot d trendu, zaledwie około 108 tysi cy osób. Statystyka przyjazdów do Bułgarii w 2005 roku w celach turystycznych zamieszczona jest w zał czniku nr 18. Współpraca z Mi dzynarodowym Funduszem Walutowym Do sukcesu reform gospodarczych Bułgarii w latach 90-tych w du ym stopniu przyczynił si Mi dzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), udzielaj c zarówno wsparcia finansowego jak i doradczego. Bułgaria wst piła do MFW 25 wrze nia 1990 roku. Osiem lat pó niej, 24 wrze nia 1998 roku, kraj ten zobowi zał si do przestrzegania Artykułu VIII oraz artykułów 2, 3 i 4 Porozumienia z MFW. Oznacza to, mi dzy innymi, powstrzymanie si od nakładania ogranicze na płatno ci i transfery mi dzynarodowe w obrocie bie cym oraz od dyskryminuj cych praktyk walutowych. Od roku 1991 Bułgaria wielokrotnie korzystała z funduszy MFW. Szczególne znaczenie miały kredyty przyznane w roku 1996 i 1997, ułatwiaj ce wyj cie z kryzysu gospodarczego. Wprowadzone wtedy reformy, opracowane we współpracy z MFW, w szczególno ci zastosowanie mechanizmu currency board przyniosły wyj tkowo korzystne rezultaty znacznie szybciej, ni si spodziewano. Stabilizacja makroekonomiczna pozwoliła Mi dzynarodowemu Funduszowi Walutowemu na podj cie w roku 1998 decyzji o udzieleniu dalszego, trzyletniego wsparcia kredytowego (na ogóln sum 627,62 mln SDR) w ramach Extended Fund Facility, instrumentu maj cego na celu wsparcie rednioterminowych programów zmierzaj cych do pokonania trudno ci w bilansie płatniczym wynikaj cych z braku równowagi gospodarczej i problemów strukturalnych. Po zako czeniu we wrze niu 2001 roku trzyletniego programu wsparcia kredytowego i kolejnych konsultacjach przeprowadzonych przez rz d Bułgarii z MFW dotycz cych planowanej polityki gospodarczej, w ko cu lutego 2002 roku Fundusz zaaprobował kolejny, dwuletni kredyt typu stand-by na kwot 250 mln SDR (około 299 mln USD). Ma on stanowi wsparcie dla programu gospodarczego rz du, którego podstaw stanowi dalsze korzystanie z mechanizmu currency board, ostro na i elastyczna polityka fiskalna, rygorystyczna polityka w zakresie dochodów bud etowych oraz prywatyzacja BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 41 i inne reformy strukturalne. W zwi zku z udzielonym kredytem MFW monitoruje na bie co sytuacj gospodarcz Bułgarii. Konsultacjom z MFW podlega m.in. program gospodarczy rz du oraz poziom deficytu bud etowego. W kwietniu 2006 roku rz d Bułgarii negocjował z MFW przedłu enie spłaty zobowi za do wiosny przyszłego roku. Nie mniej wa na od wsparcia kredytowego była udzielona Bułgarii przez MFW pomoc techniczna, obejmuj ca wiele obszarów. W ród nich znalazły si : restrukturyzacja Banku Centralnego, zarz dzanie wydatkami bud etowymi, administracja celna i podatkowa, nadzór bankowy, polityka monetarna, statystyka. Bułgaria a członkostwo w Unii Europejskiej Uzyskanie członkostwa w Unii Europejskiej jest jednym z podstawowych celów bułgarskiego rz du. Bułgaria zako czyła w czerwcu 2004 roku negocjacje akcesyjne dotycz ce dwóch ostatnich rozdziałów odnosz cych si do konkurencji oraz „pozostałych aspektów”. W dniu 25 kwietnia 2005 roku przedstawiciele tego kraju oraz Rumunii podpisali w Luksemburgu Traktat o Przyst pieniu do Unii Europejskiej, który otworzył Bułgarii drog do uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej z dniem 1 stycznia 2007 roku, wraz z Rumuni . Ostateczna decyzja b dzie zale e jednak od Komisji Europejskiej, która w kwietniu bie cego roku wyraziła swoje zastrze enia odnosz ce si do niewystarczaj cych post pów w zwalczaniu korupcji. Głównym celem przedakcesyjnego programu ekonomicznego, uwzgl dniaj cym polityczne i ekonomiczne uwarunkowania wewn trzne i zewn trzne jest stabilny wzrost gospodarczy. Postawienie takiego wła nie celu i uznanie go za ekonomiczno-polityczny priorytet jest postrzegane przez społecze stwo nie tylko wył cznie z punktu widzenia potrzeby osi gni cia okre lonej dynamiki rozwoju gospodarczego, lecz równie jako wyraz d enia do przekształcenia Bułgarii w stabilny kraj demokratyczny podobny do tych, które ju znajduj si w Unii Europejskiej. Zgodnie z bud etem Unii Europejskiej zatwierdzonym na lata 2007-2013, Bułgaria ma otrzyma w tym okresie około 11,1 mld EUR, z czego 2,3 mld EUR zostanie przeznaczone na rozwój słabo rozwini tych regionów kraju, 2,5 mld EUR na dopłaty bezpo rednie dla rolników. Pozostałe fundusze (6,3 mld EUR) zostan wydatkowane na rozwój infrastruktury oraz popraw konkurencyjno ci gospodarki. Kwota ta nie 42 Gospodarka obejmuje 280 mln EUR przyznanych w 2005 roku na potrzeby wygaszania działalno ci elektrowni nuklearnej w Kozłoduju. Integracja z Uni Europejsk cieszy si ogromnym poparciem społecze stwa oraz wszystkich sił politycznych Bułgarii. Przeprowadzane cyklicznie badania opinii publicznej systematycznie pokazuj , e za przyst pieniem do tego ugrupowania opowiada si około 70 - 80 % społecze stwa. Bułgaria aktywnie uczestniczy ju w wielu programach europejskich. Do najwi kszych z nich nale PHARE, ISPA i SAPARD. W latach 1992-2002 wielko rodków wydatkowanych z funduszu PHARE wyniosła 1,35 mld EUR, natomiast w ramach funduszy SAPARD i ISPA wykorzystano w okresie 2003-2004 odpowiednio 125 mln EUR oraz 250 mln EUR. Bułgaria sukcesywnie obni a stawki celne stopniowo dochodz c do poziomu stosowanego przez Uni Europejsk . Do momentu uzyskania członkostwa rednia stawka dla krajów, którym Bułgaria przyznała Klauzul Najwi kszego Uprzywilejowania obni y si z obecnych 11,31 % do 6,5 % (dla przykładu na towary przemysłowe rednia stawka wynosi 8,62 %, za Unia Europejska stosuje stawk 3,6 %). BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców III. 43 PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURALNE Ramy prawne Procesy prywatyzacyjne rozpocz ły si w Bułgarii w roku 1993 i przyjmowały ró ne formy. Generalnie, prywatyzacja odbywała si w ramach dwóch odr bnych, lecz powi zanych ze sob programów. Były to: prywatyzacja rynkowa (gotówkowa) przedsi biorstw pa stwowych i komunalnych, oraz prywatyzacja kuponowa. Aktualnie ramy prawne prywatyzacji wyznacza opublikowana w Gazecie Pa stwowej nr 28 z 2002 roku Ustawa o prywatyzacji i kontroli poprywatyzacyjnej, która weszła w ycie w marcu 2002 roku. Ustawa miała na celu stworzenie warunków dla przejrzystej, szybkiej i ekonomicznie efektywnej prywatyzacji, przy zachowaniu jednolitych zasad wobec inwestorów oraz zapewnienie rozwoju i konkurencyjno ci prywatyzowanych firm. Ustawa nie dotyczy prywatyzacji obiektów słu by zdrowia oraz budynków niemieszkalnych, w których si one mieszcz . W prywatyzacji mog uczestniczy na równych warunkach wszystkie osoby fizyczne i prawne, nie posiadaj ce zaległych niespłaconych kredytów. Udziały stanowi ce własno władz komunalnych s uwa ane za poddane procesowi prywatyzacji z chwil opublikowania wykazu zatwierdzonego przez odpowiednie władze regionalne w Gazecie Pa stwowej. Termin ogłoszenia wynosi dwa miesi ce od wej cia w ycie Ustawy. Ustawa okre la funkcje i zasady działania Agencji Prywatyzacji oraz Agencji Kontroli Poprywatyzacyjnej. Reguluje metody prywatyzacji, przekazywanie praw własno ci w wyniku jej dokonania oraz udost pnianie koncesji i licencji w zwi zku z prywatyzacj . Zgodnie z Ustaw , wiod ca rola w opracowywaniu strategii prywatyzacyjnych i realizacji sprzeda y przedsi biorstw pa stwowych przypada Agencji Prywatyzacji. Za prywatyzacj przedsi biorstw komunalnych odpowiadaj władze komunalne. 44 Przekształcenia strukturalne Bułgarska Agencja Prywatyzacji Agencja Prywatyzacji została utworzona w 1992 roku jako niezale na instytucja rz dowa odpowiadaj ca za prywatyzacj wielkich przedsi biorstw pa stwowych oraz przedsi biorstw o znaczeniu strategicznym. Uprawnienia do prywatyzacji mniejszych firm zostały przekazane do ministerstw bran owych. Zgodnie z now ustaw o prywatyzacji i kontroli poprywatyzacyjnej, procesy prywatyzacyjne zostały skupione w Agencji Prywatyzacji, natomiast ministerstwa bran owe odgrywaj rol reprezentanta pa stwa jako wła ciciela przedsi biorstw. Agencja jest kierowana przez dyrektora zarz dzaj cego i jego dwóch zast pców. Prac Agencji kontroluje Rada Nadzorcza, zło ona z siedmiu członków wybieranych przez Zgromadzenie Narodowe. Wyniki prywatyzacji Procesy prywatyzacyjne zostały w Bułgarii w du ej mierze zako czone, w tym m.in. w wiod cych bran ach przemysłowych – w przemy le spo ywczym, chemicznym, metalurgicznym, zbrojeniowym, maszynowym oraz w budownictwie. Du a cz aktywów b d ca pod kontrol pa stwa obejmuje szeroko rozumiany sektor energetyczny (wytwarzanie, przesył, dystrybucja) oraz infrastruktur (usługi kolejowe, porty lotnicze, porty morskie i rzeczne). W 2005 roku tempo prywatyzacji oraz otwierania dla inwestorów rynków o charakterze infrastrukturalnym (m.in. energetyka, sektor kolejowy) uległo spowolnieniu. Ze wzgl du na kluczowe gospodarcze znaczenie cz ci przedsi biorstw maj cych by przedmiotem dalszej prywatyzacji, w kr gach politycznych i gospodarczych Bułgarii daj si zauwa y kontrowersje odnosz ce si do strategii procesu przekształce własno ciowych. Dodatkowym czynnikiem hamuj cym prywatyzacj w 2005 roku były wybory parlamentarne. Spadek ilo ci transakcji prywatyzacyjnych jest jednak generalnie wynikiem naturalnego poniek d „wytracania tempa” tego procesu, zapocz tkowanego ju u progu lat 90-tych i zasilanego malej c , z roku na rok, poda przedsi biorstw maj cych przej w r ce prywatne (sprywatyzowano ju około 90 % cało ci publicznego maj tku). Do ko ca 2005 roku dokonano prywatyzacji 5225 podmiotów, z czego 2913 w formie sprzeda y całych przedsi biorstw, za pozostałe 2312 poprzez sprzeda wyodr bnionych cz ci przedsi biorstw. Do ko ca kwietnia 2002 roku prawie 90 % wszystkich lasów zwrócono pierwotnym wła cicielom. Do najwi kszych transakcji 2005 roku mo na zaliczy sprzeda pakietu mniejszo ciowego Telekomunikacji Bułgarskiej oraz prywatyzacj cz ci elektrowni wodnych i miejskich spółek ciepłowniczych. 45 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Liczb transakcji prywatyzacyjnych zawartych od momentu zainicjowania przekształce własno ciowych do ko ca 2005 roku przedstawia rys. 8. Te same informacje w formie tabelarycznej, z podziałem na transakcje przeprowadzone przez Agencj Prywatyzacji i przez ministerstwa bran owe znajduj si w zał czniku nr 6. 429 631 580 Przedsi biorstwa razem: 2913 86 29 65 31 8 143 172 1999 73 30 1998 59 1997 161 1996 435 320 161 352 1995 264 1994 107 211 84 1993 77 22 41 800 700 600 500 400 300 200 100 0 654 Rys. 8: Liczba transakcji prywatyzacyjnych w latach 1993-2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Wydzielone cz ci razem: 2312 ródło: Agencja Prywatyzacji Bułgarii Na przestrzeni ostatnich lat udział pa stwa w bułgarskiej gospodarce nieustannie malał, co dokumentuje poni szy wykres przedstawiaj cy stosunek sprywatyzowanego maj tku do cało ci zasobów przeznaczonych do prywatyzacji w latach 1993-2006. Rys. 9: Udział maj tku sprywatyzowanego w cało ci maj tku podlegaj cego prywatyzacji na koniec okresu w latach 1993-2006 (luty) 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 0,6% 3,0% 4,7% 10,8% 38,6% 45,4% 71,1% 77,8% 79,5% 80,6% 82,1% 87,0% 88,0% 89,4% ródło: Agencja Prywatyzacji Bułgarii 46 Przekształcenia strukturalne Jak wynika z poni szego wykresu struktura bran owa przedsi biorstw sprywatyzowanych do ko ca marca 2006 roku jest stosunkowo zró nicowana, przy zdecydowanej przewadze przemysłu. Rys. 10: Struktura bran owa sprywatyzowanych przedsi biorstw na koniec marca 2006 (wg ilo ci zawartych transakcji) 7,3% 3,7% 3,2% 31,3% 10,2% 10,0% 11,9% 22,4% Przemysł - 31,3 % Rolnictwo i le nictwo - 11,9 % Budownictwo - 10,2% Energetyka - 3,7% Handel - 22,4 % Turystyka - 10,0 % Transport i komunikacja - 7,3 % pozostałe - 3,2 % ródło: Agencja Prywatyzacji Bułgarii Ł czna, skumulowana warto transakcji prywatyzacyjnych zrealizowanych do ko ca lutego 2006 roku wynosi około 10,3 mld USD, z której na 2005 rok przypada kwota 412 mln USD. Rys. 11: Finansowe wyniki prywatyzacji w latach 1993-2005 w milionach USD 2526,0 1498,5 1001,9 983,0 598,1 434,5 584,8 333,8 131,2 1993 1994 1995 412,4 213,1 243,1 282,2 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ródło: Agencja Prywatyzacji Bułgarii BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 47 Szacuje si , i ilo spółek w których Skarb Pa stwa ma udziały mniejszo ciowe wynosi około 1000. Natomiast udziały wi kszo ciowe (powy ej 50 %) utrzymywane s jeszcze w ok. 300 małych i rednich przedsi biorstwach, jak równie w kilkunastu du ych, strategicznych przedsi biorstwach, cz sto o pozycji monopolistycznej. W 2006 roku i w najbli szych latach planuje si m.in.: kontynuacj przez Skarb Pa stwa sprzeda y udziałów mniejszo ciowych, doko czenie prywatyzacji jednego z najwi kszych bułgarskich pracodawców – firmy tytoniowej Bulgartabac, doko czenie prywatyzacji narodowego przewo nika lotniczego Bulgarian Air, finalizacj prywatyzacji elektrociepłowni w Warnie, Ruse i Bobov Dol, doko czenie prywatyzacji spółek Bulgarian River Shipping ( egluga rzeczna) oraz Maritime Navigation Bulgare (usługi transportowe, budowa statków), kontynuacj prywatyzacji firm ciepłowniczych, prywatyzacj firm zbrojeniowych (m.in. Teraton, Kintez i VMZ Sopot). Kontynuacja i doko czenie prywatyzacji jest jednym z kluczowych warunków udzielania Bułgarii pomocy finansowej przez Mi dzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Bank wiatowy. Prywatyzacja jest równie jednym z głównych czynników restrukturyzacji bułgarskiej gospodarki. 49 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców IV. FINANSE PUBLICZNE ORAZ SEKTOR BANKOWY I UBEZPIECZENIOWY Bud et Na przestrzeni ostatnich kilku lat Bułgaria prowadziła konserwatywn , ostro n polityk bud etow . Rz dowi udało si utrzyma cisł dyscyplin finansow i osi gn zrównowa enie bud etu, zgodnie ze zobowi zaniami wynikaj cymi z programu gospodarczego uzgodnionego z Mi dzynarodowym Funduszem Walutowym. Wyniki bud etu Bułgarii w warto ciach bezwzgl dnych oraz w stosunku do PKB osi gane w ostatnich latach przedstawiono w poni szej tabeli. Plany na lata 2006-2007 zakładaj dalsze utrzymanie nieznacznej nadwy ki bud etowej. Tab. 6: Skonsolidowana nadwy ka / deficyt bud etowy w latach 1998-2005 Nadwy ka / deficyt w BGN mln Nadwy ka / deficyt w % PKB 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 224 - 223 - 269 - 255 - 218 0,9 656,4 1 337,7 1,0 - 0,9 - 1,06 - 0,86 - 0,7 0,003 1,7 3,2 ródło: Ministerstwo Finansów Bułgarii W 2005 roku, podobnie jak w latach 2003-2004, Bułgaria osi gn ła nadwy k w bud ecie wynosz c około 3,2 % PKB, co stanowi swego rodzaju ewenement w ród krajów Europy rodkowej i Wschodniej. Jednak utrzymanie zrównowa onego bud etu mo e okaza si w dłu szym okresie trudne z uwagi na niskie stawki podatku CIT i PIT oraz fakt, e gospodarka Bułgarii wymaga znacznych nakładów na modernizacj infrastruktury. Wydatki na ten cel mog w du ej mierze obci y bud et pa stwa (pomimo cz ciowego ich finansowania rodkami pochodz cymi z funduszy pomocowych Unii Europejskiej). Kluczow kwesti dla utrzymania nadwy ki bud etowej jest poprawa ci galno ci podatków. W ostatnich latach rz d prowadził aktywn polityk w zakresie zarz dzania długiem bud etowym zagranicznym i krajowym. Działania te znalazły wyraz m.in. w restrukturyzacji i obni eniu zadłu enia zagranicznego i krajowego, wprowadzeniu cisłej kontroli zadłu ania si jednostek bud etowych oraz rozpocz ciu zamiany ródeł zadłu enia z rynków zagranicznych na rynek krajowy. Wytyczne MFW oraz przyj te zadania rz dowe znalazły odzwierciedlenie w projekcie bud etu na 2006 rok przewiduj cym m.in. uzyskanie nadwy ki bud etowej na poziomie 3 % oraz ograniczenie wzrostu zadłu enia zagranicznego sektora publicznego do 0,5 mld EUR. 50 Finanse publiczne oraz sektor bankowy i ubezpieczeniowy Bilans płatniczy Jednym z niepokoj cych zjawisk w gospodarce Bułgarii w okresie ostatnich lat był stale pogł biaj cy si deficyt na rachunku bie cym. W latach 2004-2005 roku zwi kszył si on ponad dwukrotnie z 1,1 do 2,5 mld EUR, głównie za spraw prawie dwa razy wi kszego deficytu w towarowej wymianie handlowej (odpowiednio 2,9 wobec 4,4 mld EUR), wynikaj cego ze znacznie szybciej rosn cego importu ani eli eksportu. Znaczny deficyt w obrotach towarowych jest cz ciowo kompensowany nadwy k w wymianie usług (przede wszystkim w turystyce), która w 2005 roku wyniosła 661 mln EUR. Saldo na rachunku bie cym w latach 1999-2006 (luty) oraz stosunek nadwy ki / deficytu do produktu krajowego brutto przedstawiony został w tabeli poni ej. Tab. 7: Bilans rachunku bie cego w latach 1999-2006 (luty) Styczluty 2006 -586,9 -761,4 -855,2 -402,5 -972,3 -1 131,3 -2 530,6 -661,1 bd bd -7,3 -5,6 -9,2 -5,8 -11,8 bd 1999 nadwy ka lub deficyt w EUR mln nadwy ka lub deficyt w % PKB 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ródło: Narodowy Bank Bułgarii W okresie stycze -luty 2006 deficyt na rachunku obrotów bie cych wyniósł 661,1 mln EUR i był znacznie wy szy ni w roku poprzedzaj cym, kiedy wyniósł on 370,2 mln EUR. Na du y wzrost deficytu miało przede wszystkim wpływ rosn ce ujemne saldo wymiany handlowej. Dla utrzymania deficytu rachunku bie cego pod kontrol istotny jest okres letni, kiedy Bułgaria realizuje nadwy k w usługach turystycznych oraz saldo dochodów zwi zanych m.in. z płatno ciami odsetkowymi od zadłu enia zagranicznego. Generalnie deficyt na rachunku bie cym pokrywany jest przez dodatnie saldo wyst puj ce na rachunku finansowym i kapitałowym, gdzie najwa niejsz pozycj stanowi nadwy ka na rachunku zagranicznych inwestycji bezpo rednich (1789 mln EUR w 2005 roku oraz 2727 mln USD w 2004 roku). Zadłu enie zagraniczne i rezerwy walutowe Według danych Narodowego Banku Bułgarii zadłu enie zagraniczne brutto tego kraju na koniec stycznia 2006 roku wynosiło 15,2 mld EUR. Oznacza to wzrost w ci gu roku, od marca 2005 do marca 2006 a o 16 %, głównie w wyniku rosn cego zadłu enia sektora prywatnego, które w tym okresie zwi kszyło si o 42 % – z 7,3 do 10,5 mld EUR. Natomiast zagraniczne zadłu enie sektora publicznego od ko ca lat 90-tych maleje, co wi e si z jego restrukturyzacj , konserwatywn ostro n polityk finansow oraz rosn c rol krajowego rynku finansowego, stanowi cego alternatywne ródło zasilania w tym zakresie. 51 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Wzrost udziału sektora prywatnego w zadłu eniu zagranicznym, tak wyra nie widoczny w ubiegłym roku, nie jest zjawiskiem nowym i stanowi potwierdzenie wyra nego trendu zapocz tkowanego ju w ko cu lat dziewi dziesi tych. W okresie od grudnia 1999 - do marca 2006 sektor prywatny zwi kszył swój udział w zadłu eniu kraju ogółem, z 13,3 % do 65,9 %. Zmiany w proporcjach zadłu enia zagranicznego brutto Bułgarii w latach 1999-2006 (stycze ) pomi dzy sektorem publicznym i prywatnym zostały przedstawione w poni szej tabeli. Tab. 8: Zadłu enie zagraniczne w latach 1999-2006 stycze (mln EUR) zadłu enie ogółem sektor publiczny sektor prywatny 1999 2000 2001 2002 2003 2004 10846,6 9396,1 1450,5 11882,7 9876,7 2006,0 11934,9 9698,5 2236,5 10768,9 7960,6 2808,3 10640,6 7047,9 3592,7 12571,6 6427,9 6143,7 stycze 2006 14530,3 14328,8 5147,7 4890,4 9382,6 9438,3 2005 ródło: Narodowy Bank Bułgarii Z punktu widzenia wymagalno ci, dług zagraniczny Bułgarii jest relatywnie “bezpieczny” dzi ki stosunkowo niskiej warto ci zadłu enia krótkoterminowego, którego udział w cało ci zadłu enia zagranicznego wyniósł na koniec marca 2006 roku 29,2 %. Dzi ki stabilizacji zadłu enia przy jednoczesnej wysokiej dynamice wzrostu PKB znacznie poprawił si stosunek zadłu enia zagranicznego brutto do PKB, który w okresie od stycznia 2005 do stycznia 2006 nieznacznie si zwi kszył z 57,9 % do 59,7 %. Tab. 9: Stosunek zadłu enia zagranicznego brutto (ZZB) do produktu krajowego brutto (PKB) oraz do eksportu towarów i usług (ETU) w latach 1999-2006 stycze (EUR) 1999 ZZB/PKB % ZZB/ETU % bd - brak danych 89,2 200,1 2000 86,9 156,0 2001 78,6 147,4 2002 65,1 126,1 2003 60,2 112,5 2004 64,2 111,8 2005 67,7 112,7 stycze 2005 59,7 bd ródło: Narodowy Bank Bułgarii Na uwag i uznanie zasługuje fakt, i w okresie 1999-2005 systematycznie rosły rezerwy walutowe Bułgarii. Na koniec stycznia 2006 wyniosły one około 6,9 mld EUR. 52 Finanse publiczne oraz sektor bankowy i ubezpieczeniowy Rys. 12: Rezerwy walutowe na koniec roku w latach 1999-2006 stycze (mln EUR) 6770,4 3206,9 1999 3718,7 4061,2 2000 2001 4574,8 2002 7370,3 6887,1 2005 'stycz 2006 5308,6 2003 2004 ródło: Narodowy Bank Bułgarii Tempo wzrostu rezerw w ostatnich latach utrzymywało si na mniej wi cej podobnym poziomie co dynamika wzrostu eksportu. W efekcie w okresie od roku 2003-2005 wska nik pokrycia importu wahał si , w poszczególnych miesi cach w granicach od 5,3 do 6,0. Wymienialno waluty i polityka kursowa W szczególnie trudnym 1996 roku Bułgaria była pogr ona w gł bokim kryzysie gospodarczym i po nieudanych próbach stabilizacji makroekonomicznej wkraczała na drog hiperinflacji. Szczególnie ostro kryzys uwidocznił si w sektorze bankowym, gdzie bankructwa obj ły prawie jedn trzeci banków. Pod wpływem coraz gwałtowniej pogarszaj cej si sytuacji stało si jasne, e nale y porzuci dotychczasowe kierunki polityki gospodarczej i szybko znale nowe, radykalne sposoby ratowania gospodarki. W tym samym roku, z inicjatywy Mi dzynarodowego Funduszu Walutowego, podj to konsultacje dotycz ce wprowadzenia mechanizmu currency board, polegaj cego na zapewnieniu stabilizacji waluty krajowej poprzez zwi zanie jej z siln walut zagraniczn . Mechanizm ten obejmuje trzy podstawowe elementy: stały kurs wymiany pomi dzy walut krajow a walut , w której jest ona zakotwiczona, automatyczn wymienialno , długookresowy horyzont stosowania systemu, co znajduje wyra ne odzwierciedlenie w ustawie o banku centralnym. Mechanizm ten okazywał si niejednokrotnie bardzo skuteczny w walce z inflacj , a jego powodzenie warunkuje utrzymanie rezerw dewizowych wystarczaj cych przynajmniej na pokrycie wszystkich zobowi za pieni nych banku centralnego. Dzi ki temu zarówno opinia publiczna, jak i instytucje finansowe maj pewno , e ka dy wyemitowany krajowy znak pieni ny ma pełne pokrycie w walucie zagranicznej. Do jego minusów nale y jednak zaliczy ograniczenie dost pnych instrumentów polityki finansowej. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 53 Wspomniany ju w innym miejscu niniejszego przewodnika Currency board wprowadzono w Bułgarii 1 lipca 1997 roku, jednocze nie eliminuj c na terytorium kraju wszelkie ograniczenia w wymianie walut. Zdecydowano si na zakotwiczenie bułgarskiej lewy do marki niemieckiej i ustalono kurs wymiany na 1000 lew za 1 mark . Mechanizm currency board, wsparty finansowaniem MFW, okazał si skutecznym narz dziem w tłumieniu inflacji i osi gni ciu stabilizacji gospodarczej. W dniu 5 lipca 1999 roku przeprowadzono w Bułgarii denominacj , zast puj c stare lewy nowymi w stosunku 1000 do 1. Przedstawiciele banku centralnego zakładaj dalsze utrzymanie mechanizmu currency bard, którego zmiana miałaby nast pi dopiero po wej ciu do strefy euro. Obecnie waluta bułgarska zakotwiczona jest do euro w stosunku 1 EUR = 1,95583 BGN. Jednocze nie kurs BGN w stosunku do pozostałych walut kształtuje si swobodnie na rynku walutowym. Waluta jest w pełni wymienialna wewn trznie. Tab. 10: redni miesi czny poziom kursu walutowego w okresie stycze -kwiecie 2006 Stycze 06 Luty 06 Marzec 06 Kwiecie 06 BGN/USD BGN/PLN 1,614 0,512 1,638 0,516 1,627 0,503 1,601 0,498 ródło: na podstawie danych Narodowego Banku Bułgarii Nowa lewa, podobnie jak wcze niej stara, dzieli si na sto stotinek. W obiegu znajduj si banknoty o nominałach 1, 2, 5, 10, 20 i 50 BGN oraz monety o warto ci 1, 2, 5, 10, 20 i 50 stotinek. Prawo dewizowe Transakcje zagraniczne regulowane s ustaw „Prawo dewizowe”, opublikowan w Gazecie Pa stwowej nr 83 z roku 1999, która weszła w ycie 1 stycznia 2000 roku (wraz z pó niejszymi nowelizacjami). Ustawa dokonała liberalizacji obrotów bie cych, zgodnie z artykułem VIII ogólnych obowi zków członków MFW. Regulacje prawa dewizowego kieruj si zasad wolno ci działa , zawierania transakcji i dokonywania płatno ci. Zarówno osoby krajowe, jak i zagraniczne mog posiada w dowolnym banku w Bułgarii dowoln ilo kont w dowolnej walucie. Obywatele Bułgarii oraz obcokrajowcy mog wywozi z Bułgarii dowoln ilo waluty krajowej. Wywóz waluty krajowej powy ej 5000 BGN lub równowarto ci tej kwoty w walucie obcej podlega 54 Finanse publiczne oraz sektor bankowy i ubezpieczeniowy zgłoszeniu na granicy celnej. Wywóz kwot przekraczaj cych równowarto 25 tysi cy BGN wymaga dodatkowo wskazania ródeł pochodzenia tych rodków pieni nych oraz przedstawiania przez osob dokonuj c wywozu, certyfikatu wła ciwego urz du podatkowego o braku zaległo ci podatkowych. Płatno ci zagraniczne przedsi biorstw oraz osób prowadz cych indywidualn działalno gospodarcz mog by dokonywane jedynie za pomoc przelewów bankowych. Przelewy zagraniczne w ramach obrotu bie cego (import towarów i usług, transport, odsetki i raty kapitałowe, szkolenie, ubezpieczenia, usługi medyczne oraz w ramach innych, okre lonych przepisami transakcji) musz by poparte dokumentacj , z której wynika potrzeba i cel realizacji płatno ci. Przelewy zagraniczne na kwoty przekraczaj ce 25 tysi cy BGN powinny dodatkowo obejmowa dokumentacj wymagan przez Narodowy Bank Bułgarii. System bankowy Bank Centralny System bankowy w Bułgarii nadzorowany jest przez Narodowy Bank Bułgarii, pełni cy funkcje banku centralnego. NBB jest niezale n instytucj pa stwow , podległ jedynie Zgromadzeniu Narodowemu, które wybiera prezesa NBB oraz, na wniosek prezesa, jego trzech zast pców. Działalno i zadania NBB okre la ustawa o Narodowym Banku Bułgarii, opublikowana w Gazecie Pa stwowej nr 46 z 1997 roku, z pó niejszymi zmianami. Narodowy Bank Bułgarii powstał w roku 1879. Głównym jego celem jest utrzymanie stabilno ci waluty narodowej, lewa, poprzez wdra anie odpowiedniej polityki i sprawnego systemu płatno ci. Po wprowadzeniu systemu currency board 1 lipca 1997 roku, liczba instrumentów polityki monetarnej znajduj cych si w dyspozycji NBB uległa znacznemu zmniejszeniu. Kurs wymiany jest okre lony ustawowo w sposób sztywny i wynosi 1,95583 BGN za 1 EUR. Narodowy Bank Bułgarii reguluje i nadzoruje krajowy system bankowy, maj c na celu zapewnienie stabilno ci systemu. NBB wydaje licencje na prowadzenie działalno ci bankowej, przeprowadza kontrole i zbiera informacje od pozostałych banków. Inne instytucje finansowe równie podlegaj licencjonowaniu i kontroli NBB. Ponadto, Narodowy Bank Bułgarii kontroluje transakcje i rozliczenia innych banków dotycz ce pa stwowych papierów warto ciowych. NBB administruje Depozytem Pa stwowych Papierów Warto ciowych oraz kontroluje działalno Centralnego Depozytu Papierów Warto ciowych. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 55 Banki komercyjne Na koniec kwietnia 2006 roku działały w Bułgarii 34 banki komercyjne. Dwadzie cia osiem z nich posiadało koncesj na prowadzenie działalno ci mi dzynarodowej. Pozostałych sze banków stanowiło oddziały banków zagranicznych. Lista banków prowadz cych działalno w Bułgarii została zamieszczona w zał czniku nr 13. Po kryzysie finansowym w latach 1995-1997, kiedy 17 instytucji bankowych ogłosiło upadło , sektor bankowy powoli odbudowuje swoj wiarygodno . Bezpiecze stwo depozytów bankowych gwarantuje Ustawa o gwarancji depozytów bankowych, opublikowana w Gazecie Pa stwowej nr 49 z 1998 roku, z pó niejszymi zmianami. Obecnie, w przypadku bankructwa banku, ustawa gwarantuje pełn wypłat depozytów do wysoko ci 10 tysi cy BGN zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym. Obecna sytuacja finansowa banków jest relatywnie stabilna. Systematycznej poprawie ulegaj wska niki wypłacalno ci oraz rentowno ci. Wraz z pojawieniem si inwestorów zagranicznych wdra ane s równie nowoczesne instrumenty finansowe oraz odpowiednie standardy obsługi klienta. Na koniec lutego 2006 roku warto aktywów ogółem sektora bankowego wyniosła około 32,7 mld BGN (16,7 mld EUR) co oznaczało 30 % wzrost w porównaniu do tego samego okresu ubiegłego roku. W latach 2004-2006 utrzymywała si tendencja wzrostowa je li chodzi o warto i liczb kredytów udzielanych przedsi biorstwom. W lutym 2006 roku ł czna warto kredytów otrzymanych przez przedsi biorstwa oraz ludno wyniosła 18 mld BGN i była o ponad 28 % wy sza w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego. Warto podkre li , i najsilniejsz dynamik wzrostu charakteryzowały si kredyty dla ludno ci, których warto w okresie od lutego 2005 do lutego 2006 wzrosła o 48 % osi gaj c 6,5 mld BGN (stanowi one około 36 % kredytów ogółem udzielonych dla przedsi biorstw oraz ludno ci). Tak dynamicznej akcji kredytowej sprzyjał m.in. niski poziom stóp procentowych, rosn cy popyt konsumpcyjny i inwestycyjny oraz wzrost zaufania do sektora bankowego, b d cy m.in. funkcj generalnie poprawiaj cej si sytuacji gospodarczej i stabilizacji politycznej. 56 Finanse publiczne oraz sektor bankowy i ubezpieczeniowy Rys. 13: Struktura sektora bankowego według wielko ci aktywów (stan na koniec 2005 roku) DSK Bank 13,6% Bulbank 36,4% 10,4% United Bulgarian Bank HVB Bank Biochim Raiffeisenbank Bulgaria 9,7% 5,2% 7,7% 8,5% 8,6% First Investment Bank Postbank Pozostałe banki ródło: Narodowy Bank Bułgarii Modernizacja infrastruktury bankowej i wprowadzanie nowych usług i produktów post puje bardzo szybko, co potwierdza m.in. w dynamiczny wzrost transakcji bezgotówkowych. Według danych instytucji finansowej Borica, prowadz cej obsług płatno ci realizowanych za pomoc bankowych kart płatniczych, na koniec 2005 roku w Bułgarii funkcjonowało 13,9 tys. terminali elektronicznych oraz 2,3 tys. bankomatów, co stanowiło zdecydowany post p w stosunku do sytuacji sprzed roku, kiedy to terminali było 6,8 tys., za bankomatów 1,8 tys.. Równie wyra ny i pozytywny jest wzrost liczby znajduj cych si w obiegu kart bankowych. Na koniec 2005 roku było ich około 3,8 mln wobec 3,4 mln w 2004 roku. Proces prywatyzacji sektora bankowego został praktycznie zako czony. W 2004 roku został sprywatyzowany ostatni du y bank pa stwowy DSK Bank. Bardzo du e znaczenie w systemie bankowym posiada kapitał zagraniczny. Banki, w których dominuj inwestorzy zagraniczni maj około 85 % udział w ogólnej warto ci aktywów systemu bankowego. Istotnym czynnikiem stymuluj cym rozwój sektora jest systematyczny rozwój oferty kredytowej. Oprocentowanie kredytów denominowanych w euro jest nieznacznie ni sze w porównaniu do kredytów w BGN czy USD, co wynika m.in. z przyj tego mechanizmu currency board. Dla przykładu w marcu 2004 roku rednie miesi czne oprocentowanie kredytów dla przedsi biorstw krótkoterminowych denominowanych w euro wyniosło 6,99 % podczas gdy w USD – 8,79 %, za w BGN – 8,83 %. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 57 Tab. 11: redni miesi czny poziom oprocentowania kredytów denominowanych w BGN w bankach komercyjnych w okresie grudzie 2005 - marzec 2006 Kredyty krótkoterminowe Przedsi biorstwa Gospodarstwa domowe* gru-05 8,41 12,62 / 10,75 sty-06 8,91 12,94 / 11,00 lut-06 8,69 12,36 / 12,68 mar-06 8,83 12,24 / 13,74 * kredyty konsumenckie / kredyty hipoteczne Kredyty długoterminowe Przedsi biorstwa Gospodarstwa domowe* 9,78 10,55 / 6,88 9,94 11,04 / 6,70 9,58 10,69 / 7,07 9,19 10,37 / 6,68 ródło: Narodowy Bank Bułgarii System ubezpieczeniowy Nadzór nad sektorem ubezpiecze sprawuje utworzona w 2003 roku Komisja Nadzoru Finansowego prowadz ca zarazem nadzór nad instytucjami rynku kapitałowego, funduszami inwestycyjnymi i emerytalnymi. Istniej ce regulacje zostały ju w du ej mierze zharmonizowane z prawem Unii Europejskiej. Pod koniec 2005 roku na bułgarskim rynku ubezpiecze w sektorze pozaemerytalnym działało ponad 30 firm ubezpieczeniowych, z czego 18 w dziedzinie ubezpiecze maj tkowych i 11 w obszarze ubezpiecze na ycie. W 2005 roku anulowano licencje dwóch towarzystw ubezpieczeniowych – ZK ”HILDON” AD oraz MZK „EUROPA”. Rynek ubezpiecze maj tkowych szybko si rozwija. W 2005 roku w porównaniu z 2004 rokiem skumulowana warto zebranych składek była wy sza o 25 % ni w roku poprzedzaj cym. Ł czna warto zgromadzonych składek wyniosła w 2005 roku około 918 mln BGN wobec 733 mln BGN w 2004 roku. Najwi kszymi firmami na rynku s ZPAD DZI, Bulstrad, Allianz i Orel. Na poni szym rysunku przedstawiono udziały wiod cych firm w rynku ubezpiecze maj tkowych. Rys. 14: Struktura rynku ubezpiecze maj tkowych według zebranych składek w 2005 roku 15,5% 20,3% 5,0% 5,1% 6,0% 6,0% 15,2% 12,5% 14,5% ZPAD DZI OZ BULSTRAD ALLIANZ BULGARIA BUL INS ZK Lev ins AD VITOSHA ENERGY ARMEETS pozostali ródło: Stowarzyszenie Bułgarskich Firm Ubezpieczeniowych 58 Finanse publiczne oraz sektor bankowy i ubezpieczeniowy Sektor ubezpiecze na ycie w Bułgarii jest jeszcze słabo rozwini ty. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w warto ci składek zbieranych przez firmy ubezpieczeniowe działaj ce na tym rynku. Sytuacja ta wynika przede wszystkim z niskich dochodów mieszka ców, które w zdecydowanej wi kszo ci przeznaczane s na zakupy podstawowych dóbr. Pomimo niskich dochodów ludno ci rynek ubezpiecze na ycie rozwija si dosy dynamicznie. W 2005 roku zebrano składki o warto ci 147 mln BGN, co oznaczało istotny wzrost w porównaniu do 2004 roku (101 mln BGN). Warto składek jest jednak w Bułgarii znacznie ni sza w porównaniu z innymi krajami europejskimi, w których ubezpieczenia na ycie stanowi zazwyczaj 50 - 60 % całego sektora ubezpieczeniowego. Rys. 15: Struktura rynku ubezpiecze na ycie wg warto ci składek w 2005 roku 3,1% 5,2% 4,7% 30,7% 6,2% 6,5% 8,7% 9,9% 25,0% ZPAD DZI ALLIANZ BULGARIA LIFE OREL LIFE AIG Life Bulgaria BULSTRAD LIFE VITOSHA LIFE GRAVE BULGARIA DSK Garancia AD Life pozostali ródło: Stowarzyszenie Bułgarskich Firm Ubezpieczeniowych W latach 2002-2003 w Bułgarii trwały prace nad reform systemu emerytalnego i nowelizacj Kodeksu ubezpiecze społecznych, maj ce na celu stymulowanie rozwoju rynku ubezpiecze emerytalnych. Na koniec 2005 roku fundusze emerytalne zarz dzały ł cznymi zasobami o warto ci 1,1 mld BGN, co stanowiło wzrost o około 41 % w porównaniu do ubiegłego roku. Do najwi kszych firm w tym sektorze nale Occupational Funds Rodina, ING, LUKoil Garant, Nuton Sila i Bulgarian Pension Insurance Company. Szybko rozwijaj cym si segmentem rynku ubezpieczeniowego s równie ubezpieczenia zdrowotne, o ł cznej warto ci zebranych składek wynosz cej w 2005 roku ok. 6 mln EUR, wy szej w porównaniu z rokiem ubiegłym a o 80 %. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 59 Rynek kapitałowy Historia bułgarskiej giełdy papierów warto ciowych si ga 1907 roku, kiedy to przyj to Ustaw o giełdach, reguluj c zarówno rynek papierów warto ciowych jak i giełdy towarowe. Giełda działała równie w okresie mi dzywojennym. Regulacje prawne umo liwiaj ce powstanie obecnie istniej cego rynku papierów warto ciowych w Bułgarii powstały w roku 1991. W pocz tkowym okresie na bardzo słabo regulowanym rynku działało około dwudziestu giełd. Nowoczesne regulacje prawne umo liwiaj ce jego uporz dkowanie pojawiły si w uchwalonej w lipcu 1995 roku Ustawie o papierach warto ciowych, giełdach i funduszach inwestycyjnych, na mocy której powstała Komisja Papierów Warto ciowych i Giełd. Nast pn , kluczow dla rynku instytucj , Centralny Depozyt Papierów Warto ciowych, powołano do ycia w roku 1996. W ko cu pa dziernika 2000 roku utworzony został oficjalny indeks Giełdy Papierów Warto ciowych w Sofii – SOFIX. Znaczenie giełdy w gospodarce Bułgarii systematycznie ro nie. W ko cu marca 2006 roku jej kapitalizacja wyniosła 2,4 mld BGN, podczas gdy w analogicznym okresie poprzedniego roku osi gn ła 2,1 mld BGN. Jej udział w PKB wyniósł ok. 5,7 %. Wa nym czynnikiem wpływaj cym na wzrost znaczenia giełdy jest dokonuj ca si reforma systemu emerytalnego, zwi kszanie przez rz d emisji długu pokrywanej instrumentami generowanymi w krajowym systemie finansowym, wprowadzenie nowych regulacji zwi kszaj cych przejrzysto finansów notowanych przedsi biorstw (m.in. wprowadzenie mi dzynarodowych standardów rachunkowo ci), wprowadzenie elektronicznego systemu zlece COBOS oraz pojawianie si nowych prywatnych spółek, jak równie zwi kszenie ilo ci du ych transakcji prywatyzacyjnych dokonywanych poprzez giełd . Zagro eniem dla rozwoju mo e sta si koncentracja zainteresowania inwestorów na wybranej, małej ilo ci spółek o akceptowalnym poziomie płynno ci. Pa stwowa Komisja Papierów Warto ciowych Pa stwowa Komisja Papierów Warto ciowych (uprzednio Komisja Papierów Warto ciowych i Giełd) pełni rol regulatora rynku. Komisja jest niezale nym organem Rady Ministrów. Jej głównym zadaniem jest zapewnienie ochrony inwestorom oraz rozwój sprawnego i przejrzy cie funkcjonuj cego rynku giełdowego. 60 Finanse publiczne oraz sektor bankowy i ubezpieczeniowy Komisja reguluje i kontroluje: ofert publiczn i obrót papierami warto ciowymi, regulowane rynki papierów warto ciowych, Centralny Depozyt Papierów Warto ciowych, fundusze inwestycyjne, firmy zarz dzaj ce, po redników inwestycyjnych. Od marca 2003 roku zadania Komisji przej ła nowoutworzona Komisja Nadzoru Finansowego, która zajmuje si regulacj pozabankowego rynku usług finansowych – w tym rynku papierów warto ciowych. Funkcjonowanie rynku Rynek podstawowy akcji podzielony jest na trzy segmenty: A, B i C. Segmenty te ró ni si wymaganiami stawianymi emitentom, które w segmencie A s najwy sze, a w segmencie C najni sze. Minimalna wielko zlecenia to 1 akcja. Maksymalna dzienna zmiana ceny na rynku podstawowym wynosi +/– 15 %, a na rynku wolnym +/– 30 %. Ponadto, na rynku podstawowym handluje si jeszcze prawami poboru, skarbowymi papierami warto ciowymi, obligacjami komunalnymi oraz obligacjami przedsi biorstw. Sesje giełdowe odbywaj si od poniedziałku do pi tku: w godzinach 9.30 - 12.00 na rynku podstawowym i wolnym, w godzinach 12.00 - 13.00 dokonuje si transakcji blokowych, w godzinach 9.30 - 14.00 równolegle prowadzone s transakcje kwitami depozytowymi i instrumentami skarbowymi. W 2002 roku na rynku wolnym giełdy rozpocz to obrót tzw. instrumentami kompensacyjnymi (instrumenty te maj charakter obligacji i były emitowane w zwi zku z restytucj – kompensat za znacjonalizowanie maj tku). Struktura bran owa obrotów na Giełdzie Papierów Warto ciowych w Sofii przedstawiona jest na poni szym wykresie: 61 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Rys. 16: Struktura bran owa obrotów na Giełdzie Papierów Warto ciowych w Sofii w okresie kwiecie 2005 - kwiecie 2006 (BGN) 6,3% 4,9% 14,6% 6,8% 29,5% 9,1% transport i komunikacja budownictwo pozostałe bran e 28,8% usługi finansowe przemysł chemiczny handel przemysł papierniczy ródło: Giełda Papierów Warto ciowych w Sofii W połowie 2006 roku na giełdzie było notowanych ponad 300 spółek, w tym 38 na rynku podstawowym i pozostałe spółki na rynku wolnym. Obroty giełdy w Sofii według segmentów rynku w 2003 roku przedstawione zostały w zał czniku nr 15. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców V. 63 SYSTEM PODATKOWY W okresie ostatnich lat miały miejsce liczne zmiany w ustawach podatkowych. Główne z nich obj ły m.in. harmonizacj przepisów z prawem obowi zuj cym w Unii Europejskiej, integracj stawki dotychczasowego podatku dochodowego i podatku komunalnego, podwy szenie stawki amortyzacji dla niektórych dóbr inwestycyjnych, wprowadzenie 100 % warunkowego zwolnienia z podatku dochodowego i VAT jako jednej z zach t do podejmowania inwestycji oraz nowelizacj ordynacji podatkowej, która ma na celu m.in. ograniczenie szarej strefy. Podatki bezpo rednie Podatek dochodowy od przedsi biorstw Ustawa o podatku dochodowym od przedsi biorstw, opublikowana w Gazecie Pa stwowej Nr 115 z 1997 roku, z pó niejszymi zmianami, stanowi, e opodatkowaniu podatkiem dochodowym od przedsi biorstw podlegaj wszystkie przedsi biorstwa i spółki (równie nie posiadaj ce osobowo ci prawnej) oraz jednostki bud etowe. Na u ytek ustawy podatkowej przedsi biorstwo uwa ane jest za krajowe, je eli jest zarejestrowane w Bułgarii. Przedsi biorstwa krajowe płac podatek od całego uzyskanego dochodu, natomiast przedsi biorstwa zagraniczne – od dochodu pochodz cego ze ródeł w Bułgarii. Tym niemniej, bułgarskie oddziały firm zagranicznych uznawane s za przedsi biorstwa krajowe. W przeszło ci stawka podatku dochodowego była zró nicowana, w zale no ci od dochodu uzyskiwanego przez przedsi biorstwo. Dla podmiotów o dochodzie do opodatkowania nie przekraczaj cym 50.000 BGN stawka była ni sza. W ostatnich latach Bułgaria konsekwentnie wyrównuje i obni a stawki podatku dochodowego od przedsi biorstw, jak to przedstawiono na rysunku poni ej. Od 2002 roku obowi zuje jednolita stawka podatku dochodowego. 64 System podatkowy Rys. 17: Stawki podatku dochodowego od przedsi biorstw w latach 2000-2006 (%) 30 25 Dochód do opodatkowania powy ej 50.000 BGN Dochód do opodatkowania do 50.000 BGN 25,0 23,5 20,0 20 20,0 19,5 15,0 15,0 15,0 15,0 15 10 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ródło: Ministerstwo Finansów Bułgarii W 2005 roku stawka podatku CIT została obni ona do poziomu 15,0 % – jednego z najni szych w Europie. Organizacja gier hazardowych wył czona jest z zasad ogólnych. Firmy zajmuj ce si działalno ci w tej bran y opodatkowane s w zale no ci od rodzaju gier, jakie organizuj , stawk wynosz c 8 % lub 12 % procent. Dochód do opodatkowania to przychód uzyskany ze sprzeda y zakładów, losów itp. Ustawa o podatku dochodowym od przedsi biorstw nakłada równie podatek na niektóre wydatki przedsi biorstw zaliczane w koszty: 1. Wydatki na uroczysto ci, promocje i inne koszty reprezentacji, jak równie upominki firmowe na których nie znajduje si nazwa danej firmy, ani jej znak firmowy, darowizny i sponsoring zaliczone w koszty opodatkowane s według stawki 25 %. 2. Wydatki socjalne ponoszone przez pracodawców, wydatki na utrzymanie, naprawy i paliwo dla samochodów, w przypadkach innych, ni wykorzystanie zawodowe oraz wydatki na dodatkowe, dobrowolne ubezpieczenie emerytalne, społeczne i zdrowotne opodatkowane s według stawki 20 %. Nale y jednak zauwa y , e wydatki na ubezpieczenie zwi zane ze specyficznym ryzykiem miejsca pracy lub wykonywanego zawodu, obligatoryjne z mocy prawa, nie s opodatkowane. Opodatkowanie dywidend. Dywidendy otrzymywane przez przedsi biorstwa krajowe nie podlegaj opodatkowaniu podatkiem od dywidend. Dywidendy wypłacane przez przedsi biorstwa lokalne bułgarskim osobom fizycznym oraz pewnym rodzajom instytucji charytatywnych s opodatkowane podatkiem od dywidend w wysoko ci 7 %. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 65 Dywidendy wypłacane przez przedsi biorstwa lokalne udziałowcom / akcjonariuszom zagranicznym podlegaj opodatkowaniu podatkiem od dywidend w wysoko ci 15 % chyba, e dwustronne umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania stanowi inaczej. Zapasy na koniec roku musz by wycenione według ni szej z nast puj cych warto ci: warto rynkowa i warto ksi gowa na dzie sporz dzania bilansu. Zyski kapitałowe stanowi dochód przedsi biorstwa i opodatkowane s na równi z innymi dochodami podatkiem dochodowym. Ró nice kursowe raportowane s w bilansie i uj te w wyliczeniach zysku do opodatkowania. Dochód ze ródeł zagranicznych uzyskany przez podmioty krajowe i oddziały podmiotów zagranicznych wliczony jest do dochodu do opodatkowania podatkiem od przedsi biorstw. Podmioty krajowe mog korzysta z kredytu podatkowego w stosunku do dochodów otrzymywanych ze ródeł zagranicznych opodatkowanego zagranic . Kredyt podatkowy ograniczony jest do wysoko ci zobowi zania podatkowego w Bułgarii, które zostałoby nało one, gdyby dochód pochodził ze ródeł krajowych. Wobec dochodów pochodz cych ze ródeł znajduj cych si w pa stwach, z którymi Bułgaria podpisała umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, stosuje si przepisy przewidziane w danej umowie. Nie podzielony zysk oddziałów zagranicznych bułgarskiego przedsi biorstwa krajowego nie jest opodatkowany. Amortyzacja. Od stycznia 2003 roku przedsi biorstwa s zobowi zane do przygotowywania planu amortyzacji dla celów podatkowych, który mo e ró ni si od kalkulacji wykorzystywanej dla potrzeb rachunkowo ci. Amortyzacja jest w planie amortyzacji liczona metod liniow . Przykładowe roczne stawki amortyzacji dla wybranych grup rodków trwałych s nast puj ce: I budynki i budowle, linie telekomunikacyjne – 4 %; II maszyny i urz dzenia – 30 % lub 50 % (wy sza stawka jest stosowana w przypadku nowych inwestycji); III rodki transportu, pojazdy u ytkowe – 10 %; IV komputery, oprogramowanie – 50 %; V (samochody) – 25 %; VI (pozostałe aktywa) – 15 %. Straty mo na odpisywa przez pi , a w przypadku banków przez dziesi lat. Odpisywanie strat ze ródeł zagranicznych jest jednak ograniczone. Rozliczenia z zagranicznymi podmiotami powi zanymi mog by korygowane przez władze podatkowe, je li nie s one prowadzone na zasadach rynkowych. 66 System podatkowy Ulgi podatkowe. Bułgaria oferuje szereg zach t inwestycyjnych w postaci zwolnie od podatku dochodowego zach caj ce do inwestycji w gminach o wysokiej stopie bezrobocia przekraczaj cej 50 % (lista gmin, w których lokalizacja inwestycji upowa nia do ubiegania si o zwolnienia podatkowe, jest zatwierdzana ka dego roku przez Ministra Finansów). Obejmuj one m.in.: (1) 100 % zwolnienie z podatku dochodowego. Warunkiem uzyskania zwolnienia jest spełnienie m.in. nast puj cych warunków: uruchomienie działalno ci produkcyjnej, siedziba firmy oraz aktywa produkcyjne s zlokalizowane w granicach administracyjnych danej gminy (znajduj cej si na li cie gmin o wysokiej stopie bezrobocia), w danym roku kalendarzowym uzyskania zwolnienia przedsi biorstwo wnioskuj ce nie posiadało adnych zaległo ci z tytułu podatków i ubezpiecze społecznych. Zwolnienie podatkowe jest udzielane na okres 5 lat. Kwota zwolnienia z ksi gowego punktu widzenia traktowana jest jako rezerwa. (2) Zwolnienie z podatku dochodowego w wysoko ci 10 % warto ci inwestycji. Warunkiem uzyskania zwolnienia jest spełnienie m.in. nast puj cych warunków: warto maj tku nieprodukcyjnego (warto ci niematerialne i prawne – licencje, patenty, know-how) nie mo e przekroczy 25 % kosztów nabycia rzeczowego maj tku trwałego, nabyte aktywa nie mog by zbyte przez co najmniej okres 5 lat. Zwolnienie podatkowe jest udzielane na okres 5 lat. W przypadku du ych inwestycji o warto ci powy ej 36 mln EUR (okre lanych jako Klasa I inwestycji) przedsi biorstwo mo e uzyska wsparcie na budow /rozbudow infrastruktury niezb dnej, eby zapewni dost p do danej lokalizacji. Wsparcie to jest realizowane w formie finansowania danej budowy/rozbudowy ze rodków Ministerstwa Gospodarki i Energetyki. Wszystkie przedsi biorstwa, w tym równie inwestuj ce kwoty ni sze ni 36 mln EUR mog ubiega si o wsparcie administracyjne ze strony Agencji Inwestycji Zagranicznych (InvestBulgaria Agency) polegaj ce na załatwianiu wszelkiego rodzaju zezwole jak równie udzielaniu im pomocy w zakresie nabywania nieruchomo ci. Dodatkowo przedsi biorstwa mog ubiega si o ró nego rodzaju dofinansowanie na tworzenie miejsc pracy i szkolenia (np. pokrycie kosztów ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego przez Agencj ds. Zatrudnienia przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej). BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 67 Podatek od nieruchomo ci Wła ciciele nieruchomo ci obowi zani s w wysoko ci 0,15 % ich warto ci. płaci podatek od nieruchomo ci Podatek dochodowy od osób fizycznych Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych stanowi, e opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegaj wył cznie osoby fizyczne, krajowe i zagraniczne oraz niektóre osoby prawne, do których si ona stosuje. Osoby krajowe w rozumieniu ustawy to, niezale nie od obywatelstwa, osoby, które na stałe zamieszkuj w Bułgarii oraz osoby, które mieszkaj w Bułgarii wi cej ni 183 dni w okresie 365-dniowym. Osoby krajowe podlegaj obowi zkowi podatkowemu od cało ci swoich dochodów. Osoby zagraniczne, s to osoby inne, ni wy ej okre lone osoby krajowe. Podlegaj one obowi zkowi podatkowemu od dochodów osi gni tych ze ródeł w Bułgarii. Eksperci zagraniczni, jak równie osoby zagraniczne przebywaj ce w Bułgarii w celu kształcenia si lub leczenia opodatkowane s od dochodów osi gni tych ze ródeł w Bułgarii, bez wzgl du na ich okres pobytu. Dochód ze ródeł w Bułgarii Ka dy dochód osoby fizycznej, wynikaj cy z prowadzenia działalno ci gospodarczej na terytorium Bułgarii uznawany jest za pochodz cy ze ródeł w Bułgarii. Przyjmuje si , e osoba prowadzi działalno gospodarcz na terytorium Bułgarii, je eli: posiada stały zakład lub trwał baz w Bułgarii, zleciła lub wykonała zlecenie na terytorium Bułgarii, bez wzgl du na to, czy odbyło si to osobi cie, czy te za po rednictwem prokurenta, agenta, b d w inny sposób. Na potrzeby ustawy „stały zakład” oznacza konkretn posesj , poprzez któr zagraniczne przedsi biorstwo prowadzi, w cało ci lub cz ciowo, swoj działalno w Bułgarii. Poj cie to obejmuje: miejsce zarz dzania, oddział, biuro, studio, zakład produkcyjny, fabryk , warsztat, sklep, magazyn, w którym prowadzona jest działalno handlowa, instalacj , plac budowy, kopalni , szyb, kamieniołom itp., jak równie prowadzenie działalno ci gospodarczej przez prokurenta lub agenta uprawnionego do zawierania kontraktów na rzecz osób zagranicznych. „Trwała baza” oznacza konkretn posesj , poprzez któr fizyczna osoba zagraniczna wiadczy, w cało ci lub cz ciowo, niezale ne usługi lub działa w wolnym zawodzie. 68 System podatkowy Równie ka dy dochód uzyskiwany tytułem umowy o prac lub wynikaj cy ze wiadczenia usług uznawany jest za pochodz cy ze ródeł w Bułgarii, je eli praca była wykonywana, a usługi wiadczone na terytorium kraju, bez wzgl du na ródło zapłaty. Ponadto, dochody uzyskane w wyniku korzystania z nieruchomo ci i zyski kapitałowe otrzymane ze sprzeda y nieruchomo ci poło onych w Bułgarii, dochody uzyskane z transakcji obejmuj cych udziały krajowych przedsi biorstw i dochody z transakcji papierami warto ciowymi – tak e stanowi dochody ze ródeł w Bułgarii. Dochód zwolniony z podatku (wybrane pozycje) Z podatku zwolnione s , mi dzy innymi, nast puj ce dochody: ze sprzeda y b d zamiany niektórych rodzajów nieruchomo ci (np. mieszkania i domy) i rodków transportu, przy spełnieniu pewnych warunków, ze sprzeda y b d zamiany ruchomo ci, za wyj tkiem rodków transportu, ze sprzeda y papierów warto ciowych (akcje, udziały, itp.), wiadczenia wynikaj ce z obowi zkowego ubezpieczenia emerytalnego, zdrowotnego i społecznego, z odsetek od depozytów bankowych, funduszy inwestycyjnych, obligacji, akcji i udziałów, z transakcji akcjami i prawami do akcji spółek publicznych dokonywanych na regulowanym bułgarskim rynku giełdowym, zasiłki socjalne i zasiłki dla bezrobotnych, z wygranych na loterii, z dzier awy ziemi rolnej. Wszystkie dochody nie wymienione w ustawie jako wolne od podatku podlegaj opodatkowaniu. Podobnie jak w prawie polskim, istnieje cały szereg odlicze od dochodu do opodatkowania, obejmuj cych, miedzy innymi, dochody opodatkowane podatkiem ryczałtowym, składki na ubezpieczenie emerytalne i zdrowotne, ustawowe odliczenia stosowane do dochodów uzyskiwanych z umów innych, ni umowa o prac , etc. Skala podatkowa Uzyskany dochód do opodatkowania po uwzgl dnieniu wszelkich zwolnie i odlicze , opodatkowywany jest według progresywnej skali podatkowej, która w roku 2006 przedstawia si nast puj co: BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 69 Tab. 12: Progi podatkowe w podatku dochodowym w 2006 roku Roczny dochód do opodatkowania w BGN do 2160 (1104 EUR) od 2160 do 3000 (1534 EUR) od 3000 do 7200 (3681 EUR) ponad 7200 Podatek nie opodatkowany 20 % od dochodu przekraczaj cego 2160 BGN 168 BGN (86 EUR) + 22 % od dochodu przekraczaj cego 3000 BGN 1092 BGN (558 EUR) + 24 % od dochodu przekraczaj cego 7200 BGN ródło: Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych Warto te zwróci uwag , e niektóre rodzaje działalno ci gospodarczej prowadzonej na mał skal opodatkowane s podatkiem ryczałtowym, zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jego wysoko zwi zana jest cz sto z wielko ci posiadanych aktywów. Na przykład dla hoteli i moteli s to kwoty „od łó ka”, za dla lokali oferuj cych jedzenie i/lub działalno rozrywkow „od miejsca” – w zale no ci od kategorii. Z kolei przy ustalaniu wysoko ci podatku od działalno ci handlowej bierze si pod uwag powierzchni , rodzaj prowadzonej działalno ci oraz lokalizacj . Podatki po rednie Podatek VAT Ustawa o podatku od warto ci dodanej (Ustawa o VAT) opublikowana w Gazecie Pa stwowej nr 153 z 1998 roku obowi zuje, z pó niejszymi zmianami, od 1 stycznia 1999 roku. Ustawa ta w znacznej mierze jest zgodna z wymogami okre lonymi w Szóstej Dyrektywie Unii Europejskiej o VAT. Ustawa przewiduje dwie stawki VAT: Stawk 0 % dla eksportu (oraz dla dóbr z importu na potrzeby reeksportu) oraz stawk 20 % dla opodatkowanych towarów i usług, w tym tak e importowanych. Rejestracja Ka dy podmiot, zarówno osoba prawna, jak i fizyczna, krajowa i zagraniczna, który osi gn ł przychód podlegaj cy opodatkowaniu w wysoko ci przekraczaj cej 50.000 BGN (ok. 26 tys. EUR) (bez uwzgl dnienia przychodów z eksportu) w okresie poprzedzaj cych 12 miesi cy jest zobowi zany do zarejestrowania si jako płatnik VAT. Zgodnie z ustaw podmioty te musz zosta zarejestrowane bez wzgl du na to, czy posiadaj stały zakład w Bułgarii i czy ich działalno jest prowadzona/ 70 System podatkowy kontynuowana w oparciu o trwał baz w Bułgarii. Od 2005 roku zagraniczne osoby fizyczne lub prawne wiadcz ce wybrane usługi (np. doradcze, dostarczanie danych) nie s zobligowane do zarejestrowania si jako płatnik VAT. Podmioty, których przychód wraz z przychodami z eksportu znajdował si w granicach 25.000-50.000 BGN lub podmioty których kapitał zarejestrowany wynosi przynajmniej 500.000 BGN (tylko na okres 3 lat je eli dany podmiot nie osi gnie przychodów na poziomie 50.000 BGN) mog dobrowolnie zarejestrowa si jako płatnicy VAT. Płatno ci podatku VAT na rzecz skarbu pa stwa oraz zwrot podatku płatnikom dokonywane s wył cznie w walucie bułgarskiej. Płatnicy zobowi zani s dokonywa płatno ci w okresie 14 dni po zako czeniu okresu rozliczeniowego. W przypadku wyrejestrowania, płatno nale na za ostatni okres musi by dokonana w przeci gu 30 dni od zako czenia wyrejestrowania. Zwrot podatku VAT Podatek VAT do zwrotu mo e by odliczony od nale nego podatku VAT, jak równie od innych zobowi za wzgl dem skarbu pa stwa. Odliczenia dokonuje si w okresie czterech miesi cy od okresu, w którym wyst pił podatek VAT do zwrotu. Je eli po upływie tego czasu nadal wyst puje podatek VAT do zwrotu, zwrot dokonywany jest w przeci gu 45 dni. Eksporterzy otrzymuj zwrot podatku VAT w ci gu 30 dni, pod warunkiem, e nie posiadaj bie cych zobowi za wobec skarbu pa stwa. Za eksporterów uwa a si podmioty, których warto eksportu stanowi ponad 30 % warto ci sprzeda y ogółem. W przypadku nie-eksporterów okres zwrotu podatku mo e by w praktyce znacznie dłu szy. Zwolnienia z podatku VAT Ustawa przewiduje nast puj ce rodzaje zwolnie : 1. Dostawy dokonywane poza terytorium Bułgarii; 2. Dostawy towarów do składów celnych, w ramach odpowiedniej procedury celnej. Zwolnione z VAT s , mi dzy innymi: przekazanie praw własno ci oraz ograniczonych praw własno ci do ziemi, usługi finansowe, usługi ubezpieczeniowe, wynajem budynków i ich cz ci, pod warunkiem, e jest to wynajem na cele mieszkaniowe, BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 71 transfer działaj cego przedsi biorstwa lub jego cz ci, zgodnie z Ustaw o prywatyzacji, wiadczenie doradztwa prawnego przez zarejestrowanych adwokatów zgodnie z Ustaw o adwokaturze i usług zgodnie z Ustaw o notariacie, usługi w zakresie uprawy ziemi wykonywane przez spółdzielnie za pomoc sprz tu spółdzielni, pod warunkiem, e grunt ten stanowi własno członka spółdzielni, dostawy zbo a w charakterze czynszu dzier awnego w naturze za korzystanie z gruntu, zakłady o charakterze hazardowym oraz inne formy hazardu, darowizny na rzecz instytucji charytatywnych. Eksport towarów i usług Eksport towarów i usług podlega opodatkowaniu podatkiem od warto ci dodanej według stawki zerowej. Na u ytek ustawy o VAT eksport towarów oznacza ich eksport za granic lub do stref wolnocłowych, składów wolnocłowych i sklepów wolnocłowych. Dostawy do składów celnych nie s traktowane jako eksport. Szereg usług zwi zanych z transportem mi dzynarodowym uznawana jest za usługi eksportowe. Obejmuj one, mi dzy innymi: usługi spedycyjne, sprzeda biletów na loty mi dzynarodowe, usługi zwi zane z powy sz sprzeda . Przetwarzanie towarów importowanych, które nast pnie s re-eksportowane, równie opodatkowane jest według stawki zerowej. W przypadku, kiedy towary przeznaczone na eksport zostały sprzedane, lecz nie zostały fizycznie wyeksportowane do ko ca miesi ca kalendarzowego nast puj cego po miesi cu, w którym miało miejsce wynikaj ce ze sprzeda y przeniesienie własno ci, eksporterzy zobowi zani s dolicza i płaci VAT w wysoko ci 20 %. Po faktycznej realizacji eksportu zapłacony podatek VAT powinien zosta zwrócony eksporterowi, brak jest jednak zapisów precyzuj cych, jak ten proces ma wygl da w praktyce. 72 System podatkowy Preferencyjne traktowanie VAT w imporcie Od 1 stycznia 2003 roku VAT naliczany w imporcie mo e zosta pobrany i zatrzymany przez importera (0 % stawka VAT) pod warunkiem, i spełni on ł cznie nast puj ce warunki: zakupy s realizowane na potrzeby projektu inwestycyjnego zatwierdzonego przez Ministra Finansów, jest on płatnikiem VAT, otrzymał odpowiednie zezwolenie Ministra Finansów. Projekt inwestycyjny zatwierdzany przez Ministra Finansów powinien spełnia nast puj ce warunki: okres realizacji projektu – do dwóch lat, warto inwestycji – ponad 10 mln BGN (5,1 mln EUR) wydatkowanych w dwuletnim okresie, powstanie 50 nowych miejsc pracy, mo liwo sfinansowania przez inwestora realizacji projektu oraz pó niejszej działalno ci uruchomionej na jego podstawie. Dla przykładu w 2003 roku zostały zatwierdzone dwa projekty inwestycyjne, w przypadku których Ministerstwo Finansów zastosowało preferencyjne traktowanie. Były to projekty firm Sofia Med (obj ł 35 mln EUR importu maszyn i urz dze i zagwarantował utworzenie 200 nowych miejsc pracy) oraz Drujba AD (import pieca i maszyn na potrzeby fabryki szkła płaskiego; 21 mln EUR; 144 nowych miejsc pracy). Zwrot podatku VAT dla zagranicznych osób prawnych W Bułgarii zwrot podatku VAT dla zagranicznych osób prawnych reguluje Zarz dzenie Nr 1 Ministerstwa Finansów z dnia 28.03.2001 opublikowane w Gazecie Pa stwowej (Dyr awen Westnik – DW) Nr 33 z 04.04.2001 z pó niejszymi zmianami. Zostało ono wydane na podstawie Ustawy o podatku od warto ci dodanej (opubl. w DW 153/23.12.1998 z pó niejszymi zmianami i uzupełnieniami). Prawo do zwrotu podatku VAT maj mi dzy innymi zagraniczne osoby prawne z Polski, które spełniaj m.in. nast puj ce warunki: nie posiadaj na terytorium Bułgarii własnego obiektu (firmy, oddziału, przedstawicielstwa handlowego itp., za po rednictwem którego wykonuj w cało ci lub cz ciowo działalno gospodarcz ), nie dokonuj dostaw z miejscem realizacji na terytorium Bułgarii, s zarejestrowane jako płatnicy VAT w kraju, w którym znajduje si ich siedziba stała lub adres dyrekcji. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 73 Zwrot podatku przysługuje w odniesieniu do usług: 1. zwi zanych z udziałem w konferencjach, seminariach, kongresach, sympozjach itp., 2. zwi zanych z udziałem w wystawach, targach itp., 3. transportowych, 4. zwi zane z nauk i podnoszeniem kwalifikacji, 5. hotelarskich, 6. marketingowych i reklamowych, 7. remontowo-serwisowych oraz wiadczonych przy zastosowaniu rodków transportu (z wył czeniem samochodów osobowych), traktorów i samoporuszaj cych si maszyn (z wyj tkiem materiałów), przy czym usługi musz by opłacone drog bankow . Podatek VAT (min. 500 BGN tj. ca 250 EUR rocznie) zwracany jest zagranicznej osobie prawnej za po rednictwem upowa nionego agenta bułgarskiego, po zło eniu nast puj cych dokumentów: 1. wniosku osoby zagranicznej o zwrot podatku VAT wypełnionego na zatwierdzonym formularzu, 2. deklaracji, e osoba nie posiada na terytorium Bułgarii przedstawicielstwa handlowego lub oddziału, 3. dokumentu stwierdzaj cego, e jest on podatnikiem podatku VAT (przetłumaczony i oficjalnie zalegalizowany), 4. oryginalnych dokumentów b d cych podstaw do dania zwrotu VAT, 5. pisemnego upowa nienia agenta do ka dego wniosku o zwrot. Nale ny podatek jest zwracany w pełnej wysoko ci w bułgarskich lewa, na konto w bułgarskim banku, podane we wniosku, w terminie 6 miesi cy od daty zło enia wniosku. Niesłusznie wypłacony podatek podlega zwrotowi ł cznie z odsetkami. Wnioskodawca i agent s odpowiedzialni solidarnie za zwrot podatku w nieprawidłowej lub nienale nej kwocie. Zwrot podatku VAT nast puje w okresie od 1.01. do 30.06. w roku nast pnym po roku, w którym nast piło prawo do zwrotu. Niezale nie od powy szego, je eli wysoko podatku wyniesie ponad 1000 BGN (ok. 513 EUR) w skali roku, osoba prawna mo e ubiega si o jego zwrot w okresach kwartalnych, składaj c wniosek w miesi cu nast puj cym po kwartale. Natomiast je eli warto podatku przekroczy w skali jednego miesi ca 500 BGN, zachodzi mo liwo ubiegania si o jego zwrot w ci gu kwartału nast puj cego po miesi cu, w którym nast piło przekroczenie tego limitu. 74 System podatkowy Zwrot podatku VAT osobom fizycznym Osoby fizyczne mog ubiega si o zwrot podatku VAT, je eli zakupiły na potrzeby własne w sklepach uprawnionych do sprzeda y z podatkiem VAT towar, o warto ci wynosz cej ł cznie z podatkiem ponad 100 BGN (ok. 52 EUR), uj ty w jednej fakturze podatkowej. W tym celu nale y wypełni formularz stanowi cy wniosek o zwrot podatku VAT, który mo na otrzyma w sklepie, a towar powinien by wywieziony z Bułgarii w okresie do 3 miesi cy od daty faktury podatkowej. Sklepy uprawnione do sprzeda y z podatkiem VAT s oznaczone na witrynie niebieskoczerwonym logo TAX BACK. Przy wyje dzie osoba fizyczna uzyskuje od celnika podpis i piecz tk na wniosku, po przedstawieniu faktury i towaru, co uprawnia j do otrzymania zwrotu podatku VAT od agenta. W chwili obecnej funkcjonuje biuro zwrotu podatku VAT na lotnisku w Sofii, a przewidywane jest utworzenie takich punktów na wszystkich przej ciach granicznych. Tam, gdzie brak jest agentów zwracaj cych podatek lub turysta wyje d a poza godzinami ich pracy, dokumenty mo na wrzuci do specjalnej skrzynki pocztowej agenta przed wyjazdem z Bułgarii. Podatek akcyzowy Podatek akcyzowy regulowany jest Ustaw o podatku akcyzowym, opublikowan w Gazecie Pa stwowej nr 16 z 1999 roku, z pó niejszymi zmianami. Jest on nakładany na towary i usługi wymienione w taryfie podatku akcyzowego, je eli: s one podmiotem transakcji dokonywanych w Bułgarii, lub stanowi podmiot transakcji transgranicznych, przy wwozie z zagranicy do Bułgarii. Podatkiem akcyzowym obło one s nast puj ce towary: napoje spirytusowe (ł cznie z piwem ale wył czaj c wino), wyroby tytoniowe, kawa, herbata, niektóre rodzaje samochodów osobowych, benzyna, oleje, gaz, maszyny i urz dzenia do gier hazardowych. Ustawa przewiduje zwrot podatku akcyzowego w przypadku eksportu towarów, je eli znaki akcyzy zostały przez producentów zakupione, lecz niewykorzystane i w podobnych sytuacjach. Przykładowe stawki podatku akcyzowego zostały zamieszczone w zał. nr 11. 75 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców VI. PROWADZENIE DZIAŁALNO CI GOSPODARCZEJ Zakładanie firmy z kapitałem zagranicznym Zakładanie i rejestracj firm Jedynie spółki zarejestrowane S to: spółka jawna, spółka z ograniczon odpowiedzialno w Bułgarii reguluj przepisy Kodeksu Handlowego. na podstawie tego kodeksu s spółkami handlowymi. komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka ci i spółka akcyjna. Jak wskazuje praktyka, spółka z ograniczon odpowiedzialno ci i spółka akcyjna s najdogodniejszymi formami do prowadzenia działalno ci gospodarczej przez przedsi biorstwa zagraniczne w Bułgarii. Bułgarskie prawo nie stanowi ogranicze co do wielko ci udziału podmiotów zagranicznych w kapitale zakładowym. Procedury zało enia i rejestracji spółki z ograniczon odpowiedzialno ci i spółki akcyjnej zostały przedstawione poni ej. W ka dym przypadku nale y pami ta , e wszelkie dokumenty składane przy rejestracji spółki, je eli nie s sporz dzone w j zyku bułgarskim, musz zosta przetłumaczone i zalegalizowane. Oznacza to, e dany dokument musi by : a) potwierdzony notarialnie, b) zalegalizowany w Ministerstwie Spraw Zagranicznych danego kraju, c) potwierdzony w bułgarskim Wydziale Konsularnym, w celu wykonania legalizacji tłumaczenia na j zyk bułgarski. Charakterystyka i rejestracja s dowa spółki z ograniczon wymagane dokumenty odpowiedzialno ci - Spółka z ograniczon odpowiedzialno ci jest spółk prawa handlowego, której kapitał tworzony jest poprzez udziały jej członków (udziałowców). W spółce tej odpowiedzialno udziałowców jest ograniczona do wysoko ci posiadanego udziału. Spółka z ograniczon odpowiedzialno ci mo e by zało ona przez jedn lub wi cej osób, w tym równie zagraniczne osoby fizyczne i prawne. Minimalny kapitał zakładowy wynosi 5.000 BGN (2.557 EUR). Minimalna warto nominalna udziału wynosi 10 BGN. Przed rejestracj spółki wniesione musi by przynajmniej 70 % jej kapitału. Udziały mog by wnoszone zarówno w gotówce, jak i w formie rzeczowej. Statutowymi organami spółki z ograniczon odpowiedzialno ci s zgromadzenie ogólne wspólników, które musi si odbywa przynajmniej raz w roku, oraz jej kierownik/kierownicy. 76 Prowadzenie działalno ci gospodarczej 1. Podstawowym dokumentem jest umowa spółki, która musi by podpisana przez wszystkich jej zało ycieli. Umowa nie musi by legalizowana, je eli jest sporz dzona w j zyku bułgarskim. Je eli jest sporz dzona w innym j zyku musi by potwierdzona notarialnie, zalegalizowana w Ministerstwie Spraw Zagranicznych danego kraju i potwierdzona w bułgarskim Wydziale Konsularnym, w celu wykonania legalizacji tłumaczenia na j zyk bułgarski. 2. Za wiadczenie z bułgarskiego banku handlowego o warto ci wpłaconego kapitału zało ycielskiego (nale y wnie minimum 70 % kapitału zało ycielskiego). 3. Decyzja organu kierowniczego udziałowca – osoby prawnej o tworzeniu nowej spółki, potwierdzona i zalegalizowana jw. Decyzja powinna by podpisana przez osoby upowa nione do reprezentowania spółki, zgodnie z wyci giem z rejestru handlowego (punkt 11 jak ni ej). W decyzji wymienia si nazw , siedzib , adres zarz du i kapitał nowej spółki, jak te wielko ci udziałów. Oczywi cie, dane te musz by identyczne z danymi wymienionymi w umowie spółki. 4. Protokół zało ycielski, podpisany przez zało ycieli. 5. Deklaracja kierownika lub kierownictwa nowej spółki sporz dzona i podpisana wg art. 142 Kodeksu Handlowego, zatwierdzona notarialnie. 6. Deklaracja wg art. 141 (3) Kodeksu Handlowego i wzór podpisów kierownika/ kierownictwa nowej spółki zatwierdzony notarialnie. 7. Wniosek w j zyku bułgarskim do odpowiedniego s du okr gowego, podpisany przez kierownika/kierownictwo nowej spółki (w Sofii jest to S d Miejski). 8. Kserokopie paszportów kierownika/kierownictwa, je eli nie s oni obywatelami bułgarskimi. 9. Certyfikat z biura informacyjnego przy Krajowym Instytucie Statystycznym o rezerwacji wył czno ci nazwy spółki. 10. Pokwitowania opłat s dowych dotycz cych rejestracji, opłaty za publikacj w Dyr awen Westnik (Gazecie Pa stwowej) i opłaty za wydanie jednej zalegalizowanej kopii postanowienia s dowego. 11. W przypadku, gdy współudziałowcy nie s bułgarskimi osobami prawnymi, nale y przedstawi równie wyci g z odpowiedniego rejestru handlowego wg siedziby spółki do zarejestrowania wspólnika. Je eli przyszli wspólnicy s bułgarskimi osobami prawnymi przedstawia si za wiadczenie o aktualnym stanie spółki. Charakterystyka i rejestracja s dowa spółki akcyjnej - wymagane dokumenty Spółka akcyjna jest spółk , której kapitał podzielony jest na akcje o warto ci nominalnej nie mniejszej ni 1 BGN. Ka da wy sza warto nominalna musi by wyra ana w pełnych BGN. Spółka ponosi odpowiedzialno wobec swoich wierzycieli do wysoko ci swojego maj tku. Zgodnie z bułgarskim kodeksem handlowym, spółka akcyjna mo e by zało ona przez jedn lub wi cej osób, w tym równie zagraniczne osoby fizyczne i prawne. Minimalny kapitał spółki wynosi 50.000 BGN (25,6 tys. EUR). BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 77 W stosunku do spółek utworzonych w celu prowadzenia pewnych szczególnych rodzajów działalno ci, wymaga si wy szego kapitału minimalnego, jak ni ej: Banki – 10.000.000 BGN Firmy ubezpieczeniowe: - ubezpieczenia na ycie i NNW – 2.000.000 BGN - ubezpieczenia maj tkowe – 3.000.000 BGN - reasekuracja – 4.000.000 BGN Towarzystwa inwestycyjne – 5.000.000 BGN Nieobowi zkowe ubezpieczenia zdrowotne – 2.000.000 BGN Nieobowi zkowe ubezpieczenia emerytalne – 3.000.000 BGN. Generalnie, udziały mog by wnoszone w gotówce, jak i w formie rzeczowej. Przynajmniej 25 % warto ci ka dej akcji musi by wniesiona w momencie zało enia spółki. Spółka akcyjna mo e emitowa akcje imienne, akcje na okaziciela i akcje uprzywilejowane. Spółka zarz dzana jest przez zgromadzenie ogólne akcjonariuszy, które musi si odbywa przynajmniej raz do roku, oraz rad dyrektorów (system zarz dzania dwustopniowy) lub przez zgromadzenie ogólne akcjonariuszy, rad nadzorcz i zarz d (system zarz dzania trzystopniowy). Rejestracja spółki akcyjnej wymaga dłu szej procedury i innych, ni w przypadku spółki z ograniczon odpowiedzialno ci , dokumentów. Najwa niejsze z nich to: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Dokonanie subskrypcji na akcje kapitału zakładowego (minimum 50.000 BGN). Wpłacenie przynajmniej 25 % warto ci ka dej z akcji. Wyci g ze stosownego rejestru handlowego o rejestracji zało yciela lub za wiadczenie o aktualnym stanie, je eli zało ycielem jest bułgarska osoba prawna. Decyzja organu kierowniczego dla zało yciela nowej spółki z wyszczególnieniem wszystkich danych nowej spółki, potwierdzona notarialnie. Statut nowej spółki. Protokół z zebrania zało ycielskiego, zawieraj cy decyzj o utworzeniu spółki, dane adresowe, przedmiot i okres działalno ci, przyj cie statutu, okre lenie kapitału, udziałowców, wybór systemu kierownictwa i jego członków. Protokoły z pierwszych posiedze Zarz du i Rady Nadzorczej, na których zostali wybrani członkowie kierownictwa i organów wykonawczych. Wykaz osób posiadaj cych udziały, potwierdzony przez Zarz d. Deklaracja zało ycieli wg art. 160 Kodeksu Handlowego. Deklaracja członków zarz du wg art. 234 Kodeksu Handlowego. Za wiadczenie z bułgarskiego banku handlowego o wpłaconym kapitale (minimum 50 tys. BGN, czyli ok. 25,6 tys. EUR). Wzory podpisów członków zarz du, potwierdzone notarialnie. Wniosek do s du o rejestracj Spółki w j zyku bułgarskim, podpisany przez Zarz d. 78 Prowadzenie działalno ci gospodarczej 14. Za wiadczenie z bułgarskiego Krajowego Instytutu Statystycznego o zarezerwowaniu wył czno ci nazwy. 15. Pokwitowania wpłat opłat s dowych dotycz cych rejestracji, opłaty za publikacj w Dyr awen Westnik (Gazecie Pa stwowej) i opłaty za wydanie jednej zalegalizowanej kopii postanowienia s dowego. Rejestracja w urz dach Po dokonaniu rejestracji s dowej, przed rozpocz ciem działalno ci gospodarczej konieczne jest jeszcze zarejestrowanie firmy w nast puj cych urz dach: w Urz dzie Podatkowym, wła ciwym dla siedziby zarz du spółki, w lokalnym Zakładzie Ubezpiecze Społecznych, w Krajowym Instytucie Statystycznym w systemie rejestracyjnym BULSTAT. W przypadku prowadzenia operacji handlu zagranicznego, firma powinna si tak e zarejestrowa w urz dzie celnym. Oddziały i przedstawicielstwa Oddział Zagraniczne osoby prawne oraz zagraniczne osoby fizyczne i podmioty nie posiadaj ce osobowo ci prawnej mog tworzy filie w Bułgarii, pod warunkiem, e s one zarejestrowane w swoim kraju jako kupcy (spółki handlowe). Zagraniczna osoba fizyczna, która nie posiada osobowo ci prawnej lub spółka mo e utworzy oddział, je eli wg przepisów swojego prawa posiada rejestracj z prawem wykonywania działalno ci gospodarczej. Oddział zostaje wpisany do rejestru handlowego w s dzie rejonowym, na terenie którego jest adres siedziby oddziału. Oddział stanowi cz przedsi biorstwa macierzystego posiadaj c inn siedzib . Oddział nie posiada osobowo ci prawnej, tym niemniej zobowi zany jest do prowadzenia ksi g rachunkowych tak, jak samodzielne przedsi biorstwo oraz do sporz dzania bilansu. Otworzenie oddziału nie wymaga wniesienia adnego kapitału zakładowego. Przedstawicielstwo Forma prawna przedstawicielstwa jest regulowana w ustawie o promocji inwestycji zagranicznych. Przedstawicielstwo mo e by zało one przez osob zagraniczn , która ma prawo do wykonywania działalno ci gospodarczej wg przepisów swojego kraju. Przedstawicielstwa nie s jednak osobami prawnymi i nie mog prowadzi BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 79 działalno ci gospodarczej. Mog jedynie prowadzi działalno zwi zan z marketingiem, poszukiwaniem klientów, nawi zywaniem kontaktów oraz innego typu, pod warunkiem, e nie jest ona przez prawo uwa ana za gospodarcz lub handlow . Transakcje, które s dokonywane mi dzy osob zagraniczn i miejscow dla potrzeb zarejestrowanego przedstawicielstwa, s podporz dkowane przepisom transakcji mi dzy osobami miejscowymi. Rejestracji przedstawicielstw dokonuje Bułgarska Izba Przemysłowo-Handlowa. Koncesjonowanie działalno ci gospodarczej Podstawowe akty prawne reguluj ce koncesjonowanie działalno ci gospodarczej w Bułgarii to Konstytucja Republiki Bułgarii, Ustawa o koncesjach, Ustawa o własno ci komunalnej, oraz Ustawa o telekomunikacji i Ustawa o energii i sprawno ci energetycznej. W pierwszym kwartale 2003 roku parlament przyj ł Ustaw o administracyjnej regulacji i kontroli działalno ci gospodarczej, która ma m.in. doprowadzi do ograniczenia bezpo redniej ingerencji w działalno gospodarcz przedsi biorców ze strony władz centralnych i lokalnych. W maju 2002 roku miała miejsce istotna reforma istniej cego systemu zezwole , w wyniku której uchylono 74 zezwolenia, a w przypadku 120 złagodzono warunki ich obowi zywania. Zgodnie z Konstytucj Bułgarii z 1991 roku i pó niejszymi do niej poprawkami, koncesje mog by przyznawane na wykorzystanie zasobów stanowi cych wył czn własno pa stwa, zasobów wobec których pa stwo korzysta z suwerennego prawa i zasobów, na które pa stwo ustanowiło monopol. Koncesje te s przyznawane na warunkach i zgodnie z procedur przewidzian w Ustawie o koncesjach z 1995 roku. Ponadto, konstytucja gwarantuje prawo własno ci komunalnej oraz korzystanie z tego prawa własno ci na po ytek podmiotów komunalnych, na mocy prawa samorz dów lokalnych. Przyznawanie koncesji na korzystanie z zasobów komunalnych regulowane jest w Ustawie o własno ci komunalnej. Koncesje na zasoby stanowi ce własno monopolowi pa stwowemu pa stwow oraz na działalno podlegaj c Przyznawanie koncesji na korzystanie z zasobów stanowi cych własno pa stwow oraz na działalno gospodarcz w obszarach, na które ustanowiony został monopol pa stwowy regulowane jest w Ustawie o koncesjach. 80 Prowadzenie działalno ci gospodarczej Ustawa ta wymienia zasoby pa stwowe, na korzystanie z których mog by udzielane koncesje. S to: rudy i surowce mineralne, w odniesieniu do ich wydobycia, pas nabrze a, biologiczne, mineralne i energetyczne zasoby szelfu kontynentalnego oraz wył cznej strefy ekonomicznej Bułgarii, w odniesieniu do ich eksploracji, rozwoju, produkcji i wykorzystania, cz ci infrastruktury kolejowej wraz z gruntem, na którym si znajduj oraz tym, który jest przeznaczony pod ich budow , porty i technologicznie wyodr bnione ich cz ci słu ce transportowi publicznemu oraz cywilne porty lotnicze, istniej ce i/lub takie, które zostan wybudowane przez i z finansowaniem koncesjonariusza, wody, w tym wody mineralne stanowi ce wył czn własno pa stwow , systemy i obiekty hydroponiki i wodno-kanalizacyjne, stanowi ce własno pa stwow , lasy i parki o znaczeniu narodowym, obiekty nuklearne, rezerwaty przyrody i archeologiczne, inne, okre lone w przepisach prawa zasoby stanowi ce własno pa stwow . Zgodnie z Ustaw o koncesjach, koncesje mog by wydawane na ni ej wymienione rodzaje działalno ci, stanowi ce monopol pa stwowy: korzystanie z energii nuklearnej, wytwarzanie materiałów radioaktywnych, broni, materiałów wybuchowych oraz substancji silnie aktywnych biologicznie. Ustawa przewiduje wydawanie koncesji nie tylko na istniej ce ju zasoby, stanowi ce własno pa stwow , lecz tak e na zasoby, które zostan wybudowane i sfinansowane przez koncesjonariusza. Procedura przyznawania koncesji obejmuje nast puj ce etapy: 1) Podj cie przez Rad Ministrów, na wniosek wła ciwego ministra, decyzji o udzieleniu koncesji. 2) Konkurs lub przetarg zorganizowany i przeprowadzony przez ministra wyznaczonego w wymienionej wy ej decyzji. 3) Przyznanie koncesji. 4) Zawarcie umowy koncesyjnej z koncesjonariuszem. W niektórych, przewidzianych prawem przypadkach, koncesjonariusz mo e by wyznaczony z pomini ciem procedury konkursowej i przetargowej. Koncesje s przyznawane na okres do 35 lat. Okres ten mo e ulec wydłu eniu, jednak całkowity okres trwania koncesji nie mo e by dłu szy ni 50 lat. W chwili wyga ni cia BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 81 koncesji, przy tak samo spełnionych wszystkich pozostałych warunkach, dotychczasowy koncesjonariusz posiada pierwsze stwo na zawarcie nowej umowy koncesyjnej dotycz cej tych samych zasobów lub tej samej działalno ci. Koncesje na zasoby stanowi ce własno komunaln Przyznawanie koncesji na korzystanie z zasobów stanowi cych własno komunaln regulowane jest w Ustawie o własno ci komunalnej. Zgodnie z t ustaw „koncesja” to przyznanie szczególnego prawa do korzystania z jej podmiotu, który stanowi własno komunaln , maj cego na celu stałe zaspokajanie potrzeb społecznych o znaczeniu komunalnym. Jednocze nie prawo to musi by takiego rodzaju, który przewiduje, e działania zwi zane z korzystaniem z niego mog by prowadzone przez władze komunalne. Zasoby, które mog by podmiotem udzielenia koncesji obejmuj : zasoby wodne (w tym wody mineralne) wykorzystywane wył cznie na potrzeby komunalne, komunalne zbiorniki wodne i wyst puj ce nad nimi pla e, materiały oboj tne i inne niezb dne do zaspokojenia potrzeb komunalnych i wydobywane metod urobku skalnego w obj to ci nie wi kszej ni 10.000 m3 rocznie, drogi i parkingi lokalne, lasy komunalne. Władze komunalne mog przyznawa koncesje na nast puj ce rodzaje działalno ci: usługi wodno-kanalizacyjne, działalno dotycz c infrastruktury transportowej i przewozów pasa erskich, działalno prowadzon w obiektach stanowi cych własno komunaln . Procedura koncesyjna obejmuje nast puj ce etapy: 1) Podj cie przez Rad Miasta/Gminy decyzji o udzieleniu koncesji. 2) Przeprowadzenie konkursu lub przetargu. 3) Zawarcie umowy koncesyjnej z wybranym koncesjonariuszem. Licencjonowanie działalno ci telekomunikacyjnej oraz licencjonowanie działalno ci w bran y energetycznej zostało przedstawione w odpowiednich cz ciach rozdziału II Gospodarka. 82 Prowadzenie działalno ci gospodarczej Stosunki mi dzy pracownikiem i pracodawc Stosunki mi dzy przedsi biorc i pracownikami podlegaj przepisom Kodeksu pracy, zabraniaj cego, mi dzy innymi, dyskryminacji ze wzgl du na ras i płe . Na poziomie krajowym stosunki pomi dzy pracodawcami i pracownikami regulowane s poprzez porozumienia trójstronne, w których uczestnicz zwi zki zawodowe, rz d i przedstawiciele pracodawców. Na poziomie przedsi biorstwa zawierane s porozumienia pomi dzy zwi zkami zawodowymi a pracodawc . Dwa najwa niejsze zwi zki zawodowe w Bułgarii to Konfederacja Niezale nych Zwi zków Zawodowych Bułgarii oraz Pokrepa. Generalnie, zwi zki zawodowe nie stwarzaj problemów pracodawcom w Bułgarii, nie powinny by jednak ignorowane. Dobra współpraca kierownictwa przedsi biorstwa ze zwi zkami zawodowymi mo e by bardzo korzystna dla obu stron, poniewa zwi zkowcy zazwyczaj uwa nie słuchaj przywódców zwi zkowych w swoim zakładzie. Umowa o prac Umowa o prac jest ci le regulowana przez Kodeks pracy. Umowa o prac pomi dzy pracownikiem, przynajmniej 16-letnim, a pracodawc musi by sporz dzona w formie pisemnej i powinna okre la m.in.: miejsce wykonywania pracy, czas pracy, rodzaj pracy, wysoko wynagrodzenia, warunki wypowiedzenia umowy o prac . Umowa o prac mo e by zawarta na czas okre lony lub nieokre lony. Przepisy przewiduj mo liwo przekształcenia umowy zawartej na czas okre lony w umow na czas nieokre lony. Mo liwe jest równie zawarcie umowy na okres próbny, który nie mo e by jednak dłu szy ni 6 miesi cy. Przewidziane s tak e inne rodzaje umów o prac , np. umowa o prac w wymiarze kilku dni w miesi cu lub umowa o prac dodatkow wykonywan na rzecz tego samego b d innego pracodawcy. Tre umowy o prac musi by zgodna z obowi zuj cymi przepisami, dotycz cymi specjalnej ochrony pracownika, godzin pracy i wypoczynku, wynagrodzenia, urlopu, bezpiecze stwa i higieny pracy, korzy ci socjalnych i kulturalnych oraz warunków i wymogów dotycz cych rozwi zania umowy. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 83 Miesi czne wynagrodzenie za prac w pełnym wymiarze nie mo e by ni sze ni płaca minimalna, okre lana przez Rad Ministrów. Obecnie (kwiecie 2006) płaca minimalna brutto w Bułgarii wynosi 160 BGN (82 EUR). Wynagrodzenie mo e by wypłacane z góry, dwa razy w miesi cu lub tak, jak si strony umówi . Podatek dochodowy oraz obowi zkowe i dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne potr cane s u ródła. Z umow o prac zwi zany jest obowi zek pracodawcy do ubezpieczenia pracownika i regularnego płacenia składek ubezpieczeniowych. Pracodawca musi zarejestrowa pracownika podlegaj cego ubezpieczeniu obowi zkowemu w przeci gu 7 dni od momentu zatrudnienia. Zgodnie z kodeksem pracy umow o prac mo na zako czy na trzy sposoby: na zasadach ogólnych, ze szczególnego powodu, z okresem wypowiedzenia, ze szczególnego powodu, bez okresu wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia powinien by przedstawiony na pi mie i wynosi nie mniej ni 30 dni i nie wi cej ni 3 miesi ce. Ka da ze stron mo e wypowiedzie umow ze skutkiem natychmiastowym jedynie w przypadkach przewidzianych przez prawo. W przypadku, kiedy okres wypowiedzenia umowy nie został zachowany, strona poszkodowana ma prawo do odszkodowania w wysoko ci wynagrodzenia brutto lub faktycznie poniesionych strat. Zatrudnienie na podstawie umowy cywilnej Innym sposobem na zatrudnienie pracownika jest skorzystanie z umowy cywilnej (odpowiednik umowy zlecenia / umowy o dzieło stosowanych w polskim prawie). Pomi dzy zatrudnieniem na podstawie umowy o prac a zatrudnieniem na podstawie umowy cywilnej wyst puj zasadnicze, przedstawione ni ej ró nice: Na mocy umowy cywilnej dwie strony umawiaj si , e jedna z nich podejmie działanie, które przyniesie okre lony rezultat, natomiast druga strona wypłaci wynagrodzenie, czyli przedmiotem umowy jest rezultat działania i pracodawca nie jest w stanie okre li warunków pracy, czasu pracy, urlopu, etc. Pracodawca nie jest w stanie kontrolowa działa pracownika. Pracodawca mo e jedynie okre li termin, w którym b d prowadzone działania oraz warunki, jakim ma odpowiada rezultat pracy. Pracownik płaci 20 % zaliczk na podatek dochodowy, zgodnie z Ustaw o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ani pracodawca, ani pracownik nie płaci składki na Fundusz Pracy. 84 Prowadzenie działalno ci gospodarczej W zwi zku z tym ostatnim, w momencie wypełnienia lub zerwania umowy pracownik nie mo e si zarejestrowa jako osoba bezrobotna, a wi c nie mo e pobiera wiadcze dla bezrobotnych. Na podstawie umowy cywilnej pracodawcy cz sto zatrudniaj konsultantów, w celu wykonania konkretnego zadania na z góry okre lonych warunkach. Ta forma zatrudnienia, regulowana przez ustaw o zobowi zaniach i umowach, jest bardziej elastyczna, ni umowa o prac podlegaj ca Kodeksowi pracy. Takie osoby podlegaj obowi zkowemu ubezpieczeniu w ograniczonym zakresie, tzn. pracodawca zobowi zany jest ubezpieczy je od inwalidztwa spowodowanego chorob , staro ci i mierci. Obecnie składka na te ubezpieczenia waha si w granicach 19 - 20 %. Ubezpieczenie społeczne Pa stwowe ubezpieczenie społeczne jest obowi zkowe dla wszystkich pracowników zatrudnionych w Bułgarii zatrudnianych zarówno przez podmioty krajowe jak i zagraniczne. Ubezpieczenie obejmuje wszystkie rodzaje ryzyka. Kodeks ubezpiecze społecznych zapewnia nast puj ce rodzaje ubezpiecze wiadcze : ogólne chorobowe, od wypadków przy pracy, od inwalidztwa, od chorób zawodowych, od bezrobocia, urlopy macierzy skie, na staro i na wypadek mierci, dodatkowe obowi zkowe emerytalne. i Wszyscy pracownicy obowi zkowo podlegaj ubezpieczeniu, bez wzgl du na to, czy s zatrudnieni na podstawie umowy o prac , czy umowy cywilnej. W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy cywilnej pracodawca zobowi zany jest jedynie do ubezpieczenia od inwalidztwa spowodowanego chorob , na staro i na wypadek mierci. Jedynym wyj tkiem jest przypadek zatrudnienia na podstawie umowy cywilnej przewiduj cej wynagrodzenie miesi czne ni sze od płacy minimalnej. Wysoko składek ubezpieczeniowych okre la Ustawa o bud ecie krajowym i ubezpieczeniach społecznych. Generalnie, pracodawcy płac składki na ubezpieczenie społeczne w wysoko ci 17,7 - 18,4 % wynagrodzenia, a pracownicy w wysoko ci 9,2 %. Ponadto, pracodawcy płac 2 % składk na Fundusz Pracy (od tej opłaty zwolnione s kontrakty zawierane na podstawie umowy cywilnej). Od stycznia 2003 roku obowi zuje klasyfikacja zawodów uzale niaj ca minimaln stawk ubezpieczenia od charakteru BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 85 wykonywanej pracy. W ramach ubezpieczenia społecznego istnieje jeszcze opłata na fundusz zdrowia, któr pracodawca ponosi w wysoko ci 2,3 % wynagrodzenia a pracownik 1,2 %. Powy sze składki obliczane s od warto ci wynagrodzenia wraz z dodatkowymi wiadczeniami za dany miesi c, jednak od kwoty nie wi kszej, ni maksymalna podstawa miesi czna składek na ubezpieczenie społeczne, która w 2006 roku wynosi 1.400 BGN (716 EUR). Składki ubezpieczeniowe płatne s do 10 dnia miesi ca, do którego si odnosz . Pa stwowe ubezpieczenie społeczne zapewnia pomoc finansow w przypadkach chwilowej niezdolno ci do pracy spowodowanej chorob , wypadkiem, ci , urodzeniem i wychowywaniem małego dziecka, kwarantann , opiek nad chorym członkiem rodziny. Ponadto zapewnia wypłat dodatków do wynagrodzenia w sytuacji zmiany stanowiska pracy zwi zanej z ci i chwilowym obni eniem zdolno ci do pracy, w przypadku, kiedy wynagrodzenie za prac na nowym stanowisku jest ni sze od poprzedniego, jak równie emerytury i renty inwalidzkie oraz renty dla członków rodziny w przypadku mierci osoby, która je utrzymywała i jednorazowy zasiłek po urodzeniu dziecka. W przypadku wypadków przy pracy pracodawcy zobowi zani s zwróci kwoty wiadcze wypłacanych z powszechnego ubezpieczenia społecznego. Pracodawca musi zarejestrowa pracownika podlegaj cego ubezpieczeniu obowi zkowemu w przeci gu 7 dni od momentu zatrudnienia. Oddziały, które nie s formalnie wydzielone nie dokonuj samodzielnie rejestracji, a ich pracownicy rejestrowani s przez firm macierzyst . W przypadku likwidacji, zmian organizacyjnych, czy fuzji na ubezpieczaj cym ci y obowi zek poinformowania o zaistniałej sytuacji władz ubezpieczeniowych. Urlopy Pracownik nabywa prawo do płatnego urlopu po przepracowaniu 8 miesi cy. Długo podstawowego urlopu płatnego nie mo e by mniejsza, ni 20 dni. W trakcie urlopu macierzy skiego, trwaj cego 135 dni, w tym obejmuj cego 45 dni przed urodzeniem dziecka, pracownicy przysługuje zasiłek macierzy ski w wysoko ci 90 % wynagrodzenia, który jest wypłacany przez Zakład Ubezpiecze Społecznych. Ponadto, Kodeks pracy przewiduje dodatkowy płatny urlop wychowawczy na wychowanie dziecka do uko czenia przez nie 2 lat. Na urlopie wychowawczym matce przysługuje zasiłek wychowawczy w wysoko ci płacy minimalnej, wypłacany przez Zakład Ubezpiecze Społecznych. Te same prawa obowi zuj w przypadku adopcji. 86 Prowadzenie działalno ci gospodarczej Prawo przewiduje równie urlop na okres czasowej niezdolno ci do pracy, w trakcie którego przysługuje wiadczenie z funduszy Zakładu Ubezpiecze Społecznych. Czas pracy Normalny czas pracy dla pi ciodniowego tygodnia pracy wynosi 40 godzin, a dla sze ciodniowego tygodnia pracy 46 godzin. W kodeksie pracy sformułowana jest ogólna zasada, e praca w godzinach nadliczbowych jest zabroniona. Za prac w godzinach nadliczbowych uwa a si prac wykonywan na polecenie lub za wiedz pracodawcy poza normalnymi godzinami pracy. Sprawy zwi zane z prac w godzinach nadliczbowych nadzoruje Inspektorat Pracy. Wyj tki od generalnej zasady zabraniaj cej pracy w godzinach nadliczbowych s zwi zane z obronno ci kraju, zwalczaniem skutków awarii przemysłowych itp. wi ta pa stwowe, ustawowo wolne od pracy, to: 1 stycznia (Nowy Rok) 3 marca (Dzie Wyzwolenia) Wielkanoc (dwa dni, niedziela i poniedziałek, wg kalendarza prawosławnego) 1 maja ( wi to Pracy) 6 maja (Dzie w. Jerzego, Dzie Wojska Bułgarskiego) 24 maja ( wi to Cyrylicy – Dzie Kultury i O wiaty, Pi miennictwa Słowia skiego oraz Dzie Prasy Bułgarskiej) 6 wrze nia (Dzie Zjednoczenia) 22 wrze nia (Dzie Niepodległo ci) 1 listopada (Dzie Przywódców Odnowy Bułgarii) 25, 26 grudnia (Bo e Narodzenie). Ubezpieczenie zdrowotne Ubezpieczenie zdrowotne w Bułgarii jest obowi zkowe. Ponadto, mo na si dodatkowo ubezpieczy dobrowolnie. wiadczenia zdrowotne w ramach obowi zkowego ubezpieczenia finansuje Narodowy Fundusz Ubezpiecze Zdrowotnych. Dodatkowe ubezpieczenie zdrowotne zapewniaj firmy, które musz by zarejestrowane jako spółki akcyjne i posiada licencj wydan zgodnie z Ustaw o ubezpieczeniu zdrowotnym. Składka na obowi zkowe ubezpieczenie zdrowotne nie jest opodatkowana. Jej wysoko , jako procent wynagrodzenia brutto, jest okre lona w ustawie o bud ecie rocznym Narodowego Funduszu Ubezpiecze Zdrowotnych. W 2006 roku składka wynosi 6 % (pracodawca 3,9 % + pracownik 2,1 %) wynagrodzenia brutto; 65 % tej składki płaci pracodawca, a pozostałe 35 % pracownik. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 87 Tab. 13: Obci enie pracownika i pracodawcy składk na obowi zkowe ubezpieczenie zdrowotne Rok 2006 2007 2008 2009 i nast pne % płacony przez pracodawc 65 60 55 50 % płacony przez pracownika 35 40 45 50 ródło: Narodowy Fundusz Ubezpiecze Zdrowotnych Licencje handlowe Handel niektórymi grupami towarów, posiadaj cymi szczególne znaczenia dla bezpiecze stwa narodowego, ycia i zdrowia ludzi, zwierz t i ro lin, ochrony rodowiska i narodowych dóbr kultury podlega reglamentacji administracyjnej przez wła ciwe organa pa stwowe. Licencji wymaga produkcja i obrót spirytusem i napojami alkoholowymi, obrót chemicznymi rodkami ochrony ro lin, obrót broni , produkcja i obrót lekami, przetwarzanie i obrót tytoniem i wyrobami tytoniowymi itp. Ochrona konkurencji Nowa Ustawa o ochronie konkurencji weszła w ycie 12 maja 1998 roku, uchylaj c uprzednio obowi zuj c Ustaw o ochronie konkurencji z 1991 roku. Podstawowym celem ustawy jest zapewnienie ochrony i wła ciwych warunków do rozwoju konkurencji i wolnej inicjatywy w działalno ci gospodarczej, tak aby stanowiły one podstawowe siły kształtuj ce gospodark rynkow w Bułgarii. Ustawa odnosi si do wszystkich przedsi biorstw prowadz cych działalno gospodarcz w Bułgarii, w tym równie przedsi biorstw z kapitałem zagranicznym i zapewnia ochron przed: porozumieniami, decyzjami i wspólnym działaniem, maj cymi na celu ograniczenie konkurencji, nadu ywaniem monopolistycznej lub dominuj cej pozycji na rynku, nadmiern koncentracj działalno ci gospodarczej, nieuczciw konkurencj , oraz innymi działaniami, w wyniku których mogłoby doj do eliminacji, ograniczenia, b d naruszenia konkurencji. Zgodnie z Ustaw o ochronie konkurencji „przedsi biorstwo” oznacza zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne oraz inne podmioty prowadz ce działalno na rynku, niezale nie od ich formy prawnej. 88 Prowadzenie działalno ci gospodarczej Komisja Ochrony Konkurencji Komisja Ochrony Konkurencji jest organem pa stwowym odpowiedzialnym za efektywne stosowanie Ustawy o ochronie konkurencji. Do zada Komisji nale : stwierdzanie naruszenia ustawy i nakładanie przewidzianych w niej sankcji, wydawanie pozwole przewidzianych ustaw , wnioskowanie do kompetentnych organów wykonawczych i samorz dowych o uchylenie aktów prawnych wydanych z naruszeniem ustawy, zgłaszanie wniosków do s du o uniewa nienie sprzecznych z ustaw indywidualnych decyzji administracyjnych. Działania Komisji Ochrony Konkurencji obejmuj badania, prowadz ce do okre lenia pozycji przedsi biorstwa na danym rynku. Badania te s wykonywane zgodnie z metodologi przyj t przez Komisj . Ponadto Komisja, na zlecenie wła ciwych organów rz dowych i samorz dowych, udziela opinii dotycz cych planów przekształce i prywatyzacji przedsi biorstw b d ich cz ci w przypadkach, kiedy istnieje podejrzenie, e mog one doprowadzi do naruszenia Ustawy o ochronie konkurencji. Komisja mo e zezwoli na: wst pne ujednolicenie warunków ogólnych dla przedsi biorstw oferuj cych zawarcie umowy na warunkach ogólnych przewidzianych prawem, pomoc pa stwow w wyszczególnionych ni ej przypadkach, koncentracj działalno ci gospodarczej dopuszczan przez ustaw , przewidziane w ustawie uchylenie zakazu w stosunku do danego działania. Komisja mo e zezwoli na pomoc pa stwow , je eli jest ona przeznaczona na: przy pieszenie rozwoju gospodarczego w regionach o niskim poziomie ycia lub stopie bezrobocia powy ej redniej dla całego kraju, promocj wzrostu gospodarczego w szczególnych rodzajach działalno ci gospodarczej lub regionach, tak jak jest to przewidziane przez prawo, wspieranie realizacji przedsi wzi o du ym znaczeniu dla gospodarki narodowej lub maj cych na celu przezwyci enie znacznych trudno ci gospodarczych w Bułgarii. Ograniczenie konkurencji Ustawa o ochronie konkurencji zabrania działa maj cych na celu lub prowadz cych do ograniczenia konkurencji. Obejmuj one w szczególno ci porozumienia maj ce na celu ograniczenie konkurencji, nadu ywanie pozycji monopolistycznej lub dominuj cej i nieuczciw konkurencj . W przypadku podj cia działa naruszaj cych ustaw , Komisja orzeka, i s one nie wa ne z punktu widzenia prawa podaj c sw decyzj do publicznej wiadomo ci. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 89 Nale y jednak pami ta , e Komisja mo e uchyli zakaz w stosunku do działania, które sprzyja wzrostowi i rozszerzeniu produkcji towarów lub wiadczonych usług, rozwojowi technicznemu lub gospodarczemu lub te poprawie konkurencyjno ci na rynkach zagranicznych i nie poci ga za sob ograniczenia lub eliminacji konkurencji. Pozycja monopolistyczna i dominuj ca Zgodnie z Ustaw o ochronie konkurencji, za pozycj monopolistyczn uwa a si pozycj takiego przedsi biorstwa, które z mocy prawa posiada wył czno na prowadzenie danego rodzaju działalno ci gospodarczej. Wył czno taka mo e by przyznana przez ustawodawc jedynie w przypadkach przewidzianych w artykule 18, paragraf 4 Konstytucji Republiki Bułgarii. Jakikolwiek inny sposób przyznania pozycji monopolistycznej uwa a si z mocy prawa za niewa ny. Ustawa definiuje pozycj dominuj c przedsi biorstwa jako sytuacj , w której przedsi biorstwo z uwagi na swój udział w rynku, zasoby finansowe, mo liwo ci dost pu do rynku, poziom technologiczny oraz powi zania biznesowe z innymi przedsi biorstwami mo e wykluczy konkurencj na danym rynku, poniewa nie jest zale ne od konkurentów, dostawców, ani nabywców. Przyjmuje si zało enie, e przedsi biorstwo ma pozycj dominuj c na danym rynku, je li jego udział w tym rynku przekracza 35 %. Koncentracja działalno ci gospodarczej Prawo reguluje nast pstwa przypadków koncentracji działalno ci gospodarczej, czyli fuzji i przej , w których bior udział dwa lub wi cej niezale nych przedsi biorstw oraz przej cia bezpo redniej lub po redniej kontroli nad jednym b d wi ksz liczb przedsi biorstw lub ich cz ci. W przypadku, je li całkowity udział w rynku towarów lub usług b d cych przedmiotem koncentracji działalno ci przekracza 20 %, jak równie w przypadku, gdy całkowite obroty uczestników koncentracji w roku poprzednim przekraczały 15 mln BGN, przedsi biorstwa s zobowi zane do powiadomienia Komisji Ochrony Konkurencji o zamiarze przeprowadzenia działa powoduj cych koncentracj działalno ci gospodarczej. W odniesieniu do wy ej wymienionych działa Komisja mo e podj nast puj ce decyzje: o wiadczy , e zamiar koncentracji nie spełnia adnego z kryteriów zobowi zuj cych do jego zgłoszenia, zezwoli na koncentracj działalno ci gospodarczej, rozpocz post powanie wyja niaj ce, w przypadku, gdy istniej powa ne w tpliwo ci, czy w wyniku koncentracji nie dojdzie do utworzenia lub 90 Prowadzenie działalno ci gospodarczej umocnienia istniej cej ju pozycji dominuj cej i zapobie enia, ograniczenia lub naruszenia konkurencji. S d rejestruje fuzje i przej cia w rejestrze handlowym po przedstawieniu zezwolenia wydanego przez Komisj Ochrony Konkurencji. Ochrona praw własno ci intelektualnej Bułgaria, podobnie jak inne pa stwa kandyduj ce do członkostwa w Unii Europejskiej, w du ej cz ci dostosowała legislacj z zakresu ochrony praw własno ci intelektualnej do wymogów UE. W lipcu 2002 roku Bułgaria stała si stron Europejskiej Konwencji Patentowej oraz uzyskała status obserwatora w komisji administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej. Obecnie, w celu ochrony przed piractwem gospodarczym, fałszerstwami znaków i marek towarowych, etc. mo na korzysta z całego zestawu działa prawnych, obejmuj cych zarówno prawo cywilne, jak i administracyjne i karne. Mimo to w praktyce cz sto przedsi biorcy spotykaj si z nielegalnym wykorzystaniem lub kopiowaniem znaków handlowych. Dochodzenie praw z tego tytułu w wielu przypadkach jest bardzo mudne. Ustawa o znakach towarowych i handlowych i wskazaniu pochodzenia geograficznego (Gazeta Pa stwowa nr 81 z 1999 roku, z pó niejszymi zmianami) przewiduje mo liwo wniesienia sprawy o naruszenie praw własno ci intelektualnej do s du. W roli powoda mo e wyst powa zarówno wła ciciel tych praw, jak i przy zachowaniu pewnych warunków, licencjobiorca. Powództwo mo e obejmowa nast puj ce rodzaje roszcze : o ustalenie faktu wyst pienia naruszenia praw własno ci intelektualnej, o nakazanie zaprzestania działalno ci naruszaj cej te prawa, o naprawienie wyrz dzonych szkód. Ponadto roszczenie mo e jeszcze obejmowa wniosek do s du o nakazanie przetworzenia lub zniszczenia naruszaj cych prawa dóbr i opublikowania wyroku s du w dwóch gazetach codziennych na koszt strony, która dopu ciła si naruszenia praw. Nale y zwróci uwag , e wszelkie tego rodzaju sprawy powinny by wnoszone do S du miasta Sofii, bez wzgl du na to, gdzie miało miejsce naruszenie praw. Kolejn ustaw chroni c własno intelektualn na gruncie prawa cywilnego jest Ustawa o prawach autorskich i pokrewnych (Gazeta Pa stwowa nr 56 z 1993 r., z pó niejszymi zmianami). Wła cicielom praw autorskich i wył cznych licencji przysługuje prawo do wniesienia powództwa do s du o ustalenie faktu naruszenia praw oraz o naprawienie wyrz dzonych szkód. W przypadku ustalenia, e miało miejsce naruszenie prawa i jednocze nie BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 91 niemo no ci ustalenia wysoko ci poniesionych szkód, poszkodowanemu przysługuje prawo do finansowej rekompensaty, w wysoko ci równej: warto ci zysku osi gni tego na skutek naruszenia praw, warto ci dóbr które wprowadzono do obrotu naruszaj c prawa autorskie, wyliczonej według ich ceny detalicznej, lub kwocie mieszcz cej si w przedziale od 70 do 35.000 BGN. Posiadacze praw pokrewnych (producenci, arty ci itp.) mog ponadto wnosi powództwo o: zaprzestanie nieautoryzowanego wykorzystania, przekazanie posiadaczom praw nielegalnych kopii oraz matryc/form, konfiskat i zniszczenie nielegalnych kopii oraz matryc/form wykorzystanych do ich produkcji, konfiskat urz dze nagrywaj cych, dekoduj cych i odtwarzaj cych wykorzystywanych wył cznie w procesie naruszenia praw. Ponadto, w przypadkach, kiedy trwa naruszanie praw autorskich lub pokrewnych, a nawet wtedy, kiedy tylko istniej rozs dne podstawy by s dzi , e takie naruszenie b dzie miało miejsce, mo liwe jest uzyskanie nakazu s dowego, obejmuj cego: zakazanie wykonywania działalno ci, co do której istnieje podejrzenie, e obejmuje nielegalne wykorzystanie prac chronionych przez prawa pokrewne, konfiskat nielegalnych kopii, slajdów, matryc, itp. wykorzystanych do nielegalnej reprodukcji prac chronionych przez prawa pokrewne, konfiskat urz dze wykorzystanych do nielegalnej reprodukcji prac chronionych przez prawa pokrewne, zamkni cie posesji, gdzie doszło lub mo e doj do naruszenia praw. W przeciwie stwie do roszcze przewidzianych w Ustawie o znakach towarowych i handlowych i wskazaniu pochodzenia geograficznego, wszelkie roszczenia wynikaj ce z ustawy o prawach autorskich i pokrewnych musz by wnoszone do wła ciwego s du rejonowego. Nale y równie wspomnie , e przepisy prawa administracyjnego przewiduj grzywny w wysoko ci do 5.000 BGN za oferowanie do sprzeda y, przechowywanie i marketing dóbr oznakowanych w sposób identyczny lub podobny do zarejestrowanych znaków handlowych i towarowych. Z kolei na gruncie prawa karnego, za naruszanie praw własno ci intelektualnej gro grzywny do 5.000 BGN oraz kara pozbawienia wolno ci do lat 3. 92 Rachunkowo Prowadzenie działalno ci gospodarczej i sprawozdawczo Rachunkowo i sprawozdawczo finansowa uregulowane s w Ustawie o rachunkowo ci z 1991 roku z pó niejszymi zmianami. W znacznej cz ci ustawa została znowelizowana w 2002 roku poprzez wprowadzenie m.in. czwartej i siódmej Dyrektywy Komisji Europejskiej o rachunkowo ci. Zasady rachunkowo ci s generalnie zgodne z Mi dzynarodowymi Standardami Rachunkowymi (IAS). Ustawa zawiera wymogi odno nie prowadzenia ksi g rachunkowych i prezentacji informacji finansowej o przedsi biorstwie. Ustawa stosuje si do wszelkiego rodzaju organizacji, przedsi biorstw, podmiotów z sektora publicznego, organizacji typu non-profit, etc. Od 2003 roku, wg znowelizowanej Ustawy o rachunkowo ci, standardy IAS podlegaj wprowadzaniu przez instytucje finansowe oraz spółki publiczne (notowane na giełdzie). Od 2005 roku obowi zek ich stosowania b d miały wszystkie podmioty gospodarcze. Przepisy ustawy reguluj nast puj ce grupy zagadnie : zasady rachunkowo ci, dokumentacja transakcji, bie ca i ko cowa wycena maj tku i zobowi za , roczne sprawozdanie finansowe, biegli ksi gowi. Wszystkie podmioty powinny stosowa system podwójnej ksi gowo ci. Wyj tek stanowi podmioty bardzo małe, które je eli w poprzednim roku zatrudniały mniej, ni dziesi ciu pracowników i osi gn ły dochód całkowity poni ej 75.000 BGN, maj mo liwo korzystania z uproszczonej ksi gowo ci, opartej na systemie pojedynczym. Rachunkowo stosowana na potrzeby szczególnych rodzajów działalno ci, takich jak działalno bankowa, ubezpieczeniowa, etc. regulowana jest w odr bnych ustawach. Ustawa o rachunkowo ci okre la, w jakich przypadkach stosuje si urz dowe (obowi zkowe) badanie sprawozda finansowych. Podmioty podlegaj ce badaniu z urz du, to: spółki akcyjne i publiczne spółki z ograniczon odpowiedzialno ci , banki, firmy ubezpieczeniowe i inne instytucje finansowe, oraz podmioty, spełniaj ce przynajmniej dwa z poni szych kryteriów: - Całkowite aktywa podane na pocz tek okresu sprawozdawczego przekraczaj 300.000 BGN (153 tys. EUR), - Sprawozdana sprzeda i dochody finansowe za rok poprzedni przekroczyły 600.000 BGN (306 tys. EUR), - Liczba pracowników w roku poprzednim, w przeliczeniu na pełne etaty, przekroczyła 30. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 93 Obowi zkowe badanie sprawozda finansowych mo e przeprowadzi wył cznie certyfikowany biegły rewident – członek Bułgarskiego Instytutu Biegłych Rewidentów lub „wyspecjalizowana firma wiadcz ca usługi badania sprawozda finansowych”, spełniaj ca okre lone ustaw kryteria. Rokiem obrachunkowym dla wszystkich podmiotów sporz dzaj cych sprawozdania finansowe jest rok kalendarzowy. Sprawozdanie finansowe powinno by sporz dzone w walucie i w j zyku bułgarskim. Zapisanym w ustawie celem sporz dzania sprawozda finansowych jest prawdziwe i uczciwe przedstawienie sytuacji finansowej przedsi biorstwa, jego wyników finansowych i przepływów rodków pieni nych. Roczne sprawozdanie finansowe obejmuje m.in.: bilans, rachunek wyników, sprawozdanie z przepływu rodków pieni nych, deklaracj zmian w kapitale, oraz informacj dodatkow (w tym m.in. zasady prowadzenia rachunkowo ci, metody wyceny i amortyzacji aktywów). Ustawa i Krajowe Standardy Rachunkowo ci okre laj format sprawozdania finansowego, jednak przedsi biorstwa maj prawo do umieszczania w sprawozdaniu dodatkowych pozycji, je li słu y to lepszemu przedstawieniu sytuacji finansowej. Sprawozdania finansowe powinny by przygotowywane do 15 lutego i przedstawiane władzom (Krajowy Instytut Statystyczny i wła ciwy urz d podatkowy) do 31 marca roku nast puj cego po dacie sporz dzenia bilansu obj tego sprawozdaniem. Wszystkie przedsi biorstwa, których sprawozdania finansowe podlegaj kontroli z urz du, zobowi zane s do ich publikacji za rok ubiegły w dzienniku lub specjalistycznym wydawnictwie gospodarczym lub finansowym do ko ca maja. Ponadto, maj równie obowi zek zło y je do ko ca czerwca w Bułgarskiej Izbie Przemysłowo-Handlowej. Skonsolidowane sprawozdania finansowe powinny by przygotowywane do 15 czerwca i publikowane nie pó niej, ni 30 czerwca. Banki, firmy ubezpieczeniowe i oddziały zagranicznych instytucji finansowych zobowi zane s do publikacji swoich sprawozda finansowych w Gazecie Pa stwowej. 94 Prowadzenie działalno ci gospodarczej Zamówienia publiczne W marcu 2004 roku został utworzony w Bułgarii Urz d Zamówie Publiczny, który prowadzi centralny rejestr zamówie publicznych. Mimo, i Ustawa o zamówieniach publicznych jest w du ej mierze dostosowana do wymaga stawianych przez regulacje Unii Europejskiej to zawiera ona szereg odst pstw; m.in. uwzgl dnia przej ciowe, do momentu uzyskania przez Bułgari członkostwa w Unii Europejskiej, preferencyjne traktowanie małych i rednich przedsi biorstw. Zgodnie z Ustaw , ofert takiego przedsi biorstwa uwa a si za najni sz , kiedy jej warto c jest wy sza od najkorzystniejszej oferty o 15 % (2004); 10 % (2005); 5 % (2006). Preferencje maj zastosowanie w sytuacji, kiedy konkurencyjne oferty s składane przez podmioty z krajów, w których przedsi biorstwa bułgarskie nie maj dost pu do zamówie publicznych na tych samych warunkach co przedsi biorstwa krajowe. Obszar zamówie publicznych wymaga ci głego usprawniania. Przedsi biorcy generalnie uskar aj si na mał przejrzysto procedur przetargowych, uznaniowo oraz niejasne procedury odwoławcze. Główne bariery prowadzenia działalno ci gospodarczej Pomimo istotnych zmian poprawiaj cych klimat gospodarczy, w dalszym ci gu pozostaje szereg barier i ogranicze prowadzenia działalno ci gospodarczej. Do najwa niejszych z nich nale m.in. du a biurokracja, nieprzejrzysto i niestabilno przepisów prawnych, nieefektywna administracja i s downictwo oraz wysoka korupcja. Problem niskiej skuteczno ci prawa obrazuje wysoki udział szarej strefy. Według ró nych ródeł jej udział w PKB waha si w granicach 25 - 30 %. Z jednej strony oznacza to, i rzeczywiste dochody mieszka ców s wy sze ni by to wynikało z oficjalnych statystyk, z drugiej za powoduje to okre lone trudno ci dla przedsi biorców zwi zane z prowadzeniem działalno ci gospodarczej. Istotnym problemem bułgarskiej gospodarki jest korupcja. Problem ten podnoszony jest zarówno przez przedsi biorców, jak organizacje pozarz dowe i mi dzynarodowe (w tym Komisj Europejsk ). Zgodnie z przygotowywanymi przez Bank wiatowy ka dego roku ocenami klimatu inwestycyjnego opartymi na analizach ankietowych kwestionariuszy, do kluczowych barier w prowadzeniu działalno ci gospodarczej nale : korupcja (w tym m.in. w dziedzinie zamówie publicznych), nieefektywny system s downiczy, znaczna liczba barier administracyjno-regulacyjnych oraz du a 95 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców swoboda interpretacji istniej cych przepisów. Do istotnych barier nale y równie stosunkowo trudny dost p do kredytów bankowych, w szczególno ci w przypadku małych i rednich przedsi biorstw. Pewnym utrudnieniem z punktu widzenia sprawowania nadzoru wła cicielskiego przez polskich przedsi biorców s równie przepisy wizowe. Tab. 14: Przykładowe bariery w prowadzeniu działalno ci gospodarczej w 2005 roku % firm okre laj cych dany czynnik jako wa n barier /stwierdzaj cych dany fakt korupcja łapówki (jako % sprzeda y) proponowanie „podarunków” w celu otrzymania okre lonych zezwole nieefektywny system s dowy przest pstwa, kradzie e, itp. zaległo ci płatnicze trudno ci w dost pie do finansowania regulacje rynku pracy regulacje w zakresie handlu zagranicznego infrastruktura transportowa Podmioty zatrudniaj ce Podmioty 50-249 Powy ej 250 1-49 ogółem pracowników pracowników pracowików 18,4 17,3 22,7 19,4 1,6 1,8 1,1 0,8 18,7 21,0 15,6 6,7 16,7 11,4 46,0 16,1 7,7 7,6 4,3 17,3 12,3 41,6 17,7 6,8 9,6 4,1 12,7 6,2 62,5 12,3 14,4 2,9 8,3 18,8 12,8 51,6 10,2 3,2 4,3 0,0 ródło: Bank wiatowy Pozytywnym działaniem zmierzaj cym do ograniczenia korupcji była m.in. gł boka nowelizacja Ustawy o zamówieniach publicznych, której celem było dostosowanie obowi zuj cej legislacji do wymogów Unii Europejskiej. Mimo to w ostatnim raporcie Komisji Europejskiej (z pa dziernika 2005 roku) pojawiaj si zastrze enia co do przejrzysto ci stosowanych procedur odnosz ce si do udzielania zamówie publicznych, w tym tak e do kwestii protestów i odwoła . Przedsi biorcy cz sto skar si na przerost biurokracji i nisk efektywno administracji. Według analiz Bułgarskiej Agencji ds. Inwestycji wielko wydatków, które inwestor musi ponie do momentu rozpocz cia projektu inwestycyjnego wynosi około 6 tys. USD, to jest wielokrotnie wi cej od 300 USD, które cz sto wymienia si jako oficjaln kwot . Potrzebnych jest te około 3 - 5 miesi cy aby załatwi wszystkie sprawy administracyjne. Rozpoczynanie działalno ci gospodarczej cz sto jest utrudnione przez du ilo niezb dnych koncesji i zezwole . Do pozytywnych działa w tym kierunku nale y zaliczy zmniejszenie ilo ci istniej cych zezwole oraz przyj cie przez parlament w pierwszym kwartale 2003 roku Ustawy o administracyjnej regulacji i kontroli działalno ci gospodarczej, która m.in. doprowadziła do cz ciowego ograniczenia bezpo redniego ingerowania w działalno gospodarcz przedsi biorców ze strony władz centralnych i lokalnych. 96 Prowadzenie działalno ci gospodarczej Małe i rednie przedsi biorstwa mog spotka si te z problemem uzyskania finansowania. Banki podchodz do kredytowania bardzo ostro nie, a rynek kapitału ryzyka (venture capital) jest bardzo słabo rozwini ty. Mali przedsi biorcy mog próbowa pozyska preferencyjne kredyty z ProCredit Bank oraz Encouragement Bank. Ilo rodków finansowych, którymi te instytucje dysponuj jest jednak e stosunkowo niedu a (około 20 - 30 mln EUR), co powoduje wydatne ograniczenie ich zdolno ci do udzielania kredytów. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców VII. 97 INWESTYCJE ZAGRANICZNE Za wyborem Bułgarii na lokalizacj produkcji, zarówno poprzez tworzenie spółek joint-venture z lokalnym partnerem, zakup istniej cych aktywów produkcyjnych, czy te realizacj całkowicie nowej inwestycji przemawia szereg argumentów. Jednym z nich jest z pewno ci stabilizacja polityczna i makroekonomiczna, w tym w szczególno ci bliska perspektywa uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej, przewidywanego w roku 2007. Wa nym wydarzeniem dla mi dzynarodowej stabilno ci politycznej Bułgarii jest uzyskanie przez ten kraj członkostwa w NATO w 2003 roku. Korzystne jest równie poło enie geograficzne Bułgarii, ułatwiaj ce dost p do rynków byłego Zwi zku Radzieckiego, Azji i Afryki Północnej. W celu jak najlepszego wykorzystania tego atutu Bułgaria, za pomoc wielostronnych i dwustronnych traktatów mi dzynarodowych, zapewniła ju dla swoich towarów przemysłowych wolny lub znacznie ułatwiony dost p na rynki obejmuj ce ponad pół miliarda konsumentów. Kolejn , sprzyjaj c inwestycjom zagranicznym cech gospodarki Bułgarii jest dost pno dobrze wykształconej i wykwalifikowanej siły roboczej, której koszt jest znacznie ni szy ni w innych cz ciach Europy, w tym równie w innych krajach Europy rodkowej i Wschodniej. Konkurencyjny jest równie system podatkowy ze stawkami podatku dochodowego od osób prawnych i podatku VAT nale cymi do najni szych w Europie rodkowej i Wschodniej. Uregulowania dotycz ce inwestycji zagranicznych zapewniaj narodowe traktowanie inwestorów zagranicznych i wszechstronne wsparcie ze strony instytucjonalnej. Warto te zauwa y , e Bułgaria podpisała ju 56 umowy o wzajemnej ochronie i wspieraniu inwestycji oraz 58 umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Lista pa stw, z którymi Bułgaria podpisała umowy o wzajemnej ochronie i wspieraniu inwestycji i/lub o unikaniu podwójnego opodatkowania według stanu na 2006 rok znajduje si w zał czniku nr 27. Ramy prawne 24 pa dziernika 1997 roku parlament Bułgarii przyj ł Ustaw o inwestycjach zagranicznych (opublikowana w Gazecie Pa stwowej nr 97 z 1997 roku, z pó niejszymi zmianami). Ustawa tworzy ramy prawne inwestycji zagranicznych w pełni zgodne z powszechnie przyj tymi standardami mi dzynarodowymi i zapewnia bardzo dogodne rodowisko prawne dla inwestorów zagranicznych. 98 Inwestycje zagraniczne W rozumieniu Ustawy o inwestycjach zagranicznych, inwestorami zagranicznymi mog by : osoby prawne nie zarejestrowane w Bułgarii, spółki nie posiadaj ce osobowo ci prawnej, zarejestrowane zagranic , osoby fizyczne posiadaj ce obywatelstwo zagraniczne i mieszkaj ce na stałe zagranic . Obywatel Bułgarii, b d cy jednocze nie obywatelem innego pa stwa, powinien dokona wyboru, czy ma by traktowany przez ustaw jako obywatel bułgarski, czy jako cudzoziemiec. W 2004 roku weszła w ycie równie Ustawa o wspieraniu inwestycji (odnosi si ona zarówno do inwestycji krajowych jak i zagranicznych). Głównym jej celem jest zapewnienie inwestorom wsparcia instytucjonalnego dla usprawnienia procedur inwestycyjnych. Dzieli ona inwestycje na trzy grupy: klasa I – inwestycje powy ej 70 mln BGN (36 mln EUR), klasa II – inwestycje od 40 do 70 mln BGN (20 - 36 mln EUR), klasa III – inwestycje od 10 do 40 mln BGN (5 - 20 mln EUR). Generalnie wraz ze wzrostem warto ci inwestycji ro nie zakres, wspomnianych ju wy ej, usług oferowanych przez Agencj ds. Inwestycji, pocz wszy od udzielania informacji o charakterze rynkowym, poprzez reprezentowanie inwestora w procesie pozyskiwania całej potrzebnej dokumentacji, wsparcie w procesie nabywania gruntów i nieruchomo ci. W przypadku najwi kszych inwestycji (Klasa I) inwestorzy mog wyst powa do władz i negocjowa z nimi ich ew. udział w kosztach budowy lub rozbudowy infrastruktury, niezb dnej przykładowo dla poł czenia danego obiektu z krajow sieci dróg (lokaln drog dojazdow ), tak jak to miało miejsce w przypadku inwestycji tureckiej firmy Sisecam o warto ci ok. 160 mln USD. Wsparcie instytucjonalne Bułgarska Agencja ds. Inwestycji Bułgarska Agencja Inwestycji Zagranicznych została utworzona w 1995 roku w charakterze instytucji obsługuj cej wszystkie potrzeby inwestorów zagranicznych. W 2004 roku zmieniła ona nazw na “InvestBulgaria Agency” i funkcjonuje obecnie jako Bułgarska Agencja ds. Inwestycji. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 99 Agencja ta jest organem rz dowym słu cym koordynacji działa instytucji pa stwowych w obszarze inwestycji zagranicznych. Do jej podstawowych zada nale y równie promocja inwestycji zagranicznych w Bułgarii. Agencja udziela pomocy firmom zagranicznym na wszystkich etapach realizacji inwestycji. Dostarcza potencjalnym inwestorom aktualnej informacji odno nie procesów inwestycyjnych, porad natury prawnej, jak równie wyszukuje dla nich odpowiednich partnerów lokalnych. Usługi oferowane przez Agencj obejmuj : udzielanie informacji odno nie dost pnych terenów budowlanych i wolnych zdolno ci produkcyjnych, na wniosek klienta, wyszukiwanie partnerów dla joint-venture, udzielanie wyczerpuj cej informacji o projektach inwestycji infrastrukturalnych, analizy sektorowe najwa niejszych bran gospodarki Bułgarii, dostarczanie porównywalnych danych makroekonomicznych dotycz cych gospodarki kraju, udzielanie aktualnych informacji o napływie inwestycji zagranicznych, szczegółow prezentacj przedsi biorstw przewidzianych do prywatyzacji, tworzenie programów wsparcia instytucjonalnego dla inwestycji uznanych za priorytetowe, porady prawne. Mi dzyresortowe grupy wsparcia instytucjonalnego priorytetowych przedsi wzi inwestycyjnych Ustawa o inwestycjach zagranicznych przewiduje specjalne wsparcie instytucjonalne dla inwestorów realizuj cych przedsi wzi cia inwestycyjne uznane przez Rad Ministrów za priorytetowe. Bułgarska Agencja Inwestycji Zagranicznych, na wniosek inwestora, mo e zaproponowa Radzie Ministrów utworzenie grupy mi dzyresortowej, składaj cej si z przedstawicieli wła ciwych ministerstw i agencji, w celu zapewnienia wsparcia instytucjonalnego wybranym przedsi wzi ciom inwestycyjnym uznanym przez Rad Ministrów za priorytetowe. 100 Inwestycje zagraniczne Rodzaje inwestycji zagranicznych Inwestycj zagraniczn jest ka da inwestycja dokonana przez osob zagraniczn w którykolwiek z poni szych instrumentów: akcje i udziały spółek handlowych, tytuły własno ci budynków i ograniczone tytuły własno ci nieruchomo ci, tytuły własno ci i ograniczone tytuły własno ci ruchomo ci, je li uznawane s za długoterminowe aktywa materialne, tytuły własno ci przedsi biorstw lub ich wyodr bnionych cz ci, zgodnie z przepisami Ustawy o restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi biorstw pa stwowych i komunalnych, papiery warto ciowe, w tym dłu ne oraz obligacje skarbowe, jak równie ich instrumenty pochodne emitowane przez Skarb Pa stwa, samorz dy miejskie oraz inne bułgarskie osoby prawne, z pozostaj cym okresem do wykupu nie krótszym, ni 6 miesi cy, po yczki, równie w formie leasingu, udzielone na okres nie krótszy ni 12 miesi cy, prawa własno ci intelektualnej – prawa autorskie i pokrewne, prawa patentowe, prawa do modeli u ytkowych, znaków handlowych i towarowych oraz projektów przemysłowych, prawa wynikaj ce z umów koncesyjnych oraz umów o wyznaczenie zarz du. Ponadto, za inwestycje zagraniczne uwa a si równie zwi kszenie warto ci dokonanych ju inwestycji. Nale y zwróci równie uwag , e dwustronne umowy o wzajemnym wspieraniu i ochronie inwestycji, w których Bułgaria jest stron , mog zawiera szersze definicje inwestycji zagranicznych. Prawne i mi dzynarodowe gwarancje bezpiecze stwa Klauzula narodowa Konstytucja Bułgarii i Ustawa o inwestycjach zagranicznych przewiduj zasad narodowego traktowania inwestorów zagranicznych. Oznacza to, e inwestorzy zagraniczni maj prawo prowadzi działalno gospodarcz w Bułgarii na takich samych warunkach, jak inwestorzy bułgarscy, za wyj tkiem przypadków, gdzie prawo przewiduje inaczej. W szczególno ci zasada ta odnosi si do całego zakresu prawnych i organizacyjnych form prowadzenia działalno ci gospodarczej. Narodowe traktowanie inwestorów zagranicznych odnosi si równie do ich udziału w procesach prywatyzacji i nabywania akcji, udziałów i obligacji przedsi biorstw, obligacji skarbowych i innych papierów warto ciowych. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 101 Klauzula najwi kszego uprzywilejowania Bułgaria podpisała szereg dwustronnych umów o wzajemnym wspieraniu i ochronie inwestycji, które przewiduj , oprócz traktowania narodowego, tak e klauzul najwi kszego uprzywilejowania dla inwestycji dokonywanych przez podmioty z jednego kraju – strony umowy na terytorium drugiego kraju. Pierwsze stwo traktatów mi dzynarodowych W przypadku, kiedy traktaty mi dzynarodowe, których jedn ze stron jest Bułgaria przewiduj bardziej korzystne postanowienia i warunki dla inwestycji zagranicznych, te postanowienia i warunki maj pierwsze stwo przed prawodawstwem krajowym. Ta naczelna zasada znajduje swoje odzwierciedlenie w umowach o wzajemnym wspieraniu i ochronie inwestycji, a szczególnie w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania. Mi dzynarodowe umowy o wzajemnym wspieraniu i ochronie inwestycji zawsze obejmuj rozszerzon definicj bezpo rednich inwestycji zagranicznych, która ma pierwsze stwo w stosunku do koncepcji zawartej w ustawodawstwie bułgarskim. Zabezpieczenie przed niekorzystnymi rozwi zaniami prawnymi Ustawa o inwestycjach zagranicznych zawiera zasad , zgodnie z któr w przypadku nowelizacji przepisów id cych w kierunku ustanowienia prawnych ogranicze dotycz cych wył cznie inwestycji zagranicznych, inwestycje zagraniczne zrealizowane przed wej ciem w ycie takiej nowelizacji nie b d jej podlega . Tak wi c, porz dek prawny w Bułgarii zabezpiecza przedsi biorców zagranicznych przed wprowadzeniem rozwi za na ich niekorzy . Ochrona przed wywłaszczeniem Konstytucja Bułgarii zezwala na przymusowe wywłaszczenie na potrzeby pa stwa i komunalne wył cznie wtedy, je eli jest wykonywane z mocy prawa, pod warunkiem, e potrzeby te nie mog by zaspokojone w aden inny sposób oraz pod warunkiem uprzedniego zapewnienia uczciwego odszkodowania. W Bułgarii wywłaszczenie jest regulowane Ustaw o własno ci pa stwowej oraz Ustaw o własno ci komunalnej. Ustawa o inwestycjach zagranicznych zapewnia inwestorom dodatkow ochron . Jedn z jej form jest przepis stanowi cy, e wywłaszczenie mo e mie miejsce jedynie w przypadku wyj tkowo wa nych potrzeb narodowych, których nie mo na zaspokoi w aden inny sposób. Nieruchomo ci stanowi ce własno inwestorów zagranicznych nie mog by przedmiotem wywłaszczenia na potrzeby komunalne. 102 Inwestycje zagraniczne Kolejn form ochrony jest to, e ustawa wymaga odszkodowania w postaci innej nieruchomo ci poło onej w tym samym miejscu lub, za zgod inwestora, poło onej gdzie indziej b d w formie gotówki, je eli inwestor zagraniczny preferuje takie rozwi zanie. Wysoko odszkodowania ma by równa cenie rynkowej wywłaszczanej nieruchomo ci z dnia wywłaszczenia. Formy przedsi biorstw z kapitałem zagranicznym Zgodnie z obowi zuj cym w Bułgarii prawem, firmy z udziałem kapitału zagranicznego mog by tworzone w dowolnej formie przewidzianej w Kodeksie Handlowym. Formy te obejmuj , mi dzy innymi, znane powszechnie spółki akcyjne, spółki z ograniczon odpowiedzialno ci i spółki komandytowe. Ponadto, zagraniczne osoby prawne, jak i zagraniczne osoby fizyczne i podmioty nie posiadaj ce osobowo ci prawnej, pod warunkiem, e s zarejestrowane w swoim kraju jako kupcy, mog tworzy oddziały w Bułgarii. Przedstawicielstwa firm zagranicznych równie regulowane s Ustaw o inwestycjach zagranicznych. Podmioty zagraniczne maj ce prawo do prowadzenia działalno ci gospodarczej w swoim kraju mog tworzy przedstawicielstwa w Bułgarii. Podobnie jak w Polsce, w spółkach typu joint-venture nie ma ogranicze wielko ci udziału partnera zagranicznego. co do Je eli zagraniczna osoba fizyczna pragnie prowadzi w Bułgarii działalno gospodarcz : jako osoba fizyczna samodzielnie wykonuj ca działalno gospodarcz , w spółce jawnej, w spółdzielni, jako komplementariusz w spółce komandytowej lub w spółce komandytowoakcyjnej, najpierw musi uzyska zezwolenie na pobyt stały w Bułgarii. Wi cej informacji o oddziałach i przedstawicielstwach, jak równie o tym jak zało y w Bułgarii spółk z ograniczon odpowiedzialno ci i spółk akcyjn znajduje si w rozdziale po wi conym działalno ci gospodarczej. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 103 Transfer zysków i kapitału Inwestorzy zagraniczni prowadz cy działalno gospodarcz w Bułgarii mog swobodnie transferowa zyski za granic po ich opodatkowaniu. Dotyczy to tak e repatriacji kapitału zagranicznych przedsi biorstw oraz udziałowców, w przypadku ich decyzji dot. wycofywania si z tego kraju. Inwestorzy zagraniczni mog kupowa obce waluty i transferowa je zagranic bez ogranicze , pod warunkiem przedstawienia potwierdzenia zapłacenia podatków, w nast puj cych przypadkach: dochodu uzyskanego z inwestycji, przychodów z odszkodowania w przypadku wywłaszczenia spowodowanego potrzebami pa stwa, kwot uzyskanych z likwidacji działalno ci, przychodów uzyskanych ze sprzeda y dóbr inwestycyjnych, kwot uzyskanych w wyniku wykonania nakazu egzekucyjnego. Prawo wolnego transferu przysługuje równie : obywatelom zagranicznym zatrudnionym w Bułgarii w stosunku do otrzymywanego przez nich wynagrodzenia, obywatelom zagranicznym, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt stały i s zarejestrowani jako osoby fizyczne samodzielnie wykonuj ce działalno gospodarcz lub s udziałowcami: - w spółce jawnej, - w spółdzielni, - w charakterze komplementariusza w spółce komandytowej lub w spółce komandytowo-akcyjnej. Prawo własno ci nieruchomo ci Zgodnie z bułgarsk konstytucj obywatele pa stw obcych, podobnie jak zagraniczne osoby prawne, nie mog bezpo rednio nabywa praw własno ci do ziemi (w tym zakresie Bułgaria wynegocjowała w Traktacie Akcesyjnym 7-letni okres przej ciowy). W przypadku, gdy osoba zagraniczna odziedziczy ziemi w Bułgarii, zobowi zana jest do przeniesienia własno ci tej ziemi na fizyczne lub prawne osoby krajowe w przeci gu trzech lat od momentu wej cia w ycie decyzji o przyj ciu spadku. Powy sze ograniczenia nie obowi zuj przedsi biorstw bułgarskich z udziałem kapitału zagranicznego, bez wzgl du na jego wysoko w kapitale zakładowym. Tak wi c osoby zagraniczne mog naby pełne prawa własno ci do ziemi, w tym prawa własno ci do ziemi rolnej, w drodze ustanowienia własnego przedsi biorstwa b d w wyniku przyst pienia do firmy bułgarskiej poprzez wniesienie własnych udziałów. 104 Inwestycje zagraniczne Ponadto, na wniosek inwestora, Agencja ds. Inwestycji mo e uruchomi specjaln procedur wsparcia instytucjonalnego i zaproponowa kompetentnym władzom regionalnym lub komunalnym przekazanie osobie zagranicznej ograniczonych praw własno ci. Odbywa si to w drodze udzielania odpowiednich zezwole na budow obiektów na okre lonym terenie b d umo liwiaj cych korzystanie z nieruchomo ci b d cej własno ci pa stwow , prywatn lub komunaln . Odno na procedura administracyjna realizowana jest na podstawie Ustawy o własno ci pa stwowej i komunalnej i ma stanowi zach t do podejmowania priorytetowych przedsi wzi inwestycyjnych. W przypadku nabywania przez osoby zagraniczne lub przedsi biorstwa z udziałem zagranicznym praw własno ci do nieruchomo ci poło onych w strefach przygranicznych i w obszarach o szczególnym znaczeniu dla bezpiecze stwa narodowego, okre lonych przez Rad Ministrów, konieczne jest wcze niejsze uzyskanie wydanego przez Rad Ministrów pozwolenia. Zatrudnianie obcokrajowców Wszyscy obcokrajowcy, którzy maj kart stałego pobytu lub przyznano im statut uchod cy mog by zatrudniani na takich samych zasadach, jak obywatele bułgarscy. Pozostali, w celu podj cia pracy musz uzyska czasowe pozwolenie na prac . Czasowe pozwolenia na prac wydawane s przez Krajowy Urz d Zatrudnienia Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Pozwolenia s wydawane na wniosek pracodawcy na okre lony czas, prac i dla okre lonego pracodawcy. Pozwolenia wydawane s na prac wymagaj c specjalistycznej wiedzy, umiej tno ci i do wiadczenia zawodowego, pod warunkiem, e nie ma obywatela Bułgarii odpowiedniego do podj cia tej pracy. Pozwolenie wydaje si na okres proponowanej umowy o prac , jednak nie dłu szy ni na jeden rok. Mo e by kilkukrotnie przedłu one w ramach 3-letniego okresu. Urz dowy okres na wydanie pozwolenia na prac waha si mi dzy 3 tygodniami a 1 miesi cem. Pracodawca wnioskuj cy musi zapłaci jednorazowo za ka de pozwolenie 600 BGN (ponad 5 krotno minimalnej pensji). Liczba obywateli zagranicznych zatrudnianych przez danego pracodawc nie mo e przekracza 10 % całkowitej liczby pracowników. Pracodawca musi te zapewni pokrycie kosztów podró y powrotnej pracownika zagranicznego w przypadku wcze niejszego rozwi zania umowy o prac oraz wyga ni cia, lub anulowania uzyskanego pozwolenia na prac . BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 105 Pozwolenie na prac nie mo e by wydane, je eli: pracodawca wnioskuj cy o wydanie pozwolenia w okresie ostatnich 3 miesi cy zwolnił obywatela Bułgarii odpowiedniego do wykonywania pracy, której dotyczy wniosek o wydanie pozwolenia, oferowane warunki pracy i płacy s mniej korzystne ni zwykle proponowane obywatelom Bułgarii, proponowane wynagrodzenie nie jest wystarczaj ce dla zapewnienia niezb dnych rodków utrzymania, Konstytucja lub inne ustawy wymagaj , aby dan prac wykonywał obywatel Bułgarii, zatrudniany obcokrajowiec pracował nielegalnie w okresie ostatnich 5 lat, wnioskuj cy pracodawca był karany za łamanie prawa pracy, zatrudniany obcokrajowiec znajdował si na li cie osób „niepo danych” lub nie otrzymał wizy. W drugiej połowie czerwca 2002 roku weszło w ycie Rozporz dzenie o warunkach wydawania, odmowy i anulowania pozwole na prac dla cudzoziemców, szczegółowo reguluj ce wy ej wymienione kwestie. Zgodnie z rozporz dzeniem, pozwolenie na zatrudnienie cudzoziemca mo e by wydane dla miejscowego pracodawcy, je eli: udowodni on, e aktywnie w okresie co najmniej jednego miesi ca poszukiwał na rynku pracy niezb dnego specjalisty, w tym poprzez Biuro Pracy przy Agencji Zatrudnienia oraz poprzez ogłoszenia w krajowych i lokalnych rodkach masowego przekazu, cudzoziemiec posiada obiektywnie niezb dne kwalifikacje i sta pracy, na rynku pracy nie ma miejscowego specjalisty, odpowiadaj cego wymaganiom lub mog cego w odpowiednio krótkim czasie uzyska niezb dne kwalifikacje. Pozwolenie na prac nie jest wymagane wobec: 1. Cudzoziemca, którego zatrudnienie wynika z postanowie umów mi dzynarodowych. 2. cisłego kierownictwa/członków zarz du spółki lub oddziału utworzonego na terytorium Bułgarii przez osoby prawne i inwestorów. 3. Go cia – wykładowcy, lektorów i nauczycieli, po uprzednim uzyskaniu zgody odpowiednich władz o wiaty i szkolnictwa. 4. Pracowników delegowanych do firm zagranicznych, działaj cych na terytorium Bułgarii na krótki okres (nie dłu ej ni 3 miesi ce w ci gu 1 roku) w celu: a) szkolenia w zakresie obsługi lub przyj cia zamówionych maszyn, urz dze i innych dóbr materialnych; b) szkolenia w ramach umowy eksportowej na dostaw lub umowy licencyjnej; c) usprawnienia lub koordynacji prac; 106 Inwestycje zagraniczne d) monta u, uruchomienia i remontu urz dze importowanych, wprowadzenia specjalnych technologii, know-how, uruchomienia specjalistycznych i unikalnych procesów technicznych. 5. Sportowców i trenerów zawodowych klubów sportowych, po uprzednim potwierdzeniu przez odpowiednie władze instytucji sportowych. 6. Osoby, która zawarła zwi zek mał e ski z obywatelem bułgarskim. Pozwolenie wydaje si na okres proponowanej umowy o prac , jednak nie wi cej ni na jeden rok. Rozporz dzenie okre la sytuacje wyj tkowe, w których pozwolenie mo e by przedłu one. W Rozporz dzeniu zostały wymienione przypadki, w których nie jest wymagane pozwolenie na prac , m.in. dla kierownictwa zagranicznych firm handlowych zarejestrowanych w Bułgarii, je eli osoby te nie s zatrudnione na podstawie umowy o prac i dla członków słu b dyplomatycznych. Ponadto studenci mog podejmowa prace dora ne. W tym przypadku przepisy okre laj szczegółowe przypadki i wymogi w stosunku do pracodawcy. Rejestr zło onych wniosków oraz wydanych pozwole prowadzi Agencja ds. Zatrudnienia. Szczegółowe informacje i niezb dne dokumenty mo na otrzyma w Rejonowej Dyrekcji Biura Pracy – wła ciwej dla miejsca, w którym miałby podj prac cudzoziemiec. Zach ty podatkowe Podmioty zagraniczne i krajowe, które inwestuj w regionach o wysokiej stopie bezrobocia (przewy szaj cej o 50 % redni krajow ) mog ubiega si o 100 % zwolnienie z podatku dochodowego (szerzej w Rozdziale V). Regiony te s zatwierdzane ka dego roku przez Ministra Finansów. Kwota zwolnienia traktowana jest jak rezerwa i je eli przewy sza podatek nale ny za dany rok, pozostała jej cz mo e by wykorzystana do pomniejszenia podatku dochodowego przez pi kolejnych lat. W przypadku realizacji du ych projektów inwestycyjnych, z którymi zwi zany jest import istnieje równie mo liwo zwolnienia z podatku VAT naliczanego od importowanych maszyn i urz dze (szerzej w Rozdziale V). Ponadto, osoby prawne, które zako czyły procedur upadło ciow s dowym zatwierdzeniem planu rehabilitacji, korzystaj z pełnego zwolnienia z podatku dochodowego tej cz ci dochodu, która jest konsekwencj działa wynikaj cych z realizacji planu ratowania przedsi biorstwa. W ten sposób ustawodawca stworzył bodziec finansowy, słu cy ratowaniu upadaj cych przedsi biorstw. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 107 Bran e atrakcyjne pod wzgl dem inwestycyjnym Przemysł włókienniczy Szczególna atrakcyjno inwestycji w prz dzalnictwo, tkactwo, dziewiarstwo i bran odzie ow wynika z dost pno ci wysoko wykwalifikowanej i taniej siły roboczej, do wiadcze eksportowych i blisko ci rynków europejskich umo liwiaj cej szybk reakcj na zmian trendów, wysokiej jako ci wytwarzanych ubra , brak kontyngentów w eksporcie do UE, du e do wiadczenie lokalne, wynikaj ce z tradycyjnie silnej pozycji sektora i dost pno ci surowców. Ze wzgl du na niskie koszty siły roboczej ( rednia miesi czna płaca w sektorze wynosi 91 EUR) szczególnie atrakcyjne s te dziedziny przemysłu, które charakteryzuj si wysok pracochłonno ci – np. szycie i bazuj cy na tej formie przerób uszlachetniaj cy (import tkanin i ich reeksport po przeróbkach). Pozwala to bułgarskim przedsi biorstwom konkurowa z innymi firmami z Europy rodkowej i Wschodniej oraz z Turcji. Znacz ca cz produkcji jest lokowana za granic . Udział przemysłu włókienniczego w eksporcie wynosi około 20 %. W sektorze jest zatrudnionych około 150 tys. osób. Warto inwestycji zagranicznych w tym sektorze wyniosła około 280 mln USD. Przemysł spo ywczy i przetwórstwa spo ywczego Szczególnie interesuj ce mo liwo ci inwestycyjne, wynikaj ce mi dzy innymi z krajowego do wiadczenia, ale tak e potrzeb modernizacji, zwi zane s z rozwijaniem produkcji w nast puj cych segmentach: przetwórstwo owocowo-warzywne, produkcja win, hodowla zwierz t, w tym przetwórstwo mi sa i produkcja pasz. Inwestycjom w sektorze spo ywczym sprzyja równie du y udział ziemi uprawnej w całkowitej powierzchni kraju wynosz cy około 55 % jak równie przyjazny klimat. Około 50 % produkowanej ywno ci kierowane jest na eksport. Szybko ro nie sprzeda takich wyrobów jak soki i woda mineralna. Dla przykładu w latach 2002-2005 spo ycie napojów (wody mineralnej i soków) rosło w tempie 15 - 20 % rocznie. W sektorze spo ywczym zainwestowano do ko ca 2005 około 280 mln USD, z czego najwi kszy udział miała produkcja piwa (m.in. Heineken, Interbrew, Carlsberg) oraz przetwórstwo spo ywcze (m.in. Kraft Foods, Nestle). Przemysł spo ywczy jest równie beneficjentem programu pomocowego Unii Europejskiej SAPARD, którego warto wynosi około 50 mln EUR rocznie. 108 Inwestycje zagraniczne Z szybkim rozwojem sektora spo ywczego wi e si równie bezpo rednio rozwój bran y opakowaniowej stymulowany m.in. poprzez wprowadzanie rygorystycznych norm sanitarnych, jak równie zalety marketingowe (dynamiczny rozwój wielkopowierzchniowych sieci handlowych) i wymogi bezpiecze stwa. Turystyka Bran a turystyczna w Bułgarii przedstawia wiele potencjalnych mo liwo ci do przeprowadzenia udanych, bezpo rednich inwestycji zagranicznych. Wynika to z nast puj cych czynników: dobrze rozwini ty i rosn cy rynek wyjazdów zorganizowanych z Europy Zachodniej i wschodniej cz ci basenu Morza ródziemnego, potencjał do tworzenia nowych o rodków turystycznych, potencjał do zakładania parków tematycznych i o rodków sportu i rekreacji zwi zanych z o rodkami wypoczynkowymi, gotowe tereny do budowania pół golfowych, mo liwo ci rozwoju rynku, kompetentni i do wiadczeni partnerzy lokalni, konkurencyjne w stosunku do innych o rodków nadmorskich koszty nieruchomo ci oraz koszty pracy. Nale y podkre li , e wymienione wy ej bran e charakteryzuj si wysokimi notowaniami pod wzgl dem lokalnego do wiadczenia i know-how, potencjału do poprawy wydajno ci i obni ki kosztów, dost pno ci wykwalifikowanej siły roboczej oraz do wiadczenia i tradycji eksportowej. Ponadto, realizowane w nich przedsi wzi cia mog liczy na wsparcie finansowe Unii Europejskiej w ramach programu SAPARD. Bułgaria powoli odzyskuje swoje wysokie miejsce w rankingach wyjazdów turystycznych. W okresie 2003-2005 liczba przyje d aj cych turystów wzrosła o ponad 50 % do 4,8 mln zapewniaj c dochody w wysoko ci prawie 2 mld USD. Warto inwestycji zagranicznych w tym sektorze szacuje si na ponad 330 mln EUR. Inwestycje zmierzaj w szczególno ci do infrastruktury – hotele, nabrze a, porty. Usługi finansowe Rozwój rynku usług finansowych ma podobny charakter do tego, jaki miał miejsce w okresie transformacji w Polsce. W chwili obecnej dominuj cym typem usług finansowych s usługi bankowe. Maj c na uwadze ich szybki rozwój (w tym równie usług ubezpieczeniowych) nale y oczekiwa , i podobnie jak w Polsce wraz ze wzrostem zamo no ci zaistnieje potrzeba alternatywnych usług finansowych. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 109 Przy obecnych trudno ciach w uzyskaniu kredytów, do perspektywicznych usług finansowych mo na zaliczy leasing, usługi po rednictwa kredytowego oraz wiadczenie po yczek gotówkowych dla ludno ci o niskich dochodach. Dla przykładu, warto rynku leasingu wzrosła w okresie 2004-2005 prawie trzykrotnie, z 200 do 612 mln EUR (struktura rynku leasingu w 2005 roku: 40,1 % maszyny i urz dzenia; 29,1 % samochody dostawcze; 23,4 % samochody osobowe). Rozwój usług finansowych b d stymulowa przede wszystkim obecni ju w sektorze bankowym inwestorzy zagraniczni. Szacuje si , i około 85 % aktywów sektora bankowego jest kontrolowane przez inwestorów zagranicznych. Energetyka Sektor energetyczny jest jedn z kluczowych gał zi gospodarki bułgarskiej. W chwili obecnej pojawia si szereg potencjalnych mo liwo ci w elektroenergetyce zwi zanych m.in. z modernizacj sieci ciepłowniczych, mocy wytwórczych oraz sieci przesyłowych (energia elektryczna, gaz), co b dzie generowało popyt na maszyny i urz dzenia oraz wykwalifikowane usługi. Potencjalnym obszarem zainteresowa mog si sta projekty zwi zane z modernizacj miejskich sieci wodoci gowych, które s znacznie przestarzałe i musz zosta zmodernizowane, bowiem generuj wysokie straty przesyłowe (do najwi kszych projektów tego typu nale y modernizacja sieci wodoci gowej w Sofii, modernizacja mocy wytwórczych wi kszo ci du ych elektrociepłowni oraz planowana budowa elektrowni atomowej w Belene, której koszt budowy szacowany jest na około 2 - 3 mld EUR). W 2005 roku nakłady na modernizacj i inwestycje w energetyce kształtowały si na poziomie 700 mln EUR. Inwestorzy powinni mie na uwadze, i wej cie do niektórych sektorów jest mo liwe tylko poprzez uczestniczenie w prywatyzacji, w tym w takich bran ach jak produkcja i przesył energii (energia elektryczna, gaz). Infrastruktura transportowa Rozwój infrastruktury transportowej jest jednym z priorytetów obecnej polityki transportowej. Wynika to m.in. z zapewnienia przepustowo ci strategicznych korytarzy transportowych. Do potencjalnych projektów nale y modernizacja dróg maj ca na celu dostosowanie bułgarskich dróg do standardów europejskich zwi zanych m.in. z transportem ci arowym. Szacuje si , i modernizacji b dzie wymaga około 1200 km dróg. W planach jest równie budowa autostrad Sofia-Burgas oraz Burgas-Varna, jak 110 Inwestycje zagraniczne równie budowa mostu na Dunaju. Znaczna cz rodków b dzie tak e alokowana w projektach słu cych modernizacji przej granicznych. Nie bez znaczenia jest fakt, i modernizacja dróg jest współfinansowana ze rodków Unii Europejskiej (m.in. PHARE, ISPA) oraz rodków mi dzynarodowych instytucji finansowych (m.in. Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju), co znacz co zwi ksza przejrzysto procedur przetargowych. Warto planowanych rodków na projekty drogowe w latach 2006-2015 przekracza 1,8 mld EUR; obejm one w szczególno ci budow i modernizacj autostrad (autostrada Hemus, autostrada Trakia, autostrada Warna - Burgas; w sumie ponad 700 mln EUR), modernizacja korytarzy IV i VIII (410 mln EUR), modernizacja odcinka Ruse - Weliko Tyrnowo (250 mln EUR). Polscy przedsi biorcy powinni równie zwróci uwag na projekty w transporcie kolejowym, który podobnie jak transport drogowy wymaga znacz cej modernizacji. Warto planowanych rodków na projekty kolejowe w latach 2006-2015 przekracza 1,4 mld EUR. Jednym z najwa niejszych projektów inwestycyjnych jest wspomniana ju wy ej modernizacja i elektryfikacja 200 km linii kolejowej prowadz cej z Płowdiw do granic Turcji (325 mln EUR) Budownictwo mieszkaniowe i biurowe Jednym z efektów wzrostu dochodów gospodarstw domowych (przede wszystkim Sofia, Płowdiw, Warna, Burgas) oraz zwi kszonej dost pno ci kredytów bankowych jest dynamiczny rozwój budownictwa mieszkaniowego. Jednym z czynników nap dzaj cych budownictwo mieszkaniowe s równie działania spekulacyjne zwi zane z oczekiwanym wzrostem warto ci mieszka po wej ciu do UE. Szczególnym zainteresowaniem cudzoziemców ciesz si zwłaszcza nieruchomo ci w okolicach nadmorskich. W pierwszych trzech kwartałach 2005 roku ilo na budynki mieszkaniowe wzrosła o 47 %. wydanych zezwole budowlanych Maj c na uwadze bardzo dobrze rozwini ty sektor budownictwa mieszkaniowego w Polsce, polscy przedsi biorcy mog upatrywa swoich szansy zarówno w eksporcie materiałów budowlanych (m.in. stolarka budowlana, ocieplenia, płyty gipsowe) jak i w dziedzinie wyposa ania mieszka (w tym równie sprz t AGD) oraz w zakresie podejmowania inwestycji developerskich. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 111 Handel detaliczny Handel detaliczny nale y do bardzo szybko rozwijaj cych si sektorów stwarzaj cych du e mo liwo ci dla polskich przedsi biorców. Najwi kszymi inwestorami wznosz cymi wielkopowierzchniowe sklepy/supermarkety s Metro (~85 mln EUR inwestycji), Billa (~70 mln EUR), CBA (~80 - 100 mln EUR), Praktiker (~50 mln EUR). W latach 2005-2006 zostan uruchomione w Sofii i okolicach 3 du e galerie handlowe o ł cznej powierzchni przekraczaj cej 100 tys. m2. Zgodnie z ogłoszonymi przez inwestorów planami budowy o rodków handlowych, w latach 2006-2008 ich ł czna powierzchnia przekroczy 80 tys. m2. W 2006 roku na rynek bułgarski maj wej sieci Kaufland (warto planowanych obiektów 300 mln EUR) oraz Lidl. Jedn z najwi kszych inwestycji w rejonach Sofii b dzie budowa galerii handlowej Sofia Airport Centre o powierzchni około 115 tys. m2, której uruchomienie planowane jest na 2008/2009 rok. Polscy przedsi biorcy mog skorzysta z szeregu interesuj cych opcji obejmuj cych zarówno eksport gotowych produktów ( ywno , odzie ) m.in. poprzez wykorzystanie istniej cych kontaktów handlowych z sieciami w Polsce, jak równie otwieranie własnych sklepów (w tym markowych). Wielko i struktura inwestycji Otwarcie Bułgarii na inwestycje zagraniczne nast piło wraz ze zmianami politycznymi na pocz tku lat dziewi dziesi tych. Zainteresowanie inwestorów zagranicznych Bułgari znacznie wzrosło po rozpocz ciu procesów prywatyzacyjnych w 1993 r., kiedy to bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Bułgarii po raz pierwszy przekroczyły próg 100 mln USD rocznie. Wzrost napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych w ostatnich latach jest zwi zany w du ej mierze z popraw klimatu inwestycyjnego – w tym przede wszystkim dostosowywaniem krajowej legislacji do regulacji Unii Europejskiej, jak równie ze stopniowym wzrostem dochodów społecze stwa stanowi cych o atrakcyjno ci rynku od strony popytowej. Trendy te s widoczne m.in. w rosn cym napływie inwestycji typu greenfield. Ł cznie, od 1992 roku do ko ca 2005 roku, podmioty zagraniczne zainwestowały w Bułgarii około 12,9 miliarda USD, realizuj c ponad 50 tysi cy ró nych przedsi wzi . W okresie stycze -luty 2006 do Bułgarii napłyn ły inwestycje zagraniczne o warto ci około 271 mln EUR. 112 Inwestycje zagraniczne Poni ej przedstawiono napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych do Bułgarii w latach 1993-2005 z podziałem na dokonane w ramach procesu prywatyzacji i pozostałe (obejmuj ce m.in. nowe inwestycje typu greenfield, reinwestycje oraz joint-venture). Rys. 18: Napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych do Bułgarii w latach 1992-2005 (w milionach USD) 2005 2324,2 0,0 2004 1667,3 1216,0 2003 1732,8 364,1 2002 839,7 130,0 2001 793,7 19,2 2000 366,0 1999 226,7 1998 215,6 214,8 1997 635,5 592,1 404,4 421,4 180,0 1996 76,4 136,6 26,0 76,7 134,2 80,4 22,0 34,4 0,0 1995 1994 1993 1992 0 250 prywatyzacja 500 750 1000 1250 1500 1750 pozostałe 2000 2250 2500 ródło: Bułgarska Agencja ds. Inwestycji Dane te zostały równie przedstawione w formie tabelarycznej w zał czniku nr 7. Według danych opublikowanych przez Bułgarsk Agencj Inwestycji Zagranicznych, w 2005 roku przedsi biorcy zagraniczni zainwestowali w Bułgarii 2324,2 mln USD. Kwota ta, pomimo relatywnie du ej warto ci, oznacza spadek prawie o jedn pi t w porównaniu do roku ubiegłego. Rosn ca liczba inwestycji zagranicznych typu greenfield wi e si ze stopniowym finalizowaniem procesów prywatyzacyjnych, stanowi cych w latach 90-tych jeden z podstawowych czynników inwestycyjnego anga owania si kapitału zagranicznego w Bułgarii. 113 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Do najbardziej atrakcyjnych sektorów nale usługi, w szczególno ci finansowe, handel i telekomunikacja. W latach 1998-2005 zagraniczni inwestorzy ulokowali w tych sektorach odpowiednio 2,3; 1,7 i 1,6 mld USD. Zainteresowanie tymi sektorami wynika z dostosowania infrastruktury finansowej i handlowej do standardów krajów Unii Europejskiej. W sektorze bankowym szacuje si , i około 85 % aktywów jest kontrolowane przez inwestorów zagranicznych. Najwi kszym „beneficjentem” i odbiorc kapitału zagranicznego jest bułgarski przemysł, w którym ulokowano ponad 30 % warto ci inwestycji ogółem. Inwestycje zagraniczne generalnie koncentruj si w regionach o du ym znaczeniu gospodarczym (Sofia, Płowdiw) oraz na atrakcyjnych turystycznie wybrze ach Morza Czarnego. Stosunkowo niewiele inwestycji, bardzo po danych z punktu widzenia tworzenia PKB i priorytetów bułgarskiej polityki gospodarczej napłyn ło do przetwórstwa ywno ci i rolnictwa (ok.310 mln USD). Lista najwi kszych inwestorów zagranicznych w poszczególnych bran ach znajduje si w zał czniku nr 10. Struktura bran owa bezpo rednich inwestycji zagranicznych w Bułgarii na koniec 2005 roku przedstawiona jest na poni szym wykresie. Rys. 19: Struktura bran owa skumulowanych bezpo rednich inwestycji zagranicznych w okresie 1998-2005 (ogółem = 11,5 mld USD) 7,8% 9,7% 3,5% 5,7% 5,0% 2,6% 2,4% 15,2% 1,8% 1,8% 1,8% 1,6% 15,9% 21,4% 1,2% 1,3% Działalno finansowa Telekomunikacja Nieruchomo ci Produkty mineralne (cement, szkło,...) Produkty ywno ciowe Drewno, papier Budowa maszyn Transport Pozostałe sektory Handel i usługi 1,5% Energetyka (elektryczno , gaz, woda) Produkty naftowe, chemiczne, plastiki, opony, itp. Budownictwo Wyroby włókiennicze i ubrania Hotele i restauracje Hutnictwo Elektrotechnika, elektronika, komputery ródło: Bułgarska Agencja ds. Inwestycji 114 Inwestycje zagraniczne Bardziej szczegółowe dane w uj ciu sektorowym zamieszczone zostały w zał czniku nr 8. Analizuj c struktur geograficzn napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych w latach 1992-2005 nale y zauwa y , e najwi cej zainwestowali w Bułgarii przedsi biorcy austriaccy (2,5 mld USD), greccy (1,3 mld USD) i niemieccy (1 mld USD). Tu za nimi pod aj inwestorzy z Włoch (0,8 mld USD) i Holandii (0,8 mld USD). Na tych pi pa stw przypada około 49 % wszystkich bezpo rednich inwestycji zagranicznych w Bułgarii. Skumulowana warto inwestycji zrealizowanych w Bułgarii przez polskich przedsi biorców jest relatywnie niska i wynosi wg danych Bułgarskiej Agencji ds. Inwestycji „InvestBulgaria” – zaledwie około 6 mln USD. Najwi kszymi polskimi inwestorami w Bułgarii s obecnie Maspex oraz GTC. W latach dziewi dziesi tych najwi ksz inwestycj był zakup przez polskich inwestorów udziałów w firmie MK Oliwia, b d cej producentem oleju słonecznikowego, za około 1,3 mln USD (nast pnie zostały one sprzedane innym inwestorom). Na koniec 2005 roku w Bułgarii było zarejestrowanych 31 polskich przedsi biorstw, na czele z wadowickim Maspexem, który za około 5,2 mln EUR przej ł jednego z wiod cych producentów soków firm Queens. W pierwszym kwartale 2006 roku notowany na warszawskiej giełdzie developer GTC nabył za około 2,4 mln EUR grunty w Sofii celem budowy budynku biurowego z cz ci handlow . Z krajów znajduj cych si w okresie transformacji gospodarczej najwi cej w Bułgarii zainwestowały W gry (561 mln USD), Czechy (420 mln USD) oraz Rosja (215 mln USD). Na rysunku nr 20 przedstawiono struktur bezpo rednich inwestycji zagranicznych w Bułgarii. Do głównych barier w realizacji inwestycji w Bułgarii inwestorzy zaliczaj stosunkowo du biurokracj , korupcj oraz nieprzejrzyste regulacje prawne. 115 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Rys. 20: Struktura geograficzna skumulowanych bezpo rednich inwestycji zagranicznych w Bułgarii na koniec 2005 roku (ogółem 12,9 mld USD) 4,6% 4,4% 4,3% 4,3% 4,3% 6,1% 6,2% 4,2% 3,2% 1,8% 1,7% 1,3% 7,7% 16,7% 9,7% 19,5% Austria Holandia W. Brytania Francja Grecja St. Zjednoczone Cypr Rosja Niemcy Szwajcaria Belgia i Luksem. Hiszpania Włochy W gry Czechy pozostałe kraje ródło: Bułgarska Agencja ds. Inwestycji Bardziej szczegółowe dane, obejmuj ce 26 krajów i ich inwestycje w uj ciu rocznym w okresie 1992-2005 przedstawione zostały w zał czniku nr 9, za list najwi kszych inwestorów zawiera zał cznik nr 10. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców VIII. 117 HANDEL ZAGRANICZNY Ramy prawne Bułgaria jest członkiem wiatowej Organizacji Handlu (WTO) od 1 grudnia 1996 roku. Prawne uwarunkowania obrotów handlowych Bułgarii z zagranic opieraj si w głównej mierze na podpisanych przez Bułgari dwustronnych i wielostronnych umowach mi dzynarodowych. Unia Europejska Handel z Uni Europejsk regulowany jest Umow o Stowarzyszeniu z 1993 roku, która weszła w ycie 1 lutego 1995 roku. Umowa ta obejmuje stopniow redukcj stawek celnych w handlu z krajami UE, stosuj c korzystn dla Bułgarii zasad asymetrii. Na jej mocy, od 1 stycznia 1998 roku eksport bułgarskich towarów przemysłowych do Unii Europejskiej jest wolny od cła. Z kolei import towarów przemysłowych z UE po okresie stopniowej liberalizacji został w pełni zwolniony z cła od 1 stycznia 2002 roku. Handel artykułami rolnymi pomi dzy Bułgari a Uni Europejsk w cz ci oparty jest na zasadach kontyngentowych. Zgodnie z podpisanym przez przedstawicieli Bułgarii w dniu 25 kwietnia 2005 roku Traktatem o Przyst pieniu do Unii Europejskiej, do dnia uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej Bułgaria wyst pi z wszelkich dotychczasowych preferencyjnych porozumie handlowych. Poczynaj c od momentu przyst pienia do Unii Europejskiej przewidzianego na dzie 1 stycznia 2007 roku, ramy prawne reguluj ce handel zagraniczny b d zgodne z zagraniczn polityk handlow Unii Europejskiej. EFTA W roku 1993 Bułgaria podpisała Umow o Wolnym Handlu z krajami Europejskiego Zrzeszenia Wolnego Handlu (EFTA), do którego nale Szwajcaria, Lichtenstein, Norwegia i Islandia. Na mocy tej umowy od 1 stycznia 1998 roku eksport bułgarskich towarów przemysłowych do krajów EFTA jest wolny od cła. Podobnie jak w przypadku umowy z UE, po okresie stopniowej liberalizacji import towarów przemysłowych z EFTA został w pełni zwolniony z cła od 1 stycznia 2002 roku, natomiast handel artykułami rolnymi opiera si na zasadach kontyngentowych. CEFTA 17 lipca 1998 roku Bułgaria podpisała umow o przyst pieniu do rodkowoeuropejskiej Strefy Wolnego Handlu (CEFTA), do której nale Polska, Czechy, Słowacja, W gry, Słowenia i Rumunia. Wej cie umowy w ycie 1 stycznia 1999 roku 118 Handel zagraniczny spowodowało zniesienie ceł na ponad 80 % towarów przemysłowych wyst puj cych w obrocie pomi dzy Bułgari a krajami CEFTA. Zwolnienie z cła pozostałych towarów przemysłowych nast piło 1 stycznia 2002 roku. Handel artykułami rolnymi opiera si na ich podziale na trzy grupy: towary o zerowej stawce celnej, towary o obni onej stawce celnej oraz towary, na które kraje CEFTA przyznaj sobie nawzajem udogodnienia. Turcja 11 lipca 1998 roku Bułgaria i Turcja podpisały umow o utworzeniu strefy wolnego handlu pomi dzy obydwoma krajami. Na mocy umowy, która weszła w ycie 1 stycznia 1999 roku około 90 % bułgarskiego eksportu do Turcji zostało zwolnione z cła, a od 1 stycznia 2002 roku wszystkie bariery celne na handel artykułami przemysłowymi pomi dzy tymi krajami zostały zniesione. Handel artykułami rolnymi odbywa si na podstawie przyznawanych sobie nawzajem udogodnie . Macedonia Umowa o utworzeniu strefy wolnego handlu pomi dzy Bułgari a Macedoni została podpisana 13 pa dziernika 1999 roku i weszła w ycie 1 stycznia 2000 roku. Przewiduje ona całkowite zniesienie ceł na towary przemysłowe od 1 stycznia 2005 roku. Od 1 stycznia 2002 roku około 90 % obrotu artykułami przemysłowymi jest realizowana według zerowych stawek celnych. Zgodnie z porozumieniem, handel artykułami rolnymi odbywa si na zasadach kontyngentowych. Izrael 8 czerwca 2001 roku Bułgaria podpisała porozumienie o wolnym handlu z Izraelem. Przewiduje ono utworzenie do 1 stycznia 2004 roku strefy wolnego handlu pomi dzy tymi krajami. Z wej ciem w ycie od 1 stycznia 2002 roku strona izraelska dokonała liberalizacji 95,6 % importu towarów przemysłowych z Bułgarii, za strona bułgarska dokonała liberalizacji 85,9 % importu towarów przemysłowych pochodzenia izraelskiego. Udogodnienia w handlu artykułami rolnymi oraz przetworzonymi produktami rolnymi obejmuj kontyngenty celne, w ramach których stosowane s obni one lub zerowe stawki celne. Dodatkowo w latach 2003-2005 zostały podpisane umowy o utworzeniu strefy wolnego handlu z Albani , z Serbi i Czarnogór , z Mołdow , z Bo ni i Hercegowin BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 119 Memorandum o Liberalizacji i Wspieraniu Handlu W czerwcu 2001 roku siedem krajów bałka skich (Albania, Bo nia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Macedonia, Rumunia i Jugosławia) podpisało Memorandum o Liberalizacji i Wspieraniu Handlu. Dokument ten przewidywał podpisanie dwustronnych porozumie gospodarczych pomi dzy wszystkimi siedmioma krajami do ko ca 2002 roku. Wszystkie te porozumienia miały zosta oparte na zasadach wiatowej Organizacji Handlu (WTO), z uwzgl dnieniem przyj tych przez poszczególne kraje zobowi za w stosunku do Unii Europejskiej. Dzi ki tej inicjatywie kraje Europy Południowo-wschodniej stworzyły sie dwustronnych porozumie o wolnym handlu obejmuj c około 55 milionów konsumentów. Mo na oczekiwa , e taka liberalizacja rynku zainteresuje inwestorów zagranicznych i przy zachowaniu stabilno ci politycznej i gospodarczej zwi kszy napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych do pa stw regionu. Licencjonowanie handlu zagranicznego W wyniku liberalnej polityki handlowej zgodnej ze standardami WTO tylko niewiele grup towarowych wyst puj cych w obrocie handlowym z zagranic podlega kontroli administracyjnej. Generalnie kontrola ta ma charakter rejestracji lub wydawania zezwole . Rejestracja (licencjonowanie automatyczne) oznacza rejestracj transakcji eksportu i importu towarów prowadzon dla celów statystycznych. Nieliczne towary podlegaj ce obowi zkowi rejestracji obejmuj : Niektóre rodzaje drewna – w przypadku eksportu; rejestracj Ministerstwo Rolnictwa i Le nictwa. zajmuje si Zezwolenie (licencjonowanie nieautomatyczne) jest licencj na dokonywanie transakcji towarowych. Wymóg ten wynika z przestrzegania przez Bułgari zawartych porozumie mi dzynarodowych, jak równie z prawodawstwa krajowego. 1. Zezwolenie jest wymagane m.in. w przypadku wprowadzania na obszar celny Bułgarii b d eksportu i reeksportu: - Materiałów nuklearnych, substancji radioaktywnych oraz innych ródeł promieniowania radioaktywnego, zgodnie z postanowieniami Ustawy o pokojowym wykorzystaniu energii atomowej. Za wydanie zezwolenia odpowiada agencja ds. regulacji energetyki j drowej - Prochu dymnego, materiałów wybuchowych i pirotechnicznych oraz wykonanych z nich wyrobów o przeznaczeniu cywilnym i trójnitrotoluenu 120 2. 3. 4. 5. Handel zagraniczny (trotyl). Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Gospodarki i Energetyki. - Broni my liwskiej i sportowej, pistoletów i rewolwerów gazowych i sygnalizacyjnych oraz amunicji do nich – mo liwych do wykorzystania zarówno dla potrzeb cywilnych jak i militarnych. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Gospodarki i Energetyki. Wprowadzania na obszar celny Bułgarii: - Celowników, celowników laserowych i miotaczy gazu. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Gospodarki i Energetyki. - Ro lin i zwierz t obcych dla flory i fauny Republiki Bułgarii, przeznaczonych do rozmna ania i hodowli. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo rodowiska Naturalnego i Wód. - Produkcji poligraficznej do poda y publicznej, która mo e by wykorzystywana jako papier warto ciowy. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Finansów. - rodków ochrony ro lin. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Rolnictwa i Le nictwa. - Zagro onych rodzajów dzikiej flory i fauny, obj tych Konwencj Waszyngto sk o mi dzynarodowym handlu zagro onymi rodzajami dzikiej flory i fauny. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo rodowiska Naturalnego i Wód. Importu: - Leków medycznych. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Ochrony Zdrowia. - Preparatów weterynaryjnych. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Rolnictwa i Le nictwa. Eksportu i reeksportu: - Ro lin nieuprawnych i ich cz ci (za wyj tkiem tych z listy ustanowionej rozporz dzeniem Ministra rodowiska Naturalnego i Wód). Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo rodowiska Naturalnego i Wód. - Dzikich zwierz t (za wyj tkiem tych, które s przedmiotem Ustawy o polowaniach i ochronie dzikich zwierz t), mał y, limaków morskich i l dowych, ab, ł cznie z hodowanymi w fermach; dziko rosn cych grzybów. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo rodowiska Naturalnego i Wód. - Dzieł sztuki i przedmiotów o warto ci historycznej, archeologicznej, numizmatycznej, egzemplarzy muzealnych i o warto ci przyrodniczej. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Kultury. Eksportu: - ywej dziczyzny i jej materiału genetycznego, trofeów my liwskich, rogów i innych produktów dzikich zwierz t, z wył czeniem zdobytych przez BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 121 my liwych w ramach zorganizowanej turystyki my liwskiej. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Rolnictwa i Le nictwa. - Farmaceutyków zwi zanych z ochron zdrowia ludzkiego. Za wydanie zezwolenia odpowiada Ministerstwo Zdrowia. Zabroniony jest równie eksport drewna uzyskanego na skutek po arów z pozycji 440320110, 440391100, 440320190, 440391900, 440320310, 440329100, 440320390, 440399100, 440320910, 440399510, 440320990, 440499950 i 440110000 taryfy celnej. W celu dokonania rejestracji lub otrzymania zezwolenia firma musi przedło y odpowiedniemu ministerstwu wypełniony formularz certyfikatu wraz z wypisem z rejestru s dowego, za wiadczeniem o rejestracji w urz dzie podatkowym, numerem rejestracyjnym z rejestru BULSTAT (Krajowy Instytut Statystyczny) oraz innymi wła ciwymi dokumentami potwierdzaj cymi dane zawarte w wypełnionym formularzu certyfikatu. Mog to by na przykład kontrakt, faktura pro-forma, zamówienie, certyfikat jako ci, wiadectwo weterynaryjne czy wiadectwo pochodzenia. W niektórych przypadkach wymagane jest przedło enie dodatkowych dokumentów. Na przykład, w przypadku importu matryc do tłoczenia płyt kompaktowych, wymagane jest przedstawienie odpowiedniego wiadectwa nabycia praw autorskich. Wymagane mog by równie licencje na handel i produkcj (je li s konieczne). Wprowadzanie na obszar celny Bułgarii, tranzyt bezpo redni, eksport oraz reeksport wyrobów o przeznaczeniu militarnym i specjalnym, jak równie towarów i technologii o podwójnym zastosowaniu (cywilnym i wojskowym) podlega odr bnej reglamentacji (Bułgaria jest stron układu z Waassenar). Zabroniony jest import substancji niszcz cych warstw ozonow , odpadów i innych materiałów niebezpiecznych dla rodowiska. Import artykułów rolnych Import artykułów rolnych jest w Bułgarii w pełni zliberalizowany i nie podlega systemowi automatycznego licencjonowania importu, jaki obowi zuje w stosunku do niektórych innych towarów. Ta generalna zasada nie dotyczy trzech grup towarowych, w odniesieniu do których przy imporcie obowi zuje system nieautomatycznego licencjonowania, polegaj cy na wydawaniu zezwole . Zezwolenia te wymagane s dla: 1. Produktów ochrony ro lin: Wymagana jest licencja na import, sprzeda , pakowanie i usługi w tym zakresie. Koszt uzyskania licencji wynosi od 278,50 BGN do 425,80 BGN i uzale niony jest od liczby rodzajów wykonywanej działalno ci. 122 Handel zagraniczny 2. Zwierz t, produktów pochodzenia zwierz cego, pasz i preparatów weterynaryjnomedycznych: Wymagane jest zezwolenie Pa stwowego Urz du Weterynaryjno-Medycznego na import zwierz t, surowców i produktów pochodzenia zwierz cego, dodatków, pasz i dodatków do pasz, preparatów weterynaryjno-medycznych. Zezwolenie wydawane jest na jeden rok kalendarzowy. 3. Dziczyzny ywej i materiału genetycznego: Zezwolenia wa ne 3 miesi ce wydaje naczelnik Pa stwowego Zarz du Lasów, po uzgodnieniu z ministrem ochrony rodowiska i wód. Odpowiednie zezwolenia wydawane s przez Ministerstwo Rolnictwa i Lasów. W styczniu 2003 roku weszło w ycie wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Le nictwa Zarz dzenie Nr 1 z 10.01.2003 (opublikowane w Dyr awen Westnik nr 6/21.01.2003), dotycz ce norm zdrowotnych zwierz t przy imporcie bydła, owiec, kóz i wi oraz wymogów sanitarno-weterynaryjnych przy imporcie produktów pochodzenia zwierz cego do konsumpcji przez ludno . Minister rolnictwa i le nictwa co roku wydaje zarz dzenie, w którym s opisane warunki i zasady dotycz ce rejestracji i zezwole na transakcje w handlu zagranicznym, b d ce w kompetencjach Ministerstwa Rolnictwa i Le nictwa. Wolumen kontyngentów oraz okresy realizacji odnosz ce si do importu do Bułgarii wyrobów mi snych (mi so surowe, kiełbasy, podroby, konserwy, itp.) na 2006 rok został okre lony w Decyzji Rady Ministrów Nr 556 z 17 czerwca 2005 r. (opubl. w Gazecie Pa stwowej Nr 52 z 24.06.2005), dotycz cej podziału kontyngentów na import do Bułgarii produktów rolniczych, pochodz cych ze Wspólnoty Europejskiej wg okresów realizacji. Ustawa o etykietowaniu artykułów tekstylnych Na mocy Rozporz dzenia Rady Ministrów nr 308 z 27 grudnia 2001 roku przyj ta została Ustawa o etykietowaniu i nazewnictwie produktów tekstylnych, opublikowana w bułgarskiej Gazecie Pa stwowej nr 2 z 8 stycznia 2002 roku. Ustawa w cało ci weszła w ycie 1 stycznia 2003 roku. Dokument ten okre la wymogi dotycz ce etykietowania produktów tekstylnych i dotyczy wszystkich rodzajów wyrobów tekstylnych o zawarto ci włókien tekstylnych nie mniejszej ni 80 % masy ogólnej, jak równie innych produktów zawieraj cych nie mniej ni 80 % komponentów tekstylnych, takich jak materiały obiciowe, wielowarstwowe pokrycia, materace, podszewki ocieplaj ce do produkcji obuwia, r kawic itp. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 123 Ustawa definiuje równie wymogi odno nie nazewnictwa artykułów tekstylnych. Zał cznik nr 1 do ustawy zawiera nazwy i okre lenia włókien tekstylnych. Nazwy te musz by podawane w sposób jasny, zrozumiały i jednolity w materiałach reklamowych, katalogach i dokumentacji handlowej oraz dotycz cej opakowa , etykietowania i markowania. Ponadto okre lone zostały metody dokonywania analiz ilo ciowych dwu- i trzyrodzajowych mieszanek włókien. Obowi zek etykietowania spoczywa na osobach fizycznych i prawnych, wprowadzaj cych produkty tekstylne na rynek bułgarski do celów produkcyjnych i handlowych. Etykiety na produkty tekstylne musz : by sporz dzone w j zyku bułgarskim lub bułgarskim i innym, okre la procentowo skład rodzajów włókien, by wyra ne i szczegółowe, niepozwalaj ce na wprowadzenie w bł d kupuj cego. Stosowanie skrótów w umowach i fakturach sprzeda y jest zakazane. Zał cznik nr 3 do Ustawy zawiera spis produktów tekstylnych, wobec których etykietowanie i markowanie nie jest obowi zkowe. Prawo celne i taryfa celna 1 stycznia 1999 roku Bułgaria wprowadziła w ycie nowe prawo celne oparte na przepisach Unii Europejskiej. Wprowadzenie na obszar celny, import, przywóz czasowy, składowanie czasowe, tranzyt, eksport, wywóz czasowy, przerób uszlachetniaj cy czynny i bierny, przetwarzanie pod kontrol celn , zawieszenie płatno ci itp. regulowane s w taki sam sposób, jak w krajach Unii Europejskiej. Regulacje w zakresie polityki celnej s ju w du ej mierze zharmonizowane z wymogami Unii Europejskiej. Obowi zuj ca w Bułgarii Taryfa Celna weszła w ycie 1 stycznia 2006 roku. Obecnie rednia stawka celna na towary sprowadzane z krajów, którym Bułgaria przyznała Klauzul Najwi kszego Uprzywilejowania (KNU) wynosi 11,49 % (w tym na towary przemysłowe 8,59 %). Wiele grup towarów przemysłowych korzysta z zerowej stawki celnej, mi dzy innymi surowce i leki. Dodatkowo wraz z uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej znacznemu obni eniu ulegn aktualnie stosowane stawki celne wobec krajów spoza Unii Europejskiej oraz stref wolnego handlu, których Bułgaria jest członkiem. 124 Handel zagraniczny Taryfa celna przewiduje nast puj ce podstawowe rodzaje stawek: Konwencyjna, stosowana wobec towarów pochodz cych z krajów, którym Bułgaria przyznała KNU (kraje członkowskie wiatowej Organizacji Handlu i inne), Obni ona, stosowana wobec towarów pochodz cych z krajów UE, EFTA, CEFTA, Turcji, Macedonii, Izraela, Albanii, Serbii i Czarnogóry, Mołdowy, Bo ni i Hercegowiny. Od 2005 roku wobec towarów przemysłowych sprowadzanych z krajów UE, EFTA, CEFTA, Turcji, Macedonii i Izraela obowi zuje 0 % stawka celna; Preferencyjna, stosowana w ramach Generalnego Systemu Preferencji wobec towarów wymienionych w osobnym aneksie, pochodz cych z krajów rozwijaj cych si (70 % stawek konwencyjnych) i z krajów najmniej rozwini tych (zawieszenie cła). Odprawa celna towarów wymaga przedstawienia deklaracji celnej, podobnej do obowi zuj cej w Polsce deklaracji SAD, wraz z towarzysz cymi dokumentami handlowymi, takimi jak faktura, wiadectwo pochodzenia, dokumenty transportowe, etc. Wolne obszary celne Wolne obszary celne utworzone zostały w Bułgarii w 1987 roku na mocy Rozporz dzenia nr 2242 o wolnych obszarach celnych. Obecnie w Bułgarii znajduje si sze wolnych obszarów celnych. Wszystkie z nich zostały zało one i wyposa one w teren i infrastruktur przez administracj pa stwow . Ka dy z obszarów zarz dzany jest przez stworzon specjalnie w tym celu spółk akcyjn b d przez przedsi biorstwo nale ce do pa stwa. Wolne obszary celne poło one s przy strategicznych korytarzach transportowych, prowadz cych na główne rynki mi dzynarodowe: Unii Europejskiej, Europy rodkowej i byłych republik radzieckich, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Dwa z nich znajduj si nad Dunajem, w portach Widin i Ruse. Taka lokalizacja zapewnia łatwy dost p towarów na rynki Europy Zachodniej i rodkowej poprzez szlak wodny Ren - Men - Dunaj, jak równie na rynki byłych republik radzieckich przez lini RoRo pomi dzy portem Ruse a portem Reni na Ukrainie. Dwa kolejne obszary wolnocłowe poło one s na skrzy owaniach głównych europejskich autostrad, ł cz cych Europ Zachodni i Północn z Grecj i Bliskim Wschodem. Pierwszy z nich znajduje si w Dragoman, w pobli u granicy z Serbi , za drugi w Swilengrad, w pobli u granicy z Turcj . BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 125 Kolejny wolny obszar celny znajduje si w Płowdiw, poło onym w centrum kraju drugim co do wielko ci mie cie Bułgarii. Obszar ten charakteryzuje si bardzo dobrze rozwini t infrastruktur i obejmuje tereny Mi dzynarodowych Targów Płowdiw oraz tereny przemysłowe. Ponadto miasto posiada lotnisko mi dzynarodowe, oferuj ce poł czenia z krajami Europy, Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej. Wolny obszar celny Burgas usytuowany jest przy najwi kszym bułgarskim porcie na Morzu Czarnym, co pozwala na łatwy dost p towarów do wszystkich pa stw poło onych nad Morzem Czarnym i Morzem Egejskim. Obszar obejmuje terminal cargo w mi dzynarodowym porcie Burgas. Wolne obszary celne w Bułgarii regulowane s szczegółowo przez prawo celne, które weszło w ycie 1 stycznia 1999 roku. Przewiduje ono i reguluje ró nego rodzaju działalno produkcyjn i handlow , jaka mo e mie miejsce na ich terenie. Towary zagraniczne mog si znajdowa na terenie wolnych obszarów celnych na zasadach procedury celnej: importu, importu czasowego, przerobu uszlachetniaj cego czynnego, przetwarzania pod kontrol celn , jak równie bez specjalnego zezwolenia, w celu składowania, poprawy wizerunku handlowego i jako ci oraz przetwarzania w celu realizacji dostawy lub sprzeda y. Towary krajowe znajduj ce si na terenie wolnych obszarów celnych mog by tam jedynie składowane. Na ich składowanie konieczne jest zezwolenie administracji celnej. W przypadku eksportu tych towarów mo liwe jest równie poddanie ich innego rodzaju działaniom. Wolne obszary celne w Bułgarii zapewniaj : posługiwanie si walutami wymienialnymi, wolny od wszelkich ogranicze transfer wpływów zagranic , struktury organizacyjne, odci aj ce inwestora od potrzeby kontaktów bezpo rednich z władzami lokalnymi, wygodne i dobrze rozwini te poł czenia kolejowe, niskie koszty produkcji i siły roboczej, dost p do dobrze wyszkolonej i wysoko wykwalifikowanej siły roboczej. Lista adresowa wolnych obszarów celnych znajduje si w zał czniku nr 16. 126 Wielko Handel zagraniczny i struktura handlu zagranicznego Bułgarii (wymiana towarowa) Rok 2005 był kolejnym rokiem wzrostu obrotów handlu zagranicznego Bułgarii, które osi gn ły warto 28,9 miliarda USD (wobec 23,3 miliarda USD w 2004 roku). Eksport wyniósł 11,7 miliarda USD, co oznacza wzrost o 19,2 % w porównaniu z poprzednim rokiem, za import osi gn ł warto 17,1 miliarda USD, czyli był o 27,0 % wy szy ni w roku 2004. Wy sza dynamika importu od eksportu powoduje utrzymywanie si w dalszym ci gu deficytu w handlu zagranicznym. W okresie stycze -luty 2005 utrzymywał si trend wzrostowy obrotów handlu zagranicznego, w porównaniu do tego samego okresu 2005 roku zwi kszyły si one o ponad 10 %. Poni sza tabela przedstawia towarowe obroty handlowe Bułgarii z zagranic . Tab. 15: Handel zagraniczny Bułgarii w latach 1997-2005 (wymiana towarowa, w milionach USD) Obroty - Eksport FOB - Import CIF Saldo 1997 9872 4940 4932 8 1998 9150 4193 4957 -764 1999 9521 4006 5515 -1509 2000 10825 4825 6000 -1176 2001 11806 5113 6693 -1581 2002 12367 5354 7013 -1659 2003 16739 7081 9657 -2576 2004 23339 9848 13491 -3643 2005 28878 11740 17139 -5399 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii W ostatnich latach najwa niejsz pod wzgl dem warto ci grup towarow w bułgarskim imporcie były surowce i półprodukty na które przypadało 51 - 56 % importu, podczas gdy udział dóbr inwestycyjnych oscylował wokół 30 %, a towarów konsumpcyjnych 12 - 16 %. Struktura ta wynika w du ej mierze z niskiej poda y krajowych bogactw naturalnych. Podstawowe grupy towarowe bułgarskiego importu to: ropa naftowa, gaz ziemny, samochody osobowe produkty ropy naftowej, w giel kamienny, rudy miedzi i koncentraty, maszyny i urz dzenia, wyroby tekstylne, lekarstwa i elektronika. Pierwsze pi grup towarowych obejmuje ponad 30 % importu ogółem. W efekcie, wahania warto ci bułgarskiego importu w du ym stopniu zale od zmian w poziomie cen surowców (np. cen ropy naftowej i gazu uzale nionych od sytuacji na rynku mi dzynarodowym). W 2005 roku najwi kszy wzrost importu wyst pił w nast puj cych grupach towarowych: surowce (oprócz paliw) 52 %, pojazdy 45 %, maszyny i urz dzenia 33 %, ruda elaza 31 %, artykuły ywno ciowe 26 %. Wysoka dynamika importu dóbr zaopatrzeniowych wi e si m.in. z dynamicznym napływem inwestycji zagranicznych. 127 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Rys. 21: Struktura towarowa importu Bułgarii w roku 2005 Dobra inwestycyjne 27,6% Surowce i półprodukty 36,0% Paliwa kopalniane, oleje i elektryczno 20,2% Pozostałe 0,9% Towary konsumpcyjne 15,4% ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Podstawowe grupy towarowe eksportowane przez Bułgari to: produkty ropopochodne, nierafinowana mied , wyroby gor co walcowane, energia elektryczna i wyroby włókiennicze, czyli generalnie wyroby o niskim stopniu przetworzenia. W 2005 roku najwi ksz dynamik eksportu charakteryzowały si nast puj ce grupy towarowe: pojazdy (ponad 200 %), nawozy i rodki ochrony ro lin (54 %), produkty ropopochodne (56 %), półprodukty dla przemysłu spo ywczego (47 %). Rys. 22: Struktura towarowa eksportu Bułgarii w roku 2005 Dobra inwestycyjne 15,3% Surowce 42,9% Paliwa kopalniane, oleje i elektryczno 12,9% Towary konsumpcyjne 28,9% ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Szczegółowe dane dotycz ce struktury towarowej handlu zagranicznego Bułgarii w roku 2003 znajduj si w zał cznikach nr 2 (import) i nr 4 (eksport). 128 Handel zagraniczny Główne kierunki eksportowe to niezmiennie ju od lat Włochy, Grecja, Niemcy i Turcja, na które przypada prawie 42 % eksportu ogółem. W 2005 roku kraje Unii Europejskiej (UE-25) były odbiorc niemal 57 % bułgarskich towarów, z tego na nowe kraje członkowskie UE przypadło około 5 % bułgarskiego eksportu. Udział Polski w bułgarskim eksporcie jest pomimo wzrostu nadal niski. W 2005 roku wyniósł on 1,1 %. Warto eksportu do Polski wzrosła w okresie 2004-2005 o 28,6 %. Rys. 23: Struktura geograficzna eksportu Bułgarii w roku 2005 10,5% 3,8% 56,5% 3,0% 26,2% Kraje UE-25 Turcja Rumunia Serbia i Czarna Góra Pozostałe kraje ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii W imporcie, podobnie jak w przypadku eksportu, od wielu lat główne kierunki nie ulegaj zmianie. S to: Rosja, Niemcy, Włochy, Grecja, Turcja i Francja, na które ł cznie przypadło 54 % bułgarskiego importu w roku 2005. Szczególne znaczenie ma import z Rosji, stanowi cy niemal 16 % importu ogółem (głównie surowce – w tym m.in. gaz i ropa naftowa). Około połowa towarów sprowadzanych do Bułgarii pochodzi z Unii Europejskiej. Udział nowych krajów członkowskich UE w bułgarskim imporcie wyniósł w 2005 roku 6 %. Udział Polski w imporcie jest nieznacznie wy szy ni w eksporcie. W 2005 roku wyniósł on 1,6 % przy silnym trendzie wzrostowym warto ci importu (w okresie 2004-2005 wzrost o około 40 % ze 173 do 239 mln USD). 129 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Rys. 24: Struktura geograficzna importu Bułgarii w roku 2005 15,6% 6,0% 3,8% 21,3% 49,6% Kraje UE-25 3,7% Rosja Turcja Ukraina Rumunia Pozostałe kraje ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii Szczegółowe dane dotycz ce struktury geograficznej handlu zagranicznego Bułgarii w roku 2005 znajduj si w zał cznikach nr 3 (import) i nr 5 (eksport). BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców IX. 131 WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z POLSK Podstawy prawne Do 30 kwietnia 2004 roku zasady współpracy gospodarczej i wymiany handlowej mi dzy Polsk i Bułgari regulowała Umowa mi dzyrz dowa o współpracy gospodarczej z 29 kwietnia 1991 roku oraz Umowa o przyst pieniu Bułgarii do CEFTA podpisana 17 lipca 1998 roku. W zwi zku z wej ciem Polski do UE obie umowy zostały wypowiedziane. Od 1 maja 2004 roku wzajemna polsko-bułgarska współpraca gospodarcza i handel jest realizowana w oparciu o Umow stowarzyszeniow Bułgaria - Unia Europejska, która weszła w ycie 1 lutego 1995 roku. Nie straciły wa no ci bilateralne umowy mi dzy Polsk i Bułgari , których nie obejmuj kompetencje Unii, w tym: Umowa w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji, podpisana 11 kwietnia 1994 roku, Umowa w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i maj tku, podpisana 11 kwietnia 1994 roku oraz Umowa o współpracy w dziedzinie turystyki z 10 stycznia 1969 roku. W pierwszym półroczu 2004 roku Bułgaria zamkn ła ostatnie rozdziały negocjacyjne i tym samym zako czyła negocjacje akcesyjne z Uni Europejsk . Podpisała tak e wraz z Rumuni Traktat Akcesyjny w dniu 25 kwietnia 2005 roku. Zgodnie z przewidywaniami Bułgaria stanie si najpewniej pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej z dniem 1 stycznia 2007 roku. Bułgaria prowadzi aktywn działalno dyplomatyczn na rzecz ratyfikowania przez pa stwa unijne traktatu integracyjnego. Dokument ten został ju zatwierdzony przez 14 parlamentów europejskich w tym m.in. przez Wielk Brytani , Holandi , Włochy, Hiszpani , Grecj z tzw. grupy starych członków UE oraz Czechy, Słowacj , W gry, Słoweni , Estoni , Malt , Cypr i Łotw – kraje okre lane mianem tzw. nowych członków UE. Polski Sejm ratyfikował Traktat 10 marca 2006 roku. W kwietniu 2006 roku z oficjaln wizyt przebywał w Bułgarii premier RP Kazimierz Marcinkiewicz. Ponadto w dalszym ci gu obowi zuje umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania (Umowa mi dzy Rzeczypospolit Polsk a Republik Bułgarii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i maj tku z dnia 11 kwietnia 1994 roku) oraz umowa o ochronie inwestycji zagranicznych (Umowa mi dzy Rz dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz dem Republiki Bułgarii w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji, podpisana podobnie jak poprzednia równie w dniu 11 kwietnia 1994 roku). 132 Współpraca gospodarcza z Polsk Wymiana handlowa Według wst pnych danych Głównego Urz du Statystycznego, w 2005 roku warto wzajemnych obrotów handlowych mi dzy Polsk a Bułgari kształtowała si na poziomie 423,6 mln USD, co oznacza wzrost w stosunku do 2004 roku o 37 %. Polski eksport w tym okresie wyniósł 256 mln USD i był wy szy o 44,1 % import za osi gn ł poziom 167,6 mln USD charakteryzuj c si wzrostem o ok. 28 %. Saldo wzajemnych obrotów było korzystne dla Polski i wyniosło 88,4 mln USD. W 2004 roku wzajemne obroty wynosiły 308,8 mln USD (wzrost o ok. 45 % w porównaniu do 2003 r.), w tym polski eksport do Bułgarii – 177,6 mln USD (wzrost o ok. 44 %), a import z Bułgarii – 131,2 mln USD (wzrost o 46 %). Główne pozycje w eksporcie obj ły: druty, kable i przewody elektryczne, sprz t AGD i RTV, meble, papier i wyroby papiernicze, mi so, tworzywa sztuczne i wyroby z nich, artykuły spo ywcze i farmaceutyki. W imporcie wyst powało wino, sprz t AGD, RTV i akcesoria, ło yska, wózki akumulatorowe i spalinowe, preparaty do karmienia zwierz t, tyto , materiały fotograficzne oraz farmaceutyki. Tab. 16: Polsko-bułgarskie obroty towarowe (w mln USD) 2000 Obroty ogółem Eksport Import Saldo 116,3 80,5 35,4 45,5 2001 149,6 89,7 59,9 29,8 2002 144,7 82,9 61,8 21,2 2003 213,2 123,9 89,3 34,6 2004 308,8 177,6 131,2 46,4 2005/2004 2005 (%) (dane wst pne) 423,6 137,2 256,0 144,1 167,6 127,7 88,4 * ródło: CIHZ W 2005 roku, wg danych Bułgarskiego Ministerstwa Gospodarki i Energetyki do najwi kszych polskich pozycji eksportowych zaliczały si meble i wyroby wyposa enia wn trz (14 %), tworzywa sztuczne (10 %), farmaceutyki i kosmetyki (9 %), artykuły spo ywcze (9 %). 133 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Rys. 25: Struktura towarowa polskiego eksportu do Bułgarii w roku 2005 7,0% 6,7% 8,4% 4,5% 4,2% 9,1% 16,6% 9,3% 13,9% 10,0% Meble, wyposa enie wn trz Leki, kosmetyki Drewno, papier, karton Inne towary inwestycyjne 10,3% Inne surowce Art.spozywcze Maszyny, urzadzenia Inne Tworzywa sztuczne, kauczuk Wyroby stalowe Inne towary konsumpcyjne ródło: Bułgarskie Ministerstwo Gospodarki i Energetyki W ród produktów spo ywczych, zdecydowanie najwi kszy udział w polskim imporcie z Bułgarii ma od lat wino (wraz z innymi napojami ok. 17 %), za którym pod aj , wyroby włókiennicze (10 %), meble i wyroby wyposa enia wn trz (9 %) oraz cz ci zamienne (6 %). Rys. 26: Struktura towarowa importu z Bułgarii do Polski w roku 2005 6,4% 5,4% 8,5% 5,2% 4,8% 4,0% 9,6% 13,5% 11,0% 17,1% 14,5% Napoje Tekstylia Maszyny i urz dzenia Drewno, papier, karton Inne surowce Meble eliwo, elazo, stal Inne Art.spo ywcze Cz ci zamienne Tworzywa sztuczne, kauczuk ródło: Bułgarskie Ministerstwo Gospodarki i Energetyki 134 Współpraca gospodarcza z Polsk Prowadzona przez Wydział Ekonomiczno-Handlowy w Sofii (WEH) systematyczna analiza sytuacji w poszczególnych gał ziach gospodarki Bułgarii wskazuje jednoznacznie na stały wzrost zapotrzebowania na wysokiej jako ci dobra konsumpcyjne oraz inwestycyjne i towary zaopatrzeniowe. Jednocze nie coraz liczniejsze przykłady wiadcz o tym, e polskie wyroby s konkurencyjne na tym rynku, zarówno pod wzgl dem cenowym jak i walorów u ytkowych, co rokuje nadziej na dalszy wzrost polskiego eksportu do Bułgarii. W Bułgarii jest zarejestrowanych 420 spółek z polskim kapitałem (w wi kszo ci mikro przedsi biorstw), w tym 187 ze 100 % polskim kapitałem. W samym okr gu sofijskim działa kilkana cie firm prowadzonych lub współzarz dzanych przez Polaków. Polskie podmioty gospodarcze s coraz bardziej widoczne na rynku bułgarskim. Znamienny jest równie fakt, i coraz wi cej polskich firm decyduje si na działalno handlow poprzez bułgarskich przedstawicieli lub ustanowione w tym kraju spółki prawa handlowego. Polskie firmy coraz cz ciej bior udział w najwi kszych targach w Płowdiw. Ponadto, na rynek bułgarski wchodzi, za po rednictwem swoich polskich filii, coraz wi cej firm posiadaj cych centrale w krajach Europy Zachodniej. Na uwag zasługuje aktywno takich polskich firm jak: Krosno, produkuj ca szkło gospodarcze, ELEKTRA (maty elektryczne podłogowe), Eveline i Ziaja (kosmetyki), i Carbotech, instaluj ca oczyszczalnie cieków, która zdobywa kontrakty na monta oczyszczalni cieków. WEH pomógł tym firmom wej na rynek bułgarski. Z ogólnej liczby 18 przedstawicielstw zarejestrowanych w bułgarskiej Izbie HandlowoPrzemysłowej praktycznie działa 5. T form działalno ci na rynku bułgarskim wybieraj zwłaszcza przedsi biorstwa z bran y spo ywczej oraz zajmuj ce si produkcj lub sprzeda mebli, sprz tu domowego i wyposa enia oraz materiałów budowlanych. Wzrasta tak e zainteresowanie polskich podmiotów udziałem w przetargach na dostawy maszyn i urz dze . Wyniki takiej działalno ci s zach caj ce – m.in. firma Wawrzaszek wygrała przetarg na dostaw 50 wozów stra ackich, BUMAR na dostaw silników dla elektrowni Marica Iztok oraz kół z batych dla kolei bułgarskiej za firma Krusz-Service przetarg na kruszark kaolinow . Rosn ce obroty handlowe z naszym krajem wiadcz o coraz bardziej dojrzałym i perspektywicznym partnerstwie mi dzy Bułgari i Polsk . BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 135 Do wiadczenia wybranych polskich przedsi biorstwa rynku bułgarskim Dobr ilustracj niektórych zjawisk opisywanych w niniejszym Przewodniku mog by praktyczne do wiadczenia polskich przedsi biorstw uzyskane w trakcie ich działalno ci na rynku bułgarskim. Poni ej przedstawiamy opinie dwóch polskich firm prowadz cych ju działalno gospodarcz w Bułgarii, w nadziei na to, e ich przykład zach ci innych polskich przedsi biorców do bli szego zainteresowania si mo liwo ciami jakie stwarza bezpo rednie zaanga owanie si w prowadzenie interesów w tym kraju. Fabryka Elektrofiltrów ELWO S.A. ELWO S.A. jest jednym z wiod cych polskich przedsi biorstw produkuj cych elektrofiltry i filtry workowe na potrzeby elektrowni, ciepłowni, zakładów cementowych i metalurgicznych Firma rozpocz ła swoj działalno w Bułgarii w 2003 roku w formie przedstawicielstwa, uznaj c t form za najbardziej odpowiedni , zwłaszcza w pocz tkowej fazie aktywizowania swych kontaktów z partnerami w tym kraju. Jednym z głównych powodów zainteresowania si przez ELWO tym rynkiem była wysoka dynamika zmian zachodz cych w bułgarskim sektorze energetycznym, który poddawano gruntownej modernizacji. Ponadto, w okresie transformacji gospodarczej ta gał gospodarki rozwijała si w tym kraju w sposób zbli ony do rozwi za stosowanych m.in. w Polsce i Czechach. Tym samym, podobie stwo do wiadcze w tym zakresie, sprzyjało wchodzeniu na rynek. Istotnym czynnikiem była tak e pogł biaj ca si współpraca Bułgarii, z instytucjami mi dzynarodowymi współfinansuj cymi projekty modernizacyjne takimi jak np. Bank wiatowy oraz znaczenie jakie przywi zuj one do ochrony rodowiska oraz wysokiej efektywno ci inwestycji. Rejestracja przedstawicielstwa była prosta. Trwała tylko kilka dni i obejmowała odpowiedni wpis do rejestru prowadzonego przez Bułgarsk Iz Handlow oraz uzyskanie numerów REGON i NIP. Zdaniem ELWO formuła przedstawicielstwa spełniała swoj rol w pocz tkowym okresie, w sytuacjach kiedy firma ograniczała si do eksportu i importu towarów. Ta forma prowadzenia działalno ci przestała jednak z czasem wystarcza , zwłaszcza po podj ciu decyzji o celowo ci bezpo redniego inwestycyjnego zaanga owania si w tym kraju. 136 Współpraca gospodarcza z Polsk ELWO wyra a tak e przekonanie, i w przypadku bardziej zaawansowanych form współpracy oraz dokonywania bezpo rednich inwestycji lepszym sposobem prowadzenia działalno ci jest spółka lub oddział, co wynika z powodów finansowych, podatkowych (VAT) oraz celnych. Firma ELWO ustanowiła, w miejsce przedstawicielstwa, swój oddział w Bułgarii wkrótce po wygraniu przetargu na budow elektrofiltru w bułgarskiej firmie ciepłowniczej „Ciepłownictwo – Pernik”, której modernizacja była finansowana ze rodków Banku wiatowego. Zmiana formuły obecno ci na rynku była niezb dna ze wzgl du na kompleksowo realizowanej inwestycji oraz konieczno korzystania z usług bułgarskich firm podwykonawczych przy dostawach cz ci obiektu oraz jego monta u. Istotnym powodem powołania oddziału była tak e mo liwo sprawniejszego rozliczania VAT-u (mo liwo uzyskiwania zwrotu podatku VAT, który w przypadku usług wynosi 20 %). Rejestracja w s dzie Oddziału ELWO S.A. w Bułgarii trwała, podobnie jak w przypadku przedstawicielstwa, kilka dni. BTH Pangeloff & Co. na rynku bułgarskim BTH Pangeloff & Co. jest polsko-bułgarskim biurem doradczym ustanowionym w Bułgarii w 2002 roku w celu wspierania polskich inwestycji zagranicznych oraz wiadczenia kompleksowych usług doradczych dotycz cych prawnych i rynkowych warunków prowadzenia działalno ci gospodarczej w tym kraju. Drug , odr bn dziedzin w której specjalizuje si firma s usługi w sferze ksi gowo ci i rachunkowo ci oferowane zarówno kontrahentom zagranicznym, jak i firmom rodzimym. Biuro oferuje autorski model współpracy oraz indywidualne rozwi zania idealnie odpowiadaj ce firmom małym i rednim, a tak e osobist pomoc specjalistów, czego nie mog zapewni du e firmy consultingowe. Atutem firmy jest do wiadczenie zatrudnionych przez nie ekspertów w obszarze usług finansowych, prawnych i ksi gowych wynikaj ce z pracy zarówno na rynku bułgarskim, jak i polskim. Dobr ilustracj działalno ci BTH Pangeloff & Co. na tle specyficznych warunków działania na bułgarskim rynku mo e by poni szy fragment artykułu na temat prowadzenia w Bułgarii działalno ci gospodarczej przez zagraniczne podmioty gospodarcze, przygotowanego przez p. Pawła Pangełowa dla miesi cznika „Manager”, opublikowanego w maju 2003 roku. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 137 …….„Z prawnego punktu widzenia, przepisy bułgarskiego Kodeksu Handlowego dotycz ce prowadzenia działalno ci gospodarczej przez zagraniczne podmioty fizyczne i prawne s bardzo liberalne. Wej cie na rynek bułgarski nie jest tak trudne, jak mogłoby wydawa si na pocz tku bior c pod uwag barier j zykow , nieznajomo bułgarskich przepisów prawnych etc. Zacz nale y od zadania sobie elementarnych pyta : jakie s cele strategiczne mojej firmy – krótko, rednio i długookresowe? Co mam do zaoferowania? Jakie koszty i ryzyko jestem skłonny ponie ? Najlepszym i najta szym sposobem nawi zania pierwszych kontaktów handlowych z potencjalnymi partnerami w Bułgarii wydaj si by organizowane tu kilka razy w roku mi dzynarodowe targi bran owe i techniczne oraz imprezy handlowe. Warto wymieni wietnie zorganizowane targi w Płowdiw, czy chocia by najwi ksze w Bułgarii mi dzynarodowe targi budownictwa i wyposa enia wn trz w Sofii – Stroyko 2000 (www.stroiko2000.com). Chocia do niedawna w opinii Bułgarów polskie wyroby charakteryzowały si przeci tnym lub wr cz negatywnym wizerunkiem jako ciowym (np. Polski FIAT 125p), to dzi wizerunek ten uległ diametralnej zmianie. Pralki i lodówki Polar, odkurzacze Zelmer, kuchenki Mastercook ciesz si bardzo dobr opini w ród bułgarskich konsumentów i nabywców. Uwa aj oni, e w porównaniu z wyrobami konkurencji wyró niaj si one „dobr jako ci oraz przyst pn cen ". Jan III Sobieski jest chyba najbardziej znanym Polakiem w Bułgarii, ale nie ze wzgl du na dobr znajomo przez Bułgarów historii Polski, lecz z uwagi na fakt, i na ulicach Sofii, Płowdiw i Warny prawie na co drugim bilbordzie widnieje reklama wódki "Sobieski" (reklama wyrobów alkoholowych w Bułgarii nie jest zabroniona). Ponadto, produkty i wyroby z Polski mo na zobaczy prawie w ka dym sklepie czy hipermarkecie – od mebli, przez wyposa enie łazienek i wn trz (Sanitex - Koło) do Pierniczków Alpejskich i soków Kubu . Nie zmienia to jednak faktu, e w Bułgarii dominuje jednak niemiecka sie hipermarketów METRO i austriacka BILLA. Formy prawne prowadzenia działalno ci gospodarczej przez zagraniczne podmioty gospodarcze s ró ne, w zale no ci od celów rynkowych, jakie stawia przed sob firma mog to by : przedstawicielstwa, spółki handlowe i oddziały. Przedstawicielstwo mo e by zało one przez osob zagraniczn , która ma prawo do wykonywania działalno ci handlowej wg przepisów swojego kraju. Je eli naszym celem jest pocz tkowe rozeznanie rynku, prowadzenie działalno ci marketingowej, promocyjnej i reklamowej, czy nawi zanie kontaktów handlowych, to ta forma prawna wydaje si by najlepszym i najta szym rozwi zaniem. Jako przedstawicielstwo handlowe nie mo emy jednak e prowadzi jakiejkolwiek działalno ci gospodarczej, gdy podmiot ten nie posiada osobowo ci prawnej. Je eli natomiast chcieliby my prowadzi na terytorium Bułgarii działalno gospodarcz – zawiera umowy kupna-sprzeda y, otwiera punkty handlowe lub przedsi biorstwa produkcyjne, to – bez wyj tku – musieliby my zarejestrowa si wg przepisów bułgarskiego Kodeksu Handlowego. W tych przypadkach najlepsz prawn form byłaby rejestracja spółki handlowej – spółki z o.o. (OOD) lub jednoosobowej spółki z o.o. (EOOD). Mo e by tak e spółka akcyjna (AD) lub jednoosobowa spółka akcyjna (EAD). Zagraniczna osoba fizyczna, która nie posiada osobowo ci prawnej lub spółka, mo e tak e utworzy oddział, je eli wg przepisów swojego prawa posiada rejestracj z prawem wykonywania działalno ci handlowej. Oddział zostaje wpisany do rejestru handlowego w s dzie rejonowym, na terenie którego jest adres siedziby oddziału.”……… 138 Współpraca gospodarcza z Polsk Ciech Polfa Sp. z o.o. Ciech Polfa Sp. z o.o. w Warszawie jest spółk „córk “ Ciech S.A. w Warszawie, przedsi biorstwa akcyjnego notowanego na GPW. W celu usprawnienia swej współpracy z partnerami bułgarskimi firma ustanowiła swoje przedstawicielstwo w Sofii ju w 1975 roku. Przedstawicielstwo podlegaj ce bezpo rednio spółce Ciech Polfa Sp. z o.o. zajmuje si eksportem polskich leków a tak e eksportem i importem substancji farmaceutycznych oraz materiałów opakowaniowych dla przemysłu farmaceutycznego. Ze wzgl du na du dynamik wzrostu, która charakteryzuje si bułgarski rynek farmaceutyczny przedstawicielstwo koncentruje si na eksporcie leków do Bułgarii. Jednocze nie prowadzi uzupełniaj co działalno na rzecz spółki Ciech S.A. w dziedzinie produktów przemysłu chemicznego. Ciech Polfa reprezentuje na rynku bułgarskim kilka zakładów farmaceutycznych. Zajmuje si rejestracj leków i ich cen, wprowadzaniem leków na listy refundacyjne, promocj leków, analizami rynku, organizacj współpracy z lokalnymi dystrybutorami leków, współprac z odpowiednimi wydziałami akademii medycznych oraz uczestnictwem w konferencjach dla lekarzy i farmaceutów prezentuj c polskie leki. Współpraca gospodarcza z partnerami bułgarskimi zarówno w bran y chemicznej jak i dystrybucji leków napotyka na pewne trudno ci z powodu niedotrzymywania przez niektóre lokalne firmy terminów płatno ci przewidzianych kontraktami, co wynika niekiedy z ich ograniczonej wypłacalno ci. Ponadto, w bran y farmaceutycznej czynnikiem komplikuj cym współprac s ró nego rodzaju procesy konsolidacyjne zachodz ce w sieciach dystrybutorów prowadz cych handel hurtowy. Prowadzi to niestety do cz stych zmian partnerów i wymaga dodatkowych stara w celu sprawdzenia ich finansowej wiarygodno ci. Działalno Ministerstwa Gospodarki w zakresie promocji i wspierania eksportu Ministerstwo Gospodarki realizuje szereg działa promocyjnych, maj cych na celu kreowanie pozytywnego wizerunku polskiej gospodarki, rozwój współpracy gospodarczej z zagranic i przede wszystkim wzrost polskiego eksportu. Odbywa si to poprzez wsparcie (w formie dotacji) działa promocyjnych podejmowanych głównie przez przedsi biorców czy organizacje samorz du gospodarczego, a tak e realizacj własnych przedsi wzi promocyjnych, przede wszystkim przy wykorzystaniu wydziałów promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP za granic . BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 139 W ramach nowego systemu Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjno ci przedsi biorstw lata 2004-2005” SPO-WKP, współfinansowanego z funduszy strukturalnych, po raz pierwszy udzielono wsparcia przedsi biorstwom polskim uczestnicz cym w targach i wystawach organizowanych w Bułgarii. Wykaz wystaw i targów dofinansowywanych w danym roku kalendarzowym jest ogłaszany na stronach internetowych www.wkp.gov.pl i www.exporter.gov.pl. Na ww. stronach znale mo na pełn dotycz cych korzystania z tego wsparcia. informacj dotycz c zasad i procedur Portal Promocji Eksportu 30 kwietnia 2003 roku uruchomiony został Portal Promocji Eksportu. System ten integruje rozproszone zasoby informacji o tematyce gospodarczej istotnej dla eksportera i udost pnia je w portalu internetowym: www.eksporter.gov.pl. W szczególno ci zawiera on informacje o profilach eksportowych polskich przedsi biorstw, zapytaniach ofertowych z zagranicy, ofertach polskich eksporterów, mo liwo ciach oferowania polskich produktów na rynkach mi dzynarodowych, warunkach dost pu do rynków mi dzynarodowych (tak w rozumieniu geograficznym jak i bran owym), dost pnym w Polsce instrumentarium wspierania eksportu dla przedsi biorców. Działalno promocyjna WEH Kolejnym wa nym obszarem działa Ministerstwa Gospodarki podejmowanych na rzecz polskich eksporterów jest działalno promocyjna wydziałów ekonomicznohandlowych ambasad i konsulatów RP za granic . Placówki koncentruj si na sferze promocji polskiego eksportu i inwestycji zagranicznych w Polsce. Ich zadaniem jest przygotowywanie analiz rynkowych i bran owych, analizowanie regulacji prawnych, organizacja seminariów, konferencji, udział w targach i wystawach (przede wszystkim w tych na których nie s obecni polscy wystawcy), działalno wydawnicza. Obok zada dotycz cych makroekonomicznej reprezentacji naszych interesów za granic polskie placówki w coraz wi kszym stopniu zajmuj si wspomaganiem małych i rednich firm w ich kontaktach gospodarczych z partnerami w kraju urz dowania placówki. 140 Współpraca gospodarcza z Polsk Instytucje i organizacje zaanga owane w rozwijanie współpracy Centrum Informacji Rynkowej Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego wychodz c naprzeciw potrzebom polskich przedsi biorców wydawało od pocz tku 1999 roku do grudnia 2003 roku seri biuletynów informacyjnych po wi conych wa niejszym dla polskiego handlu zagranicznego rynkom, w tym kwartalnik „Rynek – kraje CEFTA”. W kwartalnikach publikowano szczegółowe i aktualne informacje gospodarcze, bran owo-towarowe, legislacyjne, organizacyjno-techniczne, handlowe i praktyczne, niezb dne przedsi biorcom polskim działaj cym na omawianych rynkach. Obecnie Centrum Informacji Rynkowej IKC HZ, jako Redakcja Makroekonomiczna, publikuje ww. informacje na stronach nale cego do Ministerstwa Gospodarki Portalu Promocji Eksportu: http://www.eksporter.gov.pl. Informacje w Portalu podzielone s na osiem kategorii, a mianowicie: podstawowe informacje o kraju, rozwój gospodarczy, handel zagraniczny, współpraca gospodarczohandlowa z Polsk , regulacje prawno-administracyjne dost pu do rynku, rynki bran owo-towarowe, targi i wystawy oraz informacje praktyczne. Inne instytucje w Polsce Na terenie Polski informacji o warunkach prowadzenia działalno ci gospodarczej w Bułgarii udziela Biuro Radcy Handlowego Republiki Bułgarii w Warszawie. Biuro oferuje aktualne informacje o sytuacji gospodarczej Bułgarii oraz pomaga w wyszukiwaniu potencjalnych partnerów handlowych. Usługi biura w szczególno ci wi si z promocj bułgarskiego eksportu do Polski. Od stycznia 2001 roku warszawskie Biuro Promocji Inwestycji i Technologii UNIDO zajmuje si równie promocj polskiego eksportu oraz polskich technologii i inwestycji w Bułgarii. Biuro pomaga polskim firmom zarówno przy inwestycjach bezpo rednich, jak i przy nawi zywaniu kooperacji technicznej i produkcyjnej oraz przy wej ciu na rynek z polskimi towarami. W promocji projektów współpracy biuro posługuje si komputerowymi bazami danych, zawieraj cymi polskie oferty eksportowe, technologiczne i kooperacyjne, które s promowane na całym wiecie poprzez mi dzynarodow sie promocji UNIDO Exchange. Wszystkie usługi warszawskiego biura UNIDO na rzecz polskich przedsi biorców wiadczone s nieodpłatnie. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 141 Na terytorium Bułgarii Pomoc dla polskich przedsi biorców na terytorium Bułgarii oferuje przede wszystkim Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii, funkcjonuj cy obecnie jako Wydział Promocji Handlu i Inwestycji. Wydział prowadzi ci gł analiz bułgarskich rozwi za legislacyjnych i praktyk w zakresie handlu zagranicznego, dbaj c o uzyskiwanie jak najlepszych warunków dost pno ci polskich towarów, usług i kapitału do rynku bułgarskiego. Szczególnie uwa nie ledzone s zmiany w bran ach, w których Polska była obecna inwestycyjnie w Bułgarii w poprzednich dziesi cioleciach. W ramach działalno ci statutowej prowadzone s ró nego rodzaju działania promocyjne, ułatwiaj ce dost p polskich towarów i usług na rynek bułgarski. Podstawowe formy działalno ci to: Udzielanie polskim respondentom informacji w odpowiedzi na zgłaszane korespondencyjnie zapytania dotycz ce: - sytuacji w poszczególnych bran ach gospodarki Bułgarii oraz w wybranych sektorach rynku, - potencjalnych nabywców oferowanych towarów i usług, - sieci sklepów i hurtowni, - zwyczajów handlowych, obowi zuj cych rozwi za taryfowych i pozataryfowych. Gromadzenie w komputerowej bazie danych informacji o oferowanych i poszukiwanych towarach i przekazywanie opracowanych biuletynów informacyjnych zainteresowanym zarówno ze strony polskiej jak i bułgarskiej, Organizowanie na terenie siedziby wydziału bezpo rednich rozmów handlowych przedstawicieli polskich firm z potencjalnymi partnerami bułgarskimi, Organizowanie własnego stoiska informacyjnego na wiosennych i jesiennych Mi dzynarodowych Targach w Płowdiw, które na podstawie formalnego zamówienia mo e promowa towary firm nie uczestnicz cych osobi cie w Targach, Organizowanie na terenie siedziby wydziału sesji promocyjnych na zlecenie polskich firm z udziałem oferentów jak i potencjalnych bułgarskich klientów. Bułgarska Agencja Inwestycji Zagranicznych, opisana szerzej w rozdziale Inwestycje Zagraniczne, oferuje kompleksow obsług inwestorów zagranicznych, od udzielania informacji makroekonomicznych i udost pniania analiz sektorowych, poprzez porady natury prawnej i prezentacj przedsi biorstw przewidzianych do prywatyzacji, do wyszukiwania potencjalnych partnerów, wolnych mocy produkcyjnych i terenów pod inwestycje. 142 Współpraca gospodarcza z Polsk Agencja Prywatyzacji w Bułgarii jest naczelnym organem pa stwowym kieruj cym procesem transformacji własno ciowej gospodarki. Potencjalnym inwestorom oferuje wszelkie informacje dotycz ce prywatyzowanych przedsi biorstw, jak równie prowadzi negocjacje w celu ich sprzeda y. Ponadto, pomocy prawnej i organizacyjnej potencjalnym inwestorom i firmom zagranicznym udzielaj bułgarskie izby gospodarcze w Sofii i innych miastach. ródła informacji prawnej i gospodarczej ródła informacji prawnej i gospodarczej mo emy zasadniczo podzieli na trzy grupy, w zale no ci od sposobu dost pu do informacji, obejmuj ce odpowiednio: instytucje, publikacje i inne ródła drukowane, strony internetowe. Bardzo cz sto zdarza si , e instytucja b d ca ródłem informacji udost pnia j na wiele sposobów, w tym równie poprzez publikacje i strony internetowe. Instytucje Jednym z najbardziej wiarygodnych ródeł informacji s oczywi cie ministerstwa i inne instytucje rz dowe. Wydaj one ró ne publikacje, w tym równie w j zykach obcych. Niemal wszystkie z nich posiadaj te strony internetowe w j zyku angielskim, na których mo na znale wiele ró nych, mniej lub bardziej przydatnych informacji. Lista ministerstw i instytucji rz dowych znajduje si w zał czniku nr 12. Główne instytucje – ródła informacji zostały ju w du ej mierze omówione w rozdziale po wi conym pomocy polskim przedsi biorcom. W uzupełnieniu mo na doda , e cennymi ródłami informacji s jeszcze organizacje podane poni ej. Bułgarska Izba Przemysłowo-Handlowa udziela mi dzy innymi informacji makroekonomicznych, informacji o bie cych zmianach gospodarczych i prawnych, o organizowanych konferencjach, seminariach i targach, oraz oczywi cie o partnerach bułgarskich poszukuj cych i/lub oferuj cych ró ne formy współpracy. Wiele informacji jest dost pnych w j zyku angielskim na stronach internetowych izby, http://www.bcci.bg. Izba wydaje te szereg publikacji w tym j zyku, które mo na zamówi przez internet. Obejmuj one przede wszystkim opracowania dotycz ce aspektów prawnych współpracy gospodarczej z Bułgari . Bezpłatnie udost pniane s tłumaczenia na j zyk angielski podstawowych aktów prawnych, lecz niestety bez ich licznych nowelizacji, st d te ich przydatno jest mocno ograniczona. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 143 Na uwag zasługuje bezpłatny biuletyn internetowy „Bulgaria Analytica”, publikowany on-line kilkana cie razy w miesi cu i przedstawiaj cy najwa niejsze aktualno ci gospodarcze. Dost pne jest równie jego pełne archiwum od 1999 roku. Bułgarskie Stowarzyszenie Przemysłowe oferuje mi dzy innymi analizy sektorowe oraz doskonał internetow baz informacji o gospodarce (http://daily.bia-bg.com) wraz z linkami do instytucji i konkretnych opracowa . Warto równie zwróci uwag na publikowany on-line w j zyku angielskim dziennik „Business Industry Capital”, zawieraj cy informacje gospodarcze i finansowe z Bułgarii i ze wiata oraz informacje o bułgarskich przedsi biorstwach. Wa nym ródłem informacji bran owej i regionalnej oraz dotycz cej konkretnych ofert współpracy s tak e izby i stowarzyszenia przemysłowo-handlowe oraz regionalne izby przemysłowo-handlowe, których listy zamieszczono w zał cznikach nr 19 i nr 20. Nie nale y te zapomina o instytucjach mi dzynarodowych, w szczególno ci tych, które maj swoje przedstawicielstwa w Bułgarii, takich jak Mi dzynarodowy Fundusz Walutowy, UNDP, Bank wiatowy czy Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Ich lista znajduje si w zał czniku 25. Publikacje i inne ródła drukowane Spis publikacji wykorzystanych do redakcji niniejszego przewodnika znajduje si w bibliografii umieszczonej na ostatnich stronach. Na szczególne polecenie zasługuje publikacja Bułgarskiej Agencji Inwestycji Zagranicznych, „Bulgaria Business Guide – legal, tax and accounting aspects”, która, jak wszystko na to wskazuje, b dzie wznawiana cyklicznie. Poradnik ten jest dost pny bezpłatnie na stronach internetowych Agencji (http://www.bfia.org) i obejmuje nast puj ce zagadnienia: handel zagraniczny, inwestycje zagraniczne, prywatyzacj , podatki, zakładanie przedsi biorstw i zatrudnianie pracowników. Wyczerpuj ce analizy aspektów prawnych prowadzenia działalno ci gospodarczej w Bułgarii oferuje w swoich publikacjach Bułgarska Izba Przemysłowo-Handlowa. Ponadto, szukaj c aktualno ci warto te zwróci uwag na angloj zyczne dzienniki i czasopisma po wi cone w cało ci lub cz ciowo gospodarce. Nale do nich, mi dzy innymi, „Pari Daily” (http://www.news.pari.bg) oraz dziennik „Sofia Echo” (http://www.sofiaecho.com). 144 Współpraca gospodarcza z Polsk Strony internetowe Strony internetowe w j zyku polskim z rzeteln informacj gospodarcz o Bułgarii nale do rzadko ci, tym bardziej wi c nale y poleci strony (http://www.brhplsofia.bsbg.net) Wydziału Ekonomiczno-Handlowego Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Sofii. Znajduj si tu publikowane okresowo biuletyny ekonomiczne i raporty statystyczne oraz oferty firm bułgarskich, informacje o targach, wzajemnej wymianie handlowej, aktualnych zmianach w przepisach prawnych itp. Nie ma natomiast najmniejszych trudno ci ze znalezieniem stron internetowych w j zyku angielskim zawieraj cych informacje gospodarcze o Bułgarii. Oczywi cie, najbardziej godne polecenia, jako najbardziej rzetelne, s oficjalne strony instytucji rz dowych. Szczególnie godne uwagi s strony Ministerstwa Finansów (www.minfin.government.bg), Narodowego Banku Bułgarii (www.bnb.bg), Bułgarskiej Agencji Inwestycji Zagranicznych (www.bfia.org), Agencji Prywatyzacji (www.priv.government.bg) i Krajowego Instytutu Statystycznego (www.nsi.bg). Z innych, nie wspomnianych jeszcze stron, doskonałym ródłem informacji jest portal informacji gospodarczej econ.bg (www.econ.bg), prowadzony przez Centrum na rzecz Rozwoju Gospodarczego (www.ced.bg). Na portalu mo na znale rzetelne i aktualne informacje statystyczne opisuj ce gospodark Bułgarii, z powołaniem si na ich ródła, ró nego typu opracowania oraz mnóstwo u ytecznych linków. Z kolei Bułgaria online (http://www.onlinebg.com) oferuje, miedzy innymi, kwartalnie aktualizowany raport o sytuacji gospodarczej Bułgarii, obejmuj cy polityk monetarn i kredytow , finanse publiczne, produkcj , handel zagraniczny, bilans płatniczy, itp. Ponadto, warto te zajrze na http://www.seeurope.net, strony po wi cone gospodarkom krajów Europy Południowo-Wschodniej. W najbardziej uprzywilejowanej pozycji znajduj si osoby znaj ce j zyk bułgarski, gdy wersje angielskie wielu stron s z reguły okrojone w porównaniu do wersji bułgarskich, a cz sto równie rzadziej aktualizowane. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 145 Ubezpieczenia oferowane przez Korporacj Ubezpiecze Kredytów Eksportowych∗ Bułgaria znajduje si w obszarze zainteresowania Korporacji Ubezpiecze Kredytów Eksportowych, powołanej do ycia w 1991 roku, tworz cej zgodnie ze swoj misj warunki sprzyjaj ce promocji polskiego eksportu na warunkach kredytowych oraz umacnianiu pozycji polskich eksporterów oraz ich towarów i usług na rynku mi dzynarodowym. W ramach tych działa , w zale no ci od konkretnego zapotrzebowania, rozszerzana jest gama produktów ubezpieczeniowych i utrzymywane s stałe kontakty z wieloma agencjami ubezpiecze kredytów działaj cymi w ró nych krajach, co pozwala na bie co identyfikowa potrzeby eksporterów. KUKE S.A. oferuje swoje produkty ubezpieczeniowe du ym, rednim i małym eksporterom, realizuj cym swoj wymian handlow w kraju i za granic na warunkach krótko, rednio i długoterminowych. W odpowiedzi na rosn ce potrzeby polskich eksporterów w zakresie ubezpieczania ryzyka transakcji zagranicznych, KUKE S.A. przygotowała zestaw rozwi za ubezpieczeniowych uwzgl dniaj cych indywidualne potrzeby ró nych grup polskich eksporterów, zarówno tych, którzy ju funkcjonuj na rynku azerbejd a skim jak równie tych, którzy dopiero chc tam znale odbiorców. System ubezpiecze krótkoterminowych W zakresie ubezpiecze krótkoterminowych KUKE S.A. oferuje produkty ubezpieczeniowe dla małych i rednich oraz du ych eksporterów w tym równie dla takich, którzy prowadz sprzeda krajow . Ochron ubezpieczeniow obj ta jest sprzeda z terminem płatno ci odroczonym do 2 lat. System ubezpieczenia nale no ci krótkoterminowych oferowanych przez KUKE S.A. przeznaczony jest dla eksporterów realizuj cych sprzeda cykliczn , jak równie dla tych podmiotów, które dokonuj pojedynczych wysyłek przede wszystkim dóbr konsumpcyjnych oraz realizuj cych usługi. KUKE S.A. przygotowała tak e instrumenty ubezpieczeniowe, które mog ułatwi eksporterom dost p do zewn trznych ródeł finansowania. W tym celu Korporacja zawarła z wiod cymi polskimi bankami porozumienia dotycz ce traktowania, dokonywanej przez przedsi biorstwa cesji praw do przyszłych odszkodowa wynikaj cych z podpisanych umów ubezpieczenia, jako zabezpieczenia kredytu udzielanego eksporterom. ∗ Na podstawie materiału informacyjnego Korporacji Ubezpiecze Kredytów Eksportowych KUKE. 146 Współpraca gospodarcza z Polsk Krótkoterminowe produkty ubezpieczeniowe ze wsparciem Skarbu Pa stwa: 1. Ubezpieczenie krótkoterminowych nale no ci z tytułu sprzeda y eksportowej od ryzyka nierynkowego Produkt ten umo liwia ubezpieczenie zarówno całej sprzeda y eksportowej jak i pojedynczych wysyłek realizowanych z odroczonym terminem płatno ci do krajów o podwy szonym ryzyku. KUKE S.A. oferuje ró ne warianty tej formy ubezpieczenia, np. eksporter mo e ubezpieczy płatno w rachunku otwartym lub je eli takie s wymogi kontraktu, płatno zabezpieczon gwarancj akceptowanego przez Korporacje banku, banku centralnego lub gwarancj rz dow . 2. Ubezpieczenie kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu Produkt adresowany jest do krajowych przedsi biorstw produkcyjnych, usługowych oraz handlowych. Przedsi biorcy, którzy mog ubiega si o ubezpieczenie, powinni prowadzi działalno gospodarcz nie krócej ni trzy lata i uzyskiwa roczne przychody netto ze sprzeda y nie wi ksze ni równowarto 50 mln EUR. Korporacja ubezpiecza koszty i wydatki ponoszone w zwi zku z podejmowaniem działa zmierzaj cych do wej cia na zagraniczne rynki zbytu od ryzyka niezawarcia z kontrahentami z tych rynków, z przyczyn niezale nych od przedsi biorcy, kontraktów eksportowych o warto ci wystarczaj cej do pokrycia poniesionych kosztów. Ubezpieczenie to pomaga przedsi biorcom zachowa płynno finansow w trakcie podejmowania działa zmierzaj cych do zawarcia kontraktów eksportowych z partnerami zagranicznymi oraz zabezpieczy si przed ryzykiem niepowodzenia tych działa . Du zalet ubezpieczenia jest mo liwo otrzymania rodków finansowych (zaliczek) przez przedsi biorców uzyskuj cych roczne przychody netto ze sprzeda y nie wi ksze ni równowarto w złotych kwoty 1 mln EUR, zanim działania na zagranicznych rynkach zbytu przynios wymierne rezultaty w postaci przychodów ze sprzeda y. Krótkoterminowe produkty ubezpieczeniowe realizowane na własny rachunek: 1. Ubezpieczenie krótkoterminowych nale no ci eksportowych – polisa obrotowa b d saldo niezapłaconych nale no ci Ta forma ubezpieczenia jest szczególnie przydatna dla eksporterów realizuj cych sprzeda cykliczn . Zabezpiecza ona kontrahenta zagranicznego przed niewypłacalno ci spowodowan ryzykiem handlowym, czyli z tytułu prawnie stwierdzonej niewypłacalno ci lub zwłoki w zapłacie, oraz przed ryzykiem politycznym. Przedmiotem ubezpieczenia s nale no ci za dostawy towarów lub usług BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 147 płatne w terminie do dwóch lat, przysługuj ce od kontrahentów prywatnych, pochodz cych z ponad 160 krajów. 2. Ubezpieczenie krótkoterminowych nale no ci eksportowych Europolisa Produkt został stworzony z my l o małych i rednich eksporterach. Polisa ta jest przeznaczona dla przedsi biorstw realizuj cych roczn sprzeda eksportow do 800 tys. EUR do krajów: Andora, Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Monako, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Republika Czeska, Rumunia, San Marino, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, W gry, Wielka Brytania i Włochy. Umo liwia ona ubezpieczanie tak e pojedynczych transakcji realizowanych w kredycie z kontrahentem zagranicznym. Zawiera cały szereg ułatwie dla małego eksportera oraz uproszczon procedur obsługi. 3. Ubezpieczenie krótkoterminowych nale no ci krajowych – polisa obrotowa b d saldo niezapłaconych nale no ci Produkt przeznaczony jest dla przedsi biorców realizuj cych transakcje, w których przedmiotem ubezpieczenia s nale no ci za wysłane towary lub zrealizowane usługi w kraju płatne w terminie do 1 roku. Korporacja obejmuje ochron ubezpieczeniow ryzyko utraty nale no ci w wyniku bankructwa, b d zwłoki w regulowaniu nale no ci przez kontrahentów krajowych. 4. Ubezpieczenie pakietowe (ubezpieczenie krótkoterminowych nale no ci eksportowych i krajowych) Produkt ten przeznaczony jest dla przedsi biorstw realizuj cych transakcje zwi zane ze sprzeda krajow oraz eksportem towarów lub realizacj usług poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przedmiotem ubezpieczenia s nale no ci powstałe z tytułu dostaw towarów lub wykonania usług płatne w terminie do 2 lat w przypadku sprzeda y eksportowej i do 1 roku w przypadku sprzeda y krajowej. Taka forma ubezpieczenia nale no ci jest szczególnie korzystna dla eksporterów realizuj cych sprzeda cykliczn . Produkt ten zapewnia kompleksowe zarz dzanie portfelem nale no ci ryzyk kredytowych firmy (krajowych i eksportowych) przy utrzymaniu jednakowej stawki ubezpieczeniowej dla eksportu i kraju. System ubezpiecze rednio i długoterminowych Oferta Korporacji w tym zakresie skierowana jest do eksporterów realizuj cych inwestycje, które wymagaj rednio- lub długoterminowego kredytowania. W zale no ci od formy finansowania kontraktu realizowanego w kredycie powy ej 2 i 148 Współpraca gospodarcza z Polsk wi cej lat, istnieje mo liwo ubezpieczenia kredytu eksportowego udzielonego przez eksportera lub ubezpieczenia kredytu dla nabywcy udzielonego przez bank lub inn instytucj finansow . Korporacja obejmuje ochron ubezpieczeniow kredyty na finansowanie polskiego eksportu udzielane zarówno przez banki krajowe jak i zagraniczne. Ubezpieczenia kontraktów eksportowych rednio- i długoterminowych mog realizowane na zasadach kredytu dostawcy lub kredytu dla nabywcy. by Ubezpieczenia rednio i długoterminowe s w cało ci realizowane ze wsparciem Skarbu Pa stwa. 1. Kredyt dostawcy jest najbardziej tradycyjn form kredytowania kontrahenta zagranicznego przez eksportera, który udzielaj c kredytu kupieckiego wiadomie godzi si na odroczenie zapłaty za dostarczony towar czy zrealizowan usług . Przedmiotem ubezpieczenia s nale no ci z tytułu realizacji kontraktu eksportowego, dotycz cego dostawy krajowych produktów lub usług, finansowanego kredytem o okresie spłaty 2 i wi cej lat. Nale no ci te ubezpieczane s zarówno od ryzyka istniej cego przed wysyłk towarów lub usług, jak i od ryzyka istniej cego po tej wysyłce. 2. Kredyt dla nabywcy jest kredytem celowym udost pnianym bezpo rednio kontrahentowi zagranicznemu b d jego bankowi, z przeznaczeniem na finansowanie konkretnego projektu eksportowego przez bank krajowy lub zagraniczny b d inn instytucj finansuj c eksport. Kredyt dla nabywcy stanowi dogodn form finansowania sprzeda y bez anga owania rodków własnych eksportera. Taka forma finansowania eksportu umo liwia natychmiastowe otrzymanie nale no ci za dostarczony towar czy zrealizowan usług po przedło eniu w banku dokumentów potwierdzaj cych, i cało lub cz kontraktu została zrealizowana. 3. Ubezpieczenie leasingu finansowego Adresatem produktu s instytucje dokonuj ce leasingu finansowego krajowych towarów dostarczanych przez polskich przedsi biorców. Przedmiotem ubezpieczenia jest nale no główna wraz z mar ami i innymi opłatami przysługuj cymi instytucji finansuj cej na podstawie umowy leasingu finansowego dotycz cego dostaw krajowych towarów i usług, którego spłata rat leasingowych wynosi dwa lub wi cej lat. Korporacja mo e obj ochron ubezpieczeniow równie kwot przeznaczon na finansowanie składki ubezpieczeniowej. 4. Ubezpieczenie inwestycji bezpo rednich za granic W ramach ubezpiecze inwestycji bezpo rednich za granic ochron ubezpieczeniow s obejmowane długoterminowe inwestycje polskich przedsi biorstw. Ubezpieczenie BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 149 udzielane jest od ryzyka poniesienia przez krajowych inwestorów straty w nast pstwie zdarze okre lonych jako ryzyko polityczne. Inwestycje bezpo rednie za granic , które mog zosta obj te ochron ubezpieczeniow , powinny prowadzi do utworzenia i prowadzenia za granic nowego przedsi biorstwa lub uzyskania skutecznego wpływu na przedsi biorstwo ju istniej ce poza granicami kraju, a do uzyskania nad nim całkowitej kontroli. System gwarancji ubezpieczeniowych Gwarancje kontraktowe udzielane eksporterowi przez KUKE S.A. potwierdzaj wiarygodno firmy na rynkach mi dzynarodowych, pozwalaj spełni wymogi importera i umo liwiaj zawarcie kontraktu. Podnosz równie skuteczno prawn kontraktu. Gwarancje znajduj ce si w ofercie Korporacji to: 1. Gwarancje przetargowe Pisemne zobowi zanie KUKE S.A. do zapłaty kwoty wskazanej w gwarancji w przypadku gdyby zleceniodawca (oferent), który wygrał przetarg, odmówił podpisania kontraktu na warunkach oferty lub w inny sposób naruszył zobowi zania wynikaj ce z przyst pienia do przetargu. Gwarancja przetargowa jest składana jako wadium przez przyst puj cego do przetargu. 2. Gwarancje zwrotu zaliczki Pisemne zobowi zanie Korporacji do wypłacenia importerowi (beneficjentowi gwarancji) oznaczonej w niej kwoty w przypadku gdyby eksporter (zleceniodawca) nie wykonał umowy i odmówił zwrotu zaliczki. Sum gwarancji jest kwota zaliczki przekazanej eksporterowi przez importera. Gwarancja wchodzi w ycie po wpływie zaliczki na konto zleceniodawcy. 3. Gwarancje wykonania i dobrego wykonania kontraktu Zobowi zanie KUKE S.A. do zapłacenia okre lonej w gwarancji kwoty, w przypadku gdy zleceniodawca (eksporter) nie wykona, b d nieprawidłowo wykona kontrakt i odmówi naprawienia szkody, zrekompensowania straty b d te zapłacenia kar umownych. Tym rodzajem gwarancji importer (beneficjent gwarancji) stara si zabezpieczy przed wszystkimi negatywnymi konsekwencjami niewła ciwego wykonania kontraktu. W zwi zku z tym tak e zakres zdarze obj tych t gwarancj mo e by bardzo szeroki. 4. Gwarancje celne KUKE S.A. udziela gwarancji na zabezpieczenie zapłaty kwoty nale no ci z długu celnego, które po przedło eniu Urz dowi Celnemu umo liwiaj wprowadzenie towaru 150 Współpraca gospodarcza z Polsk na polski obszar celny bez potrzeby uprzedniego uiszczenia stosownych nale no ci oraz obj cie go procedur celn (dopuszczenia do obrotu, uszlachetniania czynnego w systemie zawiesze , tranzytu, składu celnego, odprawy czasowej). Korporacja jest gwarantem akceptowanym przez wszystkie urz dy celne. Uzyskanie gwarancji w KUKE S.A. nast puje po zło eniu zlecenia oraz po akceptacji ryzyka. 5. Regwarancje Korporacja udziela równie regwarancji b d cych zabezpieczeniem gwarancji wystawionych przez bank. Regwarancja mo e by wykorzystana przez eksportera jako zabezpieczenie dla banku wystawiaj cego gwarancj kontraktow na rzecz importera. Udzielenie gwarancji kontraktowej oraz regwarancji nast puje po zło eniu zlecenia na formularzu stosowanym przez KUKE SA oraz po akceptacji ryzyka. 6. Gwarancje dla banków refinansuj cych kredyt dostawcy Produkt ułatwia krajowym przedsi biorcom dost p do refinansowania udzielonych przez nich kredytów dostawcy o okresie spłaty 2 i wi cej lat. Beneficjentami gwarancji s banki, które nabywaj wierzytelno ci eksporterów powstałe z tytułu udzielonych przez nich kredytów dostawcy. Gwarancje mog dotyczy skupu weksli wystawionych w zwi zku z udzielonymi przez krajowych przedsi biorców kredytami dostawcy. Korporacja mo e równie zagwarantowa spłat wierzytelno ci w zwi zku, z którymi nie zostały wystawione weksle, w przypadku zawarcia przez bank umowy kredytowej z dłu nikiem zagranicznym. 7. Gwarancje dla banków potwierdzaj cych akredytywy Produkt umo liwia wspieranie przez Korporacj polskich eksporterów, którzy realizuj kontrakty, w których płatno za dostarczone towary i usługi dokonywana jest w formie nieodwołalnej akredytywy potwierdzonej przez bank krajowy. W ramach udzielanych gwarancji Korporacja jest zobowi zana do pokrycia cz ci płatno ci wynikaj cej z akredytywy w przypadku niezrealizowania zobowi za przez bank zagraniczny, który akredytyw otworzył. Umo liwi wi c ona bankowi krajowemu ograniczenie ryzyka zwi zanego z potwierdzeniem akredytywy, poprzez przekazanie tego ryzyka Korporacji. W celu zawarcia umowy ubezpieczenia nale y zło y odpowiedni wniosek na formularzu ustalonym przez KUKE S.A dost pnym na stronach www.kuke.com.pl. Korporacja Ubezpiecze Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna 00-121 Warszawa, ul. Sienna 39 Tel.: (+48 22) 3568300, fax.: (+48 22) 3130120 Infolinia: 0 801 805853, lub 0 801 80 KUKE, (+48 22) 3130853 E-mail: [email protected] Strona internetowa: www.kuke.com.pl BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców X. 151 MIESZKA W BUŁGARII Wjazd Nie ma obowi zku wizowego dla obywateli polskich przy pobytach do 90 dni, w ci gu 6 miesi cy od daty pierwszego wjazdu. Nie dotyczy to przyjazdów na pobyt stały lub w celu podj cia pracy. Dłu szy pobyt (nauka, praca, odwiedziny) wymaga wcze niejszego uzyskania wizy w bułgarskim urz dzie konsularnym. 1 stycznia 2006 roku weszły w ycie znowelizowane postanowienia artykułu 18 Ustawy o cudzoziemcach opublikowanej w Dyr awen Westnik, nr 63 z 2 sierpnia 2005 roku, zgodnie z którym wprowadza si obowi zek przy wje dzie do Bułgarii deklarowania przez cudzoziemców celu pobytu i wskazania na pi mie adresu pobytu, poprzez wypełnienie karty adresowej, zatwierdzonej przez Ministerstwo Spraw Wewn trznych. Cudzoziemcy przeje d aj cy przez Bułgari tranzytem i opuszczaj cy j w ci gu 24 godzin nie wypełniaj karty adresowej. Cudzoziemcy, którzy s akredytowani jako członkowie zagranicznych misji dyplomatycznych, konsularnych i przedstawicielstw handlowych, jak równie przedstawiciele organizacji mi dzynarodowych w Bułgarii rejestruj swój pobyt w bułgarskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Nale y pami ta , e paszport musi by wa ny co najmniej sze miesi cy dłu ej ni deklarowany pobyt. Zezwole na przedłu enie pobytu udzielaj obwodowe biura paszportowe MSW. Honorowana jest procedura prolongaty paszportu w polskich urz dach konsularnych poprzez wydanie nowego paszportu lub paszportu blankietowego. W takim przypadku anulowany paszport, na podstawie którego nast pił wjazd, przedstawia si wraz z nowym paszportem w biurze paszportowym MSW. Ponadto, nale y posiada niezb dne rodki finansowe na utrzymanie (50 BGN albo ich równowarto ) oraz posiada ubezpieczenia zdrowotne. Na granicy wr czane s karty statystyczne (statisticzeska karta). Karta musi pozostawa w paszporcie podró uj cego do czasu opuszczenia Bułgarii, gdy we wszystkich hotelach lub u wynajmuj cych pokoje b dzie na niej wbijana piecz tka potwierdzaj ca pobyt. Karty s odbierane przy wyje dzie przez urz dnika imigracyjnego. Tury ci przeje d aj cy tranzytem mog przebywa przez 24 godziny bez meldunku. Nale y pami ta , e brak meldunku jest karany grzywn w wysoko ci 100 USD, a w przypadkach długoterminowego pobytu bez zameldowania, grzywna mo e by kilkakrotnie wy sza. 152 Mieszka w Bułgarii Honorowane jest zarówno polskie, jak i mi dzynarodowe prawo jazdy. Posiadanie „zielonej karty” jest obowi zkowe. Władze graniczne dokonuj w paszporcie adnotacji odno nie samochodu. Podró ny zobowi zany jest do wyjazdu tym samym pojazdem. Nale y zwraca uwag , aby potwierdzenie własno ci pojazdu przy wje dzie nie zostało odnotowane w paszporcie pasa era. Ewentualna kradzie pojazdu na terenie Bułgarii jest traktowana jako sprzeda i z tego powodu w przypadku kradzie y samochodu nale y wnie przewidziane prawem opłaty, takie jak cło, akcyza i VAT. Bez ich uiszczenia wła ciciel nie mo e opu ci terenu Bułgarii. Nie wolno udost pnia swojego pojazdu obywatelowi bułgarskiemu, jak równie nie wolno kierowa pojazdem nale cym do obywatela bułgarskiego, chyba e posiada si notarialnie po wiadczone pełnomocnictwo bułgarskiego wła ciciela. W przypadku gdy kieruj cy pojazdem nie jest jego wła cicielem (pojazd w leasingu, po yczony itp.) kieruj cy powinien posiada notarialnie potwierdzone pełnomocnictwo do prowadzenia pojazdu, przetłumaczone przez tłumacza przysi głego na j zyk bułgarski albo angielski. Ubezpieczenia osobowe s obowi zkowe. Uznawane s polskie polisy ubezpieczeniowe. Na granicy mo na wykupi ubezpieczenie dodatkowe. Wje d aj c do Bułgarii samochodem, nale y okre li punkt docelowy podró y; w zale no ci od tego zostanie naliczony podatek drogowy. Opłaty winietowe Na terytorium Bułgarii od 01 stycznia 2005 roku obowi zuje system winiet dla samochodów ci arowych, autobusów i samochodów osobowych. Obowi zek ten został wprowadzony na podstawie zmian i uzupełnie opublikowanych w DW Nr 6/2004 do Ustawy o drogach, opublikowanej w Gazecie Pa stwowej (Dyr awen Westnik – DW) Nr 26/2000 z pó niejszymi zmianami. Poni ej podajemy wysoko opłat winietowych dla pojazdów z zagraniczn rejestracj w okresie 2006-2007, które zostały wprowadzone Postanowieniem nr 321 R.M. z 30.11.2004 (opubl. DW nr 107/7.12.2004), jako cz kolejnych zmian do Taryfy opłat nr 14 (opubl. w DW nr 94/1998 z pó niejszymi zmianami). 153 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Pojazdy samochodowe zostały podzielone na trzy kategorie jak ni ej: Opłata winietowa (w EUR) Pojazdy – Kategoria 1 Pojazdy - Kategoria 2 Pojazdy - Kategoria 3 2006 r. 2007 r. tygodniowa 36,00 29,00 miesi czna 91,00 72,00 roczna 506,00 400,00 tygodniowa 18,00 15,00 miesi czna 45,00 35,00 roczna 253,00 200,00 tygodniowa 4,00 2,50 miesi czna 9,00 6,00 roczna 51,00 32,00 ródło: Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii Kategoria 1 – pojazdy przeznaczone do przewozu towarów, o wi cej ni 2 osiach, zestawy pojazdów, jak równie specjalistyczne maszyny budowlane, auto-d wigi, przyczepy specjalistyczne do przewozu ci kich lub ponad gabarytowych towarów i inne samochody specjalistyczne, bez trolejbusów; traktory kołowe i inne samoporuszaj ce si maszyny, wówczas gdy s zarejestrowane do poruszania si po drogach; specjalistyczne pojazdy samochodowe i maszyny budowlane, które z zasady s przeznaczone do jazdy poza drogami publicznymi, ł cznie z wózkami kopalnianymi, za okres przejazdu po drogach publicznych o własnym nap dzie, pod warunkiem, e odpowiadaj wymogom technicznym i warunkom bezpiecznej jazdy – wszystkie o wi cej ni dwóch osiach. Kategoria 2 – pojazdy przeznaczone do przewozu osób o ilo ci miejsc siedz cych wi cej ni 8, bez miejsca kierowcy, oraz pojazdy przeznaczone do przewozu towarów o dwóch osiach, jak równie specjalistyczne maszyny budowlane, auto-d wigi, przyczepy specjalistyczne do przewozu ci kich lub ponad gabarytowych towarów i inne samochody specjalistyczne, bez trolejbusów; traktory kołowe i inne samoporuszaj ce si maszyny, wówczas gdy s zarejestrowane do poruszania si po drogach; specjalistyczne pojazdy samochodowe i maszyny budowlane, które z zasady s przeznaczone do jazdy poza drogami publicznymi, ł cznie z wózkami kopalnianymi, za okres przejazdu po drogach publicznych o własnym nap dzie, pod warunkiem, e odpowiadaj wymogom technicznym i warunkom bezpiecznej jazdy – wszystkie o 2 osiach. Kategoria 3 – pojazdy przeznaczone do przewozu osób, o ilo ci miejsc siedz cych nie wi kszej ni 8. Zmiany weszły w ycie 1 stycznia 2005 r. 154 Mieszka w Bułgarii Zgodnie z Ustaw , opłata winietowa jest okre lana dla ka dego konkretnego pojazdu, przy czym opłaty dla samochodów z bułgarsk rejestracj s ni sze. W DW Nr 24 z 23 marca 2004 roku zostało opublikowane Zarz dzenie o warunkach i zasadach dokonywania opłat winietowych na terytorium Republiki Bułgarii. Sprzeda winietek le y w gestii Agencji Wykonawczej „Drogi” (Izpyłnitełna Agencja „Pytiszta”) i prowadzona jest w 49 punktach, w tym 22 granicznych, których wykaz opublikowano. Za samochody z zagraniczn rejestracj opłaty mog by wnoszone na punktach granicznych równie w USD lub EUR. W przypadku stwierdzenia, e wyje d aj cy samochód przekroczył okres opłaconej winietki, musi on dopłaci zaległ nale no , jednak nie mniej ni warto tygodniowej winietki. Opłaty b d wnoszone na podstawie nalepek składaj cych si z dwóch cz ci, jedna powinna by zaklejana w dolnym prawym rogu od strony wewn trznej pojazdu, drug przechowuje kierowca, jako pokwitowanie wniesionej opłaty. Do 1 stycznia 2005 roku zamiast przewidzianych w Zarz dzeniu winietek mogły by wydawane przez Agencj Wykonawcz „Drogi” za wiadczenia zast pcze. Ponadto w taryfie opłat Nr 14 wymieniono inne opłaty dotycz ce samochodów wje d aj cych do Bułgarii np. za przekroczenie wymiarów pojazdów, wagi, obci enia osi oraz za przejazd przez most na Dunaju itp. Wysoko i rodzaj opłat pobieranych przez Agencj „Administracja samochodowa” za wydawanie bułgarskich licencji, zezwole i innych dokumentów dla autobusów i samochodów ci arowych oraz opłaty w punktach granicznych za brak tych zezwole ustalone s w Taryfie Nr 5 (opubl. w DW nr 41/2000 z pó niejszymi zmianami) dotycz cej opłat pobieranych w strukturach Ministerstwa Transportu i Ł czno ci. Bezcłowo mo na wwozi i wywozi artykuły do ł cznej warto ci 100 USD. Przy wwozie i wywozie waluty o równowarto ci do 8000 BGN (ok. 4090 EUR) oraz kosztowno ci w ilo ci zwyczajowo przyj tej nie ma obowi zku wypełniania deklaracji celnej. W ka dym innym przypadku nale y wypełni deklaracj celn , która jest przy wyje dzie traktowana jako dowód pochodzenia wywo onych kosztowno ci czy waluty. Nie mo na wwozi towarów w ilo ciach handlowych, nawet w ramach limitu studolarowego. W paszporcie osoby wje d aj cej do Bułgarii samochodem władze graniczne dokonuj adnotacji na temat pojazdu, a tym samym zobowi zuj kierowc do opuszczenia kraju tym samym autem. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 155 Pobyt w Bułgarii W miejscu pobytu w Bułgarii nale y zameldowa si w przeci gu 48 godzin od momentu przekroczenia granicy. W przypadku pobytu w domu prywatnym, hotelu pracowniczym lub studenckim zameldowania dokonuje si w lokalnym urz dzie paszportowym MSW, podczas gdy meldunek w hotelu zostaje potwierdzony na miejscu i nie wymaga adnych dodatkowych formalno ci. W Bułgarii nie ma specjalnych zagro e epidemiologicznych, nie s te wymagane szczepienia, za wyj tkiem przyjazdów z krajów uznanych przez wiatow Organizacj Zdrowia za rejony szczególnego zagro enia. Pomoc lekarska dla Polaków w Bułgarii jak i dla Bułgarów w Polsce jest bezpłatna w przypadku nagłego zachorowania lub wypadku według działaj cej umowy dwustronnej. W innych przypadkach koszty ponosi sam pacjent lub ubezpieczyciel. Nale y przy tym pami ta , e ubezpieczenie pomo e nam zwróci poniesione koszty za leki lub badania specjalistyczne. Pa stwowa słu ba zdrowia w Bułgarii mo e mie kłopoty z zaopatrzeniem w podstawowe rodki medyczne ( rodki opatrunkowe, lekarstwa). Po Bułgarii raczej nie powinno si podró owa noc , zatrzymywa na nieoznaczonych i nieo wietlonych parkingach, w przydro nych barach, motelach itp. W miastach zaleca si je dzi z zablokowanymi od wewn trz drzwiami samochodu. Nie nale y pozostawia samochodu bez dozoru, zwłaszcza je li znajduje si w nim baga . W przypadku zatrzymania si w hotelu, w kwaterach prywatnych lub na kampingu nie nale y pozostawia w pokojach nawet na krótko pieni dzy, kosztowno ci lub dokumentów. Dopuszczalna pr dko dla samochodów to 40 lub 50 km/h w obszarach zabudowanych, 90 km/h w obszarze niezabudowanym i 120 km/h na trasach szybkiego ruchu (z przyczep 100 km/h). Przekroczenie szybko ci o 30 - 40 km/h jest karane mandatem w wysoko ci 20 BGN, o 40 - 50 km/h – 30 BGN, a o powy ej 50 km/h – 50 BGN. Za prowadzenie bez zapi tych pasów bezpiecze stwa – 20 BGN. Zawarto alkoholu we krwi kierowcy powy ej 0,5/1000 jest karana mandatem 100 300 BGN. Warto te pami ta , e w lipcu 1999 roku dokonano denominacji bułgarskiego lewa 1000 BGL = 1 BGN. Od 1 stycznia 2000 roku w obiegu s jedynie nowe pieni dze, za stare wyszły całkowicie z obiegu i ju nie mo na ich wymienia w banku. 156 Mieszka w Bułgarii Informacje praktyczne Zakwaterowanie: Klasyfikowane hotele od 2 do 5 gwiazdek, oraz liczne motele, kampingi, itp. Hoteli klasyfikowanych jest ponad pi set, z czego niewiele ponad dziesi pi ciogwiazdkowych. Zalecana jest wcze niejsza rezerwacja pokoi. Hotele przyjmuj najbardziej znane karty kredytowe. Wi cej informacji mo na znale na stronie internetowej Bułgarskiej Agencji Informacji i Promocji Turystyki przy Ministerstwie Gospodarki www.bulgariatravel.org Restauracje: Restauracje, podobnie jak hotele klasyfikowane s w systemie gwiazdkowym, od 2 do 5 gwiazdek. Jest ich ponad półtora tysi ca. Oprócz tradycyjnych da kuchni bułgarskiej, oferuj równie potrawy włoskie, francuskie, greckie, chi skie, rosyjskie i wiele innych. Wynajem samochodów: Mi dzynarodowe firmy zajmuj ce si wynajmem samochodów obecne s w hali przylotów na lotnisku w Sofii. Ich biura znajduj si równie w centrum Sofii oraz w innych wi kszych miastach i w miejscowo ciach turystycznych. Aby wypo yczy samochód, nale y okaza paszport, prawo jazdy i zło y depozyt w wysoko ci około 600 USD, który zostanie pobrany z karty kredytowej. W Bułgarii obowi zuje ruch prawostronny. Jako dróg cz sto pozostawia wiele do yczenia. Dopuszczalny poziom alkoholu we krwi to 0,5 promila. Banki i wymiana walut: Waluty mo na wymienia zarówno w bankach bułgarskich i oddziałach banków zagranicznych, jak i w kantorach wymiany. Banki s otwarte w godzinach 9 - 16 od poniedziałku do pi tku. Kantory s zazwyczaj czynne do godziny 18-tej, niektóre za pracuj 24 godziny na dob . Wymiany walut mo na dokona równie na lotnisku i w du ych hotelach. Kurs bułgarskiego lewa jest stały wzgl dem euro i wynosi BGN 1,96 za 1 EUR. Uwaga: Wymiana pieni dzy po korzystnym kursie „na ulicy” ko czy si cz sto ich utrat . Transport miejski: W Sofii system transportu publicznego składa si z metra, tramwajów, autobusów i trolejbusów. Na lotnisko je d autobusy linii Nr 84. Bilety mo na kupowa zarówno w kioskach, jak i u kierowców. Taksówki: Na lotnisku w Sofii najlepiej skorzysta z taksówek korporacji obsługuj cej Port Lotniczy Sofia Airport – O.K. Supertrans. Taksówki prywatne je d po wy szych cenach. Przy dłu szych przejazdach mo na negocjowa opłat , która jest przyjmowana równie w walutach wymienialnych. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 157 Sklepy: Od poniedziałku do pi tku, sklepy zasadniczo czynne s w godzinach 9 - 19; w soboty do godziny 13. Niektóre supermarkety czynne s 24 godziny na dob . Bulwar Vitosha w Sofii to jedno z najpopularniejszych miejsc dokonywania zakupów. wie e owoce i warzywa oraz inne produkty spo ywcze mo na kupowa na ulicznych bazarach. Telekomunikacja: Numer kierunkowy do Bułgarii to 359, do Sofii – 359 2. Bułgaria posiada bezpo rednie poł czenia telefoniczne z wi kszo ci pa stw wiata. Rozmowy mi dzynarodowe mog by prowadzone równie z budek telefonicznych Telekomunikacji Bułgarii. Aparaty telefoniczne w budkach działaj na karty. Wa niejsze numery telefoniczne: 0123 – centrala mi dzynarodowa (je li poł czenie bezpo rednie jest niemo liwe) 0121 – centrala mi dzymiastowa 150 – Pogotowie ratunkowe 160 – Stra po arna 166 – Policja/drogówka 140 – Wysyłanie telegramów 175 – Prognoza pogody 120 – Budzenie 180 – Zegarynka 144 – Informacja o numerach firmowych 145 – Informacja o numerach prywatnych 146 – Pomoc drogowa (na terenie całego kraju) 1286 – Pogotowie drogowa (na terenie Sofii) 090012900 – Informacja teleadresowa Elektryczno : 220 V, 50 Hz. BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców XI. Nr 1. Nr 2. Nr 3. Nr 4. Nr 5. Nr 6. Nr 7. Nr 8. Nr 9. Nr 10. Nr 11. Nr 12. Nr 13. Nr 14. Nr 15. Nr 16. Nr 17. Nr 18. Nr 19. Nr 20. Nr 21. Nr 22. Nr 23. Nr 24. Nr 25. Nr 26. Nr 27. 159 ZAŁ CZNIKI Makroekonomiczne dane o gospodarce Bułgarii w latach 2001-2005.............................. 161 Struktura towarowa importu w 2004 i 2005 roku .............................................................. 162 Struktura geograficzna importu w 2004 i 2005 roku ......................................................... 163 Struktura towarowa eksportu w 2004 i 2005 roku ............................................................. 164 Struktura geograficzna eksportu w 2004 i 2005 roku ........................................................ 165 Transakcje prywatyzacyjne w okresie 1993 - marzec 2005 .............................................. 166 Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w latach 1992-2005............................................... 167 Struktura bran owa bezpo rednich inwestycji zagranicznych w latach 1998-2005 ............ 168 Struktura geograficzna bezpo rednich inwestycji zagranicznych w latach 1992-2005 .... 169 Najwi ksi inwestorzy zagraniczni...................................................................................... 171 Przykładowe stawki podatku akcyzowego ........................................................................ 175 Ministerstwa i instytucje pa stwowe ................................................................................. 177 Banki................................................................................................................................... 179 Firmy ubezpieczeniowe...................................................................................................... 181 Obroty giełdy papierów warto ciowych w Sofii w latach 2004-2005 .............................. 182 Wolne obszary celne........................................................................................................... 183 Przej cia graniczne ............................................................................................................. 184 Przyjazdy do Bułgarii w celach turystycznych w 2004 i 2005 roku ................................ 185 Izby i stowarzyszenia przemysłowo-handlowe ................................................................. 186 Regionalne izby przemysłowo-handlowe (iph) ................................................................. 194 Firmy kurierskie.................................................................................................................. 196 Firmy spedycyjne i transportowe ....................................................................................... 197 Targi i wystawy w Bułgarii ................................................................................................ 199 Adresy ambasad w Sofii..................................................................................................... 200 Mi dzynarodowe organizacje gospodarcze ....................................................................... 203 Placówki dyplomatyczne w Polsce i w Bułgarii................................................................ 204 Pa stwa z którymi Bułgaria podpisała umowy o wzajemnej ochronie i wspieraniu inwestycji i/lub o unikaniu podwójnego opodatkowania................................................. 205 Nr 28. Koszty operacyjne w Bułgarii ............................................................................................ 207 161 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 1. MAKROEKONOMICZNE DANE O GOSPODARCE BUŁGARII W LATACH 2001-2005 2001 2002 2003 2004 2005 Wzrost PKB 4,0 % 4,8 % 4,3 % 5,7 % 5,5 % Wzrost sprzedanej produkcji przemysłowej 2,8 % 1,3 % 16,1 % 19,8 % 6,3 % Wzrost nakładów brutto na rodki trwałe 23,8 % 7,9 % 17,8 % 17,0 % 4,5 % 7,4 % 5,8 % 2,3 % 6,2 % 5,0 % 17,3 % 16,8 % 12,7 % 12,0 % 10,1 % Nadwy ka (Deficyt) na rachunku bie cym / PKB -7,3 % -5,6 % -9,2 % -5,8 % -11,8 % Nadwy ka (Deficyt) bud etowy / PKB - 0,9 % - 0,7 % 0,003 % 1,7 % 3,2 % Eksport FOB (miliony EUR) 5714,2 6062,9 6668,2 7984,9 9454,1 Stopa inflacji * Stopa bezrobocia * Import CIF (miliony EUR) Zadłu enie zagraniczne brutto (miliony EUR)* Napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych (miliony USD) * Rezerwy walutowe (miliony EUR) rednie miesi czne wynagrodzenie brutto (BGN) Wynagrodzenie minimalne (BGN)* Kurs BGN / EUR (sztywny) * Wska niki na koniec okresu. 7492,6 7940,9 9093,8 10938,4 13823,2 11934,9 10768,9 10640,6 12571,6 14530,3 813 970 2097 2883 2324 4061,2 4574,8 5308,6 6770,4 7370,3 249 266 278 298 320 BGN 100 110 130 160 160 1,95583 1,95583 1,95583 1,95583 1,95583 162 Nr 2. Zał czniki STRUKTURA TOWAROWA IMPORTU W 2004 I 2005 ROKU (w milionach EUR) IMPORT - CIF KLASYFIKACJA Ogółem Towary konsumpcyjne ywno , papierosy, napoje Odzie i obuwie Lekarstwa i kosmetyka Meble i wyposa enie mieszka Samochody Inne Surowce i półprodukty eliwo, elazo i stal Rudy Metale kolorowe Produkty chemiczne Plastyk, kauczuk Nawozy Materiały tekstylne Surowce do produkcji ywno ci Materiał drewniany, papier i karton Cement Skóry Tyto Inne Towary inwestycyjne Maszyny, urz dzenia i aparaty Maszyny elektryczne rodki transportowe Cz ci zamienne i wyposa enie Inne Towary nieenergetyczne razem Zasoby energetyczne Produkty naftowe W giel Oleje i inne paliwa Pozostałe 2004 2005 11 619,5 14 682.4 1 894,7 306,1 120,5 425,4 394,6 385,2 262,9 4 602,0 458,6 449,7 130,3 256,5 552,8 b.d. 1 356,6 240,8 248,2 b.d. 91,0 31,2 786,3 3 085,1 1 052,5 350,2 837,0 413,6 431,8 9 581,7 1 941,8 1 482,6 212,3 246,9 96,0 2 258.8 387.0 137.2 466.0 469.7 480.0 318.9 5 283.6 585.1 590.3 202.5 277.3 696.3 b.d. 1 343.2 222.3 291.6 b.d. 96.3 15.1 963.5 4 046.6 1 395.7 459.5 1 211.9 510.1 469.4 11 589.0 2 960.2 2 283.4 258.4 418.4 133.3 2005/2004 % 126.4 119.2 126.4 113.9 109.5 119.0 124.6 121.3 114.8 127.6 131.3 155.4 108.1 126.0 99.0 92.3 117.5 105.8 48.4 122.5 131.2 132.6 131.2 144.8 123.3 108.7 120.9 152.4 154.0 121.7 169.5 138.9 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny, Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii 163 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 3. STRUKTURA GEOGRAFICZNA IMPORTU W 2004 I 2005 ROKU (w milionach EUR) IMPORT - CIF PA STWA I GRUPY PA STW 2004 2005 OGÓŁEM Unia Europejska – 25 w tym: Unia Europejska – 15 w tym: Włochy Niemcy Grecja Belgia Francja Hiszpania Wielka Brytania Austria Holandia Szwecja Unia Europejska – 10 w tym: Polska Cypr Czechy W gry Europa w tym: Rosja Ukraina Szwajcaria Kraje bałka skie w tym: Turcja Rumunia Serbia i Czarnogóra Macedonia Chorwacja Ameryka w tym: USA Brazylia Azja w tym: Singapur Chiny Japonia Kazachstan Inne 11 619,5 6 283,9 5 596,2 1 141,6 1 693,4 667,7 167,7 617,1 244,0 282,1 274,8 193,0 134,2 687,7 173,1 b.d. 196,6 141,0 2 119,4 1 469,8 471,2 138,9 1 154,6 700,1 342,3 42,4 41,0 b.d. 734,3 254,1 189,9 1 120,5 b.d. 377,1 151,4 118,5 206,8 14 682,4 7 284,1 6 438,4 1 318,4 1 998,0 735,0 181,2 687,3 271,8 335,3 316,8 210,6 174,4 845,7 238,9 b.d. 213,2 171,4 3 035,9 2 293,8 560,2 146,7 1 616,3 888,2 547,4 69,9 67,6 b.d. 1 017,8 375,9 256,2 1 452,9 b.d. 567,5 176,9 157,1 275,5 2005/2004 % 126,4 115,9 115,0 115,5 118,0 110,1 108,1 111,4 111,4 118,9 115,3 109,1 130,0 123,0 138,0 108,4 121,6 143,2 156,1 118,9 105,6 140,0 126,9 159,9 164,9 164,9 138,6 147,9 134,9 129,7 150,5 116,8 132,6 133,2 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii, Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii 164 Nr 4. Zał czniki STRUKTURA TOWAROWA EKSPORTU W 2004 i 2005 ROKU (w milionach EUR) EKSPORT - FOB KLASYFIKACJA Ogółem Towary konsumpcyjne ywno , papierosy, napoje Odzie i obuwie Lekarstwa i kosmetyka Meble i wyposa enie mieszka Samochody Inne Surowce i półprodukty eliwo, elazo i stal Rudy Metale kolorowe Produkty chemiczne Plastyk, kauczuk Nawozy Materiały tekstylne Surowce do produkcji ywno ci Materiał drewniany, papier i karton Cement Skóry Tyto Inne Towary inwestycyjne Maszyny, urz dzenia i aparaty Maszyny elektryczne rodki transportowe Cz ci zamienne i wyposa enie Inne Towary nieenergetyczne razem Zasoby energetyczne Produkty naftowe W giel Oleje i inne paliwa Pozostałe 2004 7 984,9 2 623,4 443,9 1 549,4 153,2 279,5 b.d. 197,6 3 477,6 805,3 b.d. 746,6 254,6 198,6 58,1 293,5 277,9 228,9 22,8 b.d. 92,2 499,0 1 075,3 357,0 96,1 83,8 238,5 299,9 7 176,2 808,6 624,6 b.d. 184,0 b.d. 2005 9 454,1 2 728,7 506,6 1 540,1 166,4 314,7 b.d. 201,0 4 055,7 763,2 b.d. 942,7 280,4 250,4 89,3 308,4 408,6 231,5 21,9 b.d. 79,1 680,0 1 447,8 415,1 115,6 238,5 316,1 362,5 8 232,2 1 221,9 975,6 b,d 246,3 b.d. 2005/2004 % 118,4 104,0 114,1 99,4 108,6 112,6 101,7 116,6 94,8 126,3 110,1 126,1 153,7 105,1 147,0 101,1 96,1 85,8 136,3 134,6 116,3 120,3 284,6 132,5 120,9 114,7 151,1 156,2 133,9 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii, Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 165 Nr 5. STRUKTURA GEOGRAFICZNA EKSPORTU W 2004 I 2005 ROKU (miliony EUR) PA STWA I GRUPY PA STW OGÓŁEM Unia Europejska – 25 w tym: Unia Europejska – 15 w tym: Włochy Niemcy Grecja Belgia Francja Hiszpania Wielka Brytania Austria Holandia Szwecja Unia Europejska – 10 w tym: Polska Cypr Czechy W gry Europa w tym: Rosja Ukraina Szwajcaria Kraje bałka skie w tym: Turcja Rumunia Serbia i Czarnogóra Macedonia Chorwacja Ameryka w tym: USA Brazylia Azja w tym: Singapur Chiny Japonia Kazachstan Inne EKSPORT - FOB 2005/2004 2004 2005 % 7 984,9 9 454,1 118,4 4 654,2 5 345,3 114,9 4 331,7 4 875,0 112,5 1 043,2 1 132,7 108,6 816,1 929,0 113,8 794,0 891,2 112,2 474,4 564,2 118,9 359,2 435,4 121,2 268,9 307,8 114,5 199,7 208,4 104,4 175,8 177,8 101,1 101,6 115,3 113,5 b.d. b.d. 322,4 470,3 145,9 80,3 103,3 128,6 31,1 90,4 290,7 b.d. b.d. 60,3 73,8 122,4 293,7 323,8 11,2 100,7 122,1 121,3 b.d. b.d. 51,2 68,0 132,8 1 631,7 2 055,3 126,0 797,9 990,7 124,2 316,8 356,8 112,6 276,9 282,3 102,0 166,4 188,1 113,0 33,0 132,5 401,5 461,4 423,4 91,8 356,7 285,7 80,1 b.d. b.d. 476,6 601,6 126,2 77,0 147,3 191,3 29,8 57,4 192,6 b.d. b.d. b.d. b.d. 465,3 704,8 151,5 ródło: Krajowy Instytut Statystyczny Bułgarii, Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii 166 Nr 6. Zał czniki TRANSAKCJE PRYWATYZACYJNE W OKRESIE 1993 - MARZEC 2005 Ł cznie Rok przedsi biorstwa Wszystkie ministerstwa wyodr bnione cz ci przedsi biorstw przedsi biorstwa Agencja Prywatyzacji wyodr bnione cz ci przedsi biorstw przedsi biorstwa wyodr bnione cz ci przedsi biorstw 1993 22 41 18 34 4 7 1994 84 77 63 62 21 15 1995 107 211 87 163 20 48 1996 161 352 112 254 49 98 1997 320 264 266 235 54 29 1998 654 435 559 354 95 81 1999 631 580 492 489 139 91 2000 429 161 358 139 71 22 2001 172 59 120 28 52 31 2002 73 30 20 7 53 23 2003 86 29 1 1 85 28 2004 Stycze marzec 2005 96 33 0 0 96 33 113 14 0 0 113 14 2948 2286 2096 1766 852 520 Razem ródło: Agencja Prywatyzacji 167 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 7. BEZPO REDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W LATACH 1992-2005 (w milionach USD) Rok Warto Prywatyzacja (mln USD) Inne Razem 1992 0,0 34,4 34,4 1993 22,0 80,4 102,4 1994 134,2 76,7 210,9 1995 26,0 136,6 162,6 1996 76,4 180,0 256,4 1997 421,4 214,8 636,2 1998 215,6 404,4 620,0 1999 226,7 592,1 818,8 2000 366,0 635,5 1001,5 2001 19,2 793,7 812,9 2002 130,0 839,7 969,7 2003 364,1 1732,8 2096,9 2004 1216,0 1667,3 2883,3 2005 0,0 2324,2 2324,2 3217,6 9712,6 12930,2 Razem ródło: Bułgarska Agencja ds. Inwestycji 168 Zał czniki Nr 8. STRUKTURA BRAN OWA BEZPO REDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH W LATACH 1998-2005 (MLN USD) Bran a 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 2002 2003 2004 2005 Działalno finansowa 150,5 97,8 449,4 122,6 Handel i usługi 111,9 134,5 116,5 121,7 Telekomunikacja 23,2 14,1 14,9 236,8 Elektryczno , gaz i woda 1,8 4,6 19,7 2,4 33,7 39,7 Nieruchomo ci i inna 2,8 13,2 działalno na rzecz przedsi biorstw Produkty mineralne 41,0 165,2 72,1 -9,5 (cement, szkło, ...) Produkty naftowe, 150,6 71,8 7,4 27,7 chemiczne, plastiki, opony, itp. Budownictwo 2,4 19,8 47,9 17,4 Wyroby włókiennicze i 31,5 32,7 11,7 37,4 ubrania 133,8 229,2 205,0 66,9 56,5 501,9 485,1 127,3 8,1 182,2 238,9 364,7 401,6 925,5 141,9 592,3 132,1 598,2 4,5 362,8 2287,2 1695,7 1621,1 1033,4 832,8 6,5 169,7 -3,1 170,5 612,4 0,7 76,8 97,5 104,3 536,8 33,1 20,1 5,1 87,6 55,0 67,6 193,0 -5,7 373,6 282,9 Produkty ywno ciowe Drewno, papier Hotele i restauracje Budowa maszyn Hutnictwo 15 Transport Elektrotechnika, elektronika, komputery i 16 wyposa enie dla telekomunikacji 17 Górnictwo Rolnictwo, le nictwo i 18 rybołówstwo 19 Skóra i produkty ze skóry 20 Działalno wydawnicza Samochody i inne rodki 21 transportu Razem 1998 1999 2000 2001 Razem 4,4 37,3 17,6 21,3 13,2 25,1 24,9 16,9 18,0 72,2 27,3 38,1 26,0 64,7 17,1 57,7 2,9 17,9 13,2 81,0 9,3 17,0 7,9 37,6 -18,9 84,3 69,9 27,9 1,1 66,6 45,7 -0,1 -0,6 2,3 15,2 62,4 13,8 22,1 54,1 -119,0 253,7 191,8 191,8 191,8 166,3 6,2 11,5 -11,7 5,9 10,1 28,6 5,9 28,2 8,1 17,9 45,1 29,5 29,2 -0,7 38,9 14,6 131,8 135,4 0,0 6,5 2,7 2,1 0,0 7,3 4,9 0,5 10,4 1,2 21,7 2,6 19,1 -1,9 25,5 5,3 84,3 23,6 0,7 0,0 -0,9 0,0 0,2 1,7 21,2 0,3 0,0 0,1 11,8 5,1 0,5 10,6 2,2 -0,2 7,7 2,1 -2,5 -11,7 -0,5 2,6 -2,4 0,1 22,4 16,5 9,8 664,4 738,2 983,1 798,9 855,6 2002,1 2448,8 2204,3 10695,1 ródło: Bułgarska Agencja ds. Inwestycji 169 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 9. STRUKTURA GEOGRAFICZNA BEZPO REDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH W LATACH 1992-2005 (MLN USD) Nr Kraj 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Razem 1 Austria 13,0 1,0 14,7 1,4 12,1 12,5 46,9 74,6 70,5 93,6 160,6 238,4 927,3 849,7 2516,1 2 Grecja 0,2 5,1 3,0 29,8 14,6 16,1 3,3 2,3 99,1 240,2 239,3 224,6 156,9 222,6 1257,1 3 Niemcy 0,1 56,6 111,0 16,2 53,1 31,4 55,7 40,4 39,0 67,4 85,4 108,5 251,6 79,6 996,0 4 Włochy 0,0 0,2 5,2 2,3 1,2 0,4 2,1 6,9 338,3 146,5 45,2 100,5 67,1 86,1 802,1 5 Holandia 0,1 0,5 37,9 0,9 46,3 10,8 41,3 105,6 -10,2 80,3 30,9 242,6 340,7 -135,2 792,6 6 USA 0,0 10,5 16,2 16,1 20,7 46,6 38,6 54,7 58,2 44,5 56,2 128,0 41,6 61,7 593,5 7 Szwajcaria 0,4 6,7 0,2 7,9 23,1 31,4 6,6 8,7 24,7 33,5 36,3 144,6 6,3 240,7 571,1 8 W gry 12,3 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,7 7,4 2,0 1,0 9,5 379,2 54,1 94,1 560,5 9 Wlk.Brytania 6,2 5,6 2,4 13,7 7,3 15,8 58,9 28,1 -3,3 20,1 0,7 96,1 58,9 245,0 555,4 10 0,3 1,2 0,4 1,4 7,5 20,6 109,0 161,8 74,8 17,8 -8,2 120,9 38,4 7,3 553,2 0,0 0,1 0,3 10,0 8,5 255,2 21,9 0,2 100,2 60,8 0,3 31,3 9,9 38,4 537,1 12 Cypr Belgia i Luksemburg Czechy 0,0 0,0 0,1 2,3 2,3 4,7 0,6 0,1 0,7 2,6 62,1 -6,8 376,0 -24,6 420,1 13 Francja 0,0 0,2 4,2 5,0 6,5 0,8 3,4 78,1 36,9 15,1 8,6 22,7 22,1 30,3 233,9 14 Rosja 0,3 1,4 2,3 15,1 14,4 2,0 14,8 99,5 21,5 -4,4 4,5 30,9 -8,4 21,0 215,1 15 Hiszpania 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 49,6 56,8 3,8 1,0 5,1 0,1 4,6 7,1 36,4 164,5 16 Irlandia 0,0 0,0 0,0 17,4 0,2 5,2 1,0 15,8 3,2 -5,8 -2,1 2,8 20,3 99,8 157,8 17 Turcja 0,0 9,8 1,3 13,7 7,3 9,9 23,8 12,3 25,4 -9,7 15,3 -5,4 26,5 27,4 157,5 18 Dania 0,0 0,0 1,1 0,0 0,0 1,1 1,6 -1,1 2,1 -0,5 4,1 49,2 22,0 31,4 110,9 11 170 Nr Zał czniki Kraj 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19 Szwecja 0,0 0,0 0,0 0,0 1,4 2,4 0,9 20 Lichtenstein 0,0 1,1 0,1 0,0 0,0 2,5 21 Izrael 0,0 0,0 0,9 0,0 1,5 0,0 22 Kanada 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 23 Litwa 0,0 0,0 0,0 0,0 24 Japonia 0,0 0,0 0,1 0,5 25 Słowenia 0,0 0,0 0,0 26 Malta 0,0 0,0 27 Panama 0,0 0,0 28 Liban 0,0 29 Rumunia 30 Słowacja 31 32 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Razem 0,4 2,2 5,7 28,5 6,9 18,5 15,2 82,1 0,8 4,8 4,0 6,9 6,4 12,9 2,4 6,3 48,0 0,0 14,0 8,3 0,1 3,1 5,5 7,0 7,2 47,5 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 9,5 24,6 12,1 46,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,7 0,3 44,0 45,1 0,6 1,9 1,9 1,8 1,6 3,1 13,6 0,6 0,1 18,3 44,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 37,0 -3,7 6,7 40,2 0,0 0,1 0,1 0,1 8,9 -1,2 0,9 2,7 1,1 8,4 0,1 10,6 31,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,9 5,6 3,7 4,0 11,3 25,8 0,0 0,0 0,0 0,3 0,7 0,0 2,4 0,3 -1,1 9,8 4,9 2,0 0,2 19,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,9 -0,1 0,0 10,6 11,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 6,5 1,8 0,1 1,7 0,4 -0,1 -3,2 -0,9 2,0 8,2 Chiny 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,5 6,5 1,1 8,1 Korea 0,0 0,0 0,3 0,2 22,3 22,9 1,8 3,8 4,0 -9,2 -41,0 0,2 -0,8 0,0 4,5 34,4 102,4 210,9 162,6 256,4 636,2 620,0 818,8 1001,5 812,9 969,7 2096,9 2883,3 Ogółem 2324,2 12930,2 ródło: Bułgarska Agencja ds. Inwestycji BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 10. 171 NAJWI KSI INWESTORZY ZAGRANICZNI Inwestor Kraj pochodzenia Firma bułgarska FESTO Niemcy FESTO PRODUCTION GRAMMER Niemcy GRAMMER MONTUPET SA Francja MONTUPET NURSAN OTOMOTIVE Turcja NURSAN OTOMOTIVE WILLIAM HUGHES W.Brytania WILLIAM HUGHES LAUFEN BREWINVEST Szwajcaria Grecja CARLSBERG Dania ROCA BULGARIA ZAGORKA PIRINSKO PIVO, SHOUMENSKO PIVO KAMENITZA KNAUF GIPSFASER PLENA BULGARIA INTERBREW Belgia KNAUF Austria PLENA HOLDING Luksemburg EUROPEAN Irlandia TAXBACK STUDENT SERVICES IMRO Belgia IMRO EOOD MONEYGRAM USA BTC (outsourced) HEIDELBERG ZLATNA PANEGA. Niemcy CEMENT GRANATOID HOLCIM Szwajcaria BELOIZVORSKI ZEMENT (HOLDERBANK) MARVEX, DEVNYA CEMENT, Włochy ITALCEMENT VULKAN PLEVZEM LTD Cypr PLEVENSKI ZIMENT WHITEBEAM Malta ORGACHIM HOLDINGS SOLVAY Belgia SODI DEVNYA ROLLMANN & Niemcy PIRINTEX PARTNER COSMO BULGARIA COSMOTE Grecja MOBILE TELECOM AUSTRIA Austria MOBILTEL AD VIVA VENTURES Austria BTC AD (ADVENT INTERNATIONAL) LINDNER Niemcy BUSINESS PARK SOFIA INTERNATIONAL Belgia, CUMERIO CUMERIO PIRDOP MED Holandia CEZ Czechy EDC SOFIA, EDC PLEVEN Działalno automatyka podzespoły samochodowe podzespoły samochodowe podzespoły samochodowe podzespoły samochodowe bathroom ceramics produkcja piwa Rok rozpocz cia działalno ci w BG 1993 1994 2005 2004 1996 1995 produkcja piwa 2003 produkcja piwa materiały budowlane materiały budowlane 1995 1997 1998 call centre 2003 call centre call centre 2003 2004 przemysł cementowy 1997 przemysł cementowy 1997 przemysł cementowy 1997 przemysł cementowy 1997 przemysł chemiczny 1998 przemysł chemiczny 1997 ubrania 1996 telekomunikacja 2001 telekomunikacja 2005 telekomunikacja 2004 budownictwo 2000 przemysł miedziowy 1997 dystrybucja energii elektrycznej 2004 172 Zał czniki Inwestor Kraj pochodzenia E.ON Niemcy EVN Austria SPARKY Niemcy Firma bułgarska Działalno Belgia EDC VARNA, EDC G.ORYAHOVITZA EDC PLOVDIV, EDC ST.ZAGORA SPARKY ELTOS, AGROMASHINA EPIQ BULGARIA Francja SCHNEIDER ELECTRIC VIDEOTON W gry DZU STARA ZAGORA AMIS USA AMIS BULGARIA ENEL Włochy EK MARITZA EAST 3 Grecja POSHTENSKA BANKA usługi finansowe 1998 Niemcy Austria Austria ALLIANZ BULGARIA BIOCHIM BANK DZI BANK, DZI usługi finansowe usługi finansowe usługi finansowe 1999 2002 2005 Grecja UBB usługi finansowe 2000 W gry Grecja Niemcy BANK DSK EVROBANK PROCREDITBANK RAIFFEISEN BANK BULGARIA usługi finansowe usługi finansowe usługi finansowe 2003 2005 2001 usługi finansowe 1994 usługi finansowe 1999 usługi finansowe usługi finansowe usługi finansowe, hotele przemysł spo ywczy przemysł spo ywczy 2001 2000 przemysł spo ywczy 1993 przemysł spo ywczy przemysł spo ywczy przemysł szklany produkcja gazów 1995 1995 2004 2001 EPIQ SCHNEIDER ELECTRIC EFG EUROBANK ERGASIAS, CEH BALKAN HOLDINGS ALLIANZ BANK AUSTRIA BANK AUSTRIA NATIONAL BANK OF GREECE OTP PIREOSBANK PROCREDITBANK RAIFFEISEN BANK Austria SOCIETE Francja EXPRESSBANK GENERALE TOKUDA BANK Japan TOKUDA BANK BRANCH UNICREDITO Włochy BULBANK BANQUE NATIONALE BNP PARIBAS Francja DE PARIS BULGARIA, ALBENA EASTSTARCH Holandia AMYLUM KLARINA HOLDING Luksemburg BEVERAGE COMPANIES KRAFT FOODS KRAFT FOODS USA BULGARIA LUXCRAFT W.Brytania STORKO, Pleven NESTLE Szwajcaria NESTLE BULGARIA I E CAM Turcja TRAKIA GLASS LINDE GAS Niemcy LINDE BULGARIA Niemcy, SAP SAP BULGARIA Grecja PALFINGER Austria PALFINGER BULGARIA 168 HOURS PRESSGROUP, WAZ Niemcy PUBLISHING HOUSES dystrybucja energii elektrycznej dystrybucja energii elektrycznej Rok rozpocz cia działalno ci w BG 2004 2004 wyroby elektryczne 1996 elektronika 1994 wyroby elektryczne 1999 wyroby elektryczne i elektroniczne elektronika wytwarzanie energii elektrycznej 1999 2004 2003 1995 1996 1993 informatyka budowa maszyn 2003 media 1996 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Inwestor ALLESORIOS DE TUBERIA SKF BEARINGS 173 Rok rozpocz cia działalno ci w BG Kraj pochodzenia Firma bułgarska Hiszpania BERG MONTANA FITINGI produkty metalowe 1996 Szwecja LAGEREN ZAVOD SOFIAMED, STOMANA INDUSTRY produkty metalowe 2002 produkty metalowe 2000 Działalno VIOHALCO Grecja DUNDEE PRECIOUS METALS Kanada Balkan Mineral and Mining wydobycie 2003 MAYR MELNHOF Austria MAYR MELNHOF NIKOPOL przemysł papierniczy 1999 LUKOIL Rosja, Holandia NEFTOCHIM, PETROL przemysł naftowy 1999 przemysł farmaceutyczny 2000 wyroby łazienkowe 1993 ACTAVIS Islandia AMERICAN STANDARD USA, Holandia BALKANPHARMA, BIOVET IDEAL STANDARD VIDIMA AES USA AES Maritza East 1 ENERGO PRO Czechy ENERGO PRO BULGARIA MECAMIDI Francja MECAMIDI OGOSTA Korea HYUNDAY HEAVY INDUSTRIES BULGARIA transformatory 1994 Niemcy LIEBHERR MARITZA chłodziarki 2000 USA restauracje 1996 produkcja zapałek 1997 software software 1998 2002 software 1998 HYUNDAI HEAVY INDUSTRIES LIEBHERR HAUSGERAETE McDONALDS wytwarzanie energii elektrycznej wytwarzanie energii elektrycznej wytwarzanie energii elektrycznej 2005 2002 2000 AII Austria IFAO Niemcy McDONALDS BULGARIA SWEDISH MATCH PLAM BULGARIA CODIX TUMBLEWEED SIEMENS BUSINESS SERVICES IFAO BULGARIA EOOD C3I USA C3I EUROPE EOOD INTERGENIA Niemcy PLUSSERVER BULGARIA Włochy, Niemcy Włochy Szwajcaria Grecja MIROGLIO BULGARIA, INTERPRED BULSAFIL SOCOTAB BULGARIA BALKAN SHERATON produkcja odzie y 1999 produkcja odzie y przemysł tytoniowy usługi turystyczne 2000 2002 2001 USA HILTON SOFIA usługi turystyczne 1998 Niemcy KEMPINSKY PRINCESS HOTEL, TRIMONTZIUM usługi turystyczne 1994 usługi turystyczne 1998 SWEDISH MATCH Sweden CODIX TUMBLEWEED Francja USA MIROGLIO SAFIL, Italy SOCOTAB GRECOTEL HILTON INTERNATIONAL IVAN ZOGRAFSKI PRINZESS GROUP Turcja software techniczne centrum wsparcia techniczne centrum wsparcia 2005 2004 174 Zał czniki Inwestor GORT SECURITIES ZUERICH INVEST EUROBILLA HIT KAUFLAND METRO RAO GAZPROM HELENIC PETROLEUM LITASKO OMV SHELL DHL MILITZER & MUNCH ROYAL FRANS MAAS SCHENKER WILLI BETZ NEWS INC BOYAR INTERNATIONAL CRONOSPAN Kraj pochodzenia Firma bułgarska Działalno Rok rozpocz cia działalno ci w BG USA, W.Brytania Szwajcaria Austria Niemcy Niemcy Niemcy Rosja RADISSON SAS HOTEL usługi turystyczne 1998 PAMPOROVO BILLA BULGARIA HIT HYPERMARKET KAUFLAND BULGARIA METRO BULGARIA OVERGAZ usługi turystyczne handel handel handel handel handel 2001 2000 2004 2004 1998 1996 Grecja ECO ELDA handel paliwami 2003 handel paliwami handel paliwami handel paliwami transport 2002 1999 1994 1997 Szwajcaria LITASKO BULGARIA Austria OMV BULGARIA W.Brytania SHELL BULGARIA Niemcy DHL EXPRESS BULGARIA Szwajcaria MILITZER & MUNCH BG transport 1999 Holandia FRANS MAAS BULGARIA transport 1999 Austria Niemcy USA SCHENKER BULGARIA SOMAT BTV transport transport usługi telewizyjne 1993 1994 2000 W.Brytania DOMAIN BOYAR produkcja wina 1998 Austria produkcja wyrobów z CRONOSPAN BULGARIA drewna 1997 ródło: Bułgarska Agencja ds. Inwestycji BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 11. 175 PRZYKŁADOWE STAWKI PODATKU AKCYZOWEGO Stawki akcyzy obowi zuj ce w Bułgarii od 1.07.2006 zgodnie z now Ustaw o akcyzie i magazynach towarów akcyzowych opublikowan w Dzienniku Ustaw (Dyr awen Westnik) nr 91 z 15.11.2005. I. Towary 1. Piwo 2. Wino 3. Inne napoje fermentowane 4. Produkty po rednie 5. Alkohol etylowy 6. Alkohol etylowy (rakija) wyprodukowany w specjalistycznym małym obiekcie destylacyjnym Akcyza 1,50 BGN za 1 hektolitr x procent alkoholu 0 0 BGN za hektolitr produktu ko cowego 90 BGN za 1 hektolitr produktu ko cowego 1100 BGN za 1 hektolitr czystego alkoholu 0 BGN za 1 hektolitr czystego alkoholu. Akcyza na cygara i cygaretki wynosi 270 BGN za 1000 szt. Akcyza na tyto (do fajek i papierosów) wynosi: 1. akcyza specyficzna – 4,50 BGN za 100 gram; 2. akcyza proporcjonalna – 10 % ceny sprzeda y. Akcyza na papierosy wynosi: 1. akcyza specyficzna – 15 BGN za 1000 szt. 2. akcyza proporcjonalna – 48 % ceny sprzeda y. Akcyza na kaw : 1. kawa palona wszystkie rodzaje – 1,00 BGN za 1 kg; 2. kawa surowa (niepalona) wszystkie rodzaje – 0,70 BGN za 1 kg; 3. ekstrakty kawowe – 1,50 BGN za 1 kg; 4. mieszanki proszkowane o zawarto ci ekstraktu kawy ponad 10 % - 1,00 BGN za 1 kg. Akcyza na samochody u ywane: 1. za samochody o mocy silnika ponad 120 kW do 150 kW wg systemu DIN – 35 BGN za 1 kW; 2. za samochody o mocy silnika ponad 150 kW wg systemu DIN – 60 BGN za 1 kW; 3. za samochody o mocy silnika ponad 126 kW do 157,5 kW wg systemu SAE – 33,33 BGN za 1 kW; 4. za samochody o mocy silnika ponad 157,5 kW wg systemu SAE – 57,14 BGN za 1 kW. Stawka akcyzy na samochody nowe: 1. Siedemset BGN + 90 BGN za 1 kW od ró nicy ponad 120 kW wg systemu DIN; 2. Siedemset BGN + 85,71 BGN za 1 kW od ró nicy ponad 126 kW wg systemu SAE. 176 Zał czniki Akcyza na paliwa silnikowe: 1. Benzyna ołowiowa o kodach celnych wg Taryfy Celnej /Nomenklatury Scalonej) 2710 11 31 0, 2710 11 51 0 i 2710 11 59 0 – 670 BGN za 1000 litrów; 2. Benzyna bezołowiowa o kodach celnych 2710 11 31 0, 2710 11 41 0, 2710 11 45 0 i 2710 11 49 0 – 530 BGN za 1000 litrów; 3. Oleje nap dowe o kodach od 2710 19 41 do 2710 19 49 0 – 430 BGN za 1000 litrów; 4. Paliwo do silników odrzutowych o kodach 2710 19 21 0 i 2710 19 25 0 – 430 BGN za 1000 litrów; 5. Gaz Propan (LPG) o kodach od 2711 12 11 0 do 2711 19 00 0 – 340 BGN za 1000 kg; 6. Gaz ziemny o kodach 2711 11 00 0 i 2711 21 00 0 – 0 za 1 gigad ul; 7. za biodiesel - 0 BGN za 1000 litrów. Akcyza na paliwa silnikowe wykorzystywane w gospodarstwach rolnych i le nych, rybnych, sadownictwie, w motorach stacjonarnych i w rodkach transportu pozadrogowego: 1. Oleje nap dowe o kodach celnych od 2710 19 41 0 do 2710 19 49 0 – 50 BGN za 1000 litrów; 2. Paliwo do silników odrzutowych o kodach celnych 2710 19 21 0 i 2710 19 25 0 – 50 BGN za 1000 litrów; 3. Gaz ziemny o kodach 2711 11 00 0 i 2711 21 00 0 – 0 BGN za gigad ul; 4. za biodiesel – 0 BGN za 1000 litrów. Akcyza na paliwo wykorzystywane do ogrzewania i na potrzeby ludno ci jak ni ej: 1. Oleje nap dowe o kodach od 2710 19 41 do 2710 19 49 0 – 50 BGN za 1000 litrów; 2. Oleje opałowe ci kie o kodach od 2710 19 61 0 do 2710 19 69 0 – 25 BGN za 1000 kg; 3. Paliwo do silników odrzutowych o kodach 2710 19 21 0 i 2710 19 25 0 – 50 BGN za 1000 litrów; 4. Gaz Propan (LPG) o kodach od 2711 12 11 0 do 2711 19 00 0 – 0 BGN za 1000 kg; 5. Gaz ziemny o kodach 2711 11 00 0 i 2711 21 00 0 – 0 BGN za gigad ul; 6. za biodiesel – 0 BGN za 1000 litrów. ródło: Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 12. MINISTERSTWA I INSTYTUCJE PA STWOWE Biuro Prezydenta 2, Dondoukov, Boulevard Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 98 38 39, 923 93 33 Fax: (+359 2) 980 44 84 Web-site: www.president.bg E-mail: [email protected]; [email protected] Biuro Premiera 1, Dondoukov Boulevard Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 940 20 64 Fax: (+359 2) 980 20 42 Web-site: www.government.bg E-mail: [email protected] Dyrektorat Informacji i Stosunków Społecznych 1, Dondoukov Boulevard Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 940 27 70 Fax: (+359 2) 980 20 56 E-mail: [email protected] Ministerstwo Spraw Zagranicznych 2, Aleksandar Zhendov Street Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 971 14 08 Fax: (+359 2) 8703 041 E-mail: [email protected] Web-site: www.mfa.government.bg Ministerstwo Finansów 102, Rakovski Street Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 985 91 Fax: (+359 2) 980 68 63 E-mail: [email protected] Web-site: www.minfin.government.bg Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Prac Publicznych 17-19, Kiril i Metodii Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 988 29 54; 94 05 9 Fax: (+359 2) 987 25 17 E-mail: [email protected] Web-site: www.mrrb.government.bg Ministerstwo Gospodarki i Energetyki 8, Slavianska Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 940 71 Fax: (+359 2) 987 21 90 E-mail: [email protected] Web-site: www.mee.government.bg Ministerstwo Rolnictwa i Le nictwa 55, Hristo Botev Boulevard Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 985 11 255 Fax: (+359 2) 981 79 55; 981 75 42 E-mail: [email protected] Web-site: www.mzgar.government.bg Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej 2, Triaditsa Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 8119 443 Fax: (+359 2) 986 13 18 E-mail: [email protected] Web-site: www.mlsp.government.bg Ministerstwo Transportu 9, Diakon Ignatii str. Sofia 1000, Bulgaria Hot Line: 940 – 9561 Public Relations Directorate phone/fax: 987 – 1805 E-mail: [email protected] Web-site: www.mtc.government.bg Ministerstwo Sprawiedliwo ci 1, Slavianska Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 91 408 Fax: (+359 2) 981 91 57 E-mail: [email protected] Web-site: www.mjeli.government.bg Ministerstwo Ochrony rodowiska i Wód 67, W. Gladston Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 940 60 00 Fax: (+359 2) 986 48 48 E-mail: [email protected] Web-site: www.moew.government.bg 177 178 Bułgarska Pa stwowa Komisja Papierów Warto ciowych 23, Vrabcha Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 940 49 99 Fax: (+359 2) 980 26 47 E-mail: [email protected] Web-site: www.ssec.bg Zał czniki Krajowy Instytut Statystyczny 2, Panayot Volov Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 985 77 29 Fax: (+359 2) 985 77 99 E-mail: [email protected] Web-site: www.nsi.bg Pa stwowa Komisja Regulacji Energetyki 8-10, Dondukov Boulevard 1000 Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 988 24 98 Fax: (+359 2) 988 87 82 E-mail: [email protected] Web-site: www.dker.bg Bułgarska Agencja Promocji Małych i Srednich Przedsi biorstw 1, Sveta Nedelia Square Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 980 50 69 Fax: (+359 2) 980 58 69 E mail: [email protected] Web-site: www.sme.government.bg Narodowy Bank Bułgarii 1, Alexander Batenberg Square Sofia, Bulgaria Tel.: (+359 2) 91459, 980 64 93 Fax: (+359 2) 980 24 25 E-mail: [email protected] Web-site: www.bnb.bg Bułgarska Agencja Inwestycji InvestBulgaria 31, Aksakov str. Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 985 55 00 Fax: (+359 2) 980 13 20 E mail: [email protected] Web-site: www.investbg.government.bg Agencja Prywatyzacji 29, Aksakov Street Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 980 98 2770 Fax: (+359 2) 980 98 2770 E-mail: [email protected] Web-site: www.priv.government.bg Urz d Patentowy Republiki Bułgarii 52b, Dr G.M.Dimitrov Boulevard Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 970 1 Fax: (+359 2) 873 52 58 E mail: [email protected] Web-site: www.bpo.bg Dyrekcja Nadzoru Ubezpiecze 6, Tzar Osvoboditel Boulevard Sofia, Bulgaria Tel: (+359 2) 981 79 34 Fax: (+359 2) 981 78 58 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 13. BANKI NARODOWY BANK BUŁGARII Adres: 1 Alexander Battenberg Sq., Sofia 1000, Bulgaria Godziny pracy: 08:30 - 17:00h GMT+2, poniedziałek - pi tek Tel.: (+359 2) 914 59 Fax: (+359 2) 980 24 25; 980 64 93 Telex: (+067) 24090 bnb bg; (+067) 24091 bnb bg S.W.I.F.T. BNBGBGSF Reuters: BNBB E-mail: [email protected] Web-site: www.bnb.bg; www.bnbank.org Banki komercyjne Alpha Bank (Ionian and National Bank of Greece) - Sofia Branch 11 Narodno sabranie sqr., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 810 94 00 Fax: (+359 2) 981 77 79 Web-site: www.alphabank.bg E-mail: [email protected] Biochim Commercial Bank, Sofia 1, Ivan Vazov Str., Sofia 1026 Tel.: (+359 2) 926 92 10 Fax: (+359 2) 926 94 40 E-mail: [email protected], [email protected] Web-site: www.biochim.com BNP-Paribas (Bulgaria), (uprzednio BNP-Dresdnerbank) 2, Tsar Osvoboditel, Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 921 86 40 Fax: (+359 2) 921 86 95 E-mail: [email protected] Web-site: www.bulgaria.bnpparibas.com Bulbank Ltd. 7, Sveta Nedelya Sq., Sofia 1000 Tel. (+359 2) 923 21 11 Fax (+359 2) 988 46 36 E-mail: [email protected] Web-site: www.bulbank.bg Bulgarian American Credit Bank, Sofia 16 Krakra Str., Sofia 1504, Bulgaria Tel.: (+359 2) 9658 358 Fax: (+359 2) 944 5010 E-mail: [email protected] Web-site: www.bacb.bg Bulgarian Post Bank, Sofia 14, Tsar Osvoboditel, Sofia 1048 Tel.: (+359 2) 816 60 00 Fax: (+359 2) 988 81 10 E-mail: [email protected] Web-site: www.postbank.bg Citibank N. A., Sofia Branch 2 Maria Louisa Blvd., 5th Floor, Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 917 51 00; 917 51 01 Fax: (+359 2) 981 99 14; 981 95 88 Web-site: www.citybank.com/bulgaria/ Commercial Bank Bulgaria-Invest Ltd. 65, Maria-Louisa Blvd., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 981 97 56; 988 54 88 Fax: (+359 2) 981 85 64 E-mail: [email protected] Corporate Commercial Bank, Sofia 10 Graf Ignatiev Street Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 980 93 62 Fax: (+359 2) 980 89 48 E-mail: [email protected] Web-site: www.corpbank.bg D Commerce Bank (former Demirbank, Bulgaria) 8 Tzar Osvoboditel Str., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 989 44 44 Fax: (+359 2) 989 48 48 E-mail: [email protected] Web-site: www.dbank.bg DSK Bank, Plc 19 Moskovska Str., Sofia 1036 Tel.: (+359 2) 939 12 20 Fax: (+359 2) 980 64 77 E-mail: [email protected] Web-site: www.dskbank.bg Economic and Investment Bank AD (former BRIBank) 11-A, Sborna Str., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 939 92 40 Fax: (+359 2) 981 25 26 E-mail: [email protected] Web-site: www.eibank.bg 179 180 Zał czniki Encouragement Bank, Sofia 1, Djakon Ingatii., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 930 63 33 Fax: (+359 2) 930 63 21 E-mail: [email protected] Web-site: www.nasbank.bg PIRAEUS EUROBANK AD (former Eurobank Plc) 43, Cherni Vrah Blv., Sofia 1407 Tel.: (+359 2) 969 07 60 Fax: (+359 2) 969 06 99 E-mail: [email protected] Web-site: www.eurobank.bg First Investment Bank, Sofia 10, Stefan Karadja Str., Sofia1000 Tel.: (+359 2) 910 01 00 Fax: (+359 2) 980 50 33 E-mail: [email protected] Web-site: www.fibank.bg Hebrosbank, Plovdiv 37 Czar Boris III Obedinitel Blvd., Plovdiv 4018 Tel.: (+359 32) 90 57 73 Fax: (+359 32) 623 964 E-mail: [email protected] Web-site: www.hebros.bg DZI Bank 4-6 Dondoukov Blvd., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 930 71 36 Fax: (+359 2) 980 26 23 Web-site: www,dzibank.bg S G Expressbank 92 Vladislav Varnenchik Str., Varna 9000 Tel.: (+359 52) 686 100 Fax: (+359 52) 601 681 E-mail: [email protected] Web-site: www.sgexpressbank.bg Societe General S. A. - Sofia Branch 36 Dragan Tzankov Blvd., World Trade Center - Interpred, Sofia 1172 Tel.: (+359 2) 919 41 Fax: (+359 2) 971 29 78; 971 29 79 E-mail: [email protected] T.C. Ziraat Bank - Sofia Branch 19 Sveta Nedelia Sq., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 980 00 87; 980 66 61 Fax: (+359 2) 980 21 13 ING Bank N.V. - Sofia Branch 12 Emil Bersinsky Str., Sofia 1408 Tel.: (+359 2) 917 64 00 Fax: (+359 2) 917 65 78 E-mail: [email protected] Web-site: www.ing.bg Texim Private Enterpeneurial Bank 107 Maria-Louisa Blvd., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 333 240; 314 038; 318 038 Fax: +3592/ 9311 207 E-mail: [email protected] Web-site: www.teximbank.bg Tokuda Credit Express Bank, Sofia 3 Graf Ignatiev Str., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 981 01 67; 980 12 94; 980 33 00 Fax: (+359 2) 981 53 78 Municipal Bank, Sofia 6 Vrabtcha Str. 2nd Floor, Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 930 01 11 Fax: (+359 2) 981 51 47 E-mail: [email protected] Web-site: www.municipalbank.bg Unionbank Ltd. 10-12 Damyan Gruev Str., Sofia 1606 Tel.: (+359 2) 91 79 833 Fax: (+359 2) 980 20 04 E-mail: [email protected] Web-site: www.unionbank.bg National Bank of Greece - Sofia Branch 5 Triaditza Str., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 981 50 10; 980 50 97 Fax: (+359 2) 980 69 56 Web-site: www.nbg.gr United Bulgarian Bank AD 5 Sveta Sofia Str., Sofia 1000 Tel.: (+359 2) 811+Ext Fax: (+359 2) 988 08 22 E-mail: [email protected] Web-site: www.ubb.bg Raiffeisenbank (Bulgaria) 18-20 Nikolay Gogol Str., Sofia 1504 Tel.: (+359 2) 919 851 01 Fax: (+359 2) 943 45 28 E-mail: [email protected] Web-site: www.raiffeisen.bg BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 14. 181 FIRMY UBEZPIECZENIOWE AIG Bułgaria - Towarzystwo Ubezpieczeniowe i Reasekuracji 4 Iskar Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 930 93 30 Fax: (+359 2) 930 93 31 E-mail: [email protected] Web-site: www.aig.bg Allianz Bulgaria Holding AD 59 Dondukov Blvd., 1504 Sofia Tel.: (+359 2) 986 01 06 Fax: (+359 2) 980 52 01 E-mail: [email protected] Web-site: www.allianz.bg Bulstrad PLC Positano Sq. 5, 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 985 66 10 Fax: (+359 2) 985 61 03 E-mail: [email protected] Web-site: www.bulstrad.bg INTERAMERICAN Ins. Co S.A. 16 Sveta Nedelya Sq., 5th Floor, 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 986 76 39-43 Fax: (+359 2) 986 76 51 E-mail: [email protected] Web-site: www.interamerican.bg ARMEEC AD 21 Gurko Str., Sofia Tel.: (+359 2) 981 11 12; 981 55 54 Fax: (+359 2) 981 11 12 E-mail: [email protected] Web-site: www.armeec.bg BUL INS AD 17 Vitosha Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 988 54 23 Fax: (+359 2) 980 49 92 E-mail: [email protected] Bułgarska Agencja Ubezpiecze Kredytów Eksportowych 55, Alexander Stamboliiski Blvd., fl 1, 1301 Sofia Tel.: (+359 2) 923 69 11 Fax: (+359 2) 987 06 65 E-mail: [email protected] Web-site: www.baez-bg.com Pa stwowy Zakład Ubezpiecze - DZI 6 Tzar Osvoboditel Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 981 57 99 Fax: (+359 2) 987 45 33 E-mail: [email protected] Web-site: www.dzi.bg Towarzystwo Ubezpieczeniowe OREL 68 Dondukov Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 926 71 11 Fax: (+359 2) 926 71 12 E-mail: [email protected] Web-site: www.orel-insurance.com Towarzystwo Ubezpieczeniowe Lev Ins 52 Tzar Boris III Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 953 25 82 Fax: (+359 2) 952 24 81 E-mail: [email protected] Web-site: www.lev-ins.com Bulgarian Real Estate Towarzystwo Ubezpieczeniowe 8 Balsha Str. Floor, 1408 Sofia Tel.: (+359 2) 9158787 Fax: (+359 2) 9158798 E-mail: [email protected] JUPETER INS 3 Hristo Stamboliiski Str., 1463 Sofia Tel.: (+359 2) 91 53 753 Fax: (+359 2) 91 53 631 E-mail: [email protected] Web-site: www.jupiter.bg Mi dzynarodowe Towarzystwo Ubezpieczeniowe EVROPA 29 Slavyanska Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 980 67 19; 980 67 20 Fax: (+359 2) 980 53 33 E-mail: [email protected] Mi dzynarodowe Towarzystwo Ubezpieczeniowe QBE 8 Iskar Str. 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 930 19 19 Fax: (+359 2) 930 19 20 Miejskie Towarzystwo Ubezpieczeniowe 3 Paris Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 981 31 22 Fax: (+359 2) 981 43 51 VITOSZA Insurance PLC 5 W. Gladstone str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 915 63 33 Fax: (+359 2) 915 63 00 E-mail: [email protected] Web-site: www.vitosha.bg 182 Nr 15. Zał czniki OBROTY GIEŁDY PAPIERÓW WARTO CIOWYCH W SOFII W LATACH 2004-2005 Transakcje sesyjne Rynek podstawowy akcji segment "A" Rok Liczba 2004 2005 Warto obrotu (BGN) Liczba transakcji 6 550 438 52 52 014 331 10523 Warto obrotu (BGN) Liczba transakcji 40 808 478 3811 56 063 373 7252 Warto obrotu (BGN) Liczba transakcji 428 572 249 32028 262 195 376 84083 Warto obrotu (BGN) 920515 11089891 Rynek podstawowy akcji segment "B" Rok Liczba 2004 2005 12714043 9347456 Rynek podstawowy akcji segment "C" Rok Liczba 2004 2005 133096484 46494984 Rynek podstawowy papiery skarbowe Rok Liczba 2004 2005 0 0 Liczba transakcji 0 0 0 0 Rynek podstawowy obligacje przedsi biorstw Rok Liczba 2004 2005 Warto 39160 39312 obrotu (BGN) Liczba transakcji 42 329 496 44 268 537 355 226 Rynek wolny akcji Rok Liczba 2004 2005 Warto obrotu (BGN) Liczba transakcji 184 815 871 32862 929 555 521 107803 Warto obrotu (BGN) Liczba transakcji 83 320 729 207 793 527 29725989 60937842 Rynek wolny obligacji Rok Liczba 2004 2005 46173 128263 365 729 ródło: Giełda Papierów Warto ciowych w Sofii BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 16. WOLNE OBSZARY CELNE ROUSSE 5, Knyazheska Street, P.O. Box 107 7000 Rousse, Bulgaria Tel: (+359 82) 831 111 Fax: (+359 82) 831 112 E-mail: [email protected] Web-site: www.freezone-rousse.bg PLOVDIV 242A Vasil Levski Street (Karlovsko Shousse) P.O. Box 75, 4003 Plovdiv, Bulgaria Tel.: Executive Director: (+359 32) 906 233 Trade department: (+359 32) 906 211/ 906 232 (+359 32) 650 287/ 906 201 Fax.: (+359 32) 960 833 E-mail: [email protected] Web-site: www.freezone-plovdiv.com/en VIDIN Tel: (+359 94) 228 37; (+359 94) 260 98 Fax: (+359 94) 309 47; (+359 94) 327 91 E-mail: [email protected] Web-site: www.vidin.net/ftz BOURGAS 5 Trapezitsa Str., P.O. Box 154 8000 Bourgas, Bulgaria Tel.: (+359 56) 842 047 Fax: (+359 56) 841 562 E-mail: [email protected] Web-site: www.freetradezone-bourgas.com/ SVILENGRAD 6500 Svilengrad, Bulgaria Tel: (+359 379) 72 33, 73 44, 74 45, 75 59 Fax: (+359 379) 75 41 E-mail: [email protected] Web-site: www.svilengrad.com/sbz DRAGOMAN 33, G. Dimitrov Street 2210 Dragoman, Bulgaria Tel/Fax: (+359 7172) 24 31 Office in Sofia: 50, Gen. Skobelev Blvd. 1000 Sofia, Bulgaria Tel/Fax: (+359 2) 954 93 39 Web-site: www.bfia.org 183 184 Zał czniki Nr 17. PRZEJ CIA GRANICZNE Przej cie graniczne Sofia Plovdiv Gorna Oriahovitza Kalotina Sofia Plovdiv Gorna Oriahovitza Kalotina Serbia Vidin Vidin Rumunia Bregovo Vrashka Chuka Strezimirovtzi Gjueshevo Oltomantzi St.Lissichkovo Zlatarevo Kulata Bregovo Kula Strezimorovtzi Gjueshevo Oltomantzi Strumeshnitza Kulata Serbia Rumunia Rumunia Macedonia Serbia Macedonia Macedonia Grecja Kapitan – Andreevo Somovit Oriahovo Lom Svilengrad Kapitan – Andreevo Somovit Oriahovo Lom Svilengrad Malko Tarnovo Bourgass Malko Tarnowo Bourgass Varna Varna Balchik Kardam Balchik Iovkovo Rumunia Durankulak Silistra Durankulak Silistra Rumunia Rumunia Svishtov Rousse Svishtov Rousse Rumunia Rumunia Lokalizacja Na granicy z Turcja Rumunia Rumunia Rumunia Grecja Turcja Rodzaj przej cia port lotniczy port lotniczy port lotniczy drogowe kolejowe Port rzeczny promowe drogowe drogowe drogowe drogowe drogowe drogowe drogowe drogowe kolejowe drogowe kolejowe port promowe port drogowe kolejowe drogowe port port lotniczy port port lotniczy promowe port drogowe kolejowe drogowe drogowe port morski port morski port morski promowe drogowe kolejowe Godziny otwarcia 24 godziny na dob 24 godziny na dob 8:00 - 17:00 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 24 godziny na dob 185 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 18. PRZYJAZDY DO BUŁGARII W CELACH TURYSTYCZNYCH W 2004 I 2005 ROKU* KRAJE 2004 2005 OGÓŁEM 4 629 854 4 837 150 4,48 % Ogółem z krajów UE 2 483 540 2 623 880 5,65 % Lp. Zmiana 2005/2004 1 Grecja 751 027 665 894 -11,34 % 2 Niemcy 596 826 582 315 -2,43 % 3 Macedonia 682 017 581 139 -14,79 % 4 Serbia i Czarnogóra 597 356 534 474 -10,53 % 5 Wielka Brytania 275 138 374 494 36,11 % 6 Turcja 198 322 271 160 36,73 % 7 Rumunia 127 612 187 311 46,78 % 8 Rosja 149 324 175 295 17,39 % 9 Czechy 111 638 126 666 13,46 % 10 POLSKA 108 789 113 544 4,37 % 11 Izrael 83 590 103 523 23,85 % 12 Szwecja 98 937 101 332 2,42 % 13 Słowacja 82 855 89 226 7,69 % 14 Ukraina 74 730 83 746 12,06 % 15 Finlandia 59 604 83 056 39,35 % 16 Francja 59 361 74 019 24,69 % 17 Dania 54 666 72 094 31,88 % 18 USA 53 569 60 405 12,76 % 19 Włochy 52 653 59 912 13,79 % 20 Austria 46 700 57 909 24,00 % 21 Holandia 32 818 48 450 47,63 % 22 W gry 44 761 44 520 -0,54 % 23 Belgia 33 837 32 583 -3,71 % 24 Irlandia 13 030 29 176 123,91 % 25 Hiszpania 13 399 18 510 38,14 % ródło: Dyrekcja „Pa stwowa Polityka Turystyczna” przy Ministerstwie Kultury, Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii * ł cznie z przyjazdami „handlowymi”, bez przejazdów tranzytowych 186 Nr 19. Zał czniki IZBY I STOWARZYSZENIA PRZEMYSŁOWO-HANDLOWE BUŁGARSKA IZBA GÓRNICTWA 1309 Sofia; "Rudmetallurgproekt" EAD 205, Al. Stamboliysky Blvd., Room 21 Tel.: (+359 2) 22 93 73 Fax: (+359 2) 920 18 57 IZBA BRAN OWA HUTNICTWA I METALI NIE ELAZNYCH 1113 Sofia; 2 Alfred Nobel Str., vh. 4, et. 5, app. 10 Tel.: (+359 2) 73 64 43; 988 12 46 Fax: (+359 2) 71 80 74; 987 76 28 E-mail: [email protected] BUŁGARSKA IZBA PRZEMYSŁU MASZYNOWEGO 1000 Sofia; PO Box 625, 10 A Graf Ignatiev Str. et. 6 Tel.: (+359 2) 987 66 33; 987 20 64; 988 27 65 Tel./fax: (+359 2) 989 28 06; 988 40 44 E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE PRODUCENTÓW MASZYN 1330 Sofia; 1 Vaskresenie Blvd. Tel.: (+359 2) 20 30 27 Fax: (+359 2) 20 91 29 BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA MASZYN I URZ DZE BUDOWLANYCH 1000 Sofia; 7 Saborna Str. BULBRICKINGENEERING EOOD Tel.: (+359 2) 988 23 58 Fax: (+359 2) 987 54 61; (+359 62) 63 88 09 E-mail: [email protected] BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA IN YNIERII ELEKTRYCZNEJ 1407 Sofia; PO Box 76 Tel.: (+359 2) 963 35 32; 963 34 37 E-mail: [email protected] BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA ELEKTRONIKI I INFORMATYKI 1113 Sofia; BIC IZOT EAD "7th Km" Tzarigradsko Shausse Str. Tel.: (+359 2) 971 80 94; 740 031 Fax: (+359 2) 971 83 78 E-mail: [email protected] IZBA BRAN OWA PRODUCENTÓW I HANDLOWCÓW PRZEMYSŁU ZBROJENIOWEGO 4330 Sopot; 34 "3-ti Mart" Str. Metalchim Holding AD Tel.: (+359 31) 342 080, 20 74 Fax: (+359 2) 313 440 10 E-mail: [email protected] BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 187 IZBA BRAN OWA PRZEMYSŁU SKÓRZANEGO, FUTRZARSKIEGO, OBUWNICZEGO I WYROBÓW SKÓRZANYCH 1407 Sofia; 3 Shavarsky Pat Str. Tel.: (+359 2) 687 118 IZBA BRAN OWA PRZEMYSŁU PRZETWÓRSTWA DRZEWNEGO I MEBLOWEGO 1113 Sofia; ECOTECH-PRODUCT OOD 79 Frederick J. Curie Str., bl. 314 Tel.: (+359 2) 650 695; 657 802; (+359 2) 668 818; 639 945 05 Fax: (+359 2) 963 25 59 E-mail: [email protected] IZBA BRAN OWA PRZEMYSŁU WEŁNIANYCH I JEDWABNYCH MATERIAŁÓW WŁÓKIENNICZYCH 8800 Sliven; TOPCHIEV EOOD kv. Drouzhba, bl. 7 vh. 2, et. 13 Tel.: (+359 44) 794 36 Fax: (+359 44) 731 97 IZBA BRAN OWA PRZEMYSŁU SZKLANEGO I MIAŁKIEJ CERAMIKI 1313 Sofia; 93 Kiril i Metodiy Str., app. 84 Tel.: (+359 2) 328 006 IZBA BRAN OWA PRZEMYSŁU CELULOZOWO-PAPIERNICZEGO 1528 Sofia; Gara Iskar, 8 "5009" Str. Pulp and Cellulose Institute Tel./fax: (+359 2) 428 523; 429 003; (+359 2) 885 841; 873 721 IZBA BRAN OWA PRZEMYSŁU BAWEŁNIANEGO, LNIARSKIEGO I KONOPII 1463 Sofia; 98 Patriarch Evtimiy Blvd. Tel.: (+359 88) 214 897 BUŁGARSKII ZWI ZEK BRAN OWY PRZEMYSŁU WYROBÓW Z DZIANINY 1000 Sofia; 8 Pozitano Str. RUEN AD Tel.: (+359 2) 980 32 67 Fax: (+359 2) 980 52 86 IZBA BRAN OWA PRZEMYSŁU ODZIE OWEGO 1202 Sofia; 119 Tzar Samouil Str. RILA STYLE Tel.: (+359 2) 931 11 03; 32 10 64/20 Fax: (+359 2) 931 07 18 E-mail: [email protected] BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA BUDOWY MASZYN, ZABAWEK I ARTYKUŁÓW SPORTOWYCH 4000 Plovdiv; complex "Trakia", bl. 8, vh. 2, app. 26 Tel./fax: (+359 32) 670 003 188 Zał czniki STOWARZYSZENIE PRODUCENTÓW I SPRZEDAWCÓW WIN I WÓDEK 1080 Sofia; 19 Lavele Str. Tel./fax: (+359 2) 981 05 74; 981 16 74 E-mail: [email protected] ZWI ZEK BROWARNIKÓW W BUŁGARII 3100 Mezdra; "Ledenika" AD Tel.: (+359 91) 023 75; (+359 2) 986 50 90 Fax: (+359 91) 070 00; (+359 2) 986 50 90 E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE MLECZARNI 1000 Sofia; 9 Saborna Str. Tel./fax: (+359 2) 988 24 94 E-mail: [email protected] BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE WYROBÓW PERFUMERYJNYCH I KOSMETYCZNYCH 4003 Plovdiv; 56 Koprivshtitza Str. Tel./fax: (+359 32) 640 470 Tel.: (+359 32) 768 497 E-mail: [email protected] BUŁGARSKA IZBA RZEMIOSŁA 1606 Sofia; 14 D. Grouev Str., et. 4, app. 15 Tel.: (+359 2) 514 393 Fax: (+359 2) 981 21 34 E-mail: [email protected] ZWI ZEK MŁYNARZY W BUŁGARII 1510 Sofia; 4 P. Ounoufieva Str. Melnichen Kombinat AD Tel.: (+359 2) 393 240; 394 887; Fax: (+359 2) 390 830 ZWI ZEK PRODUCENTÓW MIESZANEK PASZ W BUŁGARII 1130 Sofia; 29 Vladaiska Str. Tel./fax: (+359 2) 952 12 58 E-mail: [email protected] ZWI ZEK HODOWCÓW DROBIU W BUŁGARII 1303 Sofia; 136 Tzar Simeon Str., 2nd Floor Tel./fax: (+359 2) 931 09 58 ZWI ZEK PRODUCENTÓW CUKRU W BUŁGARII 4000 Plovdiv; 117 Bulgaria Blvd. Zaharen Kombinat "Crystal" AD Tel./fax: (+359 32) 952 375; 248 969 Fax: (+359 32) 554 408 E-mail: [email protected],com BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców ZWI ZEK PRODUCENTÓW WYROBÓW PUSZKOWANYCH W BUŁGARII 1574 Sofia; 13 Momina Cheshma Str. BULGARPLOD AD Tel./fax: (+359 2) 971 36 37 Fax: (+359 2) 793 081 E-mail: [email protected] IZBA BRAN OWA PIEKARZY 1379 Sofia; 5 Ohridsko Ezero Str. HLEBOZAVOD 1 Tel./fax: (+359 2) 211 079; 211 081/wew. 212/ E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE BRAN OWE SPRZ TU MEDYCZNEGO 1528 Sofia; 5 Iskarsko Shausse Str. Medical Equipment AD Tel.: (+359 2) 798 387; 953 16 12 Fax: (+359 2) 791 547 BUŁGARSKA IZBA BUDOWNICTWA 1202 Sofia; 23 Choumerna Str. Tel.: (+359 2) 988 63 93 Fax: (+359 2) 988 68 80; 988 68 81 E-mail: [email protected] IZBA TRANSPORTU KRAJOWEGO 4000 Plovdiv; 82 Hristo Botev Str. Tel.: (+359 32) 266 792; 620 001 Fax: (+359 32) 630 650 BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE BIUR PODRÓ Y 1000 Sofia, 8 St. Sofia Str. Tel.: (+359 2) 987 40 59 Fax: (+359 2) 986 51 33 E-mail: [email protected]; Web-site: www.travel-bulgaria.com/bata BUŁGARSKI ZWI ZEK FIRM OBSŁUGUJ CYCH HANDEL ZAGRANICZNY 1113 Sofia; 20 J. Curie Str. Tel.: (+359 2) 6399/46 42 Fax: (+359 2) 6399/46 41 E-mail: [email protected] ZWI ZEK HANDLOWCÓW W BUŁGARII 1309 Sofia; 99 G. Rakovsky Str., 14th Floor, Room 3 Tel.: (+359 2) 980 43 90 189 190 Zał czniki BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA ENERGETYKI 1202 Sofia; 2 V. Glavinov Str.; EKI-96 OOD Tel.: (+359 2) 324 187; 962 13 28 Fax: (+359 2) 931 17 67 E-mail: [email protected] IZBA BRAN OWA LE NICTWA 1000 Sofia; 14 Aksakov Str. Regional Directorate of Forestry Tel.: (+359 2) 987 71 01; 987 40 09 STOWARZYSZENIE „CLUB 9000” 1000 Sofia; 108 Rakovsky Str. Tel.: (+359 2) 980 49 10 Fax: (+359 2) 987 93 60 IZBA BRAN OWA TELEKOMUNIKACJI 1000 Sofia; 6 St. Karadzha Str. Tel.: (+359 3) 949 64 30; 949 64 12; 889 364 Fax: (+359 2) 980 94 94 BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA „FENIX RESOURCE” 1233 Sofia; 104 S. Vrachansky Str. Tel.: (+359 2) 320 188; 320 143; 315 155 Fax: (+359 2) 322 197 BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE HOTELARZY I RESTAURATORÓW 1000 Sofia; 1 St. Sofia Sq., 2nd Floor Tel.:(+359 2) 986 33 84 Tel./fax: (+359 2) 986 42 25 E-mail: [email protected] ZWI ZEK PRACODAWCÓW WODOCI GÓW I KANALIZACJI W BUŁGARII 5000 Veliko Tarnovo; 30 Yavor Str. V i K OOD Tel.: (+359 62) 622 130 Fax: (+359 62) 639 853 STOWARZYSZENIE PRZEDSI BIORSTW HANDLOWYCH PRZEMYSŁU FARMACEUTYCZNEGO 2000 Doupnitza; 1 Svoboda Sq. RILENA TOURS OOD Tel.: (+359 701) 356 63 Fax: (+359 701) 253 04; 320 60 BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA „PATISHTA” Sofia 1331 kv. "Republika" N 2 Moststroy AD Tel.: (+359 2) 244 792; 250 831 Fax: (+359 2) 245 231 E-mail: [email protected] BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 191 BUŁGARSKA IZBA PRZEDSI BIORCÓW SEKTORA CHEMICZNEGO 1309 Sofia; 205 Al. Stamboliysky Blvd. Tel.: (+359 2) 920 05 73; 223 460 Fax: (+359 2) 920 14 81 ZWI ZEK PRODUCENTÓW OLEJU RO LINNEGO W BUŁGARII 1000 Sofia; 47 Vitosha Blvd., 2nd Floor Tel.: (+359 2) 989 94 81 Fax: (+359 2) 989 24 08 BUŁGARSKI ZWI ZEK TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO 4000 Pzardjik, 1 Ivailovsko Shausse Str. NIKAN LINE OOD, P.O. Box 16 Tel.: (+359 4) 889 27 74; 892 43 23; (+359 34) 819 33 Fax: (+359 34) 819 67 E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE PRZETWÓRCÓW MI SNYCH W BUŁGARII 1505 Sofia; 30 Madrid Str., 3rd Floor, app. 5 TANDEM-B OOD Tel.: (+359 2) 946 14 46; 946 13 66; 971 26 71 Tel./fax: (+359 2) 946 14 54; 973 30 69 E-mail: [email protected]; [email protected] STOWARZYSZENIE PRZEDSI BIORCÓW MASZYN I WYROBÓW DLA PRZEMYSŁU MI SNEGO 6300 Haskovo; 6 V. Levsky Str. PIM SD Tel.: (+359 38) 386 04; 386 01; 386 11 Fax: (+359 38) 254 50; 377 92 FEDERACJA PIEKARZY W BUŁGARII 1510 Sofia; 1 Baba Vida Str. Tel./fax: (+359 2) 945 45 19; 945 42 26 E-mail: [email protected] BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA HURTOWNI I HANDLU DETALICZNEGO 9300 Dobritch; 2 Tzar Petar Str. app. 10, vh. 5 Tel.: (+359 58) 302 61 BUŁGARSKA IZBA MODY 1000 Sofia; 16 Aksakov Str. LINEA SD Tel./fax: (+359 2) 981 49 67 BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE W BRAN Y TECHNOLOGII INFORMATYCZNYCH 1000 Sofia; 7A Graf Ignatiev Str. APIS – Hristovotch EOOD Tel.: (+359 2) 980 48 27 Fax: (+359 2) 987 36 55 E-mail: [email protected] 192 Zał czniki ZWI ZEK AGENCJI NIERUCHOMO CI 1505 Sofia; 2 Zemen Str., Tel./fax: (+359 2) 431 443 E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE PRODUKCJI NAPOJÓW BEZALKOHOLOWYCH 1000 Sofia; 82 Tzar Simeon Str., vh. 3 Tel.: (+359 2) 983 24 22 Fax: (+359 2) 983 36 82 E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE BRAN OWE PRODUCENTÓW I DYSTYBUTORÓW LEKÓW I WYROBÓW SANITARNYCH 1303 Sofia; 88 Eng. Ivan Ivanov Str. Tel.: (+359 2) 931 08 93; 834 486 Fax: (+359 2) 931 14 80; 832 731 E-mail: [email protected] BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE SPEDYTORÓW 1000 Sofia; 46 William Gladstone Str. Tel.: (+359 2) 980 63 40; 980 63 39; 963 29 22 Fax: (+359 2) 980 63 45; 963 36 94 E-mail: [email protected] OGÓLNOKRAJOWY BUŁGARSKI ZWI ZEK PSZCZELARZY 1000 Sofia; 60 Pozitano Str., 2nd Floor Tel.: (+359 2) 897 542 Fax: (+359 2) 967 31 06 E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE EKSPORTERÓW DZIANINY I WYROBÓW WŁÓKIENNICZYCH 1124 Sofia; 2A Omourtag Str. Tel.: (+359 2) 943 37 49 Fax: (+359 2) 943 31 68 E-mail: [email protected] KRAJOWE STOWARZYSZENIE BUŁGARSKICH AGENTÓW PRZEWOZOWYCH 1606 Sofia; 12A Tundja, Office 306 Trans Express OOD Tel./ fax: (+359 2) 946 12 14/ 944 53 04 E-mail: [email protected] IZBA BRAN OWA TAKSÓWKARZY I SPEDYTORÓW 1000 Sofia; 52 Boudapeshta Str. Tel./fax: (+359 2) 983 39 84 BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE HANDLOWCÓW METALI 1000 Sofia; 26 Hristo Botev Blvd., app. 12 Tel./fax: (+359 2) 526 098 E-mail: [email protected] BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców 193 BUŁGARSKI ZWI ZEK PSZCZELARZY Sofia; 153 Hristo Botev Str. Tel.: (+359 2) 931 13 68 Fax: (+359 2) 931 12 00 E-mail: [email protected] BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE OPERATORÓW TELEGRAFICZNYCH 1510 Sofia; j.k. H. Dimitar, bl. 57, entr. 3, 8th Floor, app. 7 Tel./fax: (+359 2) 470 94 53 OGÓLNOKRAJOWE STOWARZYSZENIE PRACODAWCÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ 1784 Sofia; j.k. Mladost 1 1 "akad. Evg. Pavlovski" str. Tel. /fax: (+359 2) 723 716 E-mail: [email protected] OGÓLNOKRAJOWE STOWARZYSZENIE TAKSÓWKARZY 1233 Sofia, j.k. Banishora, bl. 28, app. 53 Tel. (+359 2) 549 215; 580 077; (+359 88) 831 064 OGÓLNOKRAJOWY ZWI ZEK BRAN OWY STRA AKÓW ”FIREFIGHTER” 1619 Sofia, 1 "Ogneboretz" str. Tel.: (+359 2) 982 732 88; (+359 88) 831 377 E-mail: [email protected] STOWARZYSZENIE PRODUCENTÓW, IMPORTERÓW, HANDLOWCÓW I WULKANIZATORÓW OPON 1113 Sofia, 10, "Tzarigradsko Shausse" Blvd. bl. 5, entr. 2, 3rd Floor Tel.: (+359 2) 973 30 45 fax: (+359 2) 971 36 31 E-mail: [email protected] BUŁGARSKA IZBA BRAN OWA DRÓG TRANSPORTOWYCH 1407 Sofia, 43, "Cherny Vrah" Blvd., P.O. Box 76 Tel.: (+359 2) 932 03 17 STOWARZYSZENIE FIRM GEODEZYJNYCH 1797 Sofia, 18, "Kl. Ohridski" Blvd. Tel.: (+359 2) 777 191 Fax: (+359 2) 777 450 E-mail: [email protected] BUŁGARSKIE STOWARZYSZENIE WYTWÓRCÓW D WIGÓW WINDOWYCH SOFIA 37, Ekzarh Josef Str. Office 409 Tel.: (+359 88) 457 378 E-mail: [email protected] 194 Nr 20. Zał czniki REGIONALNE IZBY PRZEMYSŁOWO-HANDLOWE (IPH) BLAGOEVGRAD CCI 2700 Blagoevgrad, 23 T. Alexandrov Str., 6th Floor, Rooms 62-64 Tel.: (+ 359 73) 885 017 Fax: (+ 359 73) 885 018 E-mail: [email protected] BOURGAS CCI 8000 Bourgas, 12B L. Karavelov Str., P.O. Box 644 Tel.: (+ 359 56) 812 007; 810 129; 816 346; +(359 56) 816 345; 813 148; 813 149 Fax: (+ 359 56) 810 130, 813 150 E-mail: [email protected], [email protected], [email protected] Web-site: www.bscci.bcci.bg DOBRITCH CCI 9300 Dobrich, 3 Bulgarai Str., P.O. Box 182 Tel.: (+ 359 58) 601 471, 601 472, 601 435 Fax: (+ 359 58) 601 434 E-mail: [email protected], [email protected] Web-site: www.cci.dobrich.net GABROVO CCI 5300 Gabrovo, 1 Vazrazhdane Sq., P.O. Box 217 Tel.: (+ 359 66) 808 839 Tel./Fax: (+ 359 66) 803 142, 804 138 E-mail: [email protected] Web-site: www.chamber-gabrovo.com GOTSE DELCHEV CCI 2900 Gotse Delchev, 5 Ilia Batakliev Str. Tel./Fax: (+ 359 751) 224 88 E-mail: [email protected] HASKOVO CCI 6300 Haskovo, 9 Rakovski Blvd., 2nd Floor Tel.: (+ 359 38) 661 112 Fax: (+ 359 38) 665 502 E-mail: [email protected] SOFIA OFFICE 6, Trapezitsa Str. Tel.: (+ 359 2) 988 53 11; 988 55 26 Fax: (+ 359 2) 986 51 46 E-mail: [email protected] SVILENGRAD OFFICE 6500 Svilengrad, 1 Asen Iliev Str. Tel.: (+ 359 379) 732 74 E-mail: [email protected] KARDJALI CCI 6600 Kardjali, 3 Otec Paisii Str., P.O. Box 266 Tel./Fax: (+ 359 361) 621 89 E-mail: [email protected] KAZANLUK CCI 6100 Kazanluk, 2 Starata reka Str., D.K. Arsenal, Office 101 Tel.: (+ 359 431) 625 56 Fax: (+ 359 431) 626 35 E-mail: [email protected] KYUSTENDIL CCI 2500 Kyustendil, 44 Demokrasia Str., House of Culture, 2nd Floor Tel.: (+ 359 78) 513 71 Tel./Fax: (+ 359 78) 513 70 E-mail: [email protected]; [email protected] LOVECH CCI 5500 Lovech, 24 Targovska Str., dom Preslav, Office 222, P.O. Box 92 Tel.: (+ 359 68) 418 44 Fax: (+ 359 68) 418 44 E-mail: [email protected] MONTANA CCI 3400 Montana, 21, Vassil Levski Str., P.O. Box 332 Tel./Fax: (+ 359 96) 305 660 E-mail: [email protected] PAZARDJIK CCI 4400 Pazardjik, 4 Dimitar Kazakov - Neron Str., P.O. Box 97 Tel.: (+ 359 34) 444 457 Fax: (+ 359 34) 444 703 E-mail: [email protected]; [email protected] Web-site: pzcci.cjb.net PERNIK CCI 2300 Pernik, kv. Dimova Mahala, 3 Kozlodui Str. Tel.: (+ 359 76) 640 335, 640 336, 603 356 E-mail: [email protected]; [email protected]; [email protected] Web-site: www.dimont.com/pcci BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców PLEVEN CCI 5800 Pleven, 4 Aton Str., 1st Floor, P.O. Box 145 Tel.: (+ 359 64) 803 003; 803 001; 803 002 Fax: (+ 359 64) 803 004 E-mail: [email protected] SMOLYAN CCI 4700 Smolyan, Municipal Council, P.O. Box 44 Tel.: (+ 359 301) 620 55 Fax: (+ 359 301) 620 54 E-mail: [email protected]; [email protected] PLOVDIV CCI 4003 Plovdiv, 7 Samara Str. Tel.: (+ 359 32) 968 880; 962 645 (+ 359 32) 962 618 - Euro Info Centre Fax: (+ 359 32) 962 647 E-mail: [email protected] Web-site: www.plovdiv-chamber.org STARA ZAGORA CCI 6000 Stara Zagora, 66, G. S. Rakovski Str. Tel.: (+ 359 42) 626 297; 626 033; 396 27 Fax: (+ 359 42) 626 033 E-mail: [email protected]; [email protected] Web-site: www.chambersz.com RAZGRAD CCI AND AGRICULTURE 7200 Razgrad, 2 Bouzloudja Str., House of Technics, 5th Floor, Rooms 402, 403, 406. P.O. Box 265 Tel.: (+ 359 84) 660 253, 660 249, 660 254 Fax: (+ 359 84) 660 249 E-mail: [email protected], [email protected] ROUSSE CCI 7000 Rousse, 3 A Ferdinand Blvd., 1st Floor, P.O. Box 484 Chairman assistant (+ 359 82) 825 875 Project manager (+ 359 82) 825 876 Information department (+ 359 82) 825 887 Business contacts department (+ 359 82) 825 886 Daily service Department (+ 359 82) 825 878 Trade documentary Department (+ 359 82) 825 884 Fax: (+ 359 82) 825 873 E-mail: [email protected]; [email protected] Web-site: www.chamber.rousse.bg SILISTRA CCI 7500 Silistra, 5 Patriarh Damyan Str. Tel./Fax: (+ 359 86) 820 498 E-mail: [email protected] TARGOVISHTE CCI 7700 Targovishte, 1 Stefan Karadja Str., 4th Floor, Room 413, P.O. Box 120 Tel.: (+359 601) 634 77 Tel./Fax: (+ 359 601) 620 08 E-mail: [email protected], [email protected] Web-site: www.tshte.net/tpp/ VARNA CCI 9000 Varna, 135 Primorsky Blvd. Tel.: (+ 359 52) 615 140; 239 018; 612 173 Fax: (+ 359 52) 612 146 E-mail: [email protected]; [email protected]; [email protected] Web-site: www.vcci.bg VELIKO TARNOVO CCI 5000 Veliko Tarnovo, 41 N. Gabrovski Str., Central Post P.O. Box 33 Tel.: (+ 359 62) 605 014; Tel/Fax: 605 015 E-mail: [email protected]; [email protected] [email protected] VIDIN CCI 3700 Vidin, 1 Bdintsi Sq. Tel.: (+ 359 94) 600 556; Fax: 600 576 E-mail: [email protected]; [email protected] SHOUMEN CCI 9700 Shoumen, 71 Saedinenie Str., P.O. Box 203 Tel.: (+ 359 54) 800 360 Fax: (+ 359 54) 800 361 E-mail: [email protected] Web-site: http://shcci.bcci.bg VRATSA CCI 3000 Vratsa, 24 Hristo Botev Str., P.O. Box 267 Tel.: (+ 359 92) 660 271; 660 273; 665 509 E-mail: [email protected]; [email protected] Web-site: cci-eic-vratsa.bitex.com SLIVEN CCI 8804 Sliven, 1 Tzar Samuil Str., P.O. Box 59 Tel.: (+ 359 44) 623 601 Tel./Fax: (+ 359 44) 623 718 E-mail: [email protected] YAMBOL CCI 8600 Yambol, 1 Rakovska Str., P.O. Box 291 Tel.: (+ 359 46) 662 939; Fax: 665 011 E-mail: [email protected] Web-site: www.yambiz.com 195 196 Nr 21. Zał czniki FIRMY KURIERSKIE ARAMEX INTERNATIONAL COURIER 124 Rakovski Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 980 08 15; 987 11 11/3 Fax: (+359 2) 980 08 16 E-mail: [email protected] Web-site: www.aramex.com FEDERAL EXPRESS-FKB 10 5009 Str., Sofia Airport, 1258 Sofia Tel.: (+359 2) 942 94 00; 942 94 14 Fax: (+359 2) 973 13 66 E-mail: [email protected] Web-site: www.fedex.com/bg BULPOS T11 General Gurko Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 987 82 81; 949 65 67 Fax: (+359 2) 986 27 95 IN TIME 12 Iskarsko Shose Blvd., 1592 Sofia Tel.: (+359 2) 960 99 Fax: (+359 2) 960 98 99 E-mail: [email protected] Web-site: www.intime.bg CITY EXPRESS 70A Eng. Ivan Ivanov Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 920 08 90; 920 05 23; 914 14 14 Fax: (+359 2) 981 92 00 E-mail: [email protected] DESPRED KURIERSKA SLUZHBA 2 Slavyanska Str., 1080 Sofia Tel.: (+359 2) 971 99 09; 980 00 84 Fax: (+359 2) 971 99 73 D&D EXPRESS 34 Bunaia Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 971 99 09 Fax: (+359 2) 971 99 73 Dział Ceł: (+359 2) 945 91 41; 96 37 03 E-mail: [email protected] Web-site: www.dnd-express.bg DHL WORLDWIDE EXPRESS 10 Prof. Tzvetan Lazarov Blvd., 1582 Sofia Tel.: (+359 2) 988 23 09; 987 79 27 Fax: (+359 2) 978 02 68 E-mail: [email protected] Web-site: www.dhl.bg TIP TOP COURIER AGENCY 35 Lomsko Shose, 1360 Sofia Tel.: (+359 2) 936 99 99 GSM 0-881022 Mob. 0-48991022 E-mail: [email protected] Web-site: www.courier.bg TNT BULGARIA 63 Shipchenski Prohod Blvd., 1574 Sofia Tel.: (+359 2) 933 91 00; 933 91 83 Fax: (+359 2) 933 91 44 E-mail: [email protected] Web-site: www.tnt.com UPS - UNITED PARCEL SERVICE 12 Assen Yordanov Blvd., 1592 Sofia Tel.: (+359 2) 960 96 Fax: (+359 2) 960 98 99 E-mail: [email protected] Web-site: www.ups.com BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 22. 197 FIRMY SPEDYCYJNE I TRANSPORTOWE ALFACONT OOD 23B Sv. Kliment Str., 9001 Varna Tel.: (+359 52) 601 989; 602 284 Fax: (+359 52) 602 285 E-mail: [email protected] ASTARTA 21 AD 10 Tzar ivan Shishman Str., 1000 Sofia Tel./Fax: (+359 2) 980 12 77; 981 40 91 E-mail: [email protected] AIR SOFIA OOD 64 Patriarh Evtimi Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 981 09 25; 980 29 01 Fax: (+359 2) 980 29 07 E-mail: [email protected] BARWIL UNIMASTERS OOD 62-64 Hemus Str., 1111 Sofia Tel.: (+359 52) 918 80 Fax: (+359 52) 980 08 39 E-mail: [email protected] Web-site: www.unimasters.com BDZ - UPRAVLENIE 2 Vassil Levski Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 988 81 97; 932 42 02 Fax: (+359 2) 981 65 67; 931 14 96 CARGOLINK AD 10 Tzar Ivan Shishman Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 987 20 16; Fax: 980 12 77 CARGOLOG OOD 7km. ZIT Tzarigradsko Shose Blvd., 1184 Sofia Tel.: (+359 2) 974 37 39; Fax: 974 34 75 E-mail: [email protected] CATONI & CO 11 Marko Balabanov Str. floor 1, 9000 Varna Tel.: (+359 52) 245 036 Fax: (+359 52) 243 111 Web-site: www.bgmarine.net DANZAZ 4 Tsarigradsko Shose, bl 2, entrance A, 1st Floor, ap. 1, 1113 Sofia Tel.: (+359 2) 960 29 11 Fax: (+359 2) 960 29 22 E-mail: [email protected] DELTA TRANSPORT EOOD 31 Tsvetna Gradina, 1421 Sofia Tel.: (+359 2) 963 12 23 Fax: (+359 2) 963 43 69 E-mail: [email protected] Web-site: www.delta-transport.bg DESPRED AD 84 Veslets Str., 1202 Sofia Tel.: (+359 2) 931 39 50 Fax: (+359 2) 931 14 84 E-mail: [email protected] Web-site: www.despred.com DISCORDIA OOD 44 Dondukov Blvd., floor 5, 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 980 20 50 Fax: (+359 2) 981 15 13 E-mail: [email protected] Web-site: www.discordia.bg DONAU TRANSIT OOD 1B Aleksandrovska str., 7000 Rousse Tel.: (+359 82) 827 166; Fax: 827 73 85 E-mail: [email protected] D&D - TRANZIT OOD 2 Slavianska Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 981 69 45 Fax: (+359 2) 981 25 91 EKONT TRANS Harbour Complex, office building, Port East, 7000 Ruse Tel.: (+359 82) 844 433; Fax: 844 148 E-mail: [email protected] Web-site: www.econt.com EUROSPED OOD 73 Pirin Str., Manastirski Livadi Estate, 1680 Sofia Tel.: (+359 2) 919 91; 822 06 01; Fax: 955 98 07 E-mail: [email protected] Web-site: www.eurosped.biz FIRST EAST EUROPEAN FORWARDING AND TRANSPORT AGENCY OOD 53A Opalchenska Str., 1233 Sofia Tel./Fax: (+359 2) 931 04 22; 931 04 24 E-mail: [email protected] 198 FRANTZ WELTZ INTERNATIONALE TRANSPORTE OOD 73 Vassil Levski Blvd., 1142 Sofia Tel.: (+359 2) 980 76 63; 980 76 71 Fax: (+359 2) 981 93 47 Zał czniki RONDINE 55/57 Nishava Str., 1680 Sofia Tel.: (+359 2) 592 056 Fax: (+359 2) 597 068 ITN EOOD 13 Assen Zlatarov Str., 1504 Sofia Tel.: (+359 2) 943 45 35; 943 48 87 Fax: (+359 2) 439 291 E-mail: [email protected] SCHENKER EOOD 7 Iskarsko Chaussee Blvd., BG-1592 Sofia Tel.: (+359 2) 942 91 00 Fax: (+359 2) 975 30 75 E-mail: [email protected] Web-site: www.schenker.bg KOMKO SPED TB OOD 3 Okolovrasten Pat Str., Gorubliane, 1504 Sofia Tel.: (+359 2) 763 151; 766 542 Fax: (+359 2) 975 34 47 SCORPION SHIPPING 23 Bacho Kiro Str., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 980 16 32; 926 27 00 Fax: (+359 2) 980 16 31 E-mail: [email protected] KUEHNE I NAGEL OOD 15 Iskarsko Shosse Blvd., 1528 Sofia Tel.: (+359 2) 970 39 39 Fax: (+359 2) 970 39 49 E-mail: [email protected] Web-site: www.kuehne-nagel.com SO MAT AD 1 Samokovsko Shose Str., Gorublyane, 1138 Sofia Tel.: (+359 2) 985 569; 974 38 31 Fax: (+359 2) 974 33 09 E-mail: [email protected] M&M MILIZER MUNCH BG OOD 11 Obelsko Shose Str., Liulin, 1504 Sofia Tel.: (+359 2) 984 57 10 Fax: (+359 2) 984 57 16 E-mail: [email protected] TRANSLAND OOD 163B Nishava Str., ap 4 and 6, 1408 Sofia Tel.: (+359 2) 958 35 41; 958 35 45 Fax: (+359 2) 958 49 05 E-mail: [email protected] Web-site: www.transland.bg MSC BULGARIA OOD 45 Preslav, Str., 9000 Varna Tel.: (+359 52) 602 154; 600 831 Fax: (+359 52) 600 836 E-mail: [email protected] NTZ TRANSPORT OOD 7 Pliska Str., 9000 Varna Tel.: (+359 52) 609 381 Fax: (+359 52) 609 380 E-mail: [email protected] PARAHODSTVO BMF 1 Primorski Blvd., 9000 Varna Tel.: (+359 52) 683 336; 683 225 Fax: (+359 52) 632 945 E-mail: [email protected] Web-site: www.navbul.com UNIMASTERS LOGISTICS GROUP 40 Graf Ignatiev Str., 9000 Varna Tel.: (+359 52) 665 50 Fax: (+359 52) 665 53 33 E-mail: [email protected] Web-site: www.unimasters.com VECTRA OOD 89b Stamboliiski Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 910 90; 981 00 14; 981 71 90 Fax: (+359 2) 980 04 24; 980 65 97 E-mail: [email protected] WERTA OOD 24 Krivolak Str., 1421 Sofia Tel.: (+359 2) 963 29 22 Fax: (+359 2) 963 36 94 E-mail: [email protected] 199 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 23. TARGI I WYSTAWY W BUŁGARII IMPREZY TARGOWE OBJ TE DOFINANSOWANIEM W RAMACH SYSTEMU ∗ SPO-WKP W LATACH 2006-2007 LISTA „A” - brak imprez odbywaj cych si w Bułgarii LISTA „B” Nazwa targów AGRA Miejsce Płowdiw MT Konsumpcyjne (Pivo/Gastro/Bakery) Płowdiw Bulmedica, Buldental, Orthopedy & Reha Expo Expo Energia, Bultherm, Expolight, Eltech HEMUS Sofia Płowdiw Autoshow Sofia MT Techniczne Płowdiw Trzy klucze - dom, biuro, willa Warna Sofia 2006 rok 21-25 marzec 08-13 maj 09-12 maj 2007 rok Bran a 20-24 Art. spo ywcze luty 07-12 Art. konsumpcyjne i technologie - przemysł maj tekstylny, kosmetyczny, meblowy, wyposa enie mieszka , biała technika (AGD) 08-11 maj Medyczna 29 maj - Energo-techniczna 30 maj 02 czerwiec 02 czerwiec 31 maj 02 czerwiec 10-18 czerwiec 25-30 wrzesie 9-13 listopad - Przemysł obronny - Motoryzacja 24-29 wrzesie listopad Telekomunikacja, komputery i wyposa enie biur, przemysł chemiczny, górnictwo, maszyny budowlane, rodki transportu, obróbka drewna i metalu, energetyka i ekologia Budowlana LISTA „C” ∗ Nazwa targów "STROYKO 2000" Miejsce Sofia "STROYKO 2000" Sofia 2006 rok 2007 rok 22-28 21-27 Budowlana marzec marzec 18-24 17-23 Budowlana pa dziernik pa dziernik Bran a na podstawie komunikatu z Portalu Promocji Eksportu MGiP (www.eksporter.gov.pl) dotycz cego ogłoszenia imprez targowo-wystawienniczych obj tych w latach 2006-2007 cz ciowym dofinansowaniem kosztów uczestnictwa w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego - wzrost konkurencyjno ci przedsi biorstw - poddziałanie 2.2.2. 200 Nr 24. Zał czniki ADRESY AMBASAD W SOFII AFGANISTAN 61, “Boryana” Str., bl. 216 A, ap. 15 Tel.: (+359 2) 556 196; Fax: 955 99 76 E-mail: [email protected] ALBANIA 10, “Krakra” Str. 1087 Sofia Tel.: (+359 2) 943 38 57 ALGIERIA 16, “Slavyanska” Str. Tel.: (+359 2) 980 22 50; Fax: 980 03 28 E-mail: [email protected] ARGENTYNA 36, “Dragan Tzankov” Blvd., P.O. Box 635 INTERPRED - World Trade Center, bl. Á, et. 8 Tel.: (+359 2) 971 25 39; 971 37 91 Fax: (+359 2) 916 130 28 E-mail: [email protected] ARMENIA 11, “20 april” Str. Tel.: (+359 2) 952 60 46; Tel./fax: 54 79 70 E-mail: [email protected] AUSTRIA 4, “Shipka” Str. 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 980 35 72; 980 35 73; 981 05 67 BELGIA 1, “Velchova Zavera” Sq. Tel.: (+359 2) 988 72 90; 988 72 95 Fax: (+359 2) 963 36 38 E-mail: [email protected] BIAŁORU JK “Iztok” - 6, “Charles Darvin” Str. Tel.: (+359 2) 971 34 88; Tel./fax: 973 31 00 BRAZYLIA 19, “Frederic Joliot Curie” Str., bl.156/1, et.4, ap.6 Tel.: (+359 2) 723 527; 722 497; 701 002 Fax: (+359 2) 971 28 18 E-mail: [email protected] CHINY 7, “Alexander fon Humbolt” Str. Tel.: (+359 2) 973 38 73; Fax: 971 10 81 E-mail: [email protected] Web-site: www.chinaembassy.bg CHORWACJA 32, “Veliko Tarnovo” Str. Tel.: (+359 2) 943 32 25; 943 32 26 Fax: (+359 2) 946 13 55 E-mail: [email protected] Web-site: www.infotel.bg/croembassy CYPR JK Iztok – “Yuri Gagarin” Str., bl.154 A, et. 1, ap. 2 Tel.: (+359 2) 971 22 41; 971 92 70 Fax: (+359 2) 739 795 CZECHY 9, “Yanko Sakazov” Blvd. Tel.: (+359 2) 946 11 11; 946 11 10 Fax: (+359 2) 946 18 00 E-mail: [email protected] DANIA 54 Dondukov Blvd., 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 980 08 30; 980 22 40 Fax: (+359 2) 980 08 31 E-mail: [email protected] Web-site: www.danishembassy.bg EGIPT 5, “6-ti Septemvri” Str. Tel.: (+359 2) 988 15 09; 987 02 15 Fax: (+359 2) 980 12 63 FINLANDIA 16, Ulista Krakra Str. 1504 Sofia Tel.: (+359 2) 942 49 10; Fax: 942 49 11 FRANCJA 27 - 29, “Oborishte” Str. Tel.: (+359 2) 965 11 00; fax: 965 11 20 Web-site: www.ambafrance.com GRECJA 33, “San Stefano” Str., 1504 Sofia Tel.: (+359 2) 946 10 27; 946 10 30; 943 34 53 Fax: (+359 2) 946 12 49 E-mail: [email protected] Web-site: www.greekembassy.bg HISZPANIA 27, “Sheinovo” Str. 1381 Sofia Tel.: (+359 2) 943 30 32; 943 30 34; 943 36 20 Fax: (+359 2) 946 12 01 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców HOLANDIA 38, “Galichitsa” Str. 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 962 57 90; 962 57 85/90/95 Fax: (+359 2) 962 59 58 E-mail: [email protected] Web-site: www.netherlandembassy.bg INDIE 31, “Patriarch Evtimii” Bvld. Tel.: (+359 2) 986 77 72; 986 76 72 Fax: (+359 2) 980 12 89 E-mail: [email protected] INDONEZJA 53, “Simeoneovsko Shousse”, res. 4 Tel.: (+359 2) 962 52 40; 68 32 20; 962 61 70 Fax: (+359 2) 962 44 18; 962 58 42 E-mail: [email protected] Web-site: www.indonesia.bg IZRAEL 1, “BuIgaria” Sq. Tel.: (+359 2) 951 50 46; 986 12 35; 951 50 29 Fax: (+359 2) 952 11 01 E-mail: [email protected] IRAN 77, “Vassil Levski” Blvd. Tel.: (+359 2) 987 61 73; 987 85 46; 981 43 48 Fax: (+359 2) 987 70 41 E-mail: [email protected] JAPONIA 14, “Lyulyakova Gradina” Str. Tel.: (+359 2) 971 34 37; 971 27 08 Fax: (+359 2) 971 10 95 E-mail: [email protected] KOREA SKA REPUBLIKA LUDOWODEMOKRATYCZNA 36, “Dragan Tzankov” Blvd., INTERPRED - World Trade Center, et. 8 A Tel.: (+359 2) 971 21 81; Fax: 971 33 88 e-mail: [email protected] KUBA 1, “Konstantin Shtarkelov” Str. Tel.: (+359 2) 720 996; 722 014 E-mail: [email protected] KUWEJT “Simeonovsko Shousse” Blvd., res.15 Tel.: (+359 2) 962 56 89; 962 51 30; 962 53 09 LIBAN 19, “Frederic Joliot Curie” Str., bl. 155, ap. 13 Tel.: (+359 2) 971 31 69; 720 431 LIBIA “Andrey Sakharov” Blvd., res.1 Tel.: (+359 2) 974 35 56; 974 31 56 Fax: (+359 2) 974 32 29; 974 32 97 MACEDONIA 17, “Frederic Joliot Curie” Str., bl. 2, ap. 1 Tel.: (+359 2) 701 560; 705 098 Fax: (+359 2) 971 28 32 E-mail: [email protected] MAROKO 129, “Evlogi Georgiev” Blvd. Tel.: (+359 2) 943 30 99; 944 27 94 Fax: (+359 2) 946 10 43 E-mail: [email protected] MOŁDOWA 17, Patriarh Evtimii Blvd. Tel.: (+359 2) 981 85 53 MONGOLIA 52, “Frederic Joliot Curie” Str. Tel.: (+359 2) 659 012 Fax: (+359 2) 963 07 45 E-mail: [email protected] NIEMCY 25, “Frederic Joliot Curie” Str. 1113 Sofia Tel.: (+359 2) 918 380 Fax: (+359 2) 963 16 58; 963 08 92 E-mail: [email protected] Web-site: www.german-embassy.bg PALESTYNA 22, “James Boucher” Str. Tel.: (+359 2) 963 43 24 Fax: (+359 2) 963 25 71 E-mail: [email protected] PERU 17, “Frederic Joliot Curie” Str., bl. 2, ap. 2 Tel.: (+359 2) 971 37 08 Fax: 973 33 46 Email: [email protected] POLSKA 46, “Khan Kroum” Str. Tel.: (+359 2) 987 26 10; 987 26 60 E-mail: [email protected] 201 202 Zał czniki PORTUGALIA 6, “lvatz Voivida” Str. Tel.: (+359 2) 943 36 67 Fax: (+359 2) 943 30 89 E-mail: [email protected] UKRAINA JK “Ovcha Kupel” – 29, “Boriana” Str. Tel.: (+359 2) 955 94 78; 955 40 26 Fax: (+359 2) 955 52 47; 955 93 54 E-mail: [email protected] REPUBLIKA POŁUDNIOWEJ AFRYKI 1, Alexander Jendov” Blvd. 1113 Sofia Tel.: (+359 2) 971 3425 Fax: (+359 2) 971 31 03 E-mail: [email protected] URUGWAJ 91, “Tzar Ivan Assen II” Str. P.O. Box 213 Tel.: (+359 2) 943 45 45; 943 19 57 Fax: (+359 2) 943 40 40 E-mail: [email protected] ROSJA 28, “Dragan Tzankov” Blvd. Tel.: (+359 2) 963 09 12; 963 13 14 Fax: (+359 2) 963 41 03 E-mail: [email protected] Web-site: www.russianembassy.net USA 1, “Saborna” Str. 1000 Sofia Tel.: (+359 2) 937 51 00 Fax: (+359 2) 981 89 77 E-mail: [email protected] Web-site: www.usembassy.bg RUMUNIA 4, Sitnyakovo Blvd Str. Tel.: (+359 2) 971 28 58; 973 30 81 Fax: (+359 2) 973 34 12 E-mail: [email protected] WENEZUELA 12, “Narodno Sabranie” Sq.;3rd Floor Tel.: (+359 2) 980 38 82 Fax: (+359 2) 980 53 60 E-mail: [email protected] SŁOWACJA 9, “Yanko Sakazov” Blvd. Tel.: (+359 2) 943 32 81 Fax: 943 38 37 E-mail: [email protected] W GRY 57, “6-ti Septemvri” Str. Tel.: (+359 2) 963 11 35 Fax: (+359 2) 547 970 E-mail: [email protected] SYRIA 13 A, “Simeonovsko Shousse” Blvd. Tel.: (+359 2) 962 57 42; 962 45 80 Fax: (+359 2) 962 43 14 WIELKA BRYTANIA 9, “Moskovska” Str. 1113 Sofia Tel.: (+359 2) 933 92 22 Fax: (+359 2) 933 92 19 Web-site: www.britishembassy.gov.uk SZWAJCARIA 33, “Shipka” Str. Tel.: (+359 2) 946 01 97 Fax: 946 11 86 E-mail: [email protected] SZWECJA 4, “Alfred Nobel” Str. Tel.: (+359 2) 971 24 31; 973 37 74 Fax: (+359 2) 973 37 95 e-mail: [email protected] TURCJA 80, “Vassil Levski” Blvd. Tel.: (+359 2) 980 22 70; 987 29 84 Fax: (+359 2) 981 93 58 E-mail: [email protected] WŁOCHY 7, “Shipka” Str. Tel.: (+359 2) 980 77 47; 980 69 50; 980 45 07 Fax: (+359 2) 980 3717 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 25. MI DZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE EUROPEJSKI BANK ODBUDOWY I ROZWOJU 1000 Sofia 15-17 Moskovska Str. Tel.: (+359 2) 932 14 14 Fax: (+359 2) 932 14 41 MI DZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY 1000 Sofia 1 Batenberg Sq. Tel.: (+359 2) 981 45 06; 981 91 45; 981 15 09 Fax: (+359 2) 981 25 24 PROGRAM NARODÓW ZJEDNOCZONYCH DS. ROZWOJU 1040 Sofia 25 Khan Krum Str. P.O.Box 700 Tel.: (+359 2) 969 61 00 Fax: (+359 2) 981 31 84 E-mail: [email protected] Web-site: www.undp.bg BANK WIATOWY 36 Dragan Tzankov Blvd. INTERPRED, World Trade Centre 1057 Sofia Tel.: (+359 2) 973 32 16…20; 973 32 12 Fax: (+359 2) 971 20 45; 801 595 203 204 Nr 26. Zał czniki PLACÓWKI DYPLOMATYCZNE W POLSCE I W BUŁGARII Ambasada Republiki Bułgarii w Rzeczpospolitej Polskiej Al. Ujazdowskie 33/35, 00-540 Warszawa Tel.: 022/ 629 40 71-75; 625 71 71 Fax: 022/ 628 22 71 E-mail: [email protected]; [email protected] Ambasador: Pan Latchezar Petkov Wydział Handlowy Tel.: 022/ 629 41 11; 621 25 35 Fax: 022/ 625 59 89 E-mail: [email protected] Wydział Konsularny Tel/Fax: 022/ 628 13 40 E-mail: [email protected] godziny otwarcia: Poniedziałek - Pi tek 09.00-12.00 Radca: Pani Svetla Tzvetanova Stefanova Konsulat Republiki Bułgarii we Wrocławiu ul. Piotra Skargi 7/1, 50-082 Wrocław Tel.: 071/ 783 39 28 Fax: 071/ 346 01 36 godziny otwarcia: 8-16 od poniedziałku do pi tku Konsul Honorowy: Pan Jan Chorostkowski Ambasada Rzeczpospolitej Polskiej w Republice Bułgarii ul. Chan Krum 46, 1000 Sofia. Tel.: (+359 2) 987 26 10 (centrala), 987 26 60; 987 26 70; 987 16 60; 988 51 81 (sekretariat) Fax: (+359 2) 987 29 39 E-mail: [email protected] Ambasador: Pan Andrzej Lindenberg Wydział Konsularny adres: j. w. tel./fax: 981 85 45 Tel. komórkowy: (+359) 88 54 34 00; (w dysp. Kier. Konsulatu) Konsulat Generalny RP w Warnie ul. Sławia ska 18, 9000 Warna Tel.: (+359 52) 609 212; 609 213 Fax: (+359 52) 609 211 E-mail: [email protected] Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Sofii ul. Ewłogi Georgiew 125, 1504 Sofia Tel: (+359 2) 943 35 16, 943 42 45 Fax: (+359 2) 943 48 14; 946 10 24 E-mail: [email protected] Web-site: www.brhplsofia.bsbg.net I Radca: Pan Andrzej Prochwicz BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 27. 205 PA STWA Z KTÓRYMI BUŁGARIA PODPISAŁA UMOWY O WZAJEMNEJ OCHRONIE I WSPIERANIU INWESTYCJI I / LUB O UNIKANIU PODWÓJNEGO OPODATKOWANIA Kraj Albania Algieria Argentyna Armenia Austria Belgia Białoru Chiny Chorwacja Cypr Czechy Dania Egipt Finlandia Francja Grecja Gruzja Hiszpania Holandia Indie Indonezja Iran Irlandia Izrael Japonia Jemen Jordania Jugosławia Kanada Kazachstan Korea Południowa Korea R.L.-D. Kuba Kuwejt Liban Libia Luksemburg Macedonia Malta Maroko Umowa podatkowa tak nie nie tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak nie tak tak tak nie nie tak tak tak tak tak nie tak tak nie tak tak tak tak Umowa inwestycyjna tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak nie tak tak tak nie tak tak tak nie tak nie nie tak tak tak tak tak tak tak tak 206 Zał czniki Kraj Mołdowa Mongolia Niemcy Norwegia Polska Portugalia Rosja Rumunia Singapur Słowacja Słowenia Stany Zjednoczone Sudan Syria Szwajcaria Szwecja Tajlandia Tunezja Turcja Ukraina Uzbekistan W gry Wielka Brytania Wietnam Włochy Zimbabwe Umowa podatkowa tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak nie nie tak tak tak tak nie tak tak nie tak tak tak tak tak Umowa inwestycyjna tak tak tak nie tak tak nie tak nie tak tak tak tak tak tak tak nie tak tak tak tak tak tak tak tak nie ródło: Bułgarska Agencja Inwestycji Zagranicznych 207 BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców Nr 28. KOSZTY OPERACYJNE W BUŁGARII PRZYKŁADOWE CENY I OBCI ENIA PODATKOWE W BUŁGARII rednie miesi czne wynagrodzenie brutto w EUR (wrzesie 2005) Obci enia wynagrodze miesi cznych na zasiłek socjalny, fundusz bezrobotnych i opiek zdrowotn , 2006 Podatek dochodowy od osób prawnych, 2006 Podatek VAT, 2006 Cena wynajmu powierzchni biurowej w centrum Sofii, EUR za m², listopad 2005 Cena kupna powierzchni biurowej w centrum Sofii, EUR za m², listopad 2005 Cena kupna apartamentu w eleganckiej dzielnicy Sofii, EUR za m², 2004 - 80-120 m² - 120-300 m² rednie ceny kupna ziemi: Ziemia rolna, EUR za 1000 m², 2004 Ziemia przemysłowa- du e miasta, EUR za m², 2005-2006 Koszt wody dla przedsi biorstw w Sofii, z VAT, cena w EUR/m³, 2006 Koszt wody dla gospodarstw w Sofii, z VAT, cena w EUR/ m³, 2006 Koszt zało enia telefonu w firmie BTC, bez VAT, cena w EUR, 2006 Miesi czny abonament dla telefonów stacjonarnych w firmie BTC, bez VAT, cena w EUR, 2006 Opłata za przeniesienie telefonu, bez VAT, cena w EUR, 2006 167 24-24,7 % płacone przez pracodawc 15 % 20 % Klasa A: 11-18 Klasa B: 10 Klasa A:– 1000-1300 250 - 750 250 - 1000 49-128 30-100 0,53-0,59 0,43 Standard plan: 36; ISDN (2B+D): 53,7 Standard plan: 8,44; ISDN (2B+D): 17,9 prywatne i słu bowe – 17,9 Operator Koszt 1 min rozmowy wychodz cej z Bułgarii, bez VAT, cena w EUR rednia cena za 1 litr paliwa z VAT, ceny w EUR (stycze 2006) 95 bezołowiowa 98 bezołowiowa Diesel do Europy do USA poprzez satelit BTC 0,15-0,37 0,15 1,84 Orbitel 0,08 0,08 2,56 0,87 0,97 0,82 208 Zał czniki Koszt zu ycia energii elektryczneje, z VAT, ceny w EUR/ kWh 3 taryfa - odczyty: w godzinach szczytu w dzie w nocy 2 taryfa - odczyty: w dzie w nocy 1 taryfa Elektryczno dla u ytkowników indywidualnych 2 taryfa - odczyty: w dzie , powy ej 74 kWh w nocy 1 taryfa, powy ej 74 kWh Gaz naturalny, z VAT, ceny w EUR/ 1,000 m³ (stycze 2006; w zale no ci od spółki dystrybucyjnej) Elektryczno dla u ytku przemysłowego, rednie napi cie (1 kV – 60 kV) 0,074 0,046 0,028 0,058 0,028 0,056 0,089 0,048 0,089 189-287 ródło: Bułgarska Agencja Inwestycji Zagranicznych BUŁGARIA - Przewodnik dla przedsi biorców XII. 209 BIBLIOGRAFIA 1. „Annual Report of the Bulgarian Stock Exchange 2005”, Bulgarian Stock Exchange, 2006. 2. Biuletyny ekonomiczne opracowane przez Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Sofii. 3. Biuletyny kwartalne i roczne „Bulgarian Economy”, 2005, Center for Economic Development. 4. „Bulgaria Analytica” - biuletyn Bułgarskiej Izby Przemysłowo-Handlowej. 5. ”Bulgaria Investment Guide 2006”, Bułgarska Agencja ds. Inwestycji InvestBulgaria, 2006.“Bulgaria 2005 Comprehensive Monitoring Report”, Brussels, 25 October 2005, European Commission. 6. Statystyki Euromoney oraz InvestBulgaria. 7. „Foreign Investment Statistics”, Bułgarska Agencja ds. Inwestycji (InvestBulgaria), 2005. 8. „InfoIns” - publikacja Stowarzyszenie Bułgarskich Firm Ubezpieczeniowych, 2004, 2005. 9. „Payment System in Bulgaria” - publikacja Narodowego Banku Bułgarii. 10. „Program for Transport Infrastructure Development for the Period 2001-2005”, Bułgarskie Ministerstwo Transportu i Komunikacji, pa dzierniki 2001. 11. Raporty analityczne Bułgarskiej Agencji Prywatyzacji. 12. Raporty statystyczne opracowane przez Bułgarski Narodowy Urz d Statystyczny. 13. Raporty statystyczne opracowane przez Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Sofii. 14. Bulgaria: Selected Issues and Statistical Appendix, International Monetary Fund. 15. “Chances in the transport infrastructure sector in Bulgaria. Austria Showcase Traffic Infrastructure, Sofia, 5th April, 2006, Ministry of Transport. 16. Commercial Banks in Bulgaria, Bulgarian National Bank. 17. Ustawy i inne akty prawne wymienione w tre ci przewodnika.
Podobne dokumenty
bułgaria - Centrum Obsługi Inwestora
rekreacji i wypoczynku na tle kulturowej i turystycznej panoramy tego interesuj cego kraju. W przypadku tego rodzaju publikacji cz sto trudn spraw jest pozyskanie odpowiednich informacji pochodz cy...
Bardziej szczegółowo