materiały pomocnicze - Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej

materiały pomocnicze - Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej

Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej
POLITECHNIKA KRAKOWSKA
MATERIAŁY POMOCNICZE
DO PRZEDMIOTU
RYSUNEK TECHNICZNY
Barbara Kopczyńska-Bożek
Stanisław Mazoń
Andrzej Wolak
Kraków, 2000
1. WSTĘP
Rysunek techniczny jest językiem porozumiewania się między projektantem i
wykonawcą. Musi być jednoznacznie zrozumiały, czyli musi być jasny, prosty i wykonany
według konkretnych zasad i przepisów.
Zagadnienie ujednolicenia zasad i przepisów dotyczących rysunku technicznego zostało
rozwiązane przez Polski Komitet Normalizacji i Miar w postaci szeregu norm, zawierających
szczegółowe przepisy dotyczące wykonywania rysunków maszynowych, elektrotechnicznych, budowlanych itd. Przy czym wiele z tych przepisów jest znormalizowanych w skali
międzynarodowej.
Literatura :
Tadeusz Dobrzański
- Rysunek techniczny maszynowy
Hanna i Jerzy Samujłło
- Rysunek techniczny i odręczny w budownictwie
2
2. RODZAJE RYSUNKÓW
W literaturze wyróżnia się wiele podziałów rysunku technicznego według różnych kryteriów.
1. Ze względu na sposób wykonywania rysunku :

rysunki szkicowe - wykonywane odręcznie,

rysunki techniczne (właściwe) – wykonywane za pomocą przyrządów kreślarskich.
2. Ze względu na przeznaczenie rysunku :

rysunki poglądowe – odtwarzające w sposób obrazowy tylko najistotniejsze cechy
przedmiotu,

rysunki schematyczne – czyli bardzo uproszczone, przedstawiające tylko samą
zasadę działania mechanizmu lub urządzenia,

rysunki konstrukcyjne – odtwarzające dokładnie kształty i wymiary przedmiotu,

rysunki złożeniowe – przedstawiające całość mechanizmu, maszyny, aparatu lub
innego urządzenia,

rysunki wykonawcze – poszczególnych części zawierające wszystkie dane potrzebne
do wykonania narysowanego przedmiotu,
(rysunek złożeniowy + rysunek wykonawczy = rysunek zestawieniowy)

wykres – przedstawiający zależność między dowolnymi wielkościami zmiennymi.
3. Według metody rzutowania :

rysunek rzutowy - rysunek przedstawiający przedmiot w rzutach prostokątnych na
wzajemnie prostopadłe płaszczyzny,

rysunek aksonometryczny – rysunek przedstawiający przedmiot w rzutach
aksonometrycznych (izometria, dimetria prostokątna, dimetria ukośna),

rysunek perspektywiczny
perspektywicznym.
-
rysunek
przedstawiający przedmiot
w
rzucie
4. W zależności od realizowanego tematu :

rysunek maszynowy,

rysunek elektrotechniczny,

rysunek budowlany.
3
3. PISMO TECHNICZNE
Wszystkie napisy na rysunkach technicznych powinny być wykonywane w standardowej,
znormalizowanej formie. Pismo techniczne dzieli się na pismo pochyłe (stosowane w rysunku
maszynowym) i pismo proste (stosowane przede wszystkim w rysunku budowlanym). Inne
podziały związane są z szerokością i wysokością cyfr i liter (pismo zwykłe, wąskie, szerokie
– oraz pismo techniczne specjalne).
UWAGA : poniższy akapit odnosi się do rysunków ( i napisów ) wykonywanych ręcznie.
Pismo pochyłe zwykłe oparte jest na siatce rombowej o wysokości rombu s, równych
grubości liter, cyfr i znaków. Kąt nachylenia siatki względem pionu wynosi 15o. Wysokość h
pisma i równocześnie wielkich liter i cyfr pisma zwykłego wynosi 14 s, zaś małych liter (bez
lasek w górę i w dół) 10 s. Odstępy między literami i cyframi powinny być równe 2 s dla liter
i cyfr, których sąsiednie linie są do siebie równoległe, gdy zaś linie nie są do siebie
równoległe, odstęp można zmniejszyć o połowę, tj. do 1s. Minimalny odstęp między
wyrazami lub liczbami powinien wynosić 6s, gdy zaś wyrazy oddziela znak interpunkcji to
minimalny odstęp jest odstępem między znakiem interpunkcji i następnym wyrazem.
Minimalna podziałka wierszy pisma wynosi 20 s.
Pismo proste oparte jest na siatce kwadratowej o boku s. Pozostałe zasady dotyczące
pisma pochyłego obowiązują też dla pisma prostego.
4
UWAGA:
poniższy akapit odnosi się do rysunków (i napisów) wykonywanych
komputerowo.
W rysunkach technicznych stosuje się w zasadzie czcionkę o nazwie Arial. Należy
stosować zestaw czcionek zawierający polskie znaki (ARIAL CE). Warunkowo (gdy rysunki
stanowią część większego opracowania i autorowi zależy na podobnym wyglądzie
dokumentów i rysunków) można stosować czcionki z ozdobnymi zakończeniami – Times
New Roman CE (powinny być stosowane wyjątkowo). Zwykłe czcionki te dostępne są jako
tzw. True Type ( niezależnie od aplikacji ). W starszych programach graficznych (np.
AutoCAD w wersjach <12) dostępne są wyłącznie czcionki wbudowane. W takim przypadku
należy stosować czcionkę TXT.SHX.
Zalecane wysokości pisma w mm, w zależności od rysunku podano w tabeli. (Tabela odnosi
się zarówno do rysunków wykonywanych ręcznie jak i komputerowo).
Wysokość pisma h w napisach
Głównych
Pomocniczych
Podrzędnych
Wysokość pisma
h w wymiarowaniu
i uwagach
A0 i większe
14 i 10
10 i 7
7i5
5 i 3,5
A1 i A2
10 i 7
7i5
5 i 3,5
3,5 i 2,5
A3 i A4
7i5
5 i 3,5
3,5 i 2,5
3,5 i 2,5
Format
arkusza
5
4. FORMATY RYSUNKÓW
Formaty arkuszy rysunkowych zostały znormalizowane (tzn. mają ściśle określone
wymiary) w tym celu, aby można je było dogodnie porządkować, składać i przechowywać
jako dokumentację rysunkową.
FORMATY ZWYKŁE

oznaczone literą A i cyfrą określają wielkość arkusza

podstawowy arkusz A4 posiada wymiary 210 x 297 mm
Oznaczenie formatu
A0
A1
A2
A3
A4
A5
Wymiary formatu w mm
841 x 1189
594 x 841
420 x 594
297 x 420
210 x 297
148 x 210
6
FORMATY POCHODNE

oznaczone symbolem m x A4 x n

m podaje wartość zwielokrotnioną dłuższego boku,

n podaje wartość zwielokrotnioną krótszego boku.
7
5. TABLICZKA RYSUNKOWA
Każdy arkusz powinien mieć obramowanie w odległości 5 do 10 mm (w zależności od
wielkości arkusza) oraz tabliczkę rysunkową umieszczoną w prawym dolnym rogu. Wymiary
tabliczki są bardzo różne – zwykle o długości 180 mm, ale o wysokości uwarunkowanej
ilością zamieszczonych informacji. Tabliczka zawiera zwykle nazwę instytucji, temat
projektu, temat rysunku, numer rysunku, podziałkę, nazwiska projektantów, nazwisko
weryfikatora. Po złożeniu rysunku do formatu podstawowego, tabliczka powinna znaleźć się
na pierwszej stronie.
8
6. SPOSOBY SKŁADANIA ARKUSZY
9
7. RODZAJE LINII RYSUNKOWYCH
Rozróżniamy trzy rodzaje linii rysunkowych :

dotyczy kształtu : proste, łamane, faliste, krzywe kołowe, krzywe niekołowe,

dotyczy sposobu wykreślania : ciągłe, kombinacje linii kreskowych i punktowych (jak
w tablicy)
1. Linia ciągła
2. Linia ciągła zygzakowa lub falista
3. Linia kreskowa
4. Linia punktowa
5. Linia dwupunktowa
6. Linia wielopunktowa

dotyczy grubości : grube, średnie, cienkie (zarówno dla rysunku w ołówku i w tuszu).
Grubości linii :

grubość powinna być niezmienna na całej długości,

stosunek wzajemnej grubości poszczególnych odmian linii wykonywanych na
określonym arkuszu rysunkowym w przybliżeniu powinien wynosić :


1:3:6 dla rysunku budowlanego,

1:2:4 dla rysunku maszynowego,
stosuje się następujące grubości linii rysunkowych :
10

grupy linii należy wybierać w zależności od wielkości i złożoności przedstawionego
przedmiotu oraz zagęszczenia linii, uwzględniając przy tym przeznaczenie i treść
rysunku,

wybrana grupa linii powinna być jednakowa dla wszystkich rysunków wykonanych w
tej samej podziałce i przedstawionych na jednym arkuszu rysunkowym.
Odstępy między elementami linii :


odstępy między kreskami :

nie mniejsze niż 4s – dla linii o grubości do 0.35 mm,

nie mniejsze niż 2 mm – dla linii o grubości od 0.5 mm,
odstępy między punktami linii :

nie mniej niż 2s – dla linii o grubości do 0.35 mm,

nie mniej niż 1 mm – dla linii o grubości od 0.5 mm.
Linie przerywane i przerywane złożone – sposób rysowania

długości kresek, wymiary punktów (lub krótkich kresek) i odstępy między nimi w
określonej linii powinny być jednakowe,

sposób kreślenia pokazano na rysunku (początek i koniec – kreska, zwrócić uwagę na
miejsca przecięcia).
11
Linie nakładające się
W przypadku nakładania się kilku linii różnego rodzaju (lub występowania ich w bliskim
sąsiedztwie) należy przestrzegać następującej kolejności ich przedstawiania :

widoczne zarysy przedmiotu (linia ciągła średnia),

niewidoczne zarysy przedmiotu (linia ciągła cienka),

ślad płaszczyzny przekroju (linia kreskowa gruba),

osie i ślady płaszczyzn (linia punktowa cienka),

linie środka ciężkości (linia dwupunktowa cienka),

linie pomocnicze (linia ciągła cienka).
12
Zastosowanie linii :



linia ciągła cienka :

linie wymiarowe,

pomocnicze linie wymiarowe,

inne linie pomocnicze, np. linie odniesienia,

linie ograniczające powiększany szczegół przedmiotu,

kreskowanie przedmiotów,
linia ciągła średnia :

widoczne krawędzie i zarysy przedmiotów,

ramka rysunku,

tabelka rysunku,
linia ciągła gruba:


linia kreskowa cienka :



osie symetrii i ślady płaszczyzn symetrii,
linia punktowa gruba :


ślady płaszczyzn przekrojów,
linia punktowa cienka :


niewidoczne krawędzie i zarysy przedmiotów,
linia kreskowa gruba :


linie przekrojowe,
płaszczyzny przekroju ( w rysunku budowlanym),
linia dwupunktowa cienka :

skrajne położenie części ruchomych,

linia osi ciężkości,
linia falista lub zygzakowa cienka :

urwania i przerwania przedmiotów.
13
8. OZNACZANIE I KRESKOWANIE PRZEKROJÓW
Położenie płaszczyzny przekroju zaznacza się w rzucie na płaszczyznę prostopadłą do niej
(w rysunku maszynowym) dwoma grubymi, krótkimi kreskami nie przecinającymi
zewnętrznego zarysu przedmiotu oraz strzałkami przedstawiającymi kierunek rzutowania
przekroju, umieszczonymi w odległości 2 – 3 mm od zewnętrznych końców grubych kresek.
W rysunku budowlanym zaznacza się całą linię płaszczyzny przekroju (linia punktowa
gruba) wychodzącą poza obszar zarysu przedmiotu i zakończoną strzałkami wskazującymi
kierunek rzutowania przekroju.
Przekroje opisuje się dużymi literami alfabetu, np. A–A, B–B itd.
Pola przekroju kreskuje się liniami cienkimi o nachyleniu 45o do linii zarysu przedmiotu,
a dla przekrojów zgiętych pod kątem 30o lub 60o.
Odległość linii kreskowania 0.5 mm do 5 mm w zależności od wielkości pola. Jeżeli
wykonujemy przekrój tego samego elementu w różnych miejscach, to odległości między
liniami powinny być jednakowe i dopasowane do największego pola.
Dla dwóch przekrojów stykających się ze sobą należy zastosować kreskowanie w dwóch
różnych kierunkach.
Zamiast kreskowania można pola zaczerniać lub stosować różne oznaczenia w zależności
od rodzaju materiału.
14
15
9. PODZIAŁKA (SKALA) RYSUNKU
Podziałka rysunku jest to stosunek liczbowy wymiarów liniowych przedstawionych na
rysunku do odpowiednich rzeczywistych wymiarów liniowych rysowanego przedmiotu.
RODZAJE PODZIAŁEK :
podziałki powiększające : 100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1,
podziałka naturalna : 1:1,
podziałki pomniejszające : 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 itd.,
podziałka skażona : 1 :
100
(gdzie w liczniku podano skalę pionową, a w mianowniku
1000
skalę poziomą )
podziałka główna – wykonuje się większość rzutów lub rysunków na arkuszu,
podziałka pomocnicza – wykonuje się pewne szczegóły rysunku, zwykle w
powiększeniu.
16
10.
WYMIAROWANIE
Wymiarowanie rysunku polega na oznaczeniu na rysunku w umowny sposób
rzeczywistych wymiarów przedmiotów. Rysunek zwykle przedstawiony jest w pewnej skali,
ale przyjęto, że miarodajne są wymiary podane na rysunku.
Znormalizowany sposób wymiarowania polega na wpisaniu liczb wymiarowych z
zastosowaniem linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych.
Linia wymiarowa – kreśli się równolegle do wymiarowanej wielkości wewnątrz obrysu
przedmiotu jeśli to nie zaciemnia rysunku, lub na zewnątrz obrysu. Odległości linii
wymiarowych od innych linii na rysunku waha się od 6 do 8 mm, lecz uzależnione jest od
podziałki rysunku i posiadanego miejsca. Linie wymiarowe na przecięciu z liniami
pomocniczymi zakończone są znakami ograniczającymi w postaci strzałek, kółeczek lub
kresek.
Pomocnicza linia wymiarowa - ograniczają wielkości wymiarowe poza obrysem
elementów, będąc przedłużeniem ich krawędzi lub osi.
Liczba wymiarowa – wpisana jest nad linią wymiarową lub w jej przerwie (nigdy na
niej). Należy przestrzegać zasady, aby na tym samym rysunku zachować jeden system zapisu.
Liczby wymiarowe, zwykle oznaczają wielkość podaną w milimetrach. Jeżeli wymiary
podano w innych jednostkach należy w uwagach zamieścić napis – „wymiary podano w cm,
m ........”
W rysunkach budowlanych wymiary podaje się w metrach lub centymetrach z
dokładnością do 5 cm, w rysunkach orientacyjnych lub sytuacyjnych obiektów w metrach z
dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.
W rysunkach maszynowych wymiary podaje się w mm.
Wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach.
17
Przy liczbach wymiarowych umieszcza się niekiedy umowne symbole: średnicy prętów
okrągłych ф , prętów prostokątnych
dwuteownik
, ceownik
, symbole graficzne profilów elementów stalowych jak
itd. Używane są też litery, które umownie oznaczają r - promień,
l - długość, h - wysokość, b - szerokość itd.
Przykłady umieszczania linii wymiarowych, pomocniczych linii wymiarowych i liczb
wymiarowych :
18
19
20
21
11.
RZUTY PROSTOKĄTNE
Rzutowanie prostokątne metodą europejską – E
Polega na wyznaczaniu rzutu przedmiotu na wzajemnie prostopadłych rzutniach, przy
założeniu, że przedmiot rzutowany znajduje się między obserwatorem a rzutnią.
Jeżeli umieścimy przedmiot w środku wyobrażalnego prostopadłościanu, którego
wszystkie ściany są rzutniami i wyznaczymy na tych rzutniach rzuty prostokątne przedmiotu
wg. metody E, to po rozwinięciu ścian prostopadłościanu otrzymamy układ rzutów tego
przedmiotu.
Poszczególne rzuty mają następujące nazwy :

rzut w kierunku A – rzut z przodu,

rzut w kierunku B – rzut z góry,

rzut w kierunku C – rzut od lewej strony,

rzut w kierunku D – rzut od prawej strony,

rzut w kierunku E – rzut z dołu,

rzut w kierunku F – rzut z tyłu.
Oznaczenie tej metody to dwa rzuty stożka ściętego
stosowane w Polsce i w wielu innych krajach.
22
Rzutowanie z dowolnym rozmieszczeniem rzutów
Stosuje się je wtedy, gdy wystąpią trudności z rozmieszczeniem rzutów, lub nawet ze
zmieszczeniem ich na jednym arkuszu. Wówczas na rysunku głównym na rzucie z przodu
zaznacza się kierunki rzutowania innych widoków lub przekrojów podając numery arkuszy,
na których się znajdują, a na arkuszach oznaczenia kierunków widoków.
Rzuty prostokątne metodą amerykańską - A
Tym różni się od rzutowania metodą E, że rzutnia znajduje się między obserwatorem, a
przedmiotem rzutowanym. Stosowane w krajach anglosaskich. Oznaczenie – dwa rzuty
stożka ściętego.
23