autoreferat - Wydział Zarządzania i Ekonomii

Transkrypt

Dr. Wojciech Wyrzykowski
AUTOREFERAT
na temat dorobku i osiągnięć w pracy naukowo – badawczej.
1. Wykształcenie i informacje o dotychczasowym zatrudnieniu
Urodziłem się 18 lutego 1954 r. w Sopocie. W 1972 r. ukończyłem I Liceum
Ogólnokształcące w Sopocie. Po ukończeniu liceum podjąłem pracę zawodową.
W 1973 r. rozpocząłem studia na Wydziale Ekonomiki Transportu Uniwersytetu Gdańskiego.
Pierwszy stopień studiów ukończyłem w 1978 r. W 1980 r. po ukończeniu studiów II stopnia
uzyskałem tytuł zawodowy magistra ekonomii. Studia przez cały okres łączyłem z pracą
zawodową. Miała ona następujący przebieg:
- w latach 1972-1974 pracowałem w działach ekonomicznych w Urzędzie Miasta Gdańsk , a
następnie w CTWPO „Promor”.
- Od 1975 r. pracowałem w Ośrodku Badawczo Rozwojowym „Meprozet” na stanowisku
Specjalisty, a od 1981 r. na stanowisku Zastępcy Dyrektora – Głównego Księgowego. W
okresie tym, oprócz zadań wynikających z pełnionej funkcji, zajmowałem się tematyką oceny
ekonomicznej skutków korozji w technice rolniczej. Brałem udział w kilku konferencjach
krajowych i międzynarodowych oraz opublikowałem kilka artykułów związanych z tą
tematyką. Pełniłem również funkcję sekretarza Rady Naukowej Ośrodka. W ramach
realizowanych tam prac badawczych opracowałem metodykę obliczania skutków
ekonomicznych zjawisk korozyjnych w technice rolniczej, z której w następnych latach
korzystało wiele osób zajmujących się podobnymi zagadnieniami. W tym okresie uzyskałem
prawa ochronne do 4 projektów wynalazczych. W latach 1985-86 byłem kierownikiem
tematu badawczego realizowanego w ramach CPBR nr 15 pn. „Ekonomiczne kryteria oceny
skutków korozji oraz metody optymalizacji zabezpieczeń przeciwkorozyjnych w technice
rolniczej”
- Od 1988 r. do 1990 r. pełniłem funkcję dyrektora PWIG „Ukrapol”. Przedmiotem
działalności firmy były promocja polskich przedsiębiorców oraz consulting na rynkach
wschodnich. W ramach tej działalności organizowano wystawy, targi i szkolenia dla
przedsiębiorców, którzy w początkowym okresie transformacji gospodarczej szukali nowych
rynków zbytu i współpracy.
- następnie w okresie od 1990 r. do 1992 r. pełniłem funkcję Prezesa PKM Depol, którego
podobnie przedmiotem działalności była działalność consultingowa.
1
- Od 1992 r. do 2002 r. pracowałem na stanowisku z-cy dyrektora „WPRWiK” S.A. w
Gdańsku.
- od 2002 r. prowadzę własne biuro zajmujące się doradztwem ekonomicznym, księgowym i
podatkowym. Stale współpracuję z 8 firmami o istotnych rozmiarach działalności, dla których
oprócz bieżącej działalności doradczo usługowej realizowałem również obsługę projektów
realizowanych z zakresu programów pomocowych finansowanych ze środków Unii
Europejskiej.
W okresie zatrudnienia stale uzupełniałem swoje wykształcenie, kończąc szereg studiów
podyplomowych, kursów i szkoleń. Do najważniejszych z nich należały:
- Podyplomowe studia - Prawa Podatkowego na Uniwersytecie im. M. Kopernika w Toruniu.
- Podyplomowe studia Rachunkowości i Finansów na Uniwersytecie Gdańskim.
- Podyplomowe Studia Prawa Handlowego na Uniwersytecie Gdańskim.
Łącząc uzyskane doświadczenie zawodowe z zainteresowaniami osobistymi oraz dążeniem
do stałego uzupełniania wiedzy i zamiarem podjęcia pracy naukowej, podjąłem współpracę z
Wydziałem Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej. W 1995 r. rozpocząłem
współpracę od zajęć na studiach podyplomowych, początkowo w ramach Podyplomowego
Studium Prawno Menedżerskiego, następnie Francusko-Polskich Studiach w Dziedzinie
Finansów a w następnym okresie na podyplomowych studiach rachunkowości i finansów,
oraz kilku innych. W 2000 r. otwarty został mój przewód doktorski na Wydziale Zarządzania
i Ekonomii Politechniki Gdańskiej.
Pracę doktorską zatytułowaną: Wynik finansowy a
dochód do opodatkowania w świetle obowiązujących przepisów w Polsce w okresie
transformacji systemowej, obroniłem w dniu 7 maja 2003 r. uzyskując stopień naukowy
doktora ekonomii. Recenzentami w przewodzie doktorskim byli: P. Prof. dr hab. Teresa
Martyniuk oraz P. Prof. dr hab. Franciszek Bławat. Promotorem pracy była P. dr. hab. Ewa
Grzegorzewska- Mischka, prof. nadzw. Politechniki Gdańskiej. Od 2003 r. zostałem
zatrudniony na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej, początkowo na
stanowisku wykładowcy, a po uzyskaniu stopnia doktora na stanowisku adiunkta.
2. Zainteresowania i osiągnięcia w działalności naukowo- dydaktycznej
Zainteresowanie pracą naukową miało swój początek w okresie zatrudnienia w Ośrodku
Badawczo Rozwojowym „ Meprozet ” w latach 1980 – 1989. Zainteresowałem się wówczas
zupełnie nowatorskim tematem związanym z opracowaniem metod szacowania skutków
ekonomicznych korozji w technice rolniczej. Wynikiem tych prac było 5 artykułów i
referatów konferencyjnych. Brałem również udział w Międzynarodowych Konferencjach
2
m.in. we Lwowie i w Warnie, prezentując wyniki przeprowadzonych w w/w zakresie badań.
Prace badawcze w tym okresie prowadziłem równolegle z pełnieniem funkcji dyrektora ds.
finansów Ośrodka, co nie pozostaje bez znaczenia dla charakterystyki dalszych zainteresowań
badawczych. W trakcie całej pracy zawodowej (poza uczelnią) zajmowałem się praktycznymi
zagadnieniami ekonomiki przedsiębiorstw, a w szczególności rachunkowością podmiotów
gospodarczych ich opodatkowaniem oraz analizą ekonomiczną. W 1995 r. rozpocząłem
współpracę z uczelniami trójmiasta. Wykorzystując moje długoletnie doświadczenie
zawodowe zwrócono się do mnie z propozycją prowadzenia wykładów na studiach
podyplomowych. Dotyczyły one przede wszystkim zagadnień konstrukcji polskiego sytemu
podatkowego
i
zasad
opodatkowywania
przedsiębiorców
oraz
rachunkowości
i
rachunkowości zarządczej. Te zajęcia spowodowały rozwój moich zainteresowań idących w
kierunku naukowej weryfikacji istniejących rozwiązań prawno – podatkowych z moimi
praktycznymi, zawodowymi doświadczeniami jak i ocenami innych przedsiębiorców. W
pierwszym okresie aktywności naukowej zainteresowałem się zagadnieniami zmian w
konstrukcji polskiego systemu podatkowego w okresie transformacji systemowej. Nowy
system gospodarczy wymagał podstawowych zmian w systemie podatków i opłat,
dotyczących
zarówno
zasad
wymiarowych
(przejście
z
metody
wymiarowej
na
samoobliczanie), ale przede wszystkim dostosowania konstrukcji podatków bezpośrednich do
nowych warunków gospodarczych a podatków pośrednich również do wymogów
wynikających z procesu akcesji do Unii Europejskiej. Nastąpiło również istotne zwiększenie
zainteresowania przedsiębiorców sprawami podatkowymi oraz szybki wzrost liczby nowo
powstających podmiotów. To spowodowało, że prowadziłem w tym okresie szereg szkoleń z
tego zakresu. W tym czasie opublikowałem 8 artykułów dotyczących zagadnień związanych
ze zmianami w konstrukcji polskiego systemu podatkowego, odpowiedzialnością podatkową
przedsiębiorców, nową konstrukcją kosztów podatkowo uznawanych i istotą ich związku z
przychodami oraz nowymi dla polskich przedsiębiorców konstrukcjami cywilnoprawnymi,
jak np. umowy leasingowe, samozatrudnienie czy kontrakty menedżerskie i ich następstwami
podatkowymi. Okres drugi mych zainteresowań badawczych związany był z problematyką
różnic i ich skutków, w ustalaniu wyniku rachunkowego oraz podstawy opodatkowania
podatkiem dochodowym. Różne cele, jakie wyznaczają przepisy ustawy o rachunkowości
oraz zasady prawa podatkowego w zakresie opodatkowywania dochodów powodowały i
nadal powodują, że problem naliczania tej samej, z punktu widzenia przedsiębiorców
kategorii (tj. wyniku finansowego przedsiębiorstwa) na podstawie przepisów należących do
3
dwóch grup prawa gospodarczego, jest dla nich bardzo trudnym, nieakceptowalnym i zbędnie
skomplikowanym zagadnieniem. Skutki tych różnic nadal są stale zaliczane przez
przedsiębiorców do podstawowych barier rozwoju przedsiębiorczości i tworzą istotną barierę
dla rozwoju przedsiębiorczości. Prowadzone w tym zakresie badania stały się podstawą do
przygotowania rozprawy doktorskiej, której przedmiotem były zagadnienia: zakresu różnic,
przyczyn ich powstania i ewolucji, zasadności przyjmowanych rozwiązań, a nade wszystko
negatywnych skutków dla przedsiębiorców i polskiej przedsiębiorczości, wynikających z
różnic pomiędzy wynikiem finansowym a dochodem do opodatkowania w Polsce w okresie
transformacji systemowej. Wyniki przeprowadzonych w tym zakresie badań pozwoliły na
opublikowanie kilku artykułów oraz jednej z pierwszych w Polsce, w tym okresie monografii,
kompleksowo odnoszących się do tej problematyki. W 2003 r. opublikowałem książkę –
Wynik bilansowy a dochód do opodatkowania w okresie transformacji systemowej. [Scientific
Publishing Group, Gdańsk 2003, s 193]. Książka ta stała się podręcznikiem z zakresu
zagadnień rachunkowości podatkowej- nowej dziedziny rachunkowości rozwijającej się w
tym okresie.
Doświadczenie, jakie w tym okresie zdobyłem, powiązane z wiedzą, jaką
posiadałem, wynikającą z doświadczeń w kierowaniu podmiotami gospodarczymi, pozwoliły
na sformułowanie autorskiego zakresu przedmiotu pn. rachunkowość podatkowa, który z
powodzeniem realizuję do dnia dzisiejszego. Rozwijając prace z zakresu wpływu polskiego
systemu podatkowego na działalności przedsiębiorców i kierunki rozwoju przedsiębiorczości
skupiałem się na wybranych problemach, stanowiących dla tego środowiska tematykę
najbardziej istotną oraz najbardziej kontrowersyjną. Najistotniejszymi publikacjami z tego
okresu były:

Wyrzykowski W., Kroplewski R., Opodatkowanie menedżerów – granice prawa, granice
ryzyka, Scientific Publishing Group, 2004.

Wyrzykowski W., Działalność wykonywana osobiście- aspekty podatkowe, [w]:
Przedsiębiorca w otoczeniu prawnym i społecznym, pod redakcja E. Grzegorzewskiej Mischka, Politechnika Gdańska 2004.

Wyrzykowski W., Ocena zmian dokonanych w przepisach prawa podatkowego – ustawą
o swobodzie działalności gospodarczej, Politechnika Gdańska, Wydział Zarzadzania i
Ekonomii, Prace Naukowe Katedry Ekonomii i Zarzadzania Przedsiębiorstwem, tom III,
2004.
4

Wyrzykowski W., Uprzednie porozumienia cenowe, jako narzędzie w sprawach
porozumień w zakresie ustalania cen transakcyjnych, [w]: Skutki integracji Polski z UE wybrane zagadnienia, pod redakcją Grzegorzewskiej- Mischka, VM Group 2005.

Wyrzykowski W., Metody eliminacji podwójnego opodatkowania dochodów z pracy
najemnej uzyskiwanych poza granicami kraju, [w]: Społeczne i polityczne aspekty
globalizacji, pod redakcją B. Garbacika, Politechnika Gdańska, Wydział Zarządzania i
Ekonomii, 2006.
W okresie po 2000 r w Polsce następował dynamiczny rozwój mikro i małej
przedsiębiorczości. To spowodowało ukierunkowanie mych zainteresowań badawczych na
obszary podatkowych uwarunkowań rozwoju przedsiębiorczości. Szczególnym obszarem
zainteresowania w tych działaniach był związek systemu podatkowego z rozwojem
przedsiębiorczości oraz jego wpływ na wzrost gospodarczy, ale dotyczył on również
wybranych problemów i aspektów działalności przedsiębiorców i skutków podatkowych,
jakie mogą one wywoływać. Skoncentrowałem się na zagadnieniach związku rozwiązań
prawnych opodatkowania przedsiębiorców z zakresem poziomu wolności gospodarczej w
Polsce. Dokonywałem ich analizy oraz porównań z rozwiązaniami innych krajów
europejskich. Realizowane prace badawcze nie skupiały się wyłącznie na ocenie samych
skutków działań przedsiębiorców, ale również formułowaniu wskazówek, co do możliwości
świadomego wyboru metod takich działania i przewidywania ich skutków podatkowych.
Rozpocząłem badania nad zagadnieniami strategii podatkowej przedsiębiorców. Do
najistotniejszych publikacji w tym okresie zaliczam:
 Wyrzykowski W., Podatki w Polsce – zarys wykładu, Oficyna Wydawnicza BookmarketVM Media Sp. z o.o. VM Group Sp. k., 2008.
 Wyrzykowski W., Podatkowe uwarunkowania przedsiębiorczości w Polsce [w]:
Uwarunkowania realizacji celów Strategii Lizbońskiej w polskiej gospodarce, opracowanie
zbiorowe pod redakcją J. Bielińskiego i M. Czerwińskiej, Ośrodek Doradztwa i
Doskonalenia Kadr, 2007.
 Wyrzykowski W., Grzegorzewska-Mischka E., The basic barriers to the development of
entrepreneurship in Poland, [w]: Corporate Moral Responsibility and Social Integrity;
Gdańsk University of Technology. Faculty of Management and Economics, Ural Branch of
Russian Academy of Sciences. Institute of Economics. - Gdańsk University of Technology,
2007.
5
 Wyrzykowski
W.,
Podatkowe
aspekty
przekształcenia
spółki
z
ograniczoną
odpowiedzialnością w spółkę komandytową, Pieniądze i Więź, Nr 3/2007.
 Wyrzykowski W., Grzegorzewska- Mischka, E., Entrepreneurship In Poland, Oficyna
Wydawnicza Bookmarket – VM Media Sp. z o.o. VM Group Sp. k. 2009.
 Wyrzykowski W., Problemy bezpieczeństwa podatkowego przedsiębiorców, [w]: Sytuacja
polskiego przedsiębiorcy po wejściu Polski do UE, pod redakcją E. Grzegorzewskiej Mischka, Scientific Publishing Group, 2006.
Do daninowych obciążeń, które kształtują zachowania przedsiębiorców oraz stanowią istotną
barierę w rozwoju przedsiębiorczości zalicza się pozapłacowe obciążenia kosztów pracy. Ta
tematyka stanowiła kolejny przedmiot moich zainteresowań badawczych Ich wyniki
zawarłem m.in. w niżej zaprezentowanych publikacjach:
 Wyrzykowski W., Istota i rola „klina podatkowego” w kształtowaniu racjonalnego
systemu zatrudniania, [w]: Kapitał intelektualny w realizacji celów Strategii Lizbońskiej,
opracowanie zbiorowe pod redakcja J. Bielińskiego, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu
Gdańskiego, 2007.
 Wyrzykowski W., Influence of Labour cost on business Dynamics and the lowering of
unemployment”, CERS: 2nd Central European Conference in Regional Science, October
10–13, 2007, Nový Smokovec –Slovak Republic. 2007
Zmiana polskiego systemu podatkowego, wymuszona potrzebą wymogów transformacji
zbiegła się z koniecznością włączenia się Polski do procesów harmonizacji podatków, w
ramach Unii Europejskiej. Analizując pozycję polskiego przedsiębiorcy na tle rozwiązań
prawnych krajów Unii Europejskiej należało dokonać analizy w kontekście rozwiązań
podatkowych. To spowodowało, że zakres moich zainteresowań badawczych został
rozszerzony również o te aspekty. W głównej mierze moje prace w tym okresie dotyczyły
zagadnień związanych z oceną, w jaki sposób i w jakim zakresie polski system podatkowy
musiał być przekonstruowany, tak, aby mógł spełnić wymogi unijne w obszarach
harmonizowanych i w jaki sposób wpływało to i nadal wpływa na działania przedsiębiorców.
Objęły one również zagadnienia związane z zakresem rosnącej konkurencji podatkowej
wynikającej z braku procesów harmonizujących podatki bezpośrednie, oraz oceny na ile
stanowi to szansę a na ile zagrożenie dla rozwoju polskiej przedsiębiorczości. Ich wynikiem
były m.in. realizacja projektu badawczego 1H02C 103 29, umowa nr 0277/H02/2005/29,
finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyki pt. Ocena sytuacji polskiego
6
przedsiębiorcy po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Wyniki przeprowadzonych badań były
również przedmiotem odrębnej, zbiorowej monografii pod tytułem – Sytuacja polskiego
przedsiębiorcy po wejściu Polski do UE, pod redakcją E. Grzegorzewskiej-Mischka, wydanej
w 2006 r.
Badania nad związkami opodatkowania z poziomem wolności gospodarczej i rozwojem
przedsiębiorczości kontynuowałem w dalszym zakresie. Skupiały się one zarówno na ocenie
tych zależności w skali makro, jak i na analizie wybranych zagadnień, związanych z
prowadzeniem przedsiębiorstwa Do najistotniejszych publikacji zrealizowanych w tym
okresie zaliczam:

Wyrzykowski W., Grzegorzewska- Mischka, E.,
Przedsiębiorczość, przedsiębiorca,
przedsiębiorstwo, Gdańsk, Oficyna Wydawnicza Bookmarket- VM Media Sp z. o.o. VM
Group Sp. k., 2009.

Wyrzykowski W., Business freedom as a precondition for development of enterprise.
[w]: Meeting global challenges. Working Papers Institute of International Business
University of Gdańsk 2008.

Wyrzykowski W., Depreciation – Underestimated tax optimisation tool, [w]: Corporate
Moral Responsibility and Social Integrity; Gdańsk University of Technology. Faculty of
Management and Economics, Ural Branch of Russian Academy of Sciences. Institute of
Economics.

Wyrzykowski W., Zryczałtowane formy opodatkowania - stymulacją rozwoju
przedsiębiorczości”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Ekonomiczne
problemu usług, 2009.

Wyrzykowski W. Optymalizacja wyboru formy opodatkowania indywidualnej praktyki
medycznej, Forum Medycyny Rodzinnej, numer 3 tom 4, Via Medica, 2010.
W 2010 roku współpracowałem z zespołem realizującym, finansowany ze środków wsparcia
unijnego projekt badawczy: EURO 2012 – szanse i zagrożenia dla Pomorza. (Nr wniosku:
WND-POKL.08.01.02-22-16/08). Jego wynikiem było opublikowanie monografii pod
tytułem: Partnerstwo Publiczno-prywatne w kontekście Euro 2012, w której byłem autorem
rozdziału – Ocena PPP, jako formy współpracy sektora publicznego i prywatnego - zalety,
wady i bariery rozwoju, oraz współautorem rozdziału – Partnerstwo publiczno-prawne w
ocenie potencjalnych partnerów tej współpracy – badania i prezentacja wyników,
7
W tym samym okresie kontynuowałem zainteresowania w zakresie zróżnicowania wyniku
podatkowego i wyniku bilansowego u przedsiębiorców. Ich efektem będzie wydana we
wrześniu 2013 r. przez PWE monografia: Rachunkowość w rozliczeniach podatkowych, pod
redakcja naukową T. Martyniuk, w której jestem autorem 3 rozdziałów o łącznej objętości
160 stron.
Na mój dorobek naukowy składa się 44 pozycje opublikowane po uzyskaniu doktoratu, w tym
5 samodzielnych monografii i 3 w których byłem współautorem. Główny nurt moich
zainteresowań naukowych obejmuje: przedsiębiorczość, opodatkowanie przedsiębiorców oraz
rachunkowość podatkową.
3. Działalność dydaktyczna
W dotychczasowej pracy dydaktycznej prowadziłem wykłady i ćwiczenia na studiach
stacjonarnych, niestacjonarnych oraz podyplomowych z takich przedmiotów jak: prawo
podatkowe krajów Unii Europejskiej, prawo przedsiębiorcy, przedsiębiorczość w krajach Unii
Europejskiej, rachunkowość podatkowa, podatki w przedsiębiorstwie i innych.
Jestem wykładowcą m.in. na studiach podyplomowych: Rachunkowości i Finansów, PrawnoMenedżerskich, Menedżerów Sprzedaży, Kadr i Płac, Audytu Wewnętrznego i innych.
Wszystkie wykładane przedmioty realizowane sa nas podstawie autorskich, nowych
programów. W okresie ostatnich dziesięciu lat realizowałem również wykłady na Wydziale
Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego oraz w Sopockiej Szkole Wyższej.
W okresie pracy na Wydziale Zarzadzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej byłem
promotorem 68 prac magisterskich oraz recenzentem kilkudziesięciu prac.
Przez kilka lat prowadziłem zajęcia w ramach tzw. firmy symulacyjnej. Od 5 lat
systematycznie prowadzę semestralne zajęcia z zakresu ABC przedsiębiorczości, cieszące się
dużym zainteresowaniem, na których liczba uczestników w ostatnich 3 edycjach przekraczała
200 osób. Poziom merytoryczny oraz metody prowadzenia zajęć są wysoko oceniane przez
przełożonych i studentów, co znajduje swój wyraz w ocenach ankietowych oraz w 6
nagrodach Rektora Politechniki Gdańskiej.
Dla każdego z prowadzonych przedmiotów
opracowane są ogólnie dostępne, stale aktualizowane skrypty w postaci elektronicznej
zawierające od 100 do 300 slajdów. Opublikowane przeze mnie monografie pt. Księgi,
ewidencje
i
rejestry
podatkowe
małych
przedsiębiorców,
oraz
Przedsiębiorczość,
przedsiębiorca, przedsiębiorstwo, wielokrotnie wykorzystywane były, jako podręczniki
zarówno akademickie jak i wykorzystywane w innych formach szkoleń.
8
4. Nagrody naukowe.
W okresie pracy na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej byłem
kilkakrotnie nagradzany wyróżnieniami i nagrodami Rektora.
1.Indywidualna nagroda Rektora II stopnia za osiągnięcia naukowe – 2004 r.
2.Indywidualna nagroda Rektora III stopnia za osiągnięcia dydaktyczne – 2005/2006 r.
3.Zespołowa nagroda Rektora II stopnia za osiągnięcia naukowe – 2007 r.
4.Indywidualna nagroda Rektora II stopnia za osiągnięcia dydaktyczne- 2009 r.
5. Zespołowa nagroda Rektora za osiągnięcia naukowe 2010 r.
6. Indywidualna nagroda Rektora III stopnia za osiągnięcia naukowe- 2011 r.
5. Charakterystyka rozprawy habilitacyjnej
Rozprawa habilitacyjna pt. Podatkowe uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w
Polsce, jest jedną z nielicznych monografii, jakie pojawiły się na polskim rynku
wydawniczym, która w kompleksowy sposób opisuje wpływ obowiązującego systemu
podatkowego na rozwój przedsiębiorczości i wzrost gospodarczy. Temat wpływu źle
skonstruowanego systemu podatków i opłat na ograniczenia w rozwoju przedsiębiorczości,
oraz barier, jakie w prowadzeniu działalności gospodarczej podatki stwarzają, jest
powszechnie znany, ale zazwyczaj był i jest opisywany powierzchownie, wybiórczo i w
sposób prezentujący standardową jego ocenę – podatki zawsze przeszkadzają w prowadzeniu
działalności gospodarczej i szkodzą rozwojowi przedsiębiorstw. Prezentowane opinie
najczęściej ograniczają się jedynie do ogólnej krytyki przyjmowanych rozwiązań, bez
uwzględnienia głębszej analizy zależności przyczynowo – skutkowej. Jednak głębsza analiza
tematu pokazuje, że powielane opinie są często zbyt ogólne, nie koniecznie zgodne z prawdą,
a rzeczywiste zależności pomiędzy systemem podatkowym a rozwojem przedsiębiorczości są
stosunkowo słabo zbadane. Żyjemy w bardzo interesującym okresie dla gospodarki światowej
i co oczywiste polskiej, charakteryzującej się dynamicznymi zmianami. W okresie ostatnich
trzydziestu lat istotnie ścierały się poglądy na temat ekonomicznych koncepcji roli państwa i
jego ingerencji w procesy gospodarcze, skali polityki interwencyjnej oraz zasadności
wykorzystywania
narzędzi do stymulowania
przedsiębiorczością,
w tym narzędzi
podatkowych. Okres ten charakteryzował się również istotnymi zmianami strukturalnymi.
Zmniejszyła się rola dużych przedsiębiorstw i nastąpił renesans małej i średniej
przedsiębiorczości,
oraz
najbardziej
dynamiczny
rozwój
mikroprzedsiębiorczości.
Szczególnie w Polsce, po zmianach okresu transformacji znaczenie przedsiębiorczości oraz
9
człowieka przedsiębiorczego, uległo radykalnej zmianie. W kraju, w którym przez okres
blisko 50 lat przedsiębiorczość kojarzona była albo z „działalnością podejrzaną” lub
utożsamiana była wyłącznie ze sposobem zachowania się, w sytuacji niedostatków
rynkowych i zapewnienia większego od innych dostępu do zasobów konsumpcyjnych, w
zasadzie od początku zmuszeni byliśmy do zbudowania nowych zasad realizacji
przedsiębiorczości oraz wzorców zachowań przedsiębiorczych. Musieliśmy również stworzyć
nowe prawo dostosowane do warunków gospodarki rynkowej.
Budowanie gospodarki rynkowej wiązało się nierozerwalnie z tworzeniem warunków dla
wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. Społeczne i ekonomiczne przemiany w
gospodarce światowej, transformacja systemowa w Polsce, przystąpienie do struktur unijnych
oraz rozwijanie instytucji i idei przedsiębiorczości w zasadzie „od zera” w Polsce, powodują,
że szeroko rozumiana przedsiębiorczość, a przedsiębiorczość gospodarcza w szczególności,
są szczególnie ważne.
Przedsiębiorczość gospodarcza jest, bowiem podstawowym
czynnikiem wzrostu aktywności gospodarczej w każdym kraju. Stanowi również podstawowe
źródło dochodów podatkowych, pozwalających na realizację świadczeń publicznych,
zapewnianych przez państwo.
Polska gospodarka, istotnie ograniczona kapitałowo, musi siłą rzeczy ukierunkować się na
wykorzystanie innych dostępnych instrumentów polityki gospodarczej, wśród których
najważniejszą rolę odgrywają podatki, w tym w szczególności dotyczące opodatkowania
dochodów przedsiębiorstw. Warunki realizacji przedsiębiorczości są elementem i narzędziem
międzynarodowej gry konkurencyjnej, w której na poziomie Unii Europejskiej istotnie
wykorzystywane są te obszary podatków, które nie podlegają procesom harmonizacji. Należą
do nich właśnie podatki dochodowe. Zatem ich konstrukcja może powodować, że polski
ustawodawca albo stworzy obszar gospodarczy charakteryzujący się korzystnymi warunkami
do rozwoju przedsiębiorczości, nie tylko dla własnych obywateli, ale również przyciągające
obcych inwestorów, albo oferując niedogodne warunki, zniechęci do podejmowania takich
działań.
Warunki prawne prowadzenia działalności są jednym z wielu czynników i zjawisk
makrootoczenia, oddziałujących na zachowania przedsiębiorców. Istotną częścią tych
warunków jest system podatkowy, który powinien spełniać, w jak największym stopniu
oczekiwania przedsiębiorców i państwa. Problematyka opodatkowania, zasad konstrukcji
systemu podatkowego i wysokości pobieranych danin wywołuje i zawsze będzie wywoływać
wiele kontrowersji. Jak pokazuje praktyka oraz dotychczasowe doświadczenia, nie ma
10
idealnych i powszechnie akceptowanych rozwiązań podatkowych. Jednak uznana jest opinia,
że doskonalenie systemu podatkowego nie polega wyłącznie na opracowaniu stałych,
niezamienialnych norm podatkowych, spełniających wyłącznie postulaty trwałości i jasności,
które to cechy są bardzo ważnym elementem akceptowalności systemu. Oczekiwania
społeczne są zdecydowanie dalej idące. Oprócz technicznych elementów konstrukcji systemu,
ograniczonego i akceptowanego poziomu fiskalizmu, wymaga się przede wszystkim tego, aby
stymulował on swymi rozwiązaniami przedsiębiorców do aktywności gospodarczej,
zapewniał im satysfakcję finansową, gwarantował poprzez jego akceptowalność szczelność
systemu podatkowego oraz zapewniał spełnienie funkcji fiskalnych, gwarantujących stabilne
dochody państwa. Procesy transformacji systemowej w Polsce podporządkowane wdrożeniu
gospodarki rynkowej i nowego porządku demokratycznego stwarzały wyjątkową sytuację do
przeprowadzenia również reformy podatkowej. W związku z tym oczekiwania środowiska
przedsiębiorców wobec nowego ładu podatkowego były i są nadal bardzo duże,
zdecydowanie
wykraczające
poza
spełnianie
doktrynalnych
funkcji
fiskalnych
i
redystrybucyjnych. Oczekuje się od systemu podatkowego wykorzystania coraz bardziej
zbadanych
funkcji
pozafiskalnych,
głównie
stymulacyjnych
oraz
wzmacniających
przedsiębiorców w tak trudnym i stale nowym dla nich okresie.
Podstawowym celem rozprawy jest zbadanie i przeanalizowanie wpływu podatkowych
uwarunkowań na rozwój lub ograniczanie przedsiębiorczości. Zrealizowanie wyznaczonego
celu
dokonano
przede
wszystkim,
poprzez
identyfikację
rozwiązań
podatkowych
sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości, oraz tych, które szkodzą przedsiębiorcom.
Posługując się metodami ilościowo – wartościowymi podjęto w pracy próbę kompleksowego
wykazania, jakie z rozwiązań stanowią barierę dla idei przedsiębiorczości, a jakie mogą stać
się bodźcami do stymulacji jej rozwoju. Drugim istotnym celem monografii jest ocena tego,
na ile dokonane w okresie transformacji systemowej zmiany w polskim systemie
podatkowym oraz osiągnięte rezultaty spełniły postulaty przedsiębiorców. Jest też nim
wskazanie metod i zakresu możliwości wpływania samych przedsiębiorców na optymalizację
obciążeń podatkowych w przedsiębiorstwach.
Wkładem własnym autora w rozwój nauki ekonomii jest uporządkowanie wiedzy na
temat wpływu systemu podatkowego na zachowania przedsiębiorców oraz na warunki
sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości. Jest też nim dokonanie podsumowania dokonań w
procesie zmian polskiego systemu podatkowego w okresie transformacji oraz sformułowanie
11
oceny zasadności podejmowania dalszych konsekwentnych zmian w tym systemie, poprzez
wykorzystywanie przynależnych podatkom funkcji – przede wszystkim stymulacyjnych.
Wkład obejmuje również wskazanie tych obszarów gospodarki, w których powinny być
szerzej wykorzystane, niedoceniane w Polsce funkcje stymulacyjne podatków oraz
dozwolonych prawem obszarów realizacji strategii podatkowej przedsiębiorców z
uwzględnieniem procesów optymalizujących wysokość zobowiązań podatkowych. Każdy z
rozdziałów pracy, jak również i zakończenie zawiera sugerowane postulaty i proponowane
rozwiązania, które wynikają zarówno z wyników prowadzonych badań, jak i wieloletniego
doświadczenia autora, jako aktywnego przedsiębiorcy.
Wyznaczone cele badawcze i poznawcze wyznaczyły podstawowe obszary analizy. Są nimi:
- Ocena poziomu swobody gospodarczej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem
obowiązującego systemu opodatkowania przedsiębiorców, jako elementu konstruującego
poziom rozwoju przedsiębiorczości w Polsce oraz warunków takiemu rozwojowi
sprzyjających.
- Analiza zakresu ewolucji systemu opodatkowania przedsiębiorców w okresie transformacji i
ocena osiągniętego poziomu rozwiązań systemowych, ich kompletności oraz stopnia
akceptowalności przez środowisko przedsiębiorców.
- Zbadanie wpływu określonych podatkowych uwarunkowań na rozwój przedsiębiorczości i
wybrane elementy gospodarki, przy zastosowaniu odpowiednich metod ilościowojakościowych.
- Ocena wpływu nieracjonalnie skonstruowanego, nieakceptowalnego i nadmiernie fiskalnego
systemu podatkowego na negatywne zjawiska gospodarcze jak np. bezrobocie, szarą strefę
gospodarczą, ograniczenie wzrostu gospodarczego oraz wpływ właściwie skonstruowanego
systemu
opodatkowania
przedsiębiorców
na
zjawiska,
sprzyjające
rozwojowi
gospodarczemu.
- Ocena rzeczywistego poziomu edukacji podatkowej przedsiębiorców, oraz poczucia ich
bezpieczeństwa
podatkowego.
Analiza
zakresu
świadomej
strategii
podatkowej
przedsiębiorców i możliwości zastosowania wybranych metod tej strategii w praktyce.
Praca ma zarówno charakter teoretyczny, jak i empiryczny. W części teoretycznej
dokonano analizy pojęć: przedsiębiorczości, wolności gospodarczej, strategii podatkowej oraz
dokonano oceny wpływu systemu podatkowego na podstawowe elementy kształtujące wzrost
gospodarczy. Przeprowadzono analizę konstrukcji racjonalnego i nieracjonalnego systemu
opodatkowania oraz ewolucji polskiego systemu podatkowego w okresie po 1992 r., gdyż rok
12
ten uważa się za początek przebudowy polskiego systemu podatkowego i przystosowania go
do nowych warunków ekonomiczno-społecznych. Zaprezentowano i poddano analizie
teoretyczne zasady poboru podatków, ze szczególnym uwzględnieniem podatków
dochodowych od przedsiębiorców. Oceniono założenia funkcji podatków i ich wpływu na
przedsiębiorczość oraz ich znaczenia, jako narzędzi antycyklicznej polityki fiskalnej.
Zaprezentowano podstawowe etapy ewolucji polskiego systemu podatkowego w okresie
transformacji systemowej, zmiany realizujące wymogi procesów akcesyjnych oraz istotę i
skutki międzynarodowej konkurencji podatkowej, wynikającej m.in. z braku działań
harmonizujących podatki bezpośrednie.
W części empirycznej dokonano analizy kierunków rozwoju przedsiębiorczości w Polsce,
oceny poziomu wolności gospodarczej na tle innych krajów UE oraz oceny wpływu
elementów systemu podatkowego na rozwój przedsiębiorczości i podstawowych procesów
kształtujących wzrost gospodarczy. Zaprezentowano ocenę systemu podatkowego w opinii
przedsiębiorców, wskazano silne i słabe punkty polskiego systemu opodatkowania
przedsiębiorców, określono podstawowe kierunki i zadania w ewolucji systemu.
Przedstawiono
również
cele
i
metody
optymalizacji
ciężaru
podatkowego
w
przedsiębiorstwach. Aby osiągnąć założone cele pracy i zweryfikować postawione hipotezy
zastosowano metodę opisową, opartą w głównej mierze na studiach literatury z zakresu
ekonomii oraz teorii i praktyki opodatkowywania przedsiębiorców. Następnie dokonano
przeglądu założeń teorii wpływu systemów podatkowych na podstawowe elementy
konstrukcji gospodarki i determinanty jej wzrostu. Poddano krytycznej analizie prawno podatkowe rozwiązania wdrażane w okresie transformacji przez polskiego ustawodawcę,
konfrontując je z wynikami badań oraz opiniami samych przedsiębiorców. Przeprowadzono
liczne analizy porównawcze i dokonano oceny zależności przyczynowo - skutkowej,
oceniając, jakość oraz zakres wpływu poszczególnych rozwiązań podatkowych na
zachowania przedsiębiorców, warunkujące rozwój lub wpływające na ograniczanie
przedsiębiorczości. Takie ujęcie problematyki powoduje, że monografia obejmuje zarówno
aspekty makroekonomiczne roli i znaczenia systemu podatkowego w kształtowaniu
podstawowych wskaźników gospodarczych, jak i mikroekonomiczne odnoszące się do
wpływu tego systemu na zachowania poszczególnych przedsiębiorców, bądź ich grup.
Mając na względzie przedstawione problemy badawcze sformułowano hipotezy
niniejszej pracy.
13
Hipotezą główną jest stwierdzenie, że konstruowany system podatkowy powinien być
odpowiednio wykorzystany do stymulacji rozwoju przedsiębiorczości. Może się to
zrealizować jedynie poprzez wykorzystywanie, innych niż fiskalne, funkcji podatków.
Współczesny rozwój gospodarczy wymaga zmian dostosowujących rozwiązania prawno podatkowe do zmieniających się wymagań rynkowych i stwarzania bardziej sprzyjających
rozwojowi przedsiębiorczości warunków.
Hipoteza główna była podstawą do sformułowania hipotez pomocniczych, które są
następujące;
1. W okresie transformacji polskiego systemu podatkowego, tj. od 1989 r. dokonano w
Polsce wielu zmian, jednak w stopniu niewystarczającym w stosunku do zmian
dokonywanych w innych krajach UE. To skutkuje obecnie tym, że Polska traci pozycję
konkurencyjną wobec innych gospodarek. Ewolucja konstrukcji podatkowych w zbyt
małym stopniu koncentrowała się na zmianach wykorzystujących podatki, jako
determinanty
wzrostu
gospodarczego
i
narzędzi
stymulowania
rozwojem
przedsiębiorczości.
2. Nadmierny fiskalizm jest ważną przyczyną osłabiania wzrostu gospodarczego, którego
podstawowym warunkiem jest rozwój przedsiębiorczości i wrastająca liczba podmiotów
działalność gospodarcza realizujących. W Polsce mamy do czynienia ze zbyt wysokim
poziomem fiskalizmu i źle skonstruowanymi zasadami poboru podatków wobec
przedsiębiorców.
3. Ocena poziomu wolności gospodarczej, którą budują prawne elementy otoczenia
przedsiębiorców – jest w Polsce w porównaniu z innym krajami UE niekorzystna. Obok
potrzeby stałej modernizacji rozwiązań prawo - podatkowych, które są elementem całego
otoczenia prawnego przedsiębiorców, zmian wymagają w Polsce również akty prawne
regulujące działalność gospodarczą.
4. Niedoskonałe rozwiązania systemu podatkowego bezpośrednio wpływają negatywnie na
podstawowe wskaźniki oceny gospodarki, jak: wartość wzrostu gospodarczego, wskaźniki
bezrobocia i aktywności zawodowej społeczeństwa, szarą strefę gospodarczą, ograniczanie
innowacyjność i postępu a w konsekwencji na spadek dobrobytu społeczeństwa.
5. Podatki mogą spełniać różne funkcje. W Polsce jednak zdecydowanie nie jest
wykorzystywana funkcja stymulacyjna. Nakłanianie przedsiębiorców do odpowiednich
gospodarczo zachowań, poprzez stanowione prawo i rozwiązania materialno – prawne
powoduje zwiększenie efektywności i wydajności podatkowej oraz wpływa na sposób
14
postrzegania państwa i jego organów, jako instytucji sprzyjających rozwojowi
przedsiębiorczości. To zwiększa zainteresowanie rozwojem przedsiębiorczości.
6. W Polsce podatki są w zbyt małym, stopniu wykorzystywane, jako czynnik stabilizujący
koniunkturę gospodarczą i nie realizują funkcji przynależnych automatycznym
stabilizatorom koniunktury. Zbyt mało są również zbadane rzeczywiste relacje pomiędzy
ich konstrukcją a wpływem na wskaźniki gospodarcze.
7. Źle skonstruowane normy prawa podatkowego powodują brak poczucia bezpieczeństwa
podatkowego wśród przedsiębiorców. Granicę pomiędzy działaniami akceptowanymi
przez ustawodawcę i działaniami mających charakter przestępstwa podatkowego dzieli
bardzo wąska, praktycznie najczęściej niezauważalna granica.
8. Polscy przedsiębiorcy w zbyt małym zakresie podejmują działania świadomie
zmniejszające ich ciężar podatkowy. Przedsiębiorcy posiadają niewystarczająca wiedzę,
która nie pozwala im na podejmowanie w odpowiednim zakresie działań zmniejszających
obciążenia podatkowe w przedsiębiorstwach. Potrzebna jest edukacja w tym zakresie oraz
popularyzacja bezpiecznych modeli zachowań.
Praca składa się z pięciu rozdziałów. Rozdział pierwszy, mający charakter teoretyczny,
poświęcono analizie istoty przedsiębiorczości i przedsiębiorcy oraz historycznej ewolucji tych
pojęć. Zostały w nim zaprezentowane warunki realizacji wolności gospodarczej w
nowoczesnej gospodarce oraz elementy kształtujące zakres swobody przedsiębiorczości.
Dokonano tego z uwzględnieniem podstawowych działania w Unii Europejskiej na rzecz
ochrony i rozwoju przedsiębiorczości oraz oceny stopnia ich adaptacji do polskiego prawa
gospodarczego. W rozdziale tym zaprezentowano główne nurty w doktrynie odnoszącej się
do roli podatków i zasad ich kształtowania. Przeprowadzona analiza wykazała, że
ustawodawca nie może ograniczać się jedynie do zapewnienia swobody gospodarowania.
Aktywna rola państwa powinna
polegać
na tworzeniu
sprzyjających
rozwojowi
gospodarczemu warunków, wyznaczających obszar ekonomicznego pojmowania wolności
gospodarczej, jak np. przyjazne prawodawstwo gospodarcze, niefiskalna polityka podatkowa,
stabilna polityka finansowa i monetarna, czy gwarancje i bezpieczeństwo obrotu prawnego.
Wykazano jak ważną rolę mogą pełnić podatki w procesach stabilizujący wahania
gospodarcze oraz w jakim zakresie mogą być wykorzystywane, jako automatyczne
stabilizatory koniunktury. Poddano ocenie parametry racjonalnego systemu podatkowego i
racjonalnej polityki podatkowej. Zbadano i przedstawiono wyniki zagadnień zmienności,
niesatysfakcjonującej, jakości i niejasności polskiego prawa podatkowego, które są
15
następstwem złej legislacji. Analiza tradycyjnych i współczesnych zasad opodatkowania
przedsiębiorców i ich konfrontacja z rzeczywistymi warunkami prowadzenia działalności
gospodarczej w Polsce, pozwoliły na określenie podstawowych zasad konstruowania
racjonalnego systemu podatkowego.
Rozdział drugi poświęcony jest zagadnieniom ewolucji polskiego systemu podatkowego
oraz zmian wynikających z akcesji unijnej. Stając w obliczu transformacji systemowej Polska
posiadająca anachroniczny, zupełnie nieprzystający do nowej rzeczywistości system
podatków i opłat, musiała dokonać wielu zmian o charakterze zarówno ustrojowym,
politycznym, ekonomicznym i prawnym. Zakres, z jakim utożsamiano wolność gospodarczą,
był w ostatnich kilkudziesięciu latach w Polsce bardzo zróżnicowany. W wyniku dokonanej
analizy określono, które zmiany miały znaczenie fundamentalne, które były następstwem
wcześniejszej deklaracji akcesyjnej i później przyjęcia rozwiązań prawa europejskiego, które
miały charakter porządkowy, a które represyjny i niepożądany w ocenie środowiska
przedsiębiorców. Oceniono zakres dokonań, obszary, w których należy prace kontynuować
oraz implikacje, związane z harmonizacją wybranych podatków i zagadnień podatkowych, na
obszarze Unii Europejskiej. W rozdziale tym wykazano, że mimo nie najlepszych klasyfikacji
poziomu swobody przedsiębiorczości na tle innych krajów UE, należy zauważyć istotne
dokonania i uzyskane efekty. Nie można jednak zaprzestać kontynuowania procesów reform
polskiego prawa podatkowego. Należy pamiętać, że stwarzanie coraz to lepszych warunków
realizacji przedsiębiorczości jest elementem międzynarodowej konkurencji gospodarczej.
Brak harmonizacji podatków dochodowych na obszarze Unii potęgować będzie problem
niezdrowej konkurencji podatkowej i ucieczki kapitałów. W procesie tym każdy kraj, w tym
Polska w nieodległym czasie, natknie się na problem opodatkowania granicznego. Pojawi się,
bowiem stawka, której nie będzie można już obniżyć. Ponadto wykazano, że kryzys
gospodarczy ostatnich lat stwarza olbrzymią pokusę sięgnięcia do kieszeni przedsiębiorców.
To zobowiązuje rząd do bardziej wyraźnego określenia zasad i celów polityki podatkowej, w
tym przede wszystkim, wykorzystania podatków, nie wyłącznie, jako krótkowzrocznego
źródła zmniejszania deficytu, ale jako narzędzi wspomagających aktualny poziom konsumpcji
oraz perspektywicznego wsparcia rozwoju źródeł dochodów, jakim są przedsiębiorcy.
W rozdziale trzecim dokonano weryfikacji założeń zaprezentowanych w pierwszych
dwóch rozdziałach oraz praktycznej oceny podatkowych uwarunkowań przedsiębiorczości.
Analiza wykazała, jak ewoluował w okresie powojennym, a zwłaszcza w okresie
transformacji systemowej, i jak obecnie kształtuje się realny poziom wolności gospodarczej
16
oraz
swobody
przedsiębiorczości
w
Polsce,
który
porównano
z
klasyfikacjami
międzynarodowymi. Pozwoliło to na identyfikację podstawowych czynników rozwoju
przedsiębiorczości i barier ten rozwój utrudniających. Ocenie poddano również zmiany
kondycji finansowej polskich firm w ostatnich kilkunastu latach. Zaprezentowano wyniki
badań, prowadzonych przez ostatnie 10 lat przez autora oraz przez inne ośrodki naukowe i
związki przedsiębiorców, dotyczące oceny zmian w ocenach przedsiębiorców, polskiego
systemu opodatkowania działalności gospodarczej, na przestrzeni 2001 – 2011 roku.
Dokonano analizy wskazującej na bariery zgłaszane przez te środowisko, które znalazły
uznanie na przestrzeni badanego okresu u ustawodawcy i zostały uwzględnione w polityce
rządu oraz te, które stale są zgłaszane, pozostając bez rozwiązania. Zaprezentowana analiza
pozwala na uzasadnienie powszechnie obowiązującej opinii, że podatki w Polsce stanowią
stale i niezmiennie najpoważniejszą grupę barier w rozwoju przedsiębiorczości, a stan prawa
podatkowego w Polsce jest niezadowalający. Wnioski wynikające z tego rozdziału
potwierdziły, że system podatkowy w naszym kraju jest stale nieakceptowany a poziom
satysfakcji przedsiębiorców z obowiązujących rozwiązań jest niski.
Brak racjonalnego
systemu opodatkowania przedsiębiorców wynika przede wszystkim z braku racjonalnej
polityki podatkowej wobec nich. Standardem powinny stać się publikowane okresowo (nie
rzadziej, niż co dwa lata) założenia polityki podatkowej rządu wobec przedsiębiorców. Brak
społecznej akceptacji obowiązującego systemu podatkowego powoduje, że ściągalność
podatków jest na niskim poziomie, rośnie liczba oszustw podatkowych a spada poziom ich
wykrywalności, rosną koszty poboru podatków oraz obciążenia po stronie podatników. Polscy
przedsiębiorcy oceniając stopień akceptowalności polskiego prawa podatkowego nie
ograniczają się wyłącznie do jego krytyki. Coraz częściej przedstawiają konkretne obszary
działań, jakie należy podejmować w ich odczuciu, aby system stał się bardziej przyjaznym i
bardziej efektywnym. Opinie te powinny być zdecydowanie częściej wykorzystywane w
procesach transformacji systemu opodatkowywania przedsiębiorców. W rozdziale wykazano,
jak ważnym elementem wspierania przedsiębiorczości jest poczucie bezpieczeństwa
podatkowego. Budowane jest ono latami i konstruuje je wiele zaprezentowanych w rozdziale
elementów. Jest zjawiskiem bardzo wrażliwymi i każdy przypadek niesprawiedliwości,
stronniczości organów państwa czy zwiększania restrykcji fiskalnych wywołuje bardzo
złożone reakcje podatników i skutkuje spadkiem, trudnego do odrobienia poprzedniego
poziomu zaufania.
17
Weryfikacji poglądu, że zbyt wysokie podatki tłumią przedsiębiorczość i ograniczają
wzrost gospodarczy, a niskie dobrze temu wzrostowi służą, poświęcono rozdział czwarty,
najobszerniejszy, który zawiera zarówno analizę przesłanek wpływu podatków na wzrost
gospodarczy w nowoczesnych gospodarkach, jak i analizę wpływu podatków oraz
przynależnych im funkcji na istotne elementy gospodarki i działalności przedsiębiorstw.
Dokonana analiza potwierdziła, że dobrze skonstruowany system podatkowy jest
podstawowym determinantem wzrostu gospodarczego, wpływając na praktycznie wszystkie
elementy konstruujące gospodarkę
W pierwszej kolejności w rozdziale dokonano analizy zależności pomiędzy wzrostem
przedsiębiorczości w poszczególnych krajach poziomem ich fiskalizmu a wartościami
wzrostu gospodarczego. Jej wyniki wykazały, że w ostatnich kilkunastu latach w krajach UE
istniał istotnie silny związek pomiędzy poziomem ogólnego fiskalizmu a wzrostem PKB.
Kraje, które w okresie ostatnich 15 lat cechował umiarkowany lub niski poziom udziału
podatków w PKB, cechowały się dużo większym przyrostem PKB niż kraje, w których
poziom fiskalizmu był wyższy. Następnie dokonano oceny wpływu poszczególnych
podatków na zachowania przedsiębiorców, a tym samym ich wpływu na wzrost
przedsiębiorczości. Szczegółowej analizie poddano wpływ systemów podatkowych na
podstawowe determinanty wzrostu gospodarczego, takie jak: zatrudnienie, inwestycje,
produktywność pracy i kapitału, kwalifikacje i edukację społeczeństwa, konsumpcję, poziom
wydatków, postęp techniczny, wykorzystanie zasobów. Istotną część rozdziału poświęcono
analizie zjawisk negatywnych, jakie kreują niewłaściwie skonstruowane i stosowane systemy
podatkowe w obszarze gospodarki, takie jak: szara strefa gospodarcza, praca nierejestrowana i
ograniczanie zatrudnienia, obniżający się poziom przedsiębiorczości obywateli oraz
ograniczenia realnych wpływów podatkowych. Dokonano próby oszacowania realnej
wartości „szarej strefy gospodarczej” w Polsce, jej skutków podatkowych oraz następstw zbyt
dużego obciążenia pracodawców narzutami obciążającymi wynagrodzenia.
Przeprowadzona analiza wykazała, że podatki stanowić mogą istotne narzędzie
antycyklicznej polityki fiskalnej, a kryzys gospodarczy istotnie zweryfikował zbyt daleko
idące poglądy liberalne, odrzucające wszelkie elementy aktywnej polityki fiskalnej i
ponownie podjęto dyskusję o znaczeniu instrumentalnej roli państwa w kształtowaniu polityki
fiskalnej i wysokości opodatkowywania przedsiębiorców. Prawidłowo skonstruowane podatki
mogą wspierać i stymulować rozwój gospodarczy, jednak pod warunkiem wykorzystania ich
funkcji stymulacyjnych i stworzenia z nich narzędzi automatycznych stabilizatorów
18
koniunktury. W rozdziale wykazano, że efekt krzywej Laffera nie ma znaczenia wyłącznie
teoretycznego i na zrealizowanych przykładach wykazano jak wyraźnie bezpośrednio został
on zweryfikowany w Polsce. Wzrost krzywej korzyści fiskalnych wynikających z poboru
podatków winien być weryfikowany ze wzrostem uciążliwości ich poboru, zdając sobie
sprawę z tego, że każdy podatek, jak cały system zawsze posiada punkt graniczny jego
akceptacji i po jego przekroczeniu efektywność spada, wywołując coraz to gorsze skutki
uboczne. Jednocześnie w rozdziale wskazano na to, że w procesach oceny wpływu systemu
podatkowego posiadamy nie do końca satysfakcjonujące narzędzia badawcze a przede
wszystkim brak jest wzorców, jednoznacznie obrazujących zależności zachodzące pomiędzy
poszczególnymi podatkami a elementami konstruującymi gospodarkę. Rozdział zawiera
również postulat podsumowujący, stanowiący sugestię podjęcia przez rząd próby
sporządzenia „białej księgi podatkowej”, w której zawarta byłaby kompleksowa ocena
systemu opodatkowania przedsiębiorców. Taka analiza pozwoliłaby na zrealizowanie po raz
pierwszy inicjatywy syntetycznej oceny „podatkowego otoczenia przedsiębiorców”. Dopiero
na podstawie analizy spójności, wewnętrznej logiki, wzajemnego powiązania i oceny stopnia
realizacji wymaganych celów poszczególnych aktów prawnych, składających się na system
opodatkowania przedsiębiorców, można byłoby przygotować (również po raz pierwszy),
strategię podatkową rządu wobec tego środowiska. Polsce brakuje „kodeksu podatkowego
przedsiębiorców”, nierozumianego bezpośrednio, jako zbiór formalnych aktów prawnych,
lecz
jako
pewnego
rodzaju
przekaz,
wyznaczający
pożądane
kierunki
rozwoju
przedsiębiorczości, stwarzający katalog jasnych i stałych norm prawnych ją opisujących i
zapewniający odpowiednią gwarancję prawną.
W sytuacji gospodarki rynkowej, potrzebie maksymalizacji zysków, konieczności
myślenia perspektywicznego oraz dbałości o wizerunek firmy i jej produktów nie jest już
wystarczający styl zarządzania wyłącznie operacyjnego, skierowanego na bieżące kierowanie
podmiotem gospodarczym. Potrzebne są procesy budowy i wdrażania strategii zarówno w
aspekcie globalnym podmiotu, jak i poszczególnych jego sfer działalności, do których
oczywiście zaliczyć należy sferę zarządzania podatkami, stanowiącą część bardziej ogólnej
sfery – zarządzania finansami podmiotu.
Planowanie obciążeń podatkowych ma kluczowe, lecz stale niedoceniane znaczenie w
podejmowaniu decyzji z biznesie. Jednym z celów działania przedsiębiorcy jest osiągnięcie
możliwie najkorzystniejszej pozycji wobec prawa podatkowego i zminimalizowanie kwot
19
odprowadzanych do budżetu zgodnie z prawem. Zagadnieniom optymalizacji podatkowej w
działalności przedsiębiorstw poświęcono rozdział piąty.
Podstawowe tezy prezentowane w rozdziale dotyczyły niezbędności prowadzenia
procesów optymalizujących podatki w firmie, dostępności metod takich działań, ostrożności
przy ich realizowaniu oraz słabej edukacji przedsiębiorców w tym zakresie. Kryzys
gospodarczy, aktualna sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw, narastające problemy z
płynnością finansową oraz efektywnością sprzedażową, zmuszają firmy do szukania nowych
źródeł oszczędności, wśród których zmniejszanie obciążeń podatkowych jest jednym z
najważniejszych narzędzi. Okres transformacji gospodarczej przyniósł wiele nowych
rozwiązań podatkowych, charakteryzujących się zmianą struktury obciążeń podatkowych oraz
przejściem z form wymiarowych zobowiązań podatkowych na samoobliczanie. To
skutkowało
istotnym
zwiększeniem
ryzyka
podatkowego
i
związanej
z
tym
odpowiedzialności. Pojawiły się nowe elementy strategii finansowej przedsiębiorstw,
określane mianem strategii podatkowej i nowe narzędzia jej realizacji – planowanie i
optymalizacja podatkowa. Stosunkowo szybko zwrócono uwagę na to, że strategia
zarządzania podatkami w przedsiębiorstwie a przede wszystkim optymalizacja obciążeń
podatkowych jest bardzo ważnym narzędziem oszczędności w firmie, jednak do dzisiaj nadal
jest ona obszarem mało rozpoznawalnym i niedostatecznie docenianym.
Punktem wyjścia do skonstruowania rozdziału stała się pozycja strategii podatkowej, jako
elementu strategii finansowej przedsiębiorstwa, i jej kluczowa rola w kształtowaniu ogólnej
strategii podmiotu gospodarczego. Wykazano, jak bardzo potrzebne są procesy budowy i
wdrażania strategii, zarządzania podatkami. Zwrócono jednocześnie uwagę na wciąż
powszechne obawy przedsiębiorców przed stosowaniem metod optymalizacji podatkowej,
jako działań, które obejmują cienką granicę pomiędzy prawidłowym a wadliwym,
narażającym na istotne konsekwencje stosowaniem reguł prawa podatkowego w Polsce.
Dokonano, w związku z tym analizy obszarów działań dopuszczalnych podejmowanych z
inicjatywy przedsiębiorców, często realizowanych w ramach tzw. „oporu podatkowego” oraz
tych, przekraczających już granicę bezpieczeństwa podatkowego. W rozdziale tym
przedstawiono podstawowe elementy konstruujące strategię podatkową przedsiębiorcy:
elementy kształtujące proces zarządzania podatkami, istotę optymalizacji podatkowej w
firmie, podstawowe cele zarządzania podatkami w firmie oraz wybrane obszary, które mogą i
powinny być obejmowane tymi działaniami. Uzupełniono je propozycjami metod planowania
20
i optymalizowania podatków podkreślając to, że każdy plan minimalizacji obciążeń
podatkowych musi być dostosowany do specyfiki firmy i jej możliwości.
Podczas opracowywania poszczególnych zagadnień rozprawy pojawiały się dylematy,
które z zagadnień należy przedstawić w szerszym zakresie, a które w sposób skrótowy.
Analizowana problematyka jest wielopłaszczyznowa, posiada tak wiele wątków, a powiązania
systemu opodatkowania przedsiębiorców z rozwojem przedsiębiorczości i wzrostem
gospodarczym są bardzo złożone. Autor zdaje sobie sprawę, że nie udało się w pracy
przedstawić wszystkich zagadnień, ale wyraża pogląd, że najwłaściwsze z nich zostały
właściwie zaprezentowane.
Przyjęte przez autora hipotezy stały się podstawą do sformułowania wielu wniosków,
spostrzeżeń oraz zaleceń.
Całkowicie potwierdzono hipotezę główną zakładającą, że konstruowany system
podatkowy
powinien
być
odpowiednio
wykorzystany
do
stymulacji
rozwoju
przedsiębiorczości. Może on stanowić nie tylko źródło pozyskiwania dochodów
budżetowych, ale również kapitalne narzędzie stymulujące zachowania przedsiębiorców,
wpływające na wzrost gospodarczy oraz zachęcające nowe pokolenia obywateli do
podejmowania działalności gospodarczej. System podatkowy jest najważniejszym elementem
otoczenia prawno – ekonomicznego przedsiębiorców oraz warunków ich działalności.
Powinien on, zatem spełniać, w jak największym stopniu, oczekiwania przedsiębiorców i
państwa. Spełnienie tego postulatu jest w przypadku podatków szczególnie trudne, gdyż
interesy obydwu grup, szczególnie finansowe, z podstawowych zasad są sprzeczne. Nie
oznacza to jednak potrzeby szukania stałej drogi kompromisu i prób jej realizowania „na
siłę”. System powinien być tak skonstruowany, aby spełniał oczekiwania budżetu państwa,
zapewniając mu stabilne dochody, ale jednocześnie, aby ochraniał podstawowe źródła
przychodów i nie naruszał zdolności ekonomicznej przedsiębiorców do dalszej kontynuacji
ich działalności. Musi również sprzyjać wzrostowi konsumpcji, która warunkuje byt
ekonomiczny producentów. Może się to zrealizować jedynie poprzez prawidłową legislację
podatkową, racjonalność sytemu podatkowego opartego o racjonalną politykę państwa wobec
przedsiębiorców, akceptowalność systemu podatkowego, jasność i trwałość rozwiązań oraz
wykorzystywanie innych niż fiskalne funkcji podatków. Niewykorzystywanie tych funkcji
systemu podatkowego, również w Polsce wykazało, że brak stymulacji podatkowych nie
ukierunkowuje przedsiębiorców w stronę, preferowanych polityką gospodarczą, zachowań a
brak jasno wytyczonych celów pozafiskalnych skutkuje skupieniem się przez nich wyłącznie
21
na spekulacjach, obniżających realny ciężar podatkowy lub na ciągłym kontestowaniu
ułomności prawa podatkowego.
Wykorzystywanie opodatkowania przedsiębiorców wyłącznie, jako źródła dochodów
budżetowych a nade wszystko przecenianie funkcji fiskalnej, niedostrzeganie negatywów
nadmiernego fiskalizmu i zaniedbanie wykorzystywania innych funkcji, jakie prawidłowo
skonstruowany system podatkowy może realizować jest dużym błędem gospodarczym.
Postrzeganie narzędzi podatkowych głównie, czy też wyłącznie, jako źródła dochodów jest
myśleniem przestarzałym, nieadekwatnym do aktualnych zmian i potrzeb systemowych, jak
również szkodliwym w ostatecznych rozliczeniu dla samego budżetu państwa. Polska nie
posiada strategii podatkowej, pozwalającej na wykorzystywanie różnych funkcji podatków,
które połączone z przysługującą państwu rolą władcy podatkowego, pomogłoby świadomie
ukierunkowywać i stymulować zachowania podmiotów gospodarczych. Nazbyt liberalne
podejście do teorii zbędnej potrzeby wykorzystywania narzędzi podatkowych, jako
stymulatora zachowań podatników, zweryfikowane konsekwencjami kryzysu światowego,
wykazały jak duża siła tkwi w pozafiskalnych funkcjach podatków.
Podobnie potwierdziła się hipoteza o niepełnym wykorzystaniu minionego okresu do
przeprowadzenia niezbędnych reform podatkowania przedsiębiorców, jak i jego słabości
legislacyjnej.
Okres
transformacji
systemowej
wyznaczył
polskiemu
systemowi
podatkowemu bardzo ważne zadania. Odziedziczony ułomny, podporządkowany planowo –
nakazowemu systemowi gospodarki, system podatkowy został zastąpiony nowym, zbliżonym
do stosowanego w krajach Unii Europejskiej. Obok funkcji fiskalnych system miał stworzyć
narzędzia sprzyjające nowym zjawiskom gospodarczym, takim jak: przedsiębiorczość,
potrzeba konkurencji czy swoboda działalności gospodarczej. Przystąpienie do struktur
europejskich stawiało nowe wyznawania, z jednej strony spowodowane potrzebą
harmonizacji podatków pośrednich, z drugiej rosnącą konkurencją podatkową w podatkach
bezpośrednich. Obiektywnie należy zauważyć istotne dokonania i uzyskane efekty.
Wdrażając nowe prawo nie uniknięto jednak wielu błędów. Zarówno przedsiębiorcom, jak i
polskiej gospodarce nadal potrzebna jest gruntowna reforma systemu podatkowego,
poczynając od norm prawa proceduralnego, poprzez materialne prawo podatkowe,
skończywszy na prawie karnym – skarbowym. Jej podstawowe kierunki, wyznaczone jeszcze
w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych, są nadal aktualne i powinny dotyczyć: poprawy,
jakości aktów prawa, stworzenie systemu przyjaznego, przejrzystego, jasnego i prostego dla
przedsiębiorców, dalszego uproszczenia procedur administracyjnych, poprawy efektywności
22
administracji podatkowej, uproszczenia zasad obliczania podstawy opodatkowania,
zmniejszania pozapłacowych kosztów pracy oraz zapewnienia bezpieczeństwa podatkowego.
Wyniki potwierdziły, że wbrew powszechnej opinii Polska nie jest krajem nadmiernie
fiskalnym. Zarówno opodatkowanie dochodów, pracy, kapitału i konsumpcji lokuje nas
poniżej średniej unijnej (mierzone udziałem podatków w PKB). To oznacza, że o
akceptowalności systemu podatkowego decyduje, nie tylko wysokość płaconych podatków,
lecz również inne elementy, system ten konstruujące. Tymi elementami są:, jakość
stanowionego prawa, jego niezmienność, jasność reguł prawnych, sprawiedliwości i
przekonanie o budowaniu systemu realizującego również pozafiskalne funkcje. Polskie prawo
podatkowe jest nadmiernie zmieniane, konstruowane arbitralnie, bez wyznaczonego
wieloletniego celu. Stanowi to jeden z najpoważniejszych problemów dla rozwoju i
utrwalania przedsiębiorczości. Często koniunkturalne, realizujące chwilowe obietnice i
krótkowzroczne pomysły decydentów zmiany polskich ustaw powodują, że system
podatkowy nie spełnia swych funkcji, utrudnia życie przedsiębiorcom, często zagrażając ich
podstawowym interesom, odrywa ich od podstawowej działalności a w rezultacie podnosi
koszty polityki fiskalnej i zmniejsza jej efektywność. Negatywne opinie o polskim systemie
podatkowym potwierdzają niestety obiektywne badania różnych instytucji, które w aspekcie
rozwiązań formalno – prawnych (zrozumiałość języka norm prawa podatkowego,
niezmienność zasad i reguł, uciążliwość płacenia podatków, liczba godzin przeznaczanych na
sprawozdawczość podatkową, restrykcyjność aparatu skarbowego i uciążliwość postępowań
kontrolnych i podatkowych) stawiają Polskę na ostatnim miejscu wśród krajów UE.
Proces legislacji podatkowej powinien być dużo bardziej dokładny i przemyślany a
zmiany w
przepisach
parlamentarnych i
powinny być
poddawane
rządowych) środowisk
ocenie
np. zespołom
różnych
(również
eksperckim,
poza
zrzeszeniom
przedsiębiorców oraz środowisku specjalistów podatkowych. W procesie tworzenia prawa
należy przestrzegać podstawowych zasad legislacji podatkowej jak: zasada respektowania
praw ekonomicznych, przewidywania skutków regulacji podatkowo – prawnych czy ochrony
źródła opodatkowania. Jednym z najważniejszych zadań jest jak najszybsze przebudowanie
ustawy o podatku dochodowym, oddzielając ostatecznie opodatkowanie przedsiębiorców (bez
względu na formę prawną prowadzenia działalności gospodarczej) od opodatkowania osób
niebędących przedsiębiorcami. Należy zdecydować się na przystąpienie do działań mających
za zadanie stopniową harmonizację podatków dochodowych w UE.
23
Potwierdzono hipotezę zakładającą, że ocena poziomu wolności gospodarczej, którą
budują prawne elementy otoczenia przedsiębiorców – jest w Polsce w porównaniu z innym
krajami UE niekorzystna. Potwierdzają to wyniki ośrodków badawczych i innych instytucji
zajmujących się oceną tego wskaźnika. Zakres, z jakim utożsamiano wolność gospodarczą,
był w ostatnich kilkudziesięciu latach w Polsce bardzo zróżnicowany. Jego realne granice
bardzo silnie związane były z prowadzoną aktualnie polityką gospodarczą i społeczną, a
przede wszystkim z istniejącą formacją ustrojową oraz procesami jej transformacji. Proces
zmian i doskonalenia obszaru wolności gospodarczej na pewno nie jest zakończony i
wymaga, wydaje się dużo bardziej intensywnych niż ma to miejsce w polskiej praktyce,
działań. Ważne jest również to, że same deklaracje dotyczące istniejącej swobody
gospodarczej wyrażane w ustawach są niewystarczające. Jednym z podstawowych elementów
budujących
ogólne
wskaźniki
wolności
gospodarczej
jest
obowiązujący
system
opodatkowania przedsiębiorców.
Potwierdzono również hipotezy, że nadmierny fiskalizm jest ważną przyczyną osłabiania
wzrostu gospodarczego, którego podstawowym warunkiem jest rozwój przedsiębiorczości. To
ogranicza wzrost liczby podmiotów działalność gospodarczą realizujących. Wykazano
również, że niedoskonałe rozwiązania systemu podatkowego bezpośrednio wpływają
negatywnie na podstawowe wskaźniki oceny gospodarki. Związek opodatkowania i poziomu
wzrostu gospodarczego nie jest zagadnieniem jednoznacznie ocenianym. Najczęstsze są
opinie, że niskie opodatkowanie sprzyja wzrostowi gospodarczemu, ale nie brakuje również
takich, że niski poziom podatków, którego następstwem są mniejsze wpływy budżetowe
oznacza problemy z finansowaniem funkcji przynależnych państwu, co w następstwie
determinuje brak wzrostu gospodarczego. Źródłem wzrostu gospodarczego kraju jest rozwój
przedsiębiorczości jego społeczeństwa, a zasadniczą przesłanką przedsiębiorczości jest
motyw zysku, w związku, z czym ustawodawca podatkowy powinien być świadomy tego, że
tylko część PKB może być przez niego przejmowana w formie podatków. Źródła wzrostu
gospodarczego znajdują się zarówno w możliwościach wzrostu produkcji w podmiotach już
istniejących, jak i w potencjalnych możliwościach, będących następstwem zaangażowania się
nowych osób w prowadzenie działalności. Prawidłowo skonstruowany system opodatkowania
musi, zatem uwzględniać zarówno interesy przedsiębiorców już obecnych na rynku, jak i
stwarzać zachętę do podejmowania działalności przez praktycznie niewyczerpywalne źródło
24
nowej populacji osób, które należy odpowiednio zdeterminować do podejmowania takiej
działalności. To oznacza, że zgodnie z podstawowymi zasadami kształtowania obciążeń
podatkowych powinien chronić zarówno istniejące źródło dochodów podatkowych, jak i
potencjalne obszary jego powstawania. Zaprezentowane w pracy wyniki potwierdziły opinię,
że zbyt wysokie podatki tłumią przedsiębiorczość i ograniczają wzrost gospodarczy, a niskie
dobrze temu wzrostowi służą. Nadmierne i nieracjonalne opodatkowanie wywołuje szereg
niekorzystnych następstw gospodarczych:

wysokie opodatkowanie dochodów zachęca do ich ukrywania, w wyniku, czego
zmniejszają się źródła inwestowania, które z kolei mogłyby stanowić podstawę rozwoju
gospodarczego i poszerzania w przyszłości bazy podatkowej,

wysokie opodatkowanie dochodów ogranicza istotnie inwestowanie w wykształcenie i
zwiększanie kompetencji zawodowych, w wyniku, czego ewidentnie ogranicza się zasób
kapitału intelektualnego,

wysokie podatki zachęcają przedsiębiorców do przenoszenia swojej działalności poza
obszar kraju, wpływając na ograniczenie jego PKB,

wysokie podatki ograniczają oszczędności i inwestycje,

nieakceptowany, nadmiernie fiskalny system podatkowy jest głównym powodem
powstawania i rozwoju szarej strefy gospodarczej oraz sfery przestępczej działalności,

nieprzyjazny i nieakceptowany system podatkowy oraz uznaniowość w kształtowaniu
zobowiązań podatkowych skutkują wzrastającym oporem podatkowym,

nieuzasadniona spekulacja podatkowa, spowodowana źle skonstruowanym systemem ulg
czy możliwości obchodzenia prawa powodują, że podatnicy koncentrują się na sferach
umożliwiających obniżenie zobowiązań podatkowych a nie na maksymalizacji
przychodów,

nadmierne opodatkowanie oznacza wzrost kosztów pracy oraz zmniejszenie potencjału
nabywczego społeczeństw – spada oferta zatrudnieniowa, produktywność pracy oraz
zmniejsza się konsumpcja, a tym samym produkcja;
W pracy wyróżniono obszary o specjalnym znaczeniu dla gospodarki kraju i rozwoju
przedsiębiorczości, których konstrukcje, rozmiary i znaczenie determinuje system podatkowy.
Są nimi:
- Rozwój szarej strefy gospodarczej. Wzrost fiskalizmu zawsze jest powodem rozwoju szarej
strefy podatkowej. Wzrost szarej strefy podatkowej jest zawsze objawem rosnącego
25
fiskalizmu. Szacunki przyjmują, że poziom szarej strefy gospodarczej w Polsce kształtuje się
na poziomie ok 25% PKB. Wyliczona przez autora wartość tej sfery wynosi ok 319 mld zł.
rocznie. Skutki podatkowe szarej strefy oszacowano na poziomie od 68 do 96 mld zł. W pracy
wykazano, że w Polsce szara strefa nie wykazuje bezpośredniej korelacji z wielkością ciężaru
podatkowego, to oznacza, że decydujący wpływ na rozwój szarej strefy mają inne niż
wyłącznie podatkowe czynniki. Należą do nich: niskie prawdopodobieństwo wykrycia ukrytej
działalności oraz niski poziom korzyści wynikających z działania w formalnym sektorze
gospodarczym. To pozwoliło na sformułowanie wniosku, że dobrze skonstruowane stabilne
prawo gospodarcze, preferencje dla przedsiębiorczości, ochrona i gwarancje stabilizacji
i
niezmienności
prawa
podatkowego,
ewidentna
ochrona
rzetelnych,
uczciwych
przedsiębiorców oraz przykłady skuteczności w zwalczaniu szarej strefy i konsekwencji dla
nieuczciwych przedsiębiorców, przyniosą większe efekty w podwyższaniu oficjalnego PKB
niż składane deklaracje podatkowe.
- Nadmierne opodatkowanie wynagrodzeń. Opodatkowanie wynagrodzeń może redukować
liczbę miejsc pracy w gospodarce, oddziałując zarówno na popyt, jak i podaż pracy.
Nadmierne opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych, zmniejsza
zainteresowanie potencjalnych pracowników podjęciem zatrudnienia i odwrotnie –
przedsiębiorcy
nie
akceptują
wysokich
kosztów
zatrudnienia
i
nie
zwiększają
zapotrzebowania na pracę.
- Nadmierne obciążanie wynagrodzeń pozapłacowymi narzutami. Nadmierne obciążenia
kosztów pracy podatkami, składkami na ubezpieczenia społeczne oraz innymi elementami
obarczającymi płace są powodem, że praca, jako zjawisko ekonomiczne jest głównym
elementem szarej strefy gospodarczej. Skutkiem zbyt wysokich narzutów ubezpieczeniowych,
Funduszu Pracy, FGŚP i innych jest rosnąca liczba tzw. „umów śmieciowych”. Pracownicy są
nakłaniani do podejmowania działalności gospodarczej w ramach samozatrudnienia,
wyłącznie w celu przerzucenia obciążeń pozapłacowych z przedsiębiorców na nich. To
zniekształca ideę przedsiębiorczości. Rozwija się również szara strefa zatrudnienia.
Akceptacja rosnących kosztów wynagrodzeń powoduje podniesienie kosztów produkcji
wytwarzanych wyrobów. Produkty stają się coraz mniej konkurencyjne, maleje stopa
rentowności, rynkowa pozycja przedsiębiorcy ulega istotnemu pogorszeniu. Przedsiębiorcy
starają się przerzucić dodatkowe koszty opodatkowania wynagrodzeń na konsumentów,
26
podwyższając ceny swoich produktów. Oferowane na rynku produkty obciążone
dodatkowymi kosztami są zbyt drogie i spada poziom ich konsumpcji.
- Wpływ opodatkowania przedsiębiorców na rozwój inwestycji. Inwestycje są podstawowym
determinantem wzrostu gospodarczego, a kraje, które dużo inwestują, wykazują
zdecydowanie większe wskaźniki przyrostu gospodarczego niż kraje inwestujące mniej.
Inwestycje są finansowane z kapitałów przedsiębiorcy i są elementem kosztów jego
działalności. Opłacalność i efektywność inwestycji może być, zatem ograniczana przez:

opodatkowanie dochodów przedsiębiorców, w wyniku, czego pomniejszane są środki
przeznaczone na ewentualne zakupy inwestycyjne,

opodatkowanie procesów wytwarzania dóbr inwestycyjnych, przez co zmniejszane są
możliwości zakupowe,

niezapewnienie prawa do odliczania podatku VAT przy zakupie dóbr inwestycyjnych,

niewłaściwe zasady rozliczania inwestycji w koszty działalności podmiotu (złe zasady
amortyzacji).
Generalnie zależność między opodatkowaniem przedsiębiorców a nakładami inwestycyjnymi
można sformułować następująco: nadmierne opodatkowania zysków przedsiębiorstw to
zmniejszenie opłacalności inwestycji, na które obniża się popyt, w związku, czym sfera
wytwarzająca
składniki
inwestycyjne
ogranicza
zatrudnienie,
a
wytwarzający
je
przedsiębiorcy próbują odzyskać utracone korzyści, wynikające z ograniczenia produkcji,
poprzez podwyższenie cen za swoje dobra, co jeszcze bardziej „dławi” rynek inwestycyjny.
Wysokość podatków wpływa nie tylko na inwestycje krajowe, ale przy otwartych rynkach
kapitałowych również na zagraniczne. Nic nie powstrzyma przedsiębiorcy przed
przeniesieniem swych kapitałów za granicę, jeśli opodatkowanie inwestycji będzie w jego
kraju zbyt rygorystyczne. Podatki poprzez wykorzystanie ich stymulacyjnej funkcji mogą
stanowić szczególnie wdzięczne narzędzie przy konstruowaniu, oczekiwanych przez rząd
zachowań przedsiębiorców, w zakresie nakładów inwestycyjnych. Służyć temu mogą przede
wszystkim systemy dobrze skonstruowanych ulg inwestycyjnych, ale i również zasad
konstruowania odpisów amortyzacyjnych.
- Wpływ podatków na rozmiary konsumpcji. Nałożenie podatku zmniejsza popyt na dane
dobro, przez co ogranicza jego konsumpcję. Podatek obciążający konsumpcję zwiększa
koszty utrzymania i zmniejsza zdolność rodzin do oszczędzania i gromadzenia kapitału.
Konsumpcja, a w szczególności jej poziom, nabiera szczególnego znaczenia w okresie
kryzysu ekonomicznego. Jedynym ratunkiem dla przedsiębiorstw ograniczających w wyniku
27
tych negatywnych zjawisk rozmiary swojej działalności jest utrzymanie poziomu konsumpcji
i zapewnienie zbytu dla własnych produktów. Konsumpcja prywatna staje się motorem
napędowym wzrostu gospodarczego. Wysokość opodatkowania dóbr konsumpcyjnych jest
katalizatorem poziomu konsumpcji. Poprzez to wpływa na poziom wzrostu gospodarczego
oraz samą wielkość finalnych wpływów podatkowych.
- Wpływ opodatkowania na edukację i podnoszenie kwalifikacji. Podnoszenie kwalifikacji
to jedna z najważniejszych sił napędzających rozwój, a tym samym wzrost gospodarczy. W
obowiązujących modelach wzrostu gospodarczego przyjmuje się za istotne nie tylko
wielkości podaży siły roboczej, ale również prezentowaną przez tę siłę, jakość zasobów.
Wzrost wykształcenia społeczeństwa to wzrost wartości kapitału ludzkiego, który może
zastąpić malejący przyrost naturalny, a tym samym podaż siły roboczej. Wpływ
opodatkowania na omawiane czynniki wzrostu gospodarczego należy rozpatrywać przez
pryzmat trzech obszarów:

pryzmat ograniczania środków przeznaczanych przez osoby fizyczne na podnoszenie
kwalifikacji, w wyniku ograniczania środków finansowych pozostających im po
opodatkowaniu,

pryzmat niewystarczających środków przeznaczanych na edukację pracowników,
pozostających w gestii przedsiębiorców,

pryzmat niewystarczającej realizacji ogólnospołecznej polityki edukacyjnej, wypełnianej
przez państwo i organy samorządowe, w wyniku zbyt małych środków przeznaczonych na
te cele, a pochodzących z dochodów ich budżetów.
Zatem negatywny wpływ podatków może oddziaływać zarówno na redukcję dochodów w
związku z przeznaczaniem środków na te cele, jak i na podwyższanie kosztów w sytuacji, gdy
koszty edukacji obciążają przedsiębiorcę.
W pracy potwierdzono również kolejne hipotezy, o braku poczucia bezpieczeństwa
podatkowego wśród przedsiębiorców i zbyt małym zakresie podejmowanych przez nich
działań optymalizujących opodatkowanie. Ten niski zakres takich działań jest uzasadniony
obawą, wynikającą ze zbyt wąsko ustalonej w polskim prawie podatkowym granicy pomiędzy
działaniami akceptowanymi przez ustawodawcę i działaniami mających charakter
przestępstwa podatkowego, jak i przyczynami leżącymi po stronie samych przedsiębiorców.
Do tej drugiej grupy zaliczyć należy niewystarczającą wiedzę, która pozwalałaby im na
podejmowanie działań zmniejszających obciążenia podatkowe. Potrzebna jest, zatem
edukacja w tym zakresie oraz popularyzacja bezpiecznych modeli zachowań.
28
Badania wykazują, istotnie duże zróżnicowanie między deklaracjami przedsiębiorców, co do
zasadności i efektywności stosowania działań optymalizujących podatki a rzeczywistą skalą,
podejmowanych w tym zakresie działań. Podstawowymi powodami takiego stanu oprócz
obawy o następstwa prawne i niewystarczającej wiedzy, są również: zmienność prawa
podatkowego (nie można podejmować działań w sytuacji, gdy normy prawa je wyznaczające
są zmienne, podlegają częstym rekonstrukcjom i są nadmiernie interpretowalne), brak
wyznaczonej strategii podatkowej państwa, w której jasno i długofalowo wyznaczona byłaby
rola przedsiębiorców oraz słabo rozwinięte metody strategii globalnej firm, wśród których
strategie podatkowe powinny zajmować ważną pozycję. W celu zwiększenia poczucia
bezpieczeństwa podatkowego przedsiębiorców należy prawo podatkowe, w jak największym
stopniu stabilizować. Normy prawne winny być przedstawione językiem dostępnym dla
wszystkich przedsiębiorców oraz zawierać jednoznaczne rozwiązania. Interpretacje prawa
podatkowego powinny przestać być normą rozwiązywania problemów podatkowych, lecz
wyjątkowym działaniem, rozwiązującym wyjątkowe problemy. Rząd powinien przedstawiać
zarówno długo, jak i krótkookresowe strategie podatkowe, w których rozwiązania
preferowane podatkowo stanowić winny jednoznaczny sygnał dla podejmowania działań
przez przedsiębiorców, w poczuciu pewności i bezpieczeństwa. Minister Finansów, powinien
zdecydowanie szybciej i bardziej zdecydowanie reagować na orzecznictwo sądów. Z drugiej
strony należy realizować potrzeby edukacyjne w tym zakresie. Do procesów edukacyjnych na
poziomie studiów wyższych włączyć należy zagadnienia związane z problematyką
optymalizacji podatkowych i oceną ich bezpieczeństwa. Zarządzaniem podatkami powinny
się zajmować wykwalifikowane służby finansowe. Pracownicy powinni uczestniczyć
szczególnie często w szkoleniach aktualizujących ich wiedzę. Niezbędne jest stworzenie
narzędzi efektywnej kontroli i standardów zarządzania oraz skonstruowanie systemu
controllingu
podatkowego,
oznaczającego
włączenie
optymalizacji
podatkowej
do
zakładowego systemu zarządzania finansami, ich analizy i kontroli.
Wyniki pracy wykazują w jak dużym i zasadniczym stopniu obowiązujący system
opodatkowania przedsiębiorców determinuje poziom wzrostu gospodarczego w kraju oraz
oddziaływuje na poszczególne elementy, wzrost ten konstruujące. Do najistotniejszych z nich
należy poziom rozwoju przedsiębiorczości. Proces, wcześniej transformacji, a następnie
dostosowywania polskiego prawa podatkowego do wymogów gwarantujących zadowalający
rozwój przedsiębiorczości, w tym również jego akceptacji przez środowisko przedsiębiorców
nie został zakończony. Należy podkreślić, że w zupełnie niewystarczającym stopniu
29
próbowano wykorzystać w tym procesie pozafiskalne funkcje podatków, a podejmowane
działania miały charakter eksperymentów i nie składały się na konstrukcję określonego,
realizowanego z zamysłem systemu, wspomagającego podmioty gospodarcze, a przede
wszystkim motywującego do rozwoju przedsiębiorczości.
Konfrontacja zrealizowanych
zmian i uzyskanych efektów oraz celów, które należy osiągnąć wykazują, że przed polskim
systemem podatkowym, a tym samym przed polskimi przedsiębiorcami w najbliższym
okresie stać będą nowe kolejne wyzwania, których uniknąć się nie da, jeśli chcemy
dokończyć strukturalną reformę podatków.
30

autoreferat - Wydział Zarządzania i Ekonomii

Transkrypt

Podobne dokumenty

PODYPLOMOWE STUDIA Międzynarodowych Strategii

prawo finansowe

więcej - ISP Modzelewski