Całość - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie

Transkrypt

INSPEKCJAOCHRONYŚRODOWISKA
WojewódzkiInspektoratOchronyŚrodowiska
RAPORT
O STANIE ŒRODOWISKA
WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO
w 2013 roku
WIOŚ Lublin 2014 Fot. Archiwum WIOŚ
We współczesnym świecie jednym z ważniejszych czynników wpływających
na jakość życia są warunki naturalne otoczenia. Czystość wód, powietrza i gleby,
hałas oraz oddziaływanie pól elektromagnetycznych w dużym stopniu wpływają na
samopoczucie i zdrowie obywateli. Dokładna i obiektywna ocena tych różnorodnych
elementów pozwala na wiarygodne określenie stanu środowiska.
Wiedzę o stanie środowiska naszego województwa w roku 2013 uzyskano
przez wykonanie ok. 55 tys. pomiarów i analiz oraz przeprowadzenie ponad 2600
kontroli podmiotów gospodarczo korzystających z zasobów środowiska. Syntezę
zdobytych w ten sposób informacji połączoną z doświadczeniami ubiegłych lat
przedstawiamy w postaci Raportu środowiska województwa lubelskiego. Mamy
nadzieję, że będzie to materiał pomocny w planowaniu przestrzennym, a ponadto
mieszkańcom regionu dostarczy szerokiej i rzetelnej wiedzy o naszym wspólnym
środowisku.
mgr inż. Leszek Żelazny
Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
w Lublinie
SPIS TREŚCI Wstęp .................................................................................................... 4 Powietrze .............................................................................................. 5 Wody ................................................................................................... 37 Presje .......................................................................................... 37 Wody powierzchniowe płynące ................................................... 40 Wody powierzchniowe stojące .................................................... 55 Wody podziemne ........................................................................ 60 Hałas ................................................................................................... 69 Odpady ................................................................................................ 74 Promieniowanie elektromagnetyczne .................................................. 84 Monitoring przyrody ............................................................................ 90 Działalność kontrolna ......................................................................... 100 Działalność laboratoryjna ................................................................... 104 Współpraca międzynarodowa ............................................................ 109 SPIS MAP
Mapa 1.
Podział administracyjny woj. lubelskiego (źródło: GUS)
Mapa 2.
Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2013 r. o łącznej
ilości powyżej 100 Mg – bez CO2 (źródło: WIOŚ)
Mapa 3.
Udział zanieczyszczeń w emisji całkowitej w powiatach województwa
lubelskiego w 2013 r. (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ)
Mapa 4.
Udział zanieczyszczeń w emisji gazów w powiatach województwa lubelskiego
w 2013 r. (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ)
Mapa 5.
Udział zanieczyszczeń w emisji pyłów w powiatach województwa lubelskiego
w 2013 r. (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ)
Mapa 6.
Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujących w 2013 r. (źródło:
WIOŚ)
Mapa 7.
Liczba dni z przekroczeniami wartości docelowej w województwie lubelskim
obliczona modelem GEM-AQ dla 2013 r. (źródło: GIOŚ)
Mapa 8.
AOT40 w woj. lubelskim obliczony modelem GEM-AQ dla 2013 r. (źródło:
GIOŚ)
Mapa 9.
Stan/potencjał ekologiczny jednolitych
badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
Mapa 10.
Stan ekologiczny jednolitych części jeziornych badanych w 2013 r. (źródło:
WIOŚ)
Mapa 11.
Lokalizacja punktów pomiarowych na OSN badanych w roku 2013 r. (źródło:
WIOŚ)
Mapa 12.
Ilość wyrobów azbestowych z uwzględnieniem stopnia pilności usunięcia
w podziale na województwa według stanu na 30 maja 2014 r. (źródło: BAZA
AZBESTOWA)
Mapa 13.
Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacjach przetwarzania
odpadów komunalnych oraz innych instalacji na terenie woj. lubelskiego
(źródło: WIOŚ)
Mapa 14.
Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego
w 2013 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ)
Mapa 15.
Stanowisk gatunków oraz siedlisk Natura 2000 objętych monitoringiem w 2013
roku (źródło: GIOŚ)
części
wód
powierzchniowych
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku
Fot. Archiwum WIOŚ
POWIETRZE
Presje
Zanieczyszczenia zawarte w atmosferze mają istotny wpływ zarówno na zdrowie
człowieka, jakość ekosystemów, jak i zmiany klimatu. Ich źródłem jest emisja, w której
można wyodrębnić dwie grupy: naturalną związaną z procesami zachodzącymi w przyrodzie
(np. erozja wulkanów, pożary lasów, itp.) oraz antropogeniczną, która jest wynikiem
działalności człowieka. Rodzaj źródła zanieczyszczenia i związane z nim warunki
wprowadzania substancji do atmosfery są czynnikami determinującymi rozprzestrzenianie
się zanieczyszczeń.
W roku 2012, według danych GUS, emisja zanieczyszczeń do powietrza z 92
zakładów szczególnie uciążliwych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego
wyniosła 5327,5 tys. Mg, w tym emisja pyłów 2,1 tys. Mg i emisja gazów (z uwzględnieniem
CO2) 5325,4 tys. Mg. W stosunku do roku 2011 nastąpił spadek o 12,5% zanieczyszczeń
pyłowych i o 4,5% zanieczyszczeń gazowych.
Udział wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych stanowił 4,0%, a gazowych 2,5%
emisji krajowej, co usytuowało województwo lubelskie na 12 miejscu w kraju (wykresy 1, 2).
Wykres 1. Emisja zanieczyszczeń pyłowych
z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce,
według województw 2012 r. (źródło GUS).
Wykres 2. Emisja zanieczyszczeń gazowych
z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce,
według województw w 2012 r. (źródło GUS)
5
Funkcjonujące na terenie naszego województwa 92 zakłady szczególnie uciążliwe dla
czystości powietrza w 2012 r. stanowiły około 5,2% zakładów w Polsce, 77,7% z nich
posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a tylko 10,9% do redukcji
zanieczyszczeń gazowych (źródło GUS).
Na podstawie informacji przekazanych do WIOŚ w Lublinie od 150 podmiotów
gospodarczych korzystających ze środowiska w 2013 roku ustalono, że łączna emisja
zanieczyszczeń do powietrza wynosiła 4 757,9 tys. Mg, w tym 2,2 tys. Mg pyłów, 4 755,7 tys.
Mg gazów, w tym 4 730,2 tys. Mg CO2 (źródło: WIOŚ, baza: Ekoinfonet ).
Województwo lubelskie charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w rozmieszczeniu
źródeł punktowych emisji. Pod względem ilości uwolnionych zanieczyszczeń do powietrza
w roku 2013 na czołowych miejscach znalazły się: powiat puławski - 1 663 512,4 Mg
(35,0%) i powiat chełmski - 1 329 914,9 Mg (28,0%) emisji, natomiast powiat janowski 1 056,8 Mg (0,02%) znalazł się na ostatnim miejscu.
Lokalizację podmiotów wprowadzających do powietrza powyżej 100 Mg/rok zanieczyszczeń
przedstawia mapa 2.
Zakłady, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń:
1. Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach – 1 663 221,8 Mg (35,0%)
2. "Cemex” Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm – 1 131 568,7 Mg (23,8%)
3. Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie – 412 987,3 (8,7%)
4. "MEGATEM EC- LUBLIN" Sp. z o. o. w Lublinie – 239 859,8 Mg (5,0%)
5. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym
- 192 260,0 (4,0%)
6. Pozostałe zakłady – 1 117 991,7 Mg (23,5%).
Wykres 3. Procentowy udział największych źródeł zanieczyszczeń powietrza w emisji punktowej województwa
lubelskiego w 2013 r. (źródło: WIOŚ).
6
Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2013 r. o łącznej ilości powyżej 100 Mg –
bez CO2 (źródło: WIOŚ)
7
Największy wpływ na wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza ma dwutlenek
węgla. W roku 2012 zanotowano niewielki spadek (około 4,5%) wyemitowanego dwutlenku
węgla w odniesieniu do roku 2011. W roku 2012 emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO2)
nieznacznie zmniejszyła się w porównaniu z rokiem 2011.
Wykres 4. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2004-2012 w województwie
lubelskim (źródło: GUS)
Ilość wyemitowanego dwutlenku siarki spadła o około 9,1% w odniesieniu do 2011 r.,
emisja tlenków azotu zmniejszyła się o około 5,2%, a tlenku węgla o około 5,3% w stosunku
do roku 2011 (wykres 5).
Wykres 5. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2004-2012
w województwie lubelskim (źródło: GUS)
Emisja zanieczyszczeń pyłowych, pochodząca z procesów spalania paliw, stanowiła
około 66% całkowitej emisji pyłów w roku 2012. Wielkość wyemitowanych zanieczyszczeń
pyłowych w 2012 r., obniżyła się o około 14% w stosunku do roku 2011 (wykres 6).
8
Wykres 6. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2004-2012
Duży wpływ na jakość powietrza, obok emisji ze źródeł punktowych, mają
zanieczyszczenia wprowadzane ze źródeł powierzchniowych oraz ze źródeł liniowych.
Emisja powierzchniowa jest sumą emisji z palenisk domowych, małych kotłowni
przydomowych, niewielkich kotłowni dostarczających ciepło do lokali usługowych lub
warsztatów. Cechą charakterystyczną dla tzw. niskiej emisji jest to, iż powodowana jest
przez liczne, rozproszone źródła z emitorów o niewielkiej wysokości. Zanieczyszczenia
gromadzą się wokół miejsca powstawania, najczęściej na obszarach o zwartej zabudowie
mieszkaniowej, co utrudnia proces przemieszczania i rozpraszania się zanieczyszczeń.
O wielkości emisji liniowej decydują zanieczyszczenia pochodzące
z tras
komunikacyjnych. Substancje emitowane z silników pojazdów wpływają na jakość powietrza
szczególnie w najbliższym otoczeniu dróg.
Na podstawie bilansu emisji za 2010 r. sporządzonego przez BSiPP „EKOMETRIA”
na potrzeby dokumentacji „Aktualizacja prognoz pyłu PM10 i PM2,5 dla lat 2015, 2020 na
podstawie modelowania z wykorzystaniem nowych wskaźników emisyjnych” oszacowano, że
w 2013 r. z dróg województwa lubelskiego wyemitowano łącznie 29 633,13 Mg pyłów
i gazów (bez CO2 i CO), w tym: 16 564,81 Mg zanieczyszczeń gazowych i 13 068,32 Mg
pyłu ogółem, przeliczonego z PM10 współczynnikiem 0,3181. Do szacunku emisji liniowej
całkowitej zastosowano współczynnik 1,02 (źródło: EKOMETRIA).
Ze źródeł powierzchniowych w 2010 r. pochodziło łącznie 82 672,90 Mg pyłów i gazów
(bez CO2 i CO), z tego 37 730,51 Mg zanieczyszczeń gazowych i 44 942,39 Mg pyłu
ogółem, przeliczonego z PM10 współczynnikiem 0,752.
Zakładając, że emisja powierzchniowa nie uległa większym zmianom, szacowana
łączna emisja z obszaru województwa lubelskiego, ze źródeł liniowych, powierzchniowych
i punktowych (źródło: WIOŚ) w 2013 r. wyniosła 133 733,42 Mg pyłów i gazów (bez CO2
i CO). Udział głównych zanieczyszczeń przedstawia tabela 1.
1
- Zgłoszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza na potrzeby Konwencji o Transgranicznym Zanieczyszczeniu Powietrza na dalekie
Odległości, KOBIZE
2
- P o l a n d ’ s Informative Inventory Report 2013, KOBIZE
9
Tabela 1. Szacowana całkowita emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru woj. lubelskiego w 2013 r. – bez
CO i CO2 (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ)
Wyszczególnienie
Łączna
emisja (Mg)
% udział emisji
punktowej w
emisji całkowitej
Pył ogółem + gazy ogółem
133 733,42
16,0
% udział emisji
powierzchniowej
w emisji
całkowitej
61,8
Pył ogółem
60 201,03
3,6
74,7
21,7
Gazy ogółem
73 532,39
26,2
51,3
22,5
emisja punktowa
emisja powierzchniowa
% udział emisji
liniowej w emisji
całkowitej
22,2
emisja liniowa
Wykres 7. Procentowy udział zanieczyszczeń w emisji całkowitej w województwie lubelskim w 2013 r. (źródło:
EKOMETRIA, WIOŚ)
Na mapach 3, 4, 5 przedstawiono rozkład emisji całkowitej gazów i pyłu w powiatach
oraz udział poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń (emisja punktowa, powierzchniowa,
liniowa).
10
Mapa 3. Udział zanieczyszczeń w emisji całkowitej w powiatach województwa lubelskiego w 2013 r. (źródło:
EKOMETRIA, WIOŚ)
11
Mapa 4. Udział zanieczyszczeń w emisji gazów w powiatach województwa lubelskiego
EKOMETRIA, WIOŚ)
w 2013 r. (źródło:
12
Mapa 5. Udział zanieczyszczeń w emisji pyłów w powiatach województwa lubelskiego
EKOMETRIA, WIOŚ)
w 2013 r. (źródło:
13
Stan
Oceny stanu zanieczyszczenia powietrza w województwie lubelskim dokonuje
corocznie Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska na podstawie wyników
pomiarów Państwowego Monitoringu Środowiska - art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r.
Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013 poz. 1232). Sposób sporządzania oceny określa
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania
oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032).
W 2013 r. pomiary wykonywane były na 12 stacjach pomiarowych należących do
WIOŚ w Lublinie, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz
Roztoczańskiego Parku Narodowego (Mapa 6). Nadzór merytoryczny pełnił Wojewódzki
Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie. Pomiary te stanowiły podstawę sporządzenia
oceny jakości powietrza w województwie lubelskim za 2013 r. Do oceny wykorzystano
również wyniki pomiarów ze stanowiska NOx na stacji Borsukowizna w województwie
podlaskim, dane pomiarowe przekazane przez Zakłady Azotowe „PUŁAWY” S.A. w
Puławach, dane emisyjne z wykazów przedłożonych przez podmioty korzystające ze
środowiska oraz wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego za 2013 r. wykonane
w ramach pracy pt. „Wspomaganie systemu oceny jakości powietrza z użyciem modelowania
w zakresie ozonu troposferycznego dla lat 2012 i 2013”.
Wyniki pomiarów ze stacji automatycznych na bieżąco prezentowane były na stronie
internetowej http://envir.wios.lublin.pl.
Oceną objęto następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki,
ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren
ze względu na ochronę zdrowia, oraz dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon ze względu na
ochronę roślin. Ocenę jakości powietrza wykonano w strefach, którymi w województwie
lubelskim są: Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska (obszar województwa poza
aglomeracją) dla kryterium ochrony zdrowia oraz strefa lubelska dla kryterium ochrony roślin.
Na obszarach obu stref stężenia zanieczyszczeń: benzenu, dwutlenku siarki,
dwutlenku i tlenków azotu, tlenku węgla, pyłu PM2,5, ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i
benzo/ά/pirenu dotrzymywały norm jakości. Przekroczenia dotyczyły pyłu PM10 oraz
poziomu celu długoterminowego ozonu (tabele 2-3).
Tabela 2. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 2013 r. – ze względu na ochronę zdrowia
Nazwa strefy
Aglomeracja
Lubelska
Strefa lubelska
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy
Kod
strefy
SO2
NO2
PM10 1)
Pb
C6H6
CO
O32)
O33)
As
Cd
Ni
BaP
PM2,5
PL0601
A
A
C
A
A
A
A
D2
A
A
A
A
A
PL0602
A
A
C
A
A
A
A
D2
A
A
A
A
A
1)
- obszary przekroczeń występowały na terenach miast: Lublin, Puławy, Kraśnik, Zamość,
- wg poziomu docelowego,
3)
- wg poziomu celu długoterminowego
2)
Tabela 3. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 2013 r. – ze względu na ochronę roślin
Lp.
1)
Nazwa strefy
Kod strefy
Strefa lubelska
PL0602
- wg poziomu docelowego,
2)
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie
SO2
NOx
A
A
O3
1)
A
O3
2)
D2
– wg poziomu celu długoterminowego
klasa A - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego,
14
klasa C - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o
margines tolerancji, docelowego, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony o stężeniach powyżej
poziomu dopuszczalnego.
Klasa D1 - klasa strefy dla ozonu o stężeniach nie przekraczających poziomu celu długoterminowego,
Klasa D2 - klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12
Adres stacji
Biała Podlaska ul. Orzechowa
Jarczew
Radzyń ul. Sitkowskiego 1 B
Puławy ul. Lubelska 5
Puławy ul. Skowieszyńska 51
Lublin ul. Śliwińskiego 5
Lublin ul. Obywatelska
Wilczopole
Chełm ul. Jagiellońska 64
Kraśnik ul. Koszarowa 10 A
Zamość ul. Hrubieszowska 69A
Biały Słup (RPN)
SO2
NO2
C6H6
O
c
O
c
O
CO
PM10
Pb, As,
Cd, Ni
C
B/a/p
PM2,5
M
C
Ozon
Inne
c
(1)
c
c
o
o
o
o
c
c
c
m
m
C
C
m
m
m
m
C
(3)
(2)
(1)
(1)
Oznaczenia:
(1) - NOx, NO, (2) - NOx, NO, Toluen, m,p-Ksylen, o-Ksylen, etylobenzen,
(3) - benzo(a)antracen, benzo(b)fluoronten, benzo(j)fluoranten, benzo(k)fluoranten, indeno(1,2,3-cd)piren,
dibenzo(a,h)antracen w pyle PM10,
c - pomiary 24h codzienne,
o - pomiary 24h okresowe (zgodnie z rozporządzeniem MŚ w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu),
m - oznaczenia w próbie uśrednionej z jednego miesiąca,
- stanowisko prowadzące pomiary automatyczne
- stanowisko prowadzące pomiary manualne
Mapa
6.
Lokalizacja
stacji
i
stanowisk
pomiarowych
funkcjonujących
w
2013
r.
(źródło:
WIOŚ)
15
Na obszarze całego województwa stężenia zanieczyszczeń gazowych oraz
substancji oznaczanych w pyle charakteryzowały się niskimi wartościami. Średnie roczne
stężenia dwutlenku siarki wynosiły maksymalnie do 3,9 μg/m3 w Białej Podlaskiej i Chełmie,
maksymalne stężenie 1 godz. wynosiło 41,0 μg/m3 w Lublinie przy ul. Obywatelskiej.
Nie występowały wartości stężeń 1 godz. i 24 godz. wyższe od dopuszczalnych (wykres 8,
tabela 4). Stężenia średnie roczne dla wybranych stacji pomiarowych w największych
miastach województwa z ostatnich 10 lat przedstawia wykres 9.
3.
4.
Zamość, ul.
Hrubieszowska 69A
5.
Jarczew
6.
Biały Słup
(teren RPN)
*
RPN
1)
**
Liczba przekroczeń
poziomu dopuszczalnego
w roku kalendarzowym
Biała Podlaska
ul. Orzechowa
Chełm
ul. Jagiellońska 64
2.
Stężenie max.
[µg/m3]
Lublin
ul. Obywatelska 13
Stężenie średnie roczne
[µg/m3]
1.
Procent ważnych danych
w stosunku do roku [%]
Lokalizacja stanowiska
pomiarowego
Aglomeracja lubelska
1-h
89,8
24-h
86,6
Strefa lubelska
89,8
86,6
3,8
41,0
16,3
0
0
LbBialaPOrzechowa
24-h
100
14,5
3,9*
8,1
0
LbChelmJagWIOS
24-h
100
14,5
3,9*
10,3
0
LbZamoscHrubieszowsk
1-h
83,3
83,3
3,51)
23,7
0
24-h
98,1
98,1
3,3
11,8
0
24-h
1-h
98,4
73,4
98,3
73,4
2,1
3,11)
10,5
19,6
0
0
24-h
72,2
72,2
-
9,9
0
Kod krajowy stacji
LbLublinWIOS
LbZamoscHrubieszowsk2
StanRazem**
LbJarczew
LbBialySlupRPN_Auto
Okres uśredniania
wyników pomiarów
Lp.
Kompletność
serii pomiarowej [%]
Tabela 4. Dwutlenek siarki – zestawienie danych za 2013 r. – ochrona zdrowia
- wartość niepewna wyznaczona na podstawie wyników pomiarów okresowych,
- Roztoczański Park Narodowy,
- wartość niepewna z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej,
- seria składana ze stanowisk: automatycznego i manualnego.
Wykres 8. Maksymalne 24-godzinne stężenia dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie
lubelskim w 2013 r.(źródło: WIOŚ, RPN, IMGW)
16
Wykres 9. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach
2013 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS)
2004-
Najwyższe średnie roczne stężenie dwutlenku azotu odnotowano w Aglomeracji
Lubelskiej i wynosiło 19,6 µg/m3 (49% poziomu dopuszczalnego), następnie w Puławach
18,8 µg/m3 (47,0% poziomu dopuszczalnego) i Białej Podlaskiej 17,1 µg/m3 (42,8% poziomu
dopuszczalnego) - wykres 10, tabela 5.
Najwyższe stężenia jednogodzinne wystąpiły również na obszarach najbardziej
zurbanizowanych, tj.
w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej – 158,6 μg/m3 (79,3%
dopuszczalnego), Lublinie przy ul. Obywatelskiej – 142,5 μg/m3 (71,2% dopuszczalnego),
w Puławach przy ul. Lubelskiej - 126,2 μg/m3 (63,1% dopuszczalnego) – tabela 5. Na
wszystkich stanowiskach dotrzymane były obowiązujące standardy określone dla roku
kalendarzowego, jak również dla jednej godziny, także w ostatnich 10 latach stężenia
dwutlenku azotu nie przekraczały obowiązujących norm – wykres 11.
Stężenie max.
[µg/m3]
Stężenie średnie
roczne [µg/m3]
% stężenia
dopuszczalnego (Da)
Kod krajowy stacji
Procent ważnych
danych w stosunku do
roku [%]
Lokalizacja stacji
Kompletność
Lp.
Okres uśredniania
wyników pomiarów
Tabela 5. Dwutlenek azotu – zestawienie danych za 2013 r. - ochrona zdrowia
92,2
92,2
142,5
19,6
49,0
Aglomeracja Lubelska
1.
Lublin
ul. Obywatelska 13
2.
Puławy
ul. Lubelska
LbLublinWIOS
1-h
Strefa lubelska
3.
4.
Biała Podlaska
ul. Orzechowa
Chełm,
5.
Zamość, ul.
Hrubieszowska 69A
6.
Jarczew
7.
Biały Słup
(teren RPN)
*
RPN
1)
LbPulawyLubelska
1-h
91,5
91,5
126,2
18,8
47,0
LbBialaPOrzechowa
24-h
100
14,5
34,0
17,1*
42,8
LbChelmJagWIOS
24-h
100
14,5
28,7
15,1*
37,8
1-h
92,1
92,1
158,6
14,3
35,8
LbJarczew
24-h
99,5
99,5
49,6
9
22,5
LbBialySlupRPN_Auto
1-h
70,5
70,5
78,3
1)
12,3
30,8
- wartość niepewna wyznaczona na podstawie wyników pomiarów okresowych,
- Roztoczański Park Narodowy,
- wartość niepewna z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej.
17
Wykres 10. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim
w 2013 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW)
Wykres 11. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 20042013 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, RPN, PIS)
Odnotowano niski poziom zanieczyszczenia powietrza benzenem (tabela 6, wykres
12). Stężenia średnie roczne na czterech stacjach w województwie były porównywalne i
wynosiły od 1,6 µg/m3 w Lublinie (32% poziomu dopuszczalnego), do 1,9 µg/m3 w Zamościu
i Kraśniku (38% poziomu dopuszczalnego).
Tabela 6. Benzen – zestawienie danych za 2013 r. - ochrona zdrowia
Lp.
Lokalizacja stanowiska Kod krajowy stacji
1.
Lublin
ul. Obywatelska 13
2.
3.
4.
*
Biała Podlaska
ul. Orzechowa
Zamość
ul. Hrubieszowska 69
Kraśnik
ul. Koszarowa 10A
Okres
uśredniania
wyników
pomiarów
Kompletność
serii
pomiarowej
Procent
ważnych
danych w
stosunku do
roku [%]
Stężenie
średnie
roczne
[µg/m3]
% stężenia
dopuszczalnego
91,7
1,6
32,0
LbLublinWIOS
1-h
91,7
Strefa lubelska
24-h
100
15,3
1,7*
34,0
LbZamoscHrubieszowsk 24-h
100
15,3
1,9*
38,0
15,3
*
38,0
LbBialaPOrzechowa
LbKrasnikKoszarowa
24-h
100
1,9
wartość niepewna wyznaczona na podstawie wyników pomiarów okresowych
18
Wykres 12. Stężenia średnie benzenu na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego w 2013 r. (źródło:
WIOŚ)
W 2013 r. maksymalna średnia 8-godzinna tlenku węgla wynosiła 3675 µg/m3, tj.
36,8% poziomu dopuszczalnego, i była o około 20% niższa niż w latach 2010 – 2012
(tabela 7, wykres 13). Parametry statystyczne wyznaczone dla serii pomiarowej na stacji
zlokalizowanej w Lublinie przy ul. Obywatelskiej 13 zawiera tabela 7.
Stężenia średnie roczne w latach 2009 -2013 wskazują na utrzymywanie się tego
zanieczyszczenia na podobnym poziomie (wykres 14).
1-h
94,9
530,0
0
Stężenie maksymalne
8–h średnia krocząca
wartość
[g/m3]
3675
% poziomu
dopuszczalnego
Liczba dni
z przekroczeniami
poziomu
dopuszczalnego
Lublin ul. Obywatelska 13
(kod krajowy stacji:
LbLublinWIOS)
Stężenie średnie
roczne [µg/m3]
1.
Kompletność
serii
pomiarowej [%]
Lp.
pomiarowego
Okres uśredniania
wyników
Tabela 7. Tlenek węgla – zestawienie danych za 2013 r.
data
wystąpienia
31.12.2013 r.
36,8
[µg/m3]
700
600
500
400
300
200
100
0
Wykres 13. Maksymalne średnie ośmiogodzinne
tlenku węgla na stacji monitoringowej w Lublinie w
latach 2006-2013 (źródło: WIOŚ)
2009 r.
2010 r.
2011 r.
2012 r.
Wykres 14. Stężenie średnie roczne tlenku węgla
w Aglomeracji Lubelskiej w latach 2009-2013
(źródło: WIOŚ)
W 2013 r. nadal utrzymywał się wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem
zawieszonym PM10. Stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM10
określonego dla stężeń 24-godzinnych w strefie lubelskiej oraz Aglomeracji Lubelskiej.
19
2013 r.
W strefie lubelskiej na stanowisku w Puławach liczba dni o stężeniach wyższych od 50 µg/m 3
wynosiła 61, Zamościu: 45, Kraśniku: 41. W Aglomeracji Lubelskiej na stanowisku przy
ul. Śliwińskiego liczba takich dni wynosiła: 40 (wykres 15, tabela 8). Z powodu przekroczenia
dopuszczalnej liczby dni o stężeniach dobowych powyżej 50 µg/m3 obie strefy zostały
zaliczone do klasy C.
Przekroczenia dopuszczalnych stężeń dobowych występowały w sezonie chłodnym,
nie występowały w okresie od maja do września. Istotną przyczyną przekroczeń stężeń
24–godzinnych była emisja pyłu ze spalania paliw na cele grzewcze oraz emisja
z transportu, przy występujących niekorzystnych warunkach meteorologicznych (niska
temperatura, mała prędkość wiatru). Liczbę przekroczeń pyłu PM10 na tle miesięcznych
zmian temperatur oraz przebieg dobowych stężeń pyłu PM10 w Puławach, Zamościu,
Kraśniku i Lublinie w 2013 r. przedstawiają wykresy 15 i 18.
Stężenia średnie roczne pyłu PM10 na wszystkich stanowiskach dotrzymywały
obowiązujących norm i wynosiły od 27,6 μg/m3 do 33,6 μg/m3 (tabela 8, wykres 16). W latach
2004-2013 wykazywały niewielką zmienność (wykres 17).
Ze względu na ponadnormatywne zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 zostały
opracowane i przyjęte uchwałami Sejmiku Województwa Lubelskiego w dniu 25 listopada
2013 r. dokumenty.: „Program ochrony powietrza dla strefy – Aglomeracja Lubelska” oraz
„Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej”. W dokumentach tych ustalono sposób
prowadzenia działań naprawczych mających na celu obniżenie stężeń pyłu PM10
przynajmniej do poziomów dopuszczalnych.
LbLublinWIOS
2.
Lublin
ul. Śliwińskiego 5
LbLublin_Sliwins_5
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Biała Podlaska
ul. Orzechowa
Radzyń Podlaski
ul. Sitkowskiego 1B
Kraśnik
ul. Koszarowa 10A
Puławy ul.
Skowieszyńska 51
Chełm
Zamość ul.
Hrubieszowska 69
393,8
29,6
-
-
24-h
87,7
108,1
-
53,5
35
24-h
99,7
94
29,3
53,0
40
1-h
89,9
Percentyl S90, 4[µg/m3]
Stężenie średnie roczne
[µg/m3]
1.
Lublin
ul. Obywatelska 13
Stężenie max.
[µg/m3]
Kod krajowy stacji
Kompletność
pomiarowego
(wskaźnik)
Okres uśredniania
wyników pomiarów
Lp.
Liczba przekroczeń
dopuszczalnego stężenia
24h w roku
kalendarzowym
Tabela 8. Pył zawieszony PM10– zestawienie danych za 2013 r. – ochrona zdrowia
Strefa lubelska
LbBialaPOrzechowa
24-h
98,1
90
27,6
46,0
22
LbRadzyPSitkowskiego
24-h
97
94
27,8
46,0
23
LbKrasnikKoszarowa
24-h
97,8
103
30,3
55,6
41
LbPulawySkowieszynska
24-h
94,8
116
33,6
60,0
61
LbChelmJagWIOS
24-h
98,4
104
29,3
48,6
33
24-h
99,7
103
31,2
57,2
45
20
Wykres 15. Liczba przekroczeń 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 na tle warunków termicznych w 2013 r.
(źródło: WIOŚ)
Puławy ul. Skowieszyńska
Zamość ul. Hrubieszowska
Kraśnik ul. Koszarowa
Lublin ul. Śliwińskiego
Lublin ul. Obywatelska
Chełm ul.Jagiellońska
Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego
Biała Podl. ul. Orzechowa
0
liczba przekroczeń D24
stężenie średnie roczne w µ/m3
10
20
30
40
50
Da = 40 µg/m3 , D24 = 50
60
70
µg/m3
Wykres 16. Stężenia pyłu PM10 na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2013 r. (źródło:
WIOŚ)
Wykres 17. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 2004 - 2013
w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS).
21
Wykres 18. Przebieg 24- godzinnych stężeń pyłu PM10 na tle zmian temperatury w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
W Aglomeracji Lubelskiej i miastach grodzkich równolegle z pomiarami pyłu PM10,
realizowano pomiary pyłu PM2,5. Nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego na
żadnym stanowisku. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 w 2013 r. na wszystkich czterech
stanowiskach pomiarowych były na zbliżonym poziomie i wynosiły od 20,4 do 22,4 µg/m 3, tj.
do 89,6% poziomu dopuszczalnego - tabela 9. W latach 2010-2013 zauważalny był niewielki
spadek stężeń tego zanieczyszczenia (wykres 19).
22
Stanowisko pyłu PM2,5 w Lublinie przy ul. Śliwińskiego funkcjonuje również dla potrzeb
wyznaczenia, a następnie monitorowania wskaźnika średniego narażenia. Obowiązek ten
dotyczy obszarów tła miejskiego w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców.
Na podstawie uzyskanych wyników pomiarów Główny Inspektor Ochrony Środowiska
wyznacza wskaźniki dla aglomeracji i ww. miast, a także krajowy wskaźnik średniego
narażenia (WŚN). Wynosi on dla Aglomeracji Lubelskiej za 2012 r. 23,6 µg/m3. WŚN dla
kraju za 2012 r. wynosił 26,1 µg/m3 i znacznie przewyższał standard, jakim jest pułap
stężenia ekspozycji, określony na poziomie 20 µg/m3. Termin osiągnięcia pułapu to 2015 r.
Zatem niezbędne jest podejmowanie działań ukierunkowanych na zmniejszenie emisji pyłu
do wartości umożliwiającej w 2015 r. osiągnięcie standardu.
2.
3.
4.
Stężenie średnie
roczne [µg/m3]
Stężenie max. 24-h
[μg/m3]
% stężenia
dopuszczalnego
% stężenia
dopuszczalnego
powiększonego o
margines tolerancji
Lublin
ul. Śliwińskiego 5
Kod krajowy stacji
Procent ważnych
danych w stosunku do
roku [%]
1.
Lokalizacja stacji
Kompletność
Lp.
Okres uśredniania
wyników pomiarów
Tabela 9. Pył zawieszony PM2,5 – zestawienie danych za 2013 r. – ochrona zdrowia
96,7
21,4
76
85,6
82,3
LbLublin_Sliwins_5
Biała Podlaska
LbBialaPOrzechowa
ul. Orzechowa
Chełm
LbChelmJagWIOS
Zamość
ul. Hrubieszowska 69
24-h
96,7
Strefa lubelska
24-h
99,2
99,2
20,4
70
81,6
78,5
24-h
95,6
95,6
21,3
96
85,2
81,9
24-h
99,7
99,7
22,4
74
89,6
86,2
Wykres 19. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 na stacjach monitoringowych w woj. lubelskim w latach 20102013 r. (źródło: WIOŚ)
Pomiary obu frakcji pyłu prowadzone równolegle metodą grawimetryczną w 2013 r.
wykazały, że zawartość pyłu PM2,5 w pyle PM10 wynosi około 73%, wyższe zawartości
rejestrowano w miesiącach chłodnych. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu obu frakcji na
poszczególnych stacjach województwa przedstawia wykres 20.
23
Wykres 20. Przebieg 24-godzinnych
w woj. lubelskim w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
stężeń
pyłu
PM10
i
PM2,5
na
stacjach
monitorowanych
Pomiary metali oznaczanych w pyle zawieszonym PM10 w 2013 r. prowadzono na
dwóch stanowiskach w województwie: w Lublinie przy ul. Śliwińskiego oraz w Zamościu przy
ul. Hrubieszowskiej. Stężenia średnie roczne charakteryzowały się niskimi wartościami
(tabela 10).
24
Tabela 10. Metale – zestawienie danych za 2013 r. – ochrona zdrowia
Lp.
Wyszczególnienie
Okres
uśredniania
wyników
pomiarów
3
1.
2.
3.
4.
ołów [µg/m ]
3
arsen [ng/m ]
3
kadm [ng/m ]
3
nikiel [ng/m ]
1.
2.
3.
4.
ołów [µg/m ]
3
arsen [ng/m ]
3
kadm [ng/m ]
3
nikiel [ng/m ]
3
Kompletność
Stężenie max
serii pomiarowej
Stężenie
poziom
% poziomu
średnie dopuszczalny dopuszczalnego
roczne
/ docelowy / docelowego
Aglomeracja Lubelska - LbLublin_Sliwins_5
24-h
99,7
0,0273
0,0119
24-h
99,7
1,1
0,55
24-h
99,7
1,1
0,43
24-h
99,7
1,3
0,80
Strefa lubelska – LbZamoscHrubieszowsk
24-h
99,7
0,0354
0,0133
24-h
99,7
1,2
0,67
24-h
99,7
1,7
0,54
24-h
99,7
4,2
1,43
0,5
6
5
20
2,4
9,2
8,6
4,0
0,5
6
5
20
2,7
11,2
10,8
7,15
Stężenia benzo/a/pirenu jako wskaźnika WWA, oznaczane w pyle PM10, nie
przekraczały poziomu docelowego. Wszystkie wartości średnie roczne oznaczane na pięciu
stanowiskach wynosiły 1 ng/m3 (tabela 11).
Na stacji w Lublinie przy ul. Obywatelskiej wykonywane były oprócz benzo/a/pirenu również
pomiary stężeń innych WWA w pyle PM10 tj.: benzo/a/antracenu, benzo/b/fluorantenu,
benzo(j)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, indeno(1,2,3-cd)piren i dibenzo(a,h)antracenu.
Dla ww. substancji nie są określone standardy. Na wykresie 21 przedstawiono stężenia
średnie roczne dla lat 2010 - 2013.
Tabela 11. Benzo(ά)piren – zestawienie danych za 2013 r. – ochrona zdrowia
Lp.
1.
Lublin, ul. Śliwińskiego 5
2.
3.
4.
5.
Biała Podlaska, ul. Orzechowa
Chełm, ul. Jagiellońska 64
Kraśnik, ul. Koszarowa 10A
Zamość, ul. Hrubieszowska 69
Kod krajowy stacji
Okres
uśredniania
wyników
LbLublin_Sliwins_5
24-h
Strefa lubelska
LbBialaPOrzechowa
24-h
LbChelmJagWIOS
24-h
LbKrasnikKoszarowa
24-h
LbZamoscHrubieszowsk 24-h
Stężenie
Kompletność serii
średnie roczne
pomiarowej [%]
3
[ng/m ]
99,7
1
98,1
98,4
97,8
99,7
1
1
1
1
Wykres 21. WWA w pyle PM10 monitorowane w Aglomeracji Lubelskiej w latach 2010-2013 (źródło: WIOŚ)
25
Wyniki badań stężeń ozonu wykazały, że liczba dni z przekroczeniem poziomu
docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu trzech ostatnich lat, na
poszczególnych stanowiskach wynosiła maksymalnie 13,3, była więc niższa od liczby
dozwolonej wynoszącej 25. Wyniki modelowania stężeń ozonu wykonane na poziomie
krajowym wykazały, że na przeważającym obszarze województwa lubelskiego liczba dni z
przekroczeniami 120 μg/m3 wynosiła do 25 (mapa 7).
Mapa 7. Liczba dni z przekroczeniami wartości docelowej w województwie lubelskim obliczona modelem GEMAQ dla 2013 r. (źródło: GIOŚ)
Na obszarze całego województwa wystąpiło przekroczenie drugiego kryterium dla
ozonu, jakim jest poziom celu długoterminowego. Wyniki modelowania potwierdziły
występowanie dni ze stężeniami wyższymi od 120 μg/m3 w obu strefach (mapa 7). Kryterium
celu długoterminowego dla ozonu, z terminem osiągnięcia w 2020 r., nie dopuszcza żadnego
przekroczenia wartości 120 µg/m3 w roku kalendarzowym, dlatego obie strefy zostały
zaliczone do klasy D2. Trzyletnia średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz.
ozonu wyższymi od 120 μg/m3 w latach 2004-2013 w województwie lubelskim prezentowana
jest na wykresie 22.
26
3
Wykres 22. Średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m w latach
2004-2013 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN).
Stężenia substancji podlegających ocenie ze względu na ochronę roślin, tj.: SO 2, NOx
i O3 nie przekraczały poziomów dopuszczalnych i docelowych. Stężenia średnie roczne
dwutlenku siarki na stacjach wynosiły do 3,1 µg/m3 tj. 15,5% poziomu dopuszczalnego,
stężenie średnie dla pory zimowej wynosiło do 3,5 µg/m3, tj. 17,5% poziomu dopuszczalnego
dla tego okresu.
Podstawą oceny i klasyfikacji w zakresie tlenków azotu były wyniki pomiarów
automatycznych prowadzonych w Białym Słupie na terenie Roztoczańskiego Parku
Narodowego. Stężenie średnie roczne NOx wynosiło 16,6 µg/m3, tj. 55,3% poziomu
dopuszczalnego. W sąsiednich województwach: świętokrzyskim i podlaskim stężenie średnie
roczne wynosiło odpowiednio 15,7 µg/m3 i 3,6 µg/m3, co stanowi 52,3% i 12% poziomu
dopuszczalnego.
Dla terenów pozamiejskich określony został poziom docelowy i poziom celu
długoterminowego dla ozonu wyrażony parametrem AOT40. Średnia wartość parametru
AOT40 wyznaczonego z lat 2009-2013 na podstawie serii pomiarowych z Jarczewa wynosiła
10 588 μg/m3h, z Białego Słupa - 8139 μg/m3h, z Wilczopola z lat 2011-2013 – 9609 μg/m3h
(wykres 23). Wartości te nie przekraczają poziomu docelowego, natomiast przekraczają
poziom celu długoterminowego.
Uzyskane wyniki pomiarów potwierdzają wyniki obliczeń modelowych, zgodnie z
którymi wartość AOT40 na przeważającym obszarze województwa waha się od 10000 do
18000 μg/m3h (mapa 8). Ze względu na dotrzymanie poziomu docelowego, strefę lubelską
zaliczono do klasy A, natomiast na niedotrzymanie poziomu celu długoterminowego do
klasy D2. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w
sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031), poziomy
docelowe powinny być osiągnięte w 2010 r., poziomy celów długoterminowych do 2020 r.
Wykres 23. Średnia wartość parametru AOT40 w województwie lubelskim na stanowisku w Jarczewie i Białym
Słupie z lat 2009-2013, na stanowisku w Wilczopolu z 2009 r. i z lat 2011-2013 (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN)
27
Mapa 8. AOT40 w woj. lubelskim obliczony modelem GEM-AQ dla 2013 r. (źródło: GIOŚ)
Fot. Ryszard Dziaduszek
28
Reakcje
W ciągu ostatnich kilkunastu lat obserwuje się w woj. lubelskim stałe zmniejszanie się
emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych. Spadek emisji SO2
i pyłu w 2013 roku, w odniesieniu do 2000 r. stanowił odpowiednio o 54,3% i 74,4%. W nieco
mniejszym stopniu zmniejszyła się emisja tlenków azotu o 27,7%. Emisja dwutlenku węgla
utrzymywała się na zbliżonym poziomie, odnotowywano zarówno spadki, jak i wzrosty jej
wielkości. Według danych GUS, w 2013 r. emisja do powietrza wszystkich podstawowych
zanieczyszczeń uległa zmniejszeniu w porównaniu z rokiem poprzednim (wykres 24).
Wykres 24. Zmiany w emisji do powietrza dwutlenku siarki, tlenków azotu, dwutlenku węgla i pyłu z zakładów
szczególnie uciążliwych na tle zmian PKB w województwie lubelskim w latach 2000-2013, w
odniesieniu do 2000r. (źródło: GUS).
Zmniejszenie ilości wprowadzanych do powietrza zanieczyszczeń ze źródeł
punktowych (zakłady przemysłowe) to wynik konsekwentnie realizowanych inwestycji
proekologicznych. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w województwie, wg
danych GUS w 2012 r., wyniosły 182 131,6 tys. zł i od kilku lat sukcesywnie rosną (wykres
25).
Wykres 25. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w woj. lubelskim w latach 2000-2012 (źródło:
GUS).
Zaostrzanie się przepisów prawa zmierzających do powstrzymania szybko
postępującej degradacji środowiska naturalnego zmusza podmioty do konkretnych działań.
Tworzenie "zielonego" wizerunku firmy i stosowanie ekologicznych rozwiązań stało się
w ostatnich latach bardzo popularne. Wprowadzane są nowe rozwiązania techniczne
dotyczące zarówno zmiany technologii produkcji, jak i instalacji wysoko skutecznych
urządzeń do redukcji pyłów i gazów. Stopień redukcji zanieczyszczeń w województwie
lubelskim na tle danych krajowych jest zadawalający. Ilość zanieczyszczeń zatrzymanych lub
zneutralizowanych w urządzeniach do redukcji według danych GUS, w 2013 r. wynosił:
pyłów – 99,4% (Polska – 99,8%), gazów – 87,6% (Polska 59,1%).
29
Przykłady działań proekologicznych w zakładach woj. lubelskiego w 2013 r. (wg
danych Wydziału i Działów Inspekcji WIOŚ):
1. „CEMEX” Polska Spółka z o.o. w Warszawie
- Zakład Cementownia w Chełmie
Zrealizowano projekty mające na celu zwiększenie poziomu wykorzystania paliw
alternatywnych:
 Budowa pierwszej na świecie suszarni paliw alternatywnych
Celem tej inwestycji było umożliwienie spalania paliw alternatywnych słabszej jakości –
o dużej wilgotności, które dotychczas mogły być spalane w ograniczonych ilościach ze
względu na niską wartość opałową. Ponadto dzięki eliminacji nawet do 8% wody zawartej w
paliwach redukcji uległo jednostkowe zużycie ciepła w procesie produkcji klinkieru, co wynika
z uniknięcia odparowywania wody w wysokich temperaturach. W cementowni ciepło jest
darmowe, gdyż piec klinkierowy produkuje duże ilości tzw. ciepła odpadowego, które do tej
pory nie było zagospodarowywane. Jego wykorzystanie w procesach przygotowania
i uszlachetniania paliwa prowadzi do optymalizacji gospodarowania ciepłem w zakładzie. W
związku z częstymi skargami mieszkańców na nieprzyjemny zapach powstający w trakcie
suszenia paliw alternatywnych, zainstalowano rurociąg, którym gazy po procesie suszenia są
zawracane do gorącej części chłodnika, a następnie zaciąganie do pieca klinkierowego.
Dzięki takiemu rozwiązaniu całkowitemu wypaleniu ulegają związki złowonne, co eliminuje
problem odorów.
 Instalacja dozowania tlenu do pieca
Tlen dostarczany przez firmę zewnętrzną w postaci ciekłej transportowany jest pod
ciśnieniem (w postaci gazowej) do panelu sterowania, a następnie dozowany do wnętrza
pieca. Celem dozowania tlenu jest poprawa warunków spalania wewnątrz pieca obrotowego.
Takie rozwiązanie w znaczny sposób zwiększyło ilość dozowanych paliw alternatywnych,
redukując zużycie paliw konwencjonalnych, np. węgla oraz poprawiło jakość wypalanego
klinkieru.
2. Elektrociepłownia Lublin Wrotków
W latach 2012-2013 na terenie Elektrociepłowni Lublin Wrotków zrealizowane zostało
przedsięwzięcie pn. „Modernizacja urządzeń odpylających kotłów WP-70” . W ramach
modernizacji elektrofiltry zainstalowane za kotłami WP-70 nr 1 i nr 2 zostały zastąpione
nowymi filtrami workowymi. Pomiary skuteczności odpylania wykonane po zainstalowaniu
filtrów wykazały wartości stężeń zapylenia spalin wylotowych znacznie niższe od wielkości
gwarantowanej 20 mg/Nm3.
3. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w Toruniu
- Oddział „Cukrownia Werbkowice w Werbkowicach”
Wykonano szereg inwestycji mających na celu zmniejszenie zużycia energii cieplnej, a
tym samym ograniczenie spalania paliw. Były to:
 modernizacja stacji wyparnej, która spowodowała zmniejszenie zużycia energii cieplnej w
procesie produkcyjnym,
 inwestycje w zakresie dalszego wykorzystania ciepła odpadowego zawartego
w kondensatach do ogrzewania „starych silosów cukru” i z nadwyżki wód amoniakalnych
dla celów grzewczych silosu cukru,
 rozbudowa i modernizacja stacji gotowania cukrzycy - skrócenie czasu trwania kampanii.
4. SUDZUCKER Polska S.A. Wrocław
- Zakład Produkcyjny „Cukrownia Strzyżów” w Strzyżowie
Przed kampanią cukrowniczą 2013 przeprowadzono prace modernizacyjne instalacji
energetycznego spalania węgla i biomasy w kierunku współspalania biogazu otrzymywanego
w wyniku oczyszczania ścieków przemysłowych metodą fermentacji beztlenowej w
30
zakładowej oczyszczalni ścieków. W ramach tej inwestycji wykonano ujęcie i przesył
biogazu ze zbiornika fermentacji beztlenowej do kotłowni technologicznej, wykonano
instalację w kotłowni umożliwiającą współspalanie biogazu w kotle. Wykorzystanie energii ze
spalania biogazu w czasie kampanii 2013 r. zmniejszyło dobowe zużycie węgla o ok. 3 Mg
przy dotychczasowym średnim dobowym zużyciu wynoszącym ok. 100 Mg. Szacuje się, że
w wyniku tej inwestycji ilość zużywanego węgla o kaloryczności 23 500 kJ/kg, w kampanii
cukrowniczej zmniejszy się o ok. 195 Mg.
5. Zakład Usług Komunalnych Spółka z o.o. w Parczewie
Zakład rozpoczął w 2013 r. proces inwestycyjny pod nazwą ,,Modernizacja instalacji
odpylania na terenie kotłowni Rejonowej w Parczewie” mającej na celu spełnienie norm
korzystania ze środowiska po roku 2016. Zadanie jest w końcowej fazie realizacji a jego
zakończenie jest planowane na rozpoczęcie sezonu grzewczego 2014/2015. Zgodnie z
,,Harmonogramem realizacji inwestycji” wykonano modernizację instalacji odpylania kotłów:
w 2013 r. nr 1 (WR 2,5) wraz z przygotowaniem obsługi do korzystania z nowego systemu
odpylania i nr 2 (WR-5I) oraz w 2014 r. kotła nr 3 (WR 5II). Istniejące urządzenia odpylające
zostały zastąpione filtrobicyklonem (składającym się z baterii bicyklonów o zwiększonej
skuteczności, filtra workowego poziomego wyposażonego w zespoły filtracyjne posiadające
kosz ze stali kwasoodpornej, worka z włókniny szklanej oraz komory oczyszczonego
powietrza wykonanej ze stali kwasoodpornej).
Na rzecz poprawy jakości powietrza, poza działaniami w sektorze przemysłowym
sukcesywnie prowadzone były przedsięwzięcia w kierunku ograniczenia tzw. „niskiej emisji”,
które obejmowały:




likwidację lokalnych źródeł ciepła, tj.: indywidualnych kotłowni lub palenisk węglowych,
kotłowni zasilających kilka budynków oraz kotłowni osiedlowych i podłączenie obiektów
do miejskiej sieci ciepłowniczej,
modernizację, przebudowę i rozbudowę sieci cieplnej w celu podłączenia istniejących
obiektów do centralnego źródła ciepła (wykres 26) i gazowej (wykres 27),
termomodernizację budynków użyteczności publicznej, mieszkalnictwa zbiorowego, jak
i indywidualnych,
zastosowanie kolektorów słonecznych i innych rozproszonych OZE celem obniżenia
emisji z lokalnych źródeł ciepła.
Wykres 26. Długość sieci cieplnej przesyłowej w woj. lubelskim w 2000r., 2005r., 2010r., 2012r. (źródło: US
w Lublinie)
31
Wykres 27. Długość czynnej sieci gazowej w woj. lubelskim w 2000r., 2005r., 2010r., 2012r. (źródło: US
w Lublinie)
Postępujący wzrost zapotrzebowania na energię niesie ze sobą wyzwania dla
energetyki w kierunku rozwoju technologii pozwalających na sprawne i zgodne z wymogami
środowiska naturalnego wytwarzanie energii elektrycznej. Potencjalnie duże możliwości
tkwią w wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii.
Województwo lubelskie, pomimo braku doświadczenia w produkcji energii
odnawialnej (udział OZE w produkcji energii w woj. lubelskim w 2012 r. wynosił 1,5%), ma
znaczny potencjał naturalny energii z tych źródeł, który stwarza dogodne warunki do rozwoju
energetyki słonecznej i wodnej, elektroenergetyki geotermalnej oraz lokalizacji siłowni
wiatrowych. Rolniczy charakter regionu daje szanse rozwoju upraw energetycznych oraz
produkcji energii z odpadów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, takich jak biogaz
i biopaliwa. Do uprzywilejowanych dla rozwoju energetyki słonecznej obszarów zaliczamy
tereny powiatu lubelskiego, parczewskiego i biłgorajskiego. Teren powiatu chełmskiego ma
największe sumy rocznego promieniowania słonecznego w kraju - zasoby roczne
przekraczają 950kWh/m2. Podstawą do rozwoju energetyki wodnej są liczne w regionie
budowle piętrzące na Bystrzycy w Prawiednikach (Gmina Głusk), na Kostrzewce w Iżycach
(Gmina Strzyżewice), na rzece Uherka w powiecie chełmskim oraz na rzekach Wieprz
i Piwonia. Energetyka wiatrowa, z kolei, może być lokalizowana w okolicach Bełżyc
w powiecie lubelskim oraz na wybranych terenach powiatów parczewskiego, radzyńskiego
i biłgorajskiego. Do obszarów perspektywicznych dla rozwoju energetyki geotermalnej
zalicza się, m.in. gminy: Bełżyce, Jastków, Garbów, Konopnica oraz Niedrzwica Duża,
należące do powiatu lubelskiego. Ponadto zasoby wód geotermalnych stwierdzono
w powiecie lubartowskim, znajdującym się w obrębie tzw. rowu lubelskiego bogatego w te
wody. Najbardziej perspektywiczną na Lubelszczyźnie wydaje się być produkcja energii
z biomasy. Powiat zamojski znany jest z produkcji roślin wykorzystywanych jako
alternatywne źródła energii. Główne plantacje wierzby energetycznej znajdują się w gminach
Sułów, Nielisz, Zamość i Adamów. W powiecie hrubieszowskim w celu odzyskiwania energii
wykorzystuje się duże ilości rocznej produkcji słomy. Dwa zakłady zlokalizowane
w Hrubieszowie oraz w Mirczu, będące własnością firmy INVEST-MOT Sp. z o.o. z siedzibą
w Warszawie, są w stanie przetworzyć na brykiet 16000 ton słomy rocznie. Pomimo dużego
potencjału i korzyści wynikających z rozwoju sektora energii odnawialnej, jego wykorzystanie
do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych w województwie wymaga znacznego
wsparcia. Należy prowadzić badania naukowe i wdrażać nowe rozwiązania technologiczne,
a nade wszystko prowadzić działania przyciągające do regionu przedsiębiorców, gotowych
zainwestować w nowoczesne technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych oraz
w budowę systemu dostaw i dystrybucji energii, których infrastruktura jest niedostateczna.
32
Działania, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia jakości powietrza wymaganej
przepisami prawa zostały określone w programach ochrony powietrza (POP). Dokumenty te
zostały opracowane dla stref, w których roczna ocena jakości powietrza wykazała
ponadnormatywne poziomy zanieczyszczeń powietrza pyłem PM10.
W 2013 r. na terenie województwa realizowane były Programy Ochrony Powietrza
(POP) dla: strefy lubelskiej i strefy Aglomeracja Lubelska (aktualizacja). Przeprowadzone w
POP analizy w zakresie udziału poszczególnych grup źródeł emisji pyłu do powietrza w
2011 r., jednoznacznie wskazują na dominację w łącznej emisji źródeł powierzchniowych
(72,8% w strefie lubelskiej i 59,5% w Lublinie). Z tego względu działania naprawcze winny
koncentrować się głównie na ograniczeniu emisji pyłu pochodzącej z sektora komunalnobytowego. Głównymi kierunkami działań w zakresie ochrony powietrza wyznaczonymi w
POP są m.in.:
 wprowadzenie ograniczeń w stosowaniu paliw stałych,
 ograniczania niskiej emisji – eliminacja niskosprawnych urządzeń na paliwa stałe,
 rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych i sieci gazowych zapewniająca
podłączenie nowych użytkowników,
 termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego
w budownictwie mieszkaniowym oraz w obiektach użyteczności publicznej,
 ograniczenie emisji z transportu,
 ograniczenie emisji przemysłowej,
 edukacja ekologiczna mieszkańców.
Efektem realizacji Programów powinno być zmniejszenie do 2020 r. wielkości emisji do
powietrza pyłu PM10 na terenie strefy lubelskiej o 3,6% i Aglomeracji Lubelskiej o 20,1%.
Elementem ww. programów jest Plan działań krótkoterminowych, który wprowadza 3 stopnie
zagrożenia zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10:
 I stopień zagrożenia o charakterze informacyjnym, dla poziomów pyłu PM10 powyżej
50 μg/m3 w odniesieniu do 24 godzin,
 II stopień zagrożenia o charakterze informacyjno-ostrzegawczym, dla poziomów pyłu
PM10 powyżej 200 μg/m3 w odniesieniu do 24 godzin,
 III stopień zagrożenia o charakterze ostrzegawczo-nakazowym. dla poziomów pyłu
PM10 powyżej 300 μg/m3 w odniesieniu do 24 godzin.
Wprowadzanie stopni zagrożenia nadmiernym zanieczyszczeniem danej substancji
odbywa się we współpracy służb Wojewody Lubelskiego, Lubelskiego Wojewódzkiego
Inspektora Ochrony Środowiska i Marszałka Województwa Lubelskiego, a informacje o
zagrożeniu zamieszczane są na stronach internetowych: Wojewódzkiego Centrum
Zarządzania Kryzysowego (www.lublin.uw.gov.pl), Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie
(www.lubelskie.pl) i WIOŚ w Lublinie (www.wios.lublin.pl).
W 2013 roku wystosowano 4 powiadomienia I stopnia dotyczące ryzyka wystąpienia
przekroczeń dozwolonej liczby stężeń 24 godzinnych pyłu zawieszonego PM10 powyżej
50 μg/m3 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 – powyżej 1 ng/m3.
Wykaz powiadamianych instytucji:
 Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego;
 Zarząd Województwa Lubelskiego,
 Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska,
 Urząd Miasta Lublin (dla Aglomeracji Lubelskiej),
 Powiatowe Centra Zarządzania Kryzysowego (dla strefy lubelskiej).
33
Chemizm opadów atmosferycznych
Celem monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych jest pozyskanie danych
o ładunkach substancji zakwaszających, biogenów, jak również metali ciężkich
deponowanych wraz z opadem do podłoża. Monitoring ten realizowany jest na zlecenie
Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej – PIB Oddział we Wrocławiu. W 2013 r. WIOŚ w Lublinie kontynuował badania
chemizmu opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie, która jest jedną z 23
stacji badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych IMGW-PIB)
na terenie Polski.
Suma opadów zmierzona na stacji we Włodawie w 2013 r. wyniosła 667,6 mm i była
wyższa o 26,2%. w stosunku do roku 2012 r. Największe miesięczne opady wystąpiły w maju
– 127,0 mm, najmniejsze natomiast zanotowano w październiku – 8,8 mm. Na wykresie 28
przedstawiono miesięczne sumy opadów w latach 2012-2013 na stacji we Włodawie.
Miesięczne (uśrednione) próbki analizowane były w zakresie wskaźników: wartość pH,
przewodność elektryczna właściwa, chlorki, siarczany, azotyny+ azotany, azot amonowy,
azot ogólny, fosfor ogólny, sód, potas, wapń, magnez, cynk, miedź, ołów, kadm, nikiel,
chrom.
Wykres 28. Miesięczne sumy opadów atmosferycznych w latach 2012-2013 na stacji we Włodawie
(źródło: IMGW Włodawa)
Wartości pH miesięcznych próbek uśrednionych mieściły się w zakresie 4,53-6,44.
Próbki o wartości pH poniżej 5,6 stanowiły 67% (wzrost o 42% w porównaniu do roku 2012)
i wskazują na dużą zawartość mocnych kwasów mineralnych. Wartości przewodności
elektrycznej właściwej w badanych próbach były niskie (maksymalnie 23,8μS/cm).
Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na
stacji IMGW we Włodawie w latach 2012 – 2013 zaprezentowano w tabeli 12 i na wykresie
29.
Tabela 12 . Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji we
Włodawie w latach 2012-2013
Lp.
Nazwa badanego
składnika
Jednostka
miary
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
chlorki
siarczany
azotyny+ azotany
azot amonowy
azot ogólny
fosfor ogólny
sód
potas
wapń
mg Cl-/dm3
mg SO4-2/dm3
mg N/dm3
mg N/dm3
mg N/dm3
mg P/dm3
mg Na/dm3
mg K/dm3
mg Ca/dm3
minimalne
2012
2013
0,1
0,15
0,91
0,72
0,181
0,15
0,39
0,19
0,93
0,67
0,008
0,006
0,05
0,082
0,067
0,011
0,467
0,168
Wartości stężeń (mg/dm3)
maksymalne
2012
2013
0,98
1,53
2,66
2,37
0,529
0,70
1,06
1,03
1,94
1,83
0,071
0,058
0,659
0,61
0,26
0,81
6,11
1,18
średnie
2012
2013
0,6
0,65
1,86
1,55
0,395
0,38
0,688
0,53
1,45
1,25
0,03
0,022
0,302
0,256
0,228
0,235
1,4
0,648
34
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
magnez
cynk
miedź
ołów
kadm
nikiel
chrom
odczyn
przewodność el. wł.
mg Mg/dm3
mg Zn/dm3
mg Cu/dm3
mg Pb/dm3
mg Cd/dm3
mg Ni/dm3
mg Cr/dm3
pH
0,063
0,002
0,001
0,0005
0,0002
0,0005
0,0005
4,71
8,0
0,024
0,001
0,0024
0,0000
0
0
0,0000
4,53
7,6
0,238
0,082
0,021
0,001
0,0002
0,001
0,0005
6,44
24,4
0,140
0,056
0,0132
0,0034
0,0004
0,0009
0,0006
6,85
23,8
0,120
0,042
0,008
0,001
0,0002
0,001
0,0005
5,54
17,86
0,091
0,032
0,0060
0,0010
0,0001
0,0002
0,0001
5,495
15,36
Wykres 29. Stężenia zanieczyszczeń w uśrednionych miesięcznych próbkach opadu atmosferycznego oraz
wysokość opadu na stacji we Włodawie w 2013 r. (źródło: IMGW)
Depozycja roczna analizowanych substancji, wprowadzonych wraz z opadami
na obszar naszego województwa w roku 2013, była niższa w stosunku do roku
poprzedniego. Wielkości wprowadzonych zanieczyszczeń malały zgodnie z szeregiem: SO4
> Nog > Ca >NNH4 > Cl > NNO2+NNo3 > Na > K > Mg > Zn > Pog > H+ > Cu > Pb > Ni > Cd > Cr.
Wyniki badań monitoringowych pokazują, że zanieczyszczenia transportowane
w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren
województwa lubelskiego stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych
oddziaływujących na środowisko naturalne naszego województwa. Wśród badanych
substancji szczególnie negatywny wpływ na środowisko mają kwasotwórcze związki siarki
35
i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o obniżonym odczynie („kwaśne deszcze”)
stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany
w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla
infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne wpływają na zmiany
warunków troficznych gleb i wód, natomiast metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji
roślinnej. Kationy zasadowe (potas, wapń, magnez i sód) pod względem znaczenia
ekologicznego mają odmienne, pozytywne
oddziaływanie na środowisko, ponieważ
powodują neutralizację wód opadowych.
Na wykresie 30 przedstawiono roczne ładunki jednostkowe [kg/ha] wniesione przez
opady atmosferyczne w latach 2012-2013 w rejonie stacji we Włodawie.
Wykres 30. Roczne ładunki jednostkowe badanych substancji [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne
w latach 2012-2013 w rejonie stacji we Włodawie (źródło: IMGW)
36
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku WODY
Presje
Poddawanie środowiska wodnego stałej
i znaczącej presji antropogenicznej
powoduje pogarszanie jakości wód
podziemnych i powierzchniowych.
Do najistotniejszych presji należą:
 znaczące pobory wód na cele
socjalno-bytowe i gospodarcze;
 odprowadzanie
niedostatecznie
oczyszczonych ścieków, głównie
komunalnych,
do
wód
powierzchniowych lub do ziemi;

spływy
obszarowe,
w
tym
z rolnictwa, obciążone związkami
biogennymi oraz pozostałościami
niewłaściwie
wykonywanych
zabiegów agrotechnicznych.
Rzeka Wyżnica.
Fot. P. Bielak – Bielecki
Całkowite zużycie wody na terenie województwa lubelskiego w 2013 r. (wg danych
GUS) wyniosło 353,3 hm3. Największy udział w strukturze zużycia wody miało rolnictwo 163,3 hm3 (46,2% całkowitego zużycia), z czego prawie całość poboru została wykorzystana
do napełniania i uzupełniania stawów rybnych. Do celów komunalnych wykorzystano tylko
wody podziemne w ilości 69,1 hm3 (19,6%), natomiast zakłady przemysłowe zużyły 121,0
hm3, co stanowi 34,2% całkowitego zużycia wody w województwie, przy czym najwięcej
wody zużyły Zakłady Azotowe w Puławach, które wodę służącą do celów technologicznych
pobierały z Wisły.
Na koniec 2013 roku w województwie lubelskim działało 351 oczyszczalni ścieków:
286 komunalnych i 65 przemysłowych. Ogółem 66 oczyszczalni pracowało na terenach
miejskich i 285 na obszarach wiejskich.
Wykres 1. Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi w latach
2004-2013 w województwie lubelskim (źródło: GUS)
37
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku W 2013 r. z terenu województwa lubelskiego odprowadzono do wód lub do ziemi
71,28 hm3 ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczania. Z tej liczby
71,01 hm3 (99,6%) było oczyszczanych, a tylko 0,27 hm3 odprowadzono bez oczyszczania.
Struktura oczyszczania ścieków w 2013 r. przedstawiała się następująco:
 oczyszczane mechanicznie - 13,83 hm3 (19,5%),
 oczyszczane chemicznie (tylko ścieki przemysłowe) - 2,66 hm3 (3,7%),
 oczyszczane biologicznie - 15,05 hm3 (21,2%),
 oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów 39,47 hm3 (55,6%).
Od 2007 r. w strukturze oczyszczania ścieków nastąpiły pozytywne zmiany, wzrosła ilość
ścieków oczyszczanych z podwyższanym usuwaniem substancji biogennych (wykres 1).
Z uwagi na poprawę jakości oczyszczania ścieków, znacznie zmniejszyły się ładunki
wprowadzanych zanieczyszczeń do wód lub do ziemi. W stosunku do 2004 roku ładunek
fosforu ogólnego zmniejszył się o około 81%, ładunek azotu ogólnego o 47%, natomiast
ładunki BZT5 i zawiesiny ogólnej o około 30%.
BZT5
CHZT
zawiesina ogólna
azot ogólny
fosfor ogólny
7000000
6000000
[kg/rok]
5000000
4000000
3000000
2000000
1000000
0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
rok
Wykres 2. Ładunki wprowadzanych zanieczyszczeń do wód lub do ziemi w latach 2004-2013
Z oczyszczalni ścieków korzystało 55,5% ludności województwa lubelskiego, przy
czym 94,5%, korzystających to mieszkańcy miast, a 22% to mieszkańcy wsi. Długość sieci
kanalizacyjnej na koniec roku 2013 wynosiła 5 538 km, a sieci wodociągowej 20 583 km.
W stosunku do roku poprzedniego przybyło 214,0 km kanalizacji i 257,6 km wodociągów.
Wykres 3. Sieć kanalizacyjna i wodociągowa w województwie lubelskim w latach 2004-2013 (źródło: GUS)
38
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Analiza danych GUS wskazuje na sukcesywny wzrost infrastruktury wodno-ściekowej
oraz wzrost liczby mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków. Niemniej jednak
niedostateczna sanitacja, szczególnie obszarów wiejskich, przejawiająca się wyraźnymi
dysproporcjami między wyposażeniem w sieć wodociągową i kanalizacyjną, ma istotny
wpływ na stan jakościowy wód powierzchniowych. Według danych GUS na koniec
2013 roku, długość sieci kanalizacyjnej na obszarze województwa lubelskiego stanowiła 27%
długości sieci wodociągowej.
Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest rolnictwo, w szczególności
stosowanie nawozów mineralnych i naturalnych oraz środków ochrony roślin. Wpływ na
jakość wód powierzchniowych mają spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych
rolniczo, zawierające związki azotu i fosforu, będące pozostałością po stosowanych
nawozach sztucznych i naturalnych. Zanieczyszczenia biogenami powodują nadmierny
rozwój glonów i prowadzą do eutrofizacji wód. Intensywnie rozwijające się glony zużywają
duże ilości tlenu, którego niedobór hamuje rozwój innych organizmów wodnych.
Zużycie nawozów mineralnych (NPK) w roku gospodarczym 2011/2012
w województwie lubelskim wynosiło 122,8kg na 1 ha i było wyższe o 6,4% w stosunku do
roku poprzedniego (wykres 4). Wzrosło głównie zużycie nawozów azotowych, przy
zaobserwowanym dużym spadku stosowania nawozów wapniowych: z 40,3 kg na 1ha
w roku gospodarczym 2010/2011 do 26,8 kg na 1ha użytków rolnych w roku gospodarczym
2011/2012. Stosowanie obornika kształtowało się na zbliżonym poziomie około 40 kg na 1ha
użytków rolnych. Wzrost zużycia nawozów sztucznych i środków ochrony roślin związane
było z rozwojem produkcji rolnej. Presję rolnictwa na środowisko wodne powinno jednak
w znacznym stopniu ograniczyć stosowanie dobrych praktyk rolniczych.
mineralne ogółem (NPK)
wapniowe
obornik (NPK)
kg/ha użytków rolnych
140
120
100
80
60
40
20
0
2003/2004 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012
rok gospodarczy
Wykres 4. Zużycie nawozów sztucznych( NPK), wapniowych i obornika w przeliczeniu na czysty składnik
w latach 2004-2012 w województwie lubelskim (źródło: GUS)
39
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Stan
Wody powierzchniowe płynące
Rzeka Wieprz
Fot. P. Bielak-Bielecki
Monitoring wód powierzchniowych
Celem monitoringu wód powierzchniowych, zgodnie z zapisami art. 155a ustawy
Prawo wodne, jest pozyskanie informacji o stanie wód w dorzeczach dla potrzeb planowania
w gospodarowaniu wodami oraz oceny osiągania celów środowiskowych. Stosownie do
zapisów ramowej dyrektywy wodnej (RDW), badania prowadzi się w 6-letnich cyklach
Planów Gospodarowania Wodami (PGW).
Rok 2013 był pierwszym rokiem drugiej trzylatki cyklu 2010-2015 PGW. Badania
prowadzono zgodnie z „Programem państwowego monitoringu środowiska województwa
lubelskiego na lata 2013-2015”, którego realizacja stanowiła podstawę oceny stanu wód.
Monitoring realizowany był w oparciu o wyznaczone jednolite części wód
powierzchniowych (jcwp), które należy rozumieć jako oddzielne i znaczące elementy wód
powierzchniowych, stanowiące podstawową jednostkę gospodarowania wodami. W 2013 r.
ustanowiono 50 punktów pomiarowo-kontrolnych (ppk) na 45 jcwp (28 naturalnych i 17 silnie
zmienionych) a badania prowadzono w ramach trzech rodzajów monitoringu:
1. diagnostycznego, ze względu na występowanie jcwp na obszarach chronionych
przeznczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub
poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (MDna) – 8 ppk na 8
jcwp;
2. operacyjnego,
 realizowanego w celu ustalenia stanu tych jcwp, które zidentyfikowano
(z wykorzystaniem danych monitoringu diagnostycznego), jako zagrożone
nieosiągnięciem celów środowiskowych, oraz oceny zmian ich stanu
następujących w wyniku wdrożenia programów działań naprawczych
określonych w programie wodno-środowiskowym kraju (MO) - 40 ppk na
40 jcwp,
 realizowanego na obszarach chronionych:
 przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie
lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (MOna) 10 ppk na 10 jcwp,
 będących jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów
rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (MORE) - 1 ppk na 1 jcwp,
 wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze
źródeł komunalnych (MOEU) - 41 ppk na 41 jcwp,
 narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych
(MORO) - 2 ppk na 2 jcwp;
3. badawczego, ustanowionego ze względu na konieczność zebrania dodatkowych
informacji o stanie wód w związku z umowami międzynarodowymi – (MB) – 11 ppk
na 11 jcwp.
40
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Województwo lubelskie charakteryzuje się dość dużym zróżnicowaniem warunków
środowiskowych, wynikającym m.in. z położenia geograficznego, wysokości bezwzględnej,
geologii i morfologii terenu, w związku z czym na obszarze województwa zidentyfikowano 12
typów abiotycznych rzek, charakterystycznych zarówno dla krajobrazu wyżynnego jak
i nizinnego (tabela 1).
Tabela 1. Typy abiotyczne rzek reprezentowanych przez jednolite części wód rzecznych ocenione w 2013 r.
(źródło: WIOŚ)
Liczba ocenionych jcwp
Typ abiotyczny rzeki
0
6
7
9
Zbiorniki zaporowe
ogółem
naturalne
silnie zmienione
1
-
1
5
3
2
-
Krajobraz wyżynny
Potok wyżynny węglanowy z substratem
8
drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych
Potok wyżynny węglanowy z substratem
2
gruboziarnisty
Mała rzeka wyzynna węglanowa
3
15 Średnia rzeka wyżynna - wschodnia
2
3
-
2
-
Krajobraz nizinny
16 Potok nizinny lessowy lub gliniasty
3
1
2
17 Potok nizinny piaszczysty
7
3
4
19 Rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta
3
2
1
21 Wielka rzeka nizinna
4
4
-
5
4
1
2
-
-
28
17
Niezależne od ekoregionów
Potok lub strumień na obszarze będącym
9
23
pod wpływem procesów torfotwórczych
Mała lub średnia rzeka na obszarze będącym
3
24
pod wpływem procesów torfotwórczych
26 Ciek w dolinie wielkiej rzeki nizinnej
Razem
45
Stan/potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych
Ocena stanu wód została przeprowadzona w oparciu o projekt rozporządzenia
Ministra Środowiska z 2013 r. o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji
stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla
substancji priorytetowych. Stan wód oceniono na podstawie stanu ekologicznego (dla
naturalnych jednolitych części wód) lub potencjału (dla silnie zmienionych części wód)
i stanu chemicznego. Przy ocenie stanu wód w obszarach chronionych dodatkowo
dokonano oceny spełnienia wymagań, ustalonych dla tych obszarów w odrębnych
przepisach.
Schemat przeprowadzenia oceny stanu wód z uwzględnieniem obszarów
chronionych przedstawiono na rysunku 1.
41
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Klasyfikacja elementów biologicznych
Ramowa dyrektywa wodna nadaje priorytetowe znaczenie elementom biologicznym
przy określaniu stanu/potencjału ekologicznego wód powierzchniowych. Od roku 2012
wprowadzono do badań wszystkie wymagane przez dyrektywę elementy biologiczne tj.
fitoplankton (wskaźnik IFPL), fitobentos (IO), makrofity (MIR), makrobezkręgowce bentosowe
(MMI), ichtiofauna (EFI+, IBI). Wyniki biomonitoringu obowiązują przez trzy lata z wyjątkiem
ichtiofauny, które obowiązują sześć lat. Badania ostatniego wskaźnika wykonywane były
przez Instytut Rybactwa
Śródlądowego na zlecenie GIOŚ.
Przy dokonywaniu oceny wód w 2013 roku uwzględniono aktualne badania oraz
wyniki odziedziczone z lat 2010-2012. Wykonana w ten sposób ocena umożliwiła
porównanie wszystkich wskaźników biologicznych, a także pozwoliła na analizę zmian
ekologicznych zachodzących w ekosystemach rzecznych. W przeciwieństwie do parametrów
fizykochemicznych, poprawa jakości biocenoz jest procesem długotrwałym.
Konsekwencją dziedziczenia wyników biologicznych z lat poprzednich było obniżenie
klas trzech jednolitych części wód o nazwach: Bystrzyca od zb. Zemborzyckiego do ujścia,
Uherka od Gdolanki do ujścia oraz Sołokija od źródeł do granic RP.
Spośród 28 naturalnych jednolitych części wód powierzchniowych klasę II uzyskały
4 jcwp (14%), klasę III – 15 jcwp (54%), a klasę IV - 9 (32%). W przypadku przebadanych
17 jcwp silnie zmienionych, klasę II uzyskało 5 z nich (20%), klasę III – 10 jcwp (56 %),
a klasę IV - 2 jcwp (12%). Powyższe wyniki świadczą o stopniowej renaturyzacji jcwp silnie
zmienionych oraz o przynajmniej częściowej zdolności do odbudowy przekształconych
ekosystemów.
Wyniki klasyfikacji elementów biologicznych w 2013 roku przedstawiono w tabeli
2 oraz na wykresie 5.
Tabela 2. Klasyfikacja elementów biologicznych badanych w jednolitych częściach wód rzecznych
w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
Klasa
I
II
III
IV
V
Razem
jcwp naturalne
Liczba jcw
0
4
15
9
0
28
%
14
54
32
100
jcwp sztuczne i silnie
zmienione
Liczba jcw
%
0
5
29
10
59
2
12
0
17
100
jcwp łącznie
Liczba jcw
0
9
25
11
0
45
%
20
56
24
100
42
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku NATURALNE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD
SILNIE ZMIENIONE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD
STAN
POTENCJAŁ
WSZYSTKIE JCWP
Wykres 5. Klasyfikacja elementów biologicznych badanych
(źródło: WIOŚ)
w jednolitych części wód rzecznych w 2013 r.
Najczęściej badanym wskaźnikiem biologicznym był fitobentos, opierający się na
Indeksie Okrzemkowym (IO). Jest od bardzo dobrym miernikiem dwóch głównych presji wód
powierzchniowych: eutrofizacji i zanieczyszczeń organicznych. Łącznie wykonano badania
tego wskaźnika w 32 jcwp. Spośród nich II klasę uzyskało 15 jcwp, III klasę przypisano
17 jcwp, natomiast IV klasę - 8 jcwp.
W dużych rzekach o wolnym przepływie bardziej zasadne było badanie
fitoplanktonu. Indeks fitoplanktonowy (IFPL) oznaczono w 4 jednolitych częściach wód rzeki
Bug. Wyniki zawierały się w II i III klasie jakości. Podobnie jak fitobentos, fitoplankton jest
czułym i wymiernym wskaźnikiem eutrofizacji wód.
Badania makrofitów przeprowadzono w 24 jcwp. Wskaźnik ten wybrano jako
optymalny do badań w rzekach, w których warunki hydromorfologiczne nie ograniczały
rozwoju fitocenoz wodnych, a także w rzekach zagrożonych procesem eutrofizacji - jako
drugi wskaźnik obok fitobentosu. Wykorzystując Makrofitowy Indeks Rzeczny (MIR)
uzyskano wyniki na poziomie II klasy dla 7 jcwp i III klasy dla 17 jcwp.
Spośród wszystkich badanych elementów biologicznych najkorzystniejszą ocenę
uzyskano dla makrobezkręgowców bentosowych. Wyniki przedstawiono za pomocą
Polskiego Wskaźnika Wielometrycznego Stanu Ekologicznego Rzek (MMI_PL). Przebadano
łącznie 14 jcwp. Spośród nich 8 jcwp uzyskało II klasę, 4 jcwp – III klasę, a 2 jcwp – IV klasę.
Wyniki badań ichtiofauny, które zostały wykorzystane obok innych wskaźników
biologicznych do oceny stanu/potencjału ekologicznego w 2013 r., odziedziczono z lat
2011-2012. Badania tego wskaźnika wykonano na podstawie dwóch metod: Europejskiego
Indeksu Rybnego (EFI+) oraz Indeksu Integralności Biotycznej (IBI), dostosowanych do
warunków rzek Polski (EFI+_PL i IBI_PL). Dodatkowo, wspomniane wyżej metody
uzupełniono wskaźnikiem diadromicznym (IRS_D), który bazuje na porównaniu ryb
wędrownych (diadromicznych) występujących historycznie w danej rzece, z rybami
stwierdzonymi obecnie podczas badań terenowych.
43
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Spośród uzyskanych 9 wyników badań, do oceny uwzględniono 5 wyników, spośród
których odnotowano 3 wyniki na poziomie III klasy oraz 2 wyniki wskazujące IV klasę jakości
wody. W przypadku czterech jcwp
postanowiono
pominąć
wyniki
indeksu EFI+_PL. Były to: Sopot,
Wieprz od Stoków do Bystrzycy,
Ciemięga i Ciemięga (Krężniczanka).
Biorąc pod uwagę wiedzę na temat
oddziaływania istniejących presji
(zapór
poprzecznych,
stawów,
zmiany struktury doliny rzecznej),
znajomość wyników pozostałych
elementów
biologicznych
i fizykochemicznych z poprzednich
lat, a także krótki okres badań
ichtiofauny (od 2011 r.), określono
poziom ich ufności jako niski i nie
uwzględniono ich w ogólnej ocenie.
Rzeka Zalesianka
Fot. P. Bielak-Bielecki
Wykres 5. Ilość wykonanych badań i klasyfikacja elementów biologicznych badanych w jednolitych części wód
rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych
Wymieniony wcześniej projekt rozporządzenia wprowadza zasadę klasyfikowania
elementów hydromorfologicznych na podstawie obserwacji jednolitych części wód
powierzchniowych. Obserwacji tych dokonywano podczas wyjazdów terenowych na pobór
prób, najczęściej biologicznych. Ocenie podlegały następujące elementy: reżim
hydrologiczny, ciągłość rzeki oraz warunki morfologiczne. Obserwacje uzupełniono o dane
zawarte w geoportalu KZGW oraz „Katalogu przepływu i opadu wód w wieloleciu 1971-2010
dla wybranych jednostek hydrologicznych do oceny zanieczyszczeń obszarowych
i przeglądu warunków hydromorfologicznych”, udostępnionego przez IMGW. Wyniki
umieszczano w formularzu, który stanowił bazę do dokonania oceny hydrologicznej jcwp.
44
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Stan bardzo dobry (I klasę)
uzyskały te naturalne jednolite części
wód, które posiadały warunki całkowicie
lub prawie całkowicie niezakłócone na
skutek
działalności
człowieka,
pozwalające na swobodną migrację
organizmów oraz zachowujące naturalny
rytm rzeki. Stan dobry (II klasę) uzyskały
wszystkie te cieki, w których stwierdzono
wpływ antropopresji. Wartości graniczne
dla pozostałych klas nie zostały ustalone.
W przypadku wód sztucznych
i
silnie
zmienionych,
potencjał
maksymalny wyznacza się, gdy zmiany
hydromorfologiczne
dotyczą
jedynie
zaburzeń SNQ (wahań przepływów)
Rzeka Parysówka
Fot. P.Bielak-Bielecki
spowodowanych pracą małych elektrowni lub zapór przeciwpowodziowych, w obu
przypadkach zapewniających możliwość migracji organizmów żywych. Potencjał dobry
wyznacza się w pozostałych przypadkach.
Ocenie hydromorfologicznej poddano wszystkich 45 monitorowanych jcwp. Spośród
28 badanych naturalnych jednolitych części wód dla 22 (49%), określono stan bardzo dobry,
natomiast dla 6 jcwp (13%) - stan dobry, w których przekształcenia nieznacznie tylko
ograniczały migrację organizmów. Wszystkie jcw wyznaczone jako silne zmienione
(17 jcwp) uzyskały potencjał dobry (38%).
Wykres 6. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych w jednolitych części wód rzecznych badanych w 2013 r.
(źródło: WIOŚ)
Klasyfikacja elementów fizykochemicznych
Elementy fizykochemiczne są elementami wspierającymi wskaźniki biologiczne
i bierze się je pod uwagę jedynie wtedy, gdy klasyfikacja elementów biologicznych wskazuje
bardzo dobry/maksymalny, bądź dobry stan/potencjał (I lub II klasa). Elementy te obejmują
wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne,
zasolenie, zakwaszenie oraz substancje biogenne. Klasyfikacji tej grupy wskaźników
dokonano poprzez porównanie wartości średniorocznych z wartościami dopuszczalnymi,
określonymi w ww. rozporządzeniu, przypisanymi do dwóch klas jakości: I klasa,
oznaczająca stan bardzo dobry i II klasa – stan dobry. Wskaźniki przekraczające wartości
dopuszczalne dla II klasy określono jako poniżej stanu/potencjału dobrego (PSD/PPD).
Klasyfikacja wskaźników fizykochemicznych została przedstawiona na wykresach 7 – 10.
Analiza roczna wyników badań wykazała, że ponad połowa jcwp – 24, osiągnęła dobry
stan/potencjał elementów fizykochemicznych, natomiast 21 jcwp przypisano
stan/potencjał poniżej dobrego, o czym zadecydowały fosforany i, w pojedynczych
przypadkach, CHZT oraz ogólny wegiel organiczny (OWO). Zdecydowana poprawa nastąpiła
w przypadku azotu Kjeldahla, dla którego nie odnotowano przekroczenia stanu/potencjału
dobrego dla żadnej jcwp, w przeciwieństwie do lat ubiegłych, kiedy te przekroczenia były
dość liczne.
45
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Wykres 7. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych badanych w jednolitych części wód rzecznych w 2013 r.
(źródło: WIOŚ)
Wykres 8. Klasyfikacja wskaźników jakości wód charakteryzujących stan fizyczny, warunki tlenowe
i zanieczyszczenia organiczne w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
Wykres 9. Klasyfikacja wskaźników jakości wód charakteryzujących zasolenie i zakwaszenie w 2013 r. (źródło:
WIOŚ)
46
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Wykres 10. Klasyfikacja wskaźników jakości wód charakteryzujących warunki biogenne w 2013 r. (źródło:
WIOŚ)
Klasyfikacja stanu i potencjau ekologicznego
Na
podstawie
powyższych
klasyfikacji
elementów:
biologicznych,
hydromorfologicznych i fizykochemicznych dokonano oceny stanu ekologicznego dla 28
naturanych jcwp i potencjału ekologicznego dla 17 silnie zmienionych jcwp rzecznych.
W zdecydowanej większości ocenę stanu/potencjału ekologicznego determinowały elementy
biologiczne. Łącznie dla 45 jcwp naturalnych i silnie zmienionych najwięcej jcwp (62,2%)
osiągnęło umiarkowany stan/potencjał ekologiczny, 22,2% jcwp przypisano stan/potencjał
słaby, a 15,6% jcwp osiągnęło stan/potencjał dobry. Wyniki oceny, odpowiednio dla jcwp
naturalnych i silnie zmienionych, przedstawiono na wykresie 11.
NATURALNE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD
STAN
POTENCJAŁ
Wykres 11. Ocena stanu/potencjału ekologicznego
(źródło: WIOŚ)
jednolitych części wód rzecznych badanych w 2013 r.
Klasyfikacja
stanu/potencjału
ekologicznego
powierzchniowych w obszarach chronionych
jednolitych
części
wód
Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub
poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie
Oceny spełnienia wymagań dla tych obszarów dokonuje się na podstawie wyniku
oceny stanu/potencjału ekologicznego jcwp. Jeżeli stan/potencjał ekologiczny jcwp określono
co najmniej jako dobry to określa się, że jcwp spełnienia warunki dla tych obszarów,
natomiast jeśli stan/potencjał określono jako umiarkowany lub gorszy przypisuje się jcwp
niespełnienie wymagań dla tych obszarów. Dla ww. obszarów nie zostały ustalone
wymagania dodatkowe.
47
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku W 2013 r. ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód położonych
na obszarach ochrony siedlisk lub gatunków została wykonana dla 8 jcwp, z których tylko
2 spełniły wymagania dla tych obszarów:
 Uroczysko Mosty-Zahajki (obszar specjalnej ochrony ptaków) – jcwp Krynica
osiągnęła dobry potencjał ekologiczny,

Dolina Dolnej Tanwi (specjalny obszar ochrony siedlisk) – jcwp Tanew od Muchy do
Łady osiągnęła dobry stan ekologiczny.
Pozostałe jcwp objęte monitoringiem nie dotrzymały warunków określonych dla
obszarów chronionych i były to:

Izbicki Przełom Wieprza (specjalny obszar ochrony siedlisk) – jcwp Wieprz od
Zbiornika Nielisz do Żółkiewki osiągnęła słaby stan ekologiczny,

Puszcza Solska (obszar specjalnej ochrony ptaków), Uroczyska Puszczy Solskiej
(specjalny obszar ochrony siedlisk) – jcwp Sopot i jcwp Tanew od Łosinieckiego
Potoku do Muchy z Wirową od Łówczanki do ujścia osiągnęły umiarkowany stan
ekologiczny,

Torfowiska Chełmskie (specjalny obszar ochrony siedlisk), Chełmskie Torfowiska
Węglanowe (obszar specjalnej ochrony ptaków) – jcwp Gdolanka osiągnęła
umiarkowany potencjał ekologiczny,

Ostoja Nadbużańska (specjalny obszar ochrony siedlisk), Dolina Dolnego Bugu
(obszar specjalnej ochrony ptaków) – jcwp Czyżówka z dopływami osiągnęła
umiarkowany stan ekologiczny,

Roztocze Środkowe (specjalny obszar ochrony siedlisk), Roztocze (obszar
specjalnej ochrony ptaków) – jcwp Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz osiągnęła
umiarkowany stan ekologiczny.
Obszary chronione będące jednolitymi
rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych
częściami
wód
przeznaczonymi
do
celów
Monitorowaniu podlegała 1 jcwp Wieprz do Jacynki, ujęta w wykazie obszarów
chronionych sporządzonych przez KZGW na potrzeby planów gospodarowania wodami.
Punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowano powyżej kąpieliska tak, aby możliwe było
określenie stężenia substancji biogennych w wodzie wpływającej do kąpieliska. Oceny
spełnienia wymagań dla tych obszarów dokonano na podstawie projektu rozporządzenia
klasyfikujacego. Stwierdzono, że woda nie spełnia warunków dla omawianego obszaru.
Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze
źródeł komunalnych i rolniczych
Uznaje się, że główną przyczyną eutrofizacji jest zbyt duży ładunek wskaźników
biogennych (fosforu i azotu), powodujący nadmierny wzrost glonów, które z kolei powodują
niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie
jakości wód. Wzrost dopływu fosforu wynika
głównie ze wzrostu zrzutów ścieków
komunalnych, natomiast głównej przyczyny wzrostu azotu upatruje się w nieracjonalnym
nawożeniu ziemi uprawnej.
W związku z uznaniem całego obszaru kraju jako zagrożonego eutrofizacją ze źródeł
komunalnych, prawie wszystkie jcwp (wykluczono 4 jcwp, które nie podlegają żadnej
rzeczywistej presji komunalnej) objęte zostały monitoringiem dla wykonania oceny spełnienia
wymagań tych obszarów. Oceny dokonano w oparciu o projekt rozporządzenia
klasyfikującego. W ocenie stopnia eutrofizacji uwzględnione zostały wyniki wskaźników
biologicznych: fitoplanktonu – dla dużych rzek nizinnych i fitobentosu dla pozostałych rzek
oraz wskaźniki fizykochemiczne charakteryzujące warunki biogenne, tlenowe
48
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku i zanieczyszczenia organiczne. Jako wartość graniczną, powyżej której występuje
eutrofizacja, przyjęto stężenie wskaźnika odpowiadające II klasie jakości. Spośród 41 jcwp
rzecznych poddanych ocenie, jedynie 5 z nich spełniło warunki dla tych obszarów, natomiast
dla reszty jcwp stwierdzono niespełnienie warunków, czyli występowanie zjawiska
eutrofizacji. Najczęściej o takiej sytuacji decydował fitobentos i fosforany, choć w przypadku
tego drugiego wskaźnika zdecydowanie rzadziej.
Oceny 2 jcwp (Uherka od źródeł do Garki i Czerniejówka) występujących na
2 obszarach chronionych narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł
rolniczych (OSN), wyznaczonych
rozporządzeniem Dyrektora RZGW w Warszawie,
dokonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2012 r.
w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze
źródeł rolniczych. Wskaźnikami uwzględnionymi w ocenie były: chlorofil „a”, azot azotanowy,
azotany, azot ogólny i fosfor ogólny. Dla obydwu jcwp stwierdzono, że woda nie spełnia
wymagań dla tych obszarów ze względu na przekroczenia wartości granicznych,
odpowiednio dla pierwszej jcwp przez: chlorofil, azot azotanowy i azotany, natomiast dla
drugiej jcwp: azot azotanowy i azotany.
Obszary chronione przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie
lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie - obszary ochrony gatunków
ryb (wody przeznaczone do bytowania ryb MORY)
Ocena spełnienia wymagań dla 15 jcwp znajdujących się na ww. obszarach została
odziedziczona z roku 2011 i 2012, zgodnie z zasadą ważności wyników przez okres 3 lat. Na
podstawie oceny dokonanej w tych latach stwierdzono, że 3 jcwp spełniają wymagania
dodatkowe określone dla tych obszarów, natomiast 12 jcwp tych warunków nie spełnia.
Stan i potencjał ekologiczny w obszarach chronionych
Oceny spełnienia wymagań dla obszarów chronionych dokonano dla 44 jcwp
rzecznych. Po uwzględnieniu tej oceny, ocena stanu/potencjału ekologicznego uległa
zmianie tylko dla 1 jcwp - Krzna Południowa od Dopływu spod Lipniaków do ujścia, dla której
niespełnienie wymagań dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną
zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, obniżyło potencjał ekologiczny
z dobrego do umiarkowanego
Ocenę stanu/potencjału ekologicznego po uwzględnieniu oceny spełnienia wymagań
określonych dla wszystkich obszarów chronionych zostały przedstawione na wykresie 12.
NATURALNE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD
STAN
POTENCJAŁ
Wykres 12. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód rzecznych badanych w roku 2013
po uwzględnieniu obszarów chronionych (źródło: WIOŚ)
49
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych
Ocenę stanu chemicznego przeprowadzono na podstawie wskaźników chemicznych,
charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego: substancji priorytetowych (grupa 4.1) oraz innych substancji zanieczyszczających
(grupa 4.2), wymienionych w projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska z 2013 r.
o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód
powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Zgodnie
z wymienionym projektem, oceny dokonano w oparciu o wartości średnioroczne oraz, dla
niektórych wskaźników, maksymalne dopuszczalne stężenie wyrażone jako 90 percentyl.
W zależności od liczebności rocznej serii uzyskanych wyników dla poszczególnych
wskaźników chemicznych, ocenie stanu chemicznego przypisano dwa poziomy ufności:
wysoki w przypadku uzyskania 12 wyników w roku, oraz niski, jeśli badania prowadzono
4 razy w roku. Pierwszy przypadek dotyczy badań prowadzonych przez WIOŚ dla 20
substancji z grupy 4.1 oraz 8 substancji z grupy 4.2. Drugi przypadek, czyli przypisanie
niskiego poziomu ufności, dotyczy badań 8 substancji z grupy 4.1 (C10-13 –chloroalkany,
chlorfenwinfos, chlorpyrifos, ftalan di(2-etyloheksyl)-DEHP, nonylofenol, oktylofenol, związki
tributylocyny, trifluralina) prowadzonych z częstotliwością 4 razy w roku przez wykonawcę
zewnętrznego na zlecenie GIOŚ. Badania te przeprowadzono w latach 2011 – 2012
i zgodnie z zasadą dziedziczenia wyników przez okres 3 lat, zostały one wykorzystane do
oceny w roku 2013.
W roku 2013 ocenę stanu chemicznego wykonano dla 20 jcwp rzecznych w oparciu
o wyniki badań pochodzące z roku 2013 dla 8 jcwp oraz odziedziczone z lat 2011-2012 dla
12 jcwp. Dla 19 jcwp stan chemiczny określono jako dobry, natomiast dla 1 jcwp Bystrzyca
od zb. Zemborzyckiego do ujścia, dla której wyniki odziedziczono z roku 2011, stan
określono jako poniżej dobrego (PSD_śr) na podstawie wartości średniorocznej. Substancją
która zadecydowała o takim stanie była trifluralina, badana przez wykonawcę zewnętrznego
4 razy w roku. Badania tej substancji zostaną uruchomione przez WIOŚ w ramach
monitoringu badawczego w roku 2015.
Ocena stanu wód jednolitych części wód powierzchniowych
Oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych dokonano porównując wyniki
oceny stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Jednolitą część wód
oceniono jako będącą w dobrym stanie, gdy jej stan chemiczny był dobry i jednocześnie gdy
jej stan lub potencjał ekologiczny były co najmniej dobre. Jeśli chociaż jeden z tych
warunków nie został dotrzymany, stan wód określono jako zły. Stan wód określono również
jako zły w przypadku, kiedy nie dokonano oceny stanu chemicznego, a stan/potencjał
ekologiczny jednolitej części wód określono jako umiarkowany, słaby, bądź zły. W 2013 roku
oceniono stan 43 z 45 przebadanych jednolitych części wód (dla 2 jcwp nie określono stanu
wód, ponieważ nie dokonano oceny stanu chemicznego, a stan ekologiczny określono jako
dobry), z czego 20 jcwp oceniono na podstawie kompletu elementów składowych, tzn.
stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Stan pozostałych 23 jcwp określono na
podstawie stanu/potencjału ekologicznego, zgodnie z zasadą podaną powyżej. Stan dobry
wód osiągnęły 4 jednolite części wód (9,1%), natomiast 39 jcwp (90,9%) osiągnęło zły stan
wód.
Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych badanych w roku 2013
przedstawiono w tabeli 3 oraz na mapie 9, natomiast szczegółowa ocena stanu wód każdej
jcwp i dla każdego punktu znajduje się na stronie internetowej WIOŚ pod adresem
www.wios.lublin.pl w zakładce środowisko/ocena jakości wód rzek.
50
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Mapa 9. Stan/potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
51
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Program monitoringu (MD, MO lub MB)
Klasa elementów BIOLOGICZNYCH
Klasa elementów
HYDROMORFOLOGICZNYCH
Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH
Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH Specyficzne zanieczyszczenia
syntetyczne i niesyntetyczne
STAN /
POTENCJAŁ
EKOLOGICZNY
1
Bug od Uherki do Włodawki
PLRW200021266359
PL01S1101_1552
Bug - Włodawa
21 N
MO
III
I
PSD
II
UMIARKOWANY
2
Bug od Włodawki do Grabara
PLRW2000212663939
PL01S1101_3508
Bug - Kuzawka
21 N
MO
III
I
PSD
UMIARKOWANY
3
Bug od Grabara do Krzny
PLRW2000212663999
PL01S1101_3509
Bug - Kuzawka/Kukuryki 21 N
MO
III
I
PSD
UMIARKOWANY
4
Bug od Krzny do Niemirowa
PLRW2000212665533
PL01S1101_3225
Bug - Gnojno
21 N
MO
III
I
PSD
II
UMIARKOWANY
5
Sołokija od źródeł do granic RP
PLRW2000726614591
PL01S1101_1531
Sołokija - Wierzbica
7
N
MO
IV
I
PSD
II
UMIARKOWANY
6
Rzeczyca do granicy RP
PLRW2000162661485
PL01S1101_3495
Rzeczyca - Tarnoszyn
16
T
MO
II
II
II
II
DOBRY
7
Warężanka od źródeł do granic RP PLRW200016266163
PL01S1101_3496
16
T
MO
III
II
II
UMIARKOWANY
8
Kanał Świerżowski
PLRW200002663329
PL01S1101_1548
23 N
MO
III
I
PSD
UMIARKOWANY
9
Uherka od źródeł do Garki
PLRW2000232663449
PL01S1101_1543
Uherka - Przysiółek
Czułczyce
23
T
MO
III
II
PPD
UMIARKOWANY
10 Uherka od Garki do Gdolanki
PLRW2000242663479
PL01S1101_1546
Uherka - Ruda Wieś
24
T
MO
II
II
PPD
UMIARKOWANY
11 Uherka od Gdolanki do ujścia
PLRW2000242663499
PL01S1101_1544
Uherka - Rudka
24 N
MO
III
I
PSD
12 Gdolanka
PLRW2000232663489
PL01S1101_2093
Gdolanka - Karolinów
23
T
MO
III
II
PPD
UMIARKOWANY
13 Grabar
PLRW2000232663949
PL01S1101_1555
Grabar - Kodeń
23 N
MO
III
I
PSD
UMIARKOWANY
14 Czapelka
PLRW2000232664989
PL01S1101_1570
Czapelka - Starzynka
23 N
MO
III
I
PSD
II
UMIARKOWANY
17
T
MO
III
II
PPD
II
UMIARKOWANY
24
T
MO
II
II
II
23
T
MD
II
II
II
Lp
Nazwa ocenianej jcw
Krzna Południowa od źródeł do
15
Dopływu spod Lipniaków
Krzna Południowa od Dopływu
16
spod Lipniaków do ujścia
17 Krynica
Kod ocenianej jcw
Kod
reprezentatywnego
punktu pomiarowokontrolnego
PLRW2000172664272
PL01S1101_1559
PLRW200024266429
PL01S1101_1560
PLRW20002326648129 PL01S1101_3514
Nazwa
reprezentatywnego
Warężanka Horodyszcze
Kanał Świerżowski Świerże
Krzna Południowa Strzyżew
Krzna Południowa Rzeczyca
Krynica - Zahajki
Typ abiotyczny
Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N)
Tabela 3. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
II
UMIARKOWANY
DOBRY
II
DOBRY
Ocena spełnienia
wymagań
dodatkowych dla
obszarów
chronionych
NIE
[MOEU, MDna]
NIE
[MOEU, MDna]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
TAK
[MOEU]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
STAN /
STAN
POTENCJAŁ
CHEMICZ
EKOLOGICZNY
NY
w obszarach
chronionych
STAN
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
DOBRY
DOBRY
DOBRY
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
NIE
UMIARKOWANY
[MOEU, MORY, MORO]
ZŁY
NIE
[MOEU, MORY]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU, MDna]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
TAK
[MDna]
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
DOBRY
DOBRY
DOBRY
52
DOBRY
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH
PL01S1101_1571
Czyżówka - Wygoda
23 N
MD
III
I
PSD
PL01S1101_1658
Tanew - Rebizanty
7
N
MD
III
I
II
II
Nazwa
reprezentatywnego
PLRW200019228599
PL01S1101_1595
Tanew - Wólka Biska
19 N
MO
II
I
II
II
21 Sopot
PLRW200017228389
PL01S1101_1593
Sopot - Osuchy
17 N
MD
III
I
II
II
22 Złota Nitka
PLRW200016228549
PL01S1101_3494
Złota Nitka - Pawlichy
16 N
MO
IV
I
PSD
PL01S1101_3221
Bystra Bartłomiejowice
6
N
MO
IV
I
PSD
PL01S1101_1584
Bystra - Bochotnica
9
N
MO
IV
II
II
PL01S1101_1585
Kurówka - Brzozowa
Gać
6
T
MO
IV
II
II
PLRW200062386
Bystra od dopł. spod Wąwolnicy do
PLRW2000923899
ujścia
Kurówka od źródeł do Białki bez
25
PLRW2000623923
Białki
24
26 Kurówka od Białki do ujścia
PLRW200019239299
PL01S1101_1586
Kurówka - Puławy
19
T
MO
IV
II
II
27 Białka
PLRW200023239249
PL01S1101_3510
23
T
MO
II
II
II
Świder od źródeł do Świdra
28
Wschodniego
Białka/Bielkowa Zastawie
PLRW200017256149
PL01S1101_2096
Świder - Wola Kisielska 17 N
MO
IV
I
II
29 Wieprz do Jacynki
PLRW20002324136
PL01S1101_1598
Wieprz - Namule
23 N
MO
II
I
II
II
II
30
Wieprz od Jacynki do Zbiornika
Nielisz
PLRW2000924159
PL01S1101_1599
Wieprz - Michalów
9
N
MO
III
I
PSD
31
Wieprz od Zbiornika Nielisz do
Żółkiewki
PLRW2000152435
PL01S1101_1601
Wieprz - Dworzyska
15 N
MD
IV
I
II
32 Wieprz od Stoków do Bystrzycy
PLRW2000192459
PL01S1101_1605
Wieprz - Kijany
19 N
MO
II
I
II
33 Żółkiewka
PLRW2000624369
PL01S1101_1613
Żółkiewka - Krasnystaw
6
T
MO
III
II
II
34 Rejka
PLRW20001724389
PL01S1101_1615
Rejka - Borowica
17 N
MO
II
I
PSD
STAN /
POTENCJAŁ
EKOLOGICZNY
Ocena spełnienia
wymagań
dodatkowych dla
obszarów
chronionych
STAN /
STAN
POTENCJAŁ
CHEMICZ
EKOLOGICZNY
NY
w obszarach
chronionych
NIE
UMIARKOWANY DOBRY
[MOEU, MDna]
NIE
UMIARKOWANY DOBRY
UMIARKOWANY
[MDna, MOEU]
TAK
DOBRY
DOBRY
DOBRY
[MOEU, MDna, MORY]
NIE
UMIARKOWANY
UMIARKOWANY DOBRY
[MOEU, MDna, MORY]
NIE
SŁABY
SŁABY
[MOEU, MDna]
NIE
SŁABY
SŁABY
[MOEU]
NIE
SŁABY
SŁABY
[MOEU]
NIE
SŁABY
SŁABY
[MOEU, MORY]
NIE
SŁABY
SŁABY
[MOEU, MORY]
TAK
DOBRY
DOBRY
[MOEU]
UMIARKOWANY
20 Tanew od Muchy do Łady
23 Bystra do dopł. spod Wąwolnicy
Klasa elementów
Tanew od Łosinieckiego Potoku do
PLRW20007228169
Muchy z Wirową od Łówczanki do
19
PLRW2000232665529
Program monitoringu (MD, MO lub MB)
18 Czyżówka z dopływami
Kod ocenianej jcw
Kod
reprezentatywnego
Typ abiotyczny
Nazwa ocenianej jcw
Lp
Tabela 3.c.d. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
SŁABY
II
ZŁY
ZŁY
DOBRY
ZŁY
ZŁY
ZŁY
ZŁY
ZŁY
ZŁY
ZŁY
NIE
UMIARKOWANY DOBRY
[MOEU, MORE]
NIE
UMIARKOWANY [MDna, MOEU, MORY, UMIARKOWANY DOBRY
MORE]
NIE
SŁABY
SŁABY
DOBRY
[MOEU, MDna]
TAK
DOBRY
DOBRY
DOBRY
[MOEU, MDna]
NIE
UMIARKOWANY
UMIARKOWANY
[MOEU, MORY]
DOBRY
UMIARKOWANY
STAN
NIE
[MOEU]
UMIARKOWANY
53
ZŁY
ZŁY
ZŁY
DOBRY
ZŁY
ZŁY
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Typ abiotyczny
Program monitoringu (MD, MO lub MB)
Klasa elementów
Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH
Tabela 3c.d. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
STAN /
POTENCJAŁ
EKOLOGICZNY
35 Bystrzyca do Kosarzewki
PLRW2000624629
PL01S1101_1616
Bystrzyca - Osmolice
6
N
MO
III
II
II
II
UMIARKOWANY
Bystrzyca od Kosarzewki do zb.
36
Zemborzyckiego
PLRW2000924651
PL01S1101_1617
Bystrzyca - Zemborzyce
9
N
MO
III
II
II
UMIARKOWANY
37 Zbiornik Zemborzyce
PLRW2000024653
PL01S1102_0677
Zbiornik Zemborzyce Dąbrowa-las
0
T
MO
III
II
II
UMIARKOWANY
PL01S1101_1619
Bystrzyca - Spiczyn
15 N
MO
IV
I
II
6
MO
III
II
PSD
Lp
38
Nazwa ocenianej jcw
Kod ocenianej jcw
Bystrzyca od zb. Zemborzyckiego do
PLRW20001524699
ujścia
39 Ciemięga
PLRW2000624649
Kod
reprezentatywnego
PL01S1101_1620
Nazwa
reprezentatywnego
II
STAN
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
NIE
[MORY, MOEU]
SŁABY
UMIARKOWANY
NIE
[MOEU]
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
SŁABY
ZŁY
SŁABY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
UMIARKOWANY DOBRY
ZŁY
UMIARKOWANY
ZŁY
6
T
MO
III
II
II
UMIARKOWANY
6
N
MO
IV
II
PSD
SŁABY
40 Czerniejówka
PLRW2000624669
PL01S1101_1622
41 Czechówka
PLRW20006246729
PL01S1101_1621
42 Ciemięga
PLRW2000624689
PL01S1101_1623
Ciemięga - Pliszczyn
6
N
MO
IV
II
II
SŁABY
43 Bystrzyca do Samicy
PLRW200017248649
PL01S1101_3503
Bystrzyca - Sarnów
17
T
MO
III
II
II
UMIARKOWANY
44 Mała Bystrzyca
PLRW200017248689
PL01S1101_1639
Mała Bystrzyca - Wola
Osowińska
17
T
MO
III
II
II
45 Czarna
PLRW20001724889
PL01S1101_3504
Czarna - Serokomla
17
T
MO
III
II
PPD
II
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
NIE
[MOEU]
STAN /
STAN
POTENCJAŁ
CHEMICZ
EKOLOGICZNY
NY
w obszarach
chronionych
SŁABY
Krężniczanka - Krężnica
Jara
Czerniejówka Głuszczyzna
Czechówka - Ogród
Botaniczny
N
Ocena spełnienia
wymagań
dodatkowych dla
obszarów
chronionych
UMIARKOWANY
UMIARKOWANY
NIE
[MOEU, MORY, MORE]
NIE
[MOEU, MORY]
NIE
[MOEU, MORY]
NIE
[MOEU]
TAK
[MOEU]
NIE
[MOEU]
PSD_sr
Objaśnienia do tabeli:
MD- monitoring diagnostyczny
MO - monitoring operacyjny"
MORE – obszary chronione –jednolite części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych
MOEU - obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych
MDna - obszary chronione przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie
MORY - obszary chronione przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie - obszary
ochrony gatunków ryb (wody przeznaczone do bytowania ryb)
MORO - obszary chronione narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych
54
ZŁY
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Wody powierzchniowe stojące
Stan czystości wód powierzchniowych stojących
Badania monitoringowe wód
powierzchniowych stojących mają
dostarczyć
wiedzy
o stanie
ekologicznym i chemicznym jezior,
niezbędnej
do
gospodarowania
wodami w dorzeczach, w tym do ich
ochrony
przed
eutrofizacją
i zanieczyszczeniami antropogenicz
nymi. W roku 2013, w ramach
realizacji Państwowego Programu
Monitoringu Środowiska na lata 20132015, WIOŚ w Lublinie badaniami
monitoringowymi objął 5 jezior
Jezioro Spólne
Fot. M.Domalewski
Krótką charakterystykę badanych jezior i rodzaj prowadzonego monitoringu
przedstawiono w tabeli 3. Szczególnym rodzajem monitoringu diagnostycznego, tj.
monitoringiem reperowym, zostało objęte jezioro Białe Włodawskie. Jezioro badane jest
corocznie ze zwiększoną do 6 razy częstotliwością, która ma na celu dostarczenie danych
o dynamice zmian stanu jeziora.
Tabela 4. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód jednolitych części
wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
Nazwa jeziora
Typ
abiotyczny
Białe
Sosnowickie
Białe
Włodawskie
7b
7a
Kleszczów
7b
Spólne
7b
Uścimowskie
7b
Typ
monitoringu
Powierzchnia
jeziora
[ha]*
Głębokość
max
[m]*
Wsp. Schindlera
144,8
2,7
4,7
104,9
36
0,7
53,9
2,35
3,5
65,3
2,25
8,1
66,7
4,4
2,6
MOLW,
MOLWna
MDLW,
MORE
MDLW,
MDLWNa
MDLW,
MDLWNa
MDLW,
MOLW
* dane morfometryczne wg. Jeziora łęczyńsko-włodawskie Monografia przyrodnicza UMCS wyd. BMŚ 1998, za
wyjątkiem j. Białe Włodawskie - wg UMCS M.Turczyński
Objaśnienia do tabeli:
MDLW - monitoring diagnostyczny,
MOLW - monitoring operacyjny,
MDLW -MORE - monitoring jcwp przeznaczonych
do celów rekreacyjnych,
MOLWna, MDLWna - monitoring obszarów
chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk
lub gatunków, dla których utrzymanie lub
poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem
w ich ochronie
Jezioro Białe Włodawskie
Fot. M. Domalewski
55
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Badania jezior prowadzone były zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych
części wód powierzchniowych i podziemnych. Monitoring diagnostyczny obejmował: pełny
zakres badań elementów biologicznych, tj.: fitoplankton, fitobentos, makrofity oraz
makrobezkręgowce bentosowe, parametry fizykochemiczne charakteryzujące: natlenienie,
przezroczystość, substancje biogenne i zasolenie, a także
badania specyficznych
zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji szczególnie szkodliwych
dla środowiska wodnego. W jeziorach objętych monitoringiem operacyjnym, realizowano
badania fitoplanktonu oraz wspierających wskaźników fizykochemicznych.
Stan wód jezior jest wypadkową warunków naturalnych oraz działających na nie
presji. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę jezior badanych w 2013 roku i ich
zlewni oraz zewnętrznych czynników mogących wpływając na jakość wód.
Białe Sosnowickie – wchodzi w skład kompleksu stawów i użytkowane jest jako staw
hodowlany okresowo zasilany wodami Kanału Wieprz-Krzna. Jezioro jest bardzo podatne na
degradację, o czym decydują niekorzystne wskaźniki morfometryczne, takie jak bardzo mała
głębokość średnia oraz brak stratyfikacji. Położone jest w kompleksie Lasów Parczewskich.
W zlewni bezpośredniej dominują lasy i stawy, wpływ zlewni na jakość wód jest znikomy.
Białe Włodawskie – jedno z najgłębszych jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego,
posiada słabo rozwiniętą linię brzegową i zwarty, nieznacznie wydłużony kształt. Jezioro,
dzięki dużej głębokości i objętości zgromadzonej wody, niedużej powierzchni zlewni
całkowitej oraz przewadze lasów w zlewni, charakteryzuje się wysoką odpornością na
degradację. Niestety, ogromna antropopresja związana z intensywnym zagospodarowaniem
i rekreacyjnym użytkowaniem jeziora ma znaczący wpływ na postępującą eutrofizację
i rozchwianie stabilności ekosystemu.
Kleszczów – jezioro pomimo niekorzystnych cech morfometrycznych, małej głębokości
i polimiksji od 30 lat utrzymuje bardzo dobry stan ekologiczny. Ze względu na bardzo słabe
zagospodarowanie rekreacyjne i trudny dostęp do większości brzegów otoczonych przez
torfowiska, podlega stosunkowo niewielkiej antropopresji. Jezioro posiada unikalne walory
przyrodniczo-krajobrazowe.
Spólne – jezioro płytkie, zabagnione, niedostępne, objęte ochroną rezerwatową mającą na
celu zachowanie ostoi naturalnej populacji żółwia błotnego. Brak bezpośredniej antropopresji
i naturalna struktura zlewni (przewaga lasów, mokradeł i jezior) ograniczają dopływ związków
użyźniających, co sprzyja zachowaniu dobrego stanu biocenoz jeziora.
Uścimowskie – ze względu na niekorzystne parametry: niewielką głębokość, brak
stratyfikacji, dużą powierzchnię dna czynnego i rolniczo wykorzystywaną zlewnię
bezpośrednią jezioro zaliczono do wód bardzo podatnych na degradację. Typowe dla tego
jeziora są wysokie stężenia chlorofilu i zakwity fitoplanktonu. Konsekwencją jest bardzo mała
przezroczystość wody nie pozwalająca na rozwój roślinności zanurzonej. Wysoką trofię
jeziora potwierdzają wyniki badań fizyko-chemicznych.
Ocenę
stanu
jednolitych
części
wód
powierzchniowych
stojących przeprowadzono w oparciu
o projekt nowelizacji rozporządzenia
Ministra Środowiska z dnia 9
listopada 2011 r. w sprawie sposobu
klasyfikacji stanu jednolitych części
wód
powierzchniowych
oraz
środowiskowych norm jakości dla
substancji priorytetowych. W ocenie
nie uwzględniono wyników badań
makrobezkręgowców
bentosowych
ze względu na brak weryfikacji
metody i nieustalenie warunków
referencyjnych.
Jezioro Białe Sosnowickie
Fot. M. Domalewski
56
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Z racji sześcioletniego cyklu monitoringu diagnostycznego wód jeziornych przyjęto
zasadę sześcioletniego okresu dziedziczenia danych biologicznych i chemicznych jeśli dany
element w roku 2013 nie był badany, a są dane wcześniejsze. W tabeli 5 przedstawiono
wyniki, zweryfikowanej przez Instytut Ochrony Środowiska, oceny jezior badanych w 2013 r.
Tabela 5. Ocena stanu ekologicznego jezior badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
Białe
Włodawskie
Kleszczów
Uścimowskie
Spólne
Białe
Sosnowickie
reperowy
diagnostyczny
diagnostyczny,
operacyjny
diagnostyczny
operacyjny
2,48
0,55
4,2
0,86
2,98
0,68
0,791
0,66
0,695
0,56
0,456
0,466
0,352
0,439
0,252
190
129
327
333
319
5,3
n.d.
n.d.
n.d.
n.d.
n.d.
14,2
3,1
7,9
8,2
2,4
2,1
0,8
1
0,5
1,07
1,51
3,56
1,88
1,47
0,037
0,037
0,175
0,025
0,035
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
Ocena stanu
ekologicznego
umiarkowany
bardzo dobry
zły
dobry
umiarkowany
Element decydujący
o ocenie stanu
ekologicznego
PMPL,
widzialność,
nasycenie
hypolimnionu
tlenem
PMPL, makrofity,
fitobentos
PMPL
PMPL,
makrofity,
fitobentos
PMPL,
widzialność
Ocena stanu
chemicznego
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
Ocena stanu wód
ZŁY
DOBRY
ZŁY
DOBRY
ZŁY
PMPL multimetriks
fitoplanktonowy
Fitobentos
Makrofity
Elementy
biologiczne
Rodzaj monitoringu
Elementy fizykochemiczne
Przewodność
[µS/cm]
Nasycenie
hypolimnionu O2[%]
Tlen
nad
[mgO2/l]
dnem
Przezroczystość [m]
Azot całk. [mg N/l]
Fosfor całk. [mgP/l]
Substancje z grupy 3.6
Kolorem fioletowym zaznaczono wartości/oceny dziedziczone z lat 2010-2012
Objaśnienia:
Elementy biologiczne
I
stan bardzo dobry
II
stan dobry
III
V
stan umiarkowany
stan zły
elementy fizykochemiczne
I/II
stan dobry
psd
poniżej stanu dobrego
ocena stanu wód
DOBRY
n.d. - nie dotyczy
ZŁY
Z pięciu przebadanych w 2013 r. jezior tylko dwa spełniają wymagania RDW
i charakteryzują się bardzo dobrym (Kleszczów) i dobrym (Spólne) stanem ekologicznym,
dwóm przypisano stan umiarkowany (Białe Włodawskie, Białe Sosnowickie), a jednemu zły
stan ekologiczny (Uścimowskie). Na mapie 10 przedstawiono stan ekologiczny jezior
badanych w 2013 r.
57
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Mapa 10. Stan ekologiczny jednolitych części jeziornych badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
Parametrami decydującymi o ocenie były wskaźniki biologiczne: multimetriks
fitoplanktonowy PMPL oraz makrofity. Fitobentos (wskaźnik okrzemkowy) wypadł bardzo
korzystnie i nie wpłynął na ocenę biologiczną. Wskaźniki fizykochemiczne potwierdziły
jakość elementów biologicznych: w Białym Włodawskim i Białym Sosnowickim wystąpiła zbyt
mała widzialność, a w jeziorze Uścimowskim substancje biogenne, przezroczystość
i zawartość tlenu nie spełniały wymagań stanu dobrego.
Stan chemiczny wszystkich jezior był dobry, jednak ze względu na stan ekologiczny
nie spełniający wymagań ramowej dyrektywy wodnej, stan wód trzech jezior oceniono jako
zły.
Monitoring jezior na obszarach Natura 2000
Monitoring obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków,
prowadzono na jeziorach: Białe Sosnowickie, Kleszczów i Spólne. Zgodnie
z rozporządzeniem przyjmuje się, iż jednolita część wód dotrzymuje warunków, jeśli
przypisano jej bardzo dobry lub dobry stan ekologiczny. Wymagania dla obszarów Natura
2000 spełniają tylko jeziora: Kleszczów i Spólne.
Monitoring geochemiczny osadów
Ze względu na brak prawnie obowiązujących w Polsce kryteriów oceny jakości
osadów dennych w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi lub szkodliwymi
związkami organicznymi, na potrzeby monitoringu osadów dennych wykorzystywane są
kryteria geochemiczne i ekotoksykologiczne (biogeochemiczne). Badania osadów wodnych
wykonywane są od roku 1990 przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG).
58
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Badania osadów rzecznych
Badaniami objęto 30 punktów obserwacyjnych, zlokalizowanych głównie na
większych rzekach. Według kryterium geochemicznego tylko w 4 punktach
stwierdzono osady miernie zanieczyszczone, natomiast pozostałym punktom
przypisano osady niezanieczyszczone. Analogicznie do lat poprzednich
podwyższone zawartości niektórych pierwiastków, tj. arsenu, baru czy strontu,
odnotowano w osadach Bugu w Kryłowie oraz Tyśmienicy w Kocku. W przypadku
Bugu, podwyższone wartości tych pierwiastków wynikają z warunków naturalnych,
charakterystycznych dla obszarów węglanowo - marglistych utworów kredowych na
Roztoczu. Według drugiego z kryteriów – biogeochemicznego, odnotowano, że
osady we wszystkich punktach sporadycznie szkodliwie oddziaływają na organizmy
żywe.
Badania osadów jeziornych
W 2013 roku badaniom poddano osady denne trzech jezior województwa lubelskiego:
Białego Włodawskiego, Kleszczów i Spólne. Dla wszystkich jezior stwierdzono, że osady są
odpowiednio: według kryterium geochemicznego – niezanieczyszczone, natomiast według
kryterium biogeochemicznego – sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy
żywe.
59
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Wody podziemne
Jakość wód źródeł
Województwo lubelskie należy do
zasobniejszych regionów pod względem
ilości występowania źródeł. W 2012 r.
badania
jakości
wód
podziemnych
prowadzone były w ramach monitoringu
regionalnego. Sieć obejmowała 21 źródeł
regionu lubelskiego, które występują
w
obrębie
poziomu
wodonośnego
związanego z utworami węglanowymi
należącymi do kredy górnej. Celem badań
było określenie zmian chemizmu wód
podziemnych w warunkach oddziaływania
różnych typów antropopresji oraz ocena
stanu chemicznego wód.
Zdrój wody jurajskiej w Białej
Podlaskiej
Fot. M.Sobocińska
Zakres badań obejmował następujące wskaźniki: odczyn, temperatura, przewodność
elektryczna 20°C, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny, amoniak, antymon, arsen,
azotany, azotyny, bor, bar, beryl, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm,
kobalt, magnez, molibden, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód,
srebro, tytan, wapń, wodorowęglany, fenole i żelazo. Ocena jakości wód została wykonana
na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie
kryteriów sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143,poz.896). W oparciu
o rozporządzenie wyróżnia się pięć klas jakości wód podziemnych.
Jakość badanych źródeł kształtowała się następująco: 5 źródła – I klasa, wody bardzo dobrej jakości -24%,
14 źródeł – II klasa, wody dobrej jakości - 66%,
1 źródło - III klasa, wody zadowalającej jakości – 5%,
1źródło - IV klasa wody niezadowalającej jakości - 5%.
Badane źródła Roztocza i Wyżyny Lubelskiej charakteryzowały się w przeważającej
części wysoką jakością. Dominowały wody o dobrym stanie chemicznym, w tym wody dobrej
jakości – II klasy. Nie odnotowano występowania wód V klasy - złej jakości.




60
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Wykres 13. Jakość wód podziemnych (źródeł) badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ Lublin)
Tylko w dwóch źródłach: w miejscowości Baszki i Łuszczów stwierdzono występowanie
azotanów na poziomie III i IV klasy jakości. Wyniki analiz wskazywały na naturalny skład wód
źródlanych, czego dowodem były niewielkie na ogół ilości związków azotowych, siarczanów,
chlorków oraz jonów sodu i potasu. Niska zawartość w/w wskaźników świadczy o znikomym
wpływie zanieczyszczeń antropogenicznych. W składzie chemicznym badanych wód
dominowały podwyższone wartości wapnia i wodorowęglanów. Stężenia progowe tych
wskaźników, określone dla stanu dobrego, nie przekraczały wartości granicznych dla II i III
klasy jakości. Występowanie wodorowęglanów i wapnia w badanych wodach związane jest
z zachodzącymi procesami geochemicznymi i nie świadczą o zanieczyszczeniu, a ich
stężenia nie decydowały o klasie jakości.
Ocena wykazała, że wody podziemne w miejscowości – Łuszczów osiągnęły słaby
stan chemiczny wód podziemnych, w pozostałych badanych źródłach stwierdzono dobry
stan chemiczny wód podziemnych.
Tabela 6. Lokalizacja źródeł i ocena jakości wód badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ Lublin)
Azotany
mg/ l
Lp.
Lokalizacja źródła
miejscowość
gmina
Użytkowanie
terenu
1.
Gałęzówka/
Bystrzyca/Wieprz
Bychawa/Bychawa
Obszar zabudowany
(wypływ naturalny,
obudowany)
I
Wapń-II klasa
wodorowęglany- II
8,10
2.
Czerniejówka/
Bystrzyca/Wieprz
Skrzynice/Jabłonna
Nieużytki
(wypływ naturalny)
II
Azotany -II
wapń-II klasa
wodorowęglany- II
18,30
Dys/Niemce
Użytki zielone (wypływ
naturalny)
I
Wapń-II klasa
wodorowęglany- II
5,04
Baszki/Niemce
Użytki zielone, obszar
zabudowany (wypływ
naturalny)
III
Azotany -III
wapń-II klasa
wodorowęglany- II
miedź-II
25,3
3.
Ciemięga/
Bystrzyca/Wieprz
4.
Ocena fizykochemiczna wody
Dorzecze /zlewnia
rzeki
klasa
Wskaźniki
decydujące o klasie
61
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku 5.
6.
Użytki zielone, grunty
orne (wypływ
naturalny)
II
wodorowęglany- III
wapń-II klasa
9,65
Łuszczów/Wólka
Użytki zielone (wypływ
naturalny)
IV
Azotany -IV
wapń-II klasa
50,40
Obszary zabudowane
(wypływ obudowany)
II
Wapń-II klasa,
wodorowęglany- II klasa,
azotany- II klasa,
mangan-II klasa
15,9
7.
Wieprz
Krasnobród kapliczka na
wodzie/Krasnobród
8.
Wieprz
Krasnobród Belfont
(użytek ekologiczny) /
Krasnobród
lasy
I
Wapń-II klasa,
wodorowęglany- II klasa
5,2
9.
Wieprz
Hutki (pomnik przyrody)/
Krasnobród
Obszary zabudowane
II
Wapń-II klasa,
ołów- II klasa
5,6
10.
Wieprz
Stokowa Góra(RPN)/
Zwierzyniec
Lasy RPN
I
Wapń-II klasa,
wodorowęglany -II klasa,
6,9
11.
Wieprz
Obrocz/Zwierzyniec
Obszary zabudowane
II
Wapń-II klasa, azotanyII klasa, wodorowęglanyII klasa, ołów- II klasa
19,0
12.
Wieprz
Szczebrzeszyn (pomnik
przyrody)/
Szczebrzeszyn
Obszary zabudowane
II
Wapń-II klasa,
wodorowęglany- III klasa
8,4
13.
Wieprz
Radecznica źr.
Św.Antoniego/
Radecznica
Zabudowania, użytki
zielone
II
Wapń-III klasa,
9,7
14.
Por/Wieprz
Zaporze(pomnik
przyrody)/Radecznica
Użytki zielone
II
Wapń-III klasa,
0,47
15.
Por/Wieprz
Trzęsiny/ Radecznica
lasy
II
Siarczany- II klasa,
8,67
16.
Por/Wieprz
Czarnystok /
Radecznica
zabudowania
II
Wapń-II klasa,
azotany- II klasa
15,2
17.
Szum /Niepryszka
Józefów-Morgi/Józefów
lasy
II
Wapń-III klasa,
wodorowęglany- III
klasa, azotany- II klasa
24,8
18.
Łada/Tanew
Łada-Malinie/Goraj
Użytki zielone
II
Wapń-II klasa,
wodorowęglany- III
klasa
5,8
19.
Łada/Tanew
Goraj-Zastawie/Goraj
Użytki zielone
II
Wapń-II klasa,
wodorowęglany- III
klasa
5,2
20.
Czarna Łada/Tanew
Hedwiżyn Stok/Biłgoraj
lasy
I
Wapń-II klasa,
6,9
Grunty
orne/gospodarka
rozdrobniona
II
Wapń-III klasa,
wodorowęglany- III
klasa
1,58
21.
Bystrzyca/Wieprz
Pliszczyn/Wólka
Bukowa/Bug
Kol.Kryłów, źr.Św.
Mikołaja/Mircze
62
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Monitoring składowisk
Monitoring składowisk odpadów jest monitoringiem lokalnym, którego głównym
zadaniem jest identyfikacja i śledzenie zmian jakości poszczególnych komponentów
środowiska wokół badanych obiektów w celu wspomagania działań zmierzających do
eliminowania lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych.
Podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie unieszkodliwiania
odpadów są zobowiązane z mocy prawa do monitorowania środowiska w rejonie
zarządzanych przez nie składowisk odpadów w zakresie wód podziemnych oraz
powierzchniowych,
składu
wód
odciekowych,
gazu
składowiskowego,
opadu
atmosferycznego, przebiegu osiadania powierzchni składowiska i stateczności zboczy oraz
badania struktury i masy składowanych odpadów.
Składowiska odpadów, będące źródłem odcieków o dużym ładunku zanieczyszczeń,
zaliczane są do znaczących punktowych źródeł presji na jakość wód podziemnych. Z tego
też względu, wyniki monitoringu składowisk przekazane przez zarządzających, poddane
zostały analizie głównie w zakresie jakości wód podziemnych.
Ilość punktów pomiarowo-kontrolnych wód podziemnych oraz ich rozmieszczenie
wokół składowisk uzależnione jest od wielkości badanego obiektu oraz układu pola
hydrodynamicznego w jego najbliższym otoczeniu. Zaleca się, aby gęstość sieci monitoringu
lokalnego wynosiła 1 punkt/ha. Liczba punktów wokół składowiska nie może być jednak
mniejsza niż 3 otwory dla każdego z poziomów wodonośnych, przy czym jeden powinien
znajdować się na dopływie wód podziemnych, a dwa pozostałe – na przewidzianym odpływie
wód z rejonu składowiska. W przypadku, gdy występuje więcej niż jeden poziom wodonośny,
konieczny jest monitoring wszystkich poziomów do pierwszego użytkowego poziomu
wodonośnego włącznie.
Podstawowy zakres wskaźników objętych cyklicznymi badaniami na składowiskach
odpadów, do których należą pH, PEW, miedź, cynk, ołów, kadm, chrom (VI), rtęć, OWO oraz
WWA, został określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r.
w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. 2013, Nr 0, poz.523). Pełny zakres badanych
wskaźników powinien być zgodny z rodzajem składowanych odpadów, a jednocześnie
pokrywać się ze wskaźnikami zawartymi w przepisach dotyczących klasyfikacji wód
podziemnych.
Monitoring środowiska realizowany jest wokół składowisk:
 projektowanych (faza przedeksploatacyjna),

działających (faza eksploatacyjna),

zamkniętych (faza poeksploatacyjna) – przy czym, jeżeli przez okres 5 lat od
dnia zamknięcia składowisko odpadów nie oddziałuje na środowisko, właściwy
organ może zmniejszyć częstotliwość badań poszczególnych parametrów
wskaźnikowych, nie rzadziej jednak, niż raz na 2 lata (z zachowaniem
określonych wyjątków).
Badania w 2013 r. prowadzone były wokół 112 składowisk komunalnych, w tym 59
w fazie eksploatacji i 53 w fazie poeksploatacyjnej, oraz 3 składowisk gromadzących odpady
przemysłowe (wykres 14). Stanowiło to ponad 91% obiektów spośród tych, wokół których
możliwe było prowadzenie tego typu badań. W porównaniu z rokiem 2012 wzrósł udział
jednostek prowadzących monitoring poeksploatacyjny z 46 do 53 obiektów.
63
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Wykres 14. Monitoring składowisk prowadzony w 2013 r. na terenie woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ)
Rozporządzenie ministra środowiska dotyczące monitoringu składowisk przewiduje
określoną częstotliwość prowadzonych badań: 4 razy w roku w fazie eksploatacji oraz 2 razy
w fazie poeksploatacyjnej. Spośród wyników nadesłanych za 2013 r. w przypadku 73%
składowisk częstotliwość badań została zachowana. W przypadku pozostałych 27%
odnotowano odstępstwa od zaleceń zawartych w rozporządzeniu.
Ocena jakości wód podziemnych wokół składowisk odpadów przeprowadzona została
w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów
i sposobu oceny stanu wód podziemnych. Klasyfikacja poszczególnych elementów
fizykochemicznych wykazała, że badane wody charakteryzowały się zróżnicowaną jakością:
od wód o bardzo wysokiej jakości (klasa I) do wód złej jakości (klasa V). Zmierzona została
również głębokość zalegania zwierciadła wód podziemnych w punktach pomiarowych.
Badania 60 składowisk objętych monitoringiem wód podziemnych (ponad 52%) nie
wykazały przekroczenia wartości granicznych wskaźników określonych dla dobrego stanu
chemicznego (I – III klasa). Mieściły się one w dolnych granicach wartości
charakterystycznych dla składowisk odpadów komunalnych. Badania pozostałych 55
składowisk (blisko 48%) wykazały stężenia w zakresie IV i V klasy (wykres 15).
1
W WA
Zw ią zki azo tu (NH 4, NO 3, NO 2)
2
Su bst. ropo po cho dn e
1
Me tal e cię żkie (P b, C d, Cr, Hg,
N i, Zn , C u)
18
19
Zas ole ni e (PE, C l, SO 4)
22
Od czyn p H
0
10
20
30
L iczb a ob ie któ w, w któryc h stwie rdzo no p rzekro cze nia
Wykres 15. Wskaźniki determinujące stan wód podziemnych w rejonie składowisk odpadów monitorowanych
w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
W odniesieniu do składowisk przyjmujących odpady komunalne stwierdzono wysokie
(przekraczające klasę IV i V) stężenia następujących wskaźników: ogólny węgiel organiczny
(OWO), przewodność elektrolityczna, odczyn pH, cynk, chrom, ołów, kadm, nikiel, rtęć i
WWA.
Wysoką
koncentrację
badanych
wskaźników
zarejestrowano
w rejonie: składowiska odpadów komunalnych należącego do U. G. Puławy w Gołębiu,
składowiska PGKiM w Łęcznej (Kol. Stara Wieś), składowiska odpadów niebezpiecznych
w Poniatowej Wsi, składowiska U.G. Trawniki w Dorohuczy, składowiska odpadów
64
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku komunalnych w Lebiedziewie „EKP-BUG” Sp. zoo. Kobylany i składowiska odpadów
komunalnych Kopyłów (pow. hrubieszowski).
W otoczeniu składowisk gromadzących odpady przemysłowe zarejestrowano,
podobnie jak w latach ubiegłych, przekroczenia badanych wskaźników na poziomie klasy IV
i V. W rejonie składowiska Zakładów Azotowych „PUŁAWY” S.A. były to amoniak, azotyny,
azotany, siarczany, żelazo oraz pH, natomiast w rejonie składowiska odpadów pogórniczych
Lubelski Węgiel „BOGDANKA” S.A.: siarczany, przewodność elektrolityczna, Mn, Mg, Na,
Ca, Ni, Fe, Cl, pH. Stan chemiczny wód określony został jako słaby. Wody badane w rejonie
składowiska zarządzanego przez Przedsiębiorstwo Usług Wodno – Budowlanych „WODBUD” w Kraśniku uzyskały status wód o dobrym stanie chemicznym.
Nie wszystkie jednostki zarządzające składowiskami wywiązywały się z zaleceń
wynikających z obowiązujących przepisów, zarówno jeśli chodzi o zakres badanych
wskaźników, jak i częstotliwość prowadzonych badań. Spowodowało to utrudnienie oceny
oddziaływania tych obiektów na środowisko.
Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia
pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN)
związkami
azotu
Odpowiedzią UE na postępującą eutrofizację wód spowodowaną przedostawaniem
się azotanów pochodzenia rolniczego do wód powierzchniowych i podziemnych jest
dyrektywa azotanowa. Precyzuje ona wobec państw członkowskich wymagania zmierzające
do ograniczenia zanieczyszczenia wód azotem z produkcji rolniczej, m.in. poprzez
wyznaczenie obszarów szczególnie wrażliwych, na których stwierdzono występowanie
w wodach powierzchniowych i podziemnych podwyższonej zawartości azotanów. Na
obszarach tych wprowadza się program działań dotyczący praktyk rolniczych oraz monitoring
operacyjny wód pod kątem zawartości substancji biogennych.
W latach 2004-2008 na terenie województwa lubelskiego monitorowano 2 obszary
szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł
rolniczych: OSN Przegaliny Duże i Ludwin. Obydwa obszary wyznaczono z tytułu
przekroczeń stężeń azotanów w wodach podziemnych. W II połowie roku 2008 zakończono
działania realizowane na terenie OSN Ludwin, kontynuując w latach 2008-2012 działania na
OSN Przegaliny Duże wyznaczonym na terenie gminy Komarówka Podlaska. Program
realizowany był do połowy 2012 r. W październiku 2012 roku Dyrektor Regionalnego
Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie (RZGW) wydał rozporządzenie Nr 6/2012
w sprawie określenia wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenia
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których
odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć na terenie województwa
lubelskiego. Zgodnie z ww. rozporządzeniem na terenie województwa lubelskiego
kontynuowane były działania na terenie OSN Przegaliny Duże oraz
wyznaczono 4 nowe
obszary szczególnie narażone: Kuraszew, Czerniejówka, Kanał Żmudzki i Uherka.
Podstawą wyznaczenia obszarów były przekroczenia średniej wartości azotanów:
- w wodach podziemnych: na terenie OSN Przegaliny Duże (gmina Komarówka Podlaska)
oraz OSN Kuraszew (gmina Wohyń),
- w wodach powierzchniowych rzek: Czerniejówka, Kanał Żmudzki oraz Uherka (na odcinku
od źródła do Garki).
Ogółem na terenie województwa wyznaczono 5 obszarów szczególnie narażonych o łącznej
powierzchni wynoszącej 13 905,43 ha.
W konsekwencji wyznaczenia OSN-ów, w styczniu 2013 roku ukazało się
rozporządzenie Nr 1/2013 Dyrektora RZGW w Warszawie w sprawie wprowadzenia
programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla
OSN wyznaczonych na terenie województwa lubelskiego. Realizację programu zaplanowano
na 4 lata. Rozporządzenie określiło obowiązki oraz sposób edukowania w zakresie dobrej
65
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku praktyki rolnej osób prowadzących działalność rolniczą na OSN, zasady kontroli rolniczych
źródeł zanieczyszczenia oraz sposób monitorowania realizacji programu i jego efektów.
WIOŚ w Lublinie wskazany został jako jednostka realizująca kontrole rolniczych źródeł
zanieczyszczenia oraz monitoring efektów realizacji programu na podstawie stanu
środowiska.
W roku 2013, zgodnie z przyjętym harmonogramem, nie prowadzono kontroli
gospodarstw objętych programem. Działania w tym zakresie mają być podjęte od roku 2014.
Skuteczność prowadzonych działań monitorowano w roku 2013 na 4 z 5
wyznaczonych obszarów. Badania jakości wód powierzchniowych na niemonitorowanym
OSN Kanał Żmudzki realizowane będą w 2014 r. Szczegółową lokalizację punktów poboru
w roku 2013 przedstawia mapa 1.
W ramach monitoringu płytkich wód gruntowych na terenie OSN Przegaliny Duże
przeprowadzono badania w 4 punktach pomiarowych, natomiast na terenie OSN Kuraszew
w 1 punkcie. Punkty poboru były zlokalizowane w płytkich studniach kopanych położonych
na wyznaczonych obszarach.
Ocenę jakości wód gruntowych sporządzono na podstawie rozporządzenia Ministra
Środowiska z dnia 23.07.2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód
podziemnych (Dz. U. 2008 r. Nr 143 poz. 896). Na podstawie uzyskanych wyników
elementów fizykochemicznych w roku 2013, stan płytkich wód podziemnych mieścił się
w przedziale od klasy II do klasy V. Decydującym parametrem była zawartość azotanów
w wodzie, których poziom, zgodnie z dyrektywą azotanową, nie powinien przekraczać 50
mg/l. Wartości omawianego parametru mieściły się w zakresie od 27,9 do 234,4 mg/l, przy
średniej z lat 2004 – 2013 wynoszącej 117,27 mg/l. Najwyższe wyniki azotanów uzyskano w
studni zlokalizowanej w miejscowości Przegaliny Duże 137, a najniższe w miejscowości
Derewiczna. Średnia zawartość azotanów w wodach podziemnych na terenie OSN
Kuraszew kształtowała się na poziomie 89,4 mg/l (IV klasa), przekraczając tym samym
wartość dopuszczalną.
Badania jakości wód powierzchniowych realizowano na OSN Uherka (odcinek od
źródła do Garki) oraz Czerniejówka. Badania prowadzono z częstotliwością 8 razy w roku.
Ocenę jakości wód powierzchniowych sporządzono na podstawie wartości granicznych,
określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23.12.2002 r. w sprawie kryteriów
wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych
(Dz. U. 2002 r. Nr 241, poz. 2093). Stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej wartości
średniorocznej azotanów w rzekach Czerniejówka i Uherka, wynoszącej 10mg/l. Stężenia
azotanów wyniosły odpowiednio 15,6 i 11,7 mg/l. Ponadto stężenie chlorofilu „a” w rzece
Uherce wyniosło 28,3 µg/l, przy dopuszczalnej określonej na poziomie 25 µg/l.
Przeprowadzone badania wód powierzchniowych przepływających przez wyznaczone OSN
potwierdziły ich wrazliwość na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych.
Program działań realizowany od roku 2004 na terenie gminy Komarówka Podlaska
(OSN Przegaliny Duże) przyniósł efekty w zakresie podniesienia świadomości rolników
objętych programem oraz przestrzegania zasad dobrej praktyki rolnej. Zaobserwowano
również powolny spadek poziomu azotanów w studni położnej w miejscowości Derewiczna.
Trend taki nie jest niestety zauważalny w przypadku pozostałych studni. Proces naprawczy
środowiska jest jednak procesem długofalowym, o czym należy pamiętać zwłaszcza
w odniesieniu do nowych obszarów, gdzie wdrażanie programu dopiero się rozpoczęło i na
wymierne efekty należy poczekać.
66
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Mapa 11. Lokalizacja punktów pomiarowych na OSN badanych w roku 2013 r. (źródło: WIOŚ)
67
Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku Reakcje
W
roku
2013
na
terenie
województwa lubelskiego kontynuowano
inwestycje w zakresie gospodarki
ściekowej dotyczące budowy nowych
oraz modernizacji już istniejących
oczyszczalni ścieków.
Oddane
zostały
do
użytku
4
nowe
oczyszczalnie
ścieków
zlokalizowane
w
miejscowościach:
Kurów, Milanów, Spiczyn oraz Wieprzów
Tarnawacki. Ponadto przeprowadzono
szereg modernizacji już istniejących
obiektów w celu zwiększenia ich
efektywności. Przeprowadzono między
innymi
modernizację
oczyszczalni
ścieków w Dubience, wyposażając ją
w
nową
mechaniczno-biologiczną
technologię oczyszczania ścieków wraz Oczyszczalnia w Koroszczynie
Fot. M. Sobocińska
z ich elektronicznym pomiarem. Zamontowano również urządzenia do pomiaru ilości osadu
oraz prasę do jego odwadniania. Wykonano zbiornik uśredniający ścieki dowożone wraz
z pomiarem ich ilości.
Zmodernizowano również gminną oczyszczalnię w Wierzbicy w celu zwiększenia jej
przepustowości z 190 m3/d do 300 m3/d. Zastosowano dwustopniowy mechanicznobiologiczny proces oczyszczania ścieków z niskoobciążonym osadem czynnym, z redukcją
związków biogennych oraz stabilizacją osadu.
Prace remontowe prowadzone były również na oczyszczalni we Wrzosowie (gmina
Borki). Wykonano m.in. w pompowni głównej instalację 2 nowych pomp, wymieniono rury,
zainstalowano kosz na skratki z żurawiem, wykonano instalację 2 dmuchaw.
Wyremontowano osadnik wtórny oraz wymieniono pompę recyrkulacyjną. Sterownię
wyposażono w szafę sterowniczą wraz z system monitoringu i wizualizacji technologii w
systemie GPRS. Przeprowadzono również prace remontowe sieci kanalizacyjnej na odcinku
60 m wraz z remontem 4 studzienek.
Modernizacją objęto również urządzenia oczyszczalni w Borkach. Prace dotyczyły
przeglądu technicznego urządzeń elektrycznych i sterowniczych oczyszczalni, wymiany dysz
napowietrzających, zakupu nowej dmuchawy i agregatu prądotwórczego, regulacji pracy
urządzeń dostarczających powietrze do reaktora biologicznego, budowy sieci kanalizacji
sanitarnej grawitacyjnej ciśnieniowej z pompowniami sieciowymi oraz rurociągami tłocznymi
ścieków na odcinku Borki – Osowno.
W roku 2013 zakończono rozbudowę oczyszczalni ścieków w Jabłoniu.
W ramach prowadzonego przedsięwzięcia przeprowadzono następujące prace: remont
pompowni głównej, sita i piaskownika, wybudowano pompownię ścieków II stopnia,
przebudowano reaktor biologiczny zmieniając technologię oczyszczania ścieków
z przepływowej na sekwencyjną, zastosowano proces biologicznego oczyszczania
z podziałem na cykle, zastosowano drobnopęcherzykowe napowietrzanie ścieków,
zaadaptowano istniejąc zbiornik jako zagęszczacz osadu nadmiernego, wybudowano wiatę
i zainstalowano prasę do odwadniania osadów ściekowych. Ponadto wykonano remont
istniejących budynków i montaż instalacji elektrycznej.
68
HAŁAS
Fot. Archiwum WIOŚ
Presje
Na klimat akustyczny województwa lubelskiego wpływ mają hałas komunikacyjny
oraz w mniejszym stopniu hałas przemysłowy. Największą uciążliwość powoduje hałas
drogowy. Według danych GUS z 2012 r. w granicach województwa przebiega około 20690
km dróg, w tym: 1060 km krajowych, 2210 km wojewódzkich, 9239 km powiatowych oraz
8 181 km gminnych. Po drogach krajowych przejeżdża średnio na dobę około 8 813
pojazdów, w tym 76% stanowią pojazdy osobowe, około 22% ciężarowe, po drogach
wojewódzkich – 3235 pojazdów, w tym 85 % to samochody osobowe, 12 % - ciężarowe.
Udział poszczególnych kategorii pojazdów silnikowych na drogach krajowych i wojewódzkich
przedstawia wykres 1. Liczba pojazdów, zwłaszcza osobowych, corocznie wzrasta
(wykres 2).
Wykres 1. Udział poszczególnych kategorii pojazdów silnikowych w ruchu w woj. lubelskim (źródło: GDDKiA)
Wykres 2. Zmiany liczby zarejestrowanych pojazdów w województwie lubelskim (źródło: GUS)
69
Stan
Sporządzenie oceny stanu akustycznego środowiska w województwie lubelskim
należy do Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Ocena dotyczy
terenów nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych (art. 117 ust. 5 ustawy
z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska -Dz. U. 2013 poz. 1232).
Poziomy dopuszczalne hałasu określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014,
poz. 112). Poziomy dopuszczalne zostały określone dla dwóch grup wskaźników mających
zastosowanie :
1) w prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem,
w szczególności do sporządzania map akustycznych oraz programów ochrony środowiska
przed hałasem:
- LDWN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony
w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz. 6.00 – 18.00, pory
wieczoru od godz. 18.00 – 22.00 oraz pory nocy od godz. 22.00 – 6.00;
- LN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony
w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz. 22.00-6.00,
2) do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby:
- LAeqD jest to równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia, rozumianej jako przedział czasu
od godz. 6.00 – 22.00,
- LAeqN - równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy, rozumianej jako przedział czasu od
godz. 22.00 – 6.00.
Tabela 1. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu,
z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie
elektroenergetyczne (Dz. U. 2014, poz. 112).
L.p.
1.
2.
3.
4.
Rodzaj terenu
a) strefa ochronna „A” uzdrowiska
b) tereny szpitali poza miastem
a) tereny zabudowy mieszkaniowej
jednorodzinnej
b) tereny zabudowy związanej ze
stałym lub czasowym pobytem dzieci i
młodzieży
c) tereny domów opieki społecznej
d) tereny szpitali w miastach
a) tereny zabudowy mieszkaniowej
wielorodzinnej
i
zamieszkania
zbiorowego
b) tereny zabudowy zagrodowej
c) tereny rekreacyjno-wypoczynkowe
d) tereny mieszkaniowo-usługowe
Tereny w strefie śródmiejskiej miast
powyżej 100 tys. mieszkańców
Drogi lub linie kolejowe
LAeqN
[dB]
Pozostałe obiekty i działalność
będąca źródłem hałasu
LDWN
LN
LAeqD
LAeqN
LDWN
LN
LAeqD
50
45
50
45
45
40
45
40
64
(55)*
59
(50)
61
(55)
56
(50)
50
40
50
40
68
(60)
59
(50)
65
(60)
56
(50)
55
45
55
45
70
(65)
65
(55)
68
(65)
60
(55)
55
45
55
45
*wartości w nawiasie dotyczą rozporządzenia w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu przed zmianą
w październiku 2012 r.
W ramach monitoringu hałasu w 2013 r. WIOŚ w Lublinie wykonał badania hałasu
komunikacyjnego w 10 punktach pomiarowych. Na obszarze miasta Hrubieszowa oraz
miasta Włodawy wykonano pomiary w celu określenia wskaźników rocznych. W obu
punktach nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku dla wskaźnika
LDWN. W Hrubieszowie, wystąpiło niewielkie, wynoszące: 1,0 dB dla wskaźnika LN.
70
Tabela 1. Wyniki pomiarów długookresowych hałasu drogowego w latach 2009 -2013
wartość przekroczenia
LDWN
LN
L.p. Miejscowość
Lokalizacja
LDWN
LN
[dB]
[dB]
[dB]
[dB]
2009 r.**
Źródło
danych
1.
Biała Podlaska
ul. Zamkowa
68,9
60,2
13,9
10,2
WIOŚ
2.
Chełm
Ul. Kolejowa
60,3
53,4
0,3
3,4
WIOŚ
3.
Puławy
ul. Lubelska
71,6
61,3
16,6
11,3
IOŚ*
4.
Kraśnik
ul. Janowska
66,9
58,1
11,9
8,1
IOŚ
5.
Łuków
ul. Radzyńska
66,0
56,6
6,0
6,6
IOŚ
6.
Radzyń
ul. Warszawska
66,8
57,2
6,8
7,2
IOŚ
7.
Międzyrzec
ul. Łosicka
71,5
60,9
11,5
10,9
IOŚ
8.
Biłgoraj
ul. Zamojska
66,3
60,8
11,3
10,8
IOŚ
2010 r.**
9.
Krasnystaw
ul. Okrzei
62,6
55,9
7,6
5,9
IOŚ
10.
Zamość
ul. Lwowska
67,7
63,1
12,7
13,1
WIOŚ
11.
Chełm
Al. Armii Krajowej
64,5
57,0
4,5
7,0
WIOŚ
12.
Hrubieszów
ul. Zamojska
66,1
59,7
11,1
9,7
IOŚ
13.
Biała Podlaska
ul. Sidorska
66,0
64,6
6,0
14,6
WIOŚ
14.
Chełm
ul. I Płk. Szwoleżerów
61,2
52,6
1,2
2,6
WIOŚ
62,3
54,8
2,3
4,8
WIOŚ
64,5
59,0
4,5
9,0
WIOŚ
2013 r.***
64,3
58,0
0,0
1,0
2011 r.**
2012 r.**
16.
Biała Podlaska
Al. 1000 Lecia
17.
Zamość
Ul. Szczebrzeska
18.
Hrubieszów
ul. Wyzwolenia
WIOŚ
62,3
52,5
19. Włodawa
Al. Piłsudskiego
0,0
0,0
WIOŚ
* Instytut Ochrony Środowiska
** wartości przekroczeń określono na podstawie rozporządzenia MŚ z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826)
*** wartości przekroczeń określono na podstawie zmienionego rozporządzenia MŚ z dnia z dnia 14 czerwca
2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014, poz. 112).
Pomiary krótkookresowe w 2013 r. wykazały, że przekroczenia sięgające 4 dB
w dzień i około 5 dB nocą wystąpiły w Hrubieszowie. Ponadto pomiary wykazały, że nieco
wyższe wartości dźwięków występują jesienią niż wiosną. W tabeli 2 przedstawiono pomiary
krótkookresowe hałasu drogowego w latach 2009 – 2013 z okresu jesiennego.
Pomiarami hałasu przemysłowego objęto w 2013 roku 29 podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą, położonych na terenie województwa lubelskiego. Były
to w większości zakłady produkcyjne, podmioty świadczące usługi, prowadzące działalność
rolniczą (np. fermy) oraz jednostki handlowe. Kontrolowane podmioty były zlokalizowane
w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej, głównie jednorodzinnej lub
zagrodowej. Uciążliwości spowodowane ich działalnością były przyczyną wniosków do WIOŚ
o podjęcie interwencji. Źródłami hałasu w tych obiektach były urządzenia wentylacyjne,
chłodnicze, nagłaśniające, wykorzystywane w procesach produkcyjnych, także produkcji
rolnej oraz transport wewnętrzny. W porze dziennej przekroczenia dopuszczalnych norm
stwierdzono w 8 obiektach, natomiast nocą w 11.
71
Tabela 2. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego w latach 2009 - 2012 r. (pora jesienna)
L.p.
Wartość przekroczenia
LAeqD
LAeqN
Źródło
Nazwa odcinka
[dB]
[dB]
Dzień [dB]
Noc [dB] danych
2009 r.**
1.
Biała Podlaska, ul.Terebelska 76
57,6
52,8
0,0
2,8
2.
Biała Podlaska, ul. Warszawska 52
61,9
54,7
6,9
4,7
3.
Chełm, Al. Piłsudskiego 23
59,1
46,5
0,0
0,0
WIOŚ
4.
Chełm, ul. I Armii Wojska Polskiego 21
58,8
54,6
0,0
4,6
5.
63,0
53,9
3,0
3,9
Hrubieszów ul. Piłsudskiego
6.
67,1
58,7
12,1
8,7
Hrubieszów ul. Żeromskiego
2010 r.**
7.
IOŚ*
Biłgoraj, ul. Zamojska
66
60
11
10
8.
61,2
52,2
1,2
2,2
Chełm, Al. Armii Krajowej 29
9.
65,4
56,1
5,4
6,1
WIOŚ
10.
64,7
55,6
4,7
5,6
11.
Hrubieszów, ul. Zamojska
66
59
11
9
12.
Krasnystaw, ul. Okrzei
63
56
8
6
IOŚ
13.
Kraśnik, ul. Janowska
64
58
9
8
14.
Łuków, ul. Radzyńska
65
56
5
6
15.
71,2
66,6
11,2
16,6
Łuków, ul. Wyszyńskiego 22
WIOŚ
16.
64,2
59,1
4,2
9,1
Łuków, ul. Warszawska
17.
Międzyrzec Podlaski, ul. Łosicka
70
60
10
10
IOŚ
18.
Puławy, ul. Lubelska
69
60
14
10
19.
Radzyń Podlaski, ul. Warszawska
65
58
5
8
20.
64,8
55,6
4,8
5,6
Zamość, ul. Lwowska
21.
59,9
52,4
4,9
2,4
WIOŚ
Zamość, ul. Hrubieszowska
22.
65,4
55,7
10,4
5,7
Zamość, ul. Młyńska
2011 r.**
23.
Biała Podlaska, ul. Lubelska 30
64,4
59,7
4,4
9,7
24.
Biała Podlaska, ul. Narutowicza 48
65,4
59,3
5,4
9,3
25.
Biała Podlaska, ul. Al. Jana Pawła II
65,0
55,3
5,0
5,3
26.
Biłgoraj ul. Kościuszki
64,3
57,6
9,3
7,6
WIOŚ
27.
Biłgoraj ul. Zamojska
66,8
58,2
11,8
8,2
28.
Chełm, ul. I Pułku Szwoleżerów 17
57,8
44,4
0,0
0,0
29.
Chełm, ul. I Pułku Szwoleżerów 27
62,9
48,7
2,9
0,0
30.
Chełm, ul. Czackiego 8
54,7
45,1
0,0
0,0
2012 r.**
31.
Krasnystaw, ul. Okrzei 24
62,0
46,0
2,0
0,0
32.
Krasnystaw, ul. Okrzei 33
62,9
47,1
2,9
0,0
33.
Biała Podlaska, ul. Brzeska 48
64,2
57,5
4,2
7,5
34.
Biała Podlaska, ul Artyleryjska 7
64,0
57,5
4,0
7,5
WIOŚ
35.
Biała Podlaska, ul Janowska 78
61,2
52,5
1,2
2,5
36.
Zamość, Szczebrzeska
66,3
58,8
6,3
8,8
37.
66,7
60,3
6,7
10,3
38.
67,0
59,2
7,0
9,2
2013 r.***
39.
69,0
60,0
4,0
4,0
Hrubieszów ul. Zamojska 115 A
50.
68,7
60,9
3,7
4,9
Hrubieszów ul. Żeromskiego 60
51.
66,4
58,5
1,4
2,5
Hrubieszów ul. Wyzwolenia 48
52.
63,6
55,0
0,0
0,0
Parczew ul. 11 Listopada 62
WIOŚ
53.
Parczew Al. Zwycięstwa
61,6
54,2
0,0
0,0
(Spółdzielcza17)
54.
62,9
49,9
0,0
0,0
Włodawa, Al. Piłsudskiego 18
55.
62,9
49,6
0,0
0,0
56.
60,5
49,9
0,0
0,0
* Instytut Ochrony Środowiska
** wartości przekroczeń określono na podstawie rozporządzenia MŚ z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826)
*** wartości przekroczeń określono na podstawie rozporządzenia MŚ z dnia z dnia 1 października 2012 r.
zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. poz. 1109)
72
Reakcje
Najpilniejszym zadaniem w zakresie ochrony przed nadmiernym hałasem jest
realizacja zadań zawartych w programach ochrony środowiska przed hałasem.
W województwie lubelskim opracowano i przyjęto uchwałami dwa dokumenty: „Program
ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Lublin” i „Program ochrony środowiska przed
hałasem dla województwa lubelskiego, terenów poza aglomeracjami, położonymi wzdłuż
dróg krajowych, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny”.
Pierwszy dokument zakłada opracowanie projektów i budowę ekranów akustycznych
oraz wymianę stolarki otworowej w mieszkaniach, gdzie żyją ludzie najbardziej narażeni na
hałas, całodobowe pomiary natężenia ruchu oraz monitoring prędkości pojazdów na
miejskich odcinkach dróg krajowych i wojewódzkich, wykonanie tablicy informacyjnej
o zagrożeniu hałasem w Lublinie oraz opracowanie mapy akustycznej linii kolejowych,
w terminie do 2020 r. Ze względu na dużą liczbę ludności Lublina narażonej na hałas,
kolejność realizacji zadań programu ustalono zaczynając od terenów o najwyższej wartości
wskaźnika zagrożenia ludności – M, charakteryzującego wielkość przekroczenia
dopuszczalnego poziomu hałasu i liczbę mieszkańców na terenie.
Drugi dokument wskazuje kierunki i działania niezbędne do poprawy klimatu
akustycznego, m.in.: opracowanie projektów i budowę ekranów akustycznych, sporządzenie
sprawozdania z wpływu zrealizowanych ekranów na stan akustyczny środowiska,
wprowadzenie ograniczeń prędkości i urządzeń monitoringu, wprowadzenie obszaru
ograniczonego użytkowania. Termin wykonania zadań wymienionych w dokumencie
przypada na 2021 r.
W 2013 r. w województwie lubelskim kontynuowano inwestycje rozpoczęte
w poprzednich latach, mające wpływ na poprawę klimatu akustycznego w województwie.
Budowano obwodnice, mosty, ekrany akustyczne. Poprawiano także stan nawierzchni dróg,
co ma znaczny wpływ na ograniczenie emisji hałasu pojazdów poruszających się po
drogach.
W 2013 r. w zakresie hałasu przemysłowego, jednostki organizacyjne, w których
stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu były zobowiązywane do
zastosowania skutecznych środków technicznych i organizacyjnych ograniczających emisję
hałasu i przeciwdziałających jego przenikaniu do środowiska. Realizowane przedsięwzięcia
polegały głównie na instalowaniu ochron akustycznych osłaniających źródła hałasu,
zastosowaniu urządzeń o lepszych parametrach akustycznych, przeniesieniu źródeł emisji
hałasu w inne miejsca. Ponadto polegały one na zmianach o charakterze organizacyjnym,
w tym na wyłączeniu źródeł hałasu. W omawianym okresie przedsięwzięcia inwestycyjne
ograniczające uciążliwość akustyczną wykonywane były m.in. przez: Centrum Mycia
Bezdotykowego Chełm, HANYANG POLSKA Sp. z o.o. Świdnik, JEROMINO MARTINS
POLSKA S.A. sklep Biedronka 3048 w Parczewie, Nałęczowską Spółkę Handlową Sp. z o.o.
Supermarket w Bełżycach, Nicols Sp. z o.o. w Trawnikach, Sudzucker Polska S.A. Zakład
Produkcyjny „Cukrownia Strzyżów” w Strzyżowie. Konsekwencją podjętych działań
w kontrolowanych podmiotach było obniżenie poziomu hałasu emitowanego do środowiska,
a zatem poprawa klimatu akustycznego wokół zakładu.
73
ODPADY
Odpady przemysłowe
0
odpady przemysłowe
wartość PKB
[w mln zł]
10000
2013
1000
2012
20000
2011
2000
2010
30000
2009
3000
2008
40000
2007
4000
2006
50000
2005
5000
2004
60000
2003
6000
2002
70000
2001
7000
2000
odpady przemysłowe w tys. Mg
Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w województwie
lubelskim w 2013 roku wytworzono ogółem 6 828,4 tys. Mg odpadów pochodzenia
przemysłowego, co stawia województwo na 4 miejscu w Polsce. W stosunku do roku
ubiegłego ilość odpadów wytworzonych wzrosła o ponad 8%.
Trend wzrostu wytwarzanych odpadów przemysłowych utrzymuje się od wielu lat
proporcjonalnie do wzrostowej wartości PKB (wykres 1).
0
rok
wartość PKB
Wykres 1. Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w woj. lubelskim w latach 2000-2013 na tle zmian PKB
(źródło: GUS)
W masie wytworzonych odpadów przemysłowych w województwie największy udział
mają odpady z grupy 01 - odpady powstałe przy poszukiwaniu, wydobyciu, fizycznej
i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. Głównym źródłem ich pochodzenia jest
Lubelski Węgiel „BOGDANKA” S. A. który niezmiennie od lat należy do największych
wytwórców odpadów przemysłowych w województwie lubelskim (generuje ponad 60%
odpadów rocznie).
Najwięcej odpadów z sektora przemysłowego powstało w 5 powiatach: łęczyńskim 5107,4 tys. Mg, m. Lublin - 724,3 tys. Mg, puławskim- 233,4 tys. Mg, hrubieszowskim 129,7 tys. Mg, krasnostawskim - 120,9 tys. Mg (wykres 2). Odpady z tych powiatów łącznie
stanowiły 92,5 % wszystkich wytworzonych odpadów w województwie.
74
[tys.Mg]
5107,4
5500
5000
4500
4000
3500
3000
2500
50,3
10,4
17,1
42,2
5,7
36,9
15,2
radzyński
rycki
świdnicki
tomaszowski
włodawski
zamojski
Zamość
33,5
parczewski
233,4
37,8
20,6
opolski
41,5
lubelski
31,4
43,0
lubartowski
17,1
chełmski
120,9
28,9
Chełm
kraśnicki
29,5
biłgorajski
7,6
11,6
Biała Podlaska
500
32,4
1000
129,7
1500
łukowski
724,3
2000
puławski
łęczyński
Lublin
janowski
krasnostawski
hrubieszowski
bialski
0
Wykres 2. Odpady przemysłowe wytworzone w województwie lubelskim w 2013 r. wg powiatów (źródło: GUS)
Najważniejszą rolę w gospodarce odpadami pełnią procesy odzysku. Jak widać na
wykresie 3, do roku 2008 odzysk obejmował od 80-90 % odpadów przemysłowych,
a w następnych latach nastąpił stopniowy spadek odpadów poddanych odzyskowi, wzrosła
natomiast ilość odpadów składowanych do 47,3 % w 2013 roku. (wykres 3, 4).
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
czasowe magazynowanie
odzysk
unieszkodliwianie
składowanie
Wykres 3. Gospodarka odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w latach 2000-2013 (źródło: GUS)
75
czasowo magazynowane
unieszkodliwione w inny sposób
unieszkodliwione przez składowanie
odzyskane
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Wykres 4. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w 2013 r.
System gospodarowania odpadami azbestowymi
Azbest oraz wyroby zawierające
azbest
należą
do
odpadów
niebezpiecznych. Wiele osób nie do końca
zdaje sobie sprawę z jego szkodliwości,
wiele
bagatelizuje
ten
problem.
Rakotwórcze działanie azbestu na ludzki
organizmy zostało jednak naukowo
potwierdzone.
Istnieją
metody
bezpiecznego postępowania z azbestem
i materiałami zawierającymi azbest,
począwszy od ich eksploatacji, poprzez
usuwanie,
aż po
transport
i jego
ostateczne
składowanie.
Obowiązek
bezpiecznego postępowania z azbestem
określają przepisy prawne.
Fot. Archiwum WIOŚ
W 1997 r. wprowadzono zakaz produkcji i stosowania azbestu na terenie Polski ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest
(Dz. U. z 2004 r., Nr 3, poz. 20 z późn. zm.), natomiast od 1 stycznia 2005 r. również na
terenie całej Unii Europejskiej.
W celu stopniowej eliminacji z terenu Polski wyrobów zawierających azbest, a tym
samym likwidacji negatywnych skutków oddziaływania azbestu na środowisko oraz zdrowie
ludzi, ustanowiono „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032”, przyjęty
przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 14 lipca 2009 r. oraz programy usuwania azbestu na
poszczególnych szczeblach samorządowych, od krajowego, kolejno poprzez wojewódzkie,
powiatowe do gminnych. Programy obowiązujące na terenie całego kraju zakładają, że do
końca 2032 roku wszystkie wyroby zawierające azbest zostaną usunięte. Przy obecnym
podejściu do tego trudnego, złożonego i bardzo kosztownego przedsięwzięcia będzie to
trudne do zrealizowania w wyznaczonym terminie.
76
W ramach realizacji rządowego „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu”
prowadzone są różnego typu kampanie o zasięgu ogólnokrajowym lub lokalnym, wspierające
działania w zakresie usuwania i utylizacji wyrobów azbestowych z terenu województw,
powiatów i gmin. Przykładem tego typu inicjatyw był projekt "Ogólnopolska kampania
informacyjno-edukacyjna na rzecz usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest"
realizowany przez Federację Zielonych GAJA, skierowane do urzędników gminnych,
zarządców nieruchomości oraz osób prywatnych - użytkowników wyrobów azbestowych.
W ramach tego projektu odbyło się 96 seminariów.
Na
terenie
województwa
lubelskiego
prowadzone
były
w
szkołach
ponadpodstawowych spotkania edukacyjne pod hasłem „AZBEST AUT”, podczas
których uczniowie dowiadywali się, jakim zagrożeniem jest azbest. Łącznie odbyły się 34
spotkania w 16 szkołach.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania
wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 poz. 1089 z 2010 r.) określa m. in. sposoby
i warunki bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Ponadto określa
sposoby i warunki usuwania wyrobów zawierających azbest oraz nakłada obowiązek
okresowych kontroli tych wyrobów. Z przeprowadzonej okresowej kontroli musi być
sporządzona ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających
azbest dla obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, która
przechowywana jest łącznie z ich dokumentacją. Dla budynków oraz obiektów budowlanych
niebędących budynkami, dla których istnieje obowiązek prowadzenia Książki Obiektu
Budowlanego, ocenę dołącza się do ww. książki.
Ocenie podlegają:
- sposób zastosowania azbestu,
- struktura powierzchni wyrobu z azbestem,
- możliwość uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestem,
- miejsce usytuowania wyrobu w stosunku do pomieszczeń użytkowych,
- wykorzystanie miejsca/obiektu/urządzenia budowlanego/instalacji przemysłowej.
Uzyskana punktowa ocena wyrobów zawierających azbest pozwala określić stopień pilności:
 Stopień pilności I wymagane pilnie usunięcie (wymiana na wyrób bezazbestowy) lub
zabezpieczenie,
 Stopień pilności II wymagana ponowna ocena w terminie do 1 roku,
 Stopień pilności III wymagana ponowna ocena w terminie do 5 lat.
Jednym z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z „Programu
Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032” jest BAZA AZBESTOWA prowadzona
przez Ministerstwo Gospodarki. Baza jest narzędziem do gromadzenia i przetwarzania
informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest i prowadzona jest
w urzędach marszałkowskich całego kraju. Elektroniczny System Informacji Przestrzennej
(ESIP) integruje dane z Bazy Azbestowej (BA) z danymi przestrzennymi, co służy m. in. do
monitorowania procesu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest oraz prezentacji
danych w postaci map.
77
Mapa 12. Ilość wyrobów azbestowych z uwzględnieniem stopnia pilności usunięcia w podziale na
województwa według stanu na 30 maja 2014 r. (źródło: BAZA AZBESTOWA)
Na terenie województwa lubelskiego realizowany jest program dotyczący usuwania
azbestu i wyrobów zawierających azbest uchwalony w dniu 28 listopada 2011 r. przez
Sejmik Województwa Lubelskiego p.n.: „Program usuwania wyrobów zawierających azbest
dla terenu województwa lubelskiego na lata 2012-2032".
W ramach Priorytetu Środowisko i Infrastruktura Szwajcarsko-Polskiego Programu
Współpracy, w celu zmniejszenia różnic społeczno-gospodarczych w obrębie rozszerzonej
Unii Europejskiej, realizowany jest projekt „Pilotażowy system gospodarowania odpadami
azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem
ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania". Realizacja przewidziana jest na okres
od 1 stycznia 2012 r. do 30 czerwca 2016 r. Finansowany jest w 85 % przez Szwajcarsko Polski Program Współpracy oraz w 15 % przez budżet województwa.
O dofinansowanie w ramach projektu ubiegać się mogą: osoby fizyczne nie będące
przedsiębiorcą, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe z terenu gminy, która przystąpiła do
projektu, jednostki samorządu terytorialnego z terenu województwa lubelskiego (gmina lub
powiat), które przystąpiły do projektu, oraz województwo lubelskie będące właścicielem
obiektu, na którym znajdują się wyroby zawierające azbest lub działki, na których porzucono
odpady zawierające azbest („dzikie wysypiska"). Refundacją objęte zostaną koszty związane
78
z demontażem, odbiorem (załadunkiem, transportem, rozładunkiem) i unieszkodliwieniem
odpadów zawierających azbest.
Powyższe przedsięwzięcia realizowane są przez Samorząd Województwa
Lubelskiego we współpracy z samorządami lokalnymi i są w pełni spójne z nadrzędnymi
celami polityki władz województwa, określającymi strategię rozwoju regionu.
Ich realizacja przyczyni się do zwiększenia terenów czystych ekologicznie, rozwoju
bazy ekoturystycznej, co jest spójne z nowym kierunkiem promocji województwa lubelskiego
określanym jako „Lubelskie Ekopolis". Zakłada on stworzenie otwartego na świat,
ekologicznego regionu, nastawionego na wytwarzanie lokalnych, ekologicznych produktów,
ekoturystykę oraz rozwój ekologicznej przedsiębiorczości.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie od wielu lat gromadzi
informacje zawarte w kartach składowisk pozyskiwanych od zarządzających, dotyczące ilości
odpadów kierowanych do składowania na poszczególne obiekty.
Spośród składowisk funkcjonujących w 2013 r. na terenie województwa lubelskiego
3 przyjmowały odpady zawierające azbest. Były to następujące obiekty:
 PGO Sp. z o.o. w Chełmie – składowisko w Srebrzyszczu
 WOD-BUD Sp.zo.o. w Kraśniku – składowisko Piaski Zarzecze II
 PGK Sp.zo.o. w Poniatowej – składowisko w Poniatowej Wsi.
W 2013 r. do składowania trafiło 30 605,364 ton odpadów zawierających azbest
(wykres 5) tj. o 13 816,72 ton, czyli ponad 80% odpadów więcej, niż w roku poprzednim.
Jest to znaczący postęp na przestrzeni analizowanych 8 lat unieszkodliwiania tego rodzaju
odpadów. Największa ilość spośród przyjętych odpadów (ponad 97%) trafiło na składowisko
w Kraśniku. Nagromadzenie na składowiskach odpadów zawierających azbest od początku
trwania programu wyniosło 119,075 tys. ton.
[tys. ton]
33
30
27
24
21
18
15
12
9
6
3
0
2006 r.
2007 r.
2008 r.
2009 r.
2010 r.
2011 r.
2012 r.
2013 r.
Wykres 5. Ilość odpadów zawierających azbest unieszkodliwionych na składowiskach woj. lubelskiego w latach
2005 – 2013 (źródło: WIOŚ)
Usuwanie odpadów zawierających azbest nie jest zadaniem łatwym. Przez 8 lat
działania programu udało się usunąć z terenu województwa niespełna 15% tej groźnej
substancji. Do zakończenia programu pozostało 18 lat, podczas których należy
zdecydowanie zintensyfikować działania. Aby pozbyć się odpadów azbestowych z naszego
terenu konieczne jest, aby rocznie przekazywać do składowania blisko 38,5 tys. ton tego
typu odpadów.
79
Wydział Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie
wypełniając ustawowe obowiązki w zakresie kontroli gospodarowania odpadami
azbestowymi powstającymi podczas usuwania wyrobów zawierających azbest, w tym ich
magazynowania, transportu oraz unieszkodliwiania, przeprowadził w 2013 r. 9 kontroli
jednostek i instytucji, których działalność związana była z postępowaniem z wyrobami
zawierającymi azbest (wykres 6). Spośród skontrolowanych 1 miała charakter interwencyjny.
Liczba kontroli
30
25
20
15
10
5
0
2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.
Wykres 6. Liczba kontroli przeprowadzonych przez WIOŚ w Lublinie w latach 2005 – 2013 (źródło: WIOŚ)
Przykładem nieprawidłowej działalności w zakresie postępowania z odpadami
zawierającymi azbest była działalność jednej z firm rozbiórkowo- wyburzeniowych. W wyniku
kontroli inspektorów WIOŚ ustalono, że kontrolowana jednostka zmieszała odpady
niebezpieczne (17 06 05* – odpady zawierające azbest) z odpadami innymi niż
niebezpieczne. Wyegzekwowane zostało zagospodarowanie powstałych odpadów zgodnie
z obowiązującymi przepisami oraz wymierzona została kara pieniężna w wysokości 1 000 zł.
Można przypuszczać, że tego typu
praktyki zdarzają się podczas prac
remontowo-budowlanych
czy nowych
inwestycji realizowanych w miejscu
starych. Powstają zmieszane odpady
zawierające zarówno odpady inne niż
niebezpieczne, jak i odpady azbestowe. W
tej postaci jako gruz budowlany mogą
trafiać na składowiska nieprzystosowane
do
przyjmowania
odpadów
niebezpiecznych. W tym przypadku, dzięki
interwencji WIOŚ w Lublinie zdołano tego
uniknąć.
Fot. Archiwum WIOŚ
Więcej informacji dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest
można znaleźć na stronie www.bazaazbestowa.gov.pl prowadzonej przez Ministerstwo
Gospodarki oraz na stronie Ministerstwa Gospodarki www.mg.gov.pl/azbest.
Odpady komunalne
W 2012 r. w woj. lubelskim, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS),
zebrano ogółem w ciągu roku 346,58 tys. Mg odpadów komunalnych. Stanowiły one 3,6 %
wszystkich odpadów komunalnych zebranych w Polsce. Na poziomie podobnym do roku
ubiegłego, utrzymał się wskaźnik odpadów komunalnych zebranych na 1 mieszkańca,
80
zarówno w kraju, jak i w woj. lubelskim, i wynosił: w Polsce – 249 kg, w województwie
lubelskim – 160 kg/ 1 mieszkańca.
Od lat obserwuje się systematyczny, choć niewielki wzrost udziału odpadów zebranych
selektywnie (wykres 7). W wyniku selektywnej zbiórki z terenu województwa zebrano
36 031,4 Mg odpadów, które stanowiły 10,4 % ogółu odpadów zebranych w 2012 r.
Największy udział miały odpady: szkło – 32,5%, odpady biodegradowalne – 20,4%, papier
i tektura – 16,8% oraz tworzywa sztuczne – 14,8% (wykres 8).
100%
98%
96%
94%
92%
90%
88%
86%
84%
2003
2004
2005
2006
2007
2008
zebrane bez wyselekcjonowania
2009
2010
2011
2012 rok
zebrane selektywnie
Wykres 7. Odpady zebrane selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych w latach 2003-2012
5,4%
4,1%
0,1%
16,8%
20,4%
3,9%
2,0%
32,5%
14,8%
papier i tektura
szkło
tworzywa sztuczne
metale
zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny
biodegradowalne
tekstylia
wielkogabarytowe
niebezpieczne
Wykres 8. Procentowy udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w województwie lubelskim w 2012 r.
(źródło: GUS)
81
Według danych WIOŚ, w 2013 r. na 59 eksploatowanych składowiskach komunalnych
o łącznej powierzchni 183,5 ha i pojemności 9 373 954 m3, zdeponowano 205 671,8 Mg.
odpadów, o 4,2% mniej niż w ubiegłym roku.
Największe ilości odpadów zostały złożone w powiecie lubartowskim – 62 678,9 Mg
odpadów (wykres 9).
70000
60000
50000
40000
30000
20000
zamojski
włodawski
tomaszowski
rycki
świdnicki
radzyński
puławski
opolski
parczewski
łukowski
łęczyński
lubelski
lubartowski
kraśnicki
janowski
krasnostaw…
chełmski
bialski
biłgorajski
0
hrubieszow…
10000
Wykres 9. Odpady złożone na składowiskach wg powiatów w 2013 r. (źródło: WIOŚ)
W województwie lubelskim w 2013 r. eksploatację zakończyły 4 składowiska:
w powiecie lubelskim – m. Zakrzew, opolskim – m. Rogów, puławskim – m. Dąbrówka,
i powiecie tomaszowskim – m. Tarnawatka. Natomiast w styczniu 2013 r. oddano do
eksploatacji nowe składowisko w powiecie radzyńskim miejscowość Adamki (Biała)
zarządzane przez Zakład Zagospodarowania Odpadów Komunalnych w Adamkach
k. Radzynia.
Od lipca 2013 r. zaczął funkcjonować nowy system gospodarowania odpadami
komunalnymi, który opiera się głównie na regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów
komunalnych (RIPOK mapa 13). Obecnie na 9 regionach w województwie lubelskim,
funkcjonuje 8 instalacji regionalnych, w tym 2 regiony (Północno-Zachodni i Zamość)
korzystają z instalacji zastępczych do czasu ukończenia budowy własnych instalacji.
Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wójt, burmistrz lub
prezydent miasta jest obowiązany do sporządzania rocznego sprawozdania z realizacji
zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi i przekazania go marszałkowi
województwa i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska w terminie do 31 marca
roku następującego po roku, którego sprawozdanie dotyczy. Sprawozdania z realizacji
zadań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi za rok 2013 wpłynęły w ustawowo
określonym terminie z 98 % gmin województwa lubelskiego. W myśl art. 9 z ust. 1 ustawy
gmina, która przekazuje sprawozdanie po terminie, podlega karze pieniężnej w wysokości
100 zł za każdy dzień opóźnienia.
Znowelizowana ustawa o odpadach nakłada na gminy między innymi takie obowiązki:
1. Osiąganie poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji papieru,
metali, tworzyw sztucznych i szkła – 12 % za 2013 r.
2. Osiąganie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi
metodami niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych – 36 % w 2013 r.
3. Ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych
do składowania – 50 % w 2013 r.
82
Na podstawie analizy danych zawartych w sprawozdaniach stwierdzono, że nie wszystkie
gminy wywiązały się z powyższych obowiązków.
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
Leśna Podl.
Terespol
Zalesie
Biała Podlaska
Międzyrzec Podl.
Trzebieszów
4x
Stoczek
Łukowski
Łuków
Piszczac
Łomazy
Kąkolewnica
Wschodnia
Drelów
Tuczna
Stanin
Wola
Mysłowska
Radzyń
Podlaski
Ulan-Majorat
Wojcieszków
Stężyca
Jabłoń
Nowodwór
Kock
Jeziorzany
Siemień
Ostrówek
Dęblin
Parczew
Puławy
Niedźwiada
Serniki
Kamionka
KurówMarkuszów
Garbów
Lublin
Wojciechów
Karczmiska
3x
Bełżyce
Mełgiew
Bychawa
Gościeradów
Trzydnik
Duży
Szastarka
Batorz
Legenda:
Białopole
Wojsławice
Uchanie
Skierbieszów
REGION ZAMOŚĆ
Chrzanów
Radecznica
Goraj
Skladowisko eksploatowane
Biłgoraj
Zwierzyniec
Łabunie
Adamów
Terespol
Biszcza
Dołhobyczów
Rachanie
REGION POŁUDNIOWY
Susiec
Potok Górny
Tyszowce
Krynice
Tarnawatka
Józefów
Stacja demontażu pojazdów
Komarów
Osada
Łaszczów
Telatyn
Krasnobród
Aleksandrów
RI POK
Werbkowice
Mircze
Szczebrzeszyn
Frampol
Miączyn
Sitno
3x
3x
Dzwola
Skladowisko odpadów azbestowych
Zamość
Sułów
Horodło
Hrubieszów
Trzeszczany
Grabowiec
Stary Zamość
Nielisz
Janów Lub.
Kraśniczyn
Izbica
Turobin
Godziszów
Leśniowice
Siennica
Różana
Rudnik
Potok
Wielki
Modliborzyce
Dubienka
Wysokie
Zakrzew
REGION CHEŁM
Żmudź
Krasnystaw
Żółkiewka
Kraśnik
Annopol
Gorzków
Zakrzówek
Dzierzkowice
Kamień
Łopiennik
Górny
Rybaczewice
Krzczonów
REGION POŁUDNIOWO-ZACHODNI
Chełm
Rejowiec
Trawniki
Fajsławice
Strzyżewice
Wilkołaz
Urzędów
Ruda Huta
Siedliszcze
Rejowiec F.
Piaski
Jabłonna
Borzechów
Sawin
Wierzbica
Milejów
Dorohusk
Głusk
Chodel
Józefów
Łęczna
Wólka
Niedrzwica
Duża
Łaziska
Wola
Uhruska
Cyców
Puchaczów
Świdnik
Konopnica
Poniatowa
Opole Lub.
Hańsk
Ludwin
Spiczyn
Niemce
Jastków
Wąwolnica Nałęczów
Urszulin
REGION CENTRALNO-WSCHODNI
REGION CENTRALNY
Janowiec
Kazimierz D.
Stary Brus
Ostrów Lub. Uścimów
Lubartów
Abramów
Końskowola
Włodawa
Sosnowica
Michów
Żyrzyn
REGION PUŁAWY
Wyryki
Dębowa Kłoda
Firlej
Baranów
Podedwórze
Czemierniki
Ułęż
Wilków
Hanna
Milanów
Serokomla
Ryki
Sosnówka
Wohyń
Adamów
3x
Sławatycze
Wisznice
Borki
Kłoczew
Rossosz
Komarówka
Podlaska
REGION PÓŁNOCNO-ZACHODNI
Krzywda
Kodeń
REGION BIAŁA PODLASKA
Księżpol
Tarnogród
Tomaszów Lub.
Bełżec
Łukowa
Ulhówek
Jarczów
Lubycza
Królewska
Obsza
Mapa 13. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych oraz
innych instalacji na terenie woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ)
83
PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE
Presje
Fot. Archiwum WIOŚ
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U.
z 2013 r. poz. 1232) przez pola elektromagnetyczne (PEM) rozumie się pola elektryczne,
magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Ochrona
przed tymi polami polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:
 utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach,
 zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych,
gdy nie są one dotrzymane.
Promieniowanie elektromagnetyczne jest naturalnym elementem natury i zawsze
istniało w środowisku ziemskim. Do niedawna pochodziło głównie z naturalnych źródeł jakimi
są Ziemia, Słońce i Wszechświat, a także naturalnych wyładowań elektrycznych w trakcie
burzy. Rozwój techniki sprawił, że w środowisku pojawiły się pola elektromagnetyczne,
których źródła są sztuczne wytwarzane przez człowieka.
Głównymi
źródłami
wytwarzającymi
sztuczne
pola
elektromagnetycznego
są
elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia i instalacje radiokomunikacyjne, takie jak:
stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komórkowej) i stacje nadające
programy radiowe i telewizyjne.
W ostatnich latach masowo pojawiały się nadajniki telefonii komórkowej i innych
urządzeń radiokomunikacyjnych. Liczba stacji bazowych telefonii komórkowej jest ściśle
powiązana z liczbą abonentów takich systemów. Zgodnie z danymi zamieszczonymi
w „Małym roczniku statystycznym Polski, 2013” liczba abonentów telefonii komórkowej
w Polsce w okresie 2000 – 2012 wzrosła 8-krotnie (wykres. 1). Skutkiem tego był także
wzrost liczby stacji bazowych (wykres 2).
Wykres. 1 Liczba abonentów telefonii ruchomej (komórkowej) w latach 2000 - 2012 w Polsce (źródło: GUS)
84
Wykres. 2 Liczba stacji bazowych na terenie województwa lubelskiego w latach 2011 – 2013 (źródło:
wyszukiwarka btsearch)
Rozwój tych źródeł może spowodować w najbliższych latach nieznaczny wzrost
średnich poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, zwłaszcza na terenach o dużej
gęstości zaludnienia.
Stan
Podstawą prowadzenia monitoringu pól elektromagnetycznych jest art. 123 ustawy
Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232). Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Lublinie prowadzi okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych
w środowisku w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r.
w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól
elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645).
Zadaniem pomiarów było określenie istniejących wartości natężenia promieniowania
elektromagnetycznego w środowisku i ewentualne określenie obszarów, na których dochodzi
do przekroczenia dopuszczalnych wartości natężenia PEM.
Pomiary PEM na terenie województwa lubelskiego realizowane były w trzyletnim cyklu
pomiarowym 2011 – 2013 łącznie w 135 punktach, po 45 w roku. W każdym roku pomiary
wykonywane były na trzech kategoriach terenów:
1. w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej
50 tys.,
2. w pozostałych miastach,
3. na terenach wiejskich,
po 15 punktów pomiarowych na każdym z 3 wyżej wymienionych terenów.
Prowadzone badania obejmowały pomiary natężenia składowej elektrycznej pola
elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz.
Pojedynczy pomiar trwał 2 godz., a jego wynikiem była średnia arytmetyczna wartości
natężeń pola elektromagnetycznego rejestrowanych co 10 sekund.
Pomiary
przeprowadzono
analizatorem
pola
elektromagnetycznego
typ
NBM-550 nr B-0776 z sondą EF-039. Lokalizację punktów pomiarowych przedstawiono
na mapie 14.
85
Mapa 14. Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2013 r. na terenie
województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ)
Analiza wyników badań przeprowadzonych na obszarze województwa nie wykazała
przekroczeń dopuszczalnej wartości składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego
wynoszącej 7 V/m, określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października
2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz
sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).
Średnie arytmetyczne zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych
promieniowania elektromagnetycznego, dla zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz
do 3 000 MHz, utrzymywały się na niskim poziomie i wynosiły od 0,03 V/m (0,4% wartości
poziomu dopuszczalnego) do 0,60 V/m (8,6% wartości poziomu dopuszczalnego) – tabela 1.
86
Tabela 1. Wyniki badań poziomów PEM w środowisku na terenie woj. lubelskiego wykonane w 2013 r.
(źródło: WIOŚ)
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń
pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla
Lokalizacja punktu pomiarowego PEM
zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz
uzyskanych dla punktu pomiarowego [V/m]
Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys.
0,31
Lublin Pl. Litewski
0,06
Lublin ul. Broniewskiego
0,04
Lublin ul. Bursztynowa/Perłowa
0,03
Lublin ul. Jagiełły
0,09
Lublin ul. Romera
0,21
Lublin ul. Rogera
Biała Podlaska ul. Okopowa
0,60
Biała Podlaska ul. Sitnicka
0,19
Biała Podlaska ul. Brzeska
0,13
0,11
Chełm ul. Sienkiewicza
0,15
Chełm ul. Katedralna
0,14
Chełm ul. Kochanowskiego
0,18
Zamość ul. Hrubieszowska
0,31
Zamość ul. Szczebrzeska
0,11
Puławy ul. Miła
Pozostałe miasta
0,12
Annopol ul. Świeciechowska/Leśna
0,15
Bychawa ul. Reja/Piłsudskiego
0,22
Józefów (centrum)
0,08
Kazimierz Dolny ul. Podzamcze
0,16
Szczebrzeszyn ul. Zamojska/ ul. 30-lecia PRL
0,09
Lubartów ul. Kosmonautów
0,23
Świdnik ul. Wiśniowa
0,17
Krasnystaw ul. Graniczna/Bojarczuka
0,05
Rejowiec Fabryczny ul. M. Konopnickiej
0,15
Włodawa ul. Broniewskiego
0,14
Hrubieszów osiedle Sławęcin
0,27
Biłgoraj osiedle Łąkowa
0,22
Łuków ul. Rogalińskiego
0,18
Parczew ul. Nowa
0,22
Radzyn Podlaski ul. Partyzantów
Tereny wiejskie
0,08
Kłoczew
0,11
Milejów
0,21
Jastków
0,11
Niedźwiada
0,18
Końskowola
0,34
Brzeźno
0,15
Wola Uhruska
0,14
Żółkiewka
0,15
Turobin
0,13
Feliksówka
0,07
Tarnawatka
0,18
Dołhobyczów
0,10
Komarówka Podlaska
0,08
Łomazy
0,18
Wólka Dobryńska
Najwyższe wartości natężenia pól elektromagnetycznych notowano w obszarach dużych
miast, średnia arytmetyczna dla tych obszarów wynosiła 0,18 V/m, dla pozostałych miast
0,16 V/m, najniższa była w obszarach wiejskich i wynosiła 0,15 V/m.
Średnia arytmetyczna wszystkich wyników monitoringowych pomiarów pól
elektromagnetycznych w 2013 r. wynosiła 0,16 V/m, co stanowi 2,3% wartości
87
dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych. Dokonując porównania wszystkich
wyników pomiarów PEM z całego trzyletniego cyklu pomiarowego, obejmującego lata
2011 – 2013, można zauważyć, że wartości składowej elektrycznej kształtują się na
zbliżonym poziomie - wykres 3, a średnia arytmetyczna z tego okresu wynosiła 0,15 V/m, tj.
2,1% wartości dopuszczalnej.
Wykres 3. Średnie wartości składowej elektrycznej wszystkich punktów pomiarowych PEM w woj. lubelskim
w latach 2011 - 2013 (źródło: WIOŚ)
Najwyższe wartości natężenia PEM w całym trzyletnim cyklu pomiarowym zmierzono
w centralnych dzielnicach dużych miast, gdzie liczba sztucznych źródeł jest wprost
proporcjonalna do gęstości zaludnienia, najniższe zaś na terenach wiejskich o małej gęstości
zaludnienia – wykres 4.
Wykres 4. Średnie wartości składowej elektrycznej dla poszczególnych kategorii terenów w latach 2011 – 2013
na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ)
Reakcje
W dobie rozwoju systemów radiokomunikacyjnych i wzrostu liczby urządzeń
emitujących promieniowanie elektromagnetyczne, obecność PEM w naszym otoczeniu jest
nie do uniknięcia. Badanie poziomów pól elektromagnetycznych na różnych obszarach
województwa ma duże znaczenie z uwagi na szybko wzrastającą liczbę stacji bazowych
telefonii komórkowej oraz powszechność użytkowania urządzeń GSM.
W efekcie, w żadnym punkcie w jakim WIOŚ prowadził pomiary monitoringowe
w 2013 r., nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wielkości pól elektromagnetycznych.
W trakcie przeprowadzonych kontroli wokół instalacji nie wykazano również przekroczeń
obowiązujących norm PEM, także sprawozdania otrzymane od prowadzących instalację oraz
88
użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne nie wykazały przekroczeń
dopuszczalnego poziomu promieniowania elektromagnetycznego w środowisku.
Miernik PEM
Fot. Archiwum WIOŚ
Na podstawie przeprowadzonych pomiarów WIOŚ w Lublinie nie stwierdził na terenie
województwa lubelskiego istnienia obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów
pól elektromagnetycznych w środowisku, a prognozy wskazują na dotrzymanie
obowiązujących norm środowiskowych także w najbliższych latach.
89
Monitoring przyrody
Obowiązek prowadzenia monitoringu przyrodniczego, realizowanego w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska, wynika z art. 112 z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004
roku o ochronie przyrody, która wdraża zapisy Dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony
siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywy siedliskowej) oraz Dyrektywy
79/409/EWG w sprawie ochrony dziko żyjących ptaków (tzw. dyrektywy ptasiej).
Monitoring
przyrody
uwzględnia
również obszary chronione, wyznaczone na
podstawie ramowej dyrektywy wodnej
(Dyrektywa
Rady
2000/60/EC),
przeznaczone do ochrony siedlisk lub
gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa
stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich
ochronie, w tym właściwe stanowiska
w
ramach
programu
Natura
2000,
(wyznaczone
na
mocy
dyrektywy
92/43/EWG oraz dyrektywy 79/409/EWG).
Uzyskane
wyniki
badań
monitoringowych stanowią podstawę do
realizacji
międzynarodowych
aktów
prawnych,
takich
jak:
Konwencja Obszar Natura 2000 „Przełom Wisły w Małopolsce”
o różnorodności biologicznej (Konwencja (PLH060045) w okolicy wsi Podgórz
Fot. P. Bielak-B.
z Rio de Janerio), Konwencja o obszarach
wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe
ptactwa wodnego (Konwencja Ramsarska), Konwencja o ochronie dzikiej flory i fauny
europejskiej oraz ich siedlisk (Konwencja Berneńska), Konwencja o ochronie wędrownych
gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska).
W 2013 roku w ramach podsystemu monitoringu przyrody realizowane były
następujące działania:
monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem
specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000,
monitoring ptaków, w tym monitoring obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura
2000,
monitoring lasów,
zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego.
Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych
Dyrektywa siedliskowa wymaga monitorowania stanu zachowania wszystkich siedlisk
przyrodniczych wymienionych w załączniku I, a także gatunków roślin i zwierząt z załącznika
II, IV i V tego dokumentu. Zakres monitoringu jest określony przez wymagania Komisji
Europejskiej w odniesieniu do monitoringu stanu zachowania typów siedlisk przyrodniczych
i gatunków o znaczeniu europejskim. Wyniki są podstawą sporządzania raportów
oceniających ten stan, przedkładanych Komisji w 6-letnich odstępach.
Monitorowanie stanu
siedlisk przyrodniczych i gatunków jest podstawowym
zadaniem w ich ochronie, dającą podstawę do wykonywania dalszych działań ochronnych,
oraz określającą sposób, w jaki ma być ona realizowana.
90
W Polsce obowiązek ten dotyczy:
79 siedlisk przyrodniczych, 49 gatunków
roślin (w tym również wszystkich
widłaków gatunków należących do
rodzaju Lycopodium, mchów z rodzaju
Sphagnum oraz porostów z rodzaju
Cladonia, podrodzaj Cladina) oraz 141
gatunków zwierząt. Szczególnie ważny
jest monitoring siedlisk i gatunków
o statusie priorytetowym.
Stan ochrony gatunków roślin
i zwierząt na badanym stanowisku (ocena
ogólna) określany jest na podstawie
trzech parametrów: populacji, siedliska
i
perspektywy
ochrony
gatunku.
W przypadku siedlisk przyrodniczych
odpowiadają im parametry: powierzchnia
siedliska
w obszarze,
specyficzna
struktura i funkcje oraz perspektywy
ochrony
siedliska.
Poszczególnym
parametrom przypisane są odpowiednie
wskaźniki, które ocenia się za pomocą
trzystopniowej skali: FV – stan właściwy,
U1 – stan niezadawalający, U2 – stan zły.
Ocena ogólna jest równa najniższej
z ocen cząstkowych (czyli ocen
poszczególnych parametrów).
W roku 2013 w województwie Mapa 15. Stanowisk gatunków oraz siedlisk Natura 2000
(źródło: GIOŚ)
lubelskim przeprowadzono monitoring objętych monitoringiem w 2013 roku
gatunków i siedlisk na 169 stanowiskach
badawczych (mapa 15). Przebadano 90 powierzchni służących ocenie siedlisk, 26 stanowisk
monitoringowych roślin oraz 53 stanowiska monitoringowe zwierząt.
Monitoring siedlisk w województwie lubelskim obejmował 11 typów, spośród
31 wyznaczonych do monitoringu w roku 2013. Były to:
bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardetalia - płaty bogate
florystycznie),
bory i lasy bagienne,
brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, IsoëtoNanojuncetea,
eutroficzne łąki wilgotne (zw. Calthion),
jodłowy bór świętokrzyski (Abietetum polonicum),
murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea),
olsy (Carici elongatae-Alnetum),
torfowiska wysokie zdegradowane lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej
regeneracji,
twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic
Charetea,
zalewane muliste brzegi rzek,
zarośla wisienki stepowej Prunetum fructinosae.
Łącznie przebadano 90 stanowisk. Spośród nich stan 18 oceniono jako właściwy
(FV - 20%), 49 jako niezadawalający (U1 - 54 %), a 23 jako zły (U2 - 26 %) (wykres 1).
91
W
przypadku
zbiorowisk:
twardowodnych oligo- i mezotroficznych
zbiorników wodnych z podwodnymi łąkami
ramienic
Charetea;
eutroficznych
łąk
wilgotnych (zw. Calthion) oraz
torfowisk
wysokich zdegradowanych lecz zdolnych do
naturalnej i stymulowanej regeneracji, prace
monitoringowe zostały zakończone.
W województwie lubelskim najlepiej
oceniono zbiorowiska olsów (Carici elongataeAlnetum)
monitorowanych
w
Lasach
Sobiborskich.
Spośród
kontrolowanych Wykres 1. Wyniki monitoringu siedlisk przyrodniczych
czterech powierzchni trzy uzyskały ocenę w województwie lubelskim w roku 2013
właściwą (FV), a tylko jedno niezadawalającą (źródło: GIOŚ)
(U1). Najgorzej natomiast oceniono bogate
florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardetalia - płaty bogate florystycznie),
gdzie obserwuje się stopniowe zmniejszanie się siedliska. Wszystkie badane powierzchnie
uzyskały ocenę złą (U2).
W ramach monitoringu roślin przebadano 9 gatunków roślin. Były to:
aldrowanda pęcherzykowata (Aldrovanda vesiculosa),
dziewięćsił popłocholistny (Carlina onopordifolia),
obuwik pospolity (Cypripedium calceolus),
żmijowiec czerwony (Echium russicum),
języczka syberyjska (Ligularia sibirica),
lipiennik Loesela (Liparis loeselii),
marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia),
starodub łąkowy (Ostericum palustre),
leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum).
Monitoringiem objęto 26 stanowisk. Ocenę ogólną właściwą (FV) stwierdzono na
6 z nich (23%), stan 11 uznano za niezadawalający (U1 - 42%), a 9 z nich oceniono jako zły
(U2 - 35%) (wykres 2).
Województwo lubelskie jest jedynym
miejscem
występowania
żmijowca
czerwonego
w
Polsce.
Monitoring
prowadzony
był
na
trzech
znanych
stanowiskach: w Dobużku (PLH060017),
w Posadowie (PLH060073), oraz w Czumowie Zachodniowołyńska Dolina Bugu (PLH060035).
Stanowiska w Dobużku i Posadowie oceniono
jako niezadowalające (U1). W przypadku
Czumowa z powodu braku stwierdzenia
osobników żmijowca, stan siedliska określono
jako zły (U2). Od roku 2010 r. prowadzone są Wykres 2. Wyniki monitoringu roślin w województwie
zabiegi z zakresu ochrony czynnej ujęte lubelskim w roku 2013
(źródło: GIOŚ)
w
projekcie
LIFE+
„Ochrona
muraw
kserotermicznych w Polsce – teoria i praktyka” LIFE 08 NAT/PL/000513. Obejmują one takie
działania jak koszenie muraw kserotermicznych, grabienie wojłoku stepowego oraz sadzenie
osobników wyhodowanych w ogrodzie botanicznym UMCS. Przyszłość tego gatunku jest
obecnie zależna od kontynuowania prac związanych z ochroną czynną.
W roku 2013 nie udało się odnaleźć osobników marsylii czterolistnej w byłej
piaskowni w Gołębiu. Było to jedyne stanowisko tej rośliny w województwie lubelskim.
92
Zostało one wyparte przez szuwar pałkowy i trzcinowy. Stan lubelskiej populacji został
oceniony jako zły (U2).
Monitoring zwierząt obejmował 10 gatunków spośród 28 wyznaczonych do
monitoringu w 2013 roku. Były to następujące gatunki zwierząt:
rak szlachetny (Astacus astacus),
chomik europejski (Cricetus cricetus),
ślimak winniczek (Helix pomatia),
pijawka lekarska (Hirudo medicinalis),
czerwończyk nieparek (Lycaena dispar),
pachnica dębowa (Osmoderma eremita),
strzebla błotna (Phoxinus percnurus),
postojak wiesiołkowiec (Proserpinus proserpina),
smużka stepowa (Sicista subtilis),
sówka puszczykówka (Xylomoia strix).
W województwie lubelskim przebadano 53 stanowiska wyznaczone do monitoringu
zwierząt. Ocenę dobrą uzyskało 5 z nich (FV - 10%), niezadawalającą 8 (U1 - 15%), a złą 17
( U2 - 32 %). W przypadku 23 stanowisk (43 %) nie było możliwe dokonanie oceny, a stan
zachowania gatunku określono jako nieznany (XX) (wykres 3).
W roku 2013 zakończono cykl
badań dla strzebli błotnej, chomika
europejskiego, raka szlachetnego oraz
postojaka wiesiołkowca.
W przypadku strzebli błotnej aż 70
% badanych stanowisk w Polsce uzyskało
ocenę FV, przez co stan zachowania
gatunku
uznano
za
właściwy.
W województwie lubelskim tylko dwa
z pięciu stanowisk otrzymały taką ocenę.
Były to stanowiska zlokalizowane na
obszarach Natura 2000: Dobromyśl
(PLH060033)
oraz
Podpakule Wykres 3. Wyniki monitoringu zwierząt w województwie
(źródło: GIOŚ)
(PLH060048).
Pozostałe
stanowiska lubelskim w roku 2013
uzyskały: Sumin ocenę niezadowalającą
(U1 ), natomiast Ciesacin i Bełcząc ocenę złą (U2). Poza tym Ciesacin - znajdujący się na
obszarze Natura 2000 Jeziora Uściwierskie (PLH060009) - uzyskał najgorszy z możliwych
wyników. Wszystkie wskaźniki uzyskały ocenę złą. Oba stanowiska będą wymagały
w najbliższym czasie częściowego pogłębienia zbiorników zamieszkałych przez strzeblę.
Zakończone badania monitoringowe wskazują na zły stan zachowania chomika
europejskiego. Spośród przebadanych 40 stanowisk w całej Polsce, tylko trzy z nich
uzyskały stan właściwy (FV). W województwie lubelskim tylko jedno stanowisko Szczebrzeszyn-Szperówka uzyskało taką ocenę. Pozostałe stanowiska oceniono jako
niezadowalające (4) lub złe (5). Stan ten odzwierciedla trend ogólnopolski, z tą różnicą,
że populacje lubelskie funkcjonują w strukturze metapopulacji, a ich kondycja genetyczna
jest dobra.
Obszar województwa lubelskiego jest jedynym miejscem w Polsce na którym w latach
wcześniejszych występowały sówka puszczykówka oraz smużka stepowa. W wyniku
przeprowadzonych badań nie udało się stwierdzić osobników tych gatunków na
wyznaczonych stanowiskach monitoringowych. Stan zachowania tych gatunków oceniono
jako nieznany (XX).
93
Monitoring ptaków
Monitoring Ptaków Polski (MPP) jest częścią systemu ich ochrony, umożliwiającą
planowanie i wykonywanie działań ochronnych. Ptaki są uznawane za doskonałe wskaźniki
stanu środowiska, dlatego zbieranie
danych o tej grupie organizmów jest nie
tylko
obowiązkiem
wynikającym
z
implementacji dyrektywy ptasiej, ale
również użytecznym narzędziem oceny
różnych elementów środowiska. Dla
przykładu wskaźnik stanu populacji
rozpowszechnionych ptaków krajobrazu
rolniczego (tzw. Farmland Bird Index) jest
jedną z oficjalnych miar zrównoważonego
rozwoju krajów członkowskich Unii
Europejskiej, w kategoriach: wskaźniki
strukturalne / środowisko (Structural
Indicators /Environment) oraz wskaźniki
zrównoważonego rozwoju (Sustainable Bocian biały (Ciconia ciconia)
Fot. P. Bielak-B.
Development Indicators /Management of
natural resources.
Monitoring Ptaków Polski obejmuje około 160 gatunków ptaków lęgowych oraz około
30 gatunków ptaków przelotnych lub zimujących.
W ramach systemu monitoringiem objęto prawie 20% powierzchni kraju. Prowadzone
badania uwzględniają w szczególności obszary szczególnej ochrony ptaków Natura 2000.
Program MPP w latach 2012-2013 składał się z 17 podprogramów wykorzystujących
metodykę dostosowaną do specyfiki grupy gatunków lub pojedynczych gatunków.
Zasadniczo stosowane są dwie metodyki.
Pierwsza z nich polega na corocznej ocenie wielkości populacji (są to tzw. cenzusy).
Kontroli podlegają wszystkie znane stanowiska lęgowe, a obszar badań jest zależy od areału
gatunku. Do grupy monitorowanych w
ten sposób ptaków należy szereg
gatunków rzadkich, o nielicznych
miejscach
lęgowych
np.: kraska
(Coracias
garrulus),
podgorzałka
(Aythya nyroca), orzeł przedni (Aquila
chrysaetos),
rybołów
(Pandion
haliaetus).
Drugą metodę stosuje się, gdy
niemożliwe jest wykonanie pełnego
cenzusu
dla
danego
gatunku.
Informacja
o
zmianach
areału
i liczebności populacji uzyskiwana jest
na
powierzchniach
próbnych,
wskazanych losowo wewnątrz jego
Kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos)
Fot. P. Bielak-B.
areału.
W
metodzie
tej
o zmianach parametru w całej populacji, wnioskuje się na podstawie reprezentatywnych
próbek. Przykładem może być Monitoringu Ptaków Mokradeł, Monitoringu Pospolitych
Ptaków Lęgowych.
W roku 2013 w województwie lubelskim prowadzony były następujące programy
jednostkowe Monitoringu Ptaków Polski:
Sezon lęgowy
Monitoring Pospolitych Patków Lęgowych
Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków
MPPL
MFGP
94
Monitoring Ptaków Mokradeł
Monitoring Ptaków Drapieżnych
Monitoring Lęgowych Sów Leśnych
Monitoringu Gatunków Rzadkich (MGR):
Monitoring mewy czarnogłowej (Ichthyaetus melanocephalus)
Monitoring łabędzia krzykliwego (Cygnus cygnus)
Monitoring podgorzałki (Aythya nyroca)
Monitoring dubelta (Gallinago media)
Monitoring kraski (Coracias garrulus)
Monitoring rzadkich dzięciołów
Monitoring wodniczki (Acrocephalus paludicola)
MPM
MPD
MLSL
Monitoring Noclegowisk Żurawi
Monitoring Noclegowisk Gęsi
Monitoring Zimujących Ptaków Mokradeł
MNZ
MNG
MZPM
Sezon migracji i zimowisk
MMC
MLK
MPO
MDU
MKR
MRD
MNO
Szczegóły Monitoringu Ptaków Polski są aktualizowane i umieszczane w bazie
danych na stronie http://monitoringptakow.gios.gov.pl/baza-danych. Umieszczone tam dane
są zorganizowane w dwa działy, dotyczące gatunków i powierzchni próbnych.
W dziale dotyczącym gatunków można znaleźć informacje dotyczące trendów
rocznych wskaźników liczebności i rozpowszechnienia lub całkowitej liczebności i areału
wybranych gatunków (przy niektórych gatunkach także wskaźników rozrodczości). Poza tym
zamieszczono również informacje o statusie ochronnym europejskich gatunków ptaków,
a także dane o rozmieszczeniu gatunków generalizowane do powierzchni próbnych
wizualizowane na mapach.
Druga część bazy dotyczy danych o powierzchniach próbnych uzyskanych
w poszczególnych latach monitoringu w podziale na: jednostki administracyjne, leśne, obszary
szczególnej ochrony ptaków Natura 2000 oraz o szczegółowych wynikach kontroli terenowych.
Województwo lubelskie jest kluczowym obszarem dla ochrony dubelta (Gallinago
media), podgorzałki (Aythya nyroca) oraz wodniczki (Acrocephalus paludicola).
Rozmieszczenie dubelta w Polsce ogranicza się do dwóch regionów: Podlasia
i Lubelszczyzny. W roku 2013 stwierdzono 239-293 samców dubelta na 37 tokowiskach
w całej Polsce, z czego na województwo lubelskie przypada obserwacja 87 samców
na 19 stanowiskach. Ze względu na krótki okres badań (4 lata) trudno wyciągać wnioski
dotyczące trendu populacji. Nie mniej jednak, wskaźnik liczebności, jak i rozmieszczenia,
wykazuje trend ujemny.
Liczebność i rozmieszczenie podgorzałki charakteryzuje się dużą stałością wyników
uzyskanych w ciągu ostatnich kilku lat. Liczebność polskiej populacji oscyluje wokół 100-130
lęgowych samic. W 2013 roku stwierdzono 108 samic, natomiast na Lubelszczyźnie 44.
Podobnie jak w całej Polsce, populacja lubelska nieznacznie zmniejszyła swoją
liczebność w porównaniu z rokiem 2012, gdzie na powierzchniach badawczych wykazano 54
samice. Pomimo wzrostu liczebności, mającego miejsce w ostatnich trzech latach, nie jest
obserwowany znaczący wzrost areału tego gatunku. Rozpowszechnienie podgorzałki
w Polsce wynosi około 0,5-0,6% powierzchni kraju.
Do monitoringu wodniczki w województwie lubelskim wyznaczono 20 transektów
o długości 1 km zlokalizowanych w Poleskim Parku Narodowym (rezerwat Bagno Bubnów)
oraz na obszarze Chełmskich Torfowisk Węglanowych. W obydwu lokalizacjach wyznaczono
po 10 transektów.
W przypadku wodniczki trzyletni okres monitoringu jest zbyt krótki, aby można było
wysunąć wnioski dotyczące trendów. Uzyskane wartości wskaźnika liczebności
w województwie lubelskim w roku 2013 są wyższe niż te z roku 2012. W przypadku Bagna
Bubnów stwierdzono 106 śpiewających samców w porównaniu do 76 z roku 2012. Podobnie
na Chełmskich Torfowiskach Węglanowych, gdzie stwierdzono 88 samców, gdy w 2012 tylko
46.
95
Monitoring lasów Polski
Monitoring lasów jest wymiernym systemem oceny środowiska leśnego, jego kondycji
zdrowotnej oraz miernikiem procesów powodujących zmiany w jego strukturze
i funkcjonowaniu. Podsystem ten jest realizowany na podstawie corocznych
lub periodycznych pomiarów wskaźników na stałych powierzchniach obserwacyjnych.
Jest on prowadzony w oparciu o przepisy zawarte w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001
r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) oraz ustawie
z dnia 28 września 1991 roku o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59).Program monitoringu
lasów jest realizowany zgodnie z Międzynarodowym Programem Koordynującym ICP
Forests, działającym w ramach Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia
powietrza na dalekie odległości. Badaniami objęto drzewostany wszystkich gatunków
lasotwórczych w wieku powyżej 20 lat, w lasach wszystkich kategorii własności.
Za realizację i finansowanie monitoringu lasów odpowiedzialne są trzy instytucje:
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych
oraz Ministerstwo Środowiska.
W roku 2013 przeprowadzono następujące badania monitoringowe w trzech sieciach
monitoringowych:
Sieć stałych powierzchni obserwacyjnych I rzędu (SPO I rzędu):
obserwacje cech morfologicznych koron drzew próbnych (przede wszystkim
defoliacja i odbarwienie aparatu asymilacyjnego drzew),
obserwacje symptomów i przyczyn uszkodzeń drzew,
pomiary pierśnic drzew.
Sieć stałych powierzchni obserwacyjnych II rzędu (SPO II):
badania składu chemicznego aparatu asymilacyjnego drzew (w 2013 – 2014 roku),
badania różnorodności biologicznej i odnowień naturalnych (w 2013 roku).
Sieć stałych powierzchni obserwacyjnych monitoringu intensywnego (SPO MI):
badania zanieczyszczeń powietrza,
badania chemizmu opadu atmosferycznego,
badania chemizmu opadu podkoronowego i spływu po pniach
badania roztworów glebowych,
pomiary meteorologiczne.
Na podstawie wyników badań monitoringowych dokonywana jest coroczna ocena
stanu zdrowotnego lasów w Polsce. Wyniki prowadzonych badań oraz ich analiza są zawarte
w publikacjach Biuletynu Monitoringu Środowiska: “Stan zdrowotny lasów Polski” oraz „Stan
uszkodzenia lasów w Polsce na podstawie badań monitoringowych” oraz zamieszczane na
stanie internetowej: http://www.gios.gov.pl/monlas/index.html .
Zintegrowany Monitoring Przyrody
Podstawą funkcjonowania Stacji Bazowych Zintegrowanego Monitoringu
Przyrodniczego są sprawdzone i porównywalne systemy pomiarowe środowiska,
gwarantujące uzyskanie wieloletnich serii danych oraz wspierający je system informatyczny.
Dzięki stabilność funkcjonowania poszczególnych Stacji Bazowych oraz sprawnej sieci
wymiany informacji, możliwe jest prowadzenie studiów modelowych i symulacyjnych
środowiska przyrodniczego Polski.
96
Program
Zintegrowanego
Monitoringu Środowiska Przyrodniczego
w zakresie organizacji samego systemu
pomiarowego, jak i metod prowadzonych
badań
nawiązuje
do
programu
europejskiego:
Integrated
Monitoring
(International Co-operative Programme
on Integrated Monitoring on Air Pollution
Effects = ICP/IM).
Obecnie w Polsce znajduje się 9
Stacji Bazowych, w tym jedna na terenie
województwa lubelskie. Stacja Bazowa
Roztocze
została
powołana
przez
Głównego
Inspektora
Ochrony
Środowiska
8 października 2010 r. Jej celem jest Odnożyca jesionowa (Ramalina fraxinea) Fot. P. Bielak-B.
rejestracja
i
analiza
krótko
i długookresowych zmian zachodzących w systemach ekologicznych pod wpływem zmian
klimatu, zanieczyszczeń i innych przejawów ingerencji człowieka.
Program
pomiarowo-badawczy
Zintegrowanego
Monitoringu
Środowiska
Przyrodniczego realizowany w roku 2013 w Stacji Bazowej Roztocze obejmował następujący
zakres:
Kod programu
A1
B1
C1
C2
C3
D1
F1
F2
G2
H1
J2
K1
M1
O1
P1
Program pomiarowy
METEOROLOGIA
CHEMIZM POWIETRZA
CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH
CHEMIZM OPADU PODOKAPOWEGO
CHEMIZM SPŁYWU PO PNIACH
METALE CIĘŻKIE I SIARKA W POROSTACH
CHEMIZM ROZTWORÓW GLEBOWYCH
WODY PODZIEMNE
CHEMIZM OPADU ORGANICZNEGO
WODY POWIERZCHNIOWE RZEKI
STRUKTURA I DYNAMIKA SZATY ROŚLINNEJ (POW. STAŁE)
USZKODZENIA DRZEW I DRZEWOSTANÓW
EPIFITY NADRZEWNE
FAUNA EPIGEICZNA
POKRYCIE TERENU I UŻYTKOWANIE ZIEMI
Dodatkowo, stacja monitoringu powietrza w Białym Słupie funkcjonująca w ramach
Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze, włączona jest do wojewódzkiego systemu oceny jakości
powietrza. Uzyskane w niej dane zasilają zasoby państwowego monitoringu środowiska.
Teren Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze jest również obszarem prowadzenia
monitoringu ptaków oraz monitoringu gatunków i siedlisk Natura 2000, wykonywanego
w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. W 2013 roku obejmował on:
Monitoring Ptaków Polski (MPP)
Monitoring lęgowych sów leśnych (MLSL),
Monitoring rzadkich dzięciołów,
Monitoring pospolitych ptaków lęgowych (MPPL),
97
Monitoring gatunków i siedlisk Natura 2000
Monitoring obuwika pospolitego (Cypripedium calceolus),
Monitoring dzwoneczka wonnego (Adenophora liliifolia).
Szczegółowe dane dotyczące realizacji programu badawczo-pomiarowego SB ZMSP
są zawarte w publikacji: Stachyra P., Radliński B. (red.) 2014 msc. Raport z realizacji
programu badawczo-pomiarowego Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego
w Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze Roztoczańskiego Parku Narodowego w roku 2013.
Roztoczański Park Narodowy, Stacja Bazowa ZMŚP Roztocze. Zwierzyniec.
Źródła:
Strona internetowa Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska: http://www.gios.
gov.pl/ artykuly /164/Informacje-ogolne-o-podsystemie-monitoringu-przyrody.
Państwowy Monitoring Środowiska. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych.
Strona internetowa: http://siedliska.gios.gov.pl/
Mróz W. (red.) 2010. Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny.
Część I. GIOŚ, Warszawa.
Perzanowska J. (red.) 2010. Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny.
Część I. GIOŚ, Warszawa.
Makomaska-Juchiewicz M. (red.) 2010. Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik
metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa.
Cierlik G. , Makomaska-Juchiewicz M., Mróz W., Perzanowska J. , Król W., Bonk M.,
Zięcik A. (red.). 2014. Sprawozdanie z zadania zrealizowanego w ramach siódmego
etapu pracy pt. „Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym
uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 – faza czwarta”.
Tom 1/3 – Typy siedlisk przyrodniczych. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Cierlik G., Makomaska-Juchiewicz M., Mróz W., Perzanowska J. , Król W., Bonk M.,
Tom 2/3 – Gatunki roślin. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Cierlik G. , Makomaska-Juchiewicz M., Mróz W., Perzanowska J., Król W., Bonk M.,
Tom 3/3 – Gatunki zwierząt. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Warstwy GIS dla siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt
monitorowanych w 2013 r. GIOŚ, 2014 r.
Państwowy Monitoring Środowiska. Monitoring Ptaków Polski. Strona internetowa:
http://monitoringptakow.gios.gov.pl/
Chodkiewicz T., , Neubauer G., Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Ostasiewicz M.,
Wylegała P., Ławicki Ł., Smyk B., Betleja J., Gaszewski K., Górski A., Grygoruk G.,
Kajtoch Ł., Kata K., Krogulec J., Lenkiewicz W., Marczakiewicz P., Nowak D.,
Pietrasz K., Rohde Z., Rubacha S., Stachyra P., Świętochowski P., Tumiel T., Urban
M., Wieloch M., Woźniak B., Zielińska M., Zieliński P. 2013. Monitoring populacji
ptaków Polski w latach 2012–2013. Biuletyn Monitoringu Przyrody 11: 1–72.
Państwowy Monitoring Środowiska. Monitoring lasów w Polsce. Strona internetowa:
http://www.gios.gov.pl/monlas/index.html
Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2013-2015. GIOŚ, 2012 r.
Strona
Internetowa:
http://www.gios.gov.pl/artykuly/70/Aktualny-programPanstwowego-Monitoringu -Srodowiska
Państwowy Monitoring Środowiska. Zintegrowany Monitoring Środowiska
Przyrodniczego. Strona Internetowa: http://zmsp.gios.gov.pl/
98
Stachyra P., Radliński B. (red.) 2014 msc. Raport z realizacji programu badawczopomiarowego Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Stacji
Bazowej ZMŚP Roztocze Roztoczańskiego Parku Narodowego w roku 2013.
Roztoczański Park Narodowy, Stacja Bazowa ZMŚP Roztocze. Zwierzyniec.
99
Działalność kontrolna
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie działalnością obejmuje
obszar województwa lubelskiego, tj. 20 powiatów ziemskich oraz 4 powiaty grodzkie. Łącznie
nadzorem objętych jest 213 gmin.
Zadania kontrolne realizowane są przez Wydział Inspekcji WIOŚ w Lublinie i Działy
Inspekcji w Delegaturach: Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu.
Do planowania działalności kontrolnej WIOŚ wzięto pod uwagę zaakceptowane przez
Głównego Inspektora Ochrony Środowiska „Wytyczne do planowania działalności organów
Inspekcji Ochrony Środowiska w 2013 r.”
Według wytycznych GIOŚ za najważniejsze zadania do realizacji w 2013 r. uznano
m.in. kontrole w zakresie:
 wypełniania wymogów ochrony środowiska przez prowadzących instalacje wymienionych
w Traktacie Akcesyjnym,
 realizacji obowiązków wynikających z przepisów znowelizowanej ustawy z dnia
13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach,
 nielegalnej działalności związanej z recyklingiem pojazdów oraz zużytego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego,
 prawidłowości
realizacji
międzynarodowego
przemieszczania
odpadów,
w szczególności odpadów z listy zielonej, kontroli prawidłowości przetwarzania odpadów
niebezpiecznych przywiezionych do Polski spoza UE,
Uwzględniając powyższe uwarunkowania oraz wszystkie obowiązki zawarte
w przepisach prawa, do realizacji w roku 2013 ustalono następujące cele kontrolne:
Lp.
NAZWA CELU
1
Nadzór nad wypełnianiem wymogów ochrony środowiska przez prowadzących instalacje
wymienionych w Traktacie Akcesyjnym.
2
Sprawdzenie realizacji przez gminy zadań dotyczących zamykania składowisk odpadów
komunalnych, zgodnie z wytycznymi określonymi w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami
2014 r.
3
Sprawdzenie przestrzegania przepisów dotyczących ochrony powietrza przez prowadzących
instalacje energetycznego spalania paliw określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska
z dnia 22 kwietnia 2011r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji.
4
Poprawa jakości danych dostarczanych przez prowadzących instalację w ramach Krajowego
Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń.
5
Sprawdzenie zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach
energetycznego spalania paliw oraz oleju do silników statków żeglugi śródlądowej.
6
Kontrola podmiotów wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi pod kątem sprawdzenia
przestrzegania prawa i decyzji administracyjnych.
7
Sprawdzenie przestrzegania przepisów przez podmioty używające czynników chłodniczych oraz
dokonujące obrotu nimi pod kątem zastępowania SZWO czynnikami z grupy F-gazów.
8
Ocena przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o bateriach i akumulatorach przez
podmioty prowadzące działalność w zakresie wytwarzania, zbierania i przetwarzania zużytych
baterii i zużytych akumulatorów.
9
Ocena wypełniania wymogów w zakresie postępowania z odpadami w tym z odpadami
niebezpiecznymi.
10 Eliminowanie nielegalnej działalności w zakresie recyklingu pojazdów oraz zużytego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego.
11 Sprawdzenie prawidłowości realizacji międzynarodowego przemieszczania odpadów z listy
zielonej, w szczególności klasyfikacji przemieszczanych odpadów.
100
12 Sprawdzenie prawidłowości funkcjonowania instalacji przetwarzających i magazynujących
odpady, do których są lub mają być przywożone, w szczególności odpady niebezpieczne
z krajów spoza UE.
13 Sprawdzenie przestrzegania wymogów ochrony środowiska przez prowadzących instalacje
wymagające uzyskania pozwolenia zintegrowanego.
14 Sprawdzenie przestrzegania przepisów dotyczących ochrony powietrza przez prowadzących
instalacje technologiczne.
15 Ocena realizacji obowiązków przez prowadzących instalacje w zakresie ochrony przed
ponadnormatywnym poziomem hałasu oraz przed elektromagnetycznym promieniowaniem
niejonizującym.
16 Spełnienie przez wyroby zasadniczych wymagań – Nadzór Rynku.
17 Sprawdzenie wypełniania wymogów ochrony środowiska w zakresie ochrony zasobów wód
podziemnych.
18 Realizacja obowiązków wynikających z przeciwdziałania poważnym awariom w zakładach,
w tym o dużym ryzyku (ZDR) i o zwiększonym ryzyku (ZZR) oraz bazach i stacjach paliw.
19 Nadzór nad postępowaniem z substancjami niebezpiecznymi.
20 Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska przez podmioty ubiegające się o wydanie
stosownych zaświadczeń lub informacji.
WIOŚ prowadził kontrole z wyjazdem w teren planowe i pozaplanowe oraz w oparciu
o dokumenty.
Kontrole planowe z wyjazdem w teren
W planie kontroli na 2013 r. zaplanowano ogółem wykonanie 670 kontroli w terenie.
Wszystkie kontrole zostały wykonane, w tym 57 kontroli przeprowadzono z pomiarami.
W trakcie 313 kontroli stwierdzono naruszenie wymagań ochrony środowiska.
Kontrole pozaplanowe z wyjazdem w teren
W 2013 r. wykonano ogółem 246 kontroli pozaplanowych w terenie, w tym kontrole
interwencyjne. W trakcie 56 kontroli przeprowadzono pomiary.
Podczas 104 kontroli stwierdzono naruszenia wymagań ochrony środowiska.
Kontrole w oparciu o dokumenty
Kontrole te związane były między innymi z analizą przekazywanych przez podmioty:
 wyników badań automonitoringowych w zakresie emisji (ścieków, zanieczyszczeń
wprowadzanych do powietrza, itp.),
 wyników pomiarów pól elektromagnetycznych,
 dokumentów w celu wydania zaświadczeń i opinii,
 sprawozdań dot. odpadów i PRTR.
W 2013 r. przeprowadzono 1266 kontroli w oparciu o dokumenty.
W ich wyniku stwierdzono 102 naruszenia wymagań ochrony środowiska.
W ramach działań pokontrolnych wydano 24 decyzje dotyczące naliczenia kary oraz podjęto
inne działania zobowiązujące do usunięcia stwierdzonych naruszeń.
Działalność pokontrolna
W ramach działań pokontrolnych wojewódzki inspektor ochrony środowiska:
 wydał 356 zarządzeń pokontrolnych,
 wymierzył 49 mandatów karnych,
101






wydał 68 decyzji wymierzających administracyjne kary pieniężne za okres trwania
naruszenia,
wydał 12 decyzji zmniejszających karę do zera w związku z terminowym zrealizowaniem
przedsięwzięć, które zapewniły usuniecie przyczyn ponoszenia kar,
wydał 2 decyzje w związku z nieterminowym zrealizowaniem przedsięwzięć
proekologicznych,
wydał 14 decyzji odraczających termin płatności administracyjnej kary pieniężnej,
wydał 1 decyzję odmawiającą rozłożenia administracyjnej kary pieniężnej na raty,
wydał 3 decyzje o kosztach wykonanych badań i pomiarów.
W 2013 r. realizowano cykl kontrolny „Przestrzeganie przez gminy przepisów
znowelizowanej ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r., poz. 391 z późn. zm.)”
W ramach tego cyklu, WIOŚ w Lublinie kontrolą objął 30 z 213 gmin, co stanowi
14,1 % wszystkich gmin, w tym:
7 gmin miejskich,
6 gmin miejsko – wiejskich,
17 gmin wiejskich.
Wszystkie skontrolowane gminy uchwaliły regulaminy utrzymania czystości i porządku
w gminach, dostosowane do przepisów znowelizowanej ustawy oraz podjęły uchwały
obowiązkowe. Ponadto 9 gmin podjęło uchwały fakultatywne.
Obowiązki wynikające ze znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku
w gminach realizowane były następująco:
 wszystkie kontrolowane gminy przeprowadziły w terminie do 1 lipca 2013 r. przetargi na
odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości,
 26 gmin ( z 30 gmin) utworzyło punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
 11 gmin nie osiągnęło w 2012 r. określonego na 10 % poziomu recyklingu
i przygotowania do ponownego użycia frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych
i szkła,
 z 23 gmin nie odbierano odpadów budowlanych i rozbiórkowych, w 7 gminach poziom
recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż
niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w 2012 r. wyniósł 100 %,
 11 gmin nie osiągnęło wymaganego 75 % poziomu ograniczenia masy odpadów
komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w 2012 r.,
 wszystkie „Sprawozdania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta z realizacji zadań
z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi za 2012 rok” wpłynęły do WIOŚ
w terminie,
 gminy otrzymywały sprawozdania kwartalne z realizacji zadań z zakresu
gospodarowania odpadami komunalnymi i nie wszystkie dokonywały ich weryfikacji. Za
nieterminowe przekazanie sprawozdania 2 gminy nałożyły na przedsiębiorcę karę
pieniężną,
 zdecydowana większość gmin zamieściła na stronach internetowych urzędów informacje
wymagane ustawą,
 wszystkie skontrolowane gminy przeprowadziły kampanie informacyjne w zakresie
prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi oraz na temat praw
i obowiązków właścicieli nieruchomości określonych w uchwałach,
 wszystkie gminy prowadzą od 1 stycznia 2012 r. rejestry działalności regulowanej
w zakresie odbierania odpadów komunalnych,
 2 gminy nie zapewniły odbioru wszystkich rodzajów odpadów komunalnych z terenu
nieruchomości,
102

w 1 gminie stwierdzono rozbieżności dotyczące określenia rodzaju odbieranych
odpadów oraz w 1 rozbieżności w określeniu częstotliwości odbioru pozostałych
odpadów zbieranych selektywnie pomiędzy zapisami uchwały określającej szczegółowy
sposób i zakres świadczenia usług, a harmonogramem odbioru odpadów.
W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości we wdrażaniu znowelizowanej ustawy
o utrzymaniu czystości i porządku w gminach przez gminy, wydano 17 zarządzeń
pokontrolnych oraz wystosowano 2 wystąpienia do burmistrzów i 3 wystąpienia do wójtów.
Zarządzenia pokontrolne i wystąpienia dotyczyły między innymi:
 zaktualizowania wzoru deklaracji o zapis dotyczący warunków i trybu składania
deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej,
 podjęcia działań zmierzających do zapewnienia wymaganego w 2013 r. poziomu
recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji: papieru, metali, tworzyw
sztucznych i szkła oraz do zapewnienia wymaganego w 2013 r. poziomu ograniczenia
odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania,

podjęcia działań w kierunku zapewnienia odbioru wszystkich odpadów komunalnych,
w tym odpadów zebranych selektywnie, odpadów wielkogabarytowych oraz
biodegradowalnych,

podjęcia działań w kierunku wyeliminowania rozbieżności w określeniu częstotliwości
odbioru pozostałych odpadów zbieranych selektywnie pomiędzy zapisami uchwały
określającej szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług, a harmonogramem
odbioru odpadów,
 urządzenia Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK),
 przekazywania odpadów do Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów
Komunalnych (RIPOK).
Ponadto w ramach cyklu kontrolnego przeprowadzono kontrolę 7 regionalnych
instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, w tym:
 5 instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych
i wydzielenia ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadających się w całości lub
w części do odzysku,
 2 instalacji do składowania odpadów powstających w procesie mechanicznobiologicznego przetwarzania odpadów oraz pozostałości z sortowania odpadów
komunalnych.
W 2 kontrolach stwierdzono następujące nieprawidłowości:
 zmieszane odpady komunalne kierowane były na tymczasową linię sortowniczą lub na
składowisko odpadów, czyli do instalacji nie będących zastępczymi dla instalacji
mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych (MBP)
dla regionu Biała Podlaska, będącej w trakcie budowy, co jest niezgodne
z zapisami uchwały Sejmiku Województwa Lubelskiego w sprawie wykonania
wojewódzkiego planu gospodarki odpadami,
 brak spójności informacji zawartych w „ewidencji odpadów” i zbiorczym zestawieniu
danych.
W związku z powyższym wydano zarządzenia pokontrolne oraz wystosowano pismo
do Marszałka Województwa Lubelskiego.
103
Działalność laboratoryjna
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 maja 2011 r. w sprawie zasad
i sposobu organizacji wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska oraz ich delegatur (Dz. U. Nr
129, poz. 747) od 4 września 2011 roku WIOŚ w Lublinie posiada w swojej strukturze organizacyjnej
jedno akredytowane przez Polskie Centrum Akredytacji Laboratorium badawcze, w skład którego
wchodzą:
- Pracownia analiz manualnych i instrumentalnych
- Pracownia analiz mikrobiologicznych i hydrobiologicznych
- Pracownia pomiarów terenowych, poboru prób i obsługi sieci pomiarowej monitoringu
powietrza.
Laboratorium WIOŚ w Lublinie realizując określone w ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska
wykonuje następujące badania i pomiary:
 fizyczno-chemiczne wód powierzchniowych i podziemnych, ścieków, gleby, odpadów,
opakowań, zanieczyszczeń powietrza (imisja), emisji spalin i gazów odlotowych,
 hydrobiologiczne wód powierzchniowych: fitoplanktonu, fitobentosu, makrofitów,
makrozoobentosu oraz osadu czynnego,
 bakteriologiczne wód powierzchniowych, podziemnych i ścieków, gleby, osadów ściekowych,
 poziomu hałasu w środowisku,
 natężenia promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego w środowisku.
Realizowane przez laboratorium badania i pomiary służą do:
 oceny i monitorowania stanu środowiska na terenie województwa lubelskiego,
 oceny emisji zanieczyszczeń do powietrza, wód, ziemi z podmiotów prowadzących działalność
gospodarczą,
 monitorowania zanieczyszczenia środowiska w wyniku poważnych awarii.
Klientami Laboratorium są :
 Wydział i Działy Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
w Lublinie, zlecające badania związane z prowadzoną działalnością kontrolną,
 Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w
Lublinie, śledzący zmiany zachodzące w środowisku i ich trendy,
 inni zleceniodawcy (urzędy, instytucje, zakłady przemysłowe, osoby prywatne)
– zakres badań uzależniony jest od wymogów klienta i możliwości analitycznych
Laboratorium.
Wykorzystywane metody badawcze, polskie lub międzynarodowe normy oraz metodyki oparte na
notach aplikacyjnych producentów aparatury i wymogach stosownych przepisów prawnych, są
zwalidowane i sprawdzone, posiadają określone niepewności i zakresy stosowalności.
Gwarancją jakości wykonywanych badań jest wysokokwalifikowany, przeszkolony
specjalistycznie, z odpowiednim stażem zawodowym personel, odpowiednio wyposażone
104
pomieszczenia laboratoryjne oraz wysokiej klasy aparatura pomiarowo-badawcza, podlegająca
stałemu nadzorowi metrologicznemu i sprawdzaniu.
Laboratorium wyposażone jest w nowoczesny sprzęt najnowszej generacji, pozwalający na
wykonywanie szerokiej gamy badań wszystkich komponentów środowiska między innymi:
 chromatografy gazowe, cieczowe z różnymi detektorami,
 chromatografy jonowe,
 chromatograf gazowy z detekcją masową,
 spektrofotometry UV-VIS,
 spektrometry absorpcji atomowej z kuwetami grafitowymi,
 spektrometry absorpcji atomowej z atomizacją w płomieniu oraz przystawkami do generacji
wodorków i techniki zimnych par,
 spektrometry ICP,
 mikroskopy odwrócone,
 mikroskopy biologiczne,
 mikroskopy stereoskopowe,
 analizatory węgla organicznego,
 aparaty do oznaczania BZT,
 aparaty do oznaczania ChZT,
 aparaty do oznaczania azotu Kjeldahla,
 analizatory spalin,
 pyłomierze przemysłowe,
 aparaty do oznaczania ekstraktu eterowego
 analizatory rtęci
 mobilne laboratoria do poboru wód i ścieków,
 automatyczny miernik pyłu zawieszonego do pomiaru PM 2.5
 poborniki LVS pyłu PM 2.5 i PM 10,
 mierniki pól elektromagnetycznych,
 przenośny detektor płomieniowo-jonizacyjny(FID) do pomiarów stężeń LZO
 spektrometr w podczerwieni do badania próbek stałych i ciekłych – Mobile-IR
 analizator chemiczny – spektroskopia ramanowska – Morpho Detection StreetLab Mobile,
 automatyczne systemy mobilnego monitoringu hałasu,
 mikrowaga MYA0,8/3 ze stołem wagowym SAM/M,
 mineralizatory mikrofalowe,
 automatyczne analizatory dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu,
 pehametry, konduktometry, tlenomierze, wagi analityczne oraz specjalistyczny sprzęt
pomocniczy.
W 2013 roku laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie
doposażone zostało w:
1) w ramach Programu Operacyjnego PL03 „Wzmocnienie monitoringu środowiska oraz działań
kontrolnych” finansowanego ze środków Machanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru
Gospodarczego na lata 2009-2014:
105
a) Mineralizator mikrofalowy Speedwave Four do analizy metali ciężkich w pyle PM10 firmy Berghof
Products Instruments GmbH
b) Analizator CO do pomiarów zanieczyszczeń gazowych T300/Teledyne –API firmy EAS Envimet
Analytical System Ges.m.b.H., Austria
c) Analizator NOx do pomiarów zanieczyszczeń gazowych T200/Teledyne –API firmy EAS Envimet
d) Analizator O3 do pomiarów zanieczyszczeń gazowych T400/Teledyne –API firmy EAS Envimet
e) Analizator SO2 do pomiarów zanieczyszczeń gazowych T100/Teledyne –API firmy EAS Envimet
Analytical System Ges.m.b.H., Austria – 2 szt.
f) Niskoprzepływowy pobornik sekwencyjny pyłu zawieszonego PM10 z dodatkową głowica PM2,5
LVS16 z opcją coolera/MCZ firmy EAS Envimet Analytical System Ges.m.b.H., Austria – 2 szt.
g) Kalibrator przepływu do poborników pyłu zawieszonego PM10/PM2.5 FMP 3.0/ MCZ firmy EAS
Envimet Analytical System Ges.m.b.H., Austria
h) Automatyczny miernik pyłu PM10/PM2,5 BAM 1020 firmy MetOne USA
i) Analizator węglowodorów BTEX GC955/601 Typ: 9601-PX2XA0 firmy Synspec B.V De Deimten
19747 AV Groningen, Nederland
W ramach dotacji ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Lublinie:
a) Analizator PG-350PMA wchodzący w skład przenośnego zestaw do pomiaru emisji zanieczyszczeń
gazowych z wyposażeniem firmy Horiba
b) Doposażenie do zestawu pyłomierza grawimetrycznego typu EMIOTEST 2598:
- zestaw do poboru próbek na oznaczanie WWA, HCl, HF, metali ciężkich oraz rtęci
- urządzenie do oznaczania stężeń masowych emisji PM10 i PM2,5
- uzupełnienie podstawowego wyposażenia posiadanego zestawu Emiotest 2598.
Całe wyposażenie pomiarowe i badawcze objęte opracowanym przez laboratorium programem
wzorcowania, sprawdzania i legalizacji. Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez kompetentne
organizacje określone jest podstawą zapewnienia spójności pomiarowej. Laboratorium wzorcuje
wyposażenie pomiarowe stosowane do badań, pomiarów i kalibracji, w Głównym Urzędzie Miar krajowej instytucji metrologicznej - NMI (National Metrology Instytut) i w laboratoriach wzorcujących
akredytowanych przez sygnatariuszy porozumień EA MLA lub ILAC MRA. Spójność pomiarowa w
badaniach chemicznych zapewniana jest poprzez stosowanie w ramach metody badawczej
certyfikowanych materiałów odniesienia i materiałów odniesienia o potwierdzonych
i udokumentowanych właściwościach. Podstawą spójności pomiarowej jest w tym przypadku
wzorcowanie/kalibracja wyposażenia pomiarowego laboratorium w ramach metody badawczej,
wykonywana przez laboratorium, przy zastosowaniu właściwych dla metody wzorców pomiarowych
106
odniesienia (przypisanie wynikom pomiarów wykonywanych w ramach tej metody wartości wzorca
pomiarowego odniesienia).
W celu zapewnienia spójności pomiarowej laboratorium stosuje:
 udokumentowane i zwalidowane procedury badawcze
 certyfikowane materiałów odniesienia i materiały odniesienia o potwierdzonych
i udokumentowanych właściwościach
 wyznaczanie niepewności pomiaru
 wzorcowania i kalibracja wyposażenia pomiarowego i badawczego
 zachowanie odstępów czasu między wzorcowaniami i sprawdzeniami
 odniesienie stosowanych jednostek do jednostek układu SI
 odpowiednie kompetencje personelu
 dokumentowanie danych
 prowadzenie i nadzór nad dokumentami i zapisami.
Akredytacja laboratoriów jest ogólnie przyjętą w Unii Europejskiej metodą zapewnienia jakości
badań. "Certyfikaty akredytacji" są potwierdzeniem, że laboratoria spełniają wymagania
międzynarodowej normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 "Ogólne wymagania dotyczące kompetencji
laboratoriów badawczych i wzorcujących ".
Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie od ponad 20 lat posiada
wdrożony system zarządzania jakością, a od 1997 roku potwierdzony stosownym certyfikatem
certyfikat akredytacji laboratorium badawczego. W 2013 roku w dniach 18 – 19 lipca Polskie Centrum
Akredytacji przeprowadziło w Laboratorium WIOŚ w Lublinie coroczny audit w nadzorze. Obecnie był
to drugi audit w nadzorze w czwartym cyklu akredytacji. Laboratorium utrzymało obecny certyfikat
akredytacji laboratorium badawczego Nr AB 118 ważny do dnia 14.09.2015 r. wydany przez Polskie
Centrum Akredytacji w Warszawie potwierdzający spełnienie wymagań normy PN-EN ISO/IEC
17025:2005 oraz wymagań PCA. Aktualny zakres akredytacji Laboratorium Badawczego Nr AB 118
wydanie nr 11 z dnia 8 października 2013 roku.
Laboratorium stale doskonali funkcjonujący system zarządzania jakością i dostosowuje go nowych
wymagań Polskiego Centrum Akredytacji.
Zgodnie z nowelizacją dokumentu
PCA - DA-05 „Polityka dotycząca uczestnictwa
w badaniach biegłości” laboratorium opracowało w 2012 roku strategię uczestnictwa
w badaniach biegłości (PT – proficiency testing)) i międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych
(ILC –ninterlaboratory comparison) obejmujący cały cykl akredytacyjny. Udział w badaniach biegłości
- z jednej strony jest narzędziem służącym do wykazania kompetencji, z drugiej zaś - pomocą w
utrzymywaniu jakości badań.
W 2013 roku Laboratorium uczestniczyło w
międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych:
następujących
badaniach
biegłości
i
a) Zakład Chemii Analitycznej / Instytut Chemii i technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej
/ zakres - analiza wód na zawartość:
107
- próbka A: ChZT-KMnO4, ChZT-K2Cr2O7, Cl-, SO42-, NNO3, NNH4, PPO4-3, substancje rozpuszczone,
detergenty anionowe, F-, Cr(VI);
- próbka B: ChZT-KMnO4, ChZT-K2Cr2O7, Cl-, SO42-, NNH4, PO4-3, F- ;
- próbka K: Zn, Cd, Cu, Pb, Hg, Fe ogólne, Cr ogólny, Ni, Al, As, Mn, Na, K, Ca, Mg, , twardość
ogólna.
b) Ministerio DeTrabajo e Inmigracion Instituto / Nacional De Seguridad w Higiene EN El Trabajo.
Hiszpania. Porównania międzylaboratoryjne ILC/PT
„PICCO-VO” – 3 rundy (Round 47, Round 48, Round 49) / zakres programu: Badanie benzenu,
toluenu, m-ksylenu i trichloroetylenu w czterech próbkach powietrza zaadsorbowanych na
węglu.
c) Lubelska Agencja Ochrony Środowiska S.A. / Zakład Ochrony Środowiska i Diagnostyki
Laboratoryjnej/ zakres – substancje ropopochodne.
d) Lubelska Agencja Ochrony Środowiska S.A. / Zakład Ochrony Środowiska i Diagnostyki
Laboratoryjnej/ zakres - węglowodory ropopochodne
e) Laboratorium WIOŚ Lublin AB 118 - CL MPWIK Lublin AB 383 - Laboratorium LSUM AB 459/
Laboratorium WIOŚ Lublin/ zakres - pobieranie próbek do analizy chemicznej i fizycznej.
f)
CE2 Centrum Edukacji / Laboratorium Wzorców i Metrologii Pola Elektromagnetycznego (AB-361)
Katedra Telekomunikacji i Teleinformatyki, Politechnika Wrocławska / zakres – pomiary pola
elektromagnetycznego.
g) Instytut Ochrony Środowiska- Państwowy Instytut Badawczy/ Instytut Ochrony ŚrodowiskaPaństwowy Instytut Badawczy/ w zakresie hałasu przemysłowego, hałasu komunikacyjnego,
badania mocy akustycznej maszyny.
h)
Zakład Chemii Środowiska SC Jarosław Bartulewicz, Ewa Bartulewicz / Zakład Chemii Środowiska
SC Jarosław Bartulewicz, Ewa Bartulewicz / zakres – oznaczanie wybranych organicznych
substancji priorytetowych w wodzie.
i)
WIOŚ Kielce, AB 106 / WIOŚ Kielce, AB 106 / zakres - oznaczanie fitobentosu.
Laboratorium członkiem rzeczywistym Klubu Polskich Laboratoriów Badawczych POLLAB – Nr
członkowski 310. Pracownicy laboratorium reprezentują Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w pracach Komitetów Technicznych (KT) są działającymi przy Polskim Komitecie
Normalizacyjnym:
 KT 121 ds. Jakości Wody - Badania Chemiczne - Substancje Nieorganiczne,
 KT 120 ds. Jakości Wody - Badania Mikrobiologiczne i Biologiczne,
 KT 216 ds. Odpadów.
108
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
Przygraniczne położenie województwa lubelskiego powoduje konieczność podjęcia
międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony środowiska i wzajemnej wymiany informacji o
jego stanie
Współpraca z Białorusią
Podpisanie protokołu ze spotkania z przedstawicielami BOKZNiOŚ
w październiku 2013r. w Brześciu
Fot. Archiwum WIOŚ
W roku 2013 Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Lublinie brał udział
w pracach Polsko-Białoruskiej Podkomisji
ds. Współpracy Przygranicznej działającej
w ramach
Polsko-Białoruskiej
Międzyrządowej Komisji Koordynacyjnej ds.
Współpracy Transgranicznej, regulującej
zakres i przebieg działań służb obu krajów w
rejonie przygranicznym.
Podstawę prawną współpracy stanowiło
porozumienie
między
Rządem
Rzeczypospolitej
a Rządem
Republiki
Białorusi o współpracy w dziedzinie ochrony
środowiska podpisane w Białowieży w dniu
12.09.2009 r. oraz ustalenia ww. PolskoBiałoruskiej Podkomisji ds. Współpracy
Przygranicznej.
Kontynuowano ponadto współpracę z bliźniaczą jednostką funkcjonującą na terenie Republiki
Białorusi - Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska
(BOKZNiOŚ). Współpraca obu jednostek polegała na wymianie informacji o stanie środowiska,
pozyskiwaniu danych, zdobywaniu doświadczeń, jak również rozwijaniu i doskonaleniu systemu
wzajemnego powiadamiania w przypadku wystąpienia awarii lub nadzwyczajnego zanieczyszczenia
wód granicznych.
Szczegółowe zasady współpracy w zakresie ochrony środowiska obu ww. jednostek określa
„Protokół techniczny o współpracy w zakresie monitoringu i wymiany informacji o stanie wód
powierzchniowych na odcinku transgranicznym pomiędzy Brzeskim Obwodowym Komitetem
Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska oraz Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony
Środowiska w Lublinie”, który został podpisany w grudniu 2012 r.
Udział Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie w pracach PolskoBiałoruskiej Podkomisji do spraw Współpracy Przygranicznej, działającej w ramach PolskoBiałoruskiej Międzyrządowej Komisji Koordynacyjnej do spraw Współpracy Transgranicznej.
W roku 2013 przedstawiciel WIOŚ w Lublinie uczestniczył w jednym posiedzeniu ww. PolskoBiałoruskiej Podkomisji do spraw Współpracy Przygranicznej, działającej w ramach PolskoBiałoruskiej Międzyrządowej Komisji Koordynacyjnej do spraw Współpracy Transgranicznej.
Obrady XI posiedzenia ww. Podkomisji odbyły się w dniu 15 marca 2013 r. w Białymstoku.
W zakresie współpracy w dziedzinie ochrony środowiska omówiono:
109
- realizację zapisów X posiedzenia ww. Podkomisji,
- współpracę polsko-białoruskich służb ochrony środowiska,
- realizację monitoringu wód powierzchniowych na odcinkach granicznych rzeki Bug i jej
dopływach,
- zatwierdzenie protokołu technicznego o współpracy w zakresie monitoringu i wymiany
informacji o stanie środowiska wód powierzchniowych na odcinku transgranicznym.
Podkomisja przyjęła sprawozdanie z ustaleń podjętych podczas X posiedzenia Podkomisji oraz
zobowiązała służby ochrony środowiska do kontynuowania współpracy.
Kolejne, XII posiedzenie ww. Podkomisji, odbyło się w dniu 29 listopada 2013 r. w Brześciu
(Republika Białorusi). Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie uzgadniał
dokumenty oraz przygotował prezentację dotyczącą przebiegu współpracy z Brzeskiem
Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska. Stanowisko WIOŚ
w Lublinie na posiedzeniu podkomisji reprezentował Podlaski Wojewódzki Inspektor Ochrony
Środowiska – Pani Grażyna Żyła – Pietkiewicz.
W części dotyczącej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska omówiono:
- realizację zapisów XI posiedzenia Podkomisji przez stronę polską i białoruską,
- współpracę służb ochrony środowiska na wodach granicznych,
- problemy związane z przekraczaniem granicy w ramach wspólnych spotkań roboczych.
Podkomisja, po przyjęciu sprawozdania z realizacji ustaleń podjętych podczas XI posiedzenia,
wskazała potrzebę kontynuowania współpracy przygranicznej w zakresie monitoringu wód
granicznych. Strony zobowiązane zostały do rozpatrzenia sprawy wydania broszury o stanie wód
powierzchniowych na odcinku granicznym pod kątem możliwości technicznych i finansowych.
Ponadto podkomisja zobowiązała strony do rozszerzenia współpracy w zakresie stworzenia
transgranicznych ochronionych naturalnych obszarów oraz podjęcia działań zapewniających
sprawne przekraczanie granicy.
Współpraca Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie z Brzeskim
Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska w Brześciu (Republika
Białorusi).
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie w roku 2013 odbył dwa spotkania
z przedstawicielami Brzeskiego Obwodowego Komitetu Zasobów Naturalnych i Ochrony
Środowiska. Jedno ze spotkań odbyło się po stronie polskiej (w dniu 16.04.2013 r. w Białej
Podlaskiej) i jedno po stronie białoruskiej (w dniu 29.10.2013 r. w Brześciu). Spotkania te były
wynikiem realizacji ustaleń ww. Podkomisji ds. Współpracy Przygranicznej. Głównym ich celem
była wymiana doświadczeń w zakresie transgranicznej kontroli stanu środowiska i szybkiego
informowania o ewentualnych zagrożeniach.
Podczas spotkań zrealizowanych w 2013 roku dokonano 2 wspólnych poborów wód rzeki
Bug na odcinku granicznym oraz omówiono następujące tematy:

uzgodniono i przedstawiono założenia realizacji monitoringu wód rzeki Bug oraz jej głównych
dopływów w roku 2013,

zaprezentowano i omówiono wyniki badań wód rzeki Bug przeprowadzonych podczas
wspólnych poborów, które odbyły się w dniu w dniu 10.10.2012 r. oraz 16.04.2013 r.,

zaprezentowało i omówiono wyniki badań odcinka granicznego wód rzeki Bug oraz jej
głównych dopływów ze strony polskiej i białoruskiej wykonane w IV kwartał 2012 r. oraz w I
– III kwartale roku 2013,
110


omówiono bieżące inwestycje realizowane po stronie białoruskiej, które mogą mieć wpływ
na uzyskiwane wyniki badań (budowa mostu na rzece Muchawiec, modernizacja miejskiej
oczyszczalni ścieków w Brześciu – wizja lokalna),
omówiono bieżące problemy w zakresie ochrony środowiska.
Zgodnie z zapisami ww. „Protokołu technicznego o współpracy w zakresie monitoringu
i wymiany informacji o stanie wód powierzchniowych na odcinku transgranicznym pomiędzy
Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska oraz
Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie” w roku 2013 dwukrotnie
przekazywano informację o stanie wód rzek transgranicznych w związku z nadzwyczajnymi
sytuacjami ekologicznymi.
W kwietniu 2013 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie prowadził
wymianę informacji z Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony
Środowiska na temat stanu jakości wód rzeki Bug w związku z otrzymanym zgłoszeniem na temat
jej prawdopodobnego zanieczyszczenia. Przeprowadzone badania oraz wizje lokalne wskazały na
naturalne przyczyny zaistniałej sytuacji (wystąpienie wód z koryta rzeki i podtopienie okolicznych
terenów).
W czerwcu 2013 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie podczas badań
realizowanych w ramach Wojewódzkiego Państwowego Monitoringu Środowiska (WPMŚ),
stwierdził zły stan wód na rzece Czapelka (dopływ Bugu). W wyniku przeprowadzonych prac
terenowych stwierdzono: wysoki stan wód, mały przepływ, niską przejrzystość wody, zagniwające
resztki roślinne unoszące się w wodzie oraz niską zawartość tlenu. Stwierdzono również
przekroczenia norm określonych dla CHZT-Cr, azotu Kjeldahla oraz fosforanów. Analiza
przeprowadzona w terenie oraz wykonane badania wskazała na naturalne przyczyny zaistniałej
sytuacji. Woda spływając z kilkutygodniowych rozlewisk wprowadzała do rzeki znaczny ładunek
rozkładającej się materii organicznej. Spowodowało to szybkie zużycie tlenu rozpuszczonego w
rzecznej wodzie. Warunki takie mogą być bardzo niekorzystne dla bytowania ryb i innych
organizmów wodnych. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie zgodnie z zapisami
ww. protokołu technicznego informował na bieżąco stronę białoruską o stanie wód rzeki Czapelka.
Temat ten był również podmiotem rozmów podczas spotkania roboczego obu stron, które odbyło
się w dniu 29.10.2013 r. w Brześciu.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie uczestniczył również w opiniowaniu
projektu budowy elektrociepłowni z układem gazowo-parowym (EC-UGP) o mocy cieplnej 150MW
w Brześciu.
Stały kontakt z przedstawicielami służb ochrony środowiska Republiki Białorusi powinien być
w dalszym ciągu doskonalony i umacniany. Jest on źródłem ważnych informacji o działaniach
podejmowanych na rzecz ochrony środowiska na wschodniej granicy Polski będącej jednocześnie
granicą Unii Europejskiej.
Współpraca z Ukrainą
Współpracę Polski i Ukrainy w dziedzinie ochrony środowiska wyznaczają te same priorytety, a
mianowicie racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie jego zasobami zgodnie z
zasadą zrównoważonego rozwoju oraz przeciwdziałanie zanieczyszczeniom. Skuteczna realizacja
tych założeń wymagała stworzenia systemowych rozwiązań, którymi są programy Państwowego
Monitoringu Środowiska mające podparcie w prawodawstwie poszczególnych krajów.
111
W 2013 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie kontynuował współpracę z
Ukrainą. Podstawę współpracy stanowi Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem
Ukrainy sporządzona w Kijowie w dniu 10 października 1996 r., która weszła w życie z dniem
6 stycznia 1999 r.
Ważnym elementem na szczeblu regionalnym są porozumienia o współpracy w dziedzinie ochrony
środowiska zawarte pomiędzy Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie, a
Państwową Inspekcją Ekologiczną Obwodu Wołyńskiego oraz Obwodu Lwowskiego.
Współpraca realizowana w 2013 r. opierała się głównie na wymianie informacji pomiędzy
Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie Delegaturą w Zamościu, a
Państwową Inspekcją Ekologiczną Obwodu Wołyńskiego i Obwodu Lwowskiego. Na początku 2013
r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Delegatura w Zamościu przekazała
stronie ukraińskiej materiały zawierające informacje na temat planowanego monitoringu wód
powierzchniowych w obszarze przygranicznym do ewentualnego wykorzystania przy
organizowaniu badań po sąsiedzkiej stronie. Do informacji tych należały:
 Nazwa i lokalizacja punktów pomiarowo-kontrolnych planowanych do badań w 2013 r. na rzece
Bug,
 planowane terminy poboru prób wody rzeki Bug w punktach pomiarowo –kontrolnych Kryłów,
Zosin, Horodło, Dorohusk,
 zakres badań z wyszczególnieniem wskaźników pomiarowych,
 wykaz metodyk badawczych w oparciu o które wykonywane są badania,
 inwentaryzację potencjalnych źródeł zanieczyszczeń w obszarze przygranicznym,
 ocenę jakości wód rzeki Bug za rok poprzedni.
Wyniki analiz prób przekazywane były raz na kwartał wspomnianym wyżej Inspekcjom.
Podobnie jak w latach ubiegłych również w 2013 r. odbyło się posiedzenie Polsko – Ukraińskiej
Komisji do Spraw Wód Granicznych. Było to już XIV z rzędu spotkanie, w tym roku zorganizowane
przez Stronę Ukraińską w miejscowości Dowgomosciska. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony
Środowiska w Lublinie i Rzeszowie reprezentował przedstawiciel Podkarpackiego Wojewódzkiego
Inspektoratu Ochrony Środowiska. Działające w składzie ww. Komisji Grupy Robocze: Ochrony
Wód (OW) oraz do spraw Zwalczania Nadzwyczajnych Zagrożeń (NZ), w skład których wchodzą
przedstawiciele WIOŚ Lublin, przedstawiły swoje sprawozdania z pracy za rok poprzedni. Materiały
te obejmowały prezentację wyników badań granicznej rzeki Bug oraz ocenę stanu jej czystości
w 2012 r., aktualizację danych teleadresowych w „Systemie powiadamiania i ostrzegania
o nadzwyczajnych zanieczyszczeniach wód granicznych z Ukrainą”- służb funkcjonujących w Polsce
i na Ukrainie współdziałających w przypadku wystąpienia zagrożenia dla środowiska. W trakcie
posiedzenia dokonano aktualizacji planu pracy tych grup w 2013 r. oraz przyjęto plan pracy na
2014 r.
W 2013 r. Państwowa Inspekcja Ekologiczna Obwodu Wołyńskiego nie przekazała do WIOŚ
sprawozdań z badań granicznej rzeki Bug jak również nie odpowiedziała na zaproszenie do
zorganizowania wspólnego poboru wód rzeki Bug na moście w miejscowości Dorohusk. Dlatego
też zintensyfikowanie współpracy w zakresie płynnej wymiany wyników badań uzyskanych przez
obie strony w wyznaczonych przekrojach pomiarowo – kontrolnych zlewni rzeki Bug przyjęte w
planie pracy na 2014 r. pozostaje nader aktualne.
112

Całość - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Nr 1 - Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego

Pamiętajcie o ogrodach! Konkurs Panoramy str.