Wstępna analiza rachunku zysków i strat

Wstępna analiza rachunku zysków i strat

Wstępna analiza rachunku zysków i strat
Zmiany otoczenia i podejmowane przez przedsiębiorstwo decyzje oraz działania
mają wpływ na wynik finansowy. Informacje o wyniku finansowym i czynnikach na niego
wpływających moŜna znaleźć w rachunku zysków i strat. Stanowi on integralną część
kaŜdego sprawozdania finansowego. Rachunek zysków i strat to waŜne źródło informacji dla
osób zarządzających przedsiębiorstwem jak i odbiorców zewnętrznych. Wysokość
wypracowanego wyniku finansowego wpływa na wiele decyzji gospodarczych m. in.:
politykę płac i zatrudnienia, zachęca kredytodawców oraz poŜyczkodawców do udzielenia
wsparcia finansowego, kontrahentów do utrzymywania współpracy, a inwestorów do
inwestowania w dane przedsiębiorstwo1.
Analiza przychodów i zysków nadzwyczajnych
Analiza finansowa przychodów przedsiębiorstwa powinna obejmować kształtowanie
się wielkości, dynamiki oraz struktury przychodów według składników zwanych rodzajami
działalności gospodarczej. Analiza dynamiki to ocena wielkości rozpatrywanego zjawiska w
badanym okresie w stosunku do jego wielkości w okresach poprzednich2. Porównanie
kształtowania się przychodów w czasie wskazuje kierunki rozwojów przedsiębiorstwa, a w
celu
uzyskania
bardziej
obiektywnych
wyników,
tj.
uniknięcia
odchyleń
typu
przypadkowego, porównania takie powinny obejmować przynajmniej trzy odcinki czasowe3.
Wskaźniki dynamiki przychodów ogółem oblicza się w następujący sposób:
*100
Do pomiaru dynamiki przychodów wykorzystuje się takŜe średnioroczne tempo ich
wzrostu, które określa następująca formuła:
1
A. Gralak: Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa na podstawie rachunków wyników. W: Analiza
finansowa i opodatkowanie przedsiębiorstw. Red. T. Juja, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań 2007, s. 41.
2
W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy finansowej, wyd. 2, PWE, Warszawa 2005, s. 44.
3
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna
przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Lanego we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 3738.
 Pt

− 1 ∗ 100
t

 P1
gdzie:
Pt – przychody ze sprzedaŜy w ostatnim badanym roku,
P1 – przychody ze sprzedaŜy w poprzednim badanym roku,
t – liczba lat w badanym okresie.
Wskaźnik ten wykorzystuje się m.in. w planowaniu przychodów4. Badanie dynamiki
przychodów nie moŜe być przeprowadzane jedynie na podstawie danych pochodzących z
rozpatrywanego przedsiębiorstwa. Istotne jest badanie otoczenia przedsiębiorstwa i tendencji
występujących na rynku. Porównanie obliczonych wskaźników dla danego przedsiębiorstwa z
analogicznymi dla całej branŜy, do której naleŜy przedsiębiorstwo. Dzięki temu moŜemy
określić, czy dynamika jego przychodów ogółem zasługuje na pozytywną ocenę5.
Niezbędnym elementem analizy przychodów jest badanie ich struktury. Określenie
struktury przychodów pozwala trafniej ocenić ryzyko rynkowe przedsiębiorstwa oraz
przewidywać przyszłe wyniki produkcyjne i finansowe6. Analiza struktury polega na
ustaleniu i ocenie udziału poszczególnych rodzajów przychodów w ich ogólnej wielkości7.
Obliczone wskaźniki określają strukturę rodzajową przychodów ogółem i jej zmiany w
kolejnych okresach.
Zasadniczym elementem przychodów, od którego zaleŜy wynik finansowy są
przychody ze sprzedaŜy. W gospodarce rynkowej nie produkcja, lecz sprzedaŜ określa
toŜsamość przedsiębiorstwa, a wysokość przychodów ze sprzedaŜy decyduje o sukcesie
handlowym i finansowym firmy8. Przez pryzmat przychodów ze sprzedaŜy moŜna określać
takŜe pozycję rynkową przedsiębiorstwa, jej zmiany oraz sytuację marketingową
przedsiębiorstwa9. Typowe przypadki zmiany przychodów za sprzedaŜy w danym
przedsiębiorstwie i branŜy moŜna opisać za pomocą macierzy przedstawiającej cztery
sytuacje. Obrazuje to tabela 3.
4
T. Waśniewski, W. Skoczylas.: Teoria i praktyka…, s. 195.
TamŜe: s. 195.
6
TamŜe: s. 196.
7
M. Jarzemowska: Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Wyd. 1, PWE, Warszawa 2004, s. 89.
8
Cz. Skowronka: Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa. Zbiór przykładów i zadań, Wyd. 2,
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2004, s. 37.
9
Z. Leszczyński, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji,
Radom 2002, s. 71.
5
Tabela 1. Typowe sytuacje w zakresie zmian przychodów ze sprzedaŜy w
przedsiębiorstwie i branŜy
Ι. Wzrost przychodów netto ze sprzedaŜy w ΙΙ. Wzrost przychodów netto ze sprzedaŜy w
przedsiębiorstwie jest szybszy niŜ w branŜy
przedsiębiorstwie jest wolniejszy niŜ w
branŜy
ΙΙΙ.
ObniŜenie
sprzedaŜy
w
przychodów
netto
przedsiębiorstwie
wolniejsze niŜ w branŜy
ze ΙV.
ObniŜenie
przychodów
netto
ze
jest sprzedaŜy w przedsiębiorstwie jest szybsze
niŜ w branŜy
Źródło: S. Kasierewicz: Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza
Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 1995, s. 113.
Pierwsza sytuacja, gdy przychody ze sprzedaŜy badanego przedsiębiorstwa rosną
szybciej niŜ w branŜy, jest najbardziej optymistyczna. Oznacza to poprawę pozycji
konkurencyjnej przedsiębiorstwa i jego standingu finansowego10. Drugiej sytuacji nie moŜna
ocenić jednoznacznie. Jeśli przychody ze sprzedaŜy analizowanego przedsiębiorstwa rosną
wolniej niŜ w branŜy, przedsiębiorstwo traci pozycję rynkową w stosunku do konkurentów.
Podobnie sytuacja trzecia nie jest oczywista. Z jednej strony spadek przychodów ze sprzedaŜy
jest niekorzystny dla przedsiębiorstwa, z drugiej zaś spadek ten jest wolniejszy niŜ w branŜy.
Świadczy to o przewadze nad konkurencją i lepszej odporności przedsiębiorstwa na skutki
recesji. Czwarta sytuacja jest zdecydowanie negatywna. Przychody ze sprzedaŜy obniŜają się
szybciej w przedsiębiorstwie niŜ w branŜy. Przedsiębiorstwo ma coraz mniejsze przychody ze
sprzedaŜy i traci pozycje rynkową. MoŜe to mieć powaŜne konsekwencje dla osiąganych
wyników finansowych w przyszłości.
Na analizę przychodów ze sprzedaŜy składa się równieŜ analiza rentowności
sprzedaŜy. Wskaźniki rentowności słuŜą do oceny zdolności przedsiębiorstwa do osiągania
zysku na sprzedaŜy, od którego uzaleŜniona jest stopa zwrotu z kapitału własnego. NaleŜy
jednak pamiętać, Ŝe analiza rentowności przedsiębiorstwa w oderwaniu od otoczenia ma
ograniczoną wartość poznawczą. Porównanie rentowności badanego przedsiębiorstwa z
wynikami innych, podobnych przedsiębiorstw, dostarcza informacji do ostatecznych ocen i
podejmowania dalszych decyzji11. Wskaźniki rentowności naleŜy porównywać z ich
wartością w poprzednich okresach jak i z ich wartością dla całej branŜy, do której, naleŜy
10
T. Waśniewski, W. Skoczyłaś: Teoria i praktyka…, s. 193.
S. Smolarz, P. Soliwoda: Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa, Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
Warszawa 2003, s. 97-98.
11
badane przedsiębiorstwo. Rentowność przychodów ze sprzedaŜy produktów, towarów i
materiałów oblicza się w następujący sposób12:
*100
Wskaźnik ten informuje, jaką marŜę zysku operacyjnego uzyskuje przedsiębiorstwo
na sprzedaŜy. KaŜda jednostka gospodarcza jest zainteresowana osiągnięciem jak najwyŜszej
wartości wskaźnika rentowności operacyjnej sprzedaŜy, gdyŜ świadczy to o wysokiej
zyskowności działalności operacyjnej13.
Aby móc prawidłowo ocenić kształtowanie się przychodów, naleŜy porównać je z
poniesionymi kosztami i stratami nadzwyczajnymi.
Analiza kosztów i strat nadzwyczajnych
Koszty ponoszone są przed uzyskaniem przychodów. W przeciwieństwie do
przychodów mają wewnętrzny charakter, gdyŜ powstają w przedsiębiorstwie. Charakteryzują
gospodarność przedsiębiorstwa i stanowią waŜne kryterium podejmowania decyzji
zarządczych. Czynniki wpływające na poziom kosztów przedsiębiorstwa w danym okresie to
m.in.:
- trafność decyzji strategicznych zarządu,
- racjonalna alokacja zasobów,
- oszczędne, bieŜące wykorzystanie wszystkich posiadanych czynników produkcji14.
Analizę kosztów przedsiębiorstwa przeprowadza się analogicznie do badania
przychodów. Określa się, zatem wartość wskaźników dynamiki oraz struktury kosztów
ogółem, kolejnym etapem jest analiza grup kosztów, których udział w kosztach ogółem jest
największy.
WaŜnym elementem analizy kosztów jest porównanie ich z przychodami. Wskaźnik
udziału kosztów w przychodach oblicza się według formuły:
K
∗ 100,
P
12
M. R. Tyran: Wskaźniki finansowe, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 134.
A. Gralak: op. cit., s. 53.
14
W. Gabrusiewicz: op. cit., s. 156.
13
gdzie:
K – koszty ogółem bądź dany rodzaj kosztów, np. koszty działalności operacyjnej,
P – przychody ogółem bądź odpowiadający kosztom rodzaj przychodów, np.
przychody netto ze sprzedaŜy.
Wskaźnik ten informuje, jaki jest udział kosztów w przychodach badanego
przedsiębiorstwa. Im jest on niŜszy, tym wyŜsza jest efektywność danego przedsiębiorstwa15.
Poprzedni wskaźnik moŜna wykorzystać do obliczenia wskaźnika obniŜki kosztów
według wzoru16:
Wok =
Wpk 0 − Wpk1
∗ 100,
Wpk 0
gdzie:
Wpk0 – udział kosztów w przychodach w okresie poprzednim,
Wpk1 – udział kosztów w przychodach w okresie badanym.
Wskaźnik obniŜki kosztów informuje, o ile procent obniŜyły się koszty w danym
roku w porównaniu do roku poprzedniego. Im jest on wyŜszy, tym większa jest obniŜka
kosztów i lepsza sytuacja finansowa badanego przedsiębiorstwa. Ujemna wartość wskaźnika
obniŜki kosztów wskazuje na występującą zwyŜkę kosztów17.
Podobnie jak w przypadku przychodów netto ze sprzedaŜy, naleŜy ocenić
rentowność kosztów działalności podstawowej, którą określa się według następującego
wzoru:
*100
Wskaźnik rentowności kosztów działalności podstawowej informuje, jaki jest udział
wyniku ze sprzedaŜy w kosztach działalności podstawowej.
Po analizie przychodów oraz kosztów moŜna przystąpić do oceny najwaŜniejszej
pozycji rachunku zysków i strat, jaką jest wynik finansowy netto18.
Analiza wyniku finansowego przedsiębiorstwa
15
M. Hamrol.: Analiza finansowa przedsiębiorstwa. Ujęcie sytuacyjne, Wyd. 1, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004, s. 78.
16
Cz. Skowronka: op. cit., s. 126.
17
A. Gralak: op. cit., s. 58.
18
TamŜe, s. 62.
Działalność podmiotu gospodarczego charakteryzują trzy podstawowe kategorie:
przychody, koszty i wynik finansowy. Relacje miedzy nimi decydują o efektywności bieŜącej
działalności przedsiębiorstwa, jaki i o moŜliwościach efektywnego jego rozwoju w
przyszłości19. Z wymienionych kategorii najwaŜniejszą jest wynik finansowy. Wynik
finansowy ma znaczenie nie tylko dla funkcjonowania i rozwoju jednostki, ale równieŜ jest
waŜny dla szerokiej rzeszy odbiorców informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym20.
Analiza wyniku finansowego jest najwaŜniejszym etapem analizy rachunku wyników. Ma ona
wielopłaszczyznowy wymiar i dotyczy dynamiki i struktury wyniku finansowego, czynników
kształtujących jego wysokość oraz progu rentowności21.
Czynnikami warunkującymi wynik finansowy są przychody i koszty w danym
okresie sprawozdawczym. Na wysokość przychodów i kosztów, a tym samym wyniku
finansowego – oprócz nadrzędnych zasad rachunkowości – wpływają takŜe przyjęte przez
jednostkę, w ramach polityki rachunkowości, metody wyceny aktywów i pasywów oraz
ustalenia wyniku finansowego22. Polityka rachunkowości to instrument realizacji celów
przedsiębiorstwa. Odpowiednio rozumiana i stosowana przynosi korzyści i ułatwia realizację
długoterminowych celów jednostki23.
Głównym celem analizy progu rentowności jest wyznaczenie tzw. punktu
krytycznego lub granicznego, w którym przychody ze sprzedaŜy pokryją poniesione przez
przedsiębiorstwo koszty24. Gdy przedsiębiorstwo produkuje i sprzedaje poniŜej tego progu
ponosi stratę, natomiast po przekroczeniu progu rentowności kaŜde zwiększenie sprzedaŜy
zapewnia przedsiębiorstwu zysk25. Do określenia progu rentowności, zarówno ilościowego
jak i wartościowego wykorzystywane są odpowiednie równania matematyczne. Do obliczeń
niezbędne są informacje dotyczące jednostkowych kosztów zmiennych poszczególnych
wyrobów. W przypadku braku tych informacji próg rentowności w wyraŜeniu wartościowym
oraz wskaźnik bezpieczeństwa dla produkcji wieloasortymentowej moŜe zostać obliczony na
podstawie danych z rachunku zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym. Metodologie takiego
19
W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy..., s. 202.
J. Nieszporek-Wolak: Rozliczenie wyniku finansowego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,
„Rachunkowość Finansowa i Audyt” 6/2004, s. 10.
21
TamŜe: s. 78
22
G. Gołębiowska, A. Taczała: Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa 2005, s.
57.
23
E. Walińska: Zasady wyceny bilansowej i ustalania wyniku finansowego zgodnie ze znowelizowaną ustawą o
rachunkowości, Centrum Controllingu i Analiz Ekonomicznych, Łódź 2002, s. 326.
24
W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy…, s. 224.
25
W. Gabrusiewicz, A. Kamela-Sowińska, H. Poetschke: Rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa 2001, s.
301.
20
obliczania progu rentowności proponuje A. Kowalski. Przy obliczaniu progu rentowności
wartościowego oraz współczynnika bezpieczeństwa na podstawie sprawozdań finansowych
A. Kowalski przyjął następujące załoŜenia:
- suma iloczynów jednostkowych kosztów zmiennych i ilości sprzedanych
produktów odpowiada kosztom własnym sprzedaŜy,
- suma iloczynów jednostkowych cen produktów i ilości sprzedaŜy produktów
odpowiada przychodom netto ze sprzedaŜy produktów,
- koszty stałe odpowiadają kosztom ogólnym zarządu26.
Znajomość progu rentowności ma bardzo duŜe znaczenie dla przedsiębiorstwa,
pozwala, bowiem ograniczać bądź eliminować strefę straty na rzecz poszerzenia strefy
zysku27.
26
A. Kowalski: Analiza progu rentowności jako element zarządzania przedsiębiorstwem, „Biuletyn
Księgowego” 11/2004, s. 40.
27
W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy…, s. 224.