Z dziejów Ostrożanki

Cezary Dąbrowski
Gimnazjum Publiczne
w Mircu
kl.IIId
Z dziejów Ostrożanki
Mapa zachodniej Galicji Mayera z 1804r. zamieszczona poniżej (rys.1)
nie uwzględnia miejscowości Ostrożanka ani kopalni Dziewiętniki.
Rys.1. Mapa zachodniej Galicji Mayera z 1804r. (wycinek okolic Ostrożanki)
Rudę żelaza eksploatowano w tym terenie zapewne już w II – V wieku
naszej ery. Świadczą o tym liczne żużle dymarskie występujące licznie w okolicy.
Potwierdza to także notatka prof. Stefana Krukowskiego, który od jednego
z mieszkańców Małyszyna uzyskał relację, iż górnicy kopiąc rudę na starych
zrobach w 1904r. znaleźli w jednej z kopalń (być może chodziło o Dziewiętniki)
monetę rzymską, dużą, srebrną z rydwanem (rys.2), którą następnie sprzedał
proboszczowi z Mirca ks.Ćwiklińskiemu.
Z innej relacji prof. Romana Jakimowicza wynika, że w jednej z kopalń
zakładów starachowickich na przełomie wieków XIX i XX znaleziono na starych
zrobach kilka denarów rzymskich wetkniętych za starożytną obudowę. Czyżby
chodziło o to samo znalezisko? Jest to bardzo prawdopodobne. Faktem jest,
iż na wyposażeniu Kościoła Parafialnego pod wezwaniem Św. Leonarda w Mircu
znajduje się monstrancja ufundowana w 1904r. przez górników kopalń
Dziewiętniki i Czerwona. Być może zakup monstrancji w tym samym roku kiedy
znaleziono monetę z rydwanem (lub monety) należy połączyć i wyprowadzić
wniosek, że ubodzy górnicy spożytkowali monety na zakup monstrancji.
Rys.2. Moneta rzymska z rydwanem IIIw. n.e.
Rys.3. Mapa województwa sandomierskiego 1827r.
Na mapie województwa sandomierskiego z 1827r. (rys.3) nie występuje
nazwa miejscowości a Tychów od Małyszyna oddziela wąski przesmyk lasu.
Tymczasem już 2 lata później na mapie opracowanej przez „geometrę
Koprowskiego” (rys.4) można już znaleźć nazwę Dziewiętniki. Pojawienie się tej
nazwy należy moim zdaniem wiązać z powstaniem kopalni rudy żelaza o tej
nazwie, która mogła zaopatrywać wielki piec opata wąchockiego Rupkiewicza
działający od 1789r. na terenie Starachowic. Z czasem wokół kopalni
Dziewiętniki zaczęło powstawać osiedle, którego na tej mapie jeszcze nie ma.
Rys.4. Mapa geometry Koprowskiego z 1829r.
Według opublikowanych w Przeglądzie Technicznym z 1879r. wyników
badań Władysława Wielickiego dotyczących składu rud używanych w hucie
w Starachowicach z kopalni Dziewiętniki dostarczano rudę o zawartości żelaza
przekraczającej 39%.
Nazwa Ostrożenka (właściwie w j. rosyjskim zapisano: Остоженка)
pojawia się po raz pierwszy w publikacji „Памятная книжка радомской
губерни” wydanej przez zaborcę na rok 1871 (rys.5). Sądzić należy, iż nazwa
miejscowości ma swój rodowód w języku rosyjskim. Być może z uwagi na drogi
przebiegające po skraju głębokich wykopów kopalń rudy żelaza nazywano
je „ostruganymi” a miejsce „ostruganką”, co fonetycznie w języku rosyjskim
oddaje słowo „oстpyжaнка”. Można także przyjąć, iż nazwa wiąże się
z zagrożeniami związanymi z budową szybów na terenie starych kopalń. Takie
wydobycie wymagało ostrożności czyli w języku rosyjskim „oстopожнocти”.
Rys. 5. Fragment wydawnictwa „Памятная книжка” na 1871r.
Dziewiętniki – wieś rządowa w powiecie iłżeckim, gmina i parafia Mirzec.
Złączona z przyległą wsią Ostrożenki, liczy 22 domy, 109 mieszkańców i 165
mórg ziemi włościańskiej (Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych
krajów słowiańskich, Warszawa 1881r.) Rys.6 zawiera plan kopalń z tego
okresu.
Rys.6. Plan kopalń Dziewiętniki i Samuel XIXw.
Plan kopalń Dziewiętniki i Samuel z 1902r. (rys.7) zawiera określenie
„stare zroby” (górnicze). Dziś trudno ustalić jak stare one były ale
niewykluczone, iż ich powstanie może sięgać pierwszych wieków naszej ery.
Warto odnotować, iż na planie tym uwidocznione są nazwiska właścicieli pól:
Jan Wójcicki, Bobkiewicz, Marian Kurek, Klimkowski, Szczepan Seweryn, Antoni
Sobczyk, Jan Rokita, Józef Grudzień, Wincenty Głowacki, Grzegorz Kiełek, Józef
Chojnacki, Leon Chojnacki, Stanisław Chojnacki, Sylwester Kozłowski, Józef
Chmielowski, Jan Korjat, Adam Ziewiecki, Wojciech Jędras, Bartłomiej
Jankowski, Jakub Marlica.
Rys.7. Plan sytuacyjny kopalń Dziewiętniki i Samuel 1902r.
Jak widać na planie tylko Jan Wójcicki oraz zarządzający gruntem
będącym w „używalności górników” posadowione są jakieś zabudowania.
Na tym tle wyraźnie wyróżnia się jakiś większy obiekt przy kopalni rudy żelaza.
Kopalnie dziewiętnastowieczne rudy żelaza w tej okolicy to głównie kopalnie
odkrywkowe. W kopalni Dziewiętniki część starych kopalń „przerobiono
szybami”. Zupełnie nieznana i tajemnicza pozostaje kopalnia Samuel. Jej ślady
są do dziś czytelne w terenie.
Ciekawostką jest fakt istnienia już wówczas linii kolei wąskotorowej
do kopalni Dziewiętniki Zachodnie położonej dziś na skraju miejscowości
Tychów Stary i widocznej już na planie kopalni Elżbieta pod Tychowem z roku
1865.
Rys.8. Fragment mapy poglądowej lasów starachowickich z 1938r.
Mapa lasów starachowickich (rys.8) pokazuje jak nieliczne były
zabudowania „Dziewiętników - Ostrożanki” w 1938r. Na mapie opisano
kopalnię Dziewiętniki oraz uwidoczniono m.in. jej oddział zwany Dziewiętniki
Zachodnie oraz kopalnię Samuel.