4e.1. SAMORZĄD TERYTORIALNY

4. Rzeczpospolita
Polska
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
2. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej
3. Zasady wyborów organów władzy państwowej i samorządowej
w RP
4. Katalog konstytucyjnych obowiązków, praw i wolności
człowieka i obywatela w RP
5. Organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej;
kompetencje
6. Samorząd terytorialny; ustrój, zadania, organy stanowiąco –
kontrolne i wykonawcze
7. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym
stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, partie
polityczne – cechy, funkcje, rodzaje, przykłady, formy
działania
przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz
państwowych i samorządowych w Polsce
6. Samorząd terytorialny
Samorząd terytorialny – samorząd obejmujący wszystkie osoby zamieszkujące określony obszar.
Ludzie zamieszkujący dany obszar sami decydują o sprawach waŜnych dla społeczności. Samorząd
terytorialny działa zgodnie z zasadą pomocniczości (subsydiarności) – kaŜda sprawa powinna być
rozwiązywana na tak niskim szczeblu jak to jest tylko moŜliwe. JeŜeli ludzie nie mogą sobie z jakąś
sprawą poradzić powinna im w tym pomóc gmina. Tam gdzie nie radzi sobie gmina sprawą powinien
zająć się powiat, a jeŜeli wykracza to ponad moŜliwości powiatu – województwo.
STRUKTURA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
W 1990 r. przywrócono samorząd w gminach. 1 stycznia 1999 r. wprowadzono nowy podział
administracyjny państwa i kolejne szczeble samorządu.
Podział administracyjny kraju
województwa (16)
powiaty
(308)
gminy
(2489)
Szczeble samorządu terytorialnego
samorząd wojewódzki
samorząd powiatowy
Samorząd gminny
Gmina – wspólnota obywateli zamieszkująca pewne terytorium, będąca najmniejsza, podstawową
jednostka samorządu terytorialnego.
Powiat – jednostka samorządu obejmująca kilka gmin (powiat ziemski) lub obszar miasta, który jest
gminą na prawach powiatu (powiat grodzki).
Województwo – największa jednostka samorządu terytorialnego w Polsce, będąca równocześnie
zasadniczą jednostką samorządu terytorialnego.
Władze samorządowe są od siebie niezaleŜne – gmina nie podlega powiatowi, a powiat samorządowi
wojewódzkiemu. Wojewoda jest najniŜszym szczeblem administracji rządowej, a nie samorządowej i
podlega premierowi. Jako przedstawiciel administracji rządowej wojewoda sprawuje nadzór nad
samorządem – pilnuje by przestrzegał on prawa.
1
Organy
uchwałodawczo –
kontrolne
Organy wykonawcze
Samorząd gminny
Samorząd powiatowy
Rada gminy
Rada powiatu
Samorząd
wojewódzki
Sejmik wojewódzki
powiat grodzki – rada
miasta
Zarząd powiatu
na czele ze starostą
Zarząd województwa
na czele z marszałkiem
Wójt – gmina wiejska
burmistrz – miasto do
100 tys.
prezydent – miasto
powiat grodzki –
prezydent miasta
powyŜej 100 tys.
Wybór radnych do samorządu terytorialnego
Wybory do rady gminy, rady powiatu i sejmiku wojewódzkiego są powszechne, równe, tajne,
bezpośrednie. Radni są wybierani na 4-o letnią kadencję.
Czynne i bierne prawo wyborcze od 18 roku Ŝycia. Warunkiem jest zamieszkanie na terytorium
objętym działaniem danej rady.
W przypadku rady gminy prawa wyborcze przysługują obywatelom Unii Europejskiej, którzy
nie są obywatelami polskimi, ale na stałe zamieszkują na terytorium danej gminy. Musza oni równieŜ
posiadać skończone 18 lat.
Liczba radnych zaleŜy od liczby mieszkańców danej gminy, danego powiatu czy województwa.
Liczbę radnych ustala wojewoda po porozumieniu z komisjami wyborczymi:
rada gminy – od 15 – 45 radnych
rada powiatu – od 15 – 29 radnych
sejmik wojewódzki – 30 radnych w województwach do 2 milionów mieszkańców;
w województwach większych dodajemy po 3 radnych na kaŜde
rozpoczęte 500 tys. mieszkańców (np. w województwie liczącym 6
milionów mieszkańców mamy 30 radnych + 24 )
Podział mandatów:
Podział mandatów moŜna przeprowadzić zgodnie z zasada większościową lub proporcjonalną. W
wyborach do samorządu stosuje się obydwie zasady w zaleŜności od liczby mieszkańców.
gmina do 20 tys. – zasada większościowa – mandaty radnych otrzymują w kolejności ci,
którzy uzyskali największą liczbę głosów.
gminy powyŜej 20 tys., rada powiatu, sejmik wojewódzki – zasada proporcjonalności –
podział mandatów pomiędzy listy kandydatów dokonuje się proporcjonalnie (jeŜeli na daną
listę padło 15 % waŜnych głosów to komitet, który tą listę wystawił otrzyma 15% mandatów).
Podział mandatów na danej liście – jeŜeli zgodnie z zasadą proporcjonalności z danej listy ma
wejść do rady 5 kandydatów otrzyma mandat 5 osób z listy, które otrzymały największą liczbę
głosów z danej listy. Trzeba pamiętać, Ŝe w podziale mandatów biorą udział tylko te listy,
na które padło minimum 5% głosów. W przypadku koalicji wyborczej, która wystawiała
grupę list musi ona uzyskać minimum 10% waŜnie oddanych głosów. (To w przypadku gdy
kilka małych ugrupowań tworzy koalicję wyborczą i mają jeden wspólny komitet wyborczy.
Taki komitet wystawia grupę list. Gdy liczba głosów oddanych na tę grupę przekroczy 10%
bierze ona udział w podziale mandatów).
2
Wybór wójta, burmistrza czy prezydenta miasta
Wybory odbywają się co 4 lata razem z wyborami radnych i są powszechne, równe, bezpośrednie i
tajne.
Czynne prawo wyborcze ma kaŜdy obywatel polski, który ukończył 18 lat.
Bierne prawo wyborcze (prawo kandydowania) ma kaŜdy obywatel, który ukończył 25 lat. Kandydat
nie musi zamieszkiwać na terenie gminy, w której kandyduje.
Wygrywa ten kandydat, który uzyskał ponad połowę waŜnych głosów. JeŜeli Ŝaden z kandydatów
nie uzyskał takiej większości po 14 dniach odbywa się II tura, do której przechodzą dwaj kandydaci z
największa liczbą głosów. Wygrywa ten, który uzyskał większą liczbę głosów.
Nadzór nad samorządem terytorialnym
Organy administracji rządowej pełnią tzw. nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego.
Organami nadzoru nad samorządami są:
Prezes Rady Ministrów,
wojewodowie
regionalne izby obrachunkowe
Aby umoŜliwić sprawowanie nadzoru nałoŜono na organy gminy obowiązek przesyłania przyjętych
przez nie uchwał wojewodzie w ciągu 7 dni od ich podjęcia.
Nadzór ten jest wykonywany po podjęciu przez samorząd określonych działań lub przyjęciu
określonych aktów prawnych – moŜe dojść do interwencji jeŜeli samorząd podjął uchwały
niezgodne z prawem.
wojewoda moŜe uniewaŜnić uchwały podjęte przez gminę (powiat) jeŜeli są one niezgodne
z prawem. JeŜeli gmina nie zgadza się z decyzją wojewody moŜe ja zaskarŜyć do sądu
administracyjnego.
JeŜeli rada (gminy, powiatu, województwa) w sposób powtarzający się narusza konstytucję i
ustawy, to premier moŜe wnioskować do Sejmu o jej rozwiązanie. Sejm moŜe podjąć
uchwałę o rozwiązaniu rady. Wówczas premier wyznacza komisarza pełniącego funkcje
organów gminy do przedterminowych wyborów.
W przypadku nieudolności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy premier
moŜe zawiesić działanie rady (gminy, powiatu, województwa), Funkcje organów gminy
przejmuje wskazany przez premiera komisarz. Zanim do tego dojdzie radzie muszą zostać
przedstawione konkretne zarzuty.
3