ANONIM

ANONIM
DZIEJE PIERWSZEJ KRUCJATY
albo
CZYNY FRANKÓW I PIELGRZYMÓW
JEROZOLIMSKICH
Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl
Mail: [email protected]
MMIII®
OPOWIEŚĆ PIERWSZA OD POCZĄTKÓW
WYPRAWY AŻ DO BITWY NAD WARDAREM,
CZYLI OD KOŃCA ROKU 1095 DO LUTEGO
1097 ROKU
1. Przygotowania do wyprawy. 2. Wymarsz krzyżowców — Piotr
Eremita w Konstantynopolu — Pierwszy atak Turków — Rzeź w
Kiwotos. 3. Krzyżowcy i pielgrzymi — Przybycie Gotfryda do
Konstantynopola — Wojska cesarskie atakują krzyżowców. 4.
Bomund przyjmuje znak krzyża — Wyprawa pod jego dowództwem
Normanów zwanych także Longobardami z Włoch południowych —
Przybycie do Adrianopola — Marsz do brzegów Wardaru.
1. Gdy zbliżył się czas, który Pan Jezus codziennie
wiernym oznajmia w Ewangelii, mówiąc: „Jeśli kto chce
za mną iść, niech sam siebie zaprze i weźmie krzyż swój a
naśladuje mnie", uczynił się ruch niemały we wszystkich
krainach Galii 1, aby każdy czystego serca i myśli, który
pragnie podążać według wskazań Pana i wiernie za nim
nieść krzyż, nie opóźnił spiesznego ruszenia do Świętego
Grobu.
Apostolski zatem rzymskiej stolicy zwierzchnik Urban
2
II zwołał natychmiast biskupów, opatów
1
Sprawa krucjaty poruszyła Francję po soborze w Clermont (listopad
1095), czego autor wyraźnie nie opisuje.
2
Urban II, papież, panował od r. 1088—1099.
i księży z krajów zaalpejskich, rozpoczynając z nimi
poufne narady i wydając rozkazy3. Powiedział też, że
ktokolwiek chce zbawienia duszy, nie może się wahać, ale
ma kornie iść drogą Pana, a jeżeli popełnił grzechy,
miłosierdzie Boże zmazę je. Dodał także apostolski
zwierzchnik: „Bracia, wiele wypadnie wam cierpieć w
imię Chrystusa: i nędzę, i biedę, niewygody, głód,
pragnienie i inne tego rodzaju przykrości, jak to Pan
powiedział do swych uczniów: "Nie wahajcie się iść przed
ludźmi;, daję. wam głos i mowę a następnie otrzymacie
sowitą odpłatę".
Ta mowa rozchodząc się z wolna po wszystkich
krainach i prowincjach Galii sprawiła, że Frankowie
słysząc owe słowa zaczęli gorliwie nosić na swym prawym
ramieniu znak krzyża, stwierdzając, iż jednomyślnie chcą
iść w ślady Chrystusa, aby dzięki temu wybawionymi
zostać od mocy piekielnych.
2. I tak Galowie niedługo opuścili swe siedziby i
powołali trzy oddziały galijskie: jeden ruszył przez Węgry
pod Piotrem Eremitą 4 i pod księciem Gotfrydem 5 i jego
bratem Baldwinem6 i z Baldwinem hrabią Monsu 7. Ci
znakomici rycerze
3
Urban II przybył do Burgundii w r. 1095. W listopadzie tego roku
zwołano synod w Clermont postanawiając zorganizować pierwszą
wyprawę krzyżową na Bliski Wschód.
4
Piotr Eremita albo Pustelnik, urodzony w Amiens (zmarł ok. 1115),
na początku pierwszej wyprawy krzyżowej posiadł wielkie znaczenie jako
kaznodzieja.
5
Gotfryd de Bouillon, od r. 1089 książę Dolnej Lotaryngii, wódz
pierwszej krucjaty, ogłoszony królem Jerozolimy w r. 1099.
6
Baldwin (Baudouin) książę Edessy, a później król Jerozolimy.
7
Baldwin (Baudouin) z Monsu lub z Monte.
i wielu innych nie znanych mi poszli do Konstantynopola
drogą kiedyś wytyczoną przez Karola Wielkiego,
znakomitego władcę Franków8.
Wspomniany Piotr trzeciego sierpnia doszedł
pierwszy9 do Konstantynopola, a z nim razem większa
część Germanów. Tam złączył się z Longobardami10 i
wielu innymi i tym cesarz 11 dał opatrzenie, jakie było
możliwe do otrzymania w mieście, i nakazał im: „Nie
przekraczajcie ramienia Bosforu, zanim nie przyjdzie
większość wojsk chrześcijańskich, bo nie jesteście tak
silni, abyście mogli zwyciężyć Turków". Tymczasem owi
chrześcijanie prowadzili się źle, gdyż zburzyli i podpalili
pałace w mieście, rabowali ołów, którym kościoły były
pokryte, i sprzedawali go Grekom. Aż wreszcie cesarz
rozgniewany nakazał im przeprawiać się poza cieśninę.
Gdy przeprawili się, nie przestali popełniać wszelkich
zbrodni, paląc i rabując domy i kościoły. Nareszcie doszli
do Nikodemii12, gdzie rozdzielono Longobardów i
Alemanów od Franków, bo tych rozpierała pycha.
Longobardowie wybrali naczel8
W średniowieczu wierzono, że Karol Wielki zbudował drogę
prowadzącą z Europy zachodniej aż do Konstantynopola.
9
Inni krzyżowcy dotarli jeszcze wcześniej do Konstantynopola.
10
Przez Longobardów (a nie Lombardów) autor rozumiał
Normanów, jacy w swych wyprawach dotarli aż do Włoch południowych
i Sycylii i tam osiedli.
11
Cesarz imperium bizantyńskiego Aleksy I z dynastii Kom-menów
(1081—1118).
12
Nikodemia, obecnie Ismid, miasto w północno-zachodniej Turcji
nad morzem Marmara.
nika zwanego Rajnaldem, Alemani uczynili to samo,
wkroczywszy do Rumenii13, przez cztery dni szli ku
miastu Nicei14, a doszedłszy do zamku zwanego
Egzerogorgo, opuszczonego przez załogę, zajęli go i
znaleźli tam dość żywności, wina, mięsa i mnóstwo
różnych zapasów.
Turcy dowiedziawszy się, że chrześcijanie są w
zamku, rozpoczęli jego oblężenie. Przed bramą zamku
była fontanna, a u podstawy zamku źródło czystej wody, i
tu wyszedł Rajnald na spotkanie oblegających. Turcy
przybyli w dniu św. Michała, a dopadłszy Rajnalda i jego
towarzyszy, wielu z nich zabili. Reszta schroniła się do
zamku, który następnie Turcy obiegli odcinając mu wodę.
A nasi tak dalece cierpieli z powodu pragnienia, że otwierali żyły swoich koni i osłów, pijąc ich krew. Inni wrzucali
pasy i płachty do latryn i w ten sposób Wprowadzali
wilgoć do ust. Inni oddawali mocz w ręce drugiego i pili
natychmiast. Inni grzebali się w wilgotnej ziemi i
pokrywali ziemia piersi, dla zmniejszenia pragnienia.
Biskupi i księża pocieszali naszych i podtrzymywali ich
na duchu.
Te udręki trwały dni osiem, a potem naczelnik
Alemanów umówił się z Turkami, że odda im swoich
towarzyszy. Pod pozorem, że idzie walczyć, uciekł
13
Rumenią lub Romanią, inaczej Ikonią, nazywali Turcy kraje w
środkowej Azji Mniejszej poddane od r. 1071 sułtanowi Rumu. Grecy
bizantyńscy przejęli od nich tę nazwę, często w średniowieczu
wywodzoną błędnie od Romy — Rzymu.
14
Nicea lub Nicena, obecnie Isnik, miasto na południe od
Nikodemii.
od nich, a z nim wielu innych. Ci wszyscy, którzy odmówili
zaparcia się Pana, skazani zostali na śmierć, inni żywcem
wzięci i podzieleni zostali jak trzoda. Jeszcze inni służyli za
cel Turkom, którzy strzelali do nich z luków. Niektórych
sprzedano lub rozdarowano jak zwierzęta. Jedni zaprowadzili niewolników do swych domów, inni do Korosanu 15,
do Antiochii, do Aleppo, wszędzie gdzie mieszkali Turcy. I
ci byli pierwsi, którzy dostąpili męczeństwa w imię
Chrystusa.
Wreszcie Turcy dowiedzieli się, że Piotr Eremita i
Walter Bez Mienia16 przebywają w Kiwotos leżącym w górę
od miasta Nicei. Tam więc udali się z wielką radością, aby
ich zabić i wszystkich, co z nimi byli. Podczas gdy oni szli,
dowiedział się Walter wraz z towarzyszami, że będą rychło
zamordowani przez Turków. Co do Piotra Eremity, to
zawrócił on do Konstantynopola, nie będąc w stanie
opanować tej różnorodnej gromady, która nie chciała
kogokolwiek słuchać. Napadli na nich Turcy i jednych
znaleźli śpiących, innych nagich, a wszystkich zabijali.
Pewien ksiądz odprawiający właśnie mszę umęczony został
przy ołtarzu. Ci, którym udało się zbiec, schronili się do
Kiwotos. Niektórzy woleli rzucić się do morza, inni schro-
15
Korosan w północnym Iranie był ważnym ośrodkiem sił tureckich,
zdobytym przez nich około r. 1040. Jednakże pod tą nazwą rozumiał
autor ogólnie kraje i sułtanaty wschodnie.
16
Gautery lub Walter bez Mienia pochodził z Nadrenii i był
awanturniczym przywódcą bandy pielgrzymów, którzy doszli do
Konstantynopola przed Piotrem Eremitą.
nili się do lasów i w góry. Ale Turcy wpędzali ich do
zamku i gromadzili drzewo, by spalić ich wraz
z miastem.
Tymczasem chrześcijanie mieszkający w mieście
rzucili ogień na stosy drzewa, a płomienie zwróciły się
przeciw Turkom paląc niektórych, a naszych Bóg ocalił od
pożogi. W końcu Turcy wzięli wszystkich żywcem,
podzielili ich, jak to już poprzednio zrobili, rozrzucając ich
na różne kraje, jednych do Korosanu, innych do Persji. Te
wypadki zdarzyły się w październiku.
Na wiadomość, że Turcy rozbili naszych, cesarz
okazał niemałe zadowolenie wydając rozkaz, by mogli
wrócić przez Bosfor. Gdy skończył się odwrót, odebrał irn
całą ich broń.
3. Druga część wojsk przeszła Slawonię17 pod wodzą
Rajmunda z krainy św. Idziego18 oraz pod Ademarem
biskupem podeńskim 19. Trzecia zaś część wojska poszła
starożytną drogą na Rzym20. Tu byli Bomund 21 i Ryszard
z pryncypatu Saler17
Dzisiejsza Chorwacja, a także Serbia były lennami Bizancjum.
Sławonia (Sclavinia) to część Chorwacji, kraj między Sawą i Drawą,
który należał od końca XI w. do Węgrów.
18
Rajmund z hrabstwa św. Idziego (na południu Francji, koło
Nimes) panował w Tuluzie jako udzielny hrabia.
19
Ademar z Monteuil był biskupem Puy; był mianowany legatem
przez papieża Urbana II.
20
Przez Rzym, a potem Morzem Śródziemnym, wiodła tradycyjna
droga pielgrzymów do Ziemi Św.
21
Bomund był synem Roberta Giskarda i jego pierwszej żony i
księciem Tarentu. Nasz autor znajdował się w jego armii i był do niego,
jako do swego dowódcy, szczególnie przywiązany. Wymarsz jego
oddziału opisuje dalej.
na22 i tamtejszy hrabia, Robert z Flandrii 23, Robert z
Normandii24, Hugo zwany Wielkim25, Erard z Pusaty26,
Aszard z Monmertlu27, Izard z Muzonu 28 i wielu innych.
Przybyli z kolei do Brindisi, do Bari lub do Otrantu 29.
Hugo Wielki i Wilhelm syn markiza, zwany
Dobrym30, wsiedli na okręt W Bari i przepłynęli morzem
do Durazzo, a wtedy gubernator tamtejszy dowiedziawszy
się, że obaj ci zacni mężowie odpływają, powziął w swym
sercu zły zamysł. Uwięził ich i wysłał do Konstantynopola
przed oblicze cesarza, aby zaprzysięgli mu wierność.
Tymczasem książę Gotfryd, wódz wszystkich rycerzy,
przybył do Konstantynopola z wielką armią na dwa dni
przed Bożym Narodzeniem (1096). Rozłożył się obozem
pod miastem, a wtedy zdradziecki cesarz kazał umieścić
go na jednym
22
Robert z Flandrii, kuzyn Bomunda, syn Wilhelma Zdobywcy objął
hrabstwo Salerna na południu Włoch. Używał tytułu hrabiego
Pryncypatu.
23
Robert II, syn Roberta, hrabia Flandrii od r. 1093.
24
Robert, hrabia Normandii od r. 1087.
28
Hugo zwany Wielkim był bratem króla Francji Filipa I.
26
Erard, pan na Puisset koło Janville.
27
Aszard z Montmertle albo Momelonu koło Trevoux, aby móc
wziąć udział w wyprawie, oddał w zastaw swe dobra klasztorowi
Benedyktynów w Cluny (ob. str. 119).
28
Izard, hrabia Muzonu w Ardenach.
29
Były to główne porty na Adriatyku, z których płynęły okręty do
Grecji i na Wschód.
30
Wilhelm był bratem Tankreda i siostrzeńcem Roberta Giskarda, a
kuzynem Bomunda z Tarentu. Nazywano go Dobrym Hrabią.
z przedmieść. Gdy książę otrzymał kwaterę, wysyłał co
dzień żołnierzy nakazując im równocześnie, aby
przywozili siano i wszystko, co potrzebne koniom.
Żołnierze byli pewni, że bezpiecznie mogą iść tam, gdzie
się im podoba, a tymczasem cesarz Aleksy nakazał
Seldżukom i Pieczyngom będącym na jego służbie, aby
żołnierzy Gotfryda atakowali i zabijali. Dowiedziawszy
się o tym Baldwin, brat księcia, rozpoczął napastników
ścigać i dopadł ich, gdy zabijali jego ludzi. Odważnie
zaatakował ich i z pomocą Bożą zwyciężył. Wziął także w
niewolę sześćdziesięciu z nich, część z nich stracił, a
resztę przyprowadził do księcia, swego brata.
Gdy tylko usłyszał o tym cesarz, wpadł w wielki
gniew. Książę, widząc tę złość cesarską, opuścił ze swymi
ludźmi przedmieście i założył obóz pod murami miasta. Z
nadejściem wieczoru nieprzyjazny cesarz nakazał swym
wojskom, aby uderzyły na księcia i jego chrześcijan.
Książę pokonał żołnierzy cesarskich na czele własnych
oddziałów Chrystusowych. Zabił siedmiu przeciwników i
ścigał pozostałych aż do bram miasta. Wróciwszy do
obozu, przebywał tam pięć dni31, a następnie zawarł pokój
z Cesarzem. Ten oświadczył, że mu przekazuje ramię św.
Jerzego32 i zgodził się, aby zaopatrywał się w zapasy jakie
są w Konstantynopolu, a równocześnie, aby zbierał
jałmużny, zapewniające utrzymanie najbiedniejszym.
31
Od 13 do 18 stycznia 1097.
Relikwie w średniowieczu, zawsze umieszczone w kosztownych
złotniczych oprawach, były rodzajem lokaty kapitału.
32
4. Ze swej strony zwycięski Bomund, który oblegał
Amalfi od strony koło mostu Skafardi33 słysząc, że
niezliczone ilości chrześcijańskiego ludu Franków
przybyły w drodze do Pańskiego Grobu i gotowe bić się z
poganami, zaczął zręcznie dowiadywać się jaką bronią
walczą oni, jakich używają znaków Chrystusowych
ruszając w drogę, i jakie okrzyki wznoszą, gdy idą do boju.
Odpowiedziano mu W tym samym porządku, że używają
zwyczajnej broni do walki, że na ramieniu lub na obu
ramionach wyszyte mają krzyże i że ich hasłem jest „Bóg
tak chce!—Bóg tak chce!" wołane przez wszystkich
jednym głosem. Poruszony Duchem Świętym Bomund
zarządził, aby z kosztownego jego płaszcza kawałki
pocięte w kształt krzyża rozdano.
Za czym duża część rycerzy, którzy obiegli miasto, z
zapałem zwróciła się do Bomunda tak, że Roger został
prawic sam. Powrócił na Sycylię, bolał i cierpiał z
powodu utraty swego wojska.
Gdy przybył do swoich posiadłości34, rycerz Bomund
pilnie gotował się do drogi do ŚW. Grobu. W końcu
przeprawił się przez morza razem ze
33
Amalfi, wówczas bogate portowe miasto w pobliżu Salerno nad
Morzem Tyreńskim we Włoszech. Bomund w r. 1096 prowadził tam
oblężenie na czele normandzkich oddziałów. Jeszcze wcześniej, w latach
1081—1084, brał udział w wyprawie przeciw bizantyńskiemu cesarstwu,
zdobywając port Durazzo (dziś w Albanii). W tym miejscu Anonim opisuje
organizowanie przez Bomunda oddziałów złożonych z Normanów włoskich.
34
Bomund panował w Apulii nad miastami Tarentu, Orante, Gallipoli.
swym wojskiem, a z nim udali się: syn markiza Tankred,
książę Ryszard i jego brat Rajnulf, Robert z Ansy, Herman
z Cannes, Robert z Surdawalu, Robert syn Tostana,
Hunfred syn Radulfa, Ryszard syn hrabiego Rajnulfa,
hrabia Russinolo razem z braćmi, Bello z Chartres,
Alberedyn z Cagnano i Onfredy z Góry Skabijskiej35.
Wszyscy oni wyruszyli w orszaku Bomunda i zatrzymali
się w Bułgarii36, gdzie znaleźli w obfitości zboże, wino i
wszelką żywność.
A potem zeszli do doliny Adrianopolitańskiej 37, gdzie
zobaczyli cale swe wojsko przechodzące przez rzekę.
Zatem Bomund zwołał naradę ze swym wojskiem,
dodając odwagi swoim, napominając ich, aby byli dobrzy
i łagodni, i aby nie łupili ziemi należącej do chrześcijan i
aby nic nie zabierali prócz żywności koniecznej dla życia.
I tak idąc przez kraj pełen obfitości od siedzib do
siedzib, od grodu do grodu, przyszliśmy do Kastorii38
gdzie świętowaliśmy uroczyście Boże Narodzenie.
Przebywaliśmy tam wiele dni i szu35
Wymienieni rycerze pochodzili z rodów normandzkich
najeźdźców, panujących na południu Włoch.
36
Państwo Bułgarii pod panowaniem Bazylego II rozciągało się
wówczas od bram Konstantynopola poprzez Macedonię aż do Adriatyku.
37
Adrianopol (obecnie Edirne) na granicy Turcji europejskiej z
Bułgarią i Grecją.
38
Kastoria była fortecą na półwyspie jeziora tej nazwy. Wojsko
Bomunda skierowało się na południe. W tym miejscu Anonim, po raz
pierwszy pisząc w liczbie mnogiej, tym samym okazuje, że należał do
wyprawy Bomunda.
kaliśmy zaopatrzenia, ale ludność tamtejsza nie chciała
nam nic dać, ponieważ nam nie dowierzała. Nie wierzyli,
że jesteśmy pielgrzymami, ale sądzili, że chcemy zająć ich
ziemię i ich zabić. Zatem braliśmy woły, konie i osły i
wszystko, co napotkaliśmy. Po opuszczeniu Kastorii,
doszliśmy do Pelagonii, gdzie leżał gród heretycki, który
zaatakowaliśmy ze wszystkich stron, aż wpadł w nasze
ręce. Podłożywszy ogień spaliliśmy miasto wraz z jego
mieszkańcami 39.
Potem doszliśmy do rzeki Wardaru40. Pan Bomund
poszedł dalej ze swymi ludźmi, lecz nie ze wszystkimi,
gdyż hrabia Russinolo pozostał tam wraz ze swymi
braćmi. Nadciągnęło wojsko cesarskie atakując hrabiego
razem z jego braćmi i wszystkich, co byli przy nim.
Dowiedziawszy się o tym Tankrcd41 wrócił a
rzuciwszy się W rzekę przepłynął ja wpław razem z
towarzyszami. Dwa tysiące ludzi42 podobnie skoczyło do
rzeki idąc śladem Tankreda. Napotkali Turków i
Pieczyngów walczących przeciw naszym, zaatakowali ich
mężnie i zwyciężyli, a wziąwszy pewną liczbę w niewolę,
spętanych przyprowadzili przed pana Bomunda, który im
powiedział: „Dla39
Idzie tu zapewne o jakąś kolonię sekty manichejskiej w
Macedonii.
40
Rzeka Wardar koło Salonik (w póln. Grecji).
41
Tankred, syn Eugeniusza Dobrego, siostrzeniec Roberta
Giskarda.
42
Przeciętny stan większego oddziału krzyżowców wynosił dwa
tysiące ludzi.
czego nieszczęśni zabijacie to moje wojsko chrześcijańskie? Nie prowadzę żadnej zwady z waszym
cesarzem!". Na to oni odrzekli: „Nie możemy czynić
inaczej. Jesteśmy na żołdzie cesarskim i wszystko, co nam
rozkaże, musimy wykonać". Wtedy Bomund pozwolił im
odejść nie karząc ich.
Ta bitwa odbyła się czwartego dnia w tygodniu
Wielkiego Postu. Niech będzie Bóg błogosławiony.
Amen.
OPOWIEŚĆ DRUGA OD BITWY NAD
WARDAREM DO ZDOBYCIA NICEI, CZYLI OD
18 LUTEGO DO 19 CZERWCA 1097 ROKU
5. Pochód Normanów z Włoch — Wyjazd Bomunda do Konstantynopola. 6. Wodzowie krzyżowców u cesarza — Spory z cesarzem o
przysięgę. 7. Przybycie pod Niceę. 8. Oblężenie tego miasta —
Turkmeni bizantyńscy atakują Niceę od strony jeziora — Zdobycie.
5. Nieszczęsny cesarz wyprawił razem z naszymi
posłami i swojego, którego wysoce poważał tytułując go
palatynem po to, byśmy szli bezpiecznie przez Wszystkie
ziemie, aż dojdziemy do Konstantynopola. Kiedy
przechodziliśmy koło cesarskich miast, palatyn dawał
rozkazy mieszkańcom, aby dostarczali nam żywności, jak
to czynili i inni, o których wspomnieliśmy. Niemniej
wszyscy tak obawiali się silnego wojska Bomunda, że
nikomu z naszych nie pozwolili wchodzić poza mury ich
miast. Kiedy jednego razu chcieli nasi zdobyć i zająć
pewien gród, jako że posiadać miał dostatek wszelkich
zapasów, prawy mąż Bomund nie zgodził się na to
zarówno ze względu na stosowanie sprawiedliwości
wobec chrześcijańskiego kraju, jak i ze względu na
zaufanie cesarza. Gniewał się też wielce na Tankreda i
wielu innych. Wypadek ten
zdarzył się wieczorem. Następnego dnia rano zobaczono
procesję mieszkańców z krzyżami w ręku, którzy przyszli
do Bomunda, a on przyjął ich życzliwie i nakazał im z
ufnością powrócić do domu.
Doszliśmy potem do miasta nazywanego Serrą 1 i tam
rozbiliśmy namioty, znajdując pod dostatkiem żywności
występującej w tej porze roku. Tu Bomund zawarł ugodę
z dwoma palatynami, a dla pozyskania ich przyjaźni, jak
również aby zachować nietykalność kraju, rozkazał
zwrócić wszystkie zwierzęta, jakie nasi zrabowali.
Wreszcie przybyliśmy do miasta Rusy2. Tu lud grecki wyległ radośnie ku nam, ciesząc się ze spotkania z panem
Bomundem i przynosząc nam pełno zaopatrzenia.
Zwinęliśmy nasze namioty w Wielką Środę Postu. Tamże
pan Bomund opuścił całą armię i wziąwszy z sobą
nieliczny poczet jeźdźców udał się do Konstantynopola,
aby naradzić się z cesarzem.
Tankred pozostał jako głowa tego wojska Chrystusowego, a widząc pielgrzymów rabujących żywność
postanowił, aby oni zeszli z głównej drogi i tam ludzi
poprowadził, gdzie żywić się mogli z łatwością. Doszli
zatem do doliny obfitującej w żywność potrzebną dla
ciała. Świętowaliśmy też Zmartwychwstanie Pańskie jak
najnabożniej.
6. Cesarz powiadomiony przez czcigodnego Bomunda, że przybywa do niego, kazał go przyjąć
1
Serra, miasto w Macedonii wschodniej po drodze do Salonik, które
zdaje się, były zajęte przez Bomunda maszerującego na Konstantynopol.
2
Rusa (obecnie Ruskioi) w dawnej Tracji.
zaszczytnie. Gościł go poza miastem 3. Po ugoszczeniu
Bomunda cesarz posłał do niego zaproszenie na poufną
rozmowę. W tym spotkaniu wziął również udział książę
Gotfryd wraz z bratem, a potem przybył do miasta i pan na
hrabstwie św. Idziego. Cesarz zaniepokojony a także
gniewny pytał, jak mógł Bomund tak podstępnie i
zdradliwie postąpić z żołnierzami chrześcijańskimi. Jednak
dzięki łasce Boskiej ani ów cesarz, ani jego ludzie nie
znaleźli sposobności, by im szkodzić. W końcu wszyscy
wysokiego urodzenia mężowie, jacy byli tylko w
Konstantynopolu, zostali zwołani. W obawie że stracą swą
ojczyznę, po naradzie i po przyjęciu rozważnych
postanowień uchwalono, aby wodzowie naszych wojsk,
hrabiowie i wszyscy panowie złożyli cesarzowi przysięgę
wierności. Ale owi sprzeciwiali się mówiąc: „Nie jest to
godnym nas, ani nie wydaje się to sprawiedliwe, by
składać cesarzowi jakąkolwiek przysięgę. Mogłoby
bowiem zdarzyć się, że zostaniemy zdradzeni przez
starszyznę i jak wtedy należy postąpić"?
Mówiono także, że ludzie koniecznością przymuszeni
muszą tak czy owak zdać się na wolę cesarską.
Najdzielniejszemu Bomundowi, którego cesarz
obawiał się, gdyż ten niejeden raz ze swym wojskiem
wychodził poza obóz, obiecał cesarz, że jeżeli złożą
przysięgę dobrowolnie, otrzymają od niego
3
Bomund zamieszkał na przedmieściu stolicy w klasztorze św. Kosmy i
Damiana, gdzie zazwyczaj goszczono przybyszów z krajów łacińskich.
koło Antiochii ziemie długości piętnastu dni marszu i
szerokości ośmiu dni. I zapewnił go, że jeżeli będzie
wierny swej przysiędze, on o swej obietnicy nie zapomni.
Cóż mogli zrobić tak dzielni i twardzi żołnierze? Z
pewnością znaleźli się w obliczu twardej rzeczywistości.
Cesarz ze swej strony wszystkim naszym zapewnił „wiarę
i bezpieczeństwo". Zaprzysiągł dalej, że „pójdzie z
nimi wraz ze swym wojskiem przez lądy i morza, że
opatrzy wszystkie nasze szkody i, co więcej, że nie chce
i nie pozwoli, aby ktokolwiek z nas pielgrzymów był
molestowany czy doznał przykrości w drodze do Grobu
Świętego". Z drugiej strony hrabia z krainy św.
Idziego umieszczony został na przedmieściu, a armia jego
pozostała w tyle. Posłał cesarz do hrabiego, aby złożył
mu hołd i zaprzysiężenie wierności, jak to uczynili inni.
Lecz w chwili, gdy cesarz zwracał się z tym do niego,
hrabia rozmyślał, jak by zwyciężyć mógł wojsko cesarskie.
Ale Gotfryd i Robert oraz dwaj panowie Flandrii, a także
inni książęta przedkładali mu, że byłoby rzeczą niegodną z
chrześcijanami walczyć. Rozważny Bomund dodał, że
jeżeli ktoś zacznie coś niegodnego wobec cesarza i jeżeli
będzie przeciwstawiał się temu, kto składa mu akt
wierności, wtedy on stanie po stronie cesarza.
A zatem hrabia, przyjmując do wiadomości radę
swych towarzyszy, zaprzysiągł respektować i życie, i
honor Aleksego, czyli zapewnił, że ani on, ani ktokolwiek
z jego ludzi nie będzie na cesarza nastawał. Gdy jednak
wzywano go, by złożył
hołd, odrzekł, że nie uczyni tego nawet za cenę głowy.
Działo się to wtedy, gdy wojska Bomunda zbliżały się do
Konstantynopola.
7. Tymczasem Tankred i Ryszard z Pryncypatu, aby
dotrzymać słowa danego cesarzowi, potajemnie przebyli
cieśninę, a wraz z nimi niemal wszyscy ludzie Bomunda.
Większość wojska hrabiego z krainy św. Idziego opuściła
Konstantynopol, a hrabia mieszkał tam nadal razem ze
swymi ludźmi. Bomund pozostał przy cesarzu również, aby
naradzić się z nim jak zaopatrywać wojsko znajdujące się
opodal miasta Nicei4. Książę Gotfryd zaś razem z
Tankredem już wcześniej udał się do Nikodemii wraz z
innymi, a przebywali tam przez trzy dni. Tenże książę
widząc, że nie istnieje żadna inna droga, przez którą
mógłby poprowadzić swe armie aż do Nicei, bo tą drogą,
jaką szli pierwsi krzyżowcy, nie mogła iść liczna armia,
wysłał przed sobą trzy tysiące ludzi zbrojnych w siekiery i
w miecze, którym kazał poszerzyć i powiększyć ową
drogę, tak aby służyć mogła naszym ludziom. I tak
otworzona została droga poprzez olbrzymie góry.
Przechodząc zostawiali po sobie krzyże zrobione z żelaza
lub z drzewa, ustawione na podstawach, aby kierowali się
nimi nasi pielgrzymi.
I tak przyszliśmy do Nicei, stolicy całej Rumenii, dnia
czwartego pierwszej dekady maja 1097 roku.
4
Bardzo wielkie było w świecie chrześcijańskim znaczenie Nicei, w
której odbył się pierwszy sobór powszechny (325). Ruiny miejskich
murów z dwustu basztami z IV w. zachowały się. Z ruin kościołów wiele,
zwłaszcza po r. 1921, rozebrano.
Zanim przybył pan Bomund, taki panował u nas brak
chleba, że jeden bochenek kosztował dwadzieścia lub
trzydzieści denarów5. Ale kiedy już rozważny pan
Bomund przybył, sprowadził morzem obfitość żywności.
Nadeszła ona z dwóch stron jednocześnie i morzeni, i
lądem tak, że dostatek zapanował w wojsku
chrześcijańskim.
8. W dniu Wniebowstąpienia Pańskiego zaczęliśmy
atakować miasto ze wszystkich stron. Zaczęliśmy także
budować drewniane machiny i wieże, aby z nich burzyć
murowane baszty obronne.
Przez dwa dni atakowaliśmy miasto z taką odwagą i z
takim zapałem, że wdarliśmy się na mury. Turcy zaś,
którzy byli w mieście, wysłali wiadomość do tych, co
przybyli na pomoc oblężonym: „Zbliżcie się odważnie i
skutecznie. Wejdźcie przez bramę południową, gdyż z tej
strony nie znajdziecie przed sobą nikogo ani nikt was nie
zaatakuje".
W sobotę po Wniebowstąpieniu Pańskim brama ta
została obsadzona przez Rajmunda z hrabstwa św. Idziego
oraz przez biskupa podeńskiego Ademara. Hrabia, który
przybył z drugiej strony, pod opieką Nieba i potężny swą
ziemską siłą, na czele dzielnych wojsk zwrócił się przeciw
Turkom, którzy nas zaatakowali. Zbrojny wszędzie
znakiem krzyża 6 uderzył w nich ostro, pokonując ich tak,
5
Denar od czasów karolińskich był monetą srebrną ważącą około
dwóch i pół grama.
6
Aluzja do znaku krzyża, jakim opatrzył nie tylko zbroję, ałe i tarczę, i
hełm, a zapewne i czerpak konia.
że uciekli zostawiając wielu zabitych. Ale nowe siły
tureckie przyszły w pomoc owym pierwszym, pełne
radości i pewne zwycięstwa niosąc ze sobą sznury, by nas
związanych prowadzić do Korosanu. Przyszli weseli i
zaczęli schodzić z wolna ze szczytu gór. Gdy tylko stanęli
niżej, głowy ich spadły rękami naszych ścięte. Zawlekli
nasi owe głowy aż pod mury miasta, aby je tam rzucić dla
przerażenia Turków.
Następnie hrabia od św. Idziego i biskup podeński
naradzili się nad środkami, jak podkopać się pod jedną z
wież, stojącą naprzeciw ich namiotów. Wyznaczono ludzi
do tej roboty oraz dano im tarany i łuczników, aby ich
bronili. Podkopywali się pod fundamenty muru kładąc tam
materiały i drzewo, by je potem rozpalić. Z nadejściem
wieczoru wieża się zwaliła, ale zeszło to aż do nocy i z
powodu ciemności nie można było rozpocząć ataku. W
ciągu nocy Turcy pośpiesznie się zebrali i naprawili mury
tak skutecznie, że o świcie nikt już nie mógł uderzyć w tym
miejscu.
Oto przybył Robert hrabia Normandii i hrabia Stefan 7
i inni liczni i wreszcie Roger z Barnewilu 8. Bomund
rozpoczął oblężenie miasta w pierwszej linii, a za nim
Tankred, a potem książę Gotfryd, potem hrabia Flandrii, a
po nim Robert normandzki, hrabia od św. Idziego, a po
nich biskup podeń7
Stefan, hrabia Blois, mąż Adeli córki Wilhelma Zdobywcy. Przybył
późno do Konstantynopola wraz ze swym szwagrem Robertem z
Normandii. Znane są jego dwa listy wysłane do żony z Nicei i z
Antiochii.
8
Dziś Barneville-sur-Mer nad kanałem La Manche.
ski. Oblężenie wokół było takie, że nikt nie mógł wyjść z
miasta ani wejść i z tego powodu stanęli razem wszyscy
rycerze. I któż mógłby przewyższyć takie wojsko
Chrystusowe? Nikt, jak sądzę, ani przedtem nie widział,
ani nie może kiedykolwiek zobaczyć takiego
zgromadzenia rycerstwa.
Z jednej strony miasta rozciągało się potężne jezioro9 i
na nim Turcy zgromadzili swe barki i wypływali i wracali
z żywnością, drzewem i innymi zapasami. Nasi wodzowie
zatem wysiali posłów do Konstantynopola, aby prosili
cesarza o doprowadzenie łodzi aż do Sywtodu, gdzie
znajduje się port, i aby wysłał woły juczne, które by
przeszły wzgórza i lasy aż w pobliże jeziora. To zostało z
kolei wykonane, a cesarz wysłał równocześnie własne
oddziały turkmeńskie. W dniu, w którym nadeszły łodzie,
nie chciano natychmiast spuścić ich na wodę. Dopiero w
nocy zepchnęli je na wody jeziora dobrze uzbrojeni
Turkmeni. O świcie zobaczono owe statki, ustawione
szeregiem na jeziorze i kierujące się ku miastu. Turcy
widząc to byli zdumieni, nie wiedzieli bowiem, czy mają
przed sobą swoich ludzi, czy cesarskich. Kiedy poznali, że
mają do czynienia z żołnierzami cesarskimi, ogarnął ich
strach śmiertelny i zaczęli płakać i rozpaczać. Frankowie
zasię cieszyli się i chwalili Boga.
Turcy widząc następnie, że ze strony swoich na żadną
nie mogą liczyć pomoc, wysłali poselstwo do cesarza
oświadczając, że poddadzą miasto
9
Jezioro Askańskie położone na południe od Nicei.
dobrowolnie, jeżeli będzie im Wolno wyjść razem z ich
kobietami, dziećmi i ze wszystkimi ich ruchomościami.
Cesarz zaś z próżności i fałszu rozkazał, aby swobodnie i
bez lęku udali się do niego do Konstantynopola, i to z
całym zaufaniem. Co miało przemyślnie służyć, aby ich
mieć gotowymi do walki i przeszkód wobec Franków.
Całe oblężenie trwało siedem tygodni i trzy dni. Wielu
z naszych dostąpiło męczeństwa i pełni radości i pogody
oddali Bogu swe dusze. Między ubogimi wielu zmarło z
głodu w imię Chrystusa. Doszli tam do nieba, otrzymując
szatę męczeństwa, Wołając jednym głosem: „Pomścij
Panie naszą krew, jaka przelana została dla Ciebie, któryś
jest błogosławion i chwalony na wieki wieków. Amen".
OPOWIEŚĆ TRZECIA O MARSZU
KRZYŻOWCÓW PRZEZ AZJĘ MNIEJSZĄ
W CZERWCU I W LIPCU 1097 ROKU
9. Podział sił krzyżowców na dwie armie — Bitwa pod Dorylejami
— Bitność Turków.
9. Kiedy Nicea poddała się, a Turcy przenieśli się do
Konstantynopola, cesarz był ogromnie zadowolony, że
takie miasto stołeczne poddano jego władzy i nakazał, aby
biednym w jego państwie rozdać jak największe jałmużny.
Następnie pierwszego dnia po naszym wyjściu z
Nicei, doszliśmy do pewnego mostu, gdzie zatrzymaliśmy
się przez dwa dni. Trzeciego dnia, zanim świt zajaśniał,
podnieśli się nasi i jeszcze wśród nocy ruszyli, nie
trzymając się jednej drogi, lecz podzielili się na dwa
oddziały, zachowując odległość od siebie dwóch dni
marszu.
Pierwszy oddział prowadził Bomund i Robert z
Normandii oraz rozważny Tankred i inni. W drugim
oddziale znajdował się Rajmund z hrabstwa św. Idziego,
książę Gotfryd, Ademar biskup podeński, Hugo Wielki i
Robert hrabia Flandrii.
Trzeciego dnia uderzyli Turcy gwałtownie na wojsko
Bomunda i tych, którzy z nim byli. Ustawicznie zaczepiali
żołnierzy, rzucali przezwiska i wrzeszczeli jakieś diabelskie
słowa, nic wiadomo co znaczące w ich języku 1. Jako
mądry dowódca, nakazał Bomund, widząc owe niezliczone
szeregi tureckie wołające demoniczne przekleństwa, aby
rycerze zsiedli z koni i ustawili warowny obóz. Zanim
został on ustawiony, Bomund rzekł do wojska: „Wodzowie
i dzielni żołnierze Chrystusa! Oto czeka nas bitwa trudna
zewsząd. Niechże to cale rycerstwo ruszy dzielnie
przeciwko wrogom, a piechota niechże ustawi mądrze i
szybko obóz" 2.
Kiedy już wszystko zostało dokonane, Turcy otoczyli nas
ze wszystkich stron 3 szarpiąc nas, strzelając do nas z kusz,
rzucając włóczniami z zadziwiającej doprawdy odległości.
My jednak, chociaż wydawało się, że nie jesteśmy w stanie
opierać się im, ani wytrzymać zalewu tak wielkiej ilości
nieprzyjaciół, przeciwstawialiśmy się ożywieni jednym
duchem. Nasze kobiety były nam w owych dniach wielką
pomocą przynosząc wodę do picia walczącym i umacniając
w obronie walczących4.
1
Zapewne był to tradycyjny okrzyk „Allah Akbar" (Bóg jest wielki).
Z powyższego opisu założenia obozu dowiadujemy się, jaka rola
przypadała pieszym żołnierzom.
3
Pole bitwy nazywało się Dorylajon w okolicy miejscowości zwanej
obecnie Eskisehir.
4
Okazuje się, że posuwającym się wojskom towarzyszyły gromadnie
kobiety przygotowujące jedzenie.
2
Mądry Bomund nie omieszkał wysłać do innych
rycerzy (tj. do hrabiego z krainy św. Idziego, do księcia
Gotfryda, do Hugona Wielkiego i do biskupa podeńskiego
i do wielu innych żołnierzy Chrystusowych), aby spiesznie
ku bitwie nadciągnęli z pomocą. Doniósł co następuje:
„Jeżeli chcecie wziąć udział w walce, przybądźcie rychło".
Zasię książę Gotfryd, znany ze swej śmiałości i odwagi,
potem Hugo Wielki, razem ze swymi zastępami przybyli
natychmiast, a po nich Rajmund z hrabstwa św. Idziego
wraz z dużym wojskiem.
Dziwili się nasi, skąd może się wziąć podobna ilość
Turków, Saracenów i innych ludów, niemożliwa do
obliczenia, bo wszystkie góry, pagórki, doliny, wszystkie
doliny zewnątrz i wewnątrz były pokryte tym wyklętym
nasieniem. Zwołano poufne zebranie, na którym po
modlitwie i naradzie uchwalono: „Na wszelki sposób
bądźcie ufni w wiarę Chrystusa i zwycięstwo Świętego
Krzyża, gdyż dzisiaj, jeśli tylko podobać się będzie Bogu,
wszyscy staniecie się zwycięzcami".
Na polu bitwy wojskiem naszym dowodzili: na lewym
skrzydle mądry Bomund, Robert z Normandii, rozważny
Tankred, Robert Anseński, Ryszard z Pryncypatu. Biskup
podeński przybył przez góry z innej strony, by zaskoczyć
niewiernych Turków. Na prawym skrzydle znajdował się
książę Gotfryd, obok dzielny rycerz hrabia Flandrii i Wielki Hugo i wielu innych, których imion nie pomnę.
Natychmiast po zbliżeniu się naszego rycerstwa Turcy,
Arabowie, Saraceni i Angulanie i inne narody
barbarzyńskie uciekły poprzez górskie wą-
wozy i przez równiny. Wielu było Turków, Persów,
Paulicjanów, Saracenów, Angulanów5 i innych jeszcze
pogan, których liczba wynosiła trzysta i sześćdziesiąt
tysięcy, oprócz Arabów, bo tych liczba znana jest tylko
Bogu samemu. Uciekli szybko do swoich obozów, ale tam
nie przebywali długo. Uciekali dalej, a my ścigaliśmy ich
przez cały dzień i zebraliśmy wielkie łupy w złocie i w srebrze, konie, osły, wielbłądy, owce i woły i wiele, wiele
innych, których trudno pamiętać. Gdyby Pan nie był z
nami w czasie tej bitwy i gdyby nam nie zesłał drugiej
części naszych wojsk, żaden z naszych nie ocalałby, gdyż
od godziny trzeciej aż do godziny dziewiątej trwała bitwa
nieprzerwanie. Ale Bóg wszechmogący, litościwy i
miłosierny, nie pozwolił swym żołnierzom zginąć ani
popaść W ręce nieprzyjaciół i przysłał nam pomoc w samą
porę. Dwóch naszych rycerzy zginęło na polu chwały, a
mianowicie Gotfryd z Góry Skabijskiej i Wilhelm syn
hrabiego a brat Tankreda. Zginęli i inni rycerze konni, a
także i piesi żołnierze, ale ich imion nie znam.
Któż potrafi, kto będzie tak uczony, aby opisać
przemyślność, bitność i dotychczasowe powodzenie
Turków? Uważali, że porażą naród Franków za pomocą
swych strzał, tak jak przedtem porazili Arabów,
Saracenów, Ormian, Syryjczyków, Greków.
5
Angulanami nazywa autor sektę manichejską Paulicjanów lub
Publikanów, zbliżoną do chrześcijaństwa, a prześladowaną przez cesarzy
bizantyńskich. Emigrowali oni na wschód do krajów muzułmańskich.
Ale jeśli spodoba się to Bogu, nigdy nie dorównają
naszym 6. A prawdę mówią o plemieniu Franków 7, że
pochodzi z tego samego rodu, co oni i nikt nie ma prawa
być rycerzem, tylko Frankowie i oni.
Powiem prawdę i nikt nie będzie mógł jej zaprzeczyć:
na pewno, gdyby Turcy wierze Chrystusa i samemu
Chrześcijaństwu byli wierni i gdyby jednego Boga pod
trzema postaciami wyznawali i gdyby wierzyli w Syna
Bożego zrodzonego z Dziewicy, który zmarł i
zmartwychwstał i wzięty został do niebios na oczach
swych uczniów, by stamtąd zesłać łaski Ducha Św., gdyby
wierzyli i w Boże królestwo na ziemi i w niebie, gdyby w
to wszystko uwierzyli szczerze, nie byłoby nikogo, kto by
mógł im dorównać w potędze, odwadze, znajomości spraw
wojennych. A tak za łaską Bożą zostali przez naszych
zwyciężeni.
Bitwę stoczono pierwszego lipca.
6
Użycie liczby mnogiej czasu przyszłego (nunquam valebunt — nigdy
nie dorównają) świadczy, że autor pisał ten ustęp w czasie trwania wyprawy.
7
Aluzja do legendy średniowiecznej wywodzącej Franków i Turków od
legendarnych Trojan.
OPOWIEŚĆ CZWARTA O MARSZU
KRZYŻOWCÓW NA ANTIOCHIĘ OD
LIPCA DO 20 PAŹDZIERNIKA 1097 ROKU
10. Ucieczka Solimana. 11. Ciężki marsz krzyżowców w poprzek
Anatolii — Oddzielenie się Tankreda i Baldwina — Spory w Tarsie
— Przejście przez góry do Maraszu — Dojście do Antiochii.
10. Kiedy Turcy, nieprzyjaciele Boga i świętego
Chrześcijaństwa, zostali całkowicie zwyciężeni i uciekali
przez cztery dni i cztery noce, ich książę Soliman syn
Solimana Starszego uchodząc z Nicei spotkał dziesięć
tysięcy Arabów, którzy mu powiedzieli: — „O
nieszczęsny, najbardziej nieszczęsny ze wszystkich,
dlaczegoś uciekł przerażony?" — Tym odpowiedział
Soliman 1 z oczami pełnymi łez: — „Kiedy już sądziłem,
że mam wszystkich Franków schwytanych i zabranych w
niewolę i spętanych, i kiedy chciałem ich już po kolei
wiązać, wtedy nagle spojrzawszy wstecz zobaczyłem
niezliczone ich szeregi tak, że gdyby ktokolwiek z was tam
był sądziłby, że wszystkie góry i pagórki, i doliny, i równiny zapełnione są ich tłumem. My zatem spostrzegłszy to,
szybko uciekliśmy naszą drogą, pełni
1
Soliman II, sułtan tureckich Seldżuków, dowódca w przegranej
bitwie pod Dorylejami.
straszliwego lęku, aby tylko nie wpaść w ich ręce. Wierz
proszę mym słowom, a przekonasz się o tym, gdyż jeżeli
będą wiedzieć o Waszej obecności, żaden z was nie
wyjdzie żywy". I na te słowa obrócił się, udając się do
Rumenii.
My zaś nie przestaliśmy ścigać owych Turków, którzy
dzień w dzień uciekali przed nami. Jeżeli zaś przyszli do
jakiejś twierdzy lub miasta, kłamali przed mieszkańcami
owych stron i oszukiwali ich mówiąc: — „Zwyciężyliśmy
wszystkich chrześcijan, a zwycięstwo nasze jest tak duże,
że żaden z nich nie podniesie się przeciw nam. A zatem
wpuśćcie nas do waszego miasta".
Gdy jednak weszli, zaczęli rabować kościoły i domy i
wszystko inne i zabierali konie, osły, muły, złoto i srebro i
cokolwiek znaleźli. Zabierali ze sobą także synów
chrześcijan, podpalali lub niszczyli wszelkie urządzenia,
stale uciekając w lęku przed nami. My zaś ścigaliśmy ich
przez pustynię i przez krainę pozbawioną wody i
niezamieszkałą, skąd ledwo wyszliśmy żywi. Głód i
pragnienie dręczyły nas ustawicznie, nie mieliśmy prawie
nic do jedzenia, z wyjątkiem roślin, jakie zrywaliśmy i
tarli w rękach2; i tak nędznie żyliśmy. Zdechła wtedy
znaczna część naszych koni tak, że wielu z rycerzy szło
pieszo. W zastępstwie koni dla niesienia naszych rzeczy
użyto wołów, a w ostateczności i kóz, i baranów, i psów
nawet używano do dźwigania.
2
Prawdopodobnie były to kaktusy, aloesy i inne kolczaste rośliny
rosnące na płaskowyżach Anatolu.
Wreszcie doszliśmy do lepszej krainy, bogatej w
żywność i obfitującej we wszelkie dobra. Zbliżyliśmy się
do miasta Ikonu 3, którego mieszkańcy ostrzegli nas i
zalecili Wziąć ze sobą duży zapas wody, gdyż już po
jednym dniu będzie wielki brak wody. Tak uczyniliśmy,
aż doszliśmy do pewnej rzeki, gdzie obozowaliśmy dwa
dni. Nasi wysłannicy zaś ruszyli naprzód, aż doszli do
Heraklei4, gdzie znajdowało się wiele tureckiego wojska,
czekającego by zwyciężyć żołnierzy Chrystusowych.
Nasze wojsko Wszechpotężnego Boga, spotkawszy owych
Turków, zaatakowało ich śmiele. Zyskali tego dnia
przewagę nad wrogami tak, że owi ratowali się ucieczką
szybką niczym strzała nagle wyrzucona z luku przez
cięciwę. My zaś weszliśmy do miasta, gdzie
przebywaliśmy przez cztery dni.
Tam Tankred, syn hrabiego, oraz hrabia Baldwin brat
księcia Gotfryda oddzielili się od reszty i poszli doliną
Botrentotu 5. Następnie Tankred oddzielił się i przybył do
Tarsu 6 razem ze swym wojskiem. Zatem Turcy opuścili
miasto i, obszedłszy je, połączonymi siłami gotowali się
do bitwy przeciw chrześcijanom. Nasi jednak ruszyli
naprzód do walki, a nieprzyjaciele uciekli szybko do
wspomnia3
Ikon, Ikonion, Iconium, obecnie Konya, miejscowość w środku
Wyżyny Anatolijskiej (1187 m n.p.m.).
4
Herakleja, obecnie Eregli, nad rzeką Taurus. Tu wojska krzyżowców
rozdzieliły się.
5
Obaj maszerowali wprost na południe przekraczając Taurus.
6
Tars, miasto armeńskie na południu ówczesnej Cylicji, kraju, skąd
krzyżowcy rozpoczęli marsz na Antiochię. Tars był zamieszkały przez
Armeńczyków, czyli Ormian, oraz przez Greków.
nego miasta. Tankred zaś, ten rycerz Chrystusowy, ścigał
ich i nie oparł się aż u bram miasta.
Z innej zasię strony przybył hrabia Baldwin wraz ze
swym wojskiem, zaklinając Tankreda na przyjaźń, by
wziął udział w zajęciu miasta. Na to odpowiedział mu
Tankred: „Odmawiani wszelkiego współdziałania z tobą".
W nocy wszyscy Turcy przerażeni uciekli. Wtedy
mieszkańcy miasta jeszcze w nocy wyszli wołając
donośnie: „Przybądźcie, niezwyciężeni Frankowie,
przybądźcie, gdyż Turcy strachem zdjęci wszyscy razem
uszli".
Gdy dzień nastał, przybyli starsi miasta dobrowolnie
poddając je i mówiąc tym, co spierali się co do tego faktu:
„Pozwólcie — panowie, pozwólcie, bo chcemy widzieć
jako rządców i panów tych, co tak dzielnie walczą przeciw
Turkom". Ale Baldwin znakomity dowódca namyślał się i
naradzał się z Tankredem mówiąc: — „Wejdźmy razem i
złupmy to miasto; ten, co więcej zdobyć potrafi, będzie
miał i więcej, a co weźmie, będzie jego". Na to dzielny
Tankred odrzekł: — „Daleko ode mnie takie sprawy. Ja
nie chcę łupić chrześcijan. Mieszkańcy tego miasta mnie
się poddali i mnie chcą mieć swym panem".
I w końcu dzielny Tankred nie chciał walczyć dłużej
razem z hrabią Baldwinem, dowodzącym silną armią 7.
Chcąc nie chcąc opuścił miasto i cofnął się dzielnie ze
swym wojskiem zostawiając
7
Według współczesnych źródeł Baldwin miał pięciuset konnych i dwa
tysiące pieszych, Tankred — stu konnych i dwustu pieszych żołnierzy.
dwa świetne miasta Adanę i Manustrę i wiele zamków 8.
11. Tymczasem całe wojsko oraz Rajmund, hrabia z
krainy św. Idziego, książę Gotfryd i wielu innych wkroczyli
do Armenii, łaknąc i pożądając krwi Turków.
W końcu przybyli do grodu tak mocnego, że nic nie
mogli mu zrobić. Był tam pewien mąż imieniem Symeon,
urodzony w tymże kraju i żądający, by owa ziemia była mu
nadana, aby bronić jej przed Turkami. Dali mu więc owe
dobra i zamieszkał tam ze swymi rodakami.
My zasię opuściliśmy owe okolice i szczęśliwie
doszliśmy aż do Cezarei w Kapadocji. Wyszedłszy z
Kapadocji przybyliśmy do miasta świętego i bogatego, które
na krótko przed nami oblegali Turcy przez trzy tygodnie, ale
nie zdobyli go. Gdy przyszliśmy, oddało się w nasze ręce z
wielką radością. Pewien rycerz imieniem Piotr z Alp10
zażądał, aby bronić miasta w imię Boże i w imię Świętego
Grobu, rycerzy i cesarza. Zgodzono się z nim z całą
łaskawością. Następnej nocy dowiedział się Bomund, że
Turcy, którzy oblegali owo miasto, stale nas wyprzedzają w
marszu. A chociaż ruszył ze swymi rycerzami, by ich pobić,
nigdzie nie mógł napotkać przeciwników.
8
9
Były to miasta leżące w najbardziej urodzajnej części Cylicji.
Cezarea, obecnie Kayserii, potożone na wyżynie w środkowej
Anatolii.
10
Pozostawał na służbie Aleksego II Kommena.
Doszliśmy w końcu do miasta nazywającego się
Kokson 11, gdzie znajdowała się obfitość wszelkich
zapasów niezbędnych dla nas. Chrześcijanie, mieszkańcy
tego miasta poddali się nam natychmiast, a my
przebywaliśmy tam przez trzy dni w doskonałych
warunkach, aż nasi całkowicie wrócili do sił. Rajmund z
hrabstwa świętego Idziego słysząc, że Turcy, którzy
strzegli Antiochii, ustąpili stamtąd, po naradzie ze swymi
dowódcami, postanowił wysłać oddział rycerzy, aby
miasto zręcznie zajęli. Wybrał w tym celu wicehrabiego
Piotra z Kastelionu, Wilhelma z Monte Pislerio, Piotra z
Roasy, Rajmunda z Puli oraz pięciuset konnych rycerzy.
Przybyli oni do doliny opodal Antiochii koło grodu
Publikanów i tam dowiedzieli się, że Turcy zajmują
miasto i przygotowują się do jego obrony z całą siłą. Piotr
z Roasy oddzielił się wtedy od innych i najbliższej nocy
poszedł pod Antiochię 12, wszedł w dolinę Rugii13 a
spotkawszy Turków i Saracenów, walczył z nimi a
zabiwszy ich znaczną liczbę, cofnął się szybko.
Armeńczycy, mieszkańcy tego kraju widząc, że Rajmund
zwyciężył w dzielnym boju pogan, poddali się; on zaś
zajął miasto Rusę i kilka zamków.
11
Bliżej nieznana miejscowość wśród gór Taurusu.
Antiochia, obecnie Latakija, blisko granicy Syrii z Turcją, była w
starożytności kwitnącą stolicą Syrii. Miasto liczyło do pięciuset tysięcy
mieszkańców. Z Antiochii pochodził św. Jan Chryzostom. Muzułmanie
zdobyli Antiochię w r. 635, powtórnie w r. 1268. Miasto było parokrotnie
zniszczone trzęsieniami ziemi.
13
Równina na wschód od Antiochii w pobliżu miasta Aleppo.
12
My zaś, którzy zostaliśmy w Koksonie, wyszliśmy
stamtąd i doszliśmy do jakichś gór tak wysokich i
stromych, że żaden z naszych ścieżką prowadzącą po
zboczu nie śmiał wyprzedzić poprzednika. Konie spadały
w przepaście, a objuczone zwierzęta spychały się
wzajemnie. Żołnierze zewsząd patrzyli na to z rozpaczą
załamując ręce z żalu i bólu i pytali się, co będzie z nimi i
z ich bronią. Sprzedawali swe tarcze i pancerze i hełmy z
przyłbicami za jedyne trzy lub cztery denary, czy za byle
co. Który zaś sprzedać nie mógł, rzucał owe zbroje i szedł
dalej.
Zszedłszy z tych przeklętych gór, doszliśmy do miasta
zwanego Maraszem14. Mieszkańcy wyszli na spotkanie nas
weseli i znosili dla nas obfitość żywności. Otrzymaliśmy
zapasów do zbytku czekając na przybycie pana Bomunda.
Potem nasi rycerze doszli do doliny, gdzie leży królewskie
miasto Antiochia, całej Syrii stolica, jaką Pan nasz, Jezus
Chrystus, nadał świętemu Piotrowi, księciu apostołów, aby
nawrócił miasto na świętą wiarę. Niechże żyje i króluje w
imię Boga Ojca w jedności z Duchem Świętym na wieki
wieków. Amen.
14
Marasz (obecnie w płd. Turcji) został zajęty 13 października.
OPOWIEŚĆ PIĄTA OD POCZĄTKU
OBLĘŻENIA ANTIOCHII W DNIU 20
PAŹDZIERNIKA DO MIESIĄCA GRUDNIA
1097 ROKU
12. Początek
oblężenia — Niedostatek w obozie krzyżowców.
13. Wyprawa po żywność.
12. Gdy tylko zbliżyliśmy się do mostu Faryjskiego 1,
nasi gońcy, którzy wyprzedzali nas zawsze, napotkali
niezliczoną ilość Turków, idących na pomoc Antiochii.
Uderzyliśmy na nich z pełnym sercem i duchem i
zwyciężyliśmy Turków. Przerażeni barbarzyńcy ratowali
się ucieczką, a wielu z nich zginęło w walce. Nasi zaś
dzięki łasce Boskiej zdobyli mnóstwo łupów, koni,
wielbłądów, mułów, osłów, objuczonych zbożem i winem.
Wreszcie doszli nasi do rzeki i rozłożyli swój obóz na
brzegu. Niezwłocznie przemyślny Bo-mund wraz z
czterema tysiącami rycerzy podszedł pod bramę miasta, by
tam czuwać, aby nikt tajemnie nie wszedł i nie wyszedł
stamtąd w ciągu nocy. Z nastaniem dnia podszedł do samej
Antiochii w południe czwartej niedzieli, tj. 12 dnia
1
Most ten prowadził przez Oront drogą w stronę Aleppo.
przed początkiem listopada, i w ten sposób obeszliśmy
doskonale troje bram miasta. Z czwartej strony nie było
miejsca, by prowadzić oblężenie; tam oddzielała nas
wysoka góra, nie dopuszczająca przejścia 2. Tak zasię bali
się nasi wrogowie Turcy, jacy zamknięci przebywali w
mieście, że żaden z nich nie śmiał przez piętnaście dni
zaczepić kogoś z naszych.
Ormianie i Syryjczycy3, jacy byli w mieście, uciekli
stamtąd i przebywali wraz z nami, ale żony ich zostały w
domu. Ciągle dopytywali się naszych o przebieg spraw, a
wiadomości od nas donosili zamkniętym w mieście.
Wskutek tego Turcy byli powiadomieni, co u nas się
działo i z wolna zaczęli wychodzić z miasta i trapić
naszych krzyżowców. A działo się nie tylko z jednej
strony miasta, lecz wszędzie, i od strony gór, i od strony
morza, gdzie tylko nasi znajdowali się.
Niedaleko leżał gród Haregu 4, gdzie zamknęły się
liczne i bardzo mocne siły tureckie stale naszych ludzi
niepokojące. Gdy o tym dowiedziała się nasza starszyzna,
bolejąc nad tym wysłali znaczny
2
Mury opasujące Antiochię rozszerzone i wzmocnione były przez
Justyniana w r. 540. Od południa objęły zbocza góry Silpius.
3
Antiochia była głównie zamieszkała przez Syryjczyków wysoce
cywilizowanych, o tradycjach przynależności do imperium rzymskiego.
Na krótko przed wyprawą krzyżową Armeńczyk Filaret Brahamios
utworzył z miasta księstwo, rychło podbite przez Turków (1084).
4
Aregh lub Hareg znajdował się o dziesięć kilometrów od
Antiochii.
oddział rycerzy, aby rozpoznali miejsce, gdzie przebywali
Turcy. Dowiedziawszy się miejsca ich schronienia, nasi
rycerze szukając ich starli się z nimi. Potem cofali się
stopniowo aż do miejsca, gdzie wiedzieli, że znajduje się
Bomund ze swym wojskiem. Dwóch z nich zginęło w
owej potyczce. Na wiadomość o tym Bomund ruszył wraz
ze swymi niczym potężny atleta Chrystusowy, a
barbarzyńcy uderzyli na nich, tym bardziej że naszych
było niewielu. Wtedy rozpoczęła się bitwa. Wielu z wrogów zginęło, a inni zostali pochwyceni i zaprowadzeni
przed bramę miasta, gdzie ich ścięto, aby oblężonych
porazić tym większym bólem.
Niektórzy Turcy znowu wyszli z miasta wyprawiając
się przez jedną z bram i strzelając do naszych z łuków tak,
że ich strzały padały na obóz pana Bomunda. Pewna
kobieta została zabita strzałą z łuku.
Zebrali się nasi wodzowie na naradę i postanowili:
„Zajmujemy zbrojne stanowisko na szczycie góry
Maregardu, aby być bezpieczni i abyśmy mogli opierać się
skutecznie napadom Turków". Zbudowali zatem
Warownię i uzbroili ją i wszyscy nasi dowódcy kolejno jej
pilnowali.
13. Niemniej przed Bożym Narodzeniem zboża i w
ogóle żywności brakło. Nie mogliśmy opuszczać obozu, a
w posiadłościach chrześcijan nie można było już niczego
znaleźć do jedzenia. A nikt nic śmiał zapuszczać się na
ziemię Saracenów 5, chyba
5
Ziemią Saracenów nazywa autor terytorium na południe od
Antiochii zamieszkałe przez ludność muzułmańską.
tylko duże oddziały. W końcu nasi wodzowie zwołali
naradę i postanowili, co dalej czynić z tak licznymi
tłumami wojska i pielgrzymów: jedna część tak szybko
jak tylko możliwe niech uda się i gromadzi zapasy i
strzeże ich dla wojska, druga zaś część niech zostanie w
obozie i pilnuje go. Następnie Bomund oświadczył:
„Czcigodni panowie i rycerze, jeżeli zgodzicie się i to
wyda się wam słusznym, to ja ruszę z hrabią Flandrii".
I tak po uroczystym święceniu Bożego Narodzenia,
czyli w poniedziałek najbliższy, wyszli w więcej niż
dwadzieścia tysięcy koni i pieszych 6, wkraczając w
krainy Saracenów. Tam zebrani byli liczni Turcy,
Arabowie, Saraceni z Jerozolimy, Damaszku, Aleppo i z
innych okolic, którzy przybyli na odsiecz Antiochii. Gdy
dowiedzieli się, że armia chrześcijan wkroczyła na ich
ziemie, postanowili podjąć walkę z tym chrześcijańskim
wojskiem; świtem ustawili się naprzeciw naszych tworząc
dwa oddziały: jeden na wprost, drugi z tyłu chcąc zewsząd
nas otoczyć. Jednak wielmożny hrabia Flandrii zbrojny
swą wiarą i znakiem krzyża, jaki zawsze ufnie nosił,
uderzył w nich równocześnie z Bomundem. Za jednym
atakiem nasi pokonali wrogów, którzy natychmiast zawrócili rzucając się do ucieczki i zostawiając wielu zabitych.
Nasi chwytali ich konie i inne łupy. Ci, co zdołali ujść
śmierci, uciekali dalej i nieprzy6
W całej armii oblężniczej nic było więcej jak siedemset koni, co
podają inne źródła współczesne. Piechota wraz z pielgrzymami liczyła
około piętnastu tysięcy ludzi.
tomni wpadali na drogę zguby. My zaś wracaliśmy
radośnie i chwaliliśmy i wielbiliśmy Boga jedynego w
Trójcy Św., który żyje i króluje na wieki wieków.
Amen.
OPOWIEŚĆ SZÓSTA O OBLĘŻENIU
ANTIOCH1I OD GRUDNIA 1097 ROKU DO
LUTEGO 1098 ROKU
14. Ataki i wypady Turków — Dalsze wyprawy po żywność — Handel
i spekulacje. 15. Ucieczka Wilhelma Cieśli i Piotra Eremity —
Pochwycenie zbiegów i sąd. 16. Odjazd Tetygusa. 17. Odsiecz Turków
dla Antiochii — Rady Bomunda — Atak chorążego Roberta —
Klęska nieprzyjaciela.
14. Turcy, wrogowie Boga i świętego chrześcijaństwa,
którzy stanowili załogę Antiochii, dowiedziawszy się, że
Bomund i hrabia Flandrii nie biorą udziału w oblężeniu
miasta, dokonali wypadu. Rozpoczęli śmiałą walkę z
naszymi wojskami, tam gdzie pierścień oblegających był
najsłabszy. Widząc, że najdzielniejsi rycerze są daleko,
pewnej środy uderzyli chcąc nas zniszczyć.
Ci obrzydli barbarzyńcy napadli nas w nocy, rzucając
się na nas gwałtownie i zabijając wielu z naszych rycerzy i
pieszych. W tym tragicznym starciu biskup stracił swego
chorążego, który trzymał jego chorągiew i dowodził jej
oddziałem. I gdyby nie było między nami a nimi rzeki,
wdarliby się do naszego obozu głębiej i zadaliby jeszcze
większą klęskę naszym wojskom.
Rozważny Bomund wracał z ziem Saracenów wraz z
wojskiem, by zjawić się pod wzgórzem obozowym
Tankreda. Był zajęty zwożeniem wartościowych zapasów,
bo już cała kraina dalsza wokół obozu Tankreda była
spustoszona. Niektóre zapasy udało się znaleźć, innych
brakło, a wtedy Bomund napomniał swych ludzi mówiąc:
„O mężowie nieszczęśni i biedni. Najgorsi z chrześcijan.
Czemuż tak szybko chcecie wracać. Czekajcie, czekajcie,
nim się wszyscy razem połączymy, a nie uchodźcie
niczym owce bez pasterza. Jeżeli bowiem wrogowie nasi
spotkają was błąkających się, wybiją was, gdyż dzień i
noc czuwają, by zwyciężyć was bez wodza, podzielonych
lub pojedynczych, i czyhają, by zapędzić was w niewolę".
I gdy skończył swe przemówienie, wrócił do swego
obozowiska wraz z bliskimi sobie, również nie
obciążonymi zdobyczą.
Armeńczycy i Syryjczycy widząc, że nasi wracają z
pustymi rękami zgodzili się, by przejść przez góry na
drugą stronę i tam zręcznie poszukać i zakupić żywność i
zapasy zboża, które by przywieźli do obozu, gdzie wielki
głód panował. Jeden ładunek osła liczyli na osiem
czerwonych dukatów, co równało się stu dwudziestu
groszom w denarach. I wtedy to zmarło wielu z naszych,
nie mających środków, by tak drogo żywność kupować.
15. Tymczasem Wilhelm Cieśla i Piotr Pustelnik1 z
powodu klęski i nieszczęść potajemnie uszli. Tankred
ścigał ich i ujął i zawrócił zawstydzonych. Zaprzysięgli
mu, że z powrotem wrócą
1
Piotr Eremita lub Pustelnik, zapewne zakonnik, odgrywał w tym
czasie już rolę drugorzędną w wyprawie.
do obozu i że przeproszą wodzów. Przez całą noc Wilhelm
przebywał w namiocie Bomunda rzucając się dziko.
Nazajutrz w południe stawił się zaczerwieniony przed
Bomunda, który rzekł do niego: „Nieszczęsny! Wstydzie
całego
plemienia
Franków!
Zbrodniarzu
Galii!
Najwstrętniejszy na ziemi. Cze-mużeś tak haniebnie
uciekał? Może umyśliłeś zdradzić naszych rycerzy i
wojsko Chrystusowe, jak to uczyniłeś już raz w
Hiszpanii?" Wilhelm zaś milczał i żadne słowo nie padło z
jego ust. Ludzie z plemienia frankońskiego wiernie
zgromadzili się przy panu Bomundzie, aby nie doznał
więcej przykrości. A zatem ów ze spokojną twarzą
odpowiedział: „To z miłości dla was, Panie, przyrzekam i
całym sercem i myślą zaprzysięgam, że nigdy nie opuszczę
drogi do Jerozolimy czy za dobrych, czy za złych losów, a
Tankred ani sam, ani przez innych nie będzie mógł mi nic
nakazać". Słysząc te słowa zgodzili się na to i Bomund
puścił go. Wkrótce jednak Cieśla, wysoce zawstydzony,
uciekł po kryjomu 2.
Takie były biedy i nędze, jakie Bóg spuścił na nas za
nasze grzechy. W całym obozie nie można się było
bowiem doliczyć ani tysiąca konnych, którzy by mieli
konie w dobrym stanie.
16. Wtedy wrogi nam Tetygus 3 dowiedziawszy się,
że wojsko Turków idzie ku nam, przerażony
2
Był to jeden z niewielu wypadków zdrady wśród krzyżowców.
Wilhelm Cieśla udał się na wschód do wojsk muzułmańskich emira Korbagi.
3
Tetygus (Tatikios) był reprezentantem bizantyńskiego ce-sarza
Aleksego I.
i sądząc, że wszyscy zginiemy lub wpadniemy w ręce
wroga, fałszując wiadomości oświadczył: „Panowie i zacni
mężowie, oto w jakie trudności popadliśmy. Nie widzimy
możności, by pomóc. Pozwólcie mi zatem wrócić do mej
ojczyzny Rumenii4 i nie wątpcie, że zarządzę, aby
przybyły tutaj przez morze liczne okręty ładowane
zbożem, winem, owsem, mięsem, mąką, serem i wszelkimi
zapasami, jakie są nam konieczne. Poślę wam także konie
na handel, a zapasy drogami pod rządem cesarza na pewno
tu przybędą. To wszystko wam solennie przysięgam.
Także moich domowników i namiot mój zostawiam w
obozie, gdzie — wierzcie mi — powrócę jak
najspieszniej". Tak zakończył swą mowę i ten nasz wróg
oddalił się z obozu, zostawiając wszystko, co było jego
własnością. A była niestety bieda, bo Turcy nacierali na
nas zewsząd, i to tak, że nikt nie śmiał wyjść za namioty
obozowe. Oni nas gnębili z jednej strony, a z drugiej głód
nam doskwierał i jakiejkolwiek pomocy brakło.
Najbiedniejsi i najsłabsi uciekali na Cypr, do Rumenii i w
góry. Do morza jednak lękaliśmy się iść, bojąc się
okrutnych Turków. I tak żadna droga nie stała przed nami
otworem.
17. Pan Bomund widząc, że niezliczone zastępy
tureckie zbliżają się ku nam, spotkał się z innymi
dowódcami i po prostu im oświadczył: — „Panowie i wy,
zacni rycerze, co zamyślacie uczynić? Nie jesteśmy na
tyle liczni, abyśmy mogli walczyć
4
Nazwę Rumenii autor rozciągał błędnie na całe państwo
bizantyńskie (ob. str. 22).
na dwie strony. Czy wiecie jednak, co należy zrobić?
Podzielmy się na dwie części; niech piesi pilnują
namiotów w obozie i ci dostatecznie wstrzymają napady
oblężonych. Rycerze zaś niech ruszą z nami naprzeciw
nieprzyjaciołom, tuż obok nas w grodzie Haregu i obok
mostu faryjskiego".
Gdy nadszedł wieczór, mądry Bomund wyszedł z
obozu wraz z konnymi i noc spędził między jeziorem a
rzeką. O świcie wysłał gońców, aby rozpoznali liczbę
tureckich oddziałów i zobaczyli, jakie są i co robią. Poszli
zatem i zaczęli się zręcznie dowiadywać, gdzie są tureckie
zastępy. Zobaczyli niezliczonych Turków, którzy
nadchodzili w dwóch oddziałach od strony rzeki. Nagle
odwaga opuściła wywiadowców i w rezultacie uciekli
wrzeszcząc: „Nadchodzą! Nadchodzą! Gotujcie się
wszyscy, bo już są blisko!" A pan Bomund wołał do
wszystkich: „Przywódcy i dzielni żołnierze, gotujcie się do
zwycięskiej bitwy". Odkrzykiwali mu tamci: „Tyś jest
mądry i bystry, tyś wielki i świetny, silny i zwycięski, ty
wodzem na wojnie i znawcą walki, czyń jak chcesz, i
wszystko, co uważasz za dobre dla nas i dla ciebie, niechże
będzie jak rozkażesz".
Zatem Bomund zarządził, aby każdy z przywódców
rozstawił w porządku swe szyki. Zrobiono tak i powstało
sześć oddziałów. Pięć z nich złączyło się, aby atakować
wroga. Bomund z wolna przybliżał się z oddziałem pod
swoim dowództwem. Nasi z zapałem uderzyli na wroga,
jeden oddział po drugim atakował, okrzyki bojowe szły aż
w niebo, wszyscy walczyli z wiarą, a deszcz strzał
przecinał powietrze.
Potem przybyła największa ich potęga, jaka na tyłach
stała w gotowości, i nasi zostali zaatakowani z taką siłą, że
mało co a zaczęliby się cofać. Gdy to spostrzegł dzielny
Bomund, jęknął i zawołał chorążego swej drużyny, czyli
Roberta syna Gerarda, i rozkazał: „Ruszaj tak szybko, jak
tylko możesz, jako dzielny mąż. Bądź odważny z myślą o
sprawie Bożej i Świętego Grobu i pamiętaj, że ta wojna
toczy się nie o ziemskie sprawy, lecz duchowe. Bądź
zatem najsilniejszym wojownikiem Chrystusa! Idź w
pokoju! Pan będzie wszędzie z tobą!" A opatrzony
zewsząd znakiem krzyża—jak lew, co cierpiał głód przez
trzy czy cztery dni wychodzi rozwścieczony ze swego
schronu i czując krew zwierzęcą, rzuca się w środek
trzody rozpędzając uciekające owce — tak on wpadł w
środek Turków. I tak gwałtownie się rozpędził, że szarfy
jego chorągwi niczym płomienie unosiły się nad ich głowami.
A inne zastępy widząc, że sztandar Bomunda tak
zaszczytnie unosi się przed innymi, wstrzymały
natychmiast swój odwrót; i wtedy uderzyli nasi na Turków
wszyscy razem. Turcy zdumieni uciekali aż do mostu na
drodze przez Far. Gdy Turcy nagle znaleźli się w swym
obozie, zabrali stamtąd wszystko co tylko mogli, złupili
całą swą warownię a podłożywszy ogień uciekli.
Armeńczycy zaś i Syryjczycy, widząc że Turcy przegrali
bitwę, wyszli ze swych wiosek i czynili zasadzki na
uciekających, zabijając wielu i biorąc w niewolę.
A zatem z woli Bożej w owym dniu pokonani zostali
nasi Wrogowie. My zaopatrzyliśmy się w konie
i w wiele koniecznych zapasów. Sto głów zabitych
zaniesiono przed bramę miasta, gdzie posłowie, wysłani do
naszych wodzów przez emira Babilonu, mieszkali w
namiotach. Ci zaś z naszych, którzy zostali w obozie, cały
dzień walczyli z załogą Antiochii na przedpolu trzech bram
miasta.
Bitwę stoczono we środę przed początkiem postu,
piątego dnia idów lutowych, za opieką Pana naszego Jezusa
Chrystusa, który żyje i króluje wraz z Bogiem Ojcem i
Duchem Świętym na wieki wieków. Amen.
OPOWIEŚĆ SIÓDMA O OBLĘŻENIU
ANTIOCHH OD 9 LUTEGO DO 8 MARCA
1098 ROKU
18. Rada wojenna — Wyprawa do portu św. Szymona — Wycieczka Turków — Ich klęska — Budowa warowni.
18. Dzięki Bogu powrócili nasi w triumfie i w radości,
zaznanych tego dnia. Wskutek bitwy nieprzyjaciel okazał
się całkowicie pokonany i uciekał. Jedni uciekali do
Korosanu, inni udawali się do krainy Saracenów.
Przywódcy nasi, widząc, jak oblężona w Antiochii załoga
napada na naszych (dzień i noc szukając z jakiej strony
mogliby nam zaszkodzić), zszedłszy się razem, uchwalili:
„Ponieważ tracimy naszych ludzi, zbudujmy warowny
gród w Mahomarii położonej u bram miasta tam, gdzie jest
jezioro i tam będziemy mogli powstrzymywać naszych
wrogów".
Wszyscy zgodzili się, uważając projekt za dobry do
wykonania. Hrabia z kraju św. Idziego oświadczył
pierwszy: „Dajcie mi pomoc dla zbudowania warowni, a
ja będę jej strzegł". Bomund odpowiedział: „Jeżeli tego
chcecie, podobnie jak inni udam się z wami do portu św.
Szymona, aby tam wynająć ludzi zdolnych wykonać
budowę. Inni, którzy
tu zostaną, niechże się obwarują dla obrony".
I tak uczyniono.
Hrabia więc i Bomund udali się do portu św.
Szymona1. My zaś, którzy zebrani byliśmy w jednym
oddziale, zaczęliśmy budować warownię, a tymczasem
Turcy przygotowywali się do wypadu i rozpoczęcia walki
stając przed nami. Rzucili się na nas zmuszając do ucieczki
naszych i zabijając wielu ku wielkiemu naszemu żalowi.
Rano Turcy, widząc, że nasi wodzowie są nieobecni,
gdyż jeszcze poprzedniego dnia wyjechali do portu,
przygotowali się i wyszli, aby uderzyć w tych, co wracali z
portu. Widząc przybywającego hrabiego i Bomunda na
czele oddziałów zaczęli się złościć i wyzywać i krzyczeć
wielkim głosem, otaczając naszych, rzucając dzidy i
strzały, raniąc i boleśnie kalecząc. Atakowali naszych z
taką gwałtownością, że ci zaczęli uciekać na najwyższe
wzgórza i gdzie tylko droga była wolna. Kto mógł się
ocalić przez nagłą ucieczkę, uszedł żywy, kto jednak
ucieczki zaniedbał, znalazł śmierć. Tego dnia męczeńską
śmiercią zginęło więcej niż tysiąc rycerzy i pieszych i, jak
wierzymy, wzięci są do nieba, gdzie białe szaty
męczeństwa otrzymali. Ze swej strony Bomund nie poszedł
tą drogą, jako że była ona obsadzona, ale szybko z
niewielkim oddziałem konnym przybył do nas, którzy
byliśmy wszyscy razem. Zapaleni rzezią naszych, po
wezwaniu imienia Chrystusa i Grobu Świętego, z całą
ufnością Wspól1
Port św. Szymona, w pobliżu klasztoru tego świętego, leży u
ujścia Orontu o dwadzieścia dwa kilometry od Antiochii.
nie poszliśmy do bitwy, ożywieni jednym sercem i
duchem. Wrogowie nasi i Boga stanęli zdumieni i
zaskoczeni. Wszak przypuszczali, że nas zwyciężą i
zabiją, jak to uczynili z drużyną Rajmunda od św. Idziego,
ale Bóg wszechmogący nie zezwolił na to. Rycerze
prawdziwego Boga, zbrojni znakiem krzyża, uderzyli w
nich z całą mocą i gwałtownie zaatakowali. Turcy zaś
uciekli nagle wprost przez most do bramy miejskiej. Ci,
co nie potrafili ujść przez most wskutek tłoku ludzi i koni,
zginęli śmiercią wieczną w imię szatana i jego piekielnych
aniołów.
My zaś po zwycięstwie rzucaliśmy ich i topili w rzece.
Fale wód nagle zaczerwieniły się krwią Turków, a jeżeli
któryś z nich usiłował czepić się filarów mostu lub płynąć
ku brzegowi, by ujść, był zraniony przez naszych, którzy
pilnowali brzegu rzeki. Głosy i jęki naszych i wrogów
unosiły się aż do nieba. Deszcz oszczepów i strzał
zaciemnił niebo i jasność dnia. Kobiety chrześcijańskie
wyglądały przez blanki murów, patrząc na klęskę zadaną
Turkom, i po kryjomu klaskały w ręce. Oddziały
armeńskie i syryjskie z rozkazu tureckich dowódców czy
też z własnej woli strzelały do nas z łuków. Dwunastu
emirów tureckich zabitych w bitwie straciło swe dusze i
żywoty, zarówno jak i inni świetni i najwybitniejsi ich
wojownicy, uważani za najlepszych obrońców miasta. Ich
liczba wynosiła tysiąc i pięćset. Inni pozostali żywi, ale
nie śmieli więcej wznosić okrzyków czy to za dnia, czy w
nocy, jak mieli w zwyczaju. Dopiero noc rozdzieliła ich i
nas. To była noc, która wstrzymała
obie strony od walki na oszczepy, miecze czy strzały. Nasi
nieprzyjaciele pokonani zostali męstwem naszych w imię
Boga i Grobu Świętego i wskutek tego zwycięstwa nie
mieli już więcej śmiałości ani w swych okrzykach, ani w
swym działaniu. A my tego dnia wzmocniliśmy się bardzo
w zapasach koniecznych, zwłaszcza pod względem koni.
Następnego dnia rano i w południe inni Turcy wyszli z
miasta, zbierając ciała poległych, jakie mogli znaleźć na
brzegu rzeki, i następnie grzebali je na wzgórzu
Mahumaryjskim, które jest za mostem przed bramą miasta.
Razem z ciałami grzebali i rzeczy osobiste, jak płaszcze,
bizanty i dukaty, łuki, strzały i inne przedmioty tu trudne
do wyliczenia. Nasi zaś wiedząc, w jaki sposób Turcy
grzebią swych zmarłych, przygotowali się i spiesznie
przystąpili do diabelskiej czynności rozkopywania
grobów. Wyrzucili owe trupy z grobowców, spychając je
do jednego rowu, a odrąbane głowy przynieśli do obozu,
aby można było je policzyć. Wyjątek uczynili dla czterech
koni emira Babilonu2, które odesłali do jego obozu nad
morzem. Widząc to wszystko Turcy byli wielce zasmuceni
i w najcięższej żałobie. Ciągle lamentowali, płacząc i
jęcząc.
Trzeciego dnia zeszliśmy się wszyscy, z dużym
weselem, by wznieść ową warownię z kamieni, jakie
zebraliśmy u grobów tureckich. Skończywszy budować
warownię, zaczęliśmy zewsząd zamykać
2
Wódz Egiptu z rodu Fatimidów w Kairze był nazywany emirem
Babilonu. Był niechętny Turkom, którzy zajęli Syrię.
dostęp do naszych nieprzyjaciół, których pycha została
teraz sprowadzona do nicości. Co do nas, gdziekolwiek
chcieliśmy, tam szliśmy z całym bezpieczeństwem, czy to
do portu morskiego, czy w góry, chwaląc i dziękując
Bogu jedynemu, któremu niech będzie chwała na wieki
wieków. Amen.
OPOWIEŚĆ ÓSMA O ZDOBYCIU ANTIOCHII W
DNIACH OD 8 MARCA DO 3 CZERWCA 1098
ROKU
19. Tankred obsadza warownię na wschodzie — Otacza całe miasto.
20. Tajne układy Bomunda z Pirrusem — Obietnica książąt wobec
Bomunda — Zdrada Pirrusa — Wejście na mury miasta — Zdobycie Antiochii — Rzeź.
19. Wszystkie przejścia z Antiochii były już
zamknięte dla Turków i odcięte, z wyjątkiem tej strony,
gdzie płynęła rzeka i gdzie stała nasza warownia i klasztor.
Była ta forteca przez nas uczyniona tak obronna, że nikt z
nieprzyjaciół nie mógł wyjść przez bramę miasta 1. Wtedy
zwołaliśmy radę, na której uchwalono jednomyślnie:
Wybieramy jednego spośród nas, który energicznie będzie
rządził warownią, a wrogom naszym nie pozwoli wyj ść
ani na równinę, ani w góry i w ogóle nie dopuści do
wejścia czy wyjścia z miasta. Tankred pierwszy zgłosił się
przed innymi mówiąc: „Jeżeli bym wiedział, jakie będą na
to przeznaczone pieniądze, obejmę warownię sam z mymi
ludźmi
1
Warownię czy raczej umocniony fort wzniesiono naprzeciw klasztoru
św. Jerzego na lewym brzegu Oronru, na zboczu. Nazywano je Tancredi
montana wzgórzem Tankreda.
oraz będę pilnować drogi, na której nasi wrogowie zwykli
nas często napadać, co bezwzględnie poskromię".
Obiecano mu wypłacić czterysta talarów srebrem.
Tankred niezwłocznie udał się tam ze swymi
dzielnymi rycerzami i z piechurami i odciął wszelkie drogi
Turkom, i to tak dobrze, że żaden z nich nie śmiał uchylić
bram miasta, ani by iść po paszę, ani po drzewo, ani po
inne zapasy. Pozostał Tankred w warowni ze swą drużyną
i rozpoczął śmiało zacieśniać oblężenie Antiochii.
Tego samego dnia przyszło wielu Armeńczyków i
Syryjczyków, którzy bezpiecznie przebyli góry
przynosząc żywność dla Turków, by zaopatrzyć miasto.
Tankred wyszedł im naprzeciw i zabrał im Wszystko, co
nieśli, to jest żywność, zboże, wino, paszę, oliwę i wiele
innych zapasów. I tak Tankred okazywał swą potęgę
dokonując niezwykłych czynów. Zanim Antiochia została
zdobyta, zamknął i odciął Turkom wszystkie drogi.
Niepodobna mi opowiedzieć wszystkiego, co
uczyniliśmy, zanim miasto zostało zdobyte. Nikt z tych,
który przebywa2 w tej krainie, czy jest to duchowny, czy
świecki nie może opowiedzieć, jak się mają rzeczy. Zatem
ja nieco z tych spraw opowiem.
20. Był pewien emir narodowości tureckiej imieniem
Pirrus 3 związany wielką przyjaźnią z Bomundem.
Wymieniał z nim Bomund często wiadomości,
2
Zarówno to stwierdzenie, jak i poprzednie zdanie wskazują, że
Anonim pisał swą opowieść w czasie trwania wyprawy.
3
Firuz według źródeł arabskich. Trudnił się wyrobem zbroi.
na co ów z całą przyjaźnią odpowiadał. Obiecał
nawrócenie się na chrześcijaństwo, a Bomund pozwalał
mu spodziewać się bogactwa wraz z wielu zaszczytami.
Zgadzał się Pirrus na te obietnice i związki mówiąc:
„Pilnuję trzech wież i te chętnie obiecuję oddać; kiedy
będzie chciał, otrzyma je"4.
Był więc Bomund pewny, że wejdzie do miasta i
przyszedłszy na zebranie starszyzny pogodny i wesół,
powiedział wpółżartobliwie: „Mężowie i znakomici
rycerze, widzicie, w jakich trudnościach wszyscy się
znajdujemy, wielcy i mali i nie bardzo wiemy, jak
polepszyć nasze położenie. Jeżeli zatem wyda się wam to
dobre i mądre, wybierzcie jednego z nas jako dowódcę, a
jeżeli jakimś podstępem czy innym przemysłem zdobędzie
on miasto, dzięki sobie samemu czy dzięki innym,
jednomyślnie zostanie mu miasto przekazane". Ale tamci
zaczęli się opierać i sprzeciwiać mówiąc: — „Nikomu nie
przekaże się miasta, lecz wszyscy będą mieli doń równe
prawa; dzieląc trud ten sam, winniśmy mieć te same
prawa". Bomund na te słowa uśmiechnął się z lekka i
wycofał się natychmiast 5.
Wkrótce potem otrzymaliśmy wiadomości o armii
naszych nieprzyjaciół złożonej z Turków, Pauli-cjanów,
Azymitów 6 i wielu innych ludów. Natych4
Jedna z wież, której bronił Pirrus, posiadała zakratowane okno i
tędy prowadził on rozmowy z Bomundem.
5
Cały ten ustęp jest interesujący, gdyż pokazuje, w jaki sposób
feudalni dowódcy krucjaty dzielili między siebie panowanie nad
zdobytymi miastami i krajami.
6
Azymitami nazywano sekty chrześcijańskie na Wschodzie,
używające do komunii chleba wypiekanego na wodzie, podobnego
miast zebrali się nasi wodzowie na wspólna naradę
uchwalając co następuje: „Jeżeli Bomund potrafi zdobyć
miasto czy to własnymi siłami, czy dzięki innym, damy
mu je w darze, pod warunkiem, że kiedy cesarz przyjdzie
nam z pomocą i dotrzyma obietnicy, jak to obiecał i
zaprzysiągł, my miasto poddamy jego prawu, nawet w
wypadku jeżeli Bomund miałby je w swoim władaniu".
Zaraz też Bomund zaczął łagodnie nastawać na swego
przyjaciela Pirrusa, codziennie znosząc się z nim i
obiecując mu najlepsze i największe korzyści w tych
słowach: „Oto nadszedł czas właściwy i możemy
wykonać to, co obaj uznaliśmy za słuszne, jeśli mój
przyjaciel Pirrus udziela mi pomocy".
Ten zadowolony obiecał, że zawiadomi jak należy
działać. Najbliższej nocy wysłał; do Bomunda syna jako
zakładnika i aby zapewnić go, że przekaże mu bezpiecznie
wejście do miasta. Przesłał mu list: „aby rano wszyscy
Frankowie zeszli się, jak gdyby wybrali się na wyprawę w
kraj Saracenów, aby go zniszczyć. Po wykonaniu udanej
wyprawy niech szybko wrócą przez wzgórze z prawej
strony. Ja zaś obserwując wojsko z uwagą będę ich
oczekiwał i wpuszczę ich do wież, jakimi władam i
których strzegę" 7.
do opłatków. Kościół ortodoksyjny nie uznawał Azymitów i wypędzał ich
do krajów muzułmańskich. Tu autor ma zapewne na myśli Ormian znad
Morza Czarnego.
7
Wieże strzeżone przez Pirrusa znajdowały się na zachodniej stronie
miasta. Za swą zdradę i przyjęcie chrześcijaństwa został
Bomund szybko przywołał do siebie swego
podwładnego zwanego Niekoronowanym i polecił mu, by
zebrał jak najwięcej wojska Franków z tym, że mają
pozornie ruszyć do krainy Saracenów. I tak się też stało.
Bomund natomiast swoje zamysły wyjawił księciu
Gotfrydowi, hrabiemu Flandrii, a także hrabiemu z kraju
św. Idziego i biskupowi podeńskiemu, mówiąc: „Jeżeli
łaska Boska będzie nam przychylna, tej nocy zdobędziemy
Antiochię".
Wszystko zarządzono w ten sposób: rycerze konni
zajęli równinę, piesi góry i całą noc maszerowali i jeździli
aż do świtu, a potem zbliżyli się do wieżyc, gdzie strażnicy
czuwali całą noc. Wtedy Bomund zsiadł z konia i wydał
wszystkim rozkaz: „Uderzcie bezpiecznie i równym
szeregiem i po drabinach wejdźcie na mury Antiochii,
którą zdobędziemy, jeśli będzie się podobać Bogu".
Podeszli wtedy pod drabiny ustawione i silnie oparte o
mury miasta. Około sześćdziesięciu naszych ludzi wyszło i
dostało się między wieże, jakich Pirrus strzegł. Widząc, że
mało weszło, Pirrus zaczął się bać, w strachu by i on, i nasi
nie wpadli w ręce Turków. Wołał: „Micro Frances
echomen", czyli „Mało mamy Franków". „Gdzież jest
dzielny Bomund?" „Gdzie ten niezwyciężony?!". W tym
samym czasie pewien piechur Longobard zszedł i biegnąc
prosto do Bomunda zawołał: ,,Co tu robisz, mężu
szanowny? Po co żeś tu przybył? Oto zajęliśmy już trzy
wieże!"
mianowany rycerzem i brał udział przy zdobyciu Jerozolimy. Z kolei
znowu przyjął islam.
Poruszony tymi słowami, Bomund przyłączył się do
innych i wszyscy podeszli pod drabinę.
Na ten widok ci, którzy byli na wieżach, zaczęli
krzyczeć radośnie: „Bóg tak chce!" My także zaczęliśmy
tak wołać. I oto zaczęło się wspaniałe wchodzenie.
Wstępowano i szybko zajmowano i inne wieże. Zabijali
wszystkich, których napotkali i brat Pirrusa również
zginął. Potem drabina, przez którą weszli, załamała się, co
wywołało między nami wielki niepokój i żal. A podczas
gdy drabina pękła po naszej lewej strome, brama była
zamknięta nie wiadomo przez kogo. Tymczasem było
ciemno, ale szukając i dobijając się znaleźliśmy wyjście i
wszyscy, pobiegnąwszy do niej, wyłamaliśmy bramę i
zaczęliśmy wchodzić przez nią.
Wtedy nieopisany zgiełk rozszedł się po całym
mieście. Bomund nie stracił czasu i zarządził, aby sławną
naszą chorągiew wystawiono wysoko naprzeciw zamku.
Wszyscy rozbiegli się po mieście. Ze świtem ci, którzy
jeszcze przebywali w swych namiotach, usłyszeli hałas
nieprawdopodobny rozlegający się w mieście. Gdy wyszli
pośpiesznie i zobaczyli chorągiew Bomunda wystawioną
na szczycie murów, porwani nagłym zapałem wpadli do
miasta poprzez bramy zabijając Turków i Sa-racenów,
jakich napotykali, z wyjątkiem tych, którzy zdołali zbiec
do górnego zamku. Inni Turcy uszli przez bramy szukając
ocalenia w ucieczce.
Kasjan zaś, ich pan 8, rzucił się także do ucieczki
8
Kasjan (Jagi Sian) był emirem Antiochii i teściem Rudwana,
księcia w pobliskim Aleppo.
razem z wielu innymi towarzyszami, a uciekając dotarł do
okolic zajętych przez Tankreda opodal miasta. Ale konie
jego były zmęczone i upadły przy pewnej zagrodzie, a oni
schronili się do domu. Zostali jednak rozpoznani przez
mieszkańców, Syryjczyków i Armeńczyków, którzy zabili
Kasjana i odcięli jego głowę i zanieśli przed Bomunda,
aby otrzymać za to nagrodę. Jego pas i miecz wycenili na
sześćdziesiąt bizantów.
Te wszystkie wypadki zdarzyły się w piątek, 3
czerwca, na trzy dni przed drugim tygodniem czerwca.
Place miasta były zapełnione trupami tak, że nikt nie mógł
tam przebywać z powodu fetoru. Nikt nie mógł iść przez
ulice miasta inaczej jak przekraczając trupy.
OPOWIEŚĆ DZIEWIĄTA O OBLĘŻENIU
ANTIOCHII PRZEZ TURKÓW OD 5 DO
28 CZERWCA 1098 ROKU
21. Korbaga na czele wojsk z Persji rozpoczyna oblężenie Antiochii.
— Jego listy o wojsku chrześcijan. 22. Rady matki Korbagi — Jego
pycha. 23. Atak na Antiochię — Ucieczka niektórych krzyżowców.
24. Wizja pewnego księdza — Narady krzyżowców. 25. Wizja
pielgrzyma Piotra — Święta włócznia. 26. Bomund podpala
Antiochię — Głód. 27. Ucieczka Stefana z Karnotu — Jego
tchórzliwe opowiadanie — Rozpacz Gwidona, 28. Znalezienie świętej
włóczni — Układy z Korbaga — Miecz i włócznia — Ciężkie
położenie krzyżowców. 29. Szyk wojsk — Bitwa — Atak i zwycięstwo
— Zdobycie obozu Korbagi — Poselstwo do cesarza.
21. Korbaga 1 wódz oddziałów perskich, przebywających wtedy w Korosanie, otrzymał od Ka-sjana
emira Antiochii liczne wezwania, aby przybył mu z
pomocą w dogodnym czasie, gdyż silne wojska Franków
zagroziły mu poważnie, oblegając Antiochię. Kasjan
donosił, że jeżeli Korbaga przyjdzie mu z pomocą,
przekaże mu miasto Antiochię lub co najmniej złoży mu
bogatą daninę. Otrzy1
Korbaga lub poprawniej Kurbaram był emirem Mossulu. Był
zależny od Turków Seldżuckich, których państwo za panowania sułtana
Barkarioka (1092—1104) obejmowało także Persję.
mawszy od kalifa, który jest jakby ich papieżem,
pozwolenie na zabijanie chrześcijan, Korbaga ruszył
natychmiast w długą drogę aż do samej Antiochii.
Emir Jerozolimy przyłączył się do niego z pomocą ze
swoim wojskiem. Król Damaszku również ze swymi
oddziałami. I tak Korbaga zgromadził ogromne zastępy
niewiernych, to jest Turków, Arabów, Saracenów,
Publikanów, Azymitów, Kurdów, Persów, Angulanów
oraz wielu innych niezliczonych plemion. Samych
Angulanów było trzysta tysięcy, nie bojących się ani
włóczni, ani strzał, ani innych broni, gdyż oni i ich konie
były całkowicie okryte żelazem, a oni sami nie chcieli
używać żadnej innej broni jak tylko mieczy.
Wszyscy przybyli, by oblegać Antiochię i zniszczyć
wojsko Franków. Gdy tylko zbliżyli się do miasta, spotkał
ich Sensadul syn Kasjana emira Antiochii. Podbiegł do
Korbagi i płacząc rzekł: „Niezwyciężony Księciu! Błagam
Cię, przyjdź mi z pomocą, gdyż Frankowie zewsząd
oblegali zamek antiocheński, a zająwszy miasto trzymają
je w swej mocy i zamyślają wyrzucić nas z Rumenii, z
Syrii, a nawet z Korosanu. Osiągnęli to czego pragną,
gdyż zabili mego ojca. Teraz niczego innego nie chcą, jak
tylko wygnać mnie i mój naród".
Korbaga odpowiedział mu na to: „Jeżeli tak, to z
całego serca i wiernie dopomogę ci w niebezpieczeństwie.
Antiochię odbiorę osobiście. Zobaczysz, jakie oddam ci
usługi, a miasta strzec będą moi ludzie". Sensadul odrzekł:
— „Jeżeli możesz zabić wszystkich Franków i mnie
przekazać ich
głowy, oddam miasto pod twoją piecze, złożę ci hołd i
będę strzegł tej twierdzy w twoim imieniu". Na to
Korbaga: — „Nie — rzekł — nie o to idzie, ale żebyś
twierdzę oddał w moje ręce". Chcąc nie chcąc Sensadul
obiecał mu przekazać twierdzę.
Trzeciego dnia po zajęciu miasta, podeszły do murów
ich przednie straże, a wojska ich rozłożyły się obozem
koło mostu Faryjskiego. Zaatakowały tam i zdobyły jedną
z wież, zabijając wszystkich obrońców. Nikt nie wyszedł
żywy, z wyjątkiem dowódcy wieży, którego później po
wielkiej bitwie znaleźliśmy skutego kajdanami.
Następnego dnia wojsko pogan zbliżyło się do miasta i
rozłożyło obozem między dwiema rzekami i tam
pozostało przez dwa dni. Potem, wziąwszy warownię,
Korbaga zawezwał pewnego emira spośród swych ludzi,
którego uważał za sobie poddanego, łagodnego i
pokojowego człowieka i powiedział mu: „Życzę sobie,
abyś w moim imieniu objął warownię, bo znam twoją
wierność od wielu lat, i zobowiązuję cię, abyś strzegł tego
miejsca z największą bacznością". Emir odpowiedział mu:
„Nie odstąpię od tego rozkazu, chyba że Frankowie
zwyciężą ciebie w bitwie na śmierć i życie i wtedy
dopiero gotów będę ustąpić warowni". Korbaga rzekł mu:
„Znam zbyt dobrze twoją szlachetność i roztropność, by
nic zgodzić się na wszystko, co zarządzisz".
Korbaga wrócił do swego wojska, a Turcy kpiąc sobie
z Franków położyli przed nim lichy miecz pokryty rdzą,
szpetny łuk i włócznię bezużyteczną i te odesłali ubogim
wojskom pielgrzymim: „Oto broń, jaką Frankowie myślą
nas zwy-
ciężyć"2. Korbaga śmiejąc się przy wszystkich stwierdził:
„Takie to uzbrojenie, świetne i błyszczące, niosą ze sobą
chrześcijanie na nas w Azji. Przy jego pomocy
spodziewają się wygnać nas z ziem Korosanu daleko za
rzekę Amazonek 3, jak wygnali naszych rodaków z
Rumenii i Antiochii miasta królewskiego, szlachetnej
stolicy całej Syrii".
Natychmiast sprowadził pisarza i nakazał mu: „Napisz
szybko szereg listów, aby mogły być czytane w całym
Korosanie, a mianowicie do naszego apostolskiego kalifa i
do poddanego nam króla, dzielnego żołnierza, i do
wszystkich znakomitych rycerzy Korosanu, pozdrawiając
ich i oddając im cześć. Niechże im się wiedzie, niech
bawią się i cieszą razem, niech posilą swe żołądki, niech
rządzą i zawiadomią mieszkańców wszystkich krain,
1
Opisany epizod jest dla nas szczególnie interesujący ze względu na
podobieństwo z dwoma mieczami posłanymi Jagiełłę przed bitwą
grunwaldzką przez wielkiego mistrza Krzyżaków. Był to dawny zwyczaj
rycerski, jak widzimy z niniejszej wzmianki, znany również na
Wschodzie. Broń zaczepna, a zwłaszcza miecze posłane przeciwnikowi,
oznaczały wyzwanie go na osobisty bój. W zapomnianych dziś
Rocznikach Jana Lindenblatta, średniowiecznego historyka, znajdujemy
pod rokiem 1410 opis tłumaczący cel posłania mieczy Jagiełłę: „Zatem
marszałek wysłał przez dwóch heroldów dwa gołe miecze, aby król nie
krył się w lesie, ale żeby wystąpił naprzód do boju". Długosz w opisie
bitwy grunwaldzkiej zatarł sens wysłania dwóch mieczy, z których —
dodajmy nawiasem — jeden tzw. koncerz, dochował się szczęśliwie w
Muzeum Czartoryskich w Krakowie (kopie mieczy grunwaldzkich
przechowuje Muzeum Uniw. Jag. na pamiątkę osoby króla Jagiełły).
3
Rzekę Iris wpadającą do Morza Czarnego nazywano rzeką
Amazonek i uważano, że tam istnieje ich państwo.
by radowali się i zbytkowali mając synów chcących
walczyć przeciw chrześcijanom. Niechże chętnie posłużą
się jedną z tych trzech broni, jakie posłaliśmy Frankom, i
niech zdobędą tę broń na wojsku frankońskim, jakie oni
przynieśli, by nas pokonać. Wszyscy winni wiedzieć, że
trzymam Franków zamkniętych w Antiochii, ale sam
zamek tamże podlega mojej władzy, a oni siedzą tylko na
dole w mieście. Mam zatem ich wszystkich w mym ręku i
oni albo zostaną zabici, albo popadną w niewolę Korosanu
ci właśnie, co zamierzali nas wygnać swą bronią ze
wszystkich naszych siedzib, jak wygnali współbraci
naszych z Rumenii lub ze Syrii. Przysięgam wam na
Mahometa i na wszystkich bogów, że nie pokażę się wam,
dopóki nie odzyskam zbrojną ręką królewskiej stolicy
Antiochii, całej Syrii i Rumenii aż do Apulii, na chwałę
naszym bogom, na chwałę waszą i wszystkich, co są z
pokolenia Turków". I tu zakończył swą mowę.
22. Matka zaś tegoż Korbagi4, która przebywała w
Aleppo, przybyła do niego i cała we łzach powiedziała: —
„Synu, czy to prawda czego się dowiedziałam?" —
,,Czego?" — zapytał. „Dowiedziałam się, że chcesz
stoczyć bitwę z wojskami Franków". Odpowiedział jej:
„Tak jest istotnie". — „Zakli4
Cały rozdział 22 jest wtrętem późniejszym, jak świadczą cytaty z
Biblii i z Ewangelii, o celach wyraźnie propagandowych wojującego
chrześcijaństwa. Jest inną sprawą, że ilustruje on stosunkowo częsty na
Wschodzie wypadek, iż wódz turecki pochodził z mieszanego
małżeństwa chrześcijańsko-muzułmańskiego.
nam cię, synu, na wszystkich bogów i na twój przyrodzony
rozsądek, nie podejmuj bitwy z Frankami, gdyż dotąd jesteś
rycerzem niezwyciężonym i nikt nie widział ciebie
uciekającym przed zwycięzcą. Twoi żołnierze są sławni, a
wszyscy rycerze drżą słysząc twe imię. My dobrze wiemy,
synu mój, że jesteś dzielny, potężny i zaprawny w bojach,
żaden naród chrześcijański czy pogański nie może swej
potęgi wysunąć przed twoją, bo na sam dźwięk twego
imienia wrogowie rzucają się do ucieczki, niczym owce
przed wściekłością lwa. Dlatego, mój synu drogi, błagam
cię, abyś wysłuchał mej rady i abyś nigdy nawet w duchu nie
pielęgnował myśli podjęcia wojny z chrześcijanami".
Wtedy Korbaga wysłuchawszy matczynej mowy
odezwał się: — „Cóż, matko, doradzasz mi? Sądzę, że masz
gorączkę lub pozbawiona jesteś zdrowych zmysłów? Mam
bowiem ze sobą wielu wodzów, jakich nie mają
chrześcijanie ani tak świetnych, ani nawet mniej
znakomitych".
„Najdroższy synu — odrzekła matka — chrześcijanie
niezdolni są walczyć z tobą, wiem, że nie potrafią rozpocząć
z nami bitwy, ale ich Bóg walczy za nich co dzień, a w nocy
broni ich i otacza opieką i czuwa nad nimi, niczym pasterz
nad trzodą; nie pozwala, aby przez żaden lud byli skrzywdzeni lub niepokojeni. A tych z kolei, co temu się
sprzeciwiają, ów Bóg karze, jak to ustami proroka Dawida
powiedział: «Rozprosz narody, które wojen chcą»5 oraz
«Wylej gniew twój na pogany, którzy
5
Psalm 67, 31.
cię nie znają i na królestwa, które imienia twego nie
wzywały» 6. Takich zasię, którzy gotowi są zacząć wojnę,
ich Bóg wszechmogący i potężny razem ze wszystkimi
swymi świętymi, jako wrogów, zwycięża. Czemuż nie
miałby uderzyć tym bardziej w was, w swych
nieprzyjaciół, którzy gotujecie się, aby przeciwstawić mu
się z całą siłą? To wiedz, najdroższy, całą prawdę, że owi
chrześcijanie, synowie Chrystusa, nazywani są przez usta
proroków «synami obietnice, w nasieniu poczytani» 7, a
wedle apostołów są dziedzicami Chrystusowymi 8, którym
Chrystus dając dziedzictwo obiecane rzekł przez
proroków: «Od wschodu słońca aż do morza zachodniego
będą granice wasze i nikt nie stanie przeciwko wam» 9.
Któż może słowom tym zaprzeczyć czy się
przeciwstawić? Na pewno, jeśli rozpoczniesz wojnę
przeciwko chrześcijanom, doznasz największej klęski i
niesławy, stracisz wielu z tych dzielnych rycerzy, oddasz
bogate łupy i będziesz uciekał wśród strachu. Nie umrzesz
w tej bitwie, lecz w ciągu tego roku10, gdyż ów Bóg nic
sądzi natychmiast tych, którzy go obrazili, ani w chwili,
gdy oni tego chcą, ale wtedy, kiedy on chce, rzuca na nich
wyrok wielkiej zemsty. I dlatego boję się, aby ciebie nie
ukarał surowo. Nie umrzesz jednak, ale zaprawdę stracisz
to, co teraz posiadasz".
6
Psalm 78, 6.
Rzym. IX, 8; Gal.
8
Rzym. VIII, 17.
9
Deuter. XI, 24/25.
10
W rzeczywistości Korbaga zmarł w trzy lata później.
7
Korbaga, poruszony do głębi w swych uczuciach,
wysłuchał głosu matki, a potem rzekł: „Najdroższa matko,
błagam cię, któż opowiedział ci to wszystko o rodzie
chrześcijańskim, że Bóg kocha ich aż tak bardzo i że dał
im taką potęgę oraz że chrześcijanie zwyciężą nas pod
murami Antiochii, zdobędą nasze skarby dzięki swemu
zwycięstwu, a ja że umrę W ciągu roku rychłą śmiercią?"
Ze smutkiem odpowiedziała mu matka: — „Synu mój
drogi, oto już więcej jak sto lat temu odkryto w naszej
księdze i w pismach pogan 11, że ród chrześcijański nas
zaatakuje, że nas pokona i że panować będzie nad
poganami i że naród nasz będzie mu całkowicie poddany,
nie wiem jednakże, czy to teraz czy później nastąpi. Ja
sama pogrążona W smutku podążam za tobą od Aleppo,
pięknego miasta, o którym dzięki obliczeniom i
obserwacjom wyczytałam w gwiazdach i pytałam planet
oraz dwunastu znaków i ich nieskończonych wyroków
niebieskich. Wszędzie wyczytałam, że chrześcijanie nas
zwyciężą całkowicie i drżę o ciebie zasmucona, że stracę
cię na zawsze".
Odpowiedział jej Korbaga: „Najukochańsza matko,
powiedz mi wszystko to, co sercu mojemu zda się
niewiarygodne". Ona rzekła mu: „Czynię to najchętniej,
skoro mówię ci rzeczy, jakie są
11
Jest to aluzja do licznych przepowiedni czy wróżb krążących na
Wschodzie, a przypisywanych prorokom i sybillom, cesarzom i świętym,
które od VII w. w formie spisanej przez Metodego z Patary przedostały
się na Zachód. Literatura ta znalazła później swe odbicie w ikonografii.
przed tobą zakryte". Na co on rzekł z kolei: — „Ani
Bomund, ani Tankred nie są bogami Franków i nie są
zdolni uwolnić się od wrogich dla nich kłopotów, skoro
potrzebują na jeden tylko posiłek dwa tysiące krów i
cztery tysiące świń".
Matka na to: — „Synu mój, Bomund i Tankred są
śmiertelni jak wszyscy, ale ich Bóg ceni ich wyżej od
innych i obdarzył ich zaletami za innych. Bóg jest
wszechmogący, gdyż uczynił niebo i ziemię, i morza, i
wszystko co istnieje 12. Stolica jego znajduje się w niebie
na wieczność, a potęga jego jest wszędzie do
stwierdzenia". Syn odpowiedział: — „Jeżeli tak jest, tym
bardziej nie przestanę z nimi walczyć".
Matka słysząc, że nie chce w żaden sposób usłuchać
jej rad, wróciła pełna smutku do Aleppo, wioząc ze sobą
wszystkie dobra, jakie zabrać mogła.
23. Trzeciego dnia 13 Korbaga zbrojno ze znacznym
pocztem Turków zbliżył się do miasta od strony, gdzie
znajdował się zamek. Przygotowaliśmy się z nimi do
bitwy sądząc, że będziemy zdolni oprzeć się im. Ale taka
była siła ich ataku, że nic mogliśmy go wytrzymać i
napierani cofnęliśmy się do miasta, którego brama była tak
otwarta i ciasno uchylona, że zginęło wielu zduszonych
przez innych.
Tymczasem drudzy walczyli poza miastem, inni
wewnątrz, przez całe dnie aż do wieczora piątego
tygodnia. Między nimi był Wilhelm z Gran12
13
Exod. 20, 11.
Dnia 8 czerwca 1098.
demenili, jego brat Alberyk, Gwido Truzelczyk i Lambert
zwany Ubogim14; ci wszyscy, zdjęci strachem z powodu
walki ciągnącej się do wieczora, potajemnie uciekli przez
mur i pieszo dotarli do brzegu morza, nigdzie nie
zostawiając po sobie śladu. Uciekło z nimi także wielu
mnie nie znanych. Gdy wsiedli na okręty, jakie
znajdowały się w Porcie Świętego Szymona, powiedzieli
żeglarzom: „Co tu jeszcze robicie, nieszczęśni? Wszyscy
nasi zginęli, a my ledwo uszliśmy z życiem, gdyż armia
turecka zewsząd oblegała nas w mieście".
Na te słowa lęk przejął wszystkich i strachem objęci
biegli do okrętów puszczając się na morze. Potem przyszli
Turcy zabijając wszystkich napotkanych, łupiąc okręty
leżące w korycie rzeki i podkładając pod nie ogień.
My zaś, którzy zostaliśmy w mieście, nie mogąc
dłużej wytrzymać ich ataków z zamku, zbudowaliśmy mur
między nami a nimi i tego muru strzegliśmy w dzień i w
nocy. I byliśmy w takiej opresji, że jedliśmy konie i muły.
24. Pewnego dnia, kiedy nasza starszyzna zebrała się
przed zamkiem pełna smutku i troski, zjawił się pewien
ksiądz przed nimi mówiąc: — „Panowie, jeżeli się na to
zgadzacie, posłuchajcie co zobaczyłem w widzeniu: Oto
gdy w nocy zasnąłem w kościele Najświętszej Panny,
Matki naszego Pana, Jezusa Chrystusa, pojawił się Zbawiciel świata wraz ze swą rodzicielką i św. Piotrem księciem
apostołów, a stanąwszy przede mną rzekł:
14
Byli to feudalni panowie z Francji.
Czy poznajesz mnie? — Na co odpowiedziałem mu: Nie.
— A ów pokazał mi krzyż widoczny nad głową jego. I
znowu spytał mnie: A teraz poznajesz mnie? —
Odrzekłem: Nie poznałbym, Panie, gdyby nie ten krzyż
nad głową twoją, podobny do krzyża naszego Zbawiciela.
— A wtedy rzekł: Jam jest. — Natychmiast padłem do
jego stóp, błagając kornie, by ocalił nas przed grożącą
klęską. Odpowiedział Pan: — Wspomagałem was i wspomogę. Dałem wam posiąść gród Nicei i prowadziłem was
aż dotąd i współczułem waszym trudom, jakich
doznaliście oblegając Antiochię. Dzięki mej życzliwej
pomocy, zajęliście miasto zdrowi i cali, wolni od owych
grzesznych miłości ze złymi kobietami chrześcijańskimi i
pogańskimi, o czym radosna wieść dotarła aż do niebios.
— Wtedy Matka Boża i Święty Piotr upadli mu do nóg
prosząc i błagając go, by dopomógł swemu ludowi w
niebezpieczeństwie 15, a św. Piotr rzekł: — Panie, przez
zbyt długi czas ród pogański panuje w moim domu 16,
wyrządzając mu liczne i niewątpliwe szkody. A teraz,
Panie, wrogowie są wypędzeni stamtąd, a anioły cieszą się
w niebiosach.— Pan rzekł do mnie: — Idź i powiedz
15
Cala opisana tu wizja jest ściśle związana z ikonografią
bizantyńską owego czasu, której zresztą nie znamy dobrze z powodu
szkód, jakie wcześniejszym mozaikom i obrazom wyrządzili ikonoklaści. Postać św. Piotra, jako oranta wstawiającego się u Chrystusa
razem z Matką Boską, rychło zastąpiła w sztuce bizantyńskiej figury.
16
Katedrę św. Piotra w Antiochii muzułmanie zamienili na meczet.
memu ludowi, że jeżeli zwrócą się ku mnie, to i ja zwrócę
się ku nim i w ciągu pięciu dni nadeślę im wielka pomoc.
Niechże codziennie wyśpiewują pieśń: Congregati sunt
inimici nostri, czyli Zebrani są nieprzyjaciele nasi.
— „A jeżeli, Czcigodni Panowie, nie wierzycie, że to
co mówię jest prawdą, pozwólcie mi wyjść na wieżę, by
rzucić się stamtąd w dół; jeżeli wyjdę cało, zaufajcie, że
jest prawdą co mówię, jeżeli doznam szkód na ciele,
utnijcie mi głowę i rzućcie mnie w ogień".
Wtedy biskup podeński nakazał przynieść ewangelię i
krzyż, aby ów zaprzysiągł prawdę całego zdarzenia. Tej
godziny także zebrała się cała starszyzna naszych i
powzięła uchwałę, by przysiąc na Sakrament Najświętszy,
że nikt z nich, dopóki będzie żyw, nie ucieknie, by ocalić
siebie i życic. Mówią, że pierwszy zaprzysiągł Bomund,
potem hrabia z państwa św. Idziego i Robert z Normandii
oraz książę Gotfryd i hrabia Flandrii. Tankred zasię
przysiągł wraz z czterdziestu rycerzami, jakich prowadził
ze sobą, że nic tylko nie oddali się z pola tej bitwy, ale
także nie oddali się W czasie marszu do Jerozolimy. A
słysząc tę świętą przysięgę całe wojsko chrześcijańskie
złożyło ją także.
25. Był wśród naszego wojska pewien pielgrzym
imieniem Piotr, któremu przed zdobyciem przez nas
miasta ukazał się Andrzej mówiąc: — „Co czynisz,
dzielny mężu?" Na co ów spytał: — „Kim jesteś?" Temu
zaś odpowiedział apostoł: —„Jestem apostołem
Andrzejem. Wiedz, mój synu, że kiedy od wejścia do
miasta wstąpisz w progi ko-
ścioła św. Piotra, znajdziesz tam włócznię zbawiciela
naszego Jezusa Chrystusa, którą gdy wisiał na krzyżu
rozpięty, został zraniony". I powiedziawszy te słowa apostoł
znikł.
Tenże mąż Piotr, bojąc się objawić życzenie apostoła,
nie chciał mówić o tym naszym pielgrzymom. Myślał, że
doznał tylko jakiejś wizji i powiedział do św. Andrzeja: —
„Panie, któż by mi uwierzył?" Wtedy wziął go za rękę św.
Andrzej i przeniósł go aż na miejsce, gdzie włócznia była w
ziemi ukryta. A potem, w chwili, gdy byliśmy w położeniu
wyżej opisanym, przybył z powrotem św. Andrzej
mówiąc:— „Dlaczego nie wyjąłeś z ukrycia mej włóczni,
jak to ci zaleciłem? Wiedz, że ktokolwiek włócznię tę
będzie niósł w bitwie, nigdy nie zostanie zwyciężony" 17.
Wtedy natychmiast Piotr objawił widzenie apostoła
naszym mężom. Lud jednak nie wierzył i odrzucił jego
widzenie mówiąc: — „Jak możemy uwierzyć w twe słowa?"
Wszyscy byli w rozpaczy i oczekiwali śmierci nieodpartej.
Wystąpił zatem przed nimi zaprzysięgając, że wszystko co
mówił jest najprawdziwsze tak, jak mu to dwukrotnie św.
Andrzej powiedział ukazując się w widzeniu: — „Wstań,
17
W skarbcu cesarskim w Wiedniu znajduje się włócznia, do której
odnosi się podobna legenda, związana również z osobą św. Maurycego.
Przechowywana w skarbcu katedry w Krakowie włócznia św. Maurycego
również ma być tą, którą przebito bok Chrystusa. Pochodzi z roku 1000
co najmniej, a była ofiarowana Bolesławowi Chrobremu przez Ottona III.
Jest to kopia włóczni wiedeńskiej. Dodajmy, że włócznia była ważnym
atrybutem. Jej podanie oznaczało przekazanie władzy.
idź i powiedz ludowi bożemu, aby się nie obawiał, lecz
całym sercem ufnie wierzył w jedynego, prawdziwego
Boga, a będzie zwycięski i w ciągu pięciu dni Pan ześle
mu znak, który napełni go radością tak, że jak jeden mąż
ruszą do boju. Jeśli będą chcieli walczyć, wszyscy ich
wrogowie zostaną pokonani i nikt już więcej przeciw nim
nie powstanie".
Słysząc, że wrogowie ich zostaną pokonani, wszyscy
odżyli i pocieszali się wzajemnie mówiąc: — „Zbudźcie
się i bądźcie zawsze dzielni i prawi, gdyż Bóg przyjdzie
nam z pomocą i będzie oparciem dla swego ludu, który
teraz widzi, że pozostaje w nieszczęściu".
26. Turcy zasię, ci którzy znajdowali się na górze w
zamku, zewsząd byli blisko nas i pewnego dnia porwali
trzech naszych żołnierzy z baszty, jaka stała naprzeciw
owego zamku. Poganie uczynili bowiem wycieczkę i
natarli na naszych tak gwałtownie, że nasi nie byli w stanie
wytrzymać ich uderzenia. Dwóch żołnierzy uszło z baszty
rannych, a trzeci bronił się Turkom dzielnie i strącił tego
dnia już dwóch ze szczytu muru, po złamaniu dwóch
włóczni. Gdy trzy włócznie tego dnia złamał w swym
ręku, trzeci wróg zginął. Ów rycerz nazywał się Hugo
Gwałtowny, z oddziału Gotfryda z Góry Skabijskiej.
Czcigodny pan Bomund widząc, że byłoby dla niego
niemożliwe znaleźć ludzi chcących dobywać zamku, gdyż
ci, którzy w mieście przebywali, w domach tchórzyli, a
inni byli głodni, inni wreszcie bali się Turków, wpadł w
wielką złość i rozkazał
podpalić miasto w dzielnicy, gdzie stał paląc Kasja-na. Na
ten widok ci, którzy byli w mieście, opuścili swe domy i
posiadłości chroniąc się jedni na górę koło zamku, inni aż
do bramy hrabiego z państwa św. Idziego, inni zaś pod
bramę księcia Gotfryda, słowem, każdy gdzie było mu
najbliżej. W tym momencie powstała wielka burza z
wichrem tak, że nikt nie mógł się utrzymać na nogach.
Mądry pan Bomund zmartwił się wielce, obawiając się o
kościół św. Piotra i o kościół Panny Marii i inne świątynie.
Huragan trwał od trzeciej godziny aż do północy i dwa
tysiące domów i kościołów zgorzało. Dopiero o północy
ustała gwałtowność pożaru.
Tymczasem Turcy, zamknięci w twierdzy znajdującej
się wewnątrz miasta, walczyli z nami w dzień i w nocy,
oddzieleni od nas jedynie na długość naszej broni. Nasi
widząc, że już nie wytrzymają dłużej cierpień, aby nie
móc jeść nawet chleba, jeśli go ktoś miał. ani nawet pić
wody, ustawili mur z kamieni i wapna między nimi a sobą
i ustawili fort z machinami dla bezpieczeństwa. Albowiem
część Turków pozostała w zamku, by walczyć, a innych
oddział obozował w dolinie koło zamku.
Gdy nadeszła noc, ogień pojawił się na niebie,
nadciągający z zachodu i zbliżając się spadł na wojska
tureckie, czemu dziwili się i nasi, i Turkowie. Nad ranem
przerażeni Turcy i zdjęci strachem przed ogniem uciekli
wszyscy aż pod bramy pana Bomunda i tam się
zakwaterowali. Część zaś, która była w zamku, nadal biła
się z nami W dzień i w noc, raniąc lub zabijając naszych.
Pozostali
Turcy oblegali miasto zewsząd i to tak, że nikt z naszych
nie mógł wyjść lub dostać się do miasta, chyba potajemnie
i w nocy. Byliśmy więc oblężeni i zwalczani przez
wrogów, których ilość była niezliczona.
Tak więc poganie, nieprzyjaciele Boga, trzymali nas
zamkniętych w Antiochii chcąc, by wielu umarło z głodu,
bo mały kawałek chleba kosztował bi-zanta, nie mówiąc
już o winie. Sprzedawano i jedzono mięso końskie i ośle.
Kura kosztowała piętnaście denarów, jajo dwa, orzech
kokosowy jednego. Wszystko było wyjątkowo drogie.
Ludzie cierpieli taki głód, że gotowali liście fig, winorośli
i wszystkich drzew. Inni gotowali skórę koni, wielbłądów,
osłów, wołów czy krów i jedli.
Te i inne przykrości i biedy wszelkiego rodzaju,
których niepodobna nazwać, cierpieliśmy w imię
Chrystusa, aby uwolnić drogę do Świętego Grobu. I to
były nieszczęścia, głody i strachy, jakich doznawaliśmy
przez dwadzieścia i sześć dni.
27. Niegodny hrabia karnoteński, którego wszyscy
wybrali, aby był naszym wodzem, dowiedziawszy się że
Antiochia padła, udał ciężko chorego i schronił się do
innej twierdzy zwanej Aleksandretta18.
A my co dzień czekaliśmy, że przyjdzie nam z
pomocą, zamkniętym w mieście, wyglądającym
zbawczego ratunku. Ale on, dowiedziawszy się, że wojska
tureckie otoczyły nas i oblegają, pota18
Miasto nad morzem w odległości sześćdziesięciu kilometrów od
Antiochii.
jemnie wyszedł na górę w pobliżu Antiochiil9 a
zobaczywszy ilość namiotów, porwany gwałtownym
strachem, cofnął się i uciekł szybko wraz ze swym
wojskiem. Powróciwszy do swej twierdzy, o-puścił ją i
ruszył szybko do tyłu.
Gdy przybył przed cesarza obecnego w Filo-menii20,
zażądał specjalnej, tajnej audiencji. „Dowiedz się, panie —
oświadczył — że Antiochia jest wzięta, ale cytadela jest
jeszcze w naszych rękach. Wszyscy nasi znaleźli się w
ciężkim położeniu i zapewne wszyscy zabici będą przez
Turków. Wracaj zatem tak szybko jak tylko możesz, aby
Ciebie nie dopadli i wojska, jakie ze sobą prowadzisz".
Wówczas przerażony cesarz kazał sekretnie sprowadzić
Gwidona 21 brata Bomunda i innych rycerzy: — „Panowie
— powiedział — co uczynimy? Oto wszyscy nasi zostali po
oblężeniu pokonani i zapewne o tej godzinie zginęli z rąk
Turków lub są wzięci w niewolę, jak to opowiada ów
nieszczęsny hrabia, co uszedł z pola walki. Jeżeli chcecie,
walczmy zaciekle w odwrocie, aby rie zginąć jak to oni
gwałtowną śmiercią".
Wtedy Gwidon, rycerz najszlachetniejszy, słysząc te
kłamstwa zaczął płakać wraz z innymi. Wydając głośne jęki
wszyscy wołali: — „Wielki Boże w Trójcy Św. Jedyny, jak
mogłeś pozwolić,
19
Szczyt Dżebel Ahmar o wysokości 1600 m n. p. m., który od
północy panuje nad równiną Antiochii.
20
Filomenia albo Philomelium (obecnie Akszebar), miasto w
środkowej Anatolii.
21
Gwido był synem Roberta Giskarda i przyrodnim bratem
Bomunda.
że tak obróciły się te sprawy. Czemuś dopuścił, że lud
idący za Tobą wpadł w ręce nieprzyjaciół i że tenże lud tak
szybko opuściłeś, gdy szedł uwolnić drogę do Twego
świętego Grobu? Jeżeli wieści, jakie usłyszeliśmy od tych
nieszczęsnych, są prawdziwe, my i wszyscy inni
chrześcijanie opuścimy Cię i nigdy nie wspomnimy Ciebie
i żaden z nas niech nie będzie śmiał wspomnieć Twego
imienia".
Mowa ta wydała się całemu wojsku gorzka tak dalece,
że nikt spomiędzy nich, ani żaden biskup, ani ksiądz, ani
nawet świecki człowiek nie śmiał wymówić przez wiele
dni imienia Chrystusa.
I nikt nie potrafił uspokoić Gwidona, załamującego
ręce i wołającego: „Biada mi, panie mój Bomundzie,
zaszczycie i ozdobo świata, którego wszędzie bano się i
kochano. Biada mnie, nieszczęsnemu! Oto w bólu moim
pogrążony nie zasłużyłem nawet, by zobaczyć twe
czcigodne zwłoki, co moim jest najgorętszym
pragnieniem. Któż sprawi, że będę miał sposobność
umrzeć dla ciebie, najdroższy przyjacielu i panie?
Dlaczego, gdy z łona matki przyszedłem na świat, nie
zostałem natychmiast uśmiercony? Czemu dożyłem tego
rozpaczliwego dnia? Czemu nie utonąłem w morzu?
Czemuż nie spadłem z konia na złamanie karku? O, czemu
z tobą nie otrzymałem szczęśliwego męczeństwa, zamiast
dowiedzieć się o twej chwalebnej śmierci".
I gdy wszyscy przybiegli do niego, aby go pocieszać,
aby dał już spokój tej rozpaczy, powiedział zwracając się
do nich: —„Czy przypadkiem wierzycie temu
posiwiałemu a lekkomyślnemu dowódcy?
Nie słyszałem od rycerzy kiedykolwiek, aby on dokonał
czynów rycerskich, a za to jest pozbawiony szlachetności i
jest nieszczęsny i cokolwiek złego donosi, wiedzcie, że jest
fałszywe" 22.
Tymczasem cesarz wydał do swych ludzi następujące
rozkazy: — „Idźcie i przeprowadźcie wszystkich ludzi z
tych ziem do Bułgarii23 i spustoszcie i zniszczcie wszystkie
miejsca tak, aby Turcy, gdy przybędą, nie mogli niczego
znaleźć". Chcąc nie chcąc zmuszeni byli zawrócić, cierpiąc
straszliwie i bliscy śmierci. Wielu pielgrzymów zmarło. Nie
mogąc szybko podążać za wojskiem, zostawali w tyle i
umierali po drodze. Wszyscy inni powrócili do
Konstantynopola.
28. My zasię słysząc głos pielgrzyma24, który nam
przyniósł objawienie Chrystusowe słowami apostoła,
udaliśmy się spiesznie do wskazanego kościoła św. Piotra.
Trzynastu ludzi szukało od rana do wieczora, aż znaleźli
ową włócznie, jak to było wskazane. Wzięto ją z wielka
radością i szacunkiem i ogromne wesele objęło całe miasto.
22
Oba rozdziały 26 i 27 opisujące najcięższy kryzys w czasie
wyprawy oraz wahania się Aleksego I, czy iść na odsiecz Antiochii,
nasuwają myśl, że zostały dopisane, zapewne w czasie, gdy Bomund po
roku 1103 prowadził długotrwały spór z cesarzem Aleksym.
23
Państwo bułgarskie w X i XI w. leżało na południe od Dunaju,
sięgając aż do Adriatyku. Twierdzenie autora w tym miejscu, że cesarz
Aleksy obawiał się z Bułgarii najazdu Turków pozbawione jest
uzasadnienia i polega na jakiejś pomyłce geograficznej powstałej przy
kopiowaniu pierwotnego rękopisu.
24
W tym miejscu widać nawiązanie do zakończenia przerwanego
opowiadania o poszukiwaniu włóczni, ukrytej w katedrze z chwilą zajęcia
miasta przez Turków.
W tym czasie odbyliśmy także naradę wojenną. Nasi
wodzowie postanowili posłać wysłannika do Turków, tych
wrogów Chrystusa, aby przez tłumacza zapytał ich:
„Dlaczego w swej pysze weszli w ziemię chrześcijan i
dlaczego tu rozbili swe obozy i czemu zabijają i mordują
sługi Chrystusa?" Skończywszy naradę wybrali pewnych
ludzi, a mianowicie Piotra Pustelnika i Herlina, polecając
im co następuje: — „Idźcie do bezbożnych wojsk
tureckich i mądrze wyłóżcie im to wszystko, pytając
czemu bezczelnie i pełni pychy weszli w ziemie
chrześcijańskie, należące do nas".
Po tych słowach posłowie udali się do rady
niewiernych i przekazali swe poselstwo Korbadze i innym
mówiąc: — „Wielce zdziwieni są nasi wodzowie i
przywódcy, że tak bezczelnie i pełni pychy wtargnęliście
w te ziemie, należące do chrześcijan. Myślimy i wierzymy,
że być może przyszliście tu chcąc przyjąć chrześcijaństwo,
a może dlatego tu przychodzicie, by chrześcijan na
wszelkie sposoby prześladować. Wszyscy nasi przełożeni
nawołują was, byście ustąpili czym prędzej z ziemi Boga i
chrześcijan, którą św. Piotr kiedyś nawrócił na wiarę
Chrystusową dzięki swej wymowie. Nasi wodzowie
pozwalają wam wyprowadzić wszystko, co jest wasze, a
wiec konie, muły, osły, wielbłądy, owce i woły i cały wasz
dostatek,
gdziekolwiek
chcecie
ten
dobytek
przeprowadzić".
Wtedy Korbaga, wódz wojska sułtana Persji, i inni
zarozumiali odpowiedzieli taką dumną mową: —„Nie
uznajemy ani nie chcemy waszego Boga. ani waszego
chrześcijaństwa i was razem.
z nim całkowicie odrzucamy. Przybyliśmy tu, gdyż
jesteśmy wielce zaniepokojeni, że wodzowie i przywódcy
wasi nazywają swoją ziemię, którą myśmy zdobyli na
obcych narodach. Czy chcecie znać naszą odpowiedź?
Powróćcie czym prędzej i powiedzcie waszym
przywódcom, że jeżeli chcą zostać Turkami i wyrzec się
Boga, jakiego czczą na klęczkach, i jeżeli porzucicie
wasze prawa, nadamy wam te ziemie i więcej jeszcze
miast i zamków tak, że nikt z was nie będzie chodził
piechotą, ale wszyscy będą rycerzami tak jak my nimi
jesteśmy. Będziemy was mieli w wielkiej przyjaźni. Jeżeli
nie, wszyscy skazani będą na śmierć albo wzięci zostaną
w wieczną niewolę i w kajdanach zabrani do Korosanu i
będą na zawsze naszymi niewolnikami, podobnie jak ich
dzieci".
Zatem nasi posłowie szybko powrócili i powtórzyli
wszystko, co im powiedzieli ci okrutnicy. Mówią, że
Herlin znający oba języki był tłumaczem Piotra
Pustelnika. Tymczasem wojska nasze, dręczone z dwóch
stron, nie wiedziały, co czynić: z jednej strony dokuczał
im straszny głód, z drugiej napawał ich strach przed
Turkami.
29. Wreszcie po trzech dniach, wypełnionych
nabożeństwami i procesjami z jednego kościoła do
drugiego, wszyscy uczynili ze swych grzechów spowiedź
i rozgrzeszeni nabożnie przyjęli ciało i krew Chrystusową
rozdając jałmużny i słuchając mszy świętych.
Potem ustawiono sześć oddziałów wewnątrz miasta.
Na czele pierwszego, który ruszył najpierw, stanął Hugo
Wielki razem z Francuzami i hrabią
Flandrii. Na czele drugiego oddziału książę Gotfryd ze
swoim wojskiem. Trzeci oddział prowadził Robert
Normandzki wraz ze swymi ludźmi, czwartym dowodził
biskup podeński niosąc ze sobą świętą włócznię
Zbawiciela. Wiódł swoich ludzi i wojsko hrabiego
Rajmunda od św. Idziego, który pozostał w górze miasta,
by strzec Turków w zamku, tak aby nic mogli wyjść. W
piątym oddziale dowódcą nad swymi ludźmi był Tankred,
syn markiza. W szóstym nad swoim wojskiem był
dowódcą mądry Bomund.
Biskupi nasi i kapłani, diakoni i zakonnicy, ubrani w
święte szaty towarzyszyli nam z krzyżami modląc się i
błagając Pana, aby nas ocalił i pilnował i We wszystkich
niebezpieczeństwach strzegł. Inni ludzie stanęli na murach
nad bramą z świętymi krzyżami w ręku, żegnając nas i
błogosławiąc. A zatem tak podzieleni i znakiem krzyża
chronieni, wyszliśmy przez bramę Machumarską.
Gdy Korbaga zobaczył szyki tak pięknie uformowane,
idące jeden po drugim, rzekł: „Dajcie im wyjść tak,
abyśmy ich lepiej mogli pokonać naszą potęgą". Kiedy
jednak byli już poza miastem i gdy Korbaga zobaczył
niezliczone szeregi Franków, zląkł się niemało. Wyprawił
więc swojego emira, który doglądał zazwyczaj
wszystkiego, aby, gdy zobaczy ogień zapalony na czele
wojsk chrześcijańskich, nakazał odwrót, gdyż w takim
razie Turcy przegrają bitwę.
Odtąd Korbaga zaczął cofać się z wolna ku
wzgórzom, a nasi następowali na nich. Następnie Turcy
podzielili się. Jedna część udała się ku morzu,
druga zaś pozostała na zajętych pozycjach, chcąc w ten
sposób zamknąć naszych wokół. Widząc to nasi uczynili
podobnie. Utworzono siódmy oddział z wojsk księcia
Gotfryda i hrabiego Normandii i oddano go pod
dowództwo Rajmunda. Wysłano ich na spotkanie Turków,
nadciągających od strony morza. Turcy rozpoczęli z nimi
walkę i zabili wielu naszych strzałami z łuków. Wtedy
inne oddziały tureckie przeszły za rzekę, aż do wzgórz na
długość dwóch mil.
Te oddziały zaczęły następować z obu stron i otaczać
naszych, ranić ich włóczniami i strzałami. Z gór schodziły
także niezliczone oddziały na białych koniach z białymi
znakami. Widząc te zastępy nasi nie wiedzieli ani co to
znaczy, ani kim są owi żołnierze, a nawet sądzili, że jest
to pomoc Chrystusowa, której wodzami są święci Jerzy,
Merkury i Dymitr. Tym słowom można dać wiarę, gdyż
wielu z naszych to widziało.
Z kolei ci Turcy, którzy stali nad morzem widząc, że
nie mogą dłużej utrzymać się, podłożyli ogień pod krzaki,
aby spostrzegli to ci, co zostali w obozie i cofnęli się. Oni
rozpoznawszy znak porwali wszystkie swoje cenne rzeczy
i cofnęli się. Nasi zaś walcząc krok po kroku w kierunku
głównej armii dotarli do ich obozu. Książę Got-fryd,
hrabia Flandrii, a także Hugo Wielki ścigali ich konno
wzdłuż rzeki do miejsca, gdzie znajdowały się ich główne
siły. Wtedy zbrojni znakiem krzyża zgodnie natarli na
nich. Co widząc inne oddziały uderzyły w nich; Turcy i
Persowie podnieśli krzyk, my zaś wzywając Boga żywego
i praw-
dziwego ruszyliśmy w imię Jezusa Chrystusa i Grobu
Świętego, rozpoczynając walkę i dzięki Boskiej pomocy
zwyciężyliśmy.
Turcy prawdziwie przerażeni zaczęli uciekać, a nasi
ich ścigali, aż do ich obozu. Tymczasem rycerze
Chrystusowi woleli ich ścigać niż zdobywać lupy. Ścigali
ich aż do mostu Faryjskicgo, a potem pod warownię
Tankreda. Nieprzyjaciel porzucił swe namioty, złoto i
srebra i wiele ozdób, owce i woły, konie i muły, żywność i
wino, mąkę i inne rzeczy tak bardzo naszym potrzebne.
Armeńczycy i Syryjczycy mieszkający w owych stronach,
dowiedziawszy się, że pokonaliśmy Turków, przybiegli ku
wzgórzom, aby im zamknąć drogę, i zabili wielu z tych,
których dopadli.
My zaś wracaliśmy do miasta z wielką radością
chwaląc i błogosławiąc Boga, który dał zwycięstwo
swojemu ludowi. Tymczasem emir, który był dowódcą w
zamku w Antiochii, widząc Korbagę i wszystkich innych
uciekających z pola walki przed Frankami nie lada zląkł
się i natychmiast zażądał znaków frankońskich 25. Hrabia
z krainy św. Idziego, który stał przed zamkiem, nakazał
mu wydać te chorągwie. Ten przyjął je i natychmiast
Wystawił je na wieżach. Tymczasem Longobardowie tam
stojący mówili: „Te chorągwie nie należą do Bomunda".
Pytał zatem ów: — „Czyjeż są one?" Odpowiedzieli mu:
— „Należą do hrabiego od św. Idziego". Zbliżył się zatem
i biorąc chorągiew
25
Ustawienie chorągwi z herbami wodza oznaczało poddanie się,
zapewniające bezpieczeństwo.
podał ją hrabiemu. W tym momencie nadszedł zacny mąż
Bomund i dał mu również swą chorągiew. Ten przyjął ją z
wielką radością zawierając pakt z panem Bomundem, że
poganie, którzy chcą przyjąć chrześcijaństwo, pozostali z
nim, a tym co chcą odejść cało i zdrowo, niech na to
pozwoli bez żadnych trudności. Bomund zgodził się na
wszystkie propozycje dowódcy zamku i następnie osadził
tam własną załogę. W kilka dni później dowódca ów
razem z tymi, którzy chcieli uznać Chrystusa, został
ochrzczony. Tych zaś, którzy Woleli pozostać wierni swej
wierze, nakazał pan Bomund odprowadzić do ziem
saraceńskich.
Bitwa owa została stoczona czwartego dnia w
ostatnim tygodniu czerwca, w wigilię św. Piotra i Pawła
apostołów, za panowania Pana Naszego Jezusa Chrystusa,
któremu niech będzie cześć i chwała na wieki wieków.
Amen.
OPOWIEŚĆ DZIESIĄTA OD ZDOBYCIA
ANTIOCHII DO ZWYCIĘSTWA POD
ASKALONEM
30. Narada wodzów — Rozpoczęcie marszu na Jerozolimę — Wyprawa
Rajmunda Pileta — Zgon podeńskiego biskupa. 31. Wyprawa Rajmunda
od św. Idziego do Albary — Kłótnia wodzów. 32. Dodany później opis
Antiochii. 33. Oblężenie Marry — Zdobywanie murów. 34. Spór
Bomunda z hrabią Rajmundem — Marsz na Jerozolimę — Zajęcie
grodu Saracenów — Zdobycie Tortozy. 35. Oblężenie Archas. 36. Pakt z
monarchą Trypolisu — Przejście przez Palestynę. 37. Przybycie pod
Jerozolimę — Oblężenie. 38. Budowa machin oblężniczych — Zdobycie
— Rzeź nieprzyjaciół. 39. Rada i wybór Gotfryda królem — Bitwa pod
Askalonem — Powrót krzyżowców do Jerozolimy.
30. Gdy wszyscy nasi wrogowie zostali zwyciężeni —
i gdy złożyliśmy dzięki Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu
— tamci zaczęli uciekać zewsząd. Jedni wpólżywi, inni
ranami okryci znajdowali śmierć po dolinach, w lasach, na
polach i na drogach. Natomiast lud Chrystusowy i
zwycięski, czyli owi pielgrzymi, powrócił do miasta
radosny i triumfujący pokonawszy wrogów.
Podobnie i nasi wodzowie, a mianowicie hrabia
Rajmund od św. Idziego, Bomund hrabia Normandii, pan
Robert oraz hrabia Flandrii oraz wszyscy inni wysłali
hrabiego Hugona, zwanego
Wielkim, do cesarza w Konstantynopolu, aby odebrał
Antiochię i przystąpił do wykonania umów, jakie go
obowiązywały. Ten pojechał, ale nie wrócił1.
Po tych wypadkach nasza starszyzna po naradzie
wydała zalecenia, jak należy prowadzić pielgrzymów i
rządzić nimi, aby lud ten osiągnął cel swej wędrówki do
Grobu Świętego, ponosząc wiele niebezpieczeństw.
Zalecono, by nic zapuszczać się w kraj pogan, bo ten w
porze letniej jest suchy i pozbawiony wody. Zatem
postanowiono czekać do listopada. Starsi rozjechali się i
każdy udał się do krainy pod jego władzą, ażeby tam
oczekiwać na czas wymarszu2. Wodzowie ogłosili także w
całym mieście, że ci co znajdują się w potrzebie i brak im
złotych lub srebrnych pieniędzy, mogą—jeżeli tego
zapragną — przenieść się do nich i że będą przyjęci z
radością.
Był tam pewien rycerz z wojsk hrabiego od św.
Idziego, który utrzymywał wielu ludzi, rycerzy i pieszych.
Wyszedł z wojskiem, jakie zebrał, i odważnie wkroczył w
kraj Saracenów. Po zajęciu dwóch miast doszedł do grodu
zwanego Telamanią. Mieszkańcy tego grodu, którzy byli
Syryjczykami,
1
Cały ten ustęp odnosi się do bezprawia, jakie popełnił Bomund,
chcąc utworzyć z Antiochii księstwo, nad którym zapanował udzielnie.
Bomund popełnił też szereg gwałtów, obsadzając swoimi żołnierzami
górny zamek w mieście. Wysłanie posła do cesarza Aleksego było
manewrem dowództwa krucjaty, zwróconym przeciw Bomundowi. Autor
przemilcza to wszystko, co świadczy, że należał do ludzi blisko z
Bomundem związanych.
2
Bomund powrócił do Rumenii w środkowej Azji Mniejszej, a
Gotfryd do Edessy, gdzie jego brat Baldwin panował jako książę.
natychmiast i dobrowolnie poddali mu się. Tam siedzieli
owi żołnierze Rajmunda około ośmiu dni, aż gdy przybyli
do niego wysłannicy donosząc, że: „w pobliżu nas
znajduje się zamek Saracenów pełny ich wojsk". Do tego
zamku natychmiast udali się żołnierze Chrystusowi i
pielgrzymi, otoczyli go zewsząd z pomocą Chrystusa.
Wzięli w niewolę wszystkich osiedleńców tamtejszych, a
tych, którzy nie chcieli przyjąć wiary Chrystusowej,
zabijali, którzy zaś godzili się być chrześcijanami,
zachowali przy życiu.
Dokonawszy tego, nasi Frankowie radując się
powrócili do pierwszego zamku. Przebywali tam trzy dni i
udali się do Marry3, leżącej niedaleko. Była tam zebrana
wielka ilość Turków i Saracenów, przybyłych z Aleppo i z
innych miast i grodów okolicznych. Barbarzyńcy wyszli,
by walczyć, a nasi podjęli walkę i zmusili ich do ucieczki.
Nieprzyjaciele powrócili jednak i przez cały dzień
atakowali bezustannie naszych. Aż do wieczora trwały te
najazdy. Upał był niezmierny. Nasi nic mogli już więcej
znieść takiego pragnienia. Ponieważ nie mogli znaleźć
żadnej wody, chcieli wrócić bezpiecznie do grodu. Ale
jakby za karę Syryjczycy i nędzni ludzie zaczęli im
przeszkadzać w odwrocie. Gdy zaś Turcy spostrzegli ich
odwrót, rozpoczęli natychmiast napadać na nich, a zwycięstwo dodało śmiałości mężom nieprzyjacielskim, gdyż
wielu z naszych oddało duszę Bogu, z miłości
3
Marra (Marat en Numan), miejscowość na drodze między Antiochią a
Aleppo.
dla którego znaleźli się tutaj. Ta klęska spadła na nich
piątego dnia miesiąca lipca. Natomiast Frankowie, którzy
pozostali, powrócili do swych zamków, a z nimi Rajmund
Pilet ze swymi ludźmi osiadł tam na wiele dni.
Inni zaś, którzy przebywali w Antiochii, cieszyli się i
radowali wielce, podczas gdy przywódca ich i pasterz biskup
podeński zachorował ciężko z woli Bożej i za tą samą wolą
odszedł z tego padołu, by spocząć w pokoju i zasnął W Panu
w dniu nazywanym św. Piotra w Okowach. Wielka też powstała żałoba i smutek, i ból ogromny w całej armii
Chrystusowej, bo był on wspomożycielem ubogich a
doradcą bogatych. Osobiście wyświęcał duchownych,
wygłaszał kazania, a w mowach, jakie miewał do rycerstwa,
głosił: „Nikt z was nie może być zbawiony, jeżeli nie
wspomoże biednych, bez nich nie możecie zyskać
zbawienia, a bez waszej pomocy oni żyć nie mogą. Trzeba,
aby oni codziennymi modlitwami zwracali się do Boga za
wasze grzechy i częste jego obrazy. Napominani was zatem,
abyście dla miłości Boga kochali ubogich i wspomagali ich
tak, jak tylko możecie".
31. W niedługi czas później wyjechał czcigodny
Rajmund hrabia krainy św. Idziego. Ruszył w ziemie
Saracenów i przybył pod miasto zwane Albara 4.
Zaatakował je swym wojskiem i następnie zdobył zabijając
wszystkich Saracenów i Sara4
Albara (El bara) na wschód od Orontu. o dwa dni drogi od Antiochii.
cenki dorosłych i małych, jakich tam naszedł. Następnie,
gdy tam już utwierdził swe panowanie, zwołał w. imię
wiary Chrystusowej naradę mężów najmądrzejszych, aby
wybrali wśród wielkiej nabożności biskupa, który by ich
do wiary Chrystusa i do Jego czci nabożnie przywoływał i
z domu diabelskiego uczynił świątynię żywego Boga i prawdziwego, jak również kaplicę na cześć świętych. Zaraz
też wybrali męża mądrego i czcigodnego i zaprowadzili go
do Antiochii dla dopełnienia święceń. Tak też się stało.
Inni zasię, jacy w Antiochii pozostali, przebywali tam
chętnie i z radością.
Kiedy nadszedł ustalony termin, to jest święto
Wszystkich Świętych, nasi przywódcy zebrali się w
Antiochii, aby zastanowić się, jak pokonać drogę do
Świętego Grobu. Mówili: — „Gdy zbliża się czas, by
ruszyć, żadna pora nie wydaje się lepsza niż ta, aby
rozpocząć marsz".
Bomund równocześnie szukał co dzień, jak przekonać
zgromadzenie, że wszyscy seniorzy kiedyś postanowili
oddać mu we władanie miasto. Ale hrabia od św. Idziego
nie chciał zawarcia żadnej umowy, ponieważ bał się
narazić cesarzowi. Wielka ilość zgromadzonych
obradowała w kościele św. Piotra, aby sprawiedliwie
działać. Bomund przedstawił swą umowę i pokazał swe
wierzytelności 5. Równocześnie hrabia od św. Idziego
przedstawił warunki, jakie za radą Bomunda ustnie
wyłożył cesarzowi. Biskupi i książę Gotfryd z Flandrii
oraz hrabia Normandii i inni seniorowie
5
Były to wydatki, jakie poniósł chcąc opanować Antiochię.
oddzielili się od zebrania i zajęli miejsce tam, gdzie
przechowywany jest tron św. Piotra, aby tam rozsądzić
sprawę między obu stronami. Następnie obawiając się, by
pochód do Świętego Grobu nie został zakłócony, wahali
się otwarcie swą decyzję powiedzieć. W końcu hrabia z
kraju św. Idziego oświadczył: — „Zanim ruszymy drogą
do Świętego Grobu, jeżeli Bomund chce z nami iść, niech
uczyni podobnie jak książę Gotfryd i hrabia Flandrii oraz
Robert Normandzki i inni panowie, którzy zgodzili się, i
ja, który zaświadczam uczciwie mą wierność dla cesarza".
Bomund całkowicie pogodził się z tym i obaj
przyrzekli na ręce biskupów, że w żaden sposób w czasie
drogi do Świętego Grobu nie będą prowadzić sporów.
Równocześnie hrabia od św. Idziego naradził się ze
swoimi co do obsadzenia pałacu emira Kasjana i wieży u
wstępu na most do portu św. Szymona oraz obsadził
ludźmi i załogę tę zaopatrzył w żywność tak, by długo
mogli trwać.
32. Miasto Antiochia 6 wielce jest piękne i świetne,
gdyż objęte murami znajdują się tam cztery wzgórza
rozległe i wyniosłe. Na najwyżej położonym stoi zamek
mocno zbudowany, podziwu godny i potężny. Niżej
rozciąga się miasto dostojne i przyjemne, ozdobione
gmachami, bo i wiele kościołów tu zbudowano, służących
trzystu czterdziestu klasztorom. Patriarcha posiada władzę
nad stu pięćdziesięcioma biskupami.
6
Cały rozdział 32 jest dodany później, zapewne w XII w.
Miasto zamknięte jest dwoma rzędami murów. Mur
pierwszy jest wysoki, zadziwiająco szeroki i zbudowany z
wielkich ciosów kamienia. Wyrasta z niego czterysta
pięćdziesiąt wież, a widok całego miasta jest bardzo
wdzięczny. Na wschodzie dotykają go cztery wysokie
góry; na zachodzie, pod murami miasta płynie rzeka
nazywana Farfarem. Miasto posiadło stołeczne znaczenie
nadane mu przez siedemdziesięciu pięciu królów, z
których pierwszy był król Antioch, i od niego pochodzi
nazwa Antiochii. To miasto Frankowie oblegali przez
osiem miesięcy i jeden dzień, potem z kolei było oblężone
w ciągu trzech tygodni przez Turków i innych pogan,
których liczba była tak wielka, że nigdy nic widziano
zbiorowiska tylu ludzi ani chrześcijan, ani pogan.
Tymczasem z Boską pomocą i Świętego Grobu zostali oni
zwyciężeni przez chrześcijan, a my odpoczywaliśmy przez
pięć miesięcy i osiem dni w radości i weselu.
33. Postanowiwszy to co wyżej, w miesiącu
listopadzie Rajmund hrabia z kraju św. Idziego opuścił
Antiochię razem ze swym wojskiem i stamtąd przeszedł
do miasta nazywanego Rugią 7 i do drugiego nazywanego
Albarą 8. Na cztery dni przed końcem listopada doszedł do
miasta Marry, gdzie zgromadziło się mnóstwo Turków,
Saracenów i Arabów i innych pogan, a on zaatakował ich
zaraz nazajutrz. Wkrótce potem Bomund ze swoimi od7
8
Warowny gród (Riha) na południc od Antiochii.
Miejscowość zajęta uprzednio przez Tankreda (ob. wyżej przyp.4).
działami połączył się z wojskiem chrześcijańskich hrabiów,
co stało się w niedziele. Zaraz następnego dnia zaatakowali
miasto, i to z taką gwałtownością i siłą, że drabiny
przystawiano wprost do murów, ale siły pogan były tak
wielkie, że tego dnia nie mogli ich ani pokonać, ani osłabić.
Wodzowie widząc, że nie zdołają nic zrobić i że na
darmo wysilają się, polecili Rajmundowi hrabi od św.
Idziego wznieść wieżę drewnianą, silna i wysoka. Ta
struktura została zbudowana i ustawiona na czterech kołach.
Na najwyższym piętrze znalazło się wielu rycerzy oraz
Edward Odważny, który głośno zaczął grzmieć w trąbę.
Niżej ustawieni byli rycerze zbrojni i ci pchnęli wieżę, aż
pod mury obok jednej z baszt. Widząc to poganie
natychmiast przysposobili machinę wyrzucającą duże
kamienie na ową ruchomą wieżę i to tak skutecznie, że
prawie wszyscy nasi rycerze zostali zabici. Rzucali także na
wieżę ognie greckie 9 z myślą, że ją podpalą i zniszczą. Ale
Bóg wszechmogący nie chciał, aby wieża spłonęła, gdyż
przewyższała ona mury miasta.
Nasi rycerze, jacy znajdowali się na najwyższym
piętrze, a między nimi Wilhelm z Góry Pisleryjskich i wielu
innych rzucali olbrzymie kamienie na obrońców murów.
Trafiali tak w tarcze tych co stali na murach, że
nieprzyjaciele razem z tarczami padali w tył do miasta, ranni
śmiertelnie. Walka trwała. Inni przytwierdzali do swych
włó9
Ognie greckie pozostawały długo tajemniczą bronią armii
bizantyńskiej. Polegały na użyciu ropy naftowej i smoły.
czni wstęgi z herbami i za pomocą włóczni i bosaków
próbowali ściągać nieprzyjaciół z murów ku sobie. I tak
walczono do wieczora.
Z tyłu wieży oblężniczej ustawił się kler, odziany w
święte szaty, modląc się i błagając Boga, aby obronił swój
lud i wywyższył chrześcijaństwo, a poniżył pogaństwo. Po
drugiej stronic nasze wojska dzień w dzień walczyły z
nieprzyjaciółmi, przystawiając do murów drabiny, ale te
łamały się wskutek ilości wspinających się. Tymczasem
opór pogan był tak silny, że nasi nie mogli uczynić
postępu. Wtedy Gulfery z Daturu pierwszy z drabiny
dostał się na mury. Znowu jednak złamała się drabina
wskutek natłoku wspinających się. Gulfery dostał się
jednak na mury z kilku innymi towarzyszami, następni zaś
przystawili szybko do murów inną drabinę i po niej
wyszło wielu rycerzy i pieszych, obsadzając mur. Ale
Saraceni tak gwałtownie w nich uderzyli i z taką siłą i na
murze, i na ziemi na dole, że wielu z naszych, zdjętych
strachem zeskakiwało z murów z powrotem.
Podczas kiedy dzielni żołnierze pozostając na murach
wstrzymywali ataki, ci co byli na wieży oblężniczej
podkopywali mur miasta. Saraceni widząc, że zwalą mur,
pod wpływem strachu cofnęli się i uciekli w głąb miasta.
Działo się to w sobotę, w godzinę wieczorną przed
zachodem słońca, jedenastego grudnia.
Tymczasem Bomund przez tłumacza oświadczył
starszyźnie Saracenów, aby oni z kobietami i dziećmi i
swym dobytkiem zgromadzili się w sali koło bramy, za co
obiecał zachować ich przy życiu.
I tak nasi dostali się do miasta, a co który na-szedł z
dóbr w domach i w oficynach, to zabrał na własność. Gdy
nastał dzień, gdziekolwiek znaleźli wroga, mężczyznę czy
kobietę, mordowali ich. Nie było zaułka w mieście, gdzie
nie leżałby trup saraceński, i z trudnością szło się ulicami
miasta tak, by nie napotkać zwłok. Następnie Bomund
wszystkim, którym kazał się zgromadzić w wielkiej hali,
odebrał rzeczy, jakie posiadali, złoto, srebro i ozdoby,
jednych zaś zabił, innych odesłał do Antiochii, by ich
sprzedać w niewolę.
Frankowie przebywali w tym mieście przez jeden
miesiąc i cztery dni. W tym czasie zmarł Wilhelm biskup
Oranii. Wielu było spośród naszych, którzy nie znajdowali
tego, czego potrzebowali i to zarówno z powodu długiego
pobytu, jak i z powodu trudności wyżywienia, bo poza
miastem niczego nie można było dostać. Rozpruwano
ciała zmarłych, bo w ich żołądkach znajdowano ukryte
bizanty. Inni wycinali z nich mięso w kawałkach i
gotowali je, aby jeść 10.
34. Bomund nie mógł jednak u hrabiego od św.
Idziego uzyskać tego, o co zabiegał, i zagniewany
powrócił do Antiochii. Wtedy bezzwłocznie hrabia
Rajmund wysiał posłów do Antiochii do księcia Gotfryda,
do hrabiego Flandrii, do Roberta z Normandii, aby
przyszli do Rugii na naradę. Przybyli zatem wszyscy
przywódcy i zebrali się na naradę, aby rozpatrzyć, jak
mogą skutecznie zdobyć drogę do Świętego Grobu, dla
którego
10
Fakty ludożerstwa znajdują potwierdzenie w szeregu źródeł
współczesnych.
to celu wyruszyli i doszli aż dotąd. Nic zdołali pogodzić
Bomunda z Rajmundem, tak aby hrabia Rajmund oddał
tamtemu Antiochię. Hrabia Rajmund zaś nie zgadzał się z
powodu przysięgi wierności złożonej cesarzowi. W końcu
hrabiowie wraz z księciem i razem z Bomundem powrócili
do Antiochii, a hrabia Rajmund wrócił do Marry, gdzie
znajdowali się pielgrzymi. Nakazał swym rycerzom
obsadzić zamek i halę nad bramą miejskiego mostu.
Rajmund widząc, że nikt z przywódców nie chce z
jego powodu ruszyć w drogę do Świętego Grobu, wyszedł
z Marry sam i boso i dnia trzynastego przybył do
Kafarty11, gdzie mieszkał przez trzy dni. Tu przybył hrabia
Normandii i przyłączył się do hrabiego Rajmunda. Król
Cezarei12 wysłał szybko posłów do Marry i Kafarty
oświadczając, że pragnie żyć w pokoju i że życzliwością
będzie obdarzał chrześcijańskich pielgrzymów i
zaufaniem. Co dotyczy jego królestwa, pielgrzymi nie
doznają krzywdy i chętnie będzie dostarczać obroku dla
koni i żywności dla ludzi.
Wyszli zatem nasi i rozłożyli się obozem koło Cezarei
nad rzeką Farfarem. Król Cezarei, widząc obóz Franków
tak blisko miasta, pożałował w duchu swej decyzji i
nakazał, żeby nie sprzedawano im żywności ani, aby nikt
nie wchodził w obręb murów miasta.
Wcześnie następnego dnia posłał do nich dwóch
Turków, widocznie swych wysłanników, aby po11
Miejscowość o kilka kilometrów od Marry.
12
Cezarea, czyli Szaizar nad Orontem.
kazali pielgrzymom bród na rzece i przeprowadzili ich
tam, gdzie mogli znaleźć łup. Przebyli zatem równinę, nad
którą panował zamek, i tu zabrali więcej niż pięć tysięcy
sztuk zwierząt oraz zboża i innych dóbr, co pozwoliło
odżywić całe wojsko chrześcijańskie. Załoga owego
zamku poddała się hrabiemu i ofiarowała mu konia i
czyste złoto, a potem zaprzysięgła na swoje prawa, że nie
uczyni żadnej krzywdy pielgrzymom.
Przebywaliśmy tam pięć dni. Ruszyliśmy stamtąd
radośnie, aby stanąć obozem pod pewnym arabskim
grodem, którego kasztelan wyszedł naprzeciw i zawarł
układ z naszym hrabią.
Po wyjściu stamtąd przybyliśmy do pewnego miasta
bardzo pięknego i zaopatrzonego we wszystkie dobra,
położonego w dolinie. Nazywało się ono Kefalia13. Gdy
jego mieszkańcy dowiedzieli się, że Frankowie
nadciągają, opuścili miasto i ogrody warzywne i domy
pełne żywności, a sami uciekli. W trzy dni później
opuściliśmy to miasto i przeszedłszy wysokie góry
zeszliśmy na równinę Semu 14, gdzie znaleźliśmy dość
zapasów. Nasz pobyt tu trwał dni piętnaście.
Przed nami znalazł się gród, w którym zgromadziła się
wielka ilość pogan. Zaatakowali nasi ten zamek i
bylibyśmy go zdobyli, gdyby Saraccni nie byli wypuścili
przez bramę olbrzymiego stada bydła. Nasi zawrócili
wobec tego do swego obozu
13
14
Kefalia, czyli Raphania na drodze do Trypolisu.
Dolina, a raczej równina Semu, nosi obecnie nazwę El Bukeia.
obładowani zapasami. Następnie rano rozwinęli nasi swe
sztandary i rozpoczęli oblegać gród, aby w nim rozbić swe
namioty. Ale cale plemię pogańskie uciekło zostawiając
gród pusty. Gdy nasi tam weszli, znaleźli pełno żywności,
wina, mąki, oliwy i to, co było konieczne.
Tam najpobożniej obchodziliśmy święto Oczyszczenia Matki Boskiej i tam przybyli posłowie z miasta
Kameli15. Albowiem tamtejszy król wysłał do hrabiego
konie oraz złoto i zawarł z nim traktat stwierdzając, że w
żaden sposób nie obrazi chrześcijan, ale ich będzie
szanował i popierał.
Tymczasem król Trypolisu zawiadomił hrabiego, aby
z nim zawarł pakt przyjaźni, jeżeli mu to odpowiada.
Posłał mu dziesięć koni, cztery muły i złoto. Ale hrabia w
żaden sposób nie chciał z nim zawierać pokoju, jeżeli nie
przyjmie chrześcijaństwa.
Po opuszczeniu tej pięknej równiny przybyliśmy do
twierdzy zwanej Archą 16 w poniedziałek w połowie
lutego i tu rozbiliśmy namioty. Było tu wielu pogan. W
podziwu godny sposób obwarowali oni ów gród i tam
bronili się dzielnie. Czternastu z naszych rycerzy udało się
naprzeciw do miasta Trypolisu leżącego przed nami. Tych
czternastu przyprowadziło ze sobą około sześćdziesięciu
Turków i innych, którzy wiedli przed sobą ludzi oraz
zwierzęta domowe w liczbie więcej niż pięćset
l5
Starożytna Emessa blisko Trypolisu u stóp gór Libanu.
16
Archa była fortecą broniącą dostępu do emira Trypolisu.
sztuk. Nasi, zbrojni znakiem krzyża, zaatakowali tamtych,
zabili z nich sześciu i zdobyli sześć koni.
Z Wojsk hrabiego Rajmunda ruszył naprzód Rajmund
Piletus oraz Rajmund wicehrabia Turenii. Przybywszy do
Tortozy 17, bronionej przez znaczne siły pogan,
zaatakowali miasto. Gdy zapadł wieczór, wrócili na
miejsce, gdzie rozłożyli swój obóz i tam zapalili
niezliczoną ilość ognisk, jak gdyby całe wielkie wojsko
tam się znajdowało. Poganie zdjęci strachem potajemnie
uciekli w nocy, zostawiając miasto pełne wszelkich
zapasów, które prócz tego było znakomitym portem.
Kiedy rano nasi podeszli pod miasto, aby je zdobyć,
znaleźli je puste. Zajęli je i przebywali w nim aż do chwili
oblężenia Archy. Niedaleko było inne miasto zwane Marakleją18. Rządzący tam emir zawarł z naszymi pakt i
wpuścił nas do miasta razem z naszymi znakami.
35. Książe Gotfryd i Bomund hrabia Flandrii przybyli
aż do miasta zwanego Lichią 19. Bomund odłączył się od
nich i wrócił do Antiochii.
Tamci zaś szli dalej i rozpoczęli oblężenie miasta
zwanego Gabalą 20. Tymczasem hrabia Rajmund z krainy
św. Idziego dowiedziawszy się, że znaczne siły pogan
ruszyły ku nam, by stoczyć z nami bitwę, bezzwłocznie
odbył naradę nakazując przywódcom, którzy oblegali
Gabale, aby
17
Tortoza (Antarad), port na północ od Trypolisu.
Marakia, miejscowość nadmorska na północ od Tortozy.
19
Lichią (Laodicja, obecnie Latakieh).
20
Gabalą (obecnie Dżibel), mały port opodal Tortozy.
18
mu przyszli z pomocą. Ci, dowiedziawszy się o tym,
ułożyli się z emirem i zawarli z nim pokój, a otrzymawszy konie i złoto odstąpili od miasta, by nam pójść z
pomocą. Ale wspomniani poganie nie rozpoczęli z nami
walki. Przywódcy zaś, rozłożywszy się obozem w dole
rzeki, zaczęli oblegać ów gród. Wkrótce potem nasi
ruszyli przeciw Trypolisowi i spotkali pod miastem
Turków, Arabów i Saracenów. Uderzyły na nich nasze
wojska zmuszając do ucieczki wielu najprzedniejszych
obywateli miasta. A takie było zabójstwo niewiernych i
taki był upływ ich krwi, że nawet wody płynące do miasta,
by zasilać tam zbiorniki, poczerwieniały, co zwiększyło
ból i żal mieszkańców. Zarazem
wzbudziło taki strach, że nikt z nich nie śmiał
wyjść poza bramę miasta.
Innego zaś dnia nasi ruszyli konno ku tamtejszym
błoniom i spotkali tam woły, owce i osły i w ogóle całe
trzody zwierząt. Samych wielbłądów naliczono około
trzech tysięcy. Oblegaliśmy wspomniany gród przez trzy
miesiące bez jednego dnia i tam świętowaliśmy Wielkanoc
Pańską przed idami kwietniowymi. Nasze okręty zawinęły
w pobliżu do pewnego portu, skąd przez czas oblężenia
przywoziły nam wiele żywności jak zboże, wino, mięso,
sery, jarzyny, oliwę, zaopatrując nas w ciągu wyprawy.
Przy tym oblężeniu szczęśliwie dostąpiło męczeństwa
wielu z naszych, między innymi Andrzej z Rybomontu,
Wilhelm Pikardyjczyk i wielu mnie nieznanych.
Tymczasem z Trypolisu wysyłano często posłów do
naszych wodzów, celem skłonienia ich,
by odstąpili i weszli z miastem w układy. Słysząc to nasi,
a mianowicie książęta Gotfryd i Rajmund, hrabia z kraju
św. Idziego oraz Robert Normandczyk, a także hrabia
Flandrii spotkali się, a widząc świeże owoce w połowie
marca, a w połowie kwietnia nowe zboże, stwierdzili, że
należy przystąpić zaraz po zbiorach do marszu na
Jerozolimę.
36. Opuściliśmy zatem ów gród i doszliśmy do
Trypolisu w piątek dnia trzynastego maja i tam
przebywaliśmy przez trzy dni. Król Trypolisu zawarł
układ z naszymi przywódcami i uwolnił natychmiast
więcej niż trzystu pielgrzymów wziętych tam w niewolę.
Dał im piętnaście tysięcy bizantów i piętnaście koni
wielkiej ceny. Dał nam także dostateczną ilość paszy dla
koni i osłów i wiele innych zapasów, co wzbogaciło całe
nasze wojsko Chrystusowe. Stanęła miedzy nim a naszymi
wodzami umowa, że jeżeli potrafimy zwyciężyć w wojnie,
jaką gotuje przeciw nam emir Babilonu, i jeżeli zajmiemy
Jerozolimę, on przyjmie chrześcijaństwo i zatrzyma swe
ziemie.
Opuściliśmy miasto w maju w dzień poniedziałkowy i
szliśmy całą noc drogą prostą, ale trudną. Doszliśmy do
zamku zwanego Bethelon21, a następnie do miasta Zebar22
położonego nad morzem; tu doszliśmy wielce spragnieni
do rzeki nazywanej Braym23. Następnie w ciągu całej
nocy
21
Bethelon (obecnie Batroun), miejscowość o dwadzieścia pięć
kilometrów od Trypolisu.
22
Zebel (obecnie Dżebail).
23
Rzeka Braym (w starożytności Adonis).
i dnia Wniebowstąpienia Pańskiego przeszliśmy górę
drogą bardzo trudną. Obawialiśmy się, że natrafimy tam
na zasadzkę nieprzyjaciół, ale dzięki lasce Bożej żaden z
nich nie śmiał się zbliżyć do nas. Nasze oddziały konne
poprzedzały pochód otwierając drogę. Następnie
osiągnęliśmy morskie miasto Bejrut, a stąd doszliśmy do
miasta Sagitty 24, potem do jeszcze innego zwanego
Surem25. Od Suru szliśmy do miasta Akry, z Akry zaś
przyszliśmy do zamku Kajfasa, a potem obozowaliśmy
koło Cezarei, gdzie świętowaliśmy Wielkanoc trzeciego
dnia przed końcem maja.
Następnie doszliśmy do miasta Ramoli26, które
Saracenowie opuścili z obawy przed Frankami. Niedaleko
tego miasta znajdował się czcigodny kościół, w którym
przechowywano najdroższe zwłoki św. Jerzego, bo tu w
imię Chrystusa dostąpił szczęśliwie męczeństwa od pogan.
Nasi przywódcy zwołali naradę i wybrali biskupa, który
by strzegł i rządził tym kościołem. Złożono biskupowi
dziesięcinę wzbogaconą złotem i srebrem, wraz z końmi i
innymi zwierzętami, aby mógł tu żyć nabożnie i dostatnio
on oraz ci, co z nim będą przebywać. Przyjął to wszystko z
wdzięcznością.
37. My zaś pogodnie i radośnie doszliśmy do miasta
Jerozolimy, we środę na osiem dni przed połową czerwca i
rozpoczęliśmy w podziwu godny sposób oblężenie tego
miasta. Robert Normandzki
24
Sagitta (obecnie Saida).
Sur (w starożytności Tyr).
26
Ramola (obecnie Ramleh) koło nadmorskiej Jaffy blisko
Jerozolimy.
25
zajął pozycję na północy, opodal kościoła pierwszego
męczennika Św. Stefana, gdzie świętego ukamienowano
prześladując Chrystusa. Koło niego stanął Robert hrabia
Flandrii. Na zachodzie rozpoczęli oblężenie książę
Gotfryd i książę Tankred. Hrabia z krainy św. Idziego
stanął na południu na górze Syjon koło kościoła Matki
Boskiej, tam gdzie Pan nasz wieczerzał wraz z uczniami.
Trzeciego dnia Rajmund Piletus i Rajmund z Taurynii
i wielu innych żądni walki, odłączywszy się od głównych
wojsk, starli się z dwustu Arabami i rycerze
chrześcijańscy zwyciężyli owych niewiernych, zabijając z
nich wielu i zdobywając trzydzieści koni.
W poniedziałek zaatakowaliśmy gwałtownie miasto i
to z taką siłą, że gdyby tylko drabiny były gotowe, miasto
wpadłoby w nasze ręce. Tymczasem zniszczyliśmy niższy
mur, a do muru głównego przystawiliśmy wieżę
oblężniczą. Nasi rycerze wyszli na nią, natychmiast
rozpoczynając walkę na włócznie i miecze z Saracenami i
obrońcami miasta. Wielu z naszych legło, ale więcej z ich
strony.
Podczas tego oblężenia nie mogliśmy znaleźć chleba
aż przez całych dziesięć dni, dopóki nie przybył do nas
posłaniec od naszych okrętów27. Byliśmy także trapieni
silnym pragnieniem i byliśmy zmuszeni poić konie i
zwierzęta juczne w odległości o sześć mil. Albowiem
źródło Siloji, leżące u stóp góry Syjonu, zaopatrywało nas,
ale woda była nam drogo sprzedawana.
27
Była to flota genueńska, która przybyła do portu Jaffy.
Gdy przybył posłaniec od naszych okrętów, nasi
wodzowie zwołali naradę i postanowili wysłać wojsko,
aby strzegło ludzi i okręty w porcie Jaffy. Zaraz rano
oddział złożony ze stu rycerzy z wojsk Rajmunda,
hrabiego od św. Idziego, Rajmunda Pileta i Aszarda z
Momelonu oraz Wilhelma z Sabranu ruszył żwawo do
portu. Później trzydziestu naszych rycerzy oddzieliło się
od innych i napotkało siedmiuset Arabów, Turków,
Saracenów z wojsk emira. Rycerze Chrystusowi
zaatakowali ich z całą odwagą, ale taka była wyższość ich
sił nad naszymi, że zabity został Aszard z Momelonu i
szereg biednych piechurów.
Kiedy nasi byli całkiem otoczeni i uważani za
zabitych, przybył inny wysłaniec do Rajmunda Pileta i
powiedział: „Skąd wziąłeś się tutaj ze swymi żołnierzami?
Czy nie widzisz, że nasi są otoczeni wojskami arabskimi,
tureckimi i saraceńskimi. Być może o tej godzinie nie
wszyscy wasi są już zabici. Dopomóż im, dopomóż".
Słysząc to nasi natychmiast przybiegli do tamtych
walcząc. Widząc rycerzy chrześcijańskich poganie podzielili się na dwa szyki. Nasi zaś w imię Chrystusa uderzyli w
tych niewiernych z takim zapałem, że każdy z rycerzy
obalił swego przeciwnika. Ci zaś widząc, że nie dorównają
męstwu Franków, zdjęci strachem ruszyli do tyłu. Nasi
ścigali ich około czterech mil, zabijając wielu, chwytając
tylko jednego w niewolę, aby z niego wydobyć
wiadomości. Zdobyli także sto trzy konie.
Podczas tego oblężenia cierpieliśmy tak dalece z
pragnienia, że w worach szytych ze skór bydlęcych
dowoziliśmy wodę z odległości sześciu mil. Woda W ten
sposób dowożona była nieświeża i podobnie chleb
codziennie mieliśmy zepsuty i zły. Saraceni potajemnie
zatruwali nam studnie i źródła. Zabijali i rozbijali wszystko,
co było po drodze, a bydło ukrywali W jaskiniach czy
grotach.
38. Wtedy nasi wodzowie postanowili znaleźć sposób,
aby można zdobyć miasto i uczcić święty grób naszego
Zbawiciela. Zlecili wykonać z drzewa dwie wieże
oblężnicze oraz inne machiny. Książę Gotfryd wystawił
wieżę uzbrojoną w machiny i podobnie uczynił hrabia
Rajmund, a obaj sprowadzili w tym celu drzewo z daleka28.
Saraceni widząc, że nasi budują owe machiny, silnie ufortyfikowali miasto i nocami wzmocnili baszty.
Nasi przywódcy widząc z kolei, w którym miejscu mury
miasta były najsłabsze, przewieźli tam pewnej nocy w
sobotę machinę i wieżę oblężniczą z drzewa, ustawiając je
po wschodniej stronie. Największą wieżę zbudowali,
urządzili i wyposażyli w ciągu trzech pierwszych dni
tygodnia. Natomiast hrabia z krainy św. Idziego naprawił
swoją machinę ustawioną od południowej strony. A ciągle
cierpieliśmy z powodu pragnienia, bo nikt nie mógł, nawet
za denara, otrzymać takiej ilości wody, by się napić do syta.
We środę i w czwartek w nocy 29 atakowaliśmy
gwałtownie miasto ze wszystkich stron. A wtedy
28
Owe machiny i wieże oblężnicze były później wyobrażone na
witrażach, które w opactwie St. Denis dał wykonać opat Suger.
29
13 i 14 lipca 1099 r.
biskupi i kapłani wygłaszając kazania i przemowy
wezwali Wszystkich, aby nabożnie obejść Jerozolimę; w
procesji połączonej z modlitwami, jałmużną i postem.
W piątek, Wczesnym rankiem, uderzyliśmy zewsząd
na miasto, ale niczego nie osiągnęliśmy. Byliśmy i
zdumieni, i zalęknieni wielce, kiedy nadeszła godzina, o
której Pan Nasz Jezus Chrystus postanowił dla nas
wycierpieć mękę, a rycerze nasi na wieży oblężniczej
walczyli z męstwem, a między nimi książę Gotfryd i
hrabia Eustachy jego brat. W tym to momencie jeden z
naszych rycerzy imieniem Litold wdarł się na mur miasta.
Z chwilą, gdy się tam ukazał, obrońcy pierzchli z murów, a
nasi ścigali ich przez miasto zabijając i raniąc aż do
świątyni Salomona 30, gdzie nastąpiła taka rzeź, że nasi
stopami brodzili w ich krwi.
Ze swej strony hrabia Rajmund, stojący na południu
miasta, doprowadził swe wojsko i swą drewnianą wieżę
oblężniczą aż pod sam mur. Ale między wieżą a murem
znajdowała się fosa. Wtedy ogłoszono, że ktokolwiek
przyniesie tam trzy kamienie, otrzyma jednego denara.
Dla wypełnienia fosy potrzeba było trzech dni i trzech
nocy. W końcu, gdy fosa była pełna, przystawiono ruchomą wieżę do muru, na którym dzielnie walczyli
obrońcy, rzucając ogień i kamienie. Tymczasem hrabia
słysząc, że Frankowie weszli do miasta,
30
Tj. do meczetu Omara zbudowanego w miejsce świątyni. Wokół
kopuły meczetu biegł taras, na który schroniła się część muzułmanów.
oświadczył owym ludziom: — „Czego się bronicie? Czy
nie widzicie, że Frankowie są już w mieście".
Emir broniący wieży Dawida poddał się hrabiemu i
otworzył bramę, przy której pielgrzymi wedle zwyczaju
składali opłatę. Gdy tylko nasi weszli do miasta,
pielgrzymi ścigali i mordowali Saracenów, aż do świątyni
Salomona, gdzie przez cały dzień trwała ze strony naszych
najkrwawsza walka, aż cała świątynia spłynęła krwią.
Wreszcie, zmógłszy pogan, pojęli nasi w niewolę wielką
liczbę mężczyzn i kobiet, bądź ich zabijając, bądź
darowując im życie jak kto chciał. W świątyni Salomona
zgromadziło się wielu pogan obu płci, którym Tankred i
Gaston z Bertu podali chorągiew ze swymi znakami.
Krzyżowcy przebiegali także całe miasto w poszukiwaniu
złota i srebra, koni i mułów i domów wypełnionych
wszelkim bogactwem.
Potem radośni i płacząc ze szczęścia poszli nasi, by
uczcić grób Zbawiciela i spełnić swe śluby i modlitwy.
Następnego ranka wyszli nasi na dach świątyni,
zaatakowali Saracenów, mężczyzn i kobiety, zabijając ich
mieczami. Niektórzy z pogan rzucali się w dół z dachu
świątyni. Co widząc Tankred był niemało zbrzydzony.
39. Na wspólnej naradzie nasi postanowili, że każdy z
nich złoży jałmużnę wraz z modlitwą, aby Bóg wskazał
tego, którego pragnie, by rządził i ludźmi, i miastem. Dla
wielkiego zaduchu nakazano także, by wyrzucono na
zewnątrz wszystkie zwłoki Saracenów, bo całe miasto
było ich pełne. Żywi Saraceni wynosili zmarłych przez
bramy
i układali z nich stosy, tak wysokie jak domy. Nikt nigdy
nie słyszał o czymś podobnym ani nie widział zwłok
pogańskich, układanych w stosy, i tylko Bogu ich liczba
była wiadoma. Hrabia Rajmund wysłał tymczasem emira i
jego towarzyszy aż do Askalonu, gdzie przybyli cali i
zdrowi.
Ósmego dnia po zdobyciu miasta wybrano księcia
Gotfryda władcą miasta, aby zwalczał pogan i bronił
chrześcijan31. Podobnie w dniu św. Piotra w Okowach
wybrano patriarchą bardzo mądrego i czcigodnego męża
Arnulfa. I tak Jerozolima została zdobyta w imię Boże
przez chrześcijan dnia piętnastego lipca w piątek.
Równocześnie przybył wysłaniec z miasta Neapolu 32
do Tankreda i hrabiego Eustachego, ażeby przygotowali
się i udali celem zajęcia owego miasta. Ruszyli prowadząc
ze sobą liczne wojsko konnych i pieszych. Gdy przybyli
pod miasto, mieszkańcy poddali się im natychmiast.
Następnie książę Gotfryd zawiadomił ich, aby szybko
udali się do miasta Askalonu 33, by wstrzymać atak
przygotowany przez emira Babilonu 34. W pośpiechu
przeszli góry, szukając Saracenów do walki, i przybyli
wreszcie do Cezarei. Potem brzegiem morza szli aż do
miasta Ramoli, gdzie napotkali
31
Był to wstęp do obwołania Gotfryda de Bouillon królem
Jerozolimy, a kapelana Arnulfa patriarchą miasta.
32
Miasto Sichem w starożytności, później zwane Flavia Neapolis.
33
Askalon lub Skalenia, miejscowość w Palestynie, zajęta
przez Saracenów.
34
Al Adfal, emir kalifa Egiptu, zwany emirem Babilonu.
wielu Arabów tworzących przednią straż. Tych nasi
ścigając wzięli wielu w niewolę, a oni opowiedzieli
wszystkie nowiny wojenne, gdzie są i ilu ich, gotujących
się do walki z chrześcijanami. Dowiedziawszy się tego,
Tankred natychmiast wysiał posłańca do Jerozolimy, do
księcia Gotfryda i do patriarchy i do wszystkich książąt
donosząc: „Wiedzcie, że gotuje się przeciw nam bitwa pod
Askalonem; spieszcie zatem ze wszystkimi siłami, jakie
tylko macie".
Książę wydał rozkaz, aby zwołać wszystkich ludzi i
aby
przygotowani
ruszyli
przeciw
naszym
nieprzyjaciołom. Sam zaś z patriarchą i Robertem hrabią
Flandrii wyszedł z miasta we środę. Razem z nimi ruszyło
wojsko i biskup z Marturany.
Natomiast hrabia krainy św. Idziego oraz Robert z
Normandii orzekli, że nie wyjdą, dopóki nie będą
przekonani o bitwie. Nakazali jednak swym rycerzom, aby
czym prędzej wrócili, wywiedziawszy się, czy bitwa
będzie stoczona naprawdę i sami byli gotowi wyruszyć.
Owi poszli i stwierdzili pochód wojsk nieprzyjaciela i
donieśli to, co widzieli na własne oczy. Natychmiast
książę wysłał biskupa Marturany do Jerozolimy, aby
wojsko, jakie tam było, przygotowało się i przybyło na
pole bitwy.
We środę wodzowie ruszyli w kierunku nieprzyjaciela.
Biskup Marturany zawrócił, by zawiadomić o wszystkim
patriarchę i księcia. Tymczasem Saraceni wyszli mu
naprzeciw, pojmali go i uprowadzili. W Jerozolimie
pozostał tylko Piotr Pustelnik, zarządzając, by zarówno
Grecy, jak i Łacinnicy,
jak i kler urządzili nabożną procesję i zanieśli modły i
złożyli jałmużnę, aby Bóg dał zwycięstwo swemu ludowi.
Duchowni i księża ubrani w święte szaty prowadzili
procesję i śpiewali msze i modlitwy błagalne.
Tymczasem patriarcha i biskupi oraz przywódcy
zebrali się koło rzeki płynącej z tej strony Askalonu. Tu
zabrali wiele zwierząt, wołów, wielbłądów, owiec i
wszelkiej trzody. Gdy Arabowie nadjechali w liczbie
około trzystu, nasi wystąpili przeciw nim i złapali dwóch z
nich, resztę przepędzając aż do ich szeregów. Z
nadejściem wieczoru patriarcha obwołał w całym wojsku,
że jutro od samego rana wszyscy muszą być przygotowani
do bitwy, grożąc ekskomuniką każdemu, który by szukał
łupów, zanim się skończy bitwa, co przyjęte zostało z
radością, gdyż wszyscy rozumieli, co jest im przeznaczone
od Pana.
O świcie wyszli na piękną równinę niedaleko brzegu
morza i tam rozwinęli szyki. Książę dowodził swym
oddziałem, hrabia Normandii swoim, hrabia z krainy św.
Idziego swoim, hrabiowie Eustachy, Tankred i Gaston
swoimi. Rozkazali także, aby wszyscy piesi oraz łucznicy
poprzedzali konnych i, gdy tak wszystko zostało
zarządzone, rozpoczęli walczyć w imię Pana Naszego
Jezusa Chrystusa.
Na lewym skrzydle stanął książę Gotfryd ze swym
wojskiem, hrabia od św. Idziego uderzył konno wzdłuż
morza po prawej strome. Hrabia Normandii i hrabia
Flandrii oraz Tankred i Wszyscy inni ruszyli konno w
środek. Wtedy także nasi
zaczęli stopniowo iść naprzód. Poganie ze swej strony
czekali gotowi do boju. Każdy z nich miał z tyłu
zawieszoną butlę, aby pić z niej, gdy będzie nas ścigał, do
czego jednak nie doszło dzięki łasce Bożej.
Tymczasem hrabia Normandii, zobaczywszy emira
mającego godło w kształcie złotej kuli zatknięte na końcu
lancy srebrem obitej, gwałtownie uderzył na dzierżącego
znak i ranił go śmiertelnie. Na drugim skrzydle hrabia
Flandrii nie mniej silnie w nich uderzył. Ze swej strony
wykonał atak w środek ich obozu, co widząc poganie
natychmiast rzucili się do ucieczki. Ich liczba była
niezmierzona, a ilość ich znana była tylko jednemu Bogu.
Ogromna to była zaiste bitwa, lecz pomoc Boska
dopomagała nam tak dalece, tak potężnie, że szybko
zwyciężyliśmy.
Stali nieprzyjaciele Boga jacyś ślepi i ogłupiali, a
patrząc na żołnierzy Chrystusowych otwartymi oczami nic
nie widzieli i przeciw chrześcijanom nie śmieli podnieść
ręki, bo wola Boska ich obezwładniła. Inni, również
strachem kierowani, wyłazili na drzewa, gdzie sądzili, że
się ukryją, ale nasi trafiając ich z łuków i mieczami, i
lancami dobijali ich na ziemi. Niektórzy padali na ziemię
nie śmiać podnieść się przeciw nam, a nasi zabijali ich, jak
zabija się zwierzęta w rzeźni. Hrabia od św. Idziego nad
morzem zabił niezmierzoną ich liczbę. Tam też wielu
nieprzyjaciół rzucało się do morza, a inni uciekali, gdzie
się dało.
Emir przybywszy przed miasto Askalon bolejąc i
płacząc wołał: — „O duchu niebieski. Kto kiedy-
kolwiek widział i słyszał coś podobnego! Taka potęga,
takie męstwo, wojsko takie, które nigdy przez żaden naród
nie było zwyciężone, dało się pobić przez podłe plemię
chrześcijańskie! Jakiż to smutek i ból! Co mogę więcej
rzec?! Zwyciężony jestem przez lud żebraczy, nędzny i
najuboższy, który nic nie ma, tylko sakwy i wory. To oni
ścigają naród egipski, który ich wspierał jałmużną, gdy
żebrząc szli przez naszą ojczyznę. Tu przywiodłem na bój
dwakroć sto tysięcy wojska i widzę ich, gdy puścili wodze
koniom w ucieczce do Babilonu i nie mających odwagi,
by zwrócić się przeciw tym szeregom frankońskim.
Przysięgam na Mahometa i na potęgę wszystkich bogów,
że nigdy więcej nie zwrócę się przeciw rycerzom, aby nie
być pobitym przez obce siły. Wiodłem ze sobą wszelkiego
rodzaju broń i machiny, by ich oblegać w Jerozolimie, a
oto oni uderzyli we mnie wyprzedzając mnie o dwa dni.
Cóż mogę, nieszczęsny, rzec więcej? Już zawsze bez czci
będę żyć w ziemi babilońskiej".
Nasi zaś podnieśli jego obalony znak, a posiadł go
hrabia Normandii za dwadzieścia srebrnych talarów i
ofiarował go patriarsze ku czci Boga i Świętego Grobu.
Ktoś inny zaś kupił miecz emira za siedemdziesiąt
bizantów.
I tak ci nieprzyjaciele pokonani zostali dzięki łasce
Bożej. Najróżniejsze okręty z ziem pogańskich
znajdowały się w pobliżu. Ich żeglarze widząc, że emir
uciekł wraz z wojskiem, podnieśli czym prędzej żagle i
wypłynęli na pełne morze.
Nasi zdobyli obóz nieprzyjaciela i znaleźli
niezliczone łupy ze złota i srebra i wiele bogactw, zwierzęta
i broń wszelkiego rodzaju. Zabrali to, co chcieli, a resztę
spalili.
Powróciwszy zaś do Jerozolimy, przynieśli ze sobą
wszystkie te cenne skarby. Owa bitwa została stoczona w
wigilię idów sierpniowych z łaski Pana Naszego Jezusa
Chrystusa, któremu cześć i sława niech będzie teraz i na
wieki wieków. A z całej duszy dodajmy: Amen!