BĘDLEWO – ZARYS DZIEJÓW Andrzej Konieczny

BĘDLEWO – ZARYS DZIEJÓW
Andrzej Konieczny
Herb Łodzia
Herb Pilawa
Będlewo, wioska o zabudowie ulicowej, położona w gminie Stęszew. Starożytna kolebka
możnego w Średniowieczu rodu Łodziów. W ręku rodu Łodziów Będlewo pozostawało
od XII w. do XVI w. , a następnie od 1694r. do 1912r. było własnością rodu Potockich,
herbu Pilawa. Od 1912 r. do 1933r. właścicielką Będlewa była córka Bolesława
Potockiego – Helena Miączyńska, a następnie do 1939r. – jego wnuczka - Elżbieta
Ledóchowska.
Pierwszym znanym właścicielem Będlewa był, uznawany za protoplastę rodu Łodziów,
Hugon Łodzia, żyjący na przełomie XII i XIII. (zmarł przed 1241r.). Kolejnym właścicielem
Będlewa był syn Hugona – Przedpełk, wojewoda poznański, a po nim (ok.1273r.) – jego
najstarszy syn Sędziwój z Łodzi. Następnie właścicielem Będlewa stał się Mikołaj z Będlewa
(syn Sędziwoja z Łodzi). Wraz ze swoim bratem Janem Łodzią, biskupem poznańskim,
wspomniany jest w dokumencie z 1343r.
Po śmierci Mikołaja właścicielem Będlewa został najstarszy jego syn – Przedpełk z Będlewa,
a następnie Wawrzyniec z Będlewa. Żoną jego była Wichna, córka Sędziwoja z Uzarzewa.
Oprócz nieznanej z imienia córki, pozostawił Wawrzyniec z Będlewa pięciu synów:
Sędziwoja, Andrzeja, Jana, Mikołaja i Bieniaka (Benedykta). Zachował się akt fundacji
ołtarza w kościele parafialnym w Łodzi z dn. 11 czerwca 1438r. W akcie tym bracia: Bieniak,
chorąży poznański, Jan, Mikołaj i Andrzej Będlewscy, fundują ołtarz dla zbawienia dusz
swoich rodziców- Wawrzyńca i Wichny oraz Przedpełka, Mikołaja i Sędziwoja, niegdyś
dziedziców Będlewa.
Bieniak Będlewski był w 1435r. stolnikiem poznańskim, a w latach 1438-1450 – chorążym
poznańskim. Jako chorąży poznański w 1439r.w Bieczu przywiesił pieczęć swego ojca
Wawrzyńca z Będlewa z herbem Łodzia i napisem „S. Laurentli de Bandlew” do aktu pokoju
między królami Polski i Czech a wielkim mistrzem Zakonu Joanitów.
Ostatni
syn
Wawrzyńca
z
Będlewa – Mikołaj Będlewski,
burgrabia poznański w latach
1407 i 1408 i wicesędzia
kościański w latach 1409-1411.
Umiera bezpotomnie po 1427r.,
a
właścicielem dóbr będlewskich
w latach 1445-1462 jest Jan
Będlewski, syn Sędziwoja. Po
jego
śmierci
właścicielami
Będlewa zostają jego synowie
Andrzej i Sędziwój Będlewscy.
Kaplica Potockich z kryptą grobową dobudowana w 1854r. przez Józefę
Potocką do kościoła parafialnego p. wezw. św. Jadwigi w Łodzi
W 1489r. bracia Będlewscy za
2200 złotych węgierskich sprzedają Będlewo, Dymaczewo i Zamysłowo braciom Janowi,
Piotrowi i Mikołajowi Tomickim z Tomic, pieczętującymi się również herbem Łodzia. Po
śmierci braci Tomickich Będlewo przechodzi na własność syna Mikołaja – Jana Tomickiego,
kasztelana gnieźnieńskiego, który ok. 1570r. sprzedaje Będlewo rodzinie Grodzickich. W
1609r. jako właściciel Będlewa występuje Andrzej Grodzicki, w 1646r. – Adam Grodzicki,
kasztelan międzyrzecki, a po nim – jego syn Stanisław Zygmunt. Około 1690 roku Będlewo
należy do Jana z Konar Malechowskiego, podsędka ziemskiego poznańskiego. W dniu 23
sierpnia 1694r. łowczy kaliski, Przecław Potocki, herbu Pilawa, kupuje od Jana
Malechowskiego Będlewo wraz z Wronczynem, Zamysłowem i Dymaczewem.
Pierwszy właściciel Będlewa z rodu Potockich, Przecław Potocki, kasztelan rogoziński (od
1699r), umiera w Będlewie w 1713r. Po jego śmierci dobrami będlewskimi i wronczyńskimi
do czasu osiągnięcia pełnoletności syna Przecława – Stefana, zarządza wdowa po nim – Anna
z Mieszkowskich Potocka. W 1718r. Będlewem zarządza Stefan Potocki, kasztelanic
rogoziński, ożeniony z Franciszką Korzbok-Zawadzką. Po przedwczesnej śmierci Stefana
Potockiego (przed 22.XI.1723r.) Będlewem zarządza jego siostra Ludwika wraz z mężem –
Janem Bojanowskim. W 1744r. właścicielem Będlewa i Wronczyna był syn Stefana
Potockiego – Józef.
Józef Potocki, urodzony ok. 1722r., od 1761r. był kasztelanem kamienieckim, był kawalerem
orderu św. Stanisława w 1774r., a kasztelanem rogozińskim w 1781r. Dwukrotnie żonaty. Z
pierwszej żony – Anny z Błociszewa Gajewskiej miał m.in. syna Stanisława, pułkownika
kawalerii narodowej, przyszłego dziedzica Będlewa. Z drugiej żony – Antonelli Zakrzewskiej
miał syna Ignacego, przyszłego właściciela Wronczyna.
Józef Potocki, kasztelan rogoziński, umiera 4 czerwca 1781r. we Wronczynie. Po jego śmierci
Będlewo odziedziczył jego syn z pierwszego małżeństwa – Stanisława, a Wronczyn obejmuje
syn Ignacy. Po śmierci Stanisława Potockiego i jego żony – Zuzanny z Hutten-Czapskich,
właścicielem Będlewa został ich syn- Maksymilian Potocki. Był on od 1813r. radcą powiatu
kościańskiego. Maksymilian miał z żony Józefy z Wyszyńskich pięcioro dzieci: córki Elżbietę
Felicję i Zofię Emilię oraz synów – Wiktora, Eustachego i Bolesława.
Po śmierci Maksymiliana Potockiego (w 1837r.) i Józefy Potockiej (w 1857r.), a wcześniej –
tragicznej śmierci starszych synów Wiktora (w 1848r.) i Eustachego (w 1850r.), cały rodzinny
majątek Potockich odziedziczył
Bolesław Potocki.
Bolesław Potocki, urodzony 1
grudnia 1829r. w Będlewie, to
niewątpliwie
najwybitniejszy
przedstawiciel rodu Potockich
z Będlewa. Wybitny ziemianin,
działacz
społeczny
i
gospodarczy. Współwłaściciel
założonego w dn. 28 września
1870r.
Banku
„Kwilecki,
Potocki i S-ka”, akcjonariusz
spółki „Dziennik Poznański”.
Pałac w Będlewie wybudowany w 1866r. przez Bolesława Potockiego.
Obecnie Ośrodek Konferencyjny Instytutu Matematycznego PAN
W 1871 roku ofiarował swój
ogród w Poznaniu pod budowę Teatru Polskiego. W 1866r. wybudował w Będlewie
wspaniały, istniejący do dzisiaj, neogotycki pałac.
W 1870r. kupił od Raczyńskich wieś Dakowy Mokre, a ok.1880r. buduje tam barokowy
pałac. W 1889r. Papież przyznał mu dziedziczny tytuł hrabiego rzymskiego.
Bolesław Potocki był dwukrotnie żonaty. W 1861 roku poślubił Helenę z Kwileckich, z którą
miał córkę Helenę, a w 1871r. poślubił Józefę z Mycielskich. Z tą ostatnią miał syna Józefa
(ur. w 1872r.), córkę Felicję (ur. w 1875r.) oraz syna Bolesława (ur. w 1879r.).
Bolesław hrabia Potocki zmarł w Będlewie w dn. 2 września 1898r. Pochowany został w
krypcie grobowej Kaplicy Potockich w Łodzi.
Po jego śmierci właścicielem Będlewa został jego najstarszy syn – Józef hrabia Potocki, a po
jego bezpotomnej śmierci Będlewo przeszło w ręce córki Bolesława Potockiego z pierwszego
małżeństwa – Heleny z Potockich Miączyńskiej. Helena hrabina Miączyńska zmarła w
Będlewie w 1937 roku, jednak już w 1933r. przekazała Będlewo swojej córce – Elżbiecie z
Miączyńskich Ledóchowskiej, która była jego właścicielką do wybuchu drugiej wojny
światowej
w
1939r.
Podczas okupacji w pałacu
Potockich
mieściła
szkoła
w
się
Będlewie
niemiecka
polityczna
„Gauschelungsburg”.
tzw.
Po
wyzwoleniu Będlewa w dn.
25 stycznia 1945 r. w
Pałacu
działalność
rozpoczęła
Gminna
Wiejska Szkoła Rolnicza.
W latach 1950-1969 w
Szkoła Podstawowa w Będlewie wybudowana w 1905r., decyzją Rady Miejskiej
Stęszewa zamknięta w 1999r.
pałacu w Będlewie działała
Filia Warszawskiego Ośrodka Szkoleniowego Ministerstwa Rolnictwa i Urządzeń Rolniczych
(Szkoła Geodetów). W latach 1969-1975 w pałacu Potockich mieści się Zasadnicza Szkoła
Rolnicza. W 1975 roku pałac Potockich wraz z parkiem został przejęty przez Polską
Akademię Nauk. W latach 1979-1986 przeprowadzony został kapitalny remont pałacu, który
przywrócił mu dawną świetność. Obecnie w pałacu Potockich w Będlewie znajduje się
Ośrodek Konferencyjny Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk.