Streszczenie Wstęp

Streszczenie
Celem niniejszej pracy jest zbadanie zasobów flory wybranego odcinka
rzeki Zagórskiej strugi, oraz określenie w jakim stopniu działalność człowieka
wpływa na jego różnorodność florystyczną. Badane stanowisko zostało
wyznaczona na obszarze planowanego rezerwatu doliny Zagórskiej strugi.
Badania zostały prowadzone od końca czerwca do połowy lipca oraz na
początku sierpnia 2013 roku. W celu określenia nazw oznaczanych taksonów
posługiwano się atlasami roślin. Łącznie oznaczono 80 taksonów, a w tym 3
taksony obcego pochodzenia, 18 taksonów apofitycznych i 4 gatunki roślin
prawnie chronionych w Polsce. Najbogatszym w liczebność taksonów rodzimych
okazało się stanowisko piąte, zaś najbogatszym w gatunki alochtoniczne było
pierwsze stanowisko badawcze.
W wyniku analizy składu florystycznego na wyznaczonym fragmencie
Zagórskiej strugi ustalono, że prawdopodobnie działalność człowieka przyczynia
się do zmiany warunków środowiska, co w konsekwencji może prowadzić do
wymierania gatunków rodzimych i zastępowania ich przez gatunki inwazyjne.
Wstęp
Dolina Zagórskiej Strugi przebiega przez północną część Trójmiejskiego
Parku Krajobrazowego, pomiędzy miejscowościami Rumia, Reszki i Łężyce. Na
tym terenie od wielu lat planowane jest utworzenie rezerwatu przyrody, ze
względu na występowanie w okolicy chronionych i unikalnych gatunków roślin
[17]. Bezpośrednio w sąsiedztwie planowanego rezerwatu położona jest duża
aglomeracja miejska – miasto Rumia (~43 700 mieszkańców) [18].
Prawdopodobny negatywny wpływ okolicznej działalności
człowieka może być widoczny w występowaniu gatunków inwazyjnych i
synantropijnych na brzegach rzeki, które stopniowo wypierają taksony prawnie
chronione oraz gatunki rodzime [11]. Jest to olbrzymie zagrożenie dla bogactwa
flory w danym regionie, gdyż doliny rzeczne są wysoce różnorodne siedliskowo,
co oznacza również, iż wykazują się wysoką różnorodnością florystyczną [1].
Należy również wspomnieć, iż doliny rzeczne w Polsce stanowią blisko połowę
terenów wytypowanych obecnie w ramach tworzenia sieci obszarów chronionych
Natura 2000 [15]. Związane jest to z wysokimi walorami przyrodniczymi, w
szczególności z dużą różnorodnością siedlisk, a tym samym wspomnianą wysoką
różnorodnością florystyczną oraz występowaniem taksonów rzadkich w skali
regionu.
Wybrany obszar nie posiada żadnych współczesnych opracowań
florystycznych, a wiedza na temat stanu jego flory jest niewielka. Ostanie badania
przeprowadzone w 2000 roku dotyczyły inwentaryzacji porostów Zagórskiej
Strugi [3]. Stąd wynika cel mojej prac, którym jest zbadanie wpływu aglomeracji
miejskiej na florę doliny Zagórskiej Strugi.
Materiały i metody badań
Prace terenowe przeprowadzono
od końca czerwca do połowy lipca 2013
roku. Następnie badania flory brzegów
rzeki zostały powtórzone w sierpniu
2013 roku, aby sprawdzić czy nie
rozwinęły się nowe gatunki roślin. Jako
obszar badań wyznaczono fragment
doliny rzeki Zagórskiej strugi o
długości ok 1 km zorientowany wzdłuż
jej biegu (ryc. 1).
Odcinek ten
podzielono na 5 stanowisk badawczych
po 200 m długości każdy (ryc. 2). Spisy
florystyczne prowadzono na każdym
stanowisku po obu stronach rzeki w
obrębie 20 metrów od jej brzegów.
Wszystkie znalezione gatunki roślin
naczyniowych
fotografowano,
a
następnie
po
zakończeniu
prac
terenowych
ponownie
oznaczano.
Poprawność oznaczeń sprawdziła mgr
Natalia
Damaszk
z
Katedry
Ryc. 1 Mapa poglądowa badanego terenu.
Taksonomii Roślin i Ochrony
Przyrody na Uniwersytecie
Gdańskim. Do określenia nazw
taksonów
podczas
prac
terenowych posługiwano się
atlasami roślin podanymi w
piśmiennictwie [2,7,8,9,14]. Nie
użyto
w
tym
celu
specjalistycznych kluczy, gdyż
taksony oznaczano wyłącznie na
podstawie obserwacji. Jest tu
uzasadnione tym, iż na badanym
obszarze
planowane
jest
założenie rezerwatu ochrony
przyrody oraz występują na nim
cenne gatunki roślin.
Pochodzenie oznaczonych
taksonów
stwierdzano
na Ryc. 2 Teren badań wraz z podziałem na stanowiska.
podstawie literatury zawartej w
piśmiennictwie [12].
Wyniki
Na badanym terenie stwierdzono łącznie 80 gatunków roślin naczyniowych (tab. 1).
Tab. 1 Lista rozpoznanych gatunków na badanym odcinku rzeki.
Aegopodium podagraria
Alnus glutinosa
Anemone nemorosa
Anthriscus sylvestris
Athyrium filix-femina
Caltha palustris
Carex Hirta
Carex remota
Carex sylvatica
Carpinus betulus
Chrysosplenium alternifolium
Circaea lutetiana
Cirsium arvense
Cirsium oleraceum
Coryllus avellana
Crepis paluposa
Dactylis glomerata
Daphne mezereum
Epilobium montanum
Equisetum sylvaticum
Euonymus europaeus
Fagus sylvatica
Festuca gigantea
Ficaria verna
Filipendula ulmaria
Fragaria vesca
Fraxinus excelsior
Galeobdolon luteum
Galeopsis speciosa
Galium aparine
Galium odoratum
Geranium robertianum
Geum rivale
Geum urbanum
Glyceria fluitans
Hedera helix
Hepatica nobilis
Impatiens noli-tangere
Impatiens parviflora
Juncus effusus
Lamium purpureum
Luzula pilosa
Lysimachia vulgaris
Lysimachia nummularia
Maianthemum bifolium
Melandrium rubrum
Milium effusum
Mycelis muralis
Myosotis sylvatica
Nasturtium officinale
Oxalis acetosella
Phyteuma spicatum
Picea abies
Plantago maior
Poa nemoralis
Poa plustris
Populus tremula
Prunella vulgaris
Ranunculus lanuginosus
Ranunculus repens
Ribes rubrum
Rubus caesius
Rubus idaeus
Rumex obtusifolius
Rumex sanguineus
Sarothamnus scoparius
Scrophularia nodosa
Sorbus aucuparia
Stachys sylvatica
Stellaria holostea
Stellaria media
Stellaria nemorum
Taraxacum officinale
Torilis japonica
Trifolium repens
Urtica dioica
Vaccinium myrtillus
Veronica beccabunga
Veronica chamaedrys
Viola reichenbachiana
Liczba oznaczonych gatunków na poszczególnych stanowiskach przedstawia się
następująco: 1 stanowisko - 42 gatunki, 2 stanowisko - 34 gatunki, 3 stanowisko - 35
gatunków, 4 stanowisko - 36 gatunków, 5 stanowisko - 52 gatunki. Największym
udziałem procentowym taksonów cechowało się stanowisko piąte, najmniejszym zaś
stanowisko drugie (ryc. 3).
100
Udział taksonów [%]
90
80
70
65
60
50
53
40
43
44
45
2
3
4
30
20
10
0
1
5
Stanowisko
Ryc. 3 Udział procentowy taksonów na poszczególnych stanowiskach.
Na całym terenie badań
stwierdzono
77
taksonów
rodzimych dla polskiej flory.
Wśród nich odnotowano cztery
gatunki
roślin
prawnie
chronionych w Polsce, są to:
Daphne mezereum, Galium
odoratum, Hedera helix i
Hepatica nobilis (ryc. 4) [10].
Na badanym terenie wystąpiły
także dwa gatunki kenofitów:
Impatiens parviflora i Ribes
rubrum oraz jeden archeofit:
Lamium
purpureum
[12].
Taksony obcego pochodzenia
stanowią 3,75 % rozpoznanych
taksonów na terenie badań, a ich
występowanie stwierdzono na
każdym odcinku rzeki (ryc. 5).
Ryc. 4 Rozmieszczenie gatunków prawnie
chronionych na badanych stanowiskach.
Ponadto
na
badanym
terenie
pośród
wszystkich
taksonów wyodrębniono grupę
osiemnastu apofitów, są nimi:
1. Aegopodium podagraria,
2. Anthriscus sylvestris,
3. Carex hirta,
4. Cirsium arvense,
5. Cirsium oleraceum,
6. Galeopsis speciosa,
7. Galium aparine,
8. Geum urbanum,
9. Plantago major,
10. Ranunculus repens,
11. Rumex obtusifolius,
12. Scrophularia nodosa,
13. Stellaria media,
14. Taraxacum officinale,
15. Torilis japonica,
16. Trifolium repens,
17 Urtica dioica,
18. Veronica chamaedrys.
Ryc. 5 Liczebność apofitów, archeofitów, kenofitów
i taksonów rodzimych na badanych stanowiskach.
Największą liczebnością gatunków alochtonicznych charakteryzowało się
stanowisko pierwsze, na którym oznaczono dziewięć apofitów i dwa taksony obcego
pochodzenia. Najmniejszą zaś stanowisko czwarte, na którym oznaczono pięć apofitów
i jeden takson obcego pochodzenia (por. ryc. 5).
Dyskusja
Po analizie składu florystycznego na wyznaczonym fragmencie Zagórskiej
strugi, przeprowadzono próbę określenia, jaki wpływ na tą dolinę rzeczną ma
bliskie sąsiedztwo dużej aglomeracji miejskiej.
Na zbadanym obszarze najbogatszym w liczbę gatunków jest odcinek
piąty, na którym oznaczono 52 gatunki roślin, a w tym ponad 43 taksony
rodzimego pochodzenia i 2 gatunki prawnie chronione (por. ryc. 3, 4, 5).
Bogactwo tego odcinka wynika prawdopodobnie z charakteru podłoża badanego
odcinka, które jest podmokłe, grząskie i bardzo żyzne [15].
Gatunki prawnie chronione stwierdzono na każdym odcinku (por. ryc. 4).
W przewadze (75%) są to taksony podlegające ochronie częściowej w Polsce.
Takson ściśle chroniony - Daphne mezereum - oznaczono wyłącznie na odcinku
piątym. Roślinie tej przypisany jest stopień zagrożenia LR (niskiego ryzyka) [10].
Do odcinków rzeki o największej liczebności apofitów oraz taksonów
obcego pochodzenia zaliczamy odcinek pierwszy (por. ryc. 5). Jest to
najprawdopodobniej spowodowane bezpośrednim sąsiedztwem parkingu leśnego
przy tym stanowisku. Na drugim odcinku badawczym stwierdzono podobny
udział gatunków synantropijnych, co na stanowisku trzecim. Może to być wynik
działalności człowieka na tych odcinkach, która odbywa się poprzez korzystanie z
drogi leśnej graniczącej bezpośrednio ze stanowiskiem drugim oraz
przebiegającej przez rzekę na stanowisku trzecim, gdzie dodatkowo wybudowany
jest mostek [11]. Należy zwrócić również uwagę na podobną w stosunku do
pozostałych stanowisk liczbę gatunków synantropijnych na odcinku czwartym i
piątym (por. ryc. 5). Stwierdzono je, mimo iż na wspomnianych odcinkach nie
zaobserwowano śladów działalności człowieka. Prawdopodobnie świadczy to o
tym, jak skutecznie taksony obcego pochodzenia mogą się rozprzestrzeniać przy
wykorzystaniu Zagórskiej strugi. Rzeka ta ze względu na swoją liniową strukturę
pełni rolę korytarza ekologicznego, czyli naturalnego łącznika pomiędzy
siedliskami przyrodniczymi [1].
Spośród gatunków alochtonicznych najobficiej i najczęściej, bo na każdym
odcinku, występował gatunek Impatiens parviflora, który jest zaklasyfikowany
do gatunków inwazyjnych i kenofitów. Dowodzi to, jakim niebezpieczeństwem
jest nasilona działalność ludzka. Może ona doprowadzić do zmiany warunków
środowiska, w konsekwencji czego gatunki unikalne, wąsko-wyspecjalizowane
mogą zostać wyparte przez gatunki zawleczone o szerokiej tolerancji na zmiany
warunków siedliskowych [13]. Niezmiernie ważne jest, aby w tym miejscu
zwrócić uwagę na fakt, iż inwazja gatunków alochtonicznych na tereny bogate
florystycznie, została uznana przez botaników za drugi największy problem
ochrony przyrody w skali światowej [4].
Dla zachowania różnorodności florystycznej dolin rzecznych szczególnie
ważne jest dokładne poznanie jej szaty roślinnej oraz stopnia zagrożeń.
Przeprowadzone przeze mnie badania flory wskazują, że bliskie sąsiedztwo
aglomeracji miejskiej przyczynia się do rozprzestrzeniania gatunków
alochtonicznych, które mogą wypierać gatunki rodzime. W efekcie może to
doprowadzić do zmniejszenia różnorodności florystycznej doliny Zagórskiej
strugi, a tym samym wpłynąć na kształt zbiorowisk i ekosystemów [5, 6]. Moim
zdaniem zasadnym jest przeprowadzenie na terenie całej doliny Zagórskiej strugi
szczegółowych badań florystycznych, aby możliwe było podjęcie stosownych
działań mających na celu ochronę miejscowej flory.
Piśmiennictwo
1. Adamski A., Betlaja J., Świerkosz K., Wawręty R. (2007) „Jak skutecznie chronić przyrodę
dolin rzecznych?” – WFOŚiGW, Kraków, 5-11 s.
2. Dietmar A. (1997) „Jaki to kwiat?” – MULTICO oficyna Wydawnicza, Warszawa, 445 ss.
3. Fałtynowicz W., Marcinowska E., Rutkowski P. (2000) „Porosty rezerwatu Dolina
Zagórskiej Strugi koło Rumi na Pojezierzu Kaszubskim”, 1-2 s.
4. Genovesi P., Shine C. (2004) „European Strategy on invasive alien species. Nature and
Environment”, Council of Europe Publishing, 1-67 s.
5. Krawczyk R. (2011) „Bogactwo flory naczyniowej a wskaźniki synantropizacji w dolinie
rzecznej na przykładzie dolnego Sanu”, Acta Botanica Silesiaca 7, 63-77 s.
6. Kołaczkowska E. (2010) „Obce inwazyjne gatunki roślin w krajobrazie dolin Świdra i
Rządzy – W: Krajobrazy kulturowe dolin rzecznych. Potencjał i wykorzystanie”, Prace Komisji
Krajobrazu Kulturowego PTG, 153-165 s.
7. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zająć M. (1997) „Krytyczna lista roślin
naczyniowych Polski”, 442 ss.
8. Nawara Z. (2010) „Czy wiesz… Jaki to kwiat?” - MULTICO oficyna Wydawnicza,
Warszawa, 230 ss.
9. Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. (2006) „Rośliny chronione” - MULTICO oficyna
Wydawnicza, Warszawa, 417 ss.
10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony
gatunkowej roślin. Dz. U. poz. 81.
11. Sudnik-Wójcikowska B. (2011) „Rośliny synantropijne” - MULTICO oficyna
Wydawnicza, Warszawa, 8-14 s.
12. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński
C. (2012) „Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków
inwazyjnych” - Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, 197 ss.
13. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Urbisz A., Danielewicz W. (2011) „Identyfikacja
i kategoryzacja roślin obcego pochodzenia jako podstawa działań praktycznych.” - Acta
Botanica Silesiaca 6, 23-53 s.
14. www.atlas-roślin.pl (stan z lipca roku 2013 r.)
15.www.krakow.rzgw.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=407%3Asiedli
ska-przyrodnicze-dolin-rzecznych-&catid=54%3Adlaczego-zmiany&Itemid=302&lang=pl
(stan z września 2013 r.)
16. www.maps.google.pl (stan z września 2013 r.)
17. www.tpkgdansk.pl/page,154,REZERWATY_PRZYRODY (stan z września 2013 r.)
18. www.um.rumia.pl/informacje-o-miescie/ (stan z września 2013 r.)