docPRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej
download 
Reklamacja Transkrypt
PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej
PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej Opis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań edukacyjnych Program nauczania przyrody jest zgodny z podstawą programową kształcenia ogólnego przygotowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. Jest on tak skonstruowany, że umożliwia harmonijną realizację zajęć przy uwzględnieniu różnego tygodniowego wymiaru czasu zajęć. Zapewnia pełną realizację celów kształcenia – wymagań ogólnych określonych w podstawie programowej: I. Zaciekawienie światem przyrody – uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się stanie, gdy?”. II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja – uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii. III.Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej – uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia. IV.Poszanowanie przyrody – uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności. V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia – uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno-komunikacyjne. W programie opisano: szczegółowe cele edukacyjne, zakres treści programowych, procedury osiągania celów, sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, propozycje osiągnięć ucznia po każdej klasie oraz propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia. W klasie 4 zawarte są treści dotyczące przede wszystkim: • sposobów obserwacji przyrody, bliższej i dalszej okolicy; • komórkowej budowy organizmów; • życia na lądzie i w wodzie. W klasie 5 uczeń pozna: • podstawowe wiadomości związane z budową i funkcjonowaniem organizmu człowieka (także elementy związane z rozmnażaniem i rozwojem człowieka); • przykłady chorób człowieka i sposoby walki z nimi; • budowę i właściwości materii; • krajobrazy i przyrodę Polski; • formy ochrony przyrody w Polsce. Program klasy 6 przewiduje omówienie zagadnień związanych z: • optyką i akustyką; • planetą Ziemią i Układem Słonecznym; • położeniem kontynentów i oceanów na kuli ziemskiej; P R ZYRODA Program nauczania 1 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej • krajobrazami i przyrodą różnych stref klimatycznych; • zagrożeniami i ochroną przyrody. Kończąc naukę przyrody w szkole podstawowej, uczeń powinien być przekonany o jedności, spójności, ale także różnorodności otaczającej go przyrody, dlatego w programie nauczania przyrody treści z zakresu biologii, geografii, fizyki i chemii zostały w sposób harmonijny połączone. Przy realizacji tego programu należy wziąć pod uwagę różne możliwości i potrzeby edukacyjne uczniów, kładąc szczególny nacisk na dostosowanie metod i form pracy z uczniem, na stawianie indywidualnych wymagań uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Rozwijanie umiejętności uczniów możliwe jest dzięki częstemu stosowaniu metod aktywizujących, w tym doświadczeń, eksperymentów i projektów. Bardzo ważną rolę w nauczaniu przyrody odgrywają zajęcia terenowe – zarówno te dalsze, jak i bliższe (realizowane w otoczeniu szkoły). Umożliwiają one w pełni realizację podstawy programowej, która oprócz zakresu treści i umiejętności przedmiotowych określa zakres umiejętności ponad przedmiotowych (kluczowych): • czytanie – rozumiane zarówno jako prosta czynność, jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w życiu społeczeństwa; • myślenie matematyczne – umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań matematycznych; • myślenie naukowe – umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa; • umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie; • umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także w celu wyszukiwania i korzystania z informacji; • umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji; • umiejętność pracy zespołowej. Od roku szkolnego 2012/2013 uczniowie będą dziećmi o rok młodszymi, dlatego należy właściwie dobierać przykłady ilustrujące zjawiska i procesy przyrodnicze, zaczynając od tych znanych już dziecku po coraz trudniejsze i bardziej abstrakcyjne. SZCZEGÓŁOWE CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA, TREŚCI PRZYRODNICZE ORAZ PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW ZAPROPONOWANE Z PODZIAŁEM NA POSZCZEGÓLNE POZIOMY KLAS KLASA 4 CO TO JEST PRZYRODA I JAK JĄ OBSERWOWAĆ? Zakres treści programowych: • przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu, zależności między nimi; • zasady prawidłowego uczenia się, warunki i miejsce uczenia się; zasady planowania zajęć ucznia w ciągu dnia i tygodnia; • poznawanie przyrody za pomocą zmysłów człowieka; przyrządy stosowane w badaniach przyrodniczych: lupa, mikroskop, lornetka; obserwacje przyrodnicze oraz sposoby ich dokumentowania (schemat, rysunek, opis doświadczenia). Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • rozpoznaje i nazywa składniki krajobrazu; P R ZYRODA Program nauczania 2 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej • opisuje zasady prawidłowego uczenia się, wskazuje warunki i miejsce sprzyjające nauce; • poprawnie planuje własne zajęcia; • postrzega przyrodę za pomocą zmysłów; • posługuje się przyrządami stosowanymi w badaniach przyrodniczych; • prowadzi obserwacje w klasie i w terenie; • jest wnikliwym obserwatorem przyrody; • dokumentuje przeprowadzone obserwacje w formie schematycznego rysunku lub opisu; • rozumie istotny wpływ ruchu, odżywiania i snu na zdrowie człowieka. Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów: • lekcja w terenie, podczas której uczniowie poznają charakterystyczne cechy i elementy krajobrazu; • wykazanie wpływu złych warunków i nieodpowiedniego miejsca uczenia się na zdrowie i samopoczucie na podstawie obserwacji; • znajomość zasad uczenia się, wprowadzanie ich w szkole i w domu – burza mózgu; • właściwe planowanie zajęć ucznia klasy 4 w ciągu dnia i tygodnia – ćwiczenia; • obserwacje przyrody za pomocą zmysłów; • obserwowanie różnych obiektów przyrodniczych za pomocą przyrządów przyrodniczych; • ćwiczenia pokazujące właściwości ogniskujące lupy; • przeprowadzanie prostych obserwacji przyrodniczych i na ich podstawie wyciąganie wniosków; • prowadzenie i dokumentowanie w różny sposób obserwacji przyrody – szkic, rysunek, dzienniczek obserwacji, zielnik. Zakres treści programowych: • pogoda i jej składniki; obserwacje pogody; przyrządy meteorologiczne; • zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce; • kierunki świata: główne i pośrednie; sposoby wyznaczania kierunków w terenie (kompas i gnomon); • wędrówka Słońca nad widnokręgiem w ciągu dnia i roku; zmiany miejsc wschodu, górowania i zachodu Słońca w różnych porach roku; • uprawa roślin i hodowla zwierząt jako obiektów obserwacji przyrodniczych; rozpoznawanie roślin trujących lub szkodliwych dla życia człowieka; zasady postępowania z nimi. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • wyznacza kierunki główne i pośrednie; • przeprowadza obserwację wędrówki Słońca nad widnokręgiem; • planuje i prowadzi uprawy roślin ozdobnych i hodowle zwierząt domowych; • jest systematyczny i odpowiedzialny w prowadzeniu hodowli zwierząt domowych; • formułuje wnioski z obserwacji przyrodniczych; • rozpoznaje rośliny trujące lub szkodliwe dla człowieka i właściwie z nimi postępuje; • obserwuje i dokumentuje fazy wzrostu rośliny. Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów: • obserwacja pogody, przeprowadzenie doświadczenia wykazującego istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego – obserwacje; • prowadzenie i dokumentowanie obserwacji zjawisk atmosferycznych – ćwiczenia; • dostrzeganie wpływu stanu pogody na samopoczucie ludzi – burza mózgów, obserwacja; • budowanie na podstawie instrukcji prostego wiatromierza i przeprowadzanie obserwacji z jego wykorzystaniem – ćwiczenia praktyczne; • prowadzenie kalendarza pogody; • prowadzenie obserwacji Słońca, dostrzeganie zależności miedzy wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku; • wyznaczanie (różnymi sposobami) w terenie kierunków głównych i pośrednich – lekcja w terenie; • uprawa i pielęgnowanie roślin ozdobnych, obserwowanie i dokumentowanie wszystkich faz rozwoju rośliny; • planowanie i prowadzenie hodowli zwierząt domowych; • opracowanie kodeksu postępowania z roślinami trującymi lub szkodliwymi dla człowieka – plakat, ulotka. P R ZYRODA Program nauczania 3 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej CO TO SĄ ORGANIZMY ŻYWE? CO JE ŁĄCZY, A CO DZIELI? Zakres treści programowych: • komórkowa budowa organizmów – podobieństwa i różnice w budowie; podstawowe czynności życiowe organizmów: rozmnażanie, wzrost i rozwój, odżywianie (samo- i cudzożywność), oddychanie, wydalanie, ruch; • zależności pokarmowe zachodzące między organizmami – łańcuchy i sieci pokarmowe. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • wie, że organizmy zbudowane są z komórek; • wskazuje podobieństwa i różnice w budowie komórki roślinnej i zwierzęcej; • charakteryzuje przystosowania wybranych organizmów do warunków życia; • nazywa zależności pokarmowe między organizmami; • przedstawia łańcuchy pokarmowe na schemacie lub modelu. • obserwacja mikroskopowa wybranych preparatów komórek roślinnych i zwierzęcych; • wykonywanie preparatów mikroskopowych, np. z cebuli, paproci, moczarki kanadyjskiej – ćwiczenia praktyczne; • dokumentowanie przeprowadzonych obserwacji w formie rysunków; • obserwowanie i określanie cech przystosowujących organizmy do warunków życia – lekcja w terenie, film przyrodniczy; • obserwowanie różnic w sposobach odżywiania się organizmów samożywnych i cudzożywnych; • przedstawianie prostych łańcuchów i sieci pokarmowych na schemacie lub modelu. JAK POZNAWAĆ BLIŻSZĄ I DALSZĄ OKOLICĘ? Zakres treści programowych: • orientacja w terenie (plan, mapa); • czytanie mapy (legenda); • opis miejsca zamieszkania lub szkoły z wykorzystaniem planu lub mapy topograficznej; • obliczanie odległości na mapie za pomocą podziałki liniowej oraz odległości rzeczywistej w terenie; • różne rodzaje map: hipsometryczna, konturowa, polityczna, turystyczna, tematyczna; • sposoby dokonywania pomiarów wysokości i odległości w terenie z wykorzystaniem taśmy mierniczej oraz na podstawie szacowania; • formy wklęsłe i wypukłe w terenie i na mapie poziomicowej. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • posługuje się planem, mapą; • oblicza odległość rzeczywistą w terenie oraz odległość na mapie za pomocą podziałki liniowej; • identyfikuje znaki na mapie z obiektami w terenie; • rozróżnia wklęsłe i wypukłe formy terenu na mapie poziomicowej. • narysowanie planu drogi do domu lub szkoły – wykonanie szkicu, rysunku; • orientowanie planu i mapy w terenie – ćwiczenia w terenie; • obliczanie odległości za pomocą podziałki liniowej na mapie i odległości w rzeczywistości – ćwiczenia praktyczne • ćwiczenie czytania planu najbliższej okolicy lub miasta, mapy turystycznej miasta lub Polski; • dobór odpowiedniego rodzaju mapy do wykonywanego zadania – praca z atlasem przyrodniczym; • pomiar odległości i wysokości w terenie – ćwiczenia praktyczne; • rozpoznawanie i nazywanie form ukształtowania terenu w najbliższej okolicy domu i szkoły – zajęcia w terenie. ŻYCIE W WODZIE Zakres treści programowych: • stany skupienia wody; • obieg wody w przyrodzie (zjawiska: parowania, skraplania, topnienia, zamarzania-krzepnięcia); • życie w wodzie; czynniki warunkujące życie w wodzie; • charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące w rzece lub jeziorze; ich przystosowania do życie w wodzie; • zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym. P R ZYRODA Program nauczania 4 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • identyfikuje i nazywa różne stany skupienia wody; • omawia obieg wody w przyrodzie; • wymienia czynniki warunkujące życie w wodzie; • charakteryzuje przystosowania organizmów do życia w wodzie i zależności występujące między nimi. przeprowadzanie doświadczeń obrazujących zjawiska zmian stanów skupienia wody (parowanie, skraplanie, topnienie, zamarzanie-krzepnięcie); • określenie czynników warunkujących życie w wodzie – burza mózgów; • rozpoznawanie wybranych gatunków roślin i zwierząt żyjących w wodzie – praca z atlasami i kluczami do oznaczania gatunków; • przedstawienie na schemacie zależności pokarmowych występujących w jeziorze – wykonywanie plakatów, szkiców. ŻYCIE NA LĄDZIE Zakres treści programowych: • życie na lądzie – różnorodność środowisk życia, czynniki warunkujące życie na lądzie; • charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach (lasu, pola, łąki); ich przystosowania do życia na lądzie; • organizmy samożywne i cudzożywne; • warstwowa budowa lasu; • budowa, funkcjonowanie i przegląd wybranych gatunków: mchów i paproci, roślin nagonasiennych i okrytonasiennych, grzybów i porostów; • wpływ działalności człowieka na stan środowiska przyrodniczego (zanieczyszczenia powietrza, gleb, wód); • codzienne zachowania i nawyki ludzi mające wpływ na stan środowiska; działania proekologiczne; • działalność człowieka mająca wpływ na zmiany w środowisku przyrodniczym oraz na zdrowie człowieka. Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów:: • opisywanie krajobrazu najbliższej okolicy – obserwacja; • rozpoznawanie wybranych pospolitych gatunków roślin i zwierząt środowiska lądowego (lasu, łąki i pola) – praca z atlasami, kluczami do oznaczania gatunków, zajęcia terenowe; • wskazywanie wpływu warunków abiotycznych panujących w różnych warstwach lasu – obserwacja, lekcja w terenie; • rozpoznawanie wybranych gatunków mchów, paproci, roślin nasiennych, grzybów i porostów; • określenie znaczenia roślin w życiu i gospodarce człowieka – praca z materiałami źródłowymi; • obserwacja stanu zanieczyszczenia powietrza, wód, gleb w najbliższym otoczeniu – ćwiczenia praktyczne, terenowe; • świadomość wpływu codziennych zachowań ludzi na stan środowiska w najbliższej okolicy – metaplan, metoda puzzli; • opracowanie listy przykładowych działań mających pozytywny i negatywny wpływ na zmiany w najbliższym środowisku przyrodniczym – burza mózgów, kula śniegowa, mapa pojęciowa. KLASA 5 JAK JEST ZBUDOWANY I JAK DZIAŁA MÓJ ORGANIZM? Zakres treści programowych: • budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem: odżywiania, krążenia krwi, oddychania, ruchu, reakcji na bodźce; • charakterystyka układu pokarmowego; • składniki pokarmowe i ich funkcje: białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy i sole mineralne; • podstawowe zasady prawidłowego odżywiania się; • podstawowe zasady postępowania z produktami spożywczymi (termin przydatności do spożycia, przechowywanie, przygotowywanie posiłków); P R ZYRODA Program nauczania 5 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej • charakterystyka układu krwionośnego; wpływ stylu życia i odżywiana na stan zdrowia człowieka (profilaktyka chorób serca); • charakterystyka układu oddechowego; proces oddychania komórkowego procesem wyzwalania energii z pokarmów; • charakterystyka układu ruchu; znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia; zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej przy: stłuczeniach, zwichnięciach, złamaniach, skaleczeniach, krwotokach, ukąszeniach i użądleniach; zasady wzywania pomocy w różnych sytuacjach; • charakterystyka układu nerwowego i narządów zmysłów; rola zmysłów człowieka w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego; zasady ochrony narządów wzroku i słuchu człowieka. Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów:: • rozróżnianie i przyporządkowywanie poszczególnych narządów do właściwych układów narządów człowieka – ćwiczenia, pokaz; • zaplanowanie posiłków w ciągu jednego dnia i tygodnia z uwzględnieniem zasad prawidłowego odżywiania się – drzewko decyzyjne, burza mózgów; • analizowanie wartości odżywczych wybranych pokarmów – metoda układanki; • przygotowanie zestawu produktów spożywczych, które powinny uzupełniać dietę każdego ucznia (owoce, warzywa, napoje niegazowane) i takich, których należy unikać (chipsy, fast foody) – kalambury; • przeprowadzenie doświadczenia identyfikującego tlen jako czynnik niezbędny do procesu spalania; • przygotowanie wyposażenia apteczki na wycieczkę szkolną; • ćwiczenia w pomiarze tętna przed wysiłkiem fizycznym i po nim; • zaplanowanie różnorodnych form aktywnego i biernego odpoczynku dla ucznia klasy 5 – mapa pojęciowa; • ćwiczenia w udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej przy krwotoku z nosa, złamaniu, skręceniu, skaleczeniu; • ćwiczenia w formułowaniu komunikatu wzywającego karetkę pogotowia; • określenie sposobów ograniczenia nadmiernego hałasu w klasie lub szkole – projekt. JAK POWSTAJE I JAK ROZWIJA SIĘ KAŻDY Z NAS? Zakres treści programowych: • charakterystyka układu rozrodczego człowieka; • charakterystyka etapów rozwojowych człowieka: zarodkowy, płodowy, noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości; • zmiany zachodzące u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania; • dojrzałość biologiczna (fizyczna), psychiczna i społeczna człowieka; • podstawowe zasady higieny w okresie dojrzewania. Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów:: • rozpoznawanie i nazywanie na podstawie zdjęć lub opisu etapów rozwoju człowieka – ćwiczenia. JAK BYĆ ZDROWYM I CO WARTO WIEDZIEĆ O CHOROBIE? Zakres treści programowych: • definicja stanu choroby; • charakterystyka wybranych grup chorób: zakaźne (bakteryjne i wirusowe), pasożytnicze, grzybice, zatrucia pokarmowe, wrodzone, alergie, nowotworowe, układu krążenia; • charakterystyka problemów osób niepełnosprawnych; • profilaktyka chorób; • negatywny wpływ alkoholu, nikotyny, środków psychoaktywnych na życie i zdrowie człowieka; • czynniki wpływające na samopoczucie ucznia w szkole i w domu; • zasady zdrowego stylu życia (znaczenie odpoczynku, snu, odżywiania się, aktywności ruchowej, planowania zajęć); • zachowania asertywne; • zasady bezpiecznego zachowania się w domu, szkole, w drodze do szkoły; • charakterystyka zagrożeń związanych z wypadkami drogowymi, pożarami, niewypałami, fajerwerkami, kąpielą w miejscach niedozwolonych, uprawianiem sportów zimowych; • zasady bezpiecznego używania różnorodnych środków chemicznych obecnych w domu, posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu i wody. P R ZYRODA Program nauczania 6 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • nazywa i klasyfikuje najczęściej występujące choroby człowieka; • dostrzega zależności między trybem życia, profilaktyką a częstotliwością zachorowań; • jest wrażliwy na potrzeby osób chorych, niepełnosprawnych, starszych; • jest asertywny; • dostrzega zagrożenia w miejscach nauki i wypoczynku oraz podczas drogi do domu i do szkoły. • rozpoznawanie podstawowych chorób na podstawie ich opisu, identyfikowanie źródeł zakażenia – praca z tekstem; • określenie sposobów eliminowania czynników negatywnie wpływających na samopoczucie ucznia – burza mózgów; • określenie i stosowanie zasad higieny osobistej; • określenie katalogu zasad zdrowego stylu życia – ulotki, plakat; • przyjmowanie postaw asertywnych w przypadku presji otoczenia – drama; • wykazanie negatywnego wypływu używek na życie człowieka – dyskusja; • określenie katalogu zasad bezpiecznego zachowania w różnych sytuacjach – drama. JAK ZBUDOWANA JEST MATERIA I JAKIE MA WŁAŚCIWOŚCI? Zakres treści programowych: • różne rodzaje ruchu; • prędkość jako droga przebyta w czasie; • siły tarcia, oporu powietrza i wody; • zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie; właściwości magnesów, oddziaływania magnetyczne; zasada działania kompasu; • źródła i odbiorniki prądu elektrycznego; • maszyny proste w życiu człowieka; • drobinowy model budowy materii; • trzy stany skupienia ciał; właściwości ciał stałych, cieczy i gazów; • dyfuzja w cieczach i gazach; • rozszerzalność cieplna ciał stałych, cieczy i gazów; • substancje proste i złożone oraz ich właściwości; • metale i niemetale; • przewodniki i izolatory ciepła; • sprężystość, kruchość i plastyczność ciał. • właściwości różnorodnych substancji i ich zastosowania; • mieszaniny jednorodne i niejednorodne; • sposoby rozdzielania mieszanin (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie); • roztwory wodne, rozpuszczanie i krystalizacja; • czynniki wpływające na rozpuszczanie (temperatura i topnienie); • przemiany odwracalne (topnienie, krzepnięcie) i nieodwracalne (ścinanie białka i korozja); • czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura), parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni); • wpływ czynników atmosferycznych i gleby na przedmioty wykonane z różnych substancji; wpływ substancji i ich mieszanin na życie roślin. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • zna rodzaje ruchu, wpływ sił na ruch i prędkość; • obserwuje zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie; • podaje przykłady zastosowań różnych maszyn prostych w życiu człowieka; • zna model drobinowy budowy materii; • dostrzega różnorodność substancji i mieszanin w życiu codziennym człowieka; • charakteryzuje właściwości ciał stałych, cieczy i gazów; • definiuje proces dyfuzji; • dostrzega wpływ temperatury na stan skupienia substancji; P R ZYRODA Program nauczania 7 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej • charakteryzuje właściwości różnorodnych substancji; • podaje różne sposoby rozdzielania substancji; • podaje przykłady podstawowych przemian chemicznych spotykanych w życiu człowieka; • stosuje zasady bezpieczeństwa przy obchodzeniu się z substancjami chemicznymi; • stosuje zasady bezpieczeństwa podczas przeprowadzania doświadczeń i eksperymentów. • wyznaczanie doświadczalnie prędkości swojego ruchu (marszu, biegu) – zajęcia praktyczne; • wskazanie przykładów zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i w życiu codziennym człowieka – burza mózgów; • przeprowadzenie doświadczeń ilustrujących elektryzowanie się ciał; • przeprowadzanie doświadczeń ilustrujących właściwości i oddziaływanie magnesów względem siebie i różnych substancji; • wykonanie prostego kompasu; • przeprowadzenie ćwiczenia na dobieranie odbiorników do źródeł prądu elektrycznego z uwzględnieniem napięcia elektrycznego; • opracowanie instrukcji bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi – plakat; • zbudowanie prostego obwodu elektrycznego i doświadczalne sprawdzenie przewodzenia prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje); • wskazanie przykładów zastosowania maszyn prostych przez człowieka – burza mózgów; • określanie właściwości substancji i ich mieszanin (woda, cukier, sól kuchenna, ocet, sok cytrynowy) – doświadczenia; • porównanie masy ciał o tej samej objętości wykonanych z różnych substancji – ćwiczenia; • porównanie własności metali i niemetali, przewodników i izolatorów – ćwiczenia; • podanie przykładów substancji i ich właściwości, z których wykonane są przedmioty codziennego użytku – mapa pojęciowa; • badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie (np. sól kuchenna, cukier, kreda, olej); • przeprowadzenie doświadczenia ilustrującego proces dyfuzji w gazach i cieczach; • przeprowadzenie doświadczeń ilustrujących rozszerzalność cieplną gazów i cieczy; • wyjaśnienie zasady działania termometru cieczowego; • badanie wpływu różnych czynników na szybkość tworzenia roztworów wodnych (mieszanie, temperatura, rozdrobnienie substancji) – doświadczenia; • krystalizacja soli z roztworu nasyconego – doświadczenia; • obserwowanie skutków procesu korozji, ścinania białka – obserwacja; • przeprowadzenie doświadczenia wykazującego wpływ substancji (np. soli kuchennej, octu, detergentów) na wzrost i rozwój roślin; dokumentowanie przeprowadzonego doświadczenia. CO KAŻDY POLAK WIEDZIEĆ POWINIEN? Zakres treści programowych: • położenie Polski w Europie; państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice; • formy ukształtowania terenu i krainy geograficzne Polski; • występowanie skał i gleb w Polsce; • szata roślinna Polski; główne rzeki i jeziora Polski; • rodzaje wód powierzchniowych. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • określa położenie Polski w Europie, państw sąsiadujących z Polską w Europie; • charakteryzuje cechy wybranych krajobrazów Polski; • rozpoznaje i nazywa skały i gleby w najbliższej okolicy; • dostrzega zależności między grubością warstwy próchniczej a żyznością gleby; • obserwuje zjawiska zachodzące w ciekach wodnych; • dostrzega zróżnicowanie przyrodnicze Polski; • jest wnikliwym obserwatorem przyrody. • lokalizowanie na mapie Europy Polski i jej sąsiadów; stolice państw europejskich – praca z mapą; • wskazywanie na mapie hipsometrycznej nizin, wyżyn, gór, głównych rzek i jezior Polski – praca z mapą; • rozpoznawanie przykładów skał i gleb najbliższej okolicy – lekcja w terenie; • wyjaśnienie wpływu organizmów glebowych i próchnicy na żyzność gleby – dyskusja; P R ZYRODA Program nauczania 8 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej • rozpoznawanie rodzajów wód powierzchniowych – obserwacja; • obserwowanie zjawisk zachodzących w ciekach wodnych (kierunek, prędkość przepływu wody, rozróżnianie prawego i lewego brzegu); • charakteryzowanie wybranych krajobrazów Polski, lokalizowanie ich na mapie Polski – praca z mapą. CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? POBRZEŻA I POJEZIERZA Zakres treści programowych: • cechy krajobrazu nadmorskiego; • warunki życia w Morzu Bałtyckim; • występowanie i przystosowania glonów do życia w morzu; znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka; • charakterystyczne zwierzęta Bałtyku; • przyroda pobrzeży a życie ludzi w tym rejonie Polski; gospodarka, przemysł i walory turystyczne Gdańska; • zanieczyszczenia wód Bałtyku; • cechy krajobrazu pojezierzy; • glony słodkowodne – przystosowania glonów do życia; • osobliwości przyrodnicze Pojezierza Mazurskiego i Suwalskiego, atrakcje turystyczne tego rejonu Polski. Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów: • charakteryzowanie krajobrazu pobrzeży i pojezierzy – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacja multimedialna; • opisywanie walorów turystycznych Gdańska – opracowanie folderu turystycznego; • identyfikowanie cech krajobrazów pobrzeży i pojezierzy na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu. CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? NIZINY I WYŻYNY Zakres treści programowych: • cechy krajobrazu nizin; • Nizina Mazowiecka, Nizina Śląska, Nizina Podlaska – położenie, walory przyrodnicze, turystyczne, gospodarka i przemysł; • walory przyrodnicze Puszczy Białowieskiej; • cechy krajobrazu wyżyn; • Wyżyna Śląska – krajobraz przemysłowy, degradacja środowiska przyrodniczego, Wyżyna Lubelska – krajobraz rolniczy, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – położenie, walory przyrodnicze, turystyczne wyżyny wapiennej; • walory turystyczne Krakowa. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • opisuje walory przyrodnicze, turystyczne i przemysłowe rejonu nizin i wyżyn Polski; • dostrzega wpływ ruchu turystycznego oraz rozwoju przemysłu na środowisko przyrodnicze; • zbiera i analizuje informacje o wybranych rejonach Polski. • charakteryzowanie krajobrazu nizin i wyżyn Polski – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacja multimedialna; • opisywanie walorów turystycznych Warszawy i Krakowa – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacja multimedialna; • identyfikowanie cech krajobrazów nizin i wyżyn na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu. CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? GÓRY Zakres treści programowych: • cechy krajobrazu gór niskich (Góry Świętokrzyskie), gór wysokich (Tatry); • klimat, przyroda, osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej Tatr, Karpat, Gór Świętokrzyskich; • wpływ rozwoju turystyki i przemysłu na przyrodę gór. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • opisuje walory przyrodnicze, turystyczne i przemysłowe rejonu gór Polski; P R ZYRODA Program nauczania 9 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej • dostrzega wpływ ruchu turystycznego oraz rozwoju przemysłu na środowisko przyrodnicze. • zbiera i analizuje informacje o wybranych rejonach Polski. • charakteryzowanie krajobrazu gór Polski – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacja multimedialna; • opisywanie walorów przyrodniczych i turystycznych wybranych górskich miejscowości – opracowanie folderu turystycznego • identyfikowanie cech krajobrazów gór niskich i wysokich na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu; • analizowanie pięter roślinności w Tatrach – schemat, film przyrodniczy. JAK CHRONIĆ PRZYRODĘ? Zakres treści programowych: • formy ochrony przyrody w Polsce: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, gatunkowa ochrona roślin. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • prezentuje postawę „wrażliwego” przyrodnika; • charakteryzuje różnorodne form ochrony przyrody w Polsce. • przygotowanie plakatów, albumów, ulotek ukazujących przyrodę chronioną w Polsce w różnej formie. KLASA 6 JAK WIDZIMY I SŁYSZYMY? Zakres treści programowych: • naturalne i sztuczne źródła światła w przyrodzie; • podstawowe zjawiska optyczne (odbicie i załamanie światła); • pryzmat i rozszczepienie światła; • rozchodzenie się światła; • źródła dźwięku; • rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • zna wybrane zjawiska optyczne i akustyczne; • dba o bezpieczeństwo swoje i innych uczestników ruchu ulicznego. • badanie prostolinijnego rozchodzenia się światła (camera obscura) – doświadczenie; • przeprowadzanie doświadczeń ukazujących zjawiska odbicia i załamania światła; • przeprowadzanie doświadczeń ukazujących rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych; • dostrzeganie i podawanie przykładów konieczności stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa ludzi – dyskusja, pokaz. MIEJSCE ZIEMI WE WSZECHŚWIECIE Zakres treści programowych: • heliocentryczna teoria Mikołaja Kopernika; • planety Układu Słonecznego; • Ziemia – jej kształt i rozmiary; globus modelem Ziemi; • działanie siły grawitacji; • obiegowy i obrotowy ruch Ziemi; zmiany dnia i nocy oraz pór w ciągu roku. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • identyfikuje Ziemię jako planetę, określa jej położenie w Układzie Słonecznym. • określanie kształtu Ziemi z wykorzystaniem globusa – ćwiczenia; • wykazywanie zależności między ruchem obrotowym Ziemi a zmianami dnia i nocy – ćwiczenia, obserwacja; • wykazywanie zależności między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku – obserwacja. P R ZYRODA Program nauczania 10 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej LĄDY I OCEANY Zakres treści programowych: • położenie kontynentów i oceanów na globusie i mapie świata; • określanie położenia obiektów na mapie świata względem równika i południka zerowego; • życie oceanu – strefy życia w morzu, przystosowania organizmów do życia na różnej głębokości; • ukształtowanie dna morskiego; • powstanie życia na Ziemi; • wielkie odkrycia geograficzne – wyprawy Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • określa położenie kontynentów i oceanów na Ziemi; • charakteryzuje przystosowania organizmów do życia w morzach i oceanach oraz jeziorach; • określa rolę wody w życiu planety, jaką jest Ziemia; • rozumie potrzebę odpowiedzialnego korzystania z zasobów wody na Ziemi; • określa położenie obiektu geograficznego na mapie lub globusie; • podaje najważniejsze informacje na temat powstania życia na Ziemi oraz skutki wielkich odkryć geograficznych. • określanie położenia wybranych obiektów geograficznych na mapie świata – praca z mapą; • rozpoznawanie wybranych gatunków morskich organizmów na podstawie zdjęć, atlasów itp.; • określanie przystosowań do życia wybranych gatunków morskich organizmów – plakat, mapa pojęciowa; • charakteryzowanie skutków wielkich odkryć geograficznych – dyskusja. JAKIE KRAJOBRAZY SPOTKA ODKRYWCA ŚWIATA? Zakres treści programowych: • warunki klimatyczne, charakterystyczne cechy krajobrazu, rośliny i zwierząt, osobliwości przyrody, rozwój turystyki, rolnictwa i przemysłu, życie ludzi w: wilgotnym lesie równikowym, na sawannie, gorącej pustyni, nad Morzem Śródziemnym, w górach wysokich, lesie liściastym strefy umiarkowanej, na stepie, w tajdze, tundrze i na pustyni lodowej; • wpływ zanieczyszczenia środowiska na życie na Ziemi. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • opisuje zróżnicowanie klimatyczne i krajobrazowe Ziemi; • charakteryzuje różnorodność przyrodniczą Ziemi; • analizuje wykresów temperatury i opadów, wyciąga wnioski; • rozpoznaje organizmy i charakteryzuje ich przystosowania do życia w wybranych strefach na Ziemi; • wskazuje zależności między różnymi elementami środowiska przyrodniczego; • dostrzega wpływ działalności człowieka na stan środowiska przyrodniczego Ziemi. • lokalizowanie na mapie świata i na globusie stref klimatycznych i krajobrazowych Ziemi – praca z mapą; • rozpoznawanie na ilustracjach, zdjęciach różnych krajobrazów świata; • rozpoznawanie i identyfikowanie charakterystycznych dla danego regionu świata roślin i zwierząt, z wykorzystaniem albumów, kluczy do oznaczania gatunków; • wyciąganie wniosków na podstawie analizy wykresów temperatur i opadów oraz map tematycznych; • wykonanie plakatu, albumu, prezentacji multimedialnej lub ulotki opisujących wybrany rejon świata. JAK W ŚRODOWISKU LĄDOWYM ROZWIJA SIĘ ŻYCIE? Zakres treści programowych: • charakterystyka, przystosowania w budowie, różnorodność bezkręgowców i kręgowców: płazów, gadów, ptaków i ssaków; • znaczenie zwierząt w przyrodzie i gospodarce człowieka; • ochrona zwierząt. P R ZYRODA Program nauczania 11 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt, rozróżnia gatunki chronione; • obserwuje wybrane gatunki zwierząt; • charakteryzuje przystosowania zwierząt do życia w środowisku wodno-lądowym, lądowym, do opanowania środowiska powietrznego; • omawia znaczenie zwierząt w przyrodzie i życiu człowieka; • jest wrażliwy na potrzeby zwierząt. • obserwowanie wybranych gatunków zwierząt pod kątem ich przystosowań do warunków życia – zajęcia w terenie, film przyrodniczy; • rozpoznawanie na podstawie zdjęć, kluczy do oznaczania gatunków oraz nazywanie przykładów zwierząt należących do bezkręgowców i kręgowców; • wykonanie plakatu przedstawiającego przystosowania danego zwierzęcia do warunków środowiska, w którym żyje. CO GROZI NASZEJ PLANECIE I JAK JĄ CHRONIĆ? Zakres treści programowych: • wpływ działalności człowieka na środowisko przyrodnicze; • ochrona zasobów przyrody; • zasady zrównoważonego rozwoju; • alternatywne źródła energii; • organizacje działające na rzecz ochrony przyrody. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: Uczeń: • dostrzega wpływ codziennych czynności ludzi na stan środowiska przyrodniczego świata; • postrzega elementy środowiska przyrodniczego jako spójną całość; • jest przekonany o celowości działań podejmowanych przez różnorodne organizacje przyrodnicze i ekologiczne na świecie. • obserwacja i określenie stanu środowiska przyrodniczego: zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby; • określenie wpływu codziennych czynności ludzi na stan środowiska przyrodniczego – drzewko decyzyjne; • podanie przykładów działań podejmowanych przez organizacje działające na rzecz ochrony przyrody – dyskusja. SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Program zakłada osiągnięcie celów kształcenia i wychowania, biorąc pod uwagę różnorodne warunki funkcjonowania szkół, warunki pracy ucznia i nauczyciela. Do najważniejszych należą: • liczba godzin przydzielona na zrealizowanie programu; • liczebność klas; • zainteresowania uczniów i baza dydaktyczna szkoły; • korelacja z innymi przedmiotami. Liczba godzin przydzielona na zrealizowanie programu – liczba godzin przeznaczona na zajęcia z przyrody w trzyletnim cyklu nauczania nie może być mniejsza niż 290 godzin, a zatem w szkołach będzie dominować sytuacja typowa przydzielenia liczby godzin na poszczególne klasy przeznaczonych na realizacje zajęć z przyrody. Program może być realizowany w dwóch lub trzech wariantach: klasa 4 – 3 godziny, klasa 5 – 3 godziny, klasa 6 – 3 godziny. Średnio w ciągu jednego roku szkolnego jest 33–35 tygodni przeznaczonych przeznaczone na zajęcia lekcyjne, a zatem nauczyciel zrealizuje ten program w całości, mając jeszcze do dyspozycji część lekcji na dodatkowe powtórki, ćwiczenia lub konkursy. Liczebność klas – optymalną liczbę uczniów w klasie określa się na 24. Umożliwia ona zarówno efektywną pracę indywidualną ucznia, jak i pracę w zespołach uczniowskich podczas lekcji. Nauczyciel powinien wyjątkowo staranie dobrać metody i formy pracy umożliwiające w przystępny sposób przyswojenie przez uczniów określonego programem zakresu treści i umiejętności. Dobre zaplanowanie i zrealizowanie lekcji przez nauczyciela jest drogą do sukcesu ucznia. Jest to zadanie szczególnie trudne, jeśli grupa uczniów w klasie jest bardzo liczna. P R ZYRODA Program nauczania 12 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej Program ten zakłada realizację zadań, przeprowadzanie obserwacji i doświadczeń w sposób indywidualny, a także w zróżnicowanych liczebnie zespołach uczniowskich. Zainteresowania uczniów i baza dydaktyczna szkoły – przedstawiany program nauczania przyrody jest możliwy do zrealizowania praktycznie w każdej szkole, bez względu na to, jakie jest jej wyposażenie w pomoce dydaktyczne. Zdecydowana większość ćwiczeń i doświadczeń związana jest z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku, dostępnych w każdym domu i szkole. Do niektórych z ćwiczeń wykorzystać należy przyrządy, które stanowią raczej standardowe wyposażenie każdej szkoły, np. optyczne (lupa, mikroskop), miernicze (taśma miernicza) lub pomiarowe (termometr, barometr). Przy realizacji treści programowych nauczyciel powinien uwzględnić także warunki środowiska przyrodniczego najbliższej okolicy oraz zainteresowania uczniów, umożliwiając rozwój postawy badawczej dzieci. Korelacja z innymi przedmiotami – w programie uwzględniono korelację treści między różnymi przedmiotami, szczególnie z matematyką. Stanowi to bardzo ważny element przygotowania ucznia do sprawdzianu kompetencji po klasie 6 oraz do konkursów matematyczno-przyrodniczych. Program proponuje, w jaki sposób osiągać określone w podstawie programowej cele kształcenia i wychowania, ale ostateczną decyzję podejmie nauczyciel, który ma najlepsze rozeznanie w pracy z konkretną grupą uczniów w warunkach swojej szkoły. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Uczeń kończący klasę 4 powinien umieć: • obserwować przyrodę, stosując podstawowe przyrządy służące prowadzeniu obserwacji; • przeprowadzać i dokumentować proste doświadczenia i obserwacje; • stosować podstawowe zasady opieki nad prowadzonymi hodowlami roślin i zwierząt domowych; • wyjaśnić, czym jest komórka oraz że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek; • posługiwać się mikroskopem optycznym; • prowadzić obserwacje preparatów mikroskopowych; • wymienić podstawowe czynności życiowe organizmów; • wymienić i wyznaczać w terenie główne kierunki świata; • posługiwać się planem, mapą; • stosować skalę liniową (podziałkę); • omówić obieg wody w przyrodzie; • omówić warunki panujące na lądzie i w wodzie; • opisać przystosowania wybranych organizmów do życia na lądzie lub w wodzie; • dokonać pomiaru wysokości i odległości w terenie; • charakteryzować skały i gleby występujące w najbliższej okolicy; • wykazać wpływ próchnicy na żyzność gleby; • rozpoznawać wybrane gatunki roślin, zwierząt i grzybów; • wykazać rolę roślin, zwierząt, grzybów w przyrodzie i życiu człowieka; • budować i przedstawić graficznie przykłady zależności pokarmowych występujących między organizmami w różnych środowiskach; • dostrzegać wpływ własnych działań na stan przyrody. Uczeń kończący klasę 5 powinien: • umieć nazwać i określić położenie najważniejszych narządów w ciele człowieka; • znać i stosować zasady prawidłowego odżywiania się, zasady higieny osobistej; • umieć opisać najważniejsze etapy rozwoju człowieka; • znać zasady oraz umieć udzielić pomocy przedmedycznej w nagłych wypadkach; • umieć wezwać pogotowie ratunkowe w nagłym wypadku; P R ZYRODA Program nauczania 13 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej • umieć charakteryzować źródła oraz sposoby zapobiegania wybranym chorobom człowieka; • być przekonanym o negatywnym wpływie używek na zdrowie i życie człowieka; • być asertywnym; • określać prędkość jako drogę przebytą w czasie; • umieć opisać budowę materii; • umieć rozpoznać substancje i mieszaniny substancji w najbliższym otoczeniu; • określić właściwości wybranych substancji i mieszanin; • poznać przykłady zjawisk elektrycznych i magnetycznych; • umieć zbudować prosty obwód elektryczny; • umieć wskazać Polskę na mapie Europy, podać nazwy państw sąsiadujących z Polską; • umieć scharakteryzować walory krajobrazowe, przyrodnicze, turystyczne oraz rozwój przemysłu wybranych regionów Polski; • znać podstawowe formy ochrony przyrody w Polsce; • reprezentować postawę wrażliwego na potrzeby przyrody człowieka. Uczeń kończący klasę 6 powinien: • znać zasadę działania camera obscura, przeprowadzić proste doświadczenia ilustrujące rozchodzenie się światła i dźwięku; • umieć określić miejsce planety Ziemi w Układzie Słonecznym; • wiedzieć, kim był i czego dokonał Mikołaj Kopernik; • umieć wyjaśnić rolę badań i odkryć naukowych; • umieć określić, jak działa siła grawitacji i jakie są tego konsekwencje; • wiedzieć, że zmiany pór roku oraz zmiany dnia i nocy to skutki obrotowego i obiegowego ruchu Ziemi; • umieć wskazać położenie lądów i oceanów na globusie; • umieć określić położenie wybranych obiektów geograficznych na mapie lub globusie; • umieć scharakteryzować warunki życia w morzu; • umieć podać przystosowania wybranych organizmów do życia w morzach i oceanach; • umieć wykazać zależność szaty roślinnej i zwierzęcej danego regionu świata od warunków klimatycznych występujących na danym terenie; • umieć scharakteryzować walory krajobrazowe, przyrodnicze, turystyczne oraz rozwój przemysłu wybranych regionów świata; • rozpoznawać wybrane regiony świata na podstawie ich opisu i zdjęć; • rozpoznawać wybrane gatunki zwierząt (bezkręgowców i kręgowców) z wykorzystaniem prostych kluczy i atlasów; • umieć scharakteryzować przystosowania płazów do wodno-lądowego trybu życia; • umieć scharakteryzować przystosowania gadów do lądowego trybu życia; • umieć scharakteryzować przystosowania ptaków do lotu; • umieć opisać różnorodność w przystosowaniach ssaków do życia w różnorodnych środowiskach; • umieć podać przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu działalności ludzi na stan środowiska przyrodniczego świata; • umieć omówić zasady zrównoważonego rozwoju. P R ZYRODA Program nauczania 14 PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia Ocena jest nieodzownym elementem procesu uczenia się/nauczania. Powinna ona dać informację nie tylko o bieżących osiągnięciach ucznia, ale pokazać poszerzenie wiedzy i umiejętności w ciągu roku szkolnego. Bardzo istotną rolę odgrywa także samoocena i ewaluacja. Nauczyciel rozpoczynając pracę w klasie 4, powinien znać już rezultaty badania wyników uczniów po klasie 3 lub tzw. diagnozy wstępnej, tym samym powinien mieć informację, co uczeń umie i z czym ma problemy. Nieodzownym elementem oceny jest także obserwacja pracy i zaangażowania ucznia podczas zajęć. Najważniejszymi formami bieżącego sprawdzania i oceniania osiągnięć ucznia są przede wszystkim: testy sprawdzające wiedzę i umiejętności z działu tematycznego, tzw. kartkówki (krótkie formy sprawdzenia wiedzy i umiejętności z 2–3 ostatnich lekcji), odpowiedzi ustne, praca ucznia na lekcji lub podczas zajęć terenowych, zadania domowe kierowane do wszystkich uczniów oraz do grupy uczniów zainteresowanych przyrodą. Zadania testowe powinny być przygotowane zgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego i powinny uwzględniać różne typy zadań otwartych i zamkniętych. Istotną rolę oprócz samej oceny odgrywa jej uzasadnienie oraz analiza sukcesów i porażek ucznia. W procesie dydaktycznym ocena powinna odgrywać rolę motywującą ucznia do dalszego wysiłku, nie może być jedynie liczbą. Prawidłowe ocenianie jest warunkiem osiągania postępu w uczeniu się. Przykłady zadań sprawdzających wiedzę i umiejętności ucznia 1 Uporządkuj i wpisz w odpowiednie miejsca na schemacie wymienione poniżej elementy przyrody (0–6 pkt). Elementy przyrody: woda, powietrze, człowiek, roślina, skała, zwierzę. PRZYRODA OŻYWIONA 1 2 3 2 NIEOŻYWIONA 1 2 3 Uzupełnij tabelę (0–4 pkt). Nazwa składnika pogody Nazwa przyrządu do jego pomiaru temperatura deszczomierz wiatr barometr P R ZYRODA Program nauczania 15 PRZYRODA 3 Program nauczania w szkole podstawowej Na podstawie danych oblicz średnią temperaturę dobową (0–2 pkt). Godzina 7.00 13.00 19.00 1.00 Temperatura 5°C 13°C 4°C 2°C Obliczenia: Wynik: Odpowiedź: Średnia temperatura dobowa wynosi 4 Korzystając z przedstawionej mapy pogody i jej legendy, uzupełnij tekst prognozy pogody (0–7 pkt). Polska znajduje się pod wpływem rozległego niżu znad Skandynawii. Przeważać będą wiatry z kierunku ............................ . Najwyższa temperatura powietrza wystąpi w Polsce zachodniej i wyniesie ......................................... °C. Najzimniej będzie w Polsce ......................................... , gdzie temperatura obniży się nawet do –10°C. W Polsce południowo-zachodniej wystąpią ....................................... . W Polsce północno-zachodniej niebo będzie ...................................... przez cały dzień. W Polsce wschodniej i ......................................... będzie słonecznie i bez opadów. 5 Na rysunku przedstawiono wysokość Słońca w różnych porach roku i oznaczono liczbami od 1 do 3. Rozpoznaj, jakie to pory roku i uzupełnij tabelę (0–8 pkt). 1 2 3 P R ZYRODA Program nauczania 16 PRZYRODA Numer rysunku Program nauczania w szkole podstawowej Nazwa pory roku Pora roku zaczyna się W tym dniu Słońce wschodzi na W tym dniu Słońce zachodzi na północnym wschodzie północnym zachodzie 1 2 jesień 3 6 22 grudnia Podkreśl zdania, które są prawdziwe (0–4 pkt). A. W pierwszym dniu lata dzień jest najkrótszy, a noc najdłuższa. B. 21 marca dzień jest równy nocy. C. 22 czerwca dzień jest najdłuższy, a noc najkrótsza. D. Zimą dzień trwa tak długo jak noc. E. Wiatr to poruszające się powietrze. F. Wraz ze zmianą wysokości Słońca w ciągu roku zmienia się temperatura powietrza na Ziemi. Propozycja kryteriów oceny osiągnięć uczniów Niełatwo jest stworzyć system oceniania i nie istnieje jeden uniwersalny. Nie ma też gotowej odpowiadającej wszystkim skali oceniania. Dlatego też sposób oceny osiągnięć ucznia z przyrody, czyli tzw. przedmiotowy system oceniania (POS), powinien być skorelowany i spójny z wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Podany poniżej sposób przeliczania wartości procentowej punktów na poszczególne oceny jest bardzo popularny wśród nauczycieli i stanowi jedynie propozycję do rozważenia: 0–30% – ocena niedostateczna; 31–50% – ocena dopuszczająca; 51–69% – ocena dostateczna; 70–87% – ocena dobra; 88–95% – ocena bardzo dobra; 96–100% – ocena celująca. P R ZYRODA Program nauczania 17
