Karnawał Języka Polskiego – luty, 2009

SCENARIUSZ PRZEDSTAWIENIA:
„Izaak Newton – przedstawiciel epoki
Oświecenia”
Helena i Joasia siedzą przy laptopie:
Helena:
Posłuchaj co pisze Wikipedia „Teleportacja to proces przenoszenia obiektów z jednego
miejsca w inne, bez zachowania ciągłości istnienia obiektu w przestrzeni. I słuchaj dalej
„Z teleportacją związany jest często popularny motyw Science Fiction (SF) - podróże
w czasie.”
Joasia podekscytowana:
Dzisiejsza nauka rozwija się w takim tempie, że to co jeszcze kilkadziesiąt lat temu
należało do SF dzisiaj stało się rzeczywistością!!! Jak tak dalej pójdzie, to może już
niedługo będziemy mogli przenosić się w czasie?!
Helena:
Ja chciałbym się przenieść do epoki Oświecenia... Poznałbym osobiście Izaaka
Newtona.
Joasia:
Newtona?! Przecież on był fizykiem!!! Oświecenie to epoka w kulturze europejskiej.
Jaki wpływ na tę kulturę mógł mieć Newton?
Rozlega się muzyka Mozarta - na scenę powoli wchodzi ze świecą Marta jako duch
epoki Oświecenia (w białym habicie z kapturem) i zbliża się do Heleny i Joasi:
Oświecenie to epoka wyjątkowa. To epoka, w której ludzie mieli świadomość, że oto
odsłania się przed nimi prawda, jakiej nie znały i nawet nie przeczuwały poprzednie
pokolenia. Nowe prądy kulturowe zrywające despotyzmem dało się zauważyć
1
wszędzie - w filozofii, nauce, sztuce, literaturze i w myśli politycznej, a nawet w życiu
towarzyskim. Oświecenie to wiek rozumu i postępu!!!
Do Marty dołącza Marysia – drugi duch ubrany tak jak pierwszy:
We Francji Kartezjusz wyraził zasadę racjonalizmu słowami „cogito ergo sum” –
„myślę, więc jestem”. Jednak za prawdziwe uważano nie tylko to, co da się uzasadnić
rozumowo, ale również to, co można sprawdzić przy pomocy doświadczenia
i zmysłów. Ten nurt w filozofii Oświecenia nazwano empiryzmem, a jego twórcą był
angielski filozof Bacon.
Joasia do Heleny:
Helena, czy ty widzisz to samo co ja? Skąd one się tu wzięły? (muzyka cichnie,
a duchy odchodzą)
Helena:
Jak to skąd?! Z epoki Oświecenia, w której miał miejsce niespotykany dotąd rozwój
nauk ścisłych i przyrodniczych.
Joasia:
Coś mi się wydaje, że w dzisiejszych czasach badania naukowe opierają się na tych
samych zasadach, które głoszono w epoce Oświecenia?
Helena:
No sama widzisz.... Dlatego dzisiejsza nauka nie wypowiada się w ogóle na temat
spraw, których nie jest w stanie zbadać doświadczalnie, ani też uzasadnić ich r-o-z-um-o-w-o. Początek takiej metody badania przyrody zawdzięczamy Newtonowi, który
żył w XVII i XVIII wieku – w epoce angielskiego Oświecenia. To ON stworzył
naukowe podstawy badania świata przyrody, które są uznawane i stosowane do
dziś.
Joasia:
To Newton urodził się w Anglii?
Znowu rozlega się muzyka i na scenę wchodzi Emilka i Olek w strojach z epoki
Emilka:
Biedny, mały Izaak. Urodził się w Boże Narodzenie w 1642 roku, w rodzinie niezbyt
zamożnego farmera. Ojciec Izaaka zmarł dwa miesiące przed narodzeniem syna.. Jego
matka mówiła mi, że Izaak po urodzeniu był tak malutki, że mógłby się zmieścić
w litrowym słoiku. Często chorował. Kiedy miał 3 lata jego matka wyszła powtórnie
2
za mąż zostawiając małego Izaaka pod opieką babci. Pamiętasz (zwracając się do
Olka), jak zaczął chodzić do szkoły, to był jednym z najsłabszych uczniów w naszej
klasie? Nauka go mało obchodziła!
Olek:
Tak, to prawda, ale przypominam sobie, że był bardzo ambitny. Kiedyś pobił się
bardzo poważnie z naszym klasowym prymusem. Po tej bitwie jego ambicja sprawiła,
że szybko wziął się do nauki i w krótkim czasie sam został prymusem. Była to forma
zemsty za zaczepki kolegi.
Emilka:
Rzeczywiście tak było! Ale musisz przyznać, że Izaak miał wielki talent do
matematyki. Miał też inne zainteresowania. Był prawdziwym erudytą. Pasjonował się
teologią i dasz wiarę, że pociągała go też alchemia?
Olek:
Ale, ale... zdaje się, że wy mieliście się „ku sobie”?
Emilka:
Też tak przez jakiś czas myślałam, ale szybko przekonałam się, że on nie nadawał się
na męża! Nie był zdolny do bliskich związków emocjonalnych z ludźmi. No
wiesz...samotne dzieciństwo bez ojca, którego nigdy nie znał, bez matki, która - jak
musiał to odczuwać - zdradziła go dla wielebnego Smitha, zaciążyło zapewne na jego
osobowości. Izaak wcześnie nauczył się żyć samotnie i swobodniej czuł się wśród
przedmiotów nieożywionych niż wśród ludzi.
3
Olek:
Tak... Dlatego nigdy się nie ożenił i nie miał dzieci. Czy wiesz, że on po studiach
w Cambridge wyjechał do Londynu i został przewodniczącym Królewskiego
Towarzystwa Naukowego i zarządcą Królewskiej Mennicy?
Emilka:
Zgadza się! A za te swoje odkrycia naukowe stał się sławny na całym świecie.
Milknie muzyka i akcja przenosi się do Heleny i Joasi.
Helena do Joasi:
Ty wiesz, jak Newtona ocenił Einstein? Powiedział, że (Helena czyta cytat) „jego
wspaniałe i klarowne idee zachowują swe wyjątkowe znaczenie po wsze czasy jako
fundament całej naszej współczesnej struktury pojęciowej w dziedzinie filozofii
przyrody”. Filozofia przyrody, to fizyka – rozumiesz?.
Joasia:
No dobrze. Ale tak konkretnie, to czego on właściwie dokonał?
Na ekranie pojawia się portret Newtona i słychać jego głos (Rachela czyta ten tekst
siedząc za ekranem na krześle odwróconym tyłem, słychać cichą muzykę w tle):
Przez całe życie dociekałem jak zbudowany jest i jak funkcjonuje świat. Efektem
moich dociekań było zapisanie praw przyrody za pomocą matematycznych wzorów....
To niezwykłe, że przyroda przemawia do nas językiem matematyki.
Rozszyfrowałem ten kod przyrody.
4
Świat w matematycznych wzorach objawił mi się jako precyzyjny mechanizm,
którego przyszłość zależna jest tylko od warunków początkowych. Ten pogląd
nazwano później determinizmem.
Trzy zasady dynamiki i prawo powszechnego ciążenia wraz z całym
matematycznym aparatem, który stworzyłem do opisu przyrody przedstawiłem
w moim życiowym dziele zatytułowanym „Philosophia Naturalis Principia
Mathematica” („Matematyczne podstawy filozofii przyrody”), którą napisałem
w 1687 roku.
Po prezentacji prawa powszechnej grawitacji za pomocą PowerPoint wszyscy
aktorzy odczytują po jednym zdaniu podsumowania o Newtonie:
1. Newton nie był dzieckiem epoki Oświecenia. Był jednym z jej twórców.
2. To on wyznaczał standardy myślowe tej epoki.
3. Obce mu było przyjmowanie opinii i poglądów, których wcześniej nie
poddałby krytycznej ocenie rozumu lub nie sprawdził ich
eksperymentalnie.
4. Nie uznawał dogmatów sprzecznych z rozumem.
5. Odkrycia Newtona stanowią rdzeń nowożytnej nauki, a postępująca
śladami tej nauki technika przeobraziła świat w ciągu ostatnich 300 lat
bardziej niż przez poprzednie tysiąclecia.
6. Możliwość takiego głębokiego cywilizacyjnego i społecznego postępu
otworzyły prace samotnika z Cambridge, który żył w epoce Oświecenia.
5