Dzieje miasta - Miasto Racibórz

Urząd Miasta Racibórz
http://www.raciborz.pl/turystyka_raciborz_zabytki/dzieje_miasta/printpdf
Dzieje miasta
Gród raciborski, broniący przeprawy przez Odrę na drodze handlowej
prowadzący przez Bramę Morawską do Polski, istniał już w IX w.
Leżał na skrzyżowaniu szlaków z Czech i Moraw do
Krakowa, na Ruś i na Śląsk.
Według staropolskich przekazów Racibórz był stolicą Kwadów. Wzmiankowany
jest w Kronice Galla Anonima, gdzie znajduje się informacja o zdobyciu w 1108 r.
grodu Racibórz przez rycerzy Bolesława Krzywoustego. w późniejszych
przekazach Racibórz występuje jako gród kasztelański, a od 1172 r. jako stolica
księstwa z Mieszkiem I Plątonogim na tronie. Racibórz wyrósł na silny gród
warowny - dwukrotnie w 1241 roku był w stanie stawić czoła nawałnicy tatarskiej,
której uległ nawet Kraków. W 1299 r. wolą księcia Przemysława władze w
Raciborzu przejęła rada miejska. XIII wiek był czasem prężnego rozwoju i kulturowego oddziaływania na
inne ziemie polskie.
W książęcej mennicy bito pierwszą monetę z polskim napisem "Milost", a w klasztorze dominikanów
Wincenty z Kielczy, autor hymnu o Św. Stanisławie "Gaude Mater Polonia", zapisał w kronice pierwsze
polskie zdanie - "Gorze szą nam stało". Nazwa miasta pochodzi od słowiańskiego imienia Racibor. Forma
zgermanizowana brzmiała "Ratibor". Dogodne położenie wpływało na szybki rozwój miasta. Powstały
wielkie składy soli. Odbywały się największe na Śląsku targi zboża. Rozwinięte było rzemiosło, zwłaszcza
tkactwo i sukiennictwo.
W PIERWSZEJ POŁOWIE XIV W. BYŁO TO NAJLUDNIEJSZE
MIASTO NA POŁUDNIOWYM ŚLĄSKU.
We władaniu Piastów utrzymał się Racibórz do 1336r. Miasto przejęli wtedy
opawscy Przemyślidzi. W czasach panowania Przemyślidów , jak podaje historyk
mgr Norbert Mika, Racibórz zdołał wykupić za znaczną sumę pieniędzy
dziedziczne wójtostwo w mieście. Transakcji dokonano przed 1413 r. używając
jako środka płatniczego halerzy raciborskich - dwustronnie bitej srebrnej
monety. W tym czasie rozszerzono również kompetencje rady miejskiej, która
zyskała m.in. prawo wyboru burmistrza, sprawującego władzę wykonawczą w mieście.
Po bezpotomnej śmierci Walentego Przemyślidy w 1521 roku, władzę nad
księstwem raciborskim przejął Jan II Dobry z górnośląskiej linii Piastów, książę
opolski. Wydając w 1531 r. tzw. przywilej Hanuszowy, władca ten wyznaczył
Racibórz, obok Opola miejscem obrad sejmiku krajowego oraz składania hołdu
królowi Czech.
Następnie w 1551r. wraz z Koroną Czeską Racibórz przeszedł we władanie Habsburgów. Podczas wojny
trzydziestoletniej w XVII wieku Racibórz był kilkakrotnie niszczony. W 1683 roku mieszczanie zgotowali
gorące powitanie królowi Janowi III Sobieskiemu ciągnącemu z wiedeńską odsieczą.
PO WOJNIE PRUSKO-AUSTRIACKIEJ O ŚLĄSK, RACIBÓRZ
ZOSTAŁ W POŁOWIE XVIII WIEKU WCIELONY DO
KRÓLESTWA PRUSKIEGO.
Nastąpił wtedy rozwój gospodarczy miasta, szczególnie szybki po wybudowaniu w 1846 roku linii
kolejowej, która dwa lata później połączyła Berlin przez Racibórz z Wiedniem. Kopano rudy, przetapiano
je w hutach. Istniała wytwórnia fajansu. Później rozwinął się przemysł metalowy. W pierwszym
dziesięcioleciu XX wieku liczba mieszkańców wzrosła do 39 tysięcy.
W drugiej połowie IX i w XX wieku miasto było ośrodkiem polskości. Działało
m.in. Towarzystwo Polsko-Górnośląskie (1886-1939), polska księgarnia, Dom
Polski "Strzecha", wychodziły polskie czasopisma, w tym "Nowiny
Raciborskie" (1889-1921).
Mieszkańcy brali udział w trzech powstaniach śląskich. Wyniki plebiscytu w 1921 roku zadecydowały, że
Racibórz został w państwie niemieckim. Granica między Polską, a Niemcami biegła nie opodal miasta.
Jednakże nadal działały polskie organizacje i stowarzyszenia kulturalne, społeczne i gospodarcze. Aktywni
byli działacze Związku Polaków w Niemczech, spółdzielnia "Rolnik" i "Ogrodnik", Bank Ludowy. Nadal
kwitło życie w ośrodku kultury "Strzecha".
LUDNOŚĆ POLSKA ZAMIESZKIWAŁA PRZEDE WSZYSTKIM
OKOLICZNE WSIE.
W samym mieście dominowali Niemcy. Stosunki miedzy obu nacjami układały
się w miarę harmonijnie do czasów Kulturkampfu, tj. do lat 80 XIX wieku. O sile
polskiego żywiołu świadczy m.in. fakt, iż władze pruskie publikowały
zarządzenia w języku polskim, a urzędnicy musieli władać tym językiem.
Zmiany polityczne i gospodarcze w Europie po i wojnie światowej, odrodzenie się państwa polskiego i
powstanie państwa czechosłowackiego, spowodowały upadek znaczenie Raciborza jako miasta leżącego
na ważnym szlaku komunikacyjnym i ośrodka przemysłowego. Powstałe granice państwowe pozrywały
dotychczasowe więzi gospodarcze, łączące cały region.
Mieszkańcy Raciborza nie byli zwolennikami faszyzmu, o czym świadczą raporty
hitlerowskiej policji politycznej. Ofiarami represji padli zarówno polscy, jak i
niemieccy mieszkańcy ziemi raciborskiej. Zdaniem amerykańskich uczonych podaje dr Ryszard Kincel - postawa antyfaszystów z Raciborza zapobiegła
powstaniu niemieckiej bomby atomowej i to już w 1942 roku. Fałszowali oni
bowiem skład chemiczny bloków moderatowych z grafitu, wytwarzanych w
Plania Werke (obecnie Zakłady Elektrod Węglowych).
W CZASIE OKUPACJI HITLEROWSKIEJ
w Raciborzu pracowało osiem oddziałów roboczych jeńców brytyjskich, francuskich, radzieckich i
włoskich. Istniało ciężkie więzienie i obóz dla wysiedlonych Polaków, a także 3 obozy pracy. Na początku
1945 roku przez miasto przeszły kolumny więźniów, ewakuowanych z obozów koncentracyjnych przed
zbliżającym się frontem. Zdobyty po ciężkich walkach przez wojska radzieckie 31 marca 1945 roku
Racibórz legł w gruzach. Ocenia się, że około 80 proc. domów mieszkalnych, gmachów użyteczności
publicznej, zakładów przemysłowych było zniszczonych. W pierwszych dwóch miesiącach do miasta
powróciło zaledwie 3 tysiące mieszkańców. Później przybyło ich więcej, osiedlali się repatrianci z innych
regionów Polski.
W pierwszym powojennym dziesięcioleciu miasto zostało odbudowane, a w latach następnych rozbudowane. Uruchomiono stare zakłady przemysłowe. W latach 50-tych wzniesiono Fabrykę Kotłów
"Rafako". Zaczęły powstawać osiedla mieszkaniowe wraz z infrastrukturą społeczną i kulturalną. Miasto
rozrastało się. w 1975 roku do Raciborza włączono sąsiednie wsie: Markowice, Sudół, Miedonię i Brzezie.
W dniu 8 lipca 1997 roku Racibórz nawiedziła największa od stuleci powódź.
Teren miasta został zalany w 60 %. Woda osiągnęła poziom 1046 cm,
przekraczając stan alarmowy o 4,5 m.
STRATY MATERIALNE, KTÓRE PONIEŚLI MIESZKAŃCY
MIASTA JAKI I PRZEDSIĘBIORSTWA BYŁY OGROMNE.
Dnia 21 czerwca 2001 roku Racibórz jako pierwsze miasto w Polsce i Europie otrzymało certyfikat ISO
14001 wprowadzając tym samym w gminie System Zarządzania Środowiskowego. Racibórz ma
powierzchnię 75 km 2, liczy 63 tysiące mieszkańców.
"Wspólne raciborsko - opawskie dziedzictwo. Podręcznik do edukacji regionalnej" Norbert Mika, Sarka
Belastova.