Document 6471

'"tr::i.i}ri\
[ioiltcKt'r,l-hirrunGonrcrRu* , KatRRzyt.;.i
1-)pr;.11r1,,r;Kat,
7-gtci,liew
DoanzRNsKtb,
;'"'ir,r':lr-;zp:;.r,
ARlutnNsKAa,
MARZANTn
BnnnNsKA.",
S\,rt,ti,r.
i3trc;il'.t:sl<.^,n
",rciitechnika Wrocfawska; bUn iwersytet Przyrodniezy wo Wroclawiu
f:j{i,iitr'g 'ii"Jil't
;iii;:e;#;F
i+fii,.i$$$$'+f
;?t{ffi#'"F;ftffiffifl&
##$ffiru,&:;g
#itft#,ft,t+r,
#;*$(Af,f
$Sfsinatian
of paultrynrasfe$
ts multienmponent
fertilizers
":l-:: strength 1O-3ON). ln some expts., the moditied mixt. was
added fo stored manure to produce a suspension fertilizffi
"r (d. 1.5-1.65 kglL, viscosity up to |OOOcP, pH 6.2-6.4)
.+
r,1,,;j
contg. N 8-72"/", PrOr 5-60/" and KrO 4-7"/". The tertilizing
I
.'-,:;+ii.:rr',
",,,r, activity of the products was fested on radish and cress
'+$isls.:;i; i#z" seeds by measuring their germination ability. The tertilizllr N: rr
i.W| ers did not signiticantly difter in their usability (germina1
^-: tion efficiency 65-95%). The emission of N compds. from
+s*' the manure was considerably reduced.
ffi
':;'lii 1: i :.;;;rr. . ll ig!.j^. j llrii l: ; ":,i i',':.i";?i iii: i:iir,",r.i
"W,ffi
".jift31*i:,.!jt:-j.i#fr{a{
ilrr'n" i:r j":,i:i:r':r..:,?4:i-i'lirrl,
t'jq
W i]r lliI'i":;i:;ti:!l .r' irtrl{1.,i,;, iiiil*$ii:itt-}*f f,l}}1l ;:;},ffr:L"}ts"{ir:*i
Odpady z sektora rolno-spoZywczegopowstaj4glownie w ubojniach, zakladachprzetw6rstwa migsnego,mleczarniach, chiodniach,
gospodarstwachrolnych, ogrodniczych i hodowlanych, cukrowniach,
:,f$&
i':::i:A;tt):;:t:;j;:;:#+'l?ij-JI
gorzelniach oraz innych zakladach zajmuj4cych siE
browarach,
iiij,;j.it!";:kiJ'i,*$:'i',rtt;::i:.ffiE,r;:tf^r,rlri,::iil.
produkcjq
przetw6rstwem
i
2ywno6ci. Liczba zaklad6w tego typu
*
# + 1+.:ii] i!':i + tl *ti'. i + ;x * 1;ltrxyk-* ;*,*,l.:s.iltl i f+i: i,,::l
:.;*
jest w Polscebardzo duzai siggakilkunastu lub nawet kilkudziesig'::ii r,rt';tlii'i={t!i,"::.r,j::+l,lit(1.*{i.
'ty:
ii:;"H.#,iii:l'i:.i,.girfnr; r,4,"#tr!qA
ciu tysigcy. W zakresie zagospodarowywaniaodpad6w osirlgnigto
!?;ilii::
:r'i+ i;ii ;::i:':;ljt.t: ii:it"::rt
irt,jj);':;;;:';::; -!::11:J*.nilJ ;i) .,;1t :.;,i;. q:
'ffiffij
postlp, co wynika z tludno6ci ich utylizacji ze rvzglgdu
znikomy
rt!,ri.]i.;i ,*'i;ilrl..:*1
l-i,lirrlj..:lii,.
;::l::r,.LilfIii::!llriitliiiirra,:-:.1,: rliiiil ii:r;;it.l
na zto2nicowane wlaiicir.vodcifiz"vczne i chemiczne. ntal4 trrvalodc
,:l:
*i].:,;:',-:,":r!,r-ii)tlr t;;ii.,:.:::+]1+t:1t,,illiii:',, ,ri'-il'iiti.t
- { . "
biologiczn4oraz nier6wnorniern4generacjgw cyklu rocznymt).
&ii:i;: ii;ir:*.i;,")rl'fiti-i.Y-fli:it,.1i'l:**,r,:,-':
s@ l]flll"lL ri!.!..ri3ji:ir"'
Najwigcej odpad6w organicznych pochodzenia roSlinne'..!,!
rf,si{s
-i1: ri|,jlirlll ;,^:'1i;|.;;.i:,i:Ai
iji-{, i:l.f
i::t:::++;:i^}t4.".
go powstaje w cukrowniach. Sq one przeznaczanegldwnie na
. -.
,l<-f.i
f""i,.::,:u,,);i;lj 1.e,,,,iij,;rli:"t;;;:iii'ii lV JUIZ*l;: i,.:r+i:
cele rolnicze. Odpady z przetw6rstwa owoc6w i warzyw s4 prze",, ti;) t:*
znaczane na pasze oraz wykorzystywane jako surowce w produk},tt t;i,l
$ "i*i,;:tl.t ll i * * i {:i l1 {:' i1t.fi,: ;.'r: :::t-tr,
;*d
j+$T'rtii
B$I.
i'{.r:ti'nt::::.::r+:;::iilii--rtcji .i:"rii,'i{::.1 cji pektyn, destylat6w owocowych, kwasu cytrynowego, aromat6w
i barwnik6w. Odpady te w wigkszorici mog4 byi stosowanew pro);,
cesie wsp6lkompostowanianp. z osadami Sciekowymiz)(tabela l).
Osady$ciekowez zakladowych oczyszczalniSciek6wjedynie w niePoultry slaughter wastes (feathers, skrn, bones, musr l . , i cular tissue, tat, blood) were mineralized with 650/" wielkim stopnius4 poddawaneprocesomodzyskulub unieszkodliwiaHrSO* neutralized with NH, modified by addn. of HrPQ*
nia w zakladachprzemyslu migsnego.Osady te skladaj4 sig gl6wnie
ffi
j:a::aifi:
rejiil$ NH4H2PO4,
Ksa/ts and ashes,granulatedand dried to pro- z tluszczSwzwierzgcych,bialka, odchodow zwierzEcychi krwi. Mog4
+"rHduce NPK(S)
fertilizers contg. N 6-72"/o,PrOu6-18"/",
KrO by6 dodawanedo masy kompostowej lub unieszkodliwianeza pomoc4
';!#R
7-72o/"and SO312-78o/"(bulk d. 9OO-10OO
kglmr, grain
metodbiologicznych.Obecniew Polscedominuj4cymsposobemuniesz-
#
ffi
##
ffi
Prof.dr hab. in2. HenrvkGORECKI- notke biooraficznqi fotografiq
Autoradrukujemyw biei4cymnumerzena sti. XXX
DrHelenaGoRECKA*nottelbiod;tin"iL:atie*ui*
w bie2qcymnumerzena sti, XXX
xrje;ll
Dr hab. in2. KatarzynaCHOJNACKA,prof. PWr - notkg biograficznq
i fotograiieAutorkidrukujemy'wbieiqeym numerzena str. XXX
Prof.dr hab.in2.ZbigniewOOeRZANSXLnotkgbiograficznq
i fotografig Autoradrukujemyw biezqcymnumerzena str.XXX
* Autor do kor,espondencji: *r+wl,ll-r
r ,r
t1.r. r. i$/ d.si ;c
InstytutTechnologii
Nieorganicznej
i NawozowMineralnych,
Politechnika
Wroclawska.
ul. Smoluchowskiego
25, 50-372Wroclaw,
tel:: (71)32o.-24.a6,
tux: (71)320-34,69,
e-mail: [email protected]
Mgr ini. Mafgorzata AnTMAtdSKA w roku 2009
ukoficzyfa studia na Wydziale Chemicznym
Politechniki Wroclawskiei. Jest zatrudniona,,.w'lns+Vtncie Technologii Nieorganieznej
i Nawozow M ineralnvch PolitechnikiWrocfawskiei,
Specjalno6i - cfremia techniczna i systemy jako6 c i w t e c h n o l o g i ic h e m i c z n e j .
*',
_
-s.u4,
;*fd
.,
:' ,
:
.*.c ^l
".:"lbbela'1;oelpadyprzemysluspo2ywczegowytw$ruonei w przeszfoSci*xfpCorsan*i(llcc?:.ie, Tg
- Tablp.l.,Ihe.wasfe.s
af food-pracessingindustryproducedand
dcposecilnthcpast.Ig ,.'' ,;. ,.'
rT;#;il_*Aiiwib""
Qg:qi€m
,f,:qddane,odayskow.i
58 729
4))
razem
w tym skladowa:re
15,0
12,1
T'abela 2. llo6ci komunalnych osad6w Sciekowych wyttvarzanyctl
w Polsce w latach 1999-2004s)
iable 2. Amounts of municipal wastewatet deposits in Poland ln lggg-2004q
Rokl
IloSi wynvarzanl,chosad6w,
Gg s.m.
1999
0d-selek'lud.nodci
r.obft gi*ai
nej przez oczyszczalnie,
354.
2Q02
4J5
2004
476
r-)d
Magaiynowane I ;;-r;r""-"r
*t"t""r* I
(nagrorn*dzonJ:
czaso\vo
I lrrasr
sta'rw koficu2007)j
t \
'717\\4
_'____ ____J
i
tys.Mg
4S00
30CI0
"/o.
,49,0
56,7
?00CI
1000
.59-0.
0
kodliwiania osad6wiciekowych jest gromadzenieich na skladowiskach
odpad6w komunalnych, na wydzielonych na terenie oczyszczalni skladowiskachlub w lagunach.Jednakw zaleceniachUE postuluje siEzakaz
skladowaniaodpad6wo zawartoSciponad 5% substancjiorganicznych,
co w praktyce eliminuje moZliwoSi ich skladowania. Od 2015 r. nie
bgdzie mo2liwodci deponowania osad6w na skladowiskach. Zaklada
sig, Ze osady w 52o/obEd4 wykorzystane rolniczo lub bgd4 poddane
kompostowaniu,a w pozostalejczgScispalonea)(tabela2).
Najwigksze problemy z zakrest gospodarowania odpadami s4
udzialem bran2y migsnej i drobiarskiej oraz Sciile z nimi powi4zanej
branLy utylizacyjnej. Ilo6i odpad6w w tychbranlach szacuje sig na
ok. 700 Gg, z czego odpady szczegolnegoryzyka stanowiq 45 Gg,
odpady wysokiego ryzyka 60 Gg, a odpady niskiego ryzyka 565
Gg. Sredniej wielkoici zaklady drobiarskie produkuj4 dodatkowo
ok. 7-8 Gg odpad6w rocznie. Sredniej wielkoici ferma wytwarza
w ci4gu doby ok. 7 Mgpierzzkurzego o zawartoSciwilgoci ok. 40%.
W Polscerocznie produkuje sig 8-9 Gg tego odpadu. Kolejnym przykladem mohe by( ferma niosek, w kt6rej ilo6i padlych z ptzyczyn
naturalnychkur szacujesig miesigczniena ok. 0,5% obsady,co przy
obsadziefermy 100tys. sztuk daje straty 33 kg dziennie.W skali roku
jest to ponad 12 Mg6)(tabela3).
20fis
200t
2s.04 2S05 20S6 2fr07
Hys. 1. Tendencja zmian w skali produkcji przemysfu miqsnego
w Polsce w latach 2OOO-2OO73I
Fig. 7. Trendsin the capacityof the meat-processlng
industryin Polandin
2000-2007E
Skalaprodukcji przemyslumigsnegow Polscezwigkszasig z roku
na rok (rys. 1), wigc ilodi generowanychodpad6w zarownoz hodowli,
jak i z przetw6rstwa migsnego tak2e bqdzie wzrastal. Wraz z ni4
zwiqksza(,sig bgdzie zagroLente dla Srodowiska.Dlatego tak wa2ne
jest poszukiwanie i wdraZanie nowych sposob6w przetwarzania
Sciek6whodowlanychi odpad6w na produkty nie zagraiaj4ce#odowisku.
Nowym problemem,alejednoczednienowq moZliwoici4,jest wykorzystanie do ce16wnawozowych produkt6w chemicznegoprzetwarzania
osad6w dciekowychoraz popiol6w ze spaleniabiomasy. Odnawialne
2r6dla energii staj4 sig istotnym skladnikiem bilans6w energetycznych
paristw europejskich i bgdq one ogrywai zasadnicz4rolg w dzi*,aniach
na tzecz redukcji emisji gaz6w cieplarnianych, poprawy bezpieczenstwa energetycznegoi wspierania rozwoju spoleczno-gospodarczego.
Tabela 3. Odpady inne ni2 niebezpieczne wg sposobu unieszkodliwiania, 2006 r.3),Gg
Table 3. The wastes other than hazardous according the method for their processing in 20063),Gg
Odpady zwierzqce i roSlfir;r- z,vtyl4ci€.:,
n iem odpad6wzwierzEcychz preparat6w
i, produkt6w,ZywhoiCiowych; uryna
''
i obornik
| 116,6
2 s05-a
44,,23tr
Odpady zwierzgcez preparat6w i produkt6w 2vwnoSciowvch
0,000
0,098
0,031
0,161
0,300
Odchodyzwierzqce,mocz i obornik
Mgr inz. MarzannaBARANSKAw roku 1994 uko6czyla studia na Wydziale Chemicznym Politechniki
Wrocfawskiej. Jest pracownikiem Zakladu Chemii
dla Rolnictwa Instytutu Technologii Nieorganicznej
i Nawoz6w Mineralnych PolitechnikiWroclawskiej.
S p e c j a l n o S c- t e c h n o l o g i ac h e m i c z n a .
,,
+ ;
*l
'r,
: ; - t / " + 1r ;: r.?.i i
' r!
;@l:r#;;
Mgr in2. Sylwia BIEGANSKA w roku 2oOV ukohczyla studia na Wydziale Chemicznym Politechniki
Wroclawskiej. Jest pracownikiem Zakladu Chemii
dla Rolnictwa Instytutu TechnologiiNieorganicznej
i Nawozow Mineralnych PolitechnikiWrocfawskiej.
S p e c j a l n o 6 c* c h e m i a t e c h n i c z n a .
\*h:tla 4. $ktad chemiczny popiolirw z niekt6rych rodzai6w blomasy i wqgla brunatnego'i, c6
'ikbltz
4. Chernical composition of ash fram combustion af biamass and lignite, V"
: ,.
Biomasa
C.aO
Kora drzcwna
Zreh:Ui
D A ,
, ,ZVS
Naro ;
KrO,
15,8-38,2
6,tq),04
0,88,.-ry2
v;z r-v,J3
l7 q-?7 5
3,At6,52
2',87J;48
0i40-1.i96
2,40-1r,70
7:t'l-'1 61
0;08*2,19
25;048'"3
v8844,;5s
Sloda
o,:NI{O
Trocinysosnowe
3,61
fy',ie125u
48,60
M4cz,ki.;ririEqo'kostne
WEgielbrunatny
a a a
a a a
aJs
b..d
h,dt
4tn
I,O6
',
o14
Q;67
4:;29.
a;rig-L,21
11
6:,44
4,63,
9.29'
? 46-4 4l
o 5 - 1?
o 4-o7'
147
l;19
,0:;18
b.d. brak danych
Tabela 5, Zawartose skfadnlk6w nawozowych w wybranych odpadachl), o/"
Table 5. Content of fertilizing components in some *""t"srt, o/"
iisueh*imasc
eo"dtr{irdpadU
Odnadlidro-biafskie
ko,$eir
4r)-RO
pretze:
,rr40*f0r
25j0-
h-,y:dey
:Oboinil,i
ilpig-$i:oii:i
r ^ ;
ta!z
C,nojt5'tv.ka
bydl$e=a:
Gnojowica
,,83
4;$/
l.or4
t{{
::,r01,46
K"O
0;9,1
n1i
b.d'
jbd
n5{
Gd,
D.g.
0,3-0,(
< 0;04
b.o.:
fi)7
b,d
b.d.
D.O.
i.qi64
4 0
0,30
DiOl
kurzy
50,0
L,J I
b,d:
b:d.
indyezy ,
55;o
2,4A,,,
b.d.,
b.d,
z resztokro-Slinnychl
h.d- ,
0,e-i,8
':.0;,52:gng4
0,I-1,04
b;d,
0j-2,6
0,4-1!
0;2-0;7
0,2
t,)
b,d.
bidr
z1o,$pad6qkqEgaa.lnyd?
e 0
Sior,na
a39-3,97
0sadtrl6cibko*e
Osady Sciekowe z,eSoiek6rrlgarbarskichr
l8;o
0,5-0,7
? qq-? 17
4 l
[,upiny orzecha
b':A
g:096
Odtadt z produkcjiherbaty
b.d
2,A6
OOpaayz produkcjitytoniu
G-(L
\l9i:1,
tuturydziany '
Wywar gorzelmanf
?oO,
ttzody chlewnej
Pomiotptasi
Kornp'oSf"''
l
t+
Zytn
mlelzany
Mieszaninaodpad6wpoubojowych(ggsi,kaczki)s
-1 i1
,,:$,83
{oq
.3,0-=40
b,d'
g:t28
048,
5,83
9,A7.
471
o.o.
hd:
b.d-
b;d.
27,;6.
b,.d.
hd:
2;8
0,8
0,4
i..t?l16
$;1::,.
b.d. brak danych
'Badania dotyczyly odpad6w rodlinnych produkowanych w kompostowniachWarszawy
2Napodstawiewynik6w uzyskanych z analizy skladu kompostu wyprodukowanegowg technologii DANO w Katowicach
w latach 1993-2001
rDanedotycz4pr6bekosad6wz oczyszczalnibiologiczno-mechanicznej
Krakowskich Zaklad6w Garbarskich,pobieranychw 4 tygodniowych
seriachprzez okres4 miesigcy
oWywarygorzelnianewykorzystanedo badaripochodzily z gorzelni,,Agro-San"w Jurowcach.Pr6bki pobranow
okresiezimowym2007 r.
sOdpadystanowi4cesurowiec w prowadzonych badaniach nad wytwarzaniem nawoz6w typu NPK(S)
W traktacie akcesyjnym o przyst4pieniu do Unii Europejskiej Polska
zadeklarowalawzrost udzialu odnawialnychZr6del energii w produkcji
energii elektrycznejdo 7,5o/ow 2010 r. i do 14Yow 2020 r. PoniewaZ
hydrogeologiczne uwarunkowania Polski nie pozwalaj4 tzyska( tak
znacznegoudzialu odnawialnych irodel z energetyki wodnej, wiatrowej
lub geotermalnej,najwiEkszymzainteresowaniemcieszysig biomasa.
,***ryeffifftrY
Biomasajako paliwo pochodzi obecniez odpad6wprzemyslurolnospozywczegoi z leSnicfwa.Jest ni4 drewno, sloma, produkty uboczne
z hodowli zwierzqt i plantacjerorilin dobieranychspecjalniedla cel6w
energetycznych.
Z 2 Mg biomasy moZna obecnieuzyskai tyle energii,
tle z l-1,5 Mg w9g1akamiennego.JednoczeSnie
stosowaniebiomasydo
cel6w energetycznychpozwala spelnii ostre kryteria dotyczqce ogra-
ffi
*ffT:dtl,I.
niczerja emisji do atmosferydwutlenku wggla, tlenk6w.siarki i azotri,
pyldrv,dicksyn, chloru oraz metali cig2kich.W wyniku spalaniabiornasy
eriitowanajest takailoScCOr,jakA roSliny pobraly wcze$niejz otoc:zenia.
.Malazawartodi azotuw bioma.sieprzyczynia sig do ograniczeniaemisji
ll0,. W zwi1zkl z tym, Ze wykorzystanie biomasy do cel6w energe_
tycznychbgdziestale roslo, zwigkszala sig bgdzie tak2e ilo5i popiol6w
powstaj4cychw wyniku jej spalania.Podczasspalaniaczystej biomasy
powsta;e0,5*12,5%popiolu, kt6ry moZebyi wykorzystanyjako nawdz
mineralny.Popiolyz poszczeg6lnychrodzajowbiomasr62ni4 siEznacz4co sklademchemicznymr)(tabela4).
Zawartoit, skladnik6w nawozowych w wybranych odpadach zawiera
tabela5.
'
,}ilt,
i i"**'
Uzasadnienie
celowo6cibadafi
WiEkszoSi ubojni drobiu, a tak2e ubojnt zwierz4t gospodarskich
ma coraz wigksze problemy z pozbywaniem sig uci4Zliwych odpad6w
ze wzglgdu na ich skiad i zagro2eniesanitarne,ale r6wnieZ na rosn4ce
koszty zwi4zanez ich zagospodarowaniem.
W chwili obecnejwigksza
ubojnia drobiu w ci4gu doby wytwarza 20-30 Mg odpad6w poubojo_
wych (pierze,jelita, kreq tkanka miEsna).Koszt odbioru tych odpad6w
to a2300-400 zllMg, co w ci4gu roku wymaga wydatkowania 2_4 mln
218).
W I Mg takich odpad6w znaj&fie sig 20-30 kg N, 2-g kg p,O.
i l-5 kg KrO. Przy zaloientu, Ze skladniki zawartew I Mg odpaddw
zostan4wl4czone
w produkt nawozowy,ich rynkowa wartoji nawozowa
wyniesie 20*60 zl, a w skali roku 0,2-0,6 mln zl. Dodatkow4 wartoid
moZnauzyska(, wykorzystuj4cdo wytwarzania stalegogranulowanego
nawozupopioly ze spalaniam4czki kostnej, biomasye)lub drewna.
Koncepcja utylizacji zaklada mineraiizacjg wszystkich wytworzonych w ubojni odpad6w w procesie rozkladu stQ2onym,co najmniej
65-proc. HrSOo.Rozwi4zanie takie, chronione patentem zgloszonym
przez Politechnikg Wroclawsk4to),
umoZliwia korzystanie ze zu2ytych
kwas6w siarkowych powstajqcych w wielu zakladach (petrochemia
Blachownia,Zachem,KGHM), da14cwefekcienaw6z o podwyZszonej
zawartoici siarki, wyj4tkowo dobrze nadaj1cysig do nawo2eniaro6lin
siarkolubnych,takich jak rzepak,roSliny motylkowe i wiele warzyw.
Rys. 2. Schematideowy wytwarzaniagranulowegonawozu NPK(S)
o skfadzie6-12"/"N,6-1gyop2Os,7-12"/"
K2O(12-1go/"
SO.)z separaiii
substancjitf uszczowych
Fig. 2. Ptoductionof the granulatedNpK(S)tertilizercontainingN 6-12%,
PrOs6-18%,KzO7-12%(5O312-1Bo/o)
with separationof fats
Ze wzglEdu na zawartolC tluszcz6w w odpadach, w ukladzie
technologicznymprzewidziano zbiornik-sedymentator,o czasieprzebywania ok. t h, i proces rafinacji tluszcz6w wej$ciowym stgZonym
kwasem siarkowym. Rafinacja taka, jak wykazfi4 badania, pozwala
uzyskai tluszcz odpowiadaj4cy normatywom tzw. tluszczu paszowego III gatunku, spelniaj4cegowymaganiajakodciowe(zawartodi
wody < 1,50/o,liczba
nadtlenkowa< 20 meq O/kg;tI,tz).Roztw6rporozMetoda wytwarzania nawoz6w wieloskfadnikowych kladowy po usunigciu tluszczow neutralizuje sig w reaktorze typu
z odpad6w poubojowych
cross-reactor gazowym amoniakiem i wprowadza sig do granulatora
wraz z dodatkiem fosforanu(V) amonu (MAP) oraz cyrkuluj4cego
Zgodne z zaloLeniami rozwi4zanie technologiczne powinno byi
strumienia podziarnai mielonego nadziarna.Stosunekrecyrkulatu do
integraln4czgSci4uklad6wtechnologicznychubojni, zapewniajqcprzeodbieranegoproduktu o iredniej 1-3 mm wynosi 3-8.
tworzenie na produkty nawozowe wszystkich powstaj4cychw trakcie
Wytwarzanyw badaniachiwieritechnicznych produkt, w zale2noilcj
uboju odpad6w (pierze, sk6ra, kodci, tkanka migsna, tluszcz, krew).
od stosowanego
nadmiarukwasu i skladumieszaninyodpad6q zawieral
Zaklada sig wigc zmienno6i skladu wsadu surowcowego, a takhe N 6-12% (w tym 4-8Tow formie N-NHJ,
P,O,6-8yo,K,O 8-10%, SO,
koniecznoSiusunigciaze strumieniaodpad6wporozkladowychtlusz_ 12-20%.GgstoSiusypowauzyskanego
granulaluwynosila900-tt00 kgl
cz6w, kt6rych zawarto|t w mieszaninieodpad6wpoubojowychjest
m3,awytrzymalodcgranulki mi erzonaaparatemERwEKATBH I 0-30 N.
zmiennaiwynosi 1-10%mas.ZmiennoScskiadukomponent6wnawoW negocjacjachz wla5cicielemubojni rczwaZanyjest r6wnie2
zowych mo2e byi jednak buforowanapoprzez stosowanienadmiaru wariantuproszczony,
polegaj4cyna mineralizacjiodpad6wi separacji
kwasu siarkowego,neutralizowanegoamoniakiem, oraz wzbogacenie tluszcz6w na terenie ubojni i przesylaniu zawiesiny porozkladowej
strumienia nawozowegop6lproduktami (ekstrakcyjny kwas fosforodo zaklad6w wytwarzaj1cych nawozy NPK w formie granulowanej.
wy, fosforanamonowy, sole potasu, popioly).
Analizowany jest r6wnie2 taki wariant, ktory rozwi4zalby problem
Bior4c pod uwagg sezonowestosowanienawoz6wjesieni4 i wiosn4
pelnej utylizacji odpad6w w ci4gu 4-5 miesigcy (wrzesieri, paldzierprzy ci4glejpracy ubojni, rozwi4zanieprodukcyjne wyma3a koniecz- nik, miesiqce wiosenne). To rozwi4zanie
technologiczne, znacznie
noricibudowy obiektu technologicznegoobejmuj4cegowgzel granulacji, uproszczonepod wzglgdem aparaturowymi o
malym zuzyctt enersuszeniai klasyfikacji,co wtq2e sig r6wnie2z ponoszeniemwydatku
gii, polegana wytwarzaniu wieloskladnikowychnawozoww formie
energetycznegona suszenie i cyrkulacjg strumienia granulowanego. zawiesinowejdo bezporiredniego
doglebowegostosowania. pozwala
Rozwi4zanie takie przedstawiono na schemacieideowym na rys. 2.
wigc na eliminacjE z linii technologicznej bardzo kosztownego
Proces technologicznypolega na mineralizacji mieszaniny odpad6w i trudnegow eksploatacjiwgzla granulacji.Na rys. przedstawiono
3
poubojowych stgzonym kwasem siarkowym (co najmniej 65-proc. schematideowyrozwi4zaniawariantowego.
Ii2SOJ, przy czym stosunek HrSOodo masy odpad6w (zawieral4cej
Do stabilizacji zawiesiny nawozowej, ktora juZ ma wyraLne
40-60% wody)wynosi 0,8-1,2. Stosowaniewigkszegonadmiaru kwasu
wlaSciwo$cicieczy nieniutonowskiej (brak sedymentacji)mo2na
przy neutralizacjistrumieniem amoniaku pozwalauzyskiwa6produkty
wprowadzi(, jako korektE formuly nawozowej szlamy z oczyszczania
o wigkszej zawartoSci azotu. Mineralizacjg odpad6w prowadzi sig
ekstrakcyjnegokwasu fosforowego lub w ograniczonejilodci (do
w temperaturzewyiszej ni2 80"C, przy czasieprzebywaniaco najmniej
5*10%ozawiesiny)popioly zawieraj4cezwi4zki potasu i magnezu.
4 h. Rozklad mozeby( prowadzony r6wnie2z dodatkiem kwasu fosfoSprawdzonor6wnie2 wplyw dodania strumienia porozkladowego
rowegolub azotowegowraz z dodatkiemmocznika (rys. 2).
na stabilizacjgskiadu gromadzonejw zbiornikach gnojowicy. Badania
tutt
e,ufuai.try;sw-n
r&rrim,'961
1AQ
s0
s0
70
60
5D
30
20
10
0
IlaSinawozt fgl
Rys. 4. Liczba wykielkowanych nasion rzodkiewki w zale2no6ci od
dawki nawozu
Rys..3..Schemat
ideowywytwarzanianawozuzawiesinowegoNpK(S)
prOE,4-7o/"K2O
o skladzie8-12o/oN,5-G%
Fig.3. Productionof the suspensionNpK(S)fertilizercontainingN 8-120/",
PrOu1-6o/o
and KrO4-7"/"
Fig. 4- Numbet of radish germs as a function of fertilizer dose
b#
vltiettuva!#D
rciat9g
100
laboratoryjner3)
wykazaty, Ze dodatek powy2ej 0,5%otego p6lproduktu
do gnojowicy mo2eniezwykle skutecznie zmniejszy(.emisjg zwi4zk6w
azotuz gnojowicy,naweto ponad,50Yo.Badania te zostaly poprzedzone
do6wiadczeniaminad dodatkiem kwasu siarkowego do gnojowicy
w gospodarstwachrolnych w Wielkopolsce. Wykazano bardzo duh4
skuteczno6i takiego zabiegur3).Wprowadzenie takiej modyfikacji
w gospodarcerolnej wymaga przede wszystkim badari w skali tech_
nicznejoraz dzialah nadupowszechnieniemtego rozwi4z.ania.
Wytworzony w badaniachiwieritechnicznych naw6z zawiesinowy mial gEstodi 1,50-1,65kg/dmr, barwg czarnobr4zowE,lepkodi
do 1000cP i pH 6,2-6,4. W zale2no6ciod stosowanejilorici kwasu
siarkowegow procesie mineralizacji otaz zastosowanychprodukt6w
uzyskano nawozy zawieraj4ceN 8-12%, p21s 5-6yo iKzO 4-7yo.
BadaniazdolnoScikiefkowania
Zbadanoprzydatnodi rolnicz4 wytworzonych nawoz6wi5).Badania
te obejmowalytesty zdolnoScikielkowania nasion rzodkiewki i rze2uchy. Nasionaumieszczanona wacie i podlewano wod4 dejonizowan4,
a nastgpniedo ka2dejzszalekwprowadzanozr62nicowanedawki nawozow. Liczba wykielkowanych rodlin w stosunku do liczby umieszczonych na wacie nasionpozwolila na ustalenie,czy naw6z nie przejawia
biologicznejtoksycznodcidla roilin. Na rys. 4 i 5 przedsrawionowyniki
tych test6w,w szerokichprzedzialachstg2erinawoz6w(0-0,lZo), stwierdzaj4c,2e nie ma istotnych r62nic statystycznychw liczbie kielk6w.
W przypadkudodwiadczeniaz nasionamirzodkiewki, zdolno66kielkowania wynosila ok.86%o,a w przypadku rzeauchyok. B2%.
BadaniawlaSciwo6cinawozowych
W uzgodnieniuze specjalistamiz zakresuuprawy i nawo2eniawytworzono do badariwegetacyjnychdwa produkty, granulowanyi zawiesinowy, przeznaczone
do test6w wegetacyjnychw badaniachmikropoletkowych w uprawierzepakujarego i gorczycy bialej w Stacji DoSwi adczalnej
Instytutu Uprawy NawoZenia i Gleboznawstwa pIB (IUNG-PIB)
w Jelczu-Laskowicach.
Badania przeprowadzonona glebach plowych
o sktradziegranulometrycznympiasku gliniastego lekkiego i mocnego
na glinie lekkiej i Sredniej.Gleby te cechowalodczyn kwadny lub lekko
kwadny(pH 5,0-6,0) oraz Sredniazawartoid fosforu, potasui magnezu.
Testy wegetacyjneprowadzonona mikropoletkacho powierzchni 3 m2,
w trzech powt6rzeniachz obiektem kontrolnym. Rodlinami testowymi
byly rzepak jary odmiany Huzar i gotczyca biala odmiany Ascot.
s0
s0
7A
60
50
4
30
2g
10
0
0
0.02
0,06
o,os
0,1
lloSinawonIxl
Rys. 5. Liczba wykielkowanych nasion rze2uchy w zale2no6ci od
dawki nawozu
Fig. 5. Numberof cress germs as a tunctionof fertilizerdose
Okredlono wplyw badanego nawozu na wielkodi suchej masy
rzepaku jarego. Dokonano oceny przyswajalnoici przez roiliny
gl6wnych skladnik6w pokarmowych (N, P, K, Mg, Ca, Na i S).
Por6wnano dzialanie dw6ch dawek badanego nawozu z dzialaniem komercyjnychnawoz6w mineralnychprostych. Oceniono stan
odZywieniaroSlin skladnikami pokarmowymi w wybranych fazach
rozwojowych rodlin testowych. Dokonano oceny zawafto(;ci Cd, Zn,
As, Pb i Hg w roilinach nepaku i gorczycypobieranychz obiekt6w
nawoZonych badanymi nawozami oraz nawozami stosowanymi
w praktyce rolniczejla).
SchematdoSwiadczeniauwzglgdnial obiekt kontrolny (bez nawo2enia),obiektyz nowymi nawozamiw mniejszejdawce(80 kg N/ha),
w dawce 2 razy wiqkszej (160 kg N/ha) oraz por6wnawczo z nawozami prostymi (komercyjnymi) w idenrycznychdawkach.Caly test
obejmowal 11 do$wiadczeridla uprawy rzepaku i ll dla gorczycy
biaiej w r62nych wariantach wprowadzania nawoz6wra).
Wytworzone w warunkach laboratoryjnych nawozy granulowany
S-NPK(S) 6:8:(18) i zawiesinowy L-NPK(S) 8:5:7(15) przebad,ano
w trwaj4cym2lata do$wiadczeniumikropoletkowym w celu okre$lenia
ich przydatnoScirolniczej w uprawie rzepakujarego i gorczycy bialej.
W testachwegetacyjnychbadanowladciwoScinawozowwytworzonych z odpad6wpoubojowych z Zakladu AMI Aksamscy z Mikstatu
w skali iwieritechnicznej. Sklad wytworzonych produkt6w aplikacyjnychpodanow tabeli 6. Peln4dokumentacjgbadariprzedstawiono
w opracowaniuIUNG-ur6) otazw pracyta).
: a
ir?.\-"i,il?1i:1?.ii,i.!.i-i
0.04
;
ffi=t';::$#$;;t'
IaiSEIa$.igkf"d nalvoz6ur wytworzonych w skali .i"-technicznei
Poclsurnowanie
lable 6. GotnStasi'"loncl the {ertilizers rnade in the Dilot plant
Koncepcja wytwanania nawoz6w wieloskladnikowych typu
G,i.1an+tO*any Z..aw.iesinqlql!
NPK(S) w formie granulowanej i zawiesinowej, a Iakhe preparatusta"r;iNnRl$l:', bilizuj
,.,S,;NFK1(SJr,:
4cegosklad granulomefyczny gnojowicy p aprzez ograniczenre
Skladnik
Jidnostlca
^P 7O- 5
?'o
5,6
K;o
%
7,6
(n.
5
15
bI ogdlny
w iym:
N,NH.
N.NO,
N-oig
t/o
6.15
%
%
%
u,ol
emisji zwi4zk6w azotu,jest konkretn4, potwierdzon4 badaniamiofert4
rozwi4zania uci42liwego problemu odpad6w z ubojni drobiu (ggsi,
kaczki, brojlery). Wytworzone w badaniach iwieritechnicznych prodr"rktypoddanorolniczym testom wegetacyjnym,wykanl4c korzystne
wladciwodciplonotw6rcze.Zgodniez zawartymporozumieniemz renomowan4firmq drobiarsk4AMI Irena i Marek Aksamscyw Mikstacie,
o du2ym potencjale produkcyjnym i handlowym, w tym r6wnie2
eksportowym,zcstaly podjgte prace nad budow4 instalacjipilotowej
o zdolnoSciprzerobowej ok. 10 Mg odpad6w na dobg. Planowanejest
r6wnie2 wykonanie przez rprawniony Instytut Uprawy NawoZenia
i Gleboznawstwabadarlpolowych w celu ocenyprzydatnodcinawoz6w
do nawoZenia r62nych gatunk6w ro61in uprawnych. Metoda ta daje
tak2e moZliwoSi zagospodarowania znacz4cych ilo$ci odpadowego
kwasu siarkowego,z ktdrego zagospodarowaniems4 du2e trudnodci.
Nawozy wytworzone z odpad6wpoubojowychprzemysludrobiarskiego spelniaj4pod wzglgdem skladu chemicznegowymogi ustawy
o nawozach i nawo2eniure) oraz szczeg6lowego rozporz4dzenia
Ministra Rolnictwa i Rozwoiu Wsi20).
Otrzymano:I0-03-2010
7,6,
l5
1q
z,o
1:j
As
pprn
tq')
Cd
ppfx
2,81
< 0,.05
Hg
ppfn
a;46
0,002
Pb
ppm
95,22
< 1,0
8,51
Tabela 7. Plony suchej masy rzepaku jarego
Table 7. Crop of dry mass of spring rape
Obiekfir
FIoq:wzgldny
Flon kg/3m?
Kontrot4
NPK 80'
1,r61
L1+
s-NPK(S)80
1,@60
LZJ
L-NPK(S)80
162
125
'naw6z
Badania wykonane w ramach Projektu RozwojowegoNr N R050008
06/2009.
100
LITERATURA
prosty (komercyjny)NPK w dawce 80 kg N/ha
Tabela8. Pob6r skladnik6wpokarmowychz plonem rzepakujarego,
9l3mz
Table8. Nutrient???????by crop of spring rape, gl3m,
Ob'iekr
Kontrolny
}IPK 80"
I5Ijr"
40 1
P l
154
43,5
t\
t,Mgll;
:
) \'l
11,4
16S
3,08
10,7
154
S-NPK(S),80
41,6
461
?4q
L-NPK(S)80
47,0
5,00
3,60
'nawoz prosty (komercyjny)
i J
1na
NPK w dawce 80 kg N/ha
W tabeli 7 przedstawiono por6wnawcze d,ane dotycz4ce plonu
roSlin,a w tabeli8 pob6r skladnik6wpokarmowychz plonemrzepaku
(gl3m') na obiekcie kontrolnym (bez nawozu) oraz na poletkach
nawo2onychbadanymi nawozami (S i L) oraz nawozami prostymi,
komercyjnymi w identycznych dawkach. Plony wg testu Tirkeya (u.<
0,05)pordwnywanychobiekt6w nie r62ni4 siEistotnie.
Przy uwzglgdnianiu istotnych statystyczniezawartodci skladnik6w pokarmowych(weryfikacja testemTukeya)badaniawegetacyjne
wykazaly brak istotnych r62nic w plonie i poborze skladnik6w
pokarmowychw wielu wersjachstosowaniatych nawoz6wra).
Badania
te wykazaly tak2e, 2e we wszystkich badanych obiektach plon suchej
masy byi znaczniewigkszy ni2 w obiekcie kontrolnym, stwierdzono
teL, 2e dzialanie plonotw6rcze nowych typ6w nawoz6w w formie
granulowaneji zawiesinowejbylo zbli2onedo efektywnoScinawoz6w
kornercyjnych,a wigc produkt6w drogrch i wytwarzanych wyl4cznie
z surowc6wnieodnawialnych.
Badaniete wykazaly r6wnie2,2e zawartoi{, pierwiastk6w o wladciwoSciachtoksycznych(Pb, As, Hg, Cd), wystgpuj4cychw stgZeniach
Sladowych,zar6wno w plonach rodlin (rzepak jary, gorczyca biala),
jak i w glebiebyly wielokrotnie mniejszeod stE2eridopuszczalnych
w uprawierodlinrl'8).
- -:r:j1-f-q*
'
, ,
:tto io,-
"
1. M. Artmaiska, Opracowaniestadiumanalizuj4cegoskalq uci42liwoi:ci
i produkcji odpaddw w Polsce, ktore zawierajemakro- i mikroskladniki nawozowewytwarzanepnez przemyslrolno-spoiywczy,odpady
hodowlaneoraz odpady z gospodarkikomunalnej,Wrocfaw,styczell
2010r.,pracaniepublikowana.
2. K. Chojnacka,
H. Gorecki,H. Gorecka,
3'dIntern.Conf.on Eng.lor Waste
and BiomassValorisation,
Pekin(Chiny),17-19maja2010r.,w druku.
3. GlownyUrzqdStatystyczny,Ochrona{rodowiska.lntormacjei opracowaniastatystyczne,Warszawa2008 r., s. 364.
4. B. Malczewska,Wsp6tczesneProblemylniynierii Srodowiska,Wyd.
Uniw.Przyrodniczego
we Wroclawiu,Wroclaw2008.
5. Krajowyplan gospodarki odpadami 2070, MinisterstwoSrodowiska,
Warszawa
2010r..
6. K. Chojnacka,M. Barafiska,H. Gorecka,H. G6recki,Przem.Chem.
2 0 0 6 8, 5 ,n r 8 1 9 , 1 2 5 6 .
Z J. Wisz,A. Matwiejew,
Energetyka
2005,9, 631.
8. H. G6recka,
H. Gorecki,H. Sztuder,
S. Strqczyfiski,
K. Chojnacka,
M. Artmaiska, M. Barahska,Z. Dobrzaiski,3d lntern.Conf.on Eng.for Waste
and Biomass
Valorisation,
Pekin(Chiny),17-19mdla2OlO
r.,w druku.
9. H. G6recka, Rapoft koncowy z realizacjiprojektu badawczego
Opracowaniemetodyutylizacjiodpadowegopierzakurzegoi gqsiego,
kofci, popiolu drzewnegoi gnojowicyna nawozy,nr: 3 T09B 148 29,
grudzi€n2008r.
10.Pat.pol.197609(2008).
(WE)N 177412002
11.Rozpotz4dzenie
Parlamentu
Europejskiego
i Rady
z dnia 3 pa2dziernika
przepisysanitarnedoty2002 r. ustanawiajqce
czqce pfodukt6wubocznychpochodzeniazwierzecegonieptzeznaprzezludzi.
czonychdla spo2ycia
12.Z. Dobrzanski,Problemyzagospodarowania
tluszczupaszowego(drobiowego),31
stycznia2O1O
t., pracaniepublikowana,
13.Zgt. pat.pol. 374562(2006);patentudzielonyw 2010r.
14.H. Gorecka,H. Sztuder,U. Sienkiewicz-Cholewa,
Zesz.Probl. PostNaukRolniczychPAN2OO9,537,125.
15.PN-R-65950
Materialsiewny.Metodybadanianasion.Grudzied1994.
16.H. Sztuder,S. Strqczyfiski,Przeprowadzenie
badahdotycz4cychpnydatnoScirolniczejnowychrodzajowSrodk6wwspomagaj4cychuprawq
ro6;lin,pochodz4cychz przemyslurolno-spo2ywczego,
Wroclaw,pa2dziernik
2008r.,pracaniepublikowana.
17.Rozporzqdzenie
MinistraSrodowiskaz dnia9 wrzeSnja
2OO2r. w sprajako6ciglebyorazstandardowziemi.
wie stancjardow
.18.
Rozporzqdzenie
Ministra
Rolnictwa
i Rozwoju
Wsiz dnia19pa2dziernika 2004r. w sprawiewykonanianiektorychprzepisowustawyo nawozachi nawozeniu
Dz.U.04.236.2369.
19.Ustawa
z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozachi nawo2eniu
Dz.U.147
poa.1033,2oO7.
2O.Rozporz4dzenie
MinistraRolnictwai RozwojuWsi z dnia 18 czerwca
2008 r. w sprawiewykonanianiekt6rychprzepis6wustawyo nawozach i nawozeniu
Dz.U.N 119ooz. 765.2008.