docDworska-Kaczmarczyk - Biblioteka Współczesnej Myśli Pedagogicznej
download 
Reklamacja Transkrypt
Dworska-Kaczmarczyk - Biblioteka Współczesnej Myśli Pedagogicznej
Wprowadzenie Od niemal dwudziestu lat szkoła polska znajduje się w okresie nieustającej reformy, a w ostatnim czasie pojawiają się kolejne propozycje jej przekształceń. Zjawisko polegające na wprowadzaniu wielu reform w krótkim czasie dotyczy zresztą nie tylko współczesnej Polski, ale również Europy i niektórych części świata. Niestabilność panująca w polskiej oświacie budzi wiele dyskusji w środowisku nauczycieli, pedagogów, rodziców oraz wszystkich tych, którym problemy szkoły i wychowania młodego pokolenia są bliskie. Pojawia się z jednej strony pytanie, w jaki sposób szkoła ma nadążać za zmieniającą się rzeczywistością, z drugiej zaś rodzi się wątpliwość czy reformatorzy systemów edukacji, kierując się w wielu wypadkach pobudkami politycznymi i komercyjnymi, nie odrzucają podstawowej refleksji nad tym, jak działa dobra szkoła. Zasadniczym celem szkoły pozostaje bowiem niezmienne – uczyć i wychowywać, a zasadnym jest pytanie jak to robić, by osiągnąć jak najlepsze rezultaty. Artykuły zawarte w kolejnym już tomie „Biblioteki Współczesnej Myśli Pedagogicznej” stanowią próbę odpowiedzi na zasygnalizowane powyżej kwestie i dotyczą zagadnień związanych z nauczaniem i wychowaniem na różnych poziomach i szczeblach współczesnej edukacji. Poruszono w nich m.in. kwestie związane z wprowadzaniem uczniów w świat wartości (A. Ryk, M. Janas, P. Żydek), wykorzystaniem literatury w edukacji dzieci (U. Dworska-Kaczmarczyk, A. Wojnarowska), problemami uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (J. Wojniak), zagadnieniem rozwijania zdolności (M. Kowalska), wychowaniem fizycznym w szkołach (M. Karasiński). Zamieszczono także teksty dotyczące nauczycieli w kontekście pełnienia ich roli zawodowej (M. Grochowalska) oraz angażowania się w kwestie zarządzania oświatą (J. Sajdera), współczesnych reform szkolnych (A. Jurczak), wreszcie odwołujące się do tradycji w aspekcie wielokulturowości (E. Żmijewska) oraz historii literatury i czasopiśmiennictwa (A. Wojnarowska, G. Wójcik), a także ruchu esperantystów (W. Jakubaszek). W czwartym tomie „Biblioteki Współczesnej Myśli Pedagogicznej” odstąpiono od prezentowanej wcześniej jednorodnej tematyki badań. Jednocześnie pozwolono sobie na zaprezentowanie dociekań badawczych młodych naukowców, studentów oraz doktorantów. Znalazły one swoje miejsce w części zatytułowanej Materiały.W tym przypadku prosimy o nieco większą wyrozumiałość w odniesieniu do osób, które stoją u progu swej kariery naukowej i w przyszłości będą z pewnością doskonalić swój warsztat badawczy. Katarzyna Dormus ARTYKUŁY I ROZPRAWY URSZULA DWORSKA-KACZMARCZYK Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Elementy fabuły baśni w rysunkach dzieci sześcioletnich Plot elements of fairy tales in drawings of six years old children The world of fairy tales is the source of the earliest child’s contact with literature. Fairy tale affects the development of feelings and imagination of children and enriches the creative expression of verbal, plastic, as well as the content of the children’s fun. In fairy tales is presented a clear and definite character of male and female assigned social roles and their place in the social system. Children also begin to distinguish good from evil, because as shown in fairy tales are clear, they are good or bad. Child identifying with the hero of a fairy tale experiencing with him the story and recognizes the ways of solving the problems that face the main character. It can be considered that, fairy tales open a child into the world, people and myself. The following article presents an analysis of the results of research on the differences in the presentation of plot elements of fairy tales in drawings six years old children. Keywords: Fairy tales, children’s drawning, pre-school education Świat baśni i bajek jest źródłem najwcześniejszych kontaktów dziecka z literaturą. Baśń oddziałuje na kształtowanie uczuć i wyobraźni dzieci oraz wzbogaca twórczo ekspresję słowną, plastyczną, jak również treść zabaw przedszkolaka. W baśniach, poprzez zarysowanie w sposób jasny i określony postaci męskich i żeńskich, dziecko uczy się przypisanych mu ról społecznych oraz miejsca w społecznym systemie1. Zaczyna także odróżniać dobro od zła, ponieważ postaci ukazane w baśniach są jednoznaczne, są dobre albo złe. Dziecko identyfikując się z bohaterem baśni przeżywa wraz z nim fabułę oraz dostrzega sposoby rozwiązania problemów, z którymi zmaga się główny bohater. Można uznać, iż baśnie otwierają dziecko na świat, na ludzi i na siebie samego2. W poniższym artykule 1 K. Och, Baśniowe przygody uczą życia, „Edukacja i Dialog” 2006, nr 3, s. 52. A. Baluch, Co warto wiedzieć o literaturze dla najmłodszych, „Wychowanie w Przedszkolu” 2004, nr 9, s. 12. 2 12 Urszula Dworska-Kaczmarczyk zaprezentowano analizę wyników badań dotyczących różnic w przedstawianiu elementów fabuły baśni w rysunkach dzieci sześcioletnich. Stefan Szuman w opracowanej koncepcji rozwoju twórczości plastycznej dziecka wyróżnił okres schematyczny – ideoplastyki, odnoszący się do dzieci w wieku od 3 do 12 lat. Zatem, w rysunkach dzieci 3–4-letnich dominują głowonogi, u 4–5-latków pojawia się głowotułowie. Zdaniem S. Szumana3 rysunki dzieci w wieku od 5 do 7 lat zawierają schematy uproszczone, natomiast dzieci w wieku od 7 do 12 lat przedstawiają schematy wzbogacone. Autor opisując ten okres rozwoju twórczości plastycznej zwraca uwagę m.in. na aktywny udział uczuć i emocji oraz motywację dzieci. Cechy charakterystyczne rysunków dzieci w wieku przedszkolnym opisuje Rose Fleck-Bangert, wyróżniając następujące: • Wyrazistość – przedmioty przedstawiane są w charakterystyczny i wyraźny sposób […]. • Antropomorfia – dziecko ma skłonność do identyfikowania się z wszystkimi istotami żywymi. Zwierzęta przedstawiane są na podobieństwo człowieka, np. roześmiany koń. • Perspektywa symultaniczna – postaci i przedmioty są przedstawiane jednocześnie z wielu punktów widzenia, z najróżniejszych perspektyw, np. twarze widziane jednocześnie z przodu i z tyłu. • „Zdjęcie rentgenowskie” – dziecko ukazuje to, co znajduje się wewnątrz i na zewnątrz, np. dom z przezroczystymi ścianami. • Proporcje wyrazu – ważne elementy rysowane są w większych rozmiarach. • Opowiadanie – mowa obrazów zastępuje słowa, ale najczęściej pozostaje takie samo pragnienie dziecka: informować, opowiadać, pozostawiać po sobie znaki, być rozumianym4. Mieczysław Łobocki określa rysunki wykonane przez dzieci jako cenny materiał dla badaczy. Zdaniem autora dostarczają bogatego materiału badawczego, dzięki któremu badacz ma możliwość lepszego poznania i zrozumienia dziecka, jego przeżyć, a także zainteresowań5. Chcąc uzyskać odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie różnice występują w elementach fabuły baśni umieszczanych w rysunkach sześcioletnich chłopców i dziewcząt? przeprowadziłam badania w grupie dzieci sześcioletnich w jednym z nowotarskich przedszkoli. Badana grupa liczyła 24 dzieci. Najpierw czytano dzieciom jedną baśń, a następnie proszono je o narysowanie prac plastycznych dotyczących danej baśni. Zadanie dzieci polegało na narysowaniu elementów fabuły baśni, które najlepiej zapamiętały lub tych, które się im najbardziej podobały. Spośród wielu dokonano wyboru takich oto baśni: Śpiąca Królewna, Czerwony Kapturek oraz Pani Zima. 3 S. Szuman, Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej, Warszawa 2003, s. 21–23. R. Fleck-Bangert, O czym mówią rysunki dzieci. Dostrzeganie i rozumienie zawartych w nich znaków. Poradnik dla rodziców i pedagogów, Kielce 2002, s. 47–48. 4 5 M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2006, s. 232–236. Elementy fabuły baśni w rysunkach dzieci sześcioletnich13 Dokonując analizy rysunków dzieci posłużono się sposobem analizy prac plastycznych dziecka opracowanym przez Kingę Łapot-Dzierwę i Roberta Małoszowskiego6. Sposób dokonywania analizy opisany przez autorów zakłada między innymi odniesienie się do zawartości treściowej danego rysunku, a także określenie kompozycji i rozmieszczenia elementów umieszczonych w przestrzeni oraz wartości kolorystycznych. Podczas analizy prac plastycznych dzieci szczególną uwagę zwrócono na zawartość treściową danego rysunku, jak również na zgodność elementów ukazanych na rysunku z fabułą danej baśni. Z analizy prac plastycznych na temat baśni Śpiąca Królewna wynika, iż dziesięciu chłopców przedstawiło motyw zamku. Trzech chłopców ukazało swoje wyobrażenie zamku stosując gamę barwną, tj. jasnymi kolorami zaznaczając wieże zamkowe, blanki oraz dach. Prace te miały wesoły nastrój, były one kolorowe, a także posiadały różnobarwne tło. Natomiast siedmiu chłopców zastosowało dwa lub trzy kolory, odznaczając ściany zamku od okiennic oraz dachu. Na rysunkach tych w większości nie uwzględniono tła. Jednakże większość chłopców stosowała kolor adekwatny do rzeczywistości. Na swoich rysunkach chłopcy często ukazywali takie elementy zamku, jak blanki, które są zwieńczeniami murów obronnych, w kształcie szeregu zębatych prostokątnych sterczyn z prześwitami. Wszyscy chłopcy zwrócili uwagę na spiczasto zakończone dachy zamków oraz na element obronny zamku, jakim była brama wjazdowa z kratami. Ponadto w pracach chłopców można dostrzec ostrza znajdujące się na zachodniej ścianie zamku, broniące do niego wstępu lub „rynny deszczowe”, do których spływały krople deszczu, znajdujące się z obydwóch stron zamku i uniemożliwiające wstęp rycerzom do jego wnętrza. Czterech chłopców zaznaczyło flagi powiewające na wietrze ze szczytu zamku, na tych rysunkach można było dostrzec flagę Polski, bądź różnokolorowe flagi. Oto przykładowy rysunek: Rys. 1. Zamek, autor: Mateusz, lat 6 K. Łapot-Dzierwa, R. Małoszowski, Analiza prac plastycznych dziecka w kontekście języka wypowiedzi plastycznej, [w:] Obszary badań naukowych w edukacji artystycznej, red. W.A. Sacher, Bielsko-Biała 2007, s. 220–223. 6 14 Urszula Dworska-Kaczmarczyk Ponadto na rysunkach wszystkich chłopców pojawiała się roślinność. Najczęściej była to zielona trawa, drzewo lub łąka kwiatów. Chłopcy przedstawili roślinność stosując jasne kolory, adekwatne do rzeczywistości. Na jednym rysunku chłopiec ukazał otaczające zamek góry. Wśród czterech rysunków chłopców zawierających przedstawienia warunków atmosferycznych dominowały słońce, chmury oraz deszcz. Ponadto dwóch chłopców przedstawiło rycerzy w zbrojach. Pięciu chłopców umieściło w swoich pracach plastycznych postać królewicza. Przedstawiali oni królewicza w zbroi, podróżującego na koniu z mieczem w dłoni. Oto przykładowy rysunek chłopca: Rys. 2. Królewicz w zbroi, podróżujący na koniu, autor: Łukasz, lat 6 W pracach dwóch chłopców widnieje postać konia. W tych rysunkach młodzi autorzy używali gamy barwnej i stosowali kolory adekwatne do rzeczywistości. Ponadto można było dostrzec charakterystyczny dla danego chłopca schemat postaci, który był szczegółowy i kompletny. Chłopcy również dokonali na swoich rysunkach zróżnicowania wielkości postaci i elementów umieszczonych w przestrzeni. Ponadto trzech chłopców ukazało postać królewicza, niosącego podarunek dla królewny. Natomiast trzech chłopców przedstawiło postać królewny. Z analizy prac plastycznych wykonanych przez dziewczynki wynika, iż sześć z nich na swoich rysunkach przedstawiło motyw zamku. Sześcioletnie dziewczynki posługiwały się gamą barwną, używając jasnych kolorów, poprzez co ich prace plastyczne miały radosny nastrój. Jednak tylko trzy dziewczynki, które ukazały motyw zamku stosowały kolor adekwatny do rzeczywistości. Na większości rysunków można było dostrzec kolorowe tło oraz dobrze zaplanowaną przestrzeń. Można było również zauważyć zróżnicowanie wielkości elementów umieszczonych w przestrzeni, takich jak: zamek, postaci czy roślinność. Na obrazkach dziewczynek, przedstawiających motyw zamku, dominowały blanki oraz spiczasto zakończone wieże. Zamek prezentowany przez dziewczynki często Elementy fabuły baśni w rysunkach dzieci sześcioletnich15 był uszczegółowiony poprzez balkony na wieżach oraz zasłony w okiennicach. Na jednym rysunku ukazana została linia podstawy i linia nieba. Na rysunkach można było zauważyć element obronny zamku, który stanowiła brama z kratami oraz powiewającą na wietrze flagę Polski. Jedna dziewczynka ukazała na swoim rysunku zarówno wnętrze zamku, jak i jego wygląd zewnętrzny. Takie przedstawienie według Viktora Lowenfelda7 nazywamy prezentacją rentgenowską. Obrazki rentgenowskie ukazują wygląd wewnętrzny i zewnętrzny danej budowli, jednakże ważna dla dziecka jest sytuacja lub wydarzenie, które ma miejsce wewnątrz. Oto przykładowy rysunek sześcioletniej dziewczynki: Rys. 3. Zamek, autor: Sylwia, lat 6 W siedmiu pracach plastycznych dziewcząt przedstawiających roślinność dominowała zielona trawa, drzewa oraz kwiaty. Dziewczęta ukazały roślinność poprzez jasne kolory, które były adekwatne do rzeczywistości. Trzy dziewczynki w swoich pracach plastycznych ukazały postać królewicza. Schemat postaci królewicza był szczegółowy i kompletny. Jednak postać królewicza została ukazana przez dziewczynki w odniesieniu do motywu przywrócenia królewnie życia przez pocałunek młodzieńca oraz ślubu królewny z królewiczem. W sześciu pracach plastycznych dziewcząt pojawiała się postać królewny. Schemat tej postaci również był przedstawiany w sposób szczegółowy i kompletny. Często królewna ukazywana była wraz z towarzyszącym jej koniem. Dziewczynki w swoich pracach prezentowały w większym stopniu niż chłopcy warunki atmosferyczne, takie jak: słońce (czasami uśmiechnięte) i przedstawienia chmur (9 rysunków). Ponadto w czterech pracach dziewczynek przedstawiona została postać osiodłanego konia. Oto przykładowy rysunek sześcioletniej dziewczynki: 7 V. Lowenfeld, W.L. Brittain, Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, Warszawa 1977, s. 98–99. 16 Urszula Dworska-Kaczmarczyk Rys. 4. Koń, autor: Wiola, lat 6 Poniższej w tabeli przedstawiono zestawienie elementów fabuły baśni Śpiąca Królewna w pracach plastycznych wykonanych kredkami ołówkowymi przez chłopców i dziewczęta. Tabela 1. Elementy fabuły baśni Śpiąca Królewna zawarte w pracach plastycznych sześcioletnich dzieci Elementy fabuły baśni Motyw zamku Roślinność Warunki atmosferyczne (słońce, deszcz, zachmurzenie) Postać Królewicza Podarunek dla Królewny od Królewicza Postać Królewny Postaci rycerzy Przedstawienia zwierząt: koń Uratowanie Królewny przez Królewicza Sześcioletni chłopcy Liczba rysunków L 10 Sześcioletnie dziewczynki Liczba rysunków L 6 4 9 10 5 3 3 2 2 0 7 3 0 6 0 4 2 Źródło: opracowanie własne Z analizy prac plastycznych na temat baśni Czerwony Kapturek wynika, iż dziesięciu chłopców umieściło w swoich pracach postać głównej bohaterki. Schemat postaci Czerwonego Kapturka najczęściej był ubogi, gdyż często nie posiadała ona kończyn. Na trzech rysunkach ukazana została ona z długimi włosami. Elementy fabuły baśni w rysunkach dzieci sześcioletnich17 Wszyscy chłopcy przedstawili dziewczynkę w czerwonej sukience z czerwoną czapeczką na głowie. Na dwóch rysunkach można było zauważyć Czerwonego Kapturka niosącego koszyk ze smakołykami dla babci oraz postać babci. Na sześciu rysunkach chłopców umieszczony został motyw lasu: drzewo, drzewo owocowe – jabłoń lub drzewo z zaznaczonymi elementami twarzy: oczy i usta można było zauważyć także dziuple dla ptaków. Chłopcy, przedstawiając roślinność, używali barw adekwatnych do rzeczywistości. Czterech chłopców w swoich pracach plastycznych ukazało słońce. Większość chłopców miało trudności ze zróżnicowaniem wielkości postaci i elementów umieszczonych w przestrzeni, przez co schemat wielkości w wielu przypadkach był zachwiany. Czterech chłopców przedstawiło motyw chatki babci Czerwonego Kapturka. W schemacie tej budowli brakowało pewnych elementów, takich jak: dach, okna lub drzwi. Na jednym rysunku chatka miała dach, komin i wydobywający się z niego dym, okna oraz drzwi. Oto przykład pracy plastycznej sześcioletniego chłopca: Rys. 5. Czerwony Kapturek i chatka babci, autor: Kacper, lat 6 Jeden chłopiec w swojej pracy przedstawił w bardzo oryginalny sposób ścieżkę leśną, na której znajdowała się pułapka zastawiona na zwierzęta leśne przez kłusowników oraz drogowskaz, dzięki któremu Czerwony Kapturek mógł bez problemu dotrzeć do chatki babci. Pracę sześcioletniego chłopca przedstawia rysunek 6. Z analizy rysunków dzieci sześcioletnich wynika, iż w dziewięciu rysunkach dziewcząt pojawiła się postać Czerwonego Kapturka. Schemat tej postaci został przedstawiony szczegółowo, jednakże w trzech pracach bohaterce baśni brakowało kończyn górnych. Dziewczynki ukazały główną bohaterkę w większości jako dziewczynkę z długimi włosami. W ośmiu rysunkach wykonanych przez dziewczynki Czerwony Kapturek przedstawiony został w czerwonej sukience wraz z czerwoną czapeczką na głowie. Natomiast w dwóch rysunkach ukazano sukienkę dziewczynki w kolorze czerwonym w białe grochy lub w kolorze różowym. 18 Urszula Dworska-Kaczmarczyk W pięciu pracach dziewczynek przedstawiony został koszyk pełen smakołyków, który główna bohaterka baśni niosła dla swojej babci. Osiem dziewczynek umieściło w swoich rysunkach motyw lasu: drzewa lub drzewa owocowe, a pięć dziewczynek narysowało słońce i chmury. Ponadto dziewczęta posługiwały się kolorami adekwatnymi do rzeczywistości. Podobnie jak u chłopców, schemat wielkości postaci, budowli i roślinności ukazywany przez dziewczynki był zachwiany. Natomiast tylko jedna dziewczynka wykorzystała motyw chatki babci. Dziewczynka przedstawiła chatkę w sposób szczegółowy, nie zapominając o dymie wydobywającym się z komina. W przeciwieństwie do prac chłopców, w trzech rysunkach dziewczynek można było zauważyć postać wilka. Jednakże schemat tej postaci ukazany był w sposób ubogi. Dziewczynki używały kolorów adekwatnych do rzeczywistości. W ich rysunkach widoczny był zachwiany schemat wielkości postaci wilka w stosunku do postaci Czerwonego Kapturka. Rys. 6. Czerwony Kapturek na leśnej ścieżce, autor: Kamil, lat 6 Poniżej przedstawiono tabelę 2 zawierającą zestawienie elementów fabuły baśni Czerwony Kapturek wykonanych techniką łączoną: rysunek kredkami ołówkowymi i wyklejanie plasteliną przez chłopców i dziewczęta. Tabela 2. Elementy fabuły baśni Czerwony Kapturek zawarte w pracach plastycznych sześcioletnich dzieci Elementy fabuły baśni Postać Czerwonego Kapturka Motyw lasu Chatka babci Czerwonego Kapturka Sześcioletni chłopcy Liczba prac plastycznych L 10 Sześcioletnie dziewczynki Liczba prac plastycznych L 9 4 1 6 8 Elementy fabuły baśni w rysunkach dzieci sześcioletnich19 Warunki atmosferyczne 4 5 Postać babci 1 0 Koszyk z przysmakami dla babci Pułapka na zwierzęta zastawiona na ścieżce leśnej przez kłusowników Drogowskaz wskazujący szlak w lesie Postać wilka 2 1 1 0 5 0 0 3 Źródło: opracowanie własne Z analizy prac plastycznych dotyczących baśni Pani Zima wynika, iż wszyscy sześcioletni chłopcy zawarli w swoich pracach plastycznych motyw domku Pani Zimy oraz zwrócili uwagę na warunki atmosferyczne, tj. padający śnieg. Chłopcy umieścili w swoich rysunkach domki z oknami, drzwiami oraz ze spiczastymi dachami. Dwóch chłopców ukazało okna dachowe. Również na każdym obrazku widoczne były płatki śniegu. Ponadto trzech chłopców przedstawiło postać Pani Zimy, stojącej obok swojego domku. Postaci te we wszystkich pracach plastycznych chłopców były bardzo schematyczne. Wyróżnić można było głowę, tułów oraz kończyny górne. Ponadto w jednej pracy można było dostrzec motyw roślinności, schemat drzewa. Rys. 7. Jabłoń, autor: Laura, lat 6 W porównaniu do chłopców dziewczynki ukazały więcej elementów fabuły baśni Pani Zima w swoich pracach plastycznych. Siedem dziewczynek przedstawiło warunki atmosferyczne, takie jak padający śnieg lub chmury. Jedna dziewczynka na swoim obrazku pokazała w sposób szczegółowy domek Pani Zimy wraz z oknami, bramą wejściową oraz spiczastym dachem. Podobnie jak chłopcy, trzy sześcioletnie dziewczynki umieściły na swoich obrazkach postać Pani Zimy. Została ona przedstawiona przez wszystkie dziewczynki jako postać ubrana w długą 20 Urszula Dworska-Kaczmarczyk suknię lub w kapeluszu na głowie. Dwie dziewczynki ukazały szczegółowo postać Pani Zimy, gdyż można było dostrzec oczy oraz uśmiech na jej twarzy. W porównaniu do prac plastycznych chłopców, dziewczynki częściej przedstawiały motyw roślinności (3 rysunki). Trzy sześcioletnie dziewczynki zwróciły uwagę na motyw jabłoni i jabłek, wołających o pomoc ładną dziewczynkę. W przeciwieństwie do chłopców drzewa zostały ukazane przez dziewczynki w sposób szczegółowy. Na obrazkach dziewcząt można było np. dostrzec gałęzie jabłoni uginające się pod ciężarem jabłek. Rysunek 7 stanowi przykład pracy plastycznej sześcioletniej dziewczynki. Ponadto jedna dziewczynka ukazała motyw krainy Pani Zimy. Dziewczynka przedstawiła drzewa oraz „zaczarowaną studnię”, dzięki której możliwe było dotarcie do krainy Pani Zimy. W tabeli 3 zestawiono elementów fabuły baśni Pani Zima wykonanych pastą do zębów przez chłopców i dziewczęta. Tabela 3. Elementy fabuły baśni Pani Zima zawarte w pracach plastycznych sześcioletnich dzieci Elementy fabuły baśni Motyw domku Pani Zimy Warunki atmosferyczne Postać Pani Zimy Roślinność – drzewa Kraina Pani Zimy Sześcioletni chłopcy Liczba prac plastycznych L 10 Sześcioletnie dziewczynki Liczba prac plastycznych L 1 3 3 10 1 0 7 3 1 Źródło: opracowanie własne Analiza uzyskanych wyników badań pozwala zauważyć pewne tendencje w elementach fabuły baśni umieszczanych na rysunkach przez sześcioletnich chłopców i dziewczynki. Tak więc, chłopcy częściej niż dziewczęta ukazali motywy budynków i miejsc: zamek, domek, chatka czy las oraz postaci męskie, takie jak: królewicz i rycerze. Natomiast dziewczynki chętniej przedstawiały postaci kobiece, przede wszystkim pięknych księżniczek lub innych bohaterek popularnych baśni oraz postaci zwierzęce, takie jak: koń i wilk. Ponadto schematy tych postaci przedstawiane były przez dziewczynki w sposób bardziej szczegółowy, natomiast chłopcy ukazali je w sposób uproszczony. Również dziewczynki częściej ukazywały motyw roślinności, którym w większości przypadków były kwiaty lub drzewo oraz warunki atmosferyczne, tutaj najczęściej pojawiało się radosne słońce. Prace sześcioletnich dziewczynek miały bardziej radosny nastrój dzięki zastosowaniu przez nie gamy barwnej oraz poprzez łączenie kolorów ze sobą. Dziewczynki, w przeciwieństwie do chłopców, starały się wykorzystać całą prze- Elementy fabuły baśni w rysunkach dzieci sześcioletnich21 strzeń kartki, którą miały do dyspozycji oraz ukazywały więcej elementów fabuły danej baśni. W tabeli 4 zaprezentowano zestawienie elementów fabuły baśni umieszczanych w rysunkach przez sześcioletnich chłopców i dziewczynki. Tabela 4. Elementy fabuły baśni zawarte w rysunkach sześcioletnich dzieci Tytuł baśni Śpiąca Królewna Czerwony Kapturek Pani Zima Razem Budowle Elementy fabuły Warunki Postaci Postaci Postaci Roślinność atmosferyczne męskie kobiece zwierzęce Chł. Dz. Chł. Dz. Chł. Dz. Chł. Dz. Chł. Dz. Chł. Dz. 10 6 10 7 4 9 7 3 3 6 2 4 4 1 6 8 4 5 0 0 11 9 0 3 10 24 1 8 1 17 3 18 10 18 7 21 0 7 0 3 3 17 3 18 0 2 0 7 Źródło: opracowanie własne Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badań można wnioskować, iż dziewczynki częściej przedstawiały postaci żeńskie a chłopcy postaci męskie danej baśni, z którymi się utożsamiali. Ponadto dziewczynki częściej niż chłopcy ukazywały w swoich rysunkach motywy roślinne oraz przedstawiały warunki atmosferyczne, jak również większą uwagę zwracały na postaci zwierzęce. Dziewczynki starały się przedstawić schemat danej postaci baśniowej w sposób kompletny z zachowaniem odpowiednich proporcji pomiędzy poszczególnymi elementami umieszczonymi w przestrzeni swojej pracy. Również dziewczynki zwracały uwagę na drobne elementy stroju postaci czy wyglądu zwierząt. Dziewczęta w swoich pracach stosowały w większym zakresie niż chłopcy gamę barwną. Natomiast chłopcy przedstawiali na rysunkach takie budowle, jak: zamek, chatka lub domek. Odwołując się do słów Mirosława Huszcza i Małgorzaty Cichoń-Piaseckiej, „wystarczy rekwizyt lub odrobina wyobraźni, aby przenieść się w świat baśniowy”8. Dzięki temu odbiorca (dziecko) może stać się dzielnym rycerzem lub dobrą królewną. Fabuła baśni zawiera treści dotyczące różnorodnych aspektów naszego życia, poczynając od rywalizacji między rodzeństwem oraz odrzuceniem dziecka w rodzinie, a skończywszy na tematach poświęconych samotności oraz śmierci. Zatem dziecko zagłębiając się w świat baśni przeżywa m.in. takie emocje, jak: strach, zmartwienie czy też szczęście. Maria Molicka zaznacza, iż „utwory baśniowe oddziałują na dzieci poprzez treści odkryte, z którymi ma ono kontakt bezpośredni, świadomy oraz poprzez treści przekazywane w sposób ukryty, po8 M. Huszcz, M. Cichoń-Piasecka, „A potem żyli długo i szczęśliwie…”. Jak baśnie pomagają w wychowaniu seksualnym dzieci, „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, nr 6, s. 324. 22 Urszula Dworska-Kaczmarczyk sługując się symbolami, docierają do podświadomości”9. Zatem istotne jest, aby pamiętać, iż baśnie rozwijają dziecięcą wyobraźnię, dzięki której dziecko nawiązuje kontakty ze światem. Bibliografia Baluch A., Co warto wiedzieć o literaturze dla najmłodszych, „Wychowanie w Przedszkolu” 2004, nr 9. Fleck-Bangert R., O czym mówią rysunki dzieci. Dostrzeganie i rozumienie zawartych w nich znaków. Poradnik dla rodziców i pedagogów, Kielce 2002. Huszcz M., Cichoń-Piasecka M., „A potem żyli długo i szczęśliwie…”. Jak baśnie pomagają w wychowaniu seksualnym dzieci, „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, nr 6. Lowenfeld V., Brittain W.L., Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, Warszawa 1977. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2006. Łapot-Dzierwa K., Małoszowski R., Analiza prac plastycznych dziecka w kontekście języka wypowiedzi plastycznej, [w:] Obszary badań naukowych w edukacji artystycznej, red. W.A. Sacher, Bielsko-Biała 2007. Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002. Och K., Baśniowe przygody uczą życia, „Edukacja i Dialog” 2006, nr 3. Szuman S., Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej, Warszawa 1990. 9 M. Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002, s. 148.
