Stary Sącz-średniowieczna perła Beskidów

Stary Sącz – średniowieczna perła Beskidów
Trasa spacerowa po Starym Sączu
W 1280 roku Kinga ufundowała w Starym Sączu dwa klasztory: dla męskiego zakonu
franciszkanów i żeńskiego zakonu klarysek. W dziejach miasta „gaździna ziemi sądeckiej” dała
się poznać nie tylko jako fundatorka, ale także jako mecenas sztuki i kultury.
Zwiedzanie rozpocznij od zespołu klasztornego klarysek (Plac św. Kingi 1).
W jego skład wchodzą: kościół pw. Trójcy Świętej, przylegający do niego od południa klasztor,
budynki mieszkalne i gospodarcze.
W XVII wieku Jan di Simoni nadał gotyckiej budowli charakter manierystyczno-barokowy. Wokół
klasztoru zachowały się fortyfikacje obronne – mury i XVII-wieczna baszta cylindryczna, którą
zobaczysz, idąc do źródełka św. Kingi.
Podejdź do kościoła pw. Trójcy Świętej.
Kościół zachował gotycki charakter, o czym świadczy bryła świątyni oraz żebrowo-krzyżowe
sklepienie prezbiterium i kaplicy pod chórem.
Ołtarz główny oraz ołtarze boczne z czarnego marmuru i stiuku1 to XVII-wieczne dzieła
włoskiego artysty Baltazara Fontany. Obraz w ołtarzu głównym przedstawia św. Trójcę w
otoczeniu świętych, wśród których odnajdziesz również Kingę. Ciekawostką jest to, że kościelne
organy mają dwie klawiatury: od strony kościoła dla świeckiego organisty, a od strony klasztoru
dla siostry zakonnej.
Arcydziełem sztuki snycerskiej jest unikatowa ambona w kształcie drzewa Jessego z 1671 roku,
wykonana prawdopodobnie przez starosądeckiego snycerza Gabriela Padwaniego. Ma ponad 6
m wysokości. U podstawy ambony leży postać Jessego – ojca króla Dawida. Z jego piersi
wyrastają dwie gałęzie winnego krzewu. Na kiściach rozmieszczono dwanaście figur królów
izraelskich – przodków Matki Boskiej, której postać, stojąca wraz z Dzieciątkiem na kuli ziemskiej
opasanej przez węża, widnieje na szczycie drzewa. Nad bramką prowadzącą schodkami na
ambonę sprawy ludzkie waży Michał Archanioł. W kościele wygłaszał kazania ks. Józef Tischner.
ks. Prof. Józef Tischner (1931-2000) – filozof. Wspierał rozwój kultury góralskiej. Twórca
znanej Historii filozofii po góralsku (1997). Swą filozofię zawarł przede wszystkim w
Filozofii dramatu (1990) i Sporze o istnieniu człowieka (1998). Mówił: „Na końcu naszego
rozumienia świata, rozumienia dramatów ludzkich, a także własnych dramatów, patrzysz
na samego siebie, widzisz, coś przeżył, coś przecierpiał, ile rzeczy przegrałeś, widzisz to
wszystko, coś wygrał, i nagle – może pod koniec życia – oświeca cię ta świadomość, że
<dobre było>. (…) może jesteśmy na tym świecie po to, żeby na końcu powtórzyć
najpiękniejsze słowa, jakie Pan Bóg wypowiedział w dniu naszego stworzenia: <Dobre
było>. I niech tak zostanie.”2
Stary Sącz – średniowieczna perła Beskidów
Materiał przygotowany w ramach projektu
Pierścień św. Kingi – edycja 2008
1
Po zwiedzeniu kościoła skieruj się do Domu św. Kingi.
Budynek ten służył jako mieszkanie kapelana klasztoru, a potem jako szkoła klasztorna dla
dziewcząt.
Opuszczając zabudowania klasztorne, zatrzymaj się przy bramie szeklerskiej3 z drzewa
dębowego.
Słupy, zwane do dziś bałwanami, to zasadnicze elementy konstrukcji, które, połączone z
architrawem4, tworzą konstrukcję zadaszoną rodzajem gołębnika. Zadaszenie symbolizuje
ochronę, a gołębnik miłość i pokój. Według legendy, opuszczając Siedmiogród, Kinga wrzuciła
pierścień do studni w pobliżu szeklerskich solanek. Miał pozwolić na powrót do tego miejsca.
Legenda głosi, że pierścień Kingi odnaleziono w Bochni. Księżna zrozumiała, że jej miejsce jest w
Polsce. Brama przy starosądeckim klasztorze ma przypominać o duchowym i kulturowym
związku Węgrów i Polski. Przyjrzyj się jej zdobieniom.
Ulicą Wł. Bandurskiego podejdź do źródełka św. Kingi.
To starosądecka ksieni poleciła je wykopać. Do źródełka przybywali pielgrzymi, by wodą o
cudownych właściwościach obmywać chore części ciała.
Przejdź ulicą Wł. Bandurskiego i schodkami do ulicy J. Sobieskiego. W budynku nr 16 spędziła
dzieciństwo śpiewaczka operowa i pedagog – Ada Sari.
Ada Sari (Jadwiga Szayer, 1886-1968) – jedna z ostatnich przedstawicielek epoki
belcanta (wł. piękny śpiew, operowa technika wokalna, która rozkwitła we Włoszech w
XVII i XVIII wieku). Sławę przyniosły jej role w najwybitniejszych operach świata, m.in.
Gildy w Rigoletto G. Verdiego, Rozyny w Cyruliku sewilskim G. Rossiniego, Królowej Nocy
w Czarodziejskim flecie W. A. Mozarta. Tryumfowała na scenach operowych Europy i
Ameryk (m.in. La Scala, Mediolan; Carnegie Hall, Nowy Jork).
Zwróć uwagę na okazałą czerwoną kamienicę wzniesioną z polecenia ojca śpiewaczki. Tutaj Ada
Sari odpoczywała po trasach koncertowych, ćwiczyła arie, a pod oknami gromadzili się
starosądeczanie, by posłuchać jej pięknego głosu.
Ulicą ks. A. Odziomka skieruj się w stronę ulicy A. Mickiewicza. Na rogu, przy ulicy Kazimierza
Wielkiego 1, znajduje się Szkoła Podstawowa im. ks. Prof. Józefa Tischnera.
Uczęszczał do niej m.in. Henryk Barycz.
Henryk Barycz (1901-1994) – historyk i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jako
wykładowca pięknym stylem, erudycją, wszechstronną znajomością źródeł przyciągał
młodych miłośników nauk historycznych. W swej pracy kierował się dwiema zasadami:
„nulla dies sine linea” („ani dnia bez kreski”, tzn. bez posunięcia choć trochę do przodu
pracy twórczej) oraz „zasadą płodozmianu” (tu: równoległe prowadzenie każdego dnia o
oznaczonej porze studiów nad różnymi tematami).
Stary Sącz – średniowieczna perła Beskidów
Materiał przygotowany w ramach projektu
Pierścień św. Kingi – edycja 2008
2
Wejdź do kościoła pw. św. Elżbiety. Najstarszy kościół w Starym Sączu jest budowlą gotycką z
XIV wieku, przebudowaną w XVII i XVIII wieku.
Plac kościelny otacza mur ze stacjami Męki Pańskiej z obrazami Czesława Lenczowskiego.
Czesław Lenczowski (1905-1984) – karykaturzysta i portrecista, pejzażysta skłaniający się
ku impresjonizmowi. Fascynowały go przyroda i kolor. Uwiecznił na płótnie dziedzictwo
Starego Sącza. Uznanie dla starosądeckiego twórcy wzbudziły realizm i ciepło bijące z
jego obrazów.
Na późnobarokowym ołtarzu głównym zobaczysz patronkę kościoła – św. Elżbietę, córkę króla
węgierskiego i ciotkę św. Kingi. Św. Elżbietę, opiekunkę chorych i ubogich, ukazano w stroju
królewskim, z wiązanką róż wystającą spod płaszcza. Legenda głosi, że Elżbieta, wychodząc z
zamku z pożywieniem dla biednych, natknęła się na męża, Ludwika IV. Ten, ciekaw, co ukrywa,
uchylił połę płaszcza, ale zamiast jedzenia ujrzał, pomimo zimy, rozkwitłe pąki róż. Zwróć uwagę
na dwa barokowe ołtarze pod łukami tęczowymi. Ufundowały je starosądeckie cechy
rzemieślnicze. Po lewej ołtarz z Matką Bożą Bolesną, patronką szewców, a po prawej ołtarz ze
św. Walentym, patronem starosądeckiego cechu kuśnierzy i garbarzy.
Ulicą Kazimierza Wielkiego przejdź na rynek.
Pomimo XIX-wiecznej zabudowy, widać tu wyraźnie zachowany układ urbanistyczny rynku
lokowanego na prawie magdeburskim (1357). Pod lipami, zasadzonymi w 1877 roku znajduje
się studnia. Początkowo stała obok ratusza, który spłonął w 1795 roku i nigdy nie został
odbudowany (plany ratusza zachowały się i możesz je zobaczyć w muzeum).
Przy Rynku 6 znajduje się siedziba Muzeum Regionalnego – Dom na Dołkach.
Są dwie wersje wyjaśniające nazwę: od najniżej położonego miejsca w stosunku do płaszczyzny
rynku; jeden z właścicieli był garbarzem i kuśnierzem, a do wyprawiania skór na zapleczu miał
beczki zakopane w ziemi, w których namaczał skóry w garbnikach.
W sieni zachowała się oryginalna, XVIII-wieczna posadzka z kamieni rzecznych (otoczaków),
które ponoć wilgotnieją przed mającym nastąpić deszczem. Twórcą muzeum był szewc Józef
Paszkiewicz, zbieracz i kolekcjoner, członek Towarzystwa Miłośników Starego Sącza. W muzeum
warto obejrzeć eksponaty związane z historią miasta oraz wybitnymi starosądeczanami, a także
Izbę Pamięci ks. Józefa Tischnera.
Przejdź na ulicę S. Batorego 27. Niegdyś znajdował się tu klasztor franciszkanów wraz z
kościołem pw. bpa Stanisława.
Klasztor, początkowo drewniany, przeznaczony był dla dwunastu zakonników. Wobec
wspólnoty sióstr franciszkanie spełniali posługę duszpasterską, służyli pomocą administracyjną i
gospodarczą.
Stary Sącz – średniowieczna perła Beskidów
Materiał przygotowany w ramach projektu
Pierścień św. Kingi – edycja 2008
3
Przy starosądeckim klasztorze działała szkoła dla kleru świeckiego oraz pracownia
przepisywania ksiąg – skyptorium. Tu spisano po łacinie (w latach 1317-1329) Żywot i cuda św.
Kingi, księżnej krakowskiej. Kościół (od początku budowla murowana) przylegał boczną ścianą
do drewnianego klasztoru. Św. Stanisław, patron Polski był dla franciszkanów postacią
szczególną. Jego kanonizacja odbyła się w kościele św. Franciszka w Asyżu w 1253 roku. Księżna
Kinga ufundowała pierwszą trumnę na relikwie św. Stanisława, obitą srebrną blachą i
podtrzymywaną przez cztery aniołki. Podczas zaboru austriackiego, na skutek restrykcji Józefa II
wobec zakonów, w 1782 roku klasztor uległ kasacji. Ostatecznie zlikwidowano go w 1815 roku i
przeznaczono na skład soli, a później posłużył jako siedziba sądu i więzienie. Obecnie mieści się
tu szkoła zawodowa. Skrzydło południowe to pozostałość dawnego kościoła św. Stanisława z
wyraźnie zarysowaną absydą 5.
Czas spaceru: 60 min.
Opracowanie trasy: Iwona Matejczuk
Bibliografia:
Bazielich W., Historie starosądeckie, Kraków 1965.
Beiersdorf Z., Krasnowolski B., Stary Sącz. Zarys historii rozwoju przestrzennego, Kraków 1985.
Borkiewicz OFMConv I., Święta Kinga w świetle legend i historii, Stary Sącz 1999.
Historia Starego Sącza od czasów najdawniejszych do 1939 roku, praca zbiorowa pod red. H. Barycza,
Stary Sącz 2007.
Janicka-Krzywda U., Legendy o świętej Kindze, Kraków 1999.
Kornecki M., Bł. Kinga – pamiątki, obiekty kultu, dzieła sztuki. Inwentarz z terenu diecezji tarnowskiej,
Królikiewicz G., Kruczek Z., Szlakami legend pienińskich, Przewodnik turystyczny, Warszawa-Kraków 1982.
Niezgoda OFMConv C., Święta Kinga. Żywot hagiograficzny, Stary Sącz 1999.
Radożycka-Zielińska M., Józef Raczek „Józef ze Sącza” /1922-1990/, „Kroniki Muzealne”, nr 4, 2003.
Stawrowski Z., Dobre było, http://www.tischner.org.pl/artykulym.php?aid=12
Stefaniak P., Ikonografia św. Kingi, http://wydawnictwowam.pl/psj/?0607,artykul,Ikonografia_sw_Kingi.
Sułkowska D., Za klauzurą. Starosądecki klasztor klarysek od założenia do współczesności, Stary Sącz
2006.
Święta Matka Kinga. Żywot Świętej Kingi według Jana Długosza, Tarnów 1999.
Totoń
A.,
Brama
seklerska
w
Starym
Sączu,
http://www.nsi.pl/almanach/artmiejsca/brama_seklerska_w_starym_saczu.htm
Wnęk A., Błogoslawiona Kinga Matka Narodu w trudzie ewangelizacji, http://www.nsi.pl/almanach/artmiejsca/blogoslawiona_kinga_matka_narodu.htm
http://www.klaryski.sacz.pl/
http://www.stary.sacz.pl/pl
stiuk – szlachetny tynk z zaprawy gipsu i wapienia, łatwy do formowania.
Stawrowski Z., Dobre było, http://www.tischner.org.pl/artykulym.php?aid=12
3 Szeklerzy – grupa etniczna z Siedmiogrodu.
4 architraw – nadsłupie.
5 absyda – półkolista część bazyliki kościoła, zawierająca zazwyczaj ołtarz główny.
1
2
Stary Sącz – średniowieczna perła Beskidów
Materiał przygotowany w ramach projektu
Pierścień św. Kingi – edycja 2008
4