Problemy zdrowotne polskich emigrantów poakcesyjnych

Transkrypt

Problemy ZarzÈdzania, vol. 11, nr 1 (41), t. 2: 227 – 239
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.41.14
Problemy zdrowotne polskich emigrantów poakcesyjnych.
Implikacje dla systemów opieki zdrowotnej
Nadesïany: 10.07.12 | Zaakceptowany do druku: 18.11.12
Agata Smoleñ*
Migracja zarobkowa wiÈĝe siÚ z podwyĝszonym ryzykiem zdrowotnym m.in. ze wzglÚdu na rodzaj pracy
podejmowanej przez imigrantów, warunki mieszkaniowe i zmianÚ stylu ĝycia. Podwyĝszone ryzyko zdrowotne dotyczy wbszczególnoĂci chorób zakaěnych (w tym chorób przenoszonych drogÈ pïciowÈ), wypadków i obraĝeñ, chorób ukïadu miÚĂniowo-szkieletowego oraz naduĝywania substancji psychoaktywnych.
Migranci sÈ takĝe bardziej naraĝeni na problemy zdrowia psychicznego, takie jak: stres, depresja ibtrudnoĂci adaptacyjne. Badania wskazujÈ, ĝe wielu imigrantów nie korzysta z opieki zdrowotnej w kraju
gospodarza, pomimo posiadania uprawnieñ i wystÈpienia potrzeb zdrowotnych.
Sïowa kluczowe: migranci, styl ĝycia, stan zdrowia, zdrowie psychiczne, ryzyko zdrowotne, opieka
zdrowotna.
Health problems of Polish post-accession migrants.
Implications for health care systems
Submitted: 10.07.12 | Accepted: 18.11.12
Economic migration entails a higher health risk, due to types of work performed by immigrants, their
living conditions and lifestyle changes. The increased health risk concerns especially infectious diseases
(including sexually-transmitted diseases), accidents and injuries, musculoskeletal system diseases and
psychoactive substances abuse. Migrants are also more prone to mental health conditions such as
stress, depression and adjustment problems. Studies indicate that many immigrants do not use health
care in the host country even though they are eligible for publicly funded health services and have health
needs.
Keywords: migrants, lifestyle, health status, mental health, health risk, health care.
JEL: I14, I18
* Agata Smoleñ – dr, Zakïad Zdrowia Publicznego, Wydziaï Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet
Medyczny.
Adres do korespondencji: Wydziaï Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny, ul. Banacha 1a,
02-097 Warszawa, e-mail: [email protected].
Agata Smoleñ
Skala emigracji poakcesyjnej do Wielkiej Brytanii
Skala polskiej emigracji poakcesyjnej, która wedïug róĝnych szacunków
wyniosïa okoïo 1,5–2 mln osób w ciÈgu pierwszych lat czïonkostwa Polski
wbUnii Europejskiej, jest zjawiskiem bezprecedensowym w historii najnowszej. Emigracja po 1 maja 2004 roku ma przede wszystkim charakter ekonomiczny, a z kraju wyjeĝdĝali i nadal wyjeĝdĝajÈ przewaĝnie ludzie mïodzi, do
35. roku ĝycia. Jednym z gïównych kierunków odpïywu mïodych Polaków jest
Wielka Brytania, która obok Irlandii i Szwecji w peïni otworzyïa swój rynek
pracy dla obywateli 10 pañstw akcesyjnych od momentu rozszerzenia UE.
OkreĂlenie dokïadnej skali emigracji poakcesyjnej stanowi powaĝny
problem. Migracje sÈ przedmiotem analiz wielu polskich i zagranicznych
instytucji i organizacji, stosujÈcych róĝnorodne metody i narzÚdzia badawcze.
W efekcie powstaje pewien „chaos informacyjny”, poniewaĝ dane uzyskiwane z poszczególnych ěródeï sÈ niejednokrotnie rozbieĝne lub wzajemnie
wykluczajÈce siÚ. Wedïug najnowszych danych opublikowanych w raporcie
Office for National Statistics (odpowiednika polskiego GUS) (ONS, 2012,
tab. 1.3, 1.4), w okresie od stycznia do grudnia 2011 roku na Wyspach przebywaïo na staïe 643 tysiÈce osób urodzonych w Polsce i posiadajÈcych status
brytyjskich rezydentów. Obywatele polscy stanowili drugÈ pod wzglÚdem
liczebnoĂci grupÚ imigrantów w Wielkiej Brytanii (po Hindusach, których
liczbÚ oszacowano na poziomie 729 tys.). Naleĝy zwróciÊ jednak uwagÚ, ĝe
powyĝsze dane dotyczÈ wyïÈcznie Polaków posiadajÈcych status rezydenta,
a wiÚc takich, którzy przebywajÈ i pracujÈ na Wyspach co najmniej odbroku
(oraz mieszkajÈcych z nimi czïonków rodzin). Dane opublikowane przez
ONS nie obejmujÈ migrantów krótkookresowych, osób bÚdÈcych w trakcie
ubiegania siÚ o rezydenturÚ anib osób przebywajÈcych w Wielkiej Brytanii
nielegalnie. Moĝe to oznaczaÊ, ĝe faktyczna liczba Polaków mieszkajÈcych
na Wyspach jest znacznie wiÚksza.
Problemy zdrowotne emigrantów zarobkowych
Stanisïawa Golinowska zwraca uwagÚ, ĝe migranci zarobkowi zaliczajÈ
siÚ do grup o podwyĝszonym ryzyku zdrowotnym, co wynika m.in. z rodzaju
podejmowanej pracy. Emigranci sÈ czÚsto zatrudniani w zawodach wymagajÈcych intensywnej aktywnoĂci fizycznej i odpornoĂci psychicznej (np.b jako
opiekunowie osób starszych). Wielu podejmuje pracÚ w godzinach nocnych
(m.in. w fabrykach i agencjach ochrony) oraz w warunkach szkodliwych
bÈdě uciÈĝliwych dla zdrowia (np. na farmach, w ubojniach, na budowach,
w zakïadach chemicznych). Autorzy raportu pt. „Health in the European
Union. Trends and analysis”, opracowanego na zlecenie ¥wiatowej Organizacji Zdrowia, wskazujÈ, ĝe zïe warunki zatrudnienia i niski standard ĝycia
stanowiÈ znacznie wiÚksze zagroĝenie dla zdrowia migrantów niĝbmieszkañców kraju przyjmujÈcego. Podwyĝszone ryzyko zdrowotne dotyczy wbszcze228
DOI 10.7172/1644-9584.41.14
Problemy zdrowotne polskich emigrantów poakcesyjnych...
gólnoĂci chorób zakaěnych (w tym chorób przenoszonych drogÈ pïciowÈ),
wypadków, obraĝeñ, chorób ukïadu miÚĂniowo-szkieletowego oraz naduĝywania substancji psychoaktywnych (Mladovsky, Allin, Masseria, Hernández-Quevedo, McDaid i Mossialos, 2009, s. 122).
W wiÚkszoĂci publikacji poĂwiÚconych tematyce zdrowia migrantów
gïówny nacisk kïadzie siÚ na problemy zdrowia psychicznego, takie jak:
stres, depresja, trudnoĂci adaptacyjne oraz szok kulturowy. Znacznie mniejszÈ wagÚ przykïada siÚ do kwestii zdrowia somatycznego, co moĝe wynikaÊ
zbfaktu, iĝ na emigracjÚ (szczególnie „zabchlebem”) decydujÈ siÚ przewaĝnie
osoby mïode i w peïni siï, przekonane o dobrym stanie swojego zdrowia.
Eksperci podkreĂlajÈ, ĝe kaĝdy rodzaj migracji, w tym takĝe migracja
podejmowana dobrowolnie, wiÈĝe siÚ z zagroĝeniami dla zdrowia psychicznego. „Nowi” polscy emigranci sÈ szczególnie naraĝeni na wystÈpienie stresu
i innych zaburzeñ psychicznych z powodu wysokich i czÚsto nierealistycznych
oczekiwañ zwiÈzanych z pobytem w Wielkiej Brytanii. Po przybyciu na Wyspy
wielu z nich staje przed koniecznoĂciÈ podjÚcia maïo prestiĝowej pracy,
czÚsto poniĝej kwalifikacji, co moĝe wywoïywaÊ silnÈ frustracjÚ. Dodatkowo,
czÚĂÊ osób nie jest przygotowana na trudnoĂci, jakie wiÈĝÈ siÚ z organizacjÈ ĝycia zagranicÈ, takie jak koniecznoĂÊ speïnienia szeregu formalnoĂci,
znalezienia mieszkania, problemy z komunikacjÈ (tzw. bariera jÚzykowa).
Zaobserwowano, ĝe w poczÈtkowej fazie pobytu zagranicÈ migranci cieszÈ
siÚ przewaĝnie lepszym zdrowiem niĝ rodzimi mieszkañcy kraju przyjmujÈcego, jednakĝe z kaĝdym rokiem pobytu stan ich zdrowia ulega stopniowemu pogorszeniu (McDonald i Kennedy, 2004, s. 1613). PrawidïowoĂÊ ta,
okreĂlana wb piĂmiennictwie jako healthy immigrant effect (efekt zdrowego
imigranta), jestb spowodowana kilkoma czynnikami, w tym m.in. rodzajem
wykonywanej pracy, warunkami mieszkaniowymi, dostÚpnoĂciÈ do Ăwiadczeñ
opieki zdrowotnej i poziomem stresu. Zwraca siÚ takĝe uwagÚ na fakt, iĝ
wielu emigrantów „przejmuje” niekorzystne dla zdrowia elementy stylu ĝycia,
takie jak stosowanie uĝywek i zïa dieta, co w wielu przypadkach prowadzi
m.in. do nadwagi i otyïoĂci. Dodatkowo, kondycja migrantów pogarsza siÚ
z powodu lekcewaĝenia pojawiajÈcych siÚ problemów zdrowotnych i niepodejmowania leczenia.
Istotne znaczenie ma fakt, ĝe problemy zdrowotne mogÈ ujawniÊ siÚ
„zbopóěnieniem”, w perspektywie kilku bÈdě kilkunastu lat od wyjazdu, jako
odlegïy skutek prowadzenia niewïaĂciwego stylu ĝycia oraz dïugotrwaïego
zaniedbania zdrowia. Wydaje siÚ, ĝeb priorytetem wiÚkszoĂci emigrantów
zarobkowych jest znalezienie dobrze pïatnej pracy ib odïoĝenie okreĂlonej
sumy pieniÚdzy. ¿ycie na emigracji moĝe zatem wiÈzaÊ siÚ z chÚciÈ zaoszczÚdzenia zgromadzonego kapitaïu, takĝe kosztem zaspokojenia bieĝÈcych
potrzeb, w tym potrzeb zdrowotnych. JednoczeĂnie, badacze zauwaĝyli, ĝe
wiele osób rekompensuje sobie codzienny stres i wyrzeczenia, siÚgajÈc po
róĝnego rodzaju uĝywki. WĂród emigrantów obserwuje siÚ „(…) wysokie
wskaěniki zaĝywania narkotyków, uzaleĝnienia od nikotyny i alkoholu, idenProblemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
229
Agata Smoleñ
tyfikowane przez badaczy jako strategie ‘wynagradzania sobie’ trudów migracji” (Kawczyñska-Butrym, 2009, s. 94). Z punktu widzenia systemu ochrony
zdrowia taki sposób funkcjonowania za granicÈ moĝe spowodowaÊ istotne
ryzyko zdrowotne i finansowe w przypadku powrotu emigrantów dobPolski:
„NadszarpniÚte zdrowie po powrocie z emigracji w regionach najwiÚkszego
uchoděstwa stanowi powaĝny koszt spoïeczny, ponoszony przez podatników
krajów wysyïajÈcych” (Golinowska, 2008, s. 21).
Pobyt za granicÈ na ogóï wiÈĝe siÚ ze znacznÈ zmianÈ diety i nawyków ĝywieniowych, a wiÚkszoĂÊ imigrantów z czasem „przejmuje” zwyczaje
ĝywieniowe kraju przyjmujÈcego. Powyĝszy proces, okreĂlany w literaturze
przedmiotu jako akulturacja sposobu ĝywienia, jest uwarunkowany kilkoma
czynnikami, w tym przede wszystkim dostÚpnoĂciÈ i cenÈ okreĂlonych produktów spoĝywczych. Naleĝy zaznaczyÊ, ĝe utrzymanie diety i nawyków
ĝywieniowych, tradycyjnych dla kraju pochodzenia, wymaga na ogóï zwiÚkszonych nakïadów finansowych oraz czasu poĂwiÚconego na przygotowanie
posiïków. StÈd teĝ niewielu imigrantów jest w stanie zachowaÊ rodzimy
sposób odĝywiania siÚ.
W przypadku emigrantów polskich przebywajÈcych w Wielkiej Brytanii mamy dob czynienia z tzw. westernizacjÈ sposobu ĝywienia, polegajÈcÈ
na przejmowaniu „zachodnich” wzorców dietetycznych. Wydaje siÚ, ĝe
tego rodzaju akulturacja sposobu ĝywienia jest niekorzystna dla zdrowia,
poniewaĝ kuchnia brytyjska obfituje w produkty smaĝone, sïone przekÈski
oraz napoje gazowane. DuĝÈ popularnoĂciÈ cieszÈ siÚ dania typu fast-food
(takie jak: fish&chips, hamburgery, pizza) oraz ĝywnoĂÊ wysokoprzetworzona
(m.in. produkty gotowe do szybkiego przygotowania). „Dietab ‘zachodnia’
jest wysokoenergetyczna, bogata w tïuszcz, w tym kwasy tïuszczowe nasycone, produkty pochodzenia zwierzÚcego, w tym czerwone miÚso, a takĝe
cukry proste” (Gajewska, 2012, s. 179). JednoczeĂnie, Brytyjczycy spoĝywajÈ
relatywnie maïo warzyw i owoców orazb produktów niskoprzetworzonych,
takich jak pieczywo peïnoziarniste i kasze. W konsekwencji, „westernizacja” sposobu ĝywienia polskich emigrantów moĝe powodowaÊ problemy
z utrzymaniem prawidïowej masy ciaïa, a w dalszej perspektywie sprzyjaÊ
powstawaniu chorób dietozaleĝnych (takich jak choroby ukïadu krÈĝenia,
nowotwory przewodu pokarmowego, cukrzyca typu II, próchnica zÚbów).
Emigracja wiÈĝe siÚ z podwyĝszonym ryzykiem wystÈpienia zaburzeñ
psychicznych powstaïych w wyniku silnego stresu oraz trudnoĂci adaptacyjnych. Przeprowadzone podbkoniec lat 60. ubiegïego wieku badania fiñskich
emigrantów zarobkowych w Szwecji wykazaïy, ĝe znaczny odsetek z nich
cierpiaï na róĝnego rodzaju zaburzenia i choroby psychiczne. Do najczÚĂciej
obserwowanych zaliczaïy siÚ „poczucie przeĂladowania, rozmaite objawy
psychosomatyczne oraz alkoholizm” (Haavio-Mannila i Stenius, 1976, s. 84).
Osoby majÈce problemy ze znalezieniem zatrudnienia, pracujÈce dorywczo
oraz takie, które straciïy pracÚ sÈ szczególnie naraĝone na stres z powodu
braku poczucia bezpieczeñstwa finansowego. Podobna reakcja moĝe doty230
DOI 10.7172/1644-9584.41.14
czyÊ takĝe emigrantów, którzy z koniecznoĂci podejmujÈ pracÚ niskopïatnÈ
lubbponiĝej kwalifikacji. „Niekorzystna sytuacja finansowa ogranicza moĝliwoĂci adaptacji i wzmacnia poczucie izolacji, dyskryminacji, braku pewnoĂci
siebie, jak równieĝ sprzyja wystÚpowaniu zaburzeñ nastroju i zaniepokojenia
oraz naduĝywaniu alkoholu i innych substancji psychoaktywnych” (Bhugra
i Gupta, 2011, s. 101–102)1. Jak wykazujÈ badania, stres zaleĝy w duĝym
stopniu od Ărodowiska, w jakim znalazï siÚ migrant oraz stopnia integracji z przedstawicielami wïasnej narodowoĂci bÈdě grupy etnicznej. NiewystarczajÈcy poziom wsparcia spoïecznego jest uwaĝany za jednÈ zbprzyczyn
wystÚpowania zaburzeñ psychicznych wĂród emigrantów.
W latach 60. XX wieku badacze zajmujÈcy siÚ problemem chorób zawodowych zaobserwowali tendencjÚ do pogorszenia ogólnego stanu zdrowia
ub osób zatrudnionych (wb tym delegowanych do pracy) za granicÈ. Zjawisko to, okreĂlane jako szok kulturowy, oznacza zespóï negatywnych reakcji
jednostki w zwiÈzku z koniecznoĂciÈ funkcjonowania w nowym otoczeniu. Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe szok kulturowy dotyczy osób, któreb sÈ w pewnym sensie zmuszone do uïoĝenia sobie ĝycia, przynajmniej na jakiĂ czas,
wb nowej kulturze (takich jak: emigranci zarobkowi, uchoděcy, pracownicy
kontraktowi, studenci uczestniczÈcy w programach wymiany miÚdzynarodowej). Wbrew pozorom, doĂwiadczenie szoku kulturowego nie wystÚpuje
wyïÈcznie wbpoczÈtkowej fazie pobytu, natomiast moĝe nasilaÊ siÚ zbczasem.
Stopieñ odczuwania negatywnych emocji, takich jak irytacja, lÚk, poczucie
bezradnoĂci czy obsesyjna chÚÊ powrotu do ojczyzny, zaleĝy od skali problemów, z jakimi musi siÚ zmierzyÊ dana osoba oraz jej zdolnoĂci adaptacyjnych. Wb wielu przypadkach dïugotrwaïy szok kulturowy prowadzi do
pojawienia siÚ róĝnych zaburzeñ psychosomatycznych, m.in. dolegliwoĂci
bólowych o nieznanej etiologii, bezsennoĂci, tendencji do naduĝywania
alkoholu bÈděb leków.
Stres, trudnoĂci adaptacyjne i poczucie osamotnienia mogÈ prowadziÊ do
róĝnych problemów zdrowotnych, w tym najczÚĂciej do depresji i dolegliwoĂci
psychosomatycznych (takich jak: nadciĂnienie, zawroty gïowy, zaburzenia
pracy ukïadu pokarmowego i hormonalnego).
W literaturze przedmiotu podkreĂla siÚ, ĝe znaczny odsetek emigrantów nie korzysta z usïug opieki zdrowotnej w kraju przyjmujÈcym, pomimo
posiadania uprawnieñ do tego rodzaju Ăwiadczeñ. PomijajÈc fakt, iĝ z racji
mïodego wieku i dobrej kondycji fizycznej czÚĂÊ z nich nie odczuwa potrzeb
zdrowotnych, pozostali w wielu przypadkach nie zwracajÈ siÚ o pomoc
medycznÈ nawet w przypadku pojawienia siÚ problemów ze zdrowiem. Sytuacja ta wynika z kilku przyczyn. Przede wszystkim wiÚkszoĂÊ emigrantów
zarobkowych traktuje pracÚ priorytetowo i korzysta z konsultacji medycznej
i zwolnienia lekarskiego w wyjÈtkowych sytuacjach. Badania wykazujÈ takĝe,
ĝe w razie choroby migranci czÚsto stosujÈ tradycyjne metody samoleczenia,
które wynieĂli z kraju ojczystego bÈdě leczÈ siÚ na wïasnÈ rÚkÚ za pomocÈ
powszechnie dostÚpnych Ărodków farmaceutycznych. Czynnikiem, który
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
231
Agata Smoleñ
dodatkowo „zniechÚca” do korzystania z profesjonalnej opieki medycznej
jest nieznajomoĂÊ zasad funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w kraju
przyjmujÈcym. Problem ten dotyczy takĝe polskich emigrantów w Wielkiej
Brytanii. Pomimo licznych kampanii informacyjnych (w tym kampanii prowadzonych w jÚzyku polskim) na temat warunków otrzymywania Ăwiadczeñ
zdrowotnych w ramach National Health Service, niektórzy emigranci nie
potrafiÈ samodzielnie ich uzyskaÊ. PowaĝnÈ przeszkodÚ moĝe stanowiÊ takĝe
bariera jÚzykowa, uniemoĝliwiajÈca swobodne porozumiewanie siÚ z personelem medycznym. Naleĝy przy tym zaznaczyÊ, ĝe NHS oferuje bezpïatne
usïugi translatorskie w okoïo 160 jÚzykach (takĝe w jÚzyku polskim), jednak wielu pacjentów nie chce z nich korzystaÊ, nie ĝyczÈc sobie obecnoĂci
tïumacza np. podczas wykonywania niektórych badañ lekarskich.
Znaczny odsetek emigrantów polskich przebywajÈcych na staïe Wielkiej
Brytanii preferuje korzystanie z opieki zdrowotnej podczas krótkotrwaïych
pobytów w Polsce. S. Golinowska zauwaĝa, ĝe „nowi” emigranci „na ogóï
nie korzystajÈ z usïug zdrowotnych w kraju przyjmujÈcym. „ReperujÈ” zdrowie w przerwach miÚdzy kolejnymi pobytami lub po powrocie zbemigracji”
(Golinowska, 2008, s. 21). W przypadku Wielkiej Brytanii tendencja ta
wynika m.in. z faktu, iĝ Polacy na ogóï negatywnie oceniajÈ jakoĂÊ Ăwiadczeñ
udzielanych w ramach NHS (szczególnie podstawowÈ opiekÚ zdrowotnÈ),
jak równieĝ dostÚpnoĂÊ i relatywnie dïugi czas oczekiwania na wizytÚ ublekarza specjalisty. Z kolei prywatna opieka medyczna w Wielkiej Brytanii jest
bardzo droga, a koszt pojedynczej konsultacji wynosi od 60£ do 200£. StÈd
teĝ emigranci polscy wolÈ leczyÊ siÚ w kraju, nawet jeĝeli skutkuje to odsuwaniem w czasie zaspokojenia okreĂlonych potrzeb zdrowotnych.
Problemy zdrowotne i korzystanie z opieki zdrowotnej
przez Polaków przebywajÈcych w Wielkiej Brytanii
– wyniki badañ
W tej czÚĂci artykuïu przedstawione zostanÈ wybrane wyniki badania
ankietowego2 przeprowadzonego przeze mnie na próbie 286 emigrantów
polskich przebywajÈcych na staïe w Londynie, Edynburgu i Glasgow.
JednÈ z najbardziej widocznych tendencji zdrowotnych, jaka dotyczyïa
niemal 60% emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii, byïa zmiana masy
ciaïa (rys. 1). U ponad 43% badanych Polaków w krótkim czasie od przyjazdu na Wyspy nastÈpiï wzrost masy ciaïa, Ărednio o 7,5 kg. Zmniejszenie
masy ciaïa dotyczyïo 15% respondentów (Ărednio o 7,35 kg), a w przypadku
41,6% masa ciaïa nie ulegïa zmianie. Z uzyskanych informacji wynika, ĝe
zmiana masy ciaïa nastÚpowaïa przewaĝnie w poczÈtkowym okresie pobytu
za granicÈ, co mogïo byÊ zwiÈzane ze zmianÈ trybu ĝycia oraz wysokim
poziomem stresu. Istotne znaczenie mogïa mieÊ takĝe zmiana diety i nawyków ĝywieniowych. 34% respondentów stwierdziïo, ĝe podczas pobytu na
232
DOI 10.7172/1644-9584.41.14
Wyspach odĝywia siÚ mniej racjonalnie niĝ w Polsce. Analiza statystyczna
wykazaïa zaleĝnoĂÊ pomiÚdzy negatywnÈ ocenÈ diety i nawyków ĝywieniowych a wzrostem masy ciaïa.
Wzrost wagi
43,4%
Waga bez zmian
41,6%
Spadek wagi
15,0%
Rys. 1. Zmiana masy ciaïa podczas pobytu w Wielkiej Brytanii (ogóïem). ½ródïo: opracowanie
wïasne.
Kluczowym czynnikiem, jaki ma wpïyw na stan zdrowia polskich emigrantów w Wielkiej Brytanii jest poziom odczuwanego przez nich stresu (rys. 2).
Analiza statystyczna zebranego materiaïu badawczego wykazaïa, ĝe 41,6%
Polaków przebywajÈcych w Wielkiej Brytanii ĝyje w stresie, wb tym 5,6%
– wb silnym stresie. Dïugotrwaïy stres wiÈĝe siÚ z podwyĝszonym ryzykiem
pojawienia siÚ róĝnych problemów zdrowotnych, w tym takĝe zaburzeñ psychicznych. UwzglÚdniajÈc powyĝsze wyniki, moĝna postawiÊ tezÚ, ĝe ponad
40% polskich migrantów poakcesyjnych jest zagroĝonych pogorszeniem
stanu zdrowia, wystÈpieniem chorób somatycznych lub psychicznych. Istotne
znaczenie ma fakt, ĝe pomimo odczuwania róĝnych problemów psychicznych,
takich jak stres, przygnÚbienie, stany lÚkowe lub depresyjne, polscy migranci
poakcesyjni w wiÚkszoĂci przypadków nie zwracali siÚ obprofesjonalnÈ pomoc
lekarskÈ: zaledwie 1% badanych korzystaïo w Wielkiej Brytanii z konsultacji lekarza psychiatry, a niespeïna 5% – z porady psychologa. Wydaje
siÚ, ĝe w sytuacji wystÈpienia silnego stresu lub innych zaburzeñ psychicznych, migranci zwracajÈ siÚ o wsparcie do najbliĝszych osób, Ăwiadomie
nie podejmujÈc leczenia psychiatrycznego. Taka strategia radzenia sobie
z problemami zdrowia psychicznego moĝe byÊ skuteczna pod warunkiem,
ĝe problemy te nie sÈ bardzo nasilone ani dïugotrwaïe, ich podïoĝa nie
stanowi choroba psychiczna, a pomoc uzyskiwana ze strony otoczenia jest
wystarczajÈca. W przeciwnym razie pojawia siÚ ryzyko zaostrzenia objawów
zaburzeñ ib zwiÚkszenia dyskomfortu psychicznego.
Jako gïówne czynniki wywoïujÈce stres3 respondenci wymienili barierÚ
jÚzykowÈ (32,2% wskazañ), rozïÈkÚ z najbliĝszymi/poczucie osamotnienia
233
Agata Smoleñ
(29,4%) oraz problemy w pracy (28,3%). W dalszej kolejnoĂci badani wskazywali na problemy finansowe (27,3%) i koniecznoĂÊ adaptacji do nowych
warunków ĝycia i pracy (24,8%), poczucie wyobcowania (16,8%), warunki
mieszkaniowe (16,4%), problemy rodzinne (12,9%) oraz brak poczucia
bezpieczeñstwa (10,8%). Zdecydowanie najrzadziej zaznaczano opcje problemy ze znalezieniem pracy (5,2%) i problemy zdrowotne (4,5%) (rys. 3).
Podobne wyniki uzyskaï zespóï badawczy Uniwersytetu w Wolverhampton
(Kozïowska, Sallah i Galasiñski, 2008): badani migranci wskazywali przede
wszystkim na poczucie izolacji i samotnoĂÊ oraz koniecznoĂÊ podejmowania jakiejkolwiek pracy, czÚsto niezgodnej z aspiracjami i kwalifikacjami.
Stwierdzono takĝe zwiÚkszone prawdopodobieñstwo wystÈpienia problemów
ze zdrowiem psychicznym wĂród osób, które nie posïugujÈ siÚ swobodnie
jÚzykiem angielskim. Potwierdza to, ĝe bariera jÚzykowa jest jednym z najsilniejszych stresorów i moĝe wpïywaÊ na pogorszenie kondycji psychicznej.
Bardzo zestresowany/a
5,6%
Stresuję się mniej niż w Polsce
28,0%
Zestresowany/a
36,0%
Na ogół nie odczuwam stresu
30,4%
Rys. 2. Samoocena poziomu stresu podczas pobytu w Wielkiej Brytanii (ogóïem). ½ródïo:
opracowanie wïasne.
WĂród najczÚĂciej wystÚpujÈcych dolegliwoĂci somatycznych dominowaïy
przeziÚbienia, problemy ze strony ukïadu pokarmowego oraz róĝnego rodzaju
dolegliwoĂci bólowe (m.in. bóle gïowy, krÚgosïupa, miÚĂni i stawów), które
mogïy byÊ spowodowane np. ciÚĝkÈ pracÈ fizycznÈ. Respondenci znacznie
rzadziej sygnalizowali inne objawy, mogÈce ĂwiadczyÊ o powaĝniejszych problemach zdrowotnych. Oznacza to, ĝe polscy migranci poakcesyjni cieszÈ siÚ
na ogóï dobrym zdrowiem fizycznym, co moĝna wyjaĂniÊ m.in. niskÈ ĂredniÈ
ich wieku. Naleĝy jednak mieÊ na uwadze „efekt zdrowego imigranta”, czyli
prawdopodobieñstwo pogorszenia siÚ stanu ich zdrowia z kaĝdym kolejnym
rokiem pobytu w Wielkiej Brytanii.
CzÚsto sygnalizowanym problemem byïo przemÚczenie/wyczerpanie, którego doĂwiadczaïo niemal ¾ badanych, w tym prawie 20% czÚsto. Respon234
DOI 10.7172/1644-9584.41.14
denci zwracali takĝe uwagÚ na pojawiajÈce siÚ zaburzenia nastroju i zïy stan
kondycji psychicznej, okoïo 60% odczuwaïo przygnÚbienie, a niemal 54%
miaïo wahania nastroju. Fizyczne i psychiczne wyczerpanie, skutkujÈce m.in.
problemami psychologicznymi, w wiÚkszoĂci przypadków wynikaïo najprawdopodobniej z nadmiernego obciÈĝenia pracÈ. Innym czynnikiem, który mógï
powodowaÊ napiÚcie psychiczne i stres byï szok kulturowy i koniecznoĂÊ
„odnalezienia siÚ” w zupeïnie nowym, obcym Ărodowisku.
Poczucie wyobcowania
Konieczność adaptacj i do nowych
warunków życia i pracy
Bariera językowa
16,8
24,8
29,4
Bariera językowa
32,2
Problemy w pracy
28,3
Problemy ze znalezieniem pracy
5,2
Problemy ﬁnansowe
27,3
Warunki mieszkaniowe
16,4
Problemy zdrowotne
4,5
Problemy rodzinne
12,9
Brak poczucia bezpieczeństwa
10,8
0
5
10
15
20
25
30
35
Rys. 3. Gïówne przyczyny odczuwania stresu (% wskazañ). ½ródïo: opracowanie wïasne.
Analiza zdrowotnych skutków emigracji wymaga uwzglÚdnienia poziomu
korzystania z opieki zdrowotnej w kraju przyjmujacym. Wyniki badania
pokazujÈ, ĝe niemal 70% badanych Polaków korzystaïo ze Ăwiadczeñ opieki
zdrowotnej w Wielkiej Brytanii, w tym przewaĝajÈca wiÚkszoĂÊ (53,4%)
wyïÈcznie w ramach NHS. 14,5% korzystaïo z usïug zdrowotnych zarówno
w ramach NHS, jak teĝ prywatnie, a 1,7% – wyïÈcznie ze Ăwiadczeñ prywatnego sektora opieki zdrowotnej.
Nieco ponad 30% badanych z róĝnych przyczyn nie korzystaïo z opieki
zdrowotnej w Wielkiej Brytanii (rys. 5). NiepokojÈcy jest fakt, ĝe wiÚkszoĂÊ
z nich odczuwaïa potrzeby zdrowotne, natomiast nie zwracaïa siÚ o profesjonalnÈ pomoc medycznÈ m.in. z powodu braku czasu (14%) i nieznajomoĂci
zasad korzystania z NHS (10%). Znaczny odsetek respondentów (35%)
wskazaï, ĝe woli korzystaÊ z opieki zdrowotnej w Polsce, w zwiÈzku z czym
odsuwa w czasie zaspokajanie potrzeb zdrowotnych. Konsekwencje tego
rodzaju decyzji mogÈ byÊ bardzo powaĝne, poniewaĝ skutkujÈ opóěnieniem
diagnostyki i ewentualnego leczenia. W efekcie u niektórych migrantów
mogÈ rozwinÈÊ siÚ powaĝniejsze problemy zdrowotne, których skuteczne
wyeliminowanie bÚdzie znacznie trudniejsze i bardziej kosztowne.
235
Agata Smoleñ
Nie
30,4%
Zarówno w ramach
państwowej służby zdrowia NHS,
jak i prywatnie
14,5%
W ramach państwowej
służby zdrowia NHS
53,4%
Prywatnie
1,7%
Rys. 4. Odsetek osób korzystajÈcych ze Ăwiadczeñ opieki zdrowotnej w Wielkiej Brytanii
(ogóïem). ½ródïo: opracowanie wïasne.
Nie wiem jak uzyskać świadczenia
10%
Nie mam czasu
14%
Nie odczuwam
potrzeb zdrowotnych
39%
Nie stać mnie na leczenie
2%
Wolę korzystać z opieki
zdrowotnej w Polsce
35%
Rys. 5. Przyczyny niekorzystania ze Ăwiadczeñ opieki zdrowotnej w Wielkiej Brytanii. ½ródïo:
opracowanie wïasne.
Z badania wynika, iĝ ponad 80% badanych Polaków korzystaïo z opieki
zdrowotnej w Polsce (np. podczas przyjazdu do rodziny). W wiÚkszoĂci
przypadków byïy to usïugi prywatnych Ăwiadczeniodawców, m.in. w zakresie porady lekarza internisty, badañ diagnostycznych, leczenia stomatologicznego, konsultacji lekarza specjalisty. Oznacza to, ĝe migranci korzystali
wbPolsce przede wszystkim z tych Ăwiadczeñ, do których dostÚp w systemie
NHS wymaga skierowania lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (GP),
ab tym samym jest limitowany.
Powyĝsze wyniki pozwalajÈ wnioskowaÊ, ĝe ok. 40% polskich emigrantów
poakcesyjnych przebywajÈcych w Wielkiej Brytanii jest zagroĝonych pogorszeniem stanu zdrowia. Moĝna postawiÊ tezÚ, ĝe ryzyko wystÈpienia nadwagi
ibotyïoĂci, a w konsekwencji rozwoju chorób dietozaleĝnych dotyczy ponad 43%
badanych, natomiast w przypadku 41% mogÈ pojawiÊ siÚ róĝne problemy zdro236
DOI 10.7172/1644-9584.41.14
wia psychicznego oraz dolegliwoĂci psychosomatyczne, jako efekt dïugotrwaïej
ekspozycji na stres. Istnieje prawdopodobieñstwo, ĝe problemy te bÚdÈ nasilaÊ
siÚ stopniowo i ujawniÈ siÚ z pewnym odroczeniem, w perspektywie kolejnych
kilku lub kilkunastu lat. Skumulowane niezaspokojone potrzeby zdrowotne
emigrantów zarobkowych bÚdÈ wiÈzaÊ siÚ z koniecznoĂciÈ zwiÚkszenia nakïadów
finansowych na opiekÚ zdrowotnÈ. Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe niekorzystne zmiany
stylu ĝycia skutkujÈce m.in. nadmiernym wzrostem masy ciaïa w istotny sposób
obciÈĝajÈ finansowo systemy opieki zdrowotnej. Szacuje siÚ, ĝe bezpoĂrednie
koszty leczenia osób z nadwagÈ ibotyïoĂciÈ wynoszÈ w róĝnych krajach od 1 do
10% wydatków publicznych na ochronÚ zdrowia. Wedïug róĝnych szacunków,
wbPolsce koszty te mogÈ wynosiÊ okoïo 3 mld PLN rocznie, a w Wielkiej Brytanii
siÚgajÈ nawet 6b mld GBP. Ocenia siÚ, ĝe leczenie osób z nadwagÈ ib otyïoĂciÈ
jest o 44% droĝsze niĝ leczenie osób z prawidïowÈ masÈ ciaïa (Jarosz i Rychlik,
2010, s. 49). W Ăwietle powyĝszych danych, wzrost masy ciaïa, który wystÈpiï
ub ponad 43% badanych naleĝy uznaÊ za zjawisko niekorzystne zarówno pod
wzglÚdem zdrowotnym, jak i ekonomicznym.
PodkreĂlenia wymaga fakt, ĝe potencjalne problemy zdrowotne polskich
emigrantów poakcesyjnych mogÈ wiÈzaÊ siÚ takĝe z relatywnie wysokimi
kosztami wynikajÈcymi m.in. z absencji chorobowej i niezdolnoĂci do pracy.
Z danych Zakïadu Ubezpieczeñ Spoïecznych (ZUS, 2011) wynika, ĝe schizofrenia, depresja nawracajÈca oraz inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia osobowoĂci zaliczajÈ siÚ do 20 jednostek chorobowych generujÈcych
najwyĝsze wydatki na Ăwiadczenia z tytuïu niezdolnoĂci do pracy. W 2009
roku zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania stanowiïy drugÈ po
chorobach ukïadu krÈĝenia grupÚ schorzeñ generujÈcych najwyĝsze koszty
zwiÈzane z wypïatÈ rent z tytuïu caïkowitej lub czÚĂciowej niezdolnoĂci do
pracy (19,4% wszystkich wydatków). W przypadku Ăwiadczeñ rentowych
zbtytuïu caïkowitej niezdolnoĂci do pracy zaburzenia psychiczne i zaburzenia
zachowania generowaïy ponad 26% kosztów, zajmujÈc tym samym pierwsze
miejsce w tej kategorii wydatków FUS. Naleĝy zwróciÊ uwagÚ, iĝ choroby
ibzaburzenia psychiczne majÈ przewaĝnie charakter przewlekïy i w wielu przypadkach powodujÈ trwaïe wyïÈczenie z rynku pracy osób nimi dotkniÚtych.
Oznacza to, ĝe spoïeczne koszty chorób psychicznych sÈ bardzo wysokie,
poniewaĝ obejmujÈ zarówno wydatki zwiÈzane z leczeniem pacjentów, jak
i Ăwiadczenia z tytuïu niezdolnoĂci do pracy, trwajÈcej niekiedy kilkanaĂcie
lub kilkadziesiÈt lat. W przypadku masowych powrotów emigrantów poakcesyjnych do Polski moĝe to oznaczaÊ znaczne obciÈĝenie finansowe polskiego
systemu opieki zdrowotnej oraz systemu zabezpieczenia spoïecznego. Jeĝeli
Polacy pozostanÈ w Wielkiej Brytanii na staïe, analogiczne konsekwencje
mogÈ dotyczyÊ brytyjskiej sïuĝby zdrowia oraz brytyjskiego systemu zabezpieczenia spoïecznego. Wydaje siÚ jednak, ĝe znaczny odsetek osób, które
zdecydujÈ siÚ na dïuĝszy pobyt zagranicÈ, bÚdzie w dalszym ciÈgu korzystaÊ
z usïug prywatnych Ăwiadczeniodawców w Polsce, tym samym czÚĂciowo
odciÈĝajÈc publiczny system opieki zdrowotnej NHS.
237
Agata Smoleñ
Obecnie trudno jest dokïadnie oszacowaÊ koszty zwiÈzane z pogorszeniem stanu zdrowia emigrantów. Jednakĝe, biorÈc pod uwagÚ masowÈ
skalÚ wyjazdów poakcesyjnych, negatywne skutki zdrowotne emigracji mogÈ
dotyczyÊ bardzo duĝej liczby Polaków, siÚgajÈcej kilkudziesiÚciu bÈdě nawet
kilkuset tysiÚcy osób. Tym samym zasadne wydaje siÚ opracowanie i wdroĝenie programów profilaktycznych, skierowanych do „nowych” emigrantów
przebywajÈcych zagranicÈ, jak równieĝ do osób powracajÈcych do kraju.
Przypisy
1
„Disadvantageous economic conditions reduce the chances of having adequate
socialisation, and may reinforce isolation, discrimination, low self-esteem and the
occurrence of mood disorders and anxiety, as well as substancje and alcohol abuse”
[tïumaczenie i przypisy autorki].
2
Badanie zostaïo przeprowadzone w okresie od paědziernika 2010 r. do stycznia 2011br.,
na podstawie opracowanego przeze mnie autorskiego kwestionariusza ankiety zawierajÈcego 26 pytañ zamkniÚtych i póïotwartych.
3
Respondenci mogli wskazaÊ kilka opcji odpowiedzi.
Bibliografia
Bhugra, D. i Gupta, S. (red.). (2011). Migration and Mental Health. Cambridge University
Press, http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511760990.
Currie, S. (2008). Migration, Work and Citizenship in the Enlarged European Union.
England, Farnham: Ashgate Publishing Limited.
Gajewska, M. (2012). Akulturacja sposobu ĝywienia i jej wpïyw na stan zdrowia imigrantów. Problemy Higieny i Epidemiologii, 93(1).
Golinowska, S. (2008). Spoïeczny wymiar emigracji w krajach wysyïajÈcych. Polityka spoïeczna, 11–12.
Haavio-Mannila, E. i Stenius, K. (1976). Imigracja a zdrowie psychiczne. W: M. Sokoïowskia, J. Hoïówka i A. Ostrowska (red.), Socjologia a zdrowie. Warszawa: Pañstwowe
Wydawnictwo Naukowe.
Jarosz, M. i Rychlik, E. (2010). Epidemia otyïoĂci – jaka przyszïoĂÊ nas czeka?. Gastroenterologia Polska, 17(1), 47–52.
Kawczyñska-Butrym, Z. (2009). Migracje. Wybrane zagadnienia. Lublin: Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curii-Skïodowskiej.
Kozïowska, O., Sallah, D. i Galasiñski, D. (2008). Migration, Stress and Mental Health:
An Exploratory Study of Post-accession Polish Immigrants to the United Kingdom.
Final Report. Centre for Health and Social Care Improvement & History and Governance Research Institute, University of Wolverhampton, wrzesieñ.
Kubitsky, J. (2012). Psychologia migracji. Warszawa: Difin SA.
McDonald, J.T. i Kennedy, S. (2004). Insights into the ‘health immigrant effect’: health
status and health service use of immigrants to Canada. Social Science & Medicine,
59, http://dx.doi.org/10.1016/j.socscimed.2004.02.004.
Mladovsky, P., Allin, S., Masseria, C., Hernández-Quevedo, C., McDaid, D. i Mossialos,bE.
(2009). Health in the European Union. Trends and analysis. European Observatory
on Health Systems and Policies. Observatory Studies Series No. 19. World Health
Organization.
ONS. (2012). Population by Country of Birth and Nationality Report August 2012. Annual
Population Survey (APS)/Labour Force Survey (LFS). Office for National Statistics.
238
DOI 10.7172/1644-9584.41.14
Sokoïowska, M., Hoïówka, J. i Ostrowska, A. (red.). )1976). Socjologia a zdrowie. Warszawa: Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sumption, M. i Somerville, W. (2010). The UK’s New Europeans. Progress and challenges five years after accession. Equality and Human Rights Commission. Policy
Report. Migration Policy Institute, styczeñ.
ZUS. (2011). Wydatki na Ăwiadczenia z ubezpieczeñ spoïecznych zwiÈzane z niezdolnoĂciÈ do pracy. Opracowanie Departamentu Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS.
Warszawa.
239

Problemy zdrowotne polskich emigrantów poakcesyjnych

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ruch wędrówkowy ludności - Sigma Kwadrat

ZDROWIE PUBLICZNE Autor: dr Marzena Zarzeczna