Polityka historyczna Federacji Rosyjskiej w świetle

KOMENTARZE
Redakcja: Anna Visvizi
Nr 3/2016 (22/03/2016) © IEŚW
Alina Sobol, Agata Stolarz
Polityka historyczna Federacji Rosyjskiej w świetle obchodów 71. rocznicy wyzwolenia Auschwitz
Obchody 71. rocznicy wyzwolenia Auschwitz stały się dla dyplomacji rosyjskiej kolejną okazją
do zamanifestowania na arenie międzynarodowej kierunków polityki historycznej Kremla w
odniesieniu do drugiej wojny światowej. W kontekście uroczystości rocznicowych z
21.01.2016 r. odpowiadamy na pytanie o kierunki polityki historycznej Rosji oraz ich zmianę
w stosunku do lat ubiegłych, przede wszystkim w odniesieniu do roli Rosji na arenie
międzynarodowej.
Tradycyjnie obchody kolejnych rocznic wyzwolenia Auschwitz wykorzystywane były przez przedstawicieli
FR do zamanifestowania kremlowskiej wizji drugiej wojny światowej i jej implikacji w odniesieniu do
współczesnej pozycji FR na arenie międzynarodowej. Podstawą polityki historycznej Kremla pozostaje
podkreślanie roli Związku Radzieckiego i Federacji Rosyjskiej, pretendującej do miana jego głównego
spadkobiercy, jako kraju, który uratował Europę przed nazizmem i tym samym zapewnił jej długoletnie
bezpieczeństwo i stabilizację.
W narracji władz rosyjskich dotyczącej drugiej wojny światowej można wyodrębnić dwa główne nurty. Po
pierwsze wyraźna jest polityka władz mająca na celu heroizację żołnierzy Armii Czerwonej. W tym celu
organizuje się spotkania z bohaterami wydarzeń „tamtych dni”, przedstawia się ich sylwetki i bohaterskie
dokonania. Jest to jeden z podstawowych elementów kontynuacji kultywowanego wciąż mitu
„zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej”. Towarzyszy mu bardzo wyraźna „strategia zacierania”
połączonego z „zapomnieniem” o zbrodniach reżimu stalinowskiego. W ten nurt argumentacyjny wpisują
się działania Rosyjskiego Towarzystwa Wojenno-Historycznego (RTWH) (Российское военноисторическое общество), powołanego przez Władimira Putina w 2012 roku. Do głównych zadań RTWH,
zapisanych zresztą w prezydenckim dekrecie nr 1710, należą: rozpowszechnianie przy pomocy obrazów
historycznych przekonania o sile militarnej Rosji, walka z fałszowaniem historii (w domyśle: przez inne
państwa, mające inną wizję historii) oraz wychowywanie obywateli w duchu patriotyzmu.
Towarzystwo prowadzi bardzo aktywną działalność, np. sponsorowało znaczną część projektów
związanych z kinematografią o tematyce historycznej w Rosji, a także m.in. wystawę Pamiętaj… Żołnierz
radziecki uratował świat! (Помни… Мир спас советский солдат!). Wystawa ta, poświęcona
„wyzwoleniu” Europy przez Armię Czerwoną, objechała największe miasta Rosji. Odwiedziło ją
ok. miliona osób. Eksponaty i sposób aranżacji wystawy niejednoznacznie wskazywały, że gdyby nie Armia
Czerwona, tzn. w domyśle poświęcenie obywateli ZSRR i potęga militarna kraju, nigdy nie doszłoby do
wyzwolenia obozów koncentracyjnych. To – skierowane głównie do odbiorców wewnątrzkrajowych –
ujęcie roli, jaką Rosja odegrała w drugiej wojnie światowej, łączy się z drugim, nieco innym wątkiem
dyskursu historycznego w FR.
Innymi słowy, wciąż wyraźna jest tendencja, której celem jest podkreślanie militarnej roli ZSRR w walce z
nazizmem w okresie drugiej wojny światowej. To z kolei ma wskazywać nie tylko na siłę militarną Rosji w
przeszłości, ale również na jej rolę jako aktora umotywowanego normatywnie, który z uwagi na swą
postawę w przeszłości, może wiarygodnie reprezentować kwestie moralne w polityce międzynarodowej
w dobie współczesnej. Ten właśnie – skierowany do odbiorców w Europie Zachodniej – wizerunek
przewagi militarnej i moralnej Rosji nad resztą świata stanowił podstawowe ogniwo polityki Rosji w latach
ul. Niecała 5 ▪ 20-080 Lublin ▪ tel.: 81 532 2907 ▪ www.iesw.lublin.pl/komentarze/ ▪ [email protected]
poprzednich. Symbol wyzwolenie obozu w Auschwitz i obchody rocznicowe z tym związane były dobrą
okazją, aby ten właśnie wizerunek powielać.
W przeciwieństwie do poprzednich uroczystości upamiętniających wyzwolenie Auschwitz,
w tegorocznym wystąpieniu ambasadora FR w Polsce Siergieja Andriejewa (21.02.2016) rozbrzmiały
nowe akcenty. Ambasador podkreślił rolę żołnierzy Armii Czerwonej, „którzy 27 stycznia 1945 r. otworzyli
bramę Auschwitz”, powiedział również jednak, że „uratowani przez [żołnierzy Armii Czerwonej]
więźniowie nie mieli wątpliwości, że jest to wyzwolenie. Podobnie jak miliony ludzi na ziemiach
okupowanych Związku Radzieckiego, Francji, Polski, Czechosłowacji, Jugosławii, Grecji i wielu innych
państw, w których wojska aliantów niosły wyzwolenie od hitlerowskich najeźdźców”. Dodał również, że
„nigdy nie dzieliliśmy i nie będziemy dzielić naszego wspólnego zwycięstwa na procenty i nie będziemy
dzielili ofiar. Nasi dziadkowie, nasi przodkowie zdobywali zwycięstwo wspólnie”.
Wypowiedź tę można postrzegać w kategoriach modyfikacji względem ubiegłorocznej polityki
historycznej, która miała na celu przede wszystkim obronę interesów Rosji w sferze polityki zagranicznej,
zwłaszcza względem Ukrainy. Tegoroczne stwierdzenie o wspólnej walce o wyzwolenie Europy może
oznaczać chęć wprowadzenia „jakiejś” korekty kierunku polityki zagranicznej Rosji, szczególnie wobec
krajów Europy Zachodniej. Być może oznacza to próbę poprawy wizerunku Rosji w Europie Zachodniej,
co z kolei mogłoby ułatwić Kremlowi realizację określonych celów politycznych w krajach bezpośrednio
od niego zależnych. Być może jednak Moskwa poprzez takie działanie testuje reakcję Zachodu i zmysł
jego elity politycznej do obiektywnej oceny intencji Kremla oraz szacuje prawdopodobieństwo możliwości
utrzymania status quo w Ukrainie i względem Krymu. W tę interpretację wpisuje się i potwierdza jej
zasadność nieoczekiwane oświadczenie Putina (15.03.2016) o początku wycofywania głównych sił
rosyjskich z Syrii. Pozostaje kwestią otwartą, co tak naprawdę się stanie i kiedy.
W tym kontekście, z punktu widzenia polityki historycznej, warto podkreślić, że odwoływanie się do
pamięci o „wspólnej walce” w czasie drugiej wojny światowej ma na celu przede wszystkim dostarczenie
potrzebnej argumentacji tym kręgom politycznym na Zachodzie, które wrogo odnoszą się do współpracy
z Rosją. Jednocześnie działania w obszarze polityki historycznej, które można zaobserwować w samej FR,
pokazują, że Kreml nie zamierza rezygnować z kreowania swojej mocarstwowej pozycji. W tym ujęciu
próby poprawy wizerunku Rosji stanowią środek do osiągnięcia celu, którym jest osiągnięcie przywódczej
pozycji Rosji nie tylko w obszarze postradzieckim, ale także na arenie międzynarodowej.
ul. Niecała 5 ▪ 20-080 Lublin ▪ tel.: 81 532 2907 ▪ www.iesw.lublin.pl/komentarze/ ▪ [email protected]