Ekologiczna upraw ziół cz.2 - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji

Karpaty Przyjazne Ludziom
2011–2013
Lokalna inicjatywa partnerska na rzecz zrównoważonego użytkowania
i ochrony górskich obszarów województwa podkarpackiego
Projekt „Karpaty Przyjazne Ludziom” współfinansowany przez Szwajcarię w ramach
szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej
www.cfoundation.org
Ekologiczna uprawa ziół
Mgr inż. Mateusz Kaczmarski
Instytut Rolnictwa
PWSZ im. Jana Grodka w Sanoku
www.cfoundation.org
Historia ogrodów ziołowych
• Pierwsze uprawy ziół powstały 3 tysiące lat p.n.e. na Bliskim
Wschodzie, w Indiach oraz Chinach.
• Babilończycy spisali na liście medykamentów 1400 ziół.
• Pięćset do 1000 lat później pierwsi lekarze w Egipcie
wykorzystywali w sztuce leczenia ponad 900 ziół.
• Hipokrates (460-377 r. p.n.e.) wprowadził do medycyny
zachodniej naukę diagnozowania i leczenia, zgodnie z którą
zdrowe odżywianie i zastosowanie ziół wspomagają
naturalne umiejętności samoleczenia ludzi.
www.cfoundation.org
Historia ogrodów ziołowych
Zioła w średniowieczu
• Nazwy ziół zostały
przetłumaczone na język łaciński.
• Pierwsze dzieło botaniczne
średniowiecza „Liber de cultura
hortum" (pol. „O pielęgnacji
ogrodu"), znane również jako
„Hortulus", napisał mnich
Walahfrid Stabo von der
Reichenau w latach 830 – 940.
•
www.cfoundation.org
Historia ogrodów ziołowych
• W XIII w. Fryderyk II Hohenstauf, cesarz niemiecki, oddzielił
lekoznawstwo od medycyny.
• Aptekarze otrzymali farmaceutyczne zarządzenia dotyczące
produkcji leków, przygotowywane zgodnie ze wskazówkami
lekarzy.
• Przyczyniło się to do powstania ogrodów aptecznych, które
można spotkać do dziś.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Historia ogrodów ziołowych
• W XVI wieku zioła weszły do ogrodów wiejskich i miejskich.
Cechą charakterystyczną tych ogrodów była dróżka w
kształcie krzyża, co miało chronić ogród przed mocami
ciemności.
• Zapomnienie i ponowne odkrycie ziół
• Od XIX w. możliwe stało się sztuczne wytwarzanie
roślinnych substancji aktywnych, a lecznicza moc ziół coraz
bardziej schodziła na dalszy plan.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• W połowie XX w.
ziołolecznictwo niemal
całkowicie odeszło w
niepamięć.
• Rosnąca świadomość
dotycząca zdrowia sprawiła,
że ludzie przypomnieli sobie
o leczniczym działaniu ziół,
które obecnie cieszą się
wielką popularnością.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Ogród ziołowy obecnie
• W ostatnich latach w prywatnych ogródkach panuje moda
na zioła.
• Zioła łączy się z hodowlą innych roślin przyczyniając się do
wzbogacenia ogrodów wiejskich, warzywnych i kamiennych.
• Działanie ziół najbardziej korzystne jest w ogrodach
warzywnych w uprawie współrzędnej.
• Bezpośrednio wpływają na wzrost roślin i hamują wzrost
chwastów.
• Odpowiednia uprawa współrzędna przyczynia się nie do
większych zbiorów w ale wpływa pozytywnie t na rozwój
ziół.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe obecnie
Wpływają na:
 bodźce wzrokowe –
barwy i formy
roślinne,
 bodźce zapachowe i
smakowe – jadalne
przyprawy.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Stanowią element wielu terapii -niewidomych i
niepełnosprawnych.
• Wizyta w ogrodzie ziołowym to swoista aromaterapia
sprawdzająca się w eliminacji stresu.
• Relaksujące działanie wykorzystuje się także w
przedszkolach, szpitalach, ośrodkach opieki i szkołach,
tworząc przy danej placówce ogrody ziołowe.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Przykłady:
• Stare sprzęty można wypełnić ziemią i wysadzić na nich
zioła - stają się przydatnymi akcesoriami, upiększają ogród .
• Działka staje się wielokolorowa np.: dzięki złotożółtym
listkom oregano czy fioletowym kwiatom lawendy latem.
• Zioła można wykorzystywać jako obwódka np. z hyzopu
lekarskiego lub lawendy.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
• Pachnące trawniki z roślin zadarniających.
• Gatunki tymianku o różnym aromacie i kolorach kwiatów.,
zasadzone razem tworzą pachnący trawnik.
• Tymianek można przycinać nawet przy użyciu kosiarki do
trawy, przy czym należy wybrać najwyższy tryb, tak by
uniknąć uszkodzenia pędów.
www.cfoundation.org
Zioła na pachnące trawniki:
• Satureja repandra (odmiana cząbru),
• połonicznik nagi (Herniaria glabra),
• rumian szlachetny (Chamaemelum nobile),
• ukwap dwupienny (Antennaria dioicus),
• mięta polej (Mentha pulegium),
• lebiodka pospolita (Origanum yulgare),
• macierzanka zwyczajna(Thymus pulegioides),
• rozchodnik ościsty (Sedum reflexum).
www.cfoundation.org
Planowanie ziołowego ogrodu
• Wybór kształtu - ograniczenia
spowodowane podziałem miejsca.
• W grządkach i ogrodach - z góry dana
jest już wielkość grządek i
poprowadzenie ścieżek.
• Nie każde miejsce nadaje się do
posadzenia ziół.
• Ogrody różnią się od siebie pod
względem gleby, nasłonecznienia i
jakości miejsca.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Zwykle ogród ziołowy zakłada
się na płaskim gruncie blisko
domu. By oszczędzić sobie
niepotrzebnej bieganiny, zioła
najlepiej - zwłaszcza przyprawy
kuchenne - posadzić w
bezpośredniej bliskości.
• Lekkie wzniesienia można np.
wykorzystać budując na nich
mur z kamienia, a obniżenia
terenu przeznaczyć na obszary
podmokłe.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
Budowa i kompozycja
• Niewielkie rozmiary ogrodu
ograniczają możliwości
kompozycyjne - należy wybrać
rośliny najbardziej przydatne.
• Najbardziej popularny jest
prostokątny układ grządek poszczególne zioła sadzone są w
rzędach ułatwiających
późniejsze zbiory i prace
pielęgnacyjne.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Szczególną formą są ogrody w kształcie koła, które
zakładano przy starodawnych ogrodów przyklasztornych.
• Na skrzyżowaniu ścieżek zwykle znajduje się klomb kolisty,
• Klomb otacza ścieżka, od której odchodzą której odchodzą
inne ścieżki.
• Rośliny w klombie sadzimy według ich wysokości - od środka
najwyższe, a kończąc na brzegach obsadzonych najniższymi
gatunkami.
www.cfoundation.org
Uprawa współrzędna
www.cfoundation.org
Uprawa
współrzędna
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
Ziołowa spirala
• Najpopularniejszą formą ogrodu ziołowego jest spirala z
ziół.
• Idealnie sprawdza przy braku wystarczającej ilości miejsca,
pozwalając przy tym na uprawę całego wachlarza ziół.
• Pozwala na wysiew obok siebie ziół o różnorodnych
wymaganiach, ponieważ zawiera zarówno warstwy bardzo
wilgotne, jak i bardzo suche.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
www.cfoundation.org
Konstrukcja
- przekątna od 3 do 4 m,
- miejsce nasłonecznione,
- w środku spirali tworzy się 40-80-centymetrowy pagórek z
kamieni opadający na zewnątrz, który to stożek zapewni
drenaż całej konstrukcji i magazynowanie ciepła.
- kamienisty pagórek należy obłożyć warstwą ziemi
ogrodowej i zbudować z kamieni lekko pochylony murek.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
- Zaleca się podsypanie
kamieni ziemią, aby rośliny
sucholubne mogły później
zasiedlić wyrwy w murze.
- Mur obniża się
systematycznie, by
wreszcie zrównać się z
powierzchnią ogrodu.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• W części dolnej można utworzyć oczko wodne dla roślin
wodolubnych, co dzięki parowaniu pozytywnie wpłynie na
mikroklimat.
• Roślinność
• Wilgotność gleby wzrasta ku dołowi spirali - w dolnej części
sadzimy rośliny wodolubne, a w górnej sucholubne
(tymianek, cząber, szałwia)
www.cfoundation.org
Mur oporowy
www.cfoundation.org
Mur oporowy
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
Grządki wyniesione i wzniesione.
• Są to albo grządki utworzone na nasypach, albo
ograniczone, wyżej położone grządki z posadzonymi
roślinami.
• Dzięki temu, że są położone wysoko, oszczędzą nam trudu
schylania się, a poza tym wpłyną na rozwój roślin i
przyspieszą ich dojrzewanie.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Należy również wspomnieć o szybszym nagrzewaniu się
gleby wiosną dzięki dobremu odpływowi wody i
zachodzącym wewnątrz procesom rozkładu.
• Wysokie temperatury wymagają większego nakładu pracy,
jeśli chodzi o podlewanie - warto zainstalować nawadnianie
kroplowe umożliwiające automatyzację dostarczania wody.
www.cfoundation.org
Budowa i pielęgnacja
Grządka wyniesiona
- do ogrodzenia grządek nadają się płyty betonowe, ekrany z
tworzywa sztucznego, drewniane sztachety lub palisady.
- folia umieszczona z boku zabezpieczy przed wysychanien
ochronę przed gniciem.
- spód grządki zabezpiecz przed myszami polnymi drucianą
siatką, na której umieszczamy warstwę gałązek, która ma
zapewnić przepuszczalność.
- następnie stosujemy wypełniamy kompostem.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
Ziołowe obwódki
• Obwódki do ogradzania grządek stosuje się w starych
ogrodach.
• W większości przypadków wykorzystuje się bukszpan
zwyczajny (Buxus semperyirens).
• Na obwódki i płoty nadaje się większość drewniejących ziół,
rozrastających się do wielkości krzaka.
• Do założenia niższych płotków o wysokości do 30 cm
świetnie nadaje się tymianek.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Wyższe płotki, do 60 cm, można osiągnąć poprzez uprawę
rzędową lawendy i hyzopa lekarskiego.
• Wszystkie trzy drewniejące zioła osiągają formę krzaczastą i
dobrze znoszą przycinanie.
• Systematyczne cięcie należy przeprowadzać wiosną lub
jesienią, aby przeciwdziałać powstawaniu pustych
przestrzeni wewnątrz krzaka.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
www.cfoundation.org
Ogród roślin leczniczych
www.cfoundation.org
Ogród roślin leczniczych
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
Ogród Kneippa
• Spopularyzowana przez Sebastiana Kneippa forma ogrodu
nawiązuje do typowego ogrodu wiejskiego.
• W ogrodzonym drewnianymi sztachetami ogrodzie znajdują
się prostokątne grządki, ograniczone drewnianymi płotkami,
a dostęp do nich zapewniają żwirowe ścieżki.
• Całości dopełniają rośliny, typowe przede wszystkim dla
ogrodu wiejskiego, mające działanie lecznicze, które można
posadzić według ich późniejszego zastosowania.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Ból głowy, podenerwowanie i zaburzenia snu to typowe
oznaki stresu, na które cierpi obecnie większa część
społeczeństwa.
• Na podstawie badań Kneippa stworzono metody leczenia z
wykorzystaniem m.in. kozłka, kopru włoskiego, mięty,
melisy, szałwii muszkatołowej i krwawnika.
• Inhalacja ma za zadanie pobudzić zmysły, ukoić umysł i
ustabilizować krążenie krwi.
• Aromatyczne poduszki zapewniają głęboki i zdrowy sen.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Kolejny element ogrodu
Kneippa to rośliny pachnące,
takie jak goździki i róże.
• Są one podstawą
aromaterapii, której celem
poprzez delikatne
podrażnienie zmysłów jest
pomoc w osiągnięciu
harmonii w życiu codziennym.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Ogrody przyklasztorne - od stuleci służą kontemplacji i
nauce.
• W typowym ogrodzie przyklasztornym znajduje się ścieżka
w kształcie krzyża, rozdzielająca cztery grządki równej
wielkości.
• Grządki od ścieżki oddzielają małe żywopłoty.
• Dróżka może być wykonana z mulczu, z kamieni lub np.
klinkieru.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Rośliny, które świetnie nadają się na obwódki:
• bukszpan zwyczajny (Buxus semperyi- rens), który choć
rośnie powoli, jest najbardziej popularny,
• santolina cyprysikowata (San toitna chamaecyparissus),
• lawenda (Layandula angustifolia),
• tymianek (Thymus yulgaris),
• hyzop lekarski (Hyssopus ofcinaiis).
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Na poszczególnych grządkach uprawia się warzywa, zioła,
owoce i rośliny ozdobne.
• Rośliny użytkowe uprawia się dla wygody w rzędach, a
uprawa współrzędna zapewnia biologiczną ochronę roślin i
ochronę przed szkodnikami.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Skrzyżowanie ścieżek otacza ścieżka kolista, przebiegająca
albo wokół tryskającego źródełka, albo klombu kolistego.
• Wprawdzie dawniej w tym miejscu zwykle znajdowało się
tryskające źródełko, jednak wysoko rosnące zioła, takie jak
np. oman, bylica pospolita, prawoślaz czy bylica piołun,
można zasadzić w kolistej grządce.
• Ze względu na swoją wysokość stanowią centrum ogrodu
ziołowego. Nowoczesne kompozycje dopuszczają również
pergole czy małe pawilony ogrodowe.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Pachnące ogrody - określa się mianem oazy zmysłów.
• Znajdujące się tam rośliny charakteryzuje niezwykle
intensywny zapach i aromat, które pozytywnie wpływają na
naszą psychikę.
• Młodsze pokolenia żyjące w erze sztucznych zapachów,
artykułów spożywczych i produktów straciły swoją
wrażliwość na te aromaty.
• Własny pachnący ogród może nam zapewnić naturalny
relaks i zdrowie fizyczne.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Aromaty stymulują mózg, wywołując
wspomnienia, uczucia, a także reakcje
hormonalne i immunobiologiczne.
• Odpowiedzialne za aromaty i zapachy
są olejki eteryczne.
• Olejki działają przeciwzapalnie,
wykrztuśnie, dezynfekująco,
moczopędnie, rozkurczowo, a także
pobudzają trawienie.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
• Nuty zapachowe, takie jak: kwiatowa,
kamforowa, piżmowa, miętowa czy
intensywna, to efekt połączenia zawartych w
roślinach substancji.
• Aromaty zyskują na intensywności w letnich
godzinach wieczornych.
• Pojawiająca się wieczorem rosa, podobnie jak
lekki deszcz, sprzyja ulatywaniu zapachów.
• Zapachy nie tylko oczarowują ludzi, ale także
przyciągają owady i pożyteczne organizmy.
www.cfoundation.org
Ogrody ziołowe
www.cfoundation.org
Ogrody
pachnące
www.cfoundation.org
Ogrody
pachnące
www.cfoundation.org
Ogrody ozdobne
• Ogród ozdobny - wiele roślin ozdobnych ma także walory
lecznicze oraz smakowe (jako przyprawy).
• Przykładem ozdobnej rośliny leczniczej jest jeżówka
(Echinacea) dostarczająca cennej substancji aktywnej
wzmacniającej układ odpornościowy.
• Ogród ozdobny to ogród dla tych, którzy nie tylko pragną
wykorzystywać zioła, ale marzą również o uprawie roślin
cieszących oko.
www.cfoundation.org
Ogrody ozdobne
• Latem zioła wabią
pszczoły, trzmiele i
motyle.
• Kwiaty wielu ziół są
składnikiem ziołowych
herbat, maści leczniczych
czy naturalnych leków.
• Niektóre kwiaty są
jadalne - stanowią
składnik sałatek lub
element przybrania.
www.cfoundation.org
Ogrody ozdobny
www.cfoundation.org
Ogrody
ozdobne
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Dziękujemy bardzo za uwagę
Fundacja Karpacka – Polska
Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji
Kontakt:
telefon: 13 46 38 857, 534 884 194/195
e-mail: [email protected]
e-mail: [email protected]
e-mail: [email protected]
www.cfoundation.org
PARTNERZY PROJEKTU
Bieszczadzki Park
Narodowy
Ustrzyki Górne
www.bdpn.pl
www.cfoundation.org
Bieszczadzka Grupa GOPR
Sanok
www.gopr.bieszczady.pl
Fundacja Partnerstwo
dla Środowiska
Kraków
www.fdps.pl