Ekologiczne przetwórstwo ziół - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji

Transkrypt

Karpaty Przyjazne Ludziom
2011–2013
Lokalna inicjatywa partnerska na rzecz zrównoważonego użytkowania
i ochrony górskich obszarów województwa podkarpackiego
Projekt „Karpaty Przyjazne Ludziom” współfinansowany przez Szwajcarię w ramach
szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej
www.cfoundation.org
Ekologiczne przetwórstwo ziół
Mgr inż. Mateusz Kaczmarski
Instytut Rolnictwa
PWSZ im. Jana Grodka w Sanoku
www.cfoundation.org
Przetwórstwo i handel w rolnictwie ekologicznym
wg regulacji prawnej określonej w rozporządzeniach:
- Rady WE nr 834/2007
- Komisji WE nr 889/2008
www.cfoundation.org
Przetwórstwo obejmuje cały łańcuch produkcji:
od pola – po przygotowanie
produktu do sprzedaży!!!
www.cfoundation.org
•
•
•
•
•
•
•
Kontroli podlegają wszystkie ogniwa tego łańcucha:
wytwarzanie,
przetwarzanie,
konfekcjonowanie,
magazynowanie,
import,
odsprzedaż,
łącznie z ewentualnym podwykonawstwem,
podlegają kontrolom obowiązującym w rolnictwie
ekologicznym.
www.cfoundation.org
• Celem tego systemu jest
zagwarantowanie
autentyczności produktów,
których handlowe
oznakowanie wskazuje na
pochodzenie z rolnictwa
ekologicznego.
www.cfoundation.org
Podstawy prawne
• W Unii Europejskiej ekologiczna produkcja żywności objęta
jest od 1993 r. (słynne rozporządzenie 2092/91) regulacją
prawną.
• Od 1.01.2009 składają się na nią dwa rozporządzenia:
1. podstawowe rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007
2. wdrażające je rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008.
www.cfoundation.org
Podstawy prawne
 Unijna regulacja jednoznacznie określa zasady
przetwarzania surowców z rolnictwa
ekologicznego w produkty handlowe oraz
zasady ich znakowania z odniesieniem do
rolnictwa ekologicznego.
 Stosowane w UE określenia bio, eko,
organiczny – to synonimy, odnoszące się nie do
właściwości produktów, lecz do ich pochodzenia
ze szczególnego systemu produkcji, jakim jest
rolnictwo ekologiczne.
www.cfoundation.org
Podstawy prawne
 Prawne wymogi dotyczące
ekologicznej produkcji żywności
w Unii Europejskiej, obowiązują
w całości i bezpośrednio każdy
podmiot, podejmujący
działalność w tym sektorze, w
celu wprowadzania do obrotu
eko-produktów.
www.cfoundation.org
WYMÓG WYODRĘBNIENIA EKO- PRODUKCJI
 Wyeliminowanie na każdym etapie zmieszaniu produktów
ekologicznych z produktami konwencjonalnymi.
 Równoległa produkcja ekologiczna i konwencjonalna
możliwa jest pod warunkiem ich rozgraniczenia:
1. przestrzennego (osobne linie technologiczne lub odrębne
obiekty produkcyjne),
2. czasowego (prowadzenie produkcji ekologicznej i
konwencjonalnej w rożnych terminach).
www.cfoundation.org
WYMÓG WYODRĘBNIENIA EKO- PRODUKCJI
 Urządzenia i maszyny wykorzystywane w obu typach
działalności muszą być każdorazowo oczyszczone przed
przetwarzaniem produktów rolnictwa ekologicznego i musi
to być udokumentowane w rejestrach czyszczenia.
 Oba rodzaje produktów mogą być przechowywane i
transportowane w tej samej jednostce tylko wtedy, gdy są
fizycznie rozdzielone i odpowiednio oznakowane.
www.cfoundation.org
SUROWCE czyli SKŁADNIKI POCHODZENIA ROLNICZEGO
 Surowce wchodzące w skład eko-produktów muszą mieć
pokrycie, w certyfikatach zgodności z wymogami rolnictwa
ekologicznego, wystawionych (dostawcom) przez jednostki
certyfikujące, zatwierdzone w państwach członkowskich UE.
www.cfoundation.org
 Dopuszcza się ograniczony udział surowców z rolnictwa
konwencjonalnego, ale wyłącznie z prawnie zatwierdzonego
wykazu składników (załącznik IX do rozporządzenia
889/2008), których brakuje na rynku w jakości eko-rolniczej.
www.cfoundation.org
 Produkty zawierające do 5% dozwolonych składników
konwencjonalnych mogą być znakowane jako bio, eko,
organiczny.
 Jeśli udział składników konwencjonalnych przekracza 5% nie mogą już być znakowane jako produkty ekologiczne.
www.cfoundation.org
TECHNOLOGIE PRZETWÓRSTWA
 W przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego
stosowane są klasyczne technologie przerobu, czyli:
1. metody mechaniczne,
2. termiczne,
3. fermentacyjne.
 Nie można mówić tu o „przetwórstwie ekologicznym”, ale o
eko-rolniczym, gdyż wyróżnikiem są surowce z rolnictwa
ekologicznego, a nie technologie przetwórstwa.
www.cfoundation.org
TECHNOLOGIE PRZETWÓRSTWA
• Wykluczone !!! w eko-rolniczym przetwórstwie
są metody:
1. napromienianie produktów promieniami
jonizującymi,
2. stosowanie organizmów zmodyfikowanych
genetycznie (GMO) i ich pochodnych,
3. chemiczna obróbka produktów
żywnościowych,
4. tworzenie produktów żywnościowych z
izolowanych składników żywności.
www.cfoundation.org
SUBSTANCJE DODATKOWE
 W przetwórstwie eko-rolniczym jako
dodatki technologiczne dozwolone są
niektóre substancje otrzymywane w
procesach fizycznych i fermentacyjnych.
 Substancje dodatkowe mogą być
stosowane w przetwórstwie eko-rolniczym
tylko wtedy, gdy są wymienione w
załączniku VIII do rozporządzenia
889/2008.
www.cfoundation.org
SUBSTANCJE DODATKOWE

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Niedozwolone są grupy substancji dodatkowych:
sztuczne barwniki,
konserwanty,
przeciwutleniacze,
antybiotyki,
sztuczne substancje słodzące,
substancje wzmacniające smak i zapach,
substancje wybielające,
rozpuszczalniki ekstrakcyjne,
in. substancje pochodzące z syntezy chemicznej. .
www.cfoundation.org
SKŁADOWANIE PRODUKTÓW
 Surowce i produkty rolnictwa ekologicznego muszą być
fizycznie rozdzielone od konwencjonalnych oraz
odpowiednio oznakowane.
 Każda jednostka opakowania musi być zamknięta oraz
oznakowana w sposób umożliwiający identyfikację towaru.
 Jeśli surowce są składowane luzem (nie w oznakowanych
opakowaniach jednostkowych), wydzielone pomieszczenia
składowe muszą być oznakowane stosowną tabliczką.
www.cfoundation.org
TRANSPORT
 Transport wyłącznie:
• w zamkniętych i oznakowanych
opakowaniach,
• jednostkach transportowych,
• wraz z dokumentacją identyfikującą
nadawcę i jego jednostkę certyfikującą,
odbiorcę i status towaru.
 Dotyczy to surowców, półproduktów oraz
produktów gotowych.
www.cfoundation.org
TRANSPORT
 Przewóz eko-produktów między dwoma podmiotami
podlegającymi kontroli eko-rolniczej:
1. może odbywać się luzem (dokument przewozowy
identyfikujący nadawcę, odbiorcę i towar),
2. pod warunkiem, że oba podmioty prowadzą ewidencję
partii transportowych.
www.cfoundation.org
OPAKOWANIA
 Dowolny wyboru materiałów opakowaniowych dopuszczonych do kontaktu z danym rodzajem produktów.
 Opakowania przyjmowanych i zbywanych eko-produktów
muszą być zamykane w taki sposób, że ich naruszenie
pozostawia widoczny ślad.
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
 Znakowanie produktów, w tym eko-rolniczych, musi
spełniać wymogi ustawodawstwa krajowego, dotyczące
danej grupy produktów.
 Eko-rolnicze pochodzenie produktów oznakowane poprzez
słowne symbole:
bio,
www.cfoundation.org
eko, organic.
ZNAKOWANIE
 Od 1 lipca 2010 r. dostawcow ekoproduktów obowiązuje nowe logo UE.
 Obowiązek znakowania nowym logo
nie obejmuje produktów w
opakowaniach hurtowych oraz ekoproduktów importowanych z krajów
trzecich.
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
 Eko-rolnicze oznakowanie produktu musi zawierać:
1. nazwę produktu z odniesieniem eko-rolniczym,
2. nazwę i adres podmiotu, który wprowadza produkt do
obrotu,
3. numer identyfikacyjny jednostki kontrolującej podmiot
dokonujący ostatniej czynności przygotowującej produkt
do obrotu (etykietowanie),
4. pochodzenie surowców danego produktu, w formie:
„rolnictwo UE”, „rolnictwo spoza UE”, bądź obie adnotacje.
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
W znakowaniu eko-rolniczym
identyfikowany jest podmiot
odpowiedzialny za wprowadzanie
określonego produktu do obrotu
handlowego!!!
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
 Symbole eko-rolnicze mogą zostać
wykorzystane jako informacja handlowa
tylko wtedy, gdy co najmniej 95%
składników produktu złożonego to produkty
rolnictwa ekologicznego.
 Pozostałe 5% składników może znaleźć się w
eko-produkcie, jeśli są wymienione na liście
załącznika IX (do rozporządzenia 889/2008).
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
 Jeśli mniej niż 95% - zamieszczamy informacje wyłącznie w
składzie surowcowym z adnotacją „x% składników z
rolnictwa ekologicznego”.
 Stosowanie logo UE w przypadku produktów
„poniżej 95%” jest niedozwolone!!!
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
 Surowce z gospodarstw
przestawiających się na rolnictwo
ekologiczne - wyłącznie w przetwórstwie
produktów jednoskładnikowych z
adnotacją ”produkt z okresu konwersji
na rolnictwo ekologiczne”.
 Stosowanie unijnego logo w
przypadku produktów „z
konwersji” jest niedozwolone!!!
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
 Każda jednostka opakowania produktów rolnictwa
ekologicznego musi być oznakowana eko-rolniczą
informacją.
 Dokumenty handlowe (faktury, rachunki, paragony, listy
przewozowe, umowy kupna-sprzedaży, etc.) muszą
wzmiankować eko-rolniczy status produktu.
 Brak stosownego oznakowania skutkuje
traktowaniem produktu jako konwencjonalny!!!
www.cfoundation.org
ZNAKOWANIE
 W przypadku wytwarzania równolegle
produktów eko-rolniczych i
konwencjonalnych, etykiety produktów
powinny wyraźnie różnić się od siebie
(szatą graficzną, kształtem, wielkością, etc.).
 Etykiety, nadruki i inne formy oznakowania
produktów eko-rolniczych wymagają
zatwierdzenia przez jednostkę certyfikującą
przed zleceniem ich realizacji!!!
www.cfoundation.org
DOKUMENTACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA
 Obrót (przetwórstwo,
konfekcjonowanie, handel, dodatkowe
etykietowanie) produktów rolnictwa
ekologicznego musi być
dokumentowany na wszystkich etapach
procesu produkcyjnego.
 Dokumentowanie musi umożliwiać
identyfikację wstecz, aż do dostawców
surowców.
www.cfoundation.org
 Dokumentacja przetwórstwa produktów rolnictwa
ekologicznego :
1. Opis przedsięwzięcia (zazwyczaj na formularzu
otrzymanym od jednostki certyfikującej) ze szczególnym
uwzględnieniem rozdziału części ekologicznej od
konwencjonalnej
2. Lista produktów zgłaszanych do certyfikacji
3. Receptury (skład surowcowy + udział surowców w
produkcie gotowym)
4. Lista planowanych dostawców surowców z rolnictwa
ekologicznego
www.cfoundation.org
5. Kopie certyfikatów dostawców (z ewentualnymi
załącznikami produktowymi)
6. Kopie wszystkich dokumentów (wzory) odnotowujących
przepływ surowców eko-rolniczych (przebieg procesu od
zakupu surowców do sprzedaży produktów)
7. Raporty produkcyjne (dokumentacja wytwarzanych partii
produktów) i inne rejestry prowadzone w zakładzie
8. Projekty etykiet produktów zgłaszanych do certyfikacji
www.cfoundation.org
 Od momentu rozpoczęcia eko-produkcji należy prowadzić
ewidencję, umożliwiającą przeprowadzenie w dowolnym
momencie bilansu surowce – produkty:
1. Stan zapasów surowców
2. Rejestry zakupów poszczególnych surowców ze
wskazaniem poszczególnych dostawców
3. Ewidencja wyprodukowanych asortymentów
4. Ewidencja sprzedaży
5. Stan bieżących zapasów magazynowych surowców i
produktów
www.cfoundation.org
Wymogi prawne
 podstawowe ROZPORZĄDZENIE RADY (WE) nr 834/2007 z
28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i
znakowania produktów ekologicznych i uchylające
rozporządzenie (EWG) nr 2092/91
 wykonawcze ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) nr 889/2008
z 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady
wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w
sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów
ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej,
znakowania i kontroli.
www.cfoundation.org
Wymogi prawne
 System organizacyjny rolnictwa ekologicznego w Polsce
reguluje ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie
ekologicznym (Dz.U. nr 116 poz. 975).
 Wszystkie akty prawne dotyczące rolnictwa ekologicznego
są dostępne na www.minrol.gov.pl w zakładce Rolnictwo
Ekologiczne (dalej szukać: Akty Prawne)
www.cfoundation.org
Zasady zbioru surowców zielarskich
 Bezwarunkowa znajomość botaniczna zbieranych
roślin!!!






Ziół nie należy zbierać ze stanowisk sąsiadujących z:
szlakami komunikacyjnymi,
miejscami składowania ścieków,
wysypiskiem śmieci,
fabryk,
pól uprawnych na których stosuje się środki ochrony roślin.
www.cfoundation.org
 Szanujemy zasady ochrony przyrody!!!
 Niedopuszczalne i karygodne jest wyrywanie roślin
leczniczych z korzeniami, jeśli pozyskujemy tylko ziele,
kwiaty lub owoce.
 Zioła zbieramy w dni suche, po opadnięciu porannej rosy!!!
www.cfoundation.org
 Zioła rosnące w miejscach słonecznych i suchych
(południowe stoki, suche odsłonięte łąki) są silniejsze w
działaniu niż zioła rosnące w ciemnych i wilgotnych
stanowiskach.
 Najlepszą porą dnia na zbiór roślin leczniczych jest:
• późny ranek (ok. godz. 10- 11:00),
• południe (ok. godz. 12-13),
• wczesne popołudnie (ok. godz. 14- do 16-17:00).
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 . W dni pogodne, suche i słoneczne, w południe, gdy panuje
wysoka temperatura powietrza rośliny są lekko
przywiędnięte, co jest spowodowane spadkiem poziomu
nawodnienia tkanek (obniżeniem turgoru wewnątrzkomórkowe ciśnienie jakie wywiera plazma na
ściany komórkowe). Surowce zielarskie wówczas zebrane
szybko schną i odznaczają się wysoką wartością leczniczą.
Należy to wziąć pod uwagę.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Terminy zbioru ziół opisane są w charakterystykach
poszczególnych gatunków,
 np. igliwie świerkowe i sosnowe powinno się zbierać w
styczniu lub w lutym, gdyż właśnie w tych miesiącach
zawiera najwięcej witaminy C (ok. 200 mg/100 g);
 w okresie letnim stężenie kwasu askorbinowego w igliwiu
zmniejsza się o połowę.
 Zioła “alkaloidowe” koniecznie trzeba pozyskiwać wiosną i
wczesnym latem, ponieważ właśnie wtedy stężenia
alkaloidów jest maksymalna.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Nie zbieramy ziół zanieczyszczonych, opanowanych przez
choroby, pożółknięte, które nie wyglądają zdrowo.
 Surowce zielarskie należy zbierać do koszy lub worków
wykonanych z materiałów przewiewnych, np. płóciennych.
 Wykorzystuje się worki uszyte ze starych firanek.
 Zioła układamy luźno, nie wolno go ugniatać.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Rodzaje surowców zielarskich
 Surowcem zielarskim jest ta część rośliny, w której znajduje
się największa ilość substancji czynnych.
 Każda część rośliny bogata w związki czynne jest innym
surowcem zielarskim.
 Oznacza to, że z tej samej rośliny możemy uzyskiwać kilka
rodzajów surowca, np. z mięty pieprzowej surowcem jest
liść cały i oddzielnym surowcem ziele mięty, przeznaczone
na olejek.
www.cfoundation.org
 Z prawoślazu lekarskiego zbiera się osobno korzeń i liść
prawoślazu.
 Każdy rodzaj surowca jest inaczej i w innym terminie
zbierany i przygotowywany!!!
 Wszystkie surowce pochodzące z upraw oraz ze stanu
naturalnego możemy podzielić na następujące rodzaje
(grupy), oznaczone nazwami łacińskimi.
www.cfoundation.org
1. Anthodium (anth) - koszyczek. Przypomina wyglądem
pojedynczy kwiat, jest to koszyczkowy kwiatostan i
występuje m.in. u rumianku, słonecznika.
2. Bacca - jagoda - tak nazywa się typ soczystych owoców,
np. borówki czernicy (czarnej jagody), porzeczki.
3. Bulbus (bulb.) - cebula - podziemny pęd o bardzo
skróconej łodydze.
4. Folium (fol.) – liść
5. Fructus (fr.) - owoc.
www.cfoundation.org
6. Gemma (gemm.) – pąk
7. Herba (herb.) - ziele, zioło
8. Embryo (embr) – zarodek
9. Flos (fl.) kwiat
10. Cortex (cort.) – kora
11. Rhizoma (rhiz) —kłącze
12. Semen (sem.) – nasienie
13. Nux - orzech
www.cfoundation.org
14. Inflorescentia (inflor.) - kwiatostan - to skupienie kwiatów
na roślinie, k re podczas zbioru zrywa się w całości, np.
grono kwiatowe konwalii i kwiat lipy z podsadką.
15. Radix (rad.) – korzeń
16. Pericarpium (peric.) – owocnia
17. Stigma (stig.) – znamię
18. Strobilus - szyszka - kwiatostan żeński, a później
owocostan chmielu (strobilus lupuli).
19. Tuber - bulwa.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Powszechnie przyjęty jest tzw. morfologiczny podział
surowców zielarskich z oznaczeniem grupy według tego,
jaka część rośliny jest surowcem.
 W obrocie towarowym, przy skupie ziół w przetwórstwie, w
przemyśle zielarskim, w aptekach, drogeriach i sklepach
zielarskich stosuje się następującą nomenklaturę:
ziele, liście, kwiaty,
pączki,
kory, korzenie,
kłącza,
cebule,
owoce,
nasiona.
www.cfoundation.org
 W aptekach i sklepach zielarskich każde zioło jest opatrzone
nazwą łacińską i polską.
1. pierwszy wyraz określa gatunek,
2. drugi wyraz tę część rośliny, która jest surowcem, np.
Solidagini herba - ziele nawłoci,
Taraxaci radix - korzeń mniszka,
Taraxaci radix cum herba - korzeń mniszka z zielem,
Menthae Piperitae folium - liść mięty pieprzowej
www.cfoundation.org
 Ziele (herba) to nadziemna, niezdrewniała część rośliny,
ulistniona, najczęściej z kwiatami w początkowej fazie
kwitnienia.
 Zbiór: w początku lub w pełni kwitnienia. Ziele ścina się
sierpem, sekatorem, nożycami lub nożem 2-3 palce nad
ziemią lub wyżej.
 Nie wolno ziela zrywać ręką, gdyż uszkadza to korzenie.
www.cfoundation.org
 Ziele u jednych roślin stanowi:
 np. u przywrotnika pasterskiego czy połonicznika, całą
nadziemną część kwitnącej rośliny,
 u dziurawca i krwawnika tylko wierzchołkową ulistnioną
część łodygi.
www.cfoundation.org
 Liść (folium) - pozyskujemy w okresie powstawania pąków
kwiatowych i kwitnienia roślin, albo też przed kwitnieniem
(gdy pąków jeszcze nie ma).
 Zbiór: Liście drzew i krzewów zbieramy wiosną. Igliwie (z
wyjątkiem modrzewi, których igliwie zbiera się wiosną)
drzew (sosny, świerku, jodły, jałowca) zbieramy zimą!!!
www.cfoundation.org
 Kwiat (flos) i kwiatostan (inflorescentia) zbieramy w
początkowym okresie kwitnienia, gdyż wtedy są bogate w
substancje aktywne, nie osypują się i nie tracą koloru
podczas suszenia.
 Kwiaty zbieramy ręcznie i obchodzimy się z nimi bardzo
delikatnie.
www.cfoundation.org
 W obrocie towarowym oznacza się tylko tę część kwiatu,
która jest wykorzystywana np.
• corolla - płatki korony,
• infiorescentia - względnie określa się całe kwiatostany np.
kwiat lipy,
• anthodium - albo określa się rodzaj kwiatostanu, np.
koszyczek -.
www.cfoundation.org
 niektóre kwiaty zbiera się pojedynczo, a surowcem takim
jest, np. kwiatostan ślazu dzikiego, także kwiatostan lipy i
rumianku.
 całe kwiatostany - zbiera się kwiat dzikiego bzu i lawendy.
 kwiat jasnoty białej zbiera się same korony kwiatowe,
 kwiat róży - tylko płatki korony.
www.cfoundation.org
 Owoc i nasienie (Fructus et Semen) - owocnia sucha (np.
jaskrowate, motylkowate), albo soczysta (np. bez czarny,
borówka, jarzębina).
 Do celów leczniczych używamy całe owoce, to znaczy
owocnię i nasiona (głogu, jarzębiny) lub tylko nasiona (np.
lnu, kozieradki).
 Owoce lub nasiona zbieramy w I fazie dojrzałości. Nie
zbieramy owoców robaczywych, pokrytych pleśnią czy
plamami.
 Owoce zbieramy do koszyczków i tak aby nie uległy obiciu i
zgnieceniu, bo takie nie nadają się do suszenia.
www.cfoundation.org
 Kora (Cortex) pozyskujemy wiosną lub jesienią (po
opadnięciu liści); czysta (młoda), gładka i błyszcząca -- kora
lustrzana.
 Korą lustrzaną pokryte są gałązki i korzenie liczące sobie 2-4
lata.
 Nacinamy ją naokoło gałęzi, a potem wzdłuż i podważamy
lub jeśli to nie jest możliwe - zestrugujemy nożem. Można
też wysuszyć całe gałązki i całe zmielić w maszynce do
mięsa.
 Jeżeli pod korą znajdują się jakieś owady czy pleśnie, kora
taka nie nadaje się do naszych celów.
www.cfoundation.org
 Pączki (Gemma) zbieramy wczesną wiosną w fazie zimowej,
tj. przed rozwinięciem (całkowicie zamknięte) lub częściowo
już rozwinięte (w I fazie - gdy są otwarte minimalnie, w II
fazie - gdy widoczne są stulone listki barwy jasnozielonej).
 Pokryte substancjami żywicznymi o różnej barwie i różnym
zapachu czy smaku, np. pąki topoli, kasztanowca, sosny.
 Pączki odcinamy sekatorem lub zbiera się całe cienkie
gałązki na których się znajdują i w takiej postaci suszy, a
potem mieli.
www.cfoundation.org
 Korzenie (Radix) wykopujemy w jesieni lub wiosną, gdyż
właśnie w tych porach roku w korzeniu znajdują się cenne
substancje w dużych ilościach.
www.cfoundation.org
 Kłącza i cebule (Rhizoma et bulbus)
 Kłącze - pęd podziemny, podobny zewnętrznie do korzenia
lub części systemu korzeniowego.
 Różni się od korzenia obecnością liści zredukowanych o
wyglądzie drobnych brunatnych lub bezbarwnych łuseczek,
posiadających w kątach liści pączki, które dają początek
pędom nadziemnym lub podziemnym.
www.cfoundation.org
 Kształt kłączy jest bardzo różnorodny:
 kształt podziemnych rozłogów o długich międzywęźlach, jak
kłącza perzu,
 kształt grubych, silnie skróconych pędów, jakimi odznacza
się kosaciec i rabarbar (Rheum).
 Kłącza zawierają zwykle dużo zapasowych substancji
odżywczych, głównie w postaci cukrów rozpuszczalnych
(perz), skrobi i in..
 Kłącza podobnie jak korzenie wykopuje się w jesieni lub
wiosną.
www.cfoundation.org
 Cebula stanowi silnie skrócony pęd podziemny.
 Pierwsze pochwy liściowe pełnią funkcje ochronne.
 Kolejne liście odznaczają się sukulencją - są mięsiste i
soczyste.
 Zawierają zapasy węglowodanów rozpuszczalnych, różne
glikozydy (cebulice, cebula morska), antybiotyki = fitoncydy
(np. czosnek niedźwiedzi).
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Suszenie, pakowanie i przechowywanie
 Światło niszczy tokoferole, fitochinony, irydoidy i inne
substancje chemiczne.
 Suszenie winno być krótkotrwałe i w odpowiedniej
temperaturze np. strych lub przewiewna szopa.
 Nagrzanie dachu przez słońce przyczynia się do ogrzania
strychu i to często do wysokich temperatur (25-45°C).
 W pomieszczeniu w którym suszymy zioła nie mogą się
znajdować żadne obce zapachy, które zioła łatwo wchłaniają
-tracąc wartość leczniczą.
www.cfoundation.org
 Leżący na stołach lub siatkach surowiec należy poruszać
(delikatnie, tak aby nie obłamać pąków, liści i kwiatów, które
pierwsze schną i są bardzo kruche).
 Siatki na których rozkładamy zioła nie mogą być wykonane z
drutu. Mogą być wykonane z tworzywa sztucznego.
 Powinny mieć odpowiednie otwory - od 2 do 10 mm, co jest
uzależnione od rodzaju surowca.
 Kwiaty i pąki należy suszyć na siatkach o otworach 1-2 mm.
Siatki rozciągamy na drewnianych ramach, które z kolei
umieszczamy na specjalnych stojakach.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Zioła można suszyć na stołach wyścielonych czystym
papierem, ale nie gazetami.
 Surowce można suszyć na wolnym powietrzu, ale w cieniu
lub jeśli przykryjemy je szarym przepuszczalnym dla wody
papierem uniemożliwiającym bezpośredni kontakt promieni
słonecznych z surowcem.
 Słońce jest szkodliwym czynnikiem dla surowców zielarskich
(czynnikiem obniżającym ich wartość) o czym wiedzieli już
Asyryjczycy w starożytności.
www.cfoundation.org
 Owoce suszymy w temperaturze 60-80 stopni Celsjusza,
gdyż zapobiega to utlenieniu kwasu askorbinowego i innych
związków oraz późniejszemu pleśnieniu owoców.
 Można do tej temperatury zagrzać piekarnik, po czym
włożyć co niego owoce, korzenie, kłącza czy inne surowce
umieszczone na blachach.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Jeżeli suszymy wiele gatunków ziół jednocześnie trzeba
każdy z nich opatrzyć karteczką, na której powinny się
znaleźć: data zbioru i nazwa surowca.
 Jeżeli surowiec jest zanieczyszczony piaskiem lub błotem
możemy go wypłukać w bieżącej wodzie, strzepać krople
wody i bardzo cienką (pojedynczą) warstwą rozłożyć na
sitach, na podwójnej warstwie papieru lub lepiej zawiesić
na sznurku.
www.cfoundation.org
 Surowców zielarskich nie wolno w żadnym wypadku
przetrzymywać w wodzie, ponieważ powoduje to gnicie,
zaparzanie, pleśnienie surowca i wymycie z niego ciał
czynnych.
 Kwiatów, pączków i nasion nie wolno moczyć.
 Korzenie i kłącza myjemy energicznie pod bieżącą wodą z
ziemi pomagając sobie odpowiednio delikatną szczoteczką.
 Podczas mycia i sortowania surowców odrzucamy części
niezdrowe.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Korzenie, kłącza, bulwy i cebule po umyciu kroimy na
drobne kawałki, najlepiej na cienkie paski; ułatwi to
ogromnej mierze wysuszenie surowca.
 Prawidłowo wysuszony surowiec przy zgięciu łamie się z
trzaskiem oraz kruszy w dłoni z szelestem.
 Surowiec o zgniłym lub stęchłym zapachu należy wyrzucić.
www.cfoundation.org
 Wysuszone surowce zielarskie, aby mogły być maksymalnie
wykorzystane muszą być bezwzględnie rozdrobnione.
 Zioła nierozdrobnione lub tylko miernie pokruszone źle się
zaparzają (źle się ekstrahują nie tylko wodą, ale także
innymi rozpuszczalnikami).
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Surowce zielarskie przechowujemy w szczelnie zamkniętych
szklanych słojach lub pojemnikach blaszanych i
plastykowych.
 Na każdym opakowaniu musi być naklejona etykietka z
nazwą surowca w języku łacińskim i polskim i datą kiedy
dany surowiec został zebrany i zapakowany.
www.cfoundation.org
 Zamknięte w szczelnych pojemnikach zioła chronione są
przed wilgocią, zapachami, owadami.
 Zioła można też przechowywać w foliowych woreczkach.
 Co pewien czas należy dokonywać przeglądu ziół, czy nie
zalęgły się w nich insekty lub czy nie pleśnieją wskutek
niedostatecznego wysuszenia.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Pomieszczenie w którym przechowujemy zioła musi być
suche i czyste.
 Okres przechowywania suszonych kwiatów, ziela, pąków i
liści wynosi 2 lata, korzeni, kory, kłączy, owoców i nasion około 3-4 lata.
 Po upływie tego czasu surowce tracą swą moc leczniczą.
 Gdy zioła przechowuje się w papierowych torebkach lub w
innych nieszczelnych opakowaniach to okres gwarancji jest
o rok krótszy od podanego!
www.cfoundation.org
Postacie leków stosowane w ziołolecznictwie
 nietrwałe (np.: wyciągi wodne), które należy zużyć w ciągu
24 godz.,
 trwałe, które można przechowywać wiele lat (np.: nalewki,
wina).
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
 Produktem wyjściowym do sporządzenia leku ziołowego
jest surowiec roślinny:
1. świeży lub wysuszony,
2. odpowiednio rozdrobniony,
3. stosowany pojedynczo lub w zestawach tzw. mieszanki.
www.cfoundation.org
 Stosowane wewnętrznie:
 wyciągi wodne: napar, maceraty, odwar
 wyciągi alkoholowe: nalewki, wyciągi stabilizowane,
wyciągi zagęszczone (fluida i sicca)
 preparaty ze świeżych lub suszonych ziół: tabletki i
kapsułki, pastylki, syropy
www.cfoundation.org
 Stosowane zewnętrznie:
 okłady i kompresy
 kataplazmy
 mazidła
 maści i balsamy
 kąpiele ziołowe.
www.cfoundation.org
Wyciągi wodne
 Napar - jest najprostszym i najtańszym sposobem
przygotowywania ziół do spożycia;
 napary sporządzane na podobnej zasadzie jak zaparzamy
herbatę; często nazywane herbatą ziołową.
 Napar należy pić ciepły, małymi łykami!!!
 Można je podgrzewać, ale nie powinno się gotować.
 Są nietrwałą postacią leków i powinny być spożyte w dniu
przygotowania.
www.cfoundation.org
Wyciągi wodne
 Maceraty - przygotowuje się z ziół zawierających śluzy i
inne związki ulegające rozkładowi w podwyższonej
temperaturze,
 Przygotowywane na zimno w postaci wyciągów wodnych.
 Rozdrobniony surowiec zalewamy odpowiednią ilością
chłodnej, przegotowanej wody i odstawiamy na kilka godzin
(w zależności od rodzaju surowca, 2-10 godz.) w
pomieszczeniu o temperaturze pokojowej;
 Wypijamy w ciągu tego samego dnia, ponieważ trwałość
wyciągów jest stosunkowo mała.
www.cfoundation.org
Wyciągi wodne
 odwar - to wodny wyciąg przyrządzony przez gotowanie
surowców.
 Odwar przygotowuje się następująco: rozdrobnione zioła
zalewa się wodą o temperaturze pokojowej, silnie
podgrzewając przez 10-15 min nie dopuszczając do wrzenia.
 W przypadku roślin zawierających trudno rozpuszczalne
substancje czas gotowania należy wydłużyć do 10 i więcej
minut.
www.cfoundation.org
Wyciągi wodne
 Po zakończeniu ogrzewania należy po 10-15 min odwar
przecedzić, a pozostałości na sitku przemyć wrzącą wodą i
uzupełnić odwar do przepisanej objętości,
 najlepiej zużyć go tego samego dnia.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Wyciągi alkoholowe
 zawierają substancje czynne rozpuszczalne w alkoholu,
 zachowują znacznie dłużej trwałość,
 w zależności od gatunku zioła stosuje się określone
proporcje alkoholu do wody.
www.cfoundation.org
Wyciągi alkoholowe
 nalewki (Tincturae) - nazywamy wyciągi z ziół o silnej
konsystencji, wykonuje się najczęściej poprzez wydobycie
składników leczniczych ziół za pomocą mieszanki wody i
alkoholu.
 Otrzymuje się najczęściej przez wytrawienie rozdrobnionych
ziół 60 -70% alkoholem, po 2 tygodniach trzymania w
temperaturze pokojowej i mieszania co pewien czas.
www.cfoundation.org
Wyciągi alkoholowe
 Nalewkę należy zlać a pozostałość wypłukać niewielką
ilością spirytusu i wycisnąć zioła.
 Przelać do ciemnej butelki i szczelnie zamknąć w celu
zabezpieczenia substancji czynnych przed działaniem
słońca.
www.cfoundation.org
Wyciągi alkoholowe
 wyciągi stabilizowane (Intracta) - to wyciągi ze świeżych
roślin.
 Uzyskuje się je przez zalanie rozdrobnionego surowca
roślinnego lub soków roślin gorącym alkoholem, który
unieczynnia enzymy rozkładające substancje czynne
zawarte w tym zielu.
www.cfoundation.org
Wyciągi alkoholowe
 wyciągi zagęszczone (Extracta) - przetwory otrzymywane
przez wytrawienie surowca roślinnego odpowiednim
rozpuszczalnikiem i częściowe lub całkowite usunięcie
rozpuszczalnika.
www.cfoundation.org
Wyciągi alkoholowe
 suche (Extracta sicca) - z których całkowicie usunięto
rozpuszczalnik, stanowiące proszek lub masę dającą się
sproszkować.
 płynne (Extracta fluida) - które charakteryzują się tym, że
najczęściej jedna część wyciągu płynnego odpowiada
jednej części surowca roślinnego.
 Wyciągi zawierają 10-krotnie większą zawartość substancji
czynnych niż nalewki.
www.cfoundation.org
Preparaty ze świeżych lub suszonych ziół
 Są to preparaty standaryzowane, w celu uzyskania
odpowiedniej zawartości substancji czynnych dodaje się
wypełniacze tj.: skrobia pszeniczna, cukier mlekowy lub
sacharozę.
 Leki gotowe zwierające wyciągi roślinne w różnych
postaciach:
- tabletki (drażetki) - sprasowane maszynowo suche wyciągi
z ziół, często powlekane;
www.cfoundation.org
Preparaty ze świeżych lub suszonych ziół
- kapsułki - sproszkowane zioła, suche ekstrakty z ziół
powleczone otoczką skrobiową lub żelatynową;
- pastylki – to stała dozowana postać leku przeznaczona do
stosowania doustnego;
- syropy - wyciągi za świeżych lub suszonych ziół gotowane w
roztworze cukru;
www.cfoundation.org
Okłady i kompresy
 metody leczenia stosowane od wieków,
 są kuracjami skutecznymi i tzw. nieinwazyjnymi tj. nie
szkodzą innym organom podczas leczenia wybranego.
 Moczymy czysty kawałek tkaniny w mocnym i gorącym
naparze lub innym ekstrakcie z ziół.

www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Okłady i kompresy
 Wyciskamy nadmiar płynu i na różnego rodzaju uszkodzenia
skóry jak stłuczenia, zranienia, opuchnięcia, zapalenia skóry,
otarcia, siniaki, także na bóle głowy, skurcze mięśni, a nawet
bóle gardła.
www.cfoundation.org
Okłady i kompresy
 Okłady i kompresy przygotowuje się z ziół o działaniu
przeciwzapalnym, ściągającym.
 Dla zachowania większej skuteczności okładów, należy je
często zmieniać po ostygnięciu, bądź okrywać je, by nie
traciły ciepła
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Kataplazmy
 Podobne są do kompresów, z tym że zamiast płynnego
wyciągu z ziół używa się samych ziół, świeżych jak i
suchych.
 Świeże zioła po zmiażdżeniu tworzące kleistą papkę
nakłada się bezpośrednio na skórę lub wkłada kawałki
cienkiej gazy i przykłada na bolące miejsce lub nakłada i
owija się bandażem, aby okład się nie przesuwał.
www.cfoundation.org
Kataplazmy
 Suszone zioła należy rozdrobnić i zrobić z nich po
zmieszaniu z przegotowaną wodę lub octem jabłkowym
papkę i przykładać na bolące miejsca.
 Najlepszymi do przygotowania kataplazmu są zioła o
działaniu rozgrzewającym, ściągającymi,
pobudzającym krążenie np.: nasiona lnu, korzenie
prawoślazu lekarskiego.
 Kataplazmy sprawdzają się w leczeniu ropiejących ran!!
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Mazidła
 Stanowią mieszankę ziół z alkoholem lub octem
jabłkowym, niekiedy z dodatkiem olejków eterycznych,
zawierają składniki łatwo wchłaniane przez skórę.
 Stosuje je się do: masażu mięśni i wiązadeł.
www.cfoundation.org
Maści i balsamy
 Są preparatami półpłynnymi do smarowania lub
nakładania bezpośrednio na zranioną skórę.
 Stosuje się w różnych dolegliwościach skóry: niewielkie
otarcia, skaleczenia, zadrapania, wysypki.
www.cfoundation.org
Maści i balsamy
 Zioła szczególnie przydatne do przygotowania maści są
uzyskiwane z: arniki, korzenia żywokostu, kwiatów dzikiego
bzu, babki zwyczajnej, przywrotnika, nagietka lekarskiego,
korzenia prawoślazu i krwawnika pospolitego.
 Do przygotowania maści używa się najczęściej
wazeliny, nie jest ona wchłaniana przez skórę lecz stanowi
rodzaj nośnika i bazy.
www.cfoundation.org
www.cfoundation.org
Kąpiele ziołowe
 W zależności od rodzaju dolegliwości lub schorzenia
przygotowuje się kąpiel z jednego bądź z kilku ziół, np.:
 działanie nasenne i uspokajające mają kąpiele z naparem z
kozłka lekarskiego, chmielu, kwiatu lipy,
 na układ krążenia, przeziębienia i grypy skuteczne są zioła
napotne: imbir, krwawnik pospolity
www.cfoundation.org
Kąpiele ziołowe
 kąpiele odprężające: kwiat lawendy, kwiat dzikiego bzu i
liście rozmarynu lekarskiego.
 Aby przygotować kąpiel w wannie, należy do wody wlać
0,5 litra naparu lud odwaru z wybranych ziół – do kąpieli
rąk i stóp nie rozcieńcza się wyciągów wodnych.
www.cfoundation.org
Dziękujemy bardzo za uwagę
Fundacja Karpacka – Polska
Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji
Kontakt:
telefon: 13 46 38 857, 534 884 194/195
e-mail: [email protected]
www.cfoundation.org
PARTNERZY PROJEKTU
Bieszczadzki Park
Narodowy
Ustrzyki Górne
www.bdpn.pl
www.cfoundation.org
Bieszczadzka Grupa GOPR
Sanok
www.gopr.bieszczady.pl
Fundacja Partnerstwo
dla Środowiska
Kraków
www.fdps.pl

Ekologiczne przetwórstwo ziół - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji

Transkrypt

Podobne dokumenty

Występowanie biznesu przy bioróżnorodności na obszarach Natura

Pobierz plik - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji

Ekologiczna uprawa roślin oleistych

Kuchnia wegetariańska - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji

Ekologiczna uprawa ziół cz.1 - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji

Ekologiczna upraw ziół cz.2 - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji

Zofia Kordela

Karpaty Przyjazne Ludziom 2011–2013

Zdrowie i uroda prowadzenie spa wellness i welltain

Materiały szkoleniowe - Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji