docJakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą
download 
Reklamacja Transkrypt
Jakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą
PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS © Borgis Jakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą chemioterapii *Barbara Golecka Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy, Zespół Opieki Zdrowotnej, Głogów Kierownik Zakładu: mgr Henryk Sylwanowicz The quality of life of female patients with cancer disease treated with chemotherapy Summary Introduction. The research on quality of life in liaison with the level of functioning lead to the concept of quality of life related to health. Medical institutions aim not only to treat patients, but also to prepare them to living with disease and treatment procedures. An examination of quality of life at various stages of cancer disease is important in relation to possibility of taking actions leading to the quality improvement. Aim. The purpose of this paper is to analyse the quality of life of female married, chemiotherapy-treated patients and to analyse the association between the level of quality of life and the ways of coping with cancer diseases. Material and methods. The research was carried out on 30 married women with cancer diseases, treated with chemotherapy. The Questionnaire of the Quality of Life McGill, PS-T Scale and “The Questionnaire Ways of Coping – Cancer Version” were used for the analysis. Results. Examined women represent low, medium and high level of quality of life. The majority have medium level of quality of life. The women cope with disease using emotional, cognitive and behavioral methods. The group with low and high level of quality of life vary statistically in terms of emotional method of copying. The higher level of quality of life, the more often emational methods are used. Conclusions. The women with medium level of quality of life adapt to the situation of disease the best, they use social support and are task-oriented. Key words: quality of life, cancer disease, ways of copying Wstęp Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia to termin opisujący fizyczny, społeczny, umysłowy, psychologiczny aspekt dobrego samopoczucia i funkcjonowania ocenia nego przez pacjenta (1) lub wpływ choroby i leczenia na funkcjonowanie oraz zadowolenie z życia chorego (2, 3). Ocena jakości życia pacjentów należy do standardów po stępowania placówek opieki medycznej czy paliatywnej (1), gdyż negatywne wydarzenia życiowe, jak zagrażająca życiu choroba nowotworowa, w większym stopniu niż po zytywne zdarzenia oddziałują na jakość życia człowieka (4). Pojawienie się choroby nowotworowej jest drama tycznym momentem w życiu. Fizyczne i psychologiczne konsekwencje choroby i leczenia przeciwnowotworo wego wpływają na dotychczasowy tryb funkcjonowania osoby, mogą osłabiać lub uniemożliwiać pełnienie wielu dotychczasowych funkcji, powodować reorganizację aktywności, rezygnację z wielu życiowych marzeń i celów, przewartościowanie potrzeb. Jednak stopień, w jakim wydarzenie choroby nowotworowej i proces leczenia zmieni funkcjonowanie jednostki, zależy od różnych Medycyna Rodzinna 2/2013 czynników sytuacyjnych (np. od wsparcia społecznego) oraz od czynników podmiotowych, takich jak poczucie kompetencji, sprawstwa, siły, skuteczności, odporności psychicznej, sposobu interpretowania doświadczeń, strategii radzenia sobie z konsekwencjami (4, 5). Dobra jakość życia bywa utożsamiana z subiektywnym dobrym samopoczuciem, satysfakcją, dobrym przystosowaniem do sytuacji, nadzieją, zdolnością do sprawowania funkcji społecznych (1, 2, 6, 7). Osoba dokonując oceny jakości życia, uwzględnia wcześniejsze doświadczenia, obecną sytuację oraz oczekiwania dotyczące przyszłości (8). Badania pokazują, że wyższe poczucie jakości życia uła twia zmaganie się z chorobą, a także wzmacnia procesy równoważenia zagrożeń z zasobami, natomiast wyższy poziom zdrowia zwrotnie oddziałuje na subiektywne poczucie jakości życia (5). Jakość życia jest pojęciem wielowymiarowym i w pra cy tej przyjęto, że odnosi się do trzech głównych sfer funk cjonowania człowieka chorego: psychicznej (emocji i pro cesów poznawczych), fizycznej (dolegliwości związanych z chorobą i leczeniem) oraz behawioralnej (sposobów radzenia sobie z chorobą). Człowiek może dokonywać 35 Barbara Golecka oceny poszczególnych dziedzin życia (rodzina, stosunki społeczne, warunki finansowe, praca, stan zdrowia) lub życia jako całości. Pacjenci z rozpoznaniem nowotworu złośliwego dokonują oceny jakości życia dotyczącej zdolności troszczenia się o siebie samego, radzenia sobie z ubocznymi skutkami leczenia, realizacji celów życiowych, wsparcia otrzymywanego od najbliższych, satysfakcji z życia czy bilansu życia. W sytuacji choroby nowotworowej ocena jakości życia bardzo często zależy od nasilenia dolegliwości fizycznych (np. bólu), oceny własnej sprawności fizycznej, nasilenia niepokoju lub nadziei oraz od przekonania o skuteczności leczenia. Duże znaczenie dla poczucia dobrej jakości życia ma kontakt z innymi ludźmi. Kontakt społeczny jako jedna z podstawowych potrzeb człowieka jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania. Inni ludzie pełnią ważną rolę, dostarczając wsparcia, pozytywnych doświadczeń emocjonalnych czy oferując swoją pomoc. Wsparcie łagodzi psychologiczne skutki stresu, prowadzi do lep szego rozumienia własnej sytuacji, umożliwia dokonanie poznawczej reinterpretacji i nadawanie sensu krytycznym doświadczeniom. Badania dowodzą, że istotnym źródłem wsparcia społecznego jest rodzina (4). Rodzina zajmuje jedno z najwyższych miejsc w hierarchii wartości, ponie waż podtrzymuje poczucie sensu życia, łagodzi wpływ stresów zewnętrznych, dostarcza wsparcia, daje człowie kowi poczucie głębokich więzi z ludźmi i potwierdza jego wartość. Małżeństwo wpływa na zadowolenie z życia, sprawia, że osoby są bardziej szczęśliwe, mniej depresyjne oraz zdrowsze. Małżeństwo jest źródłem pozytywnych do świadczeń emocjonalnych, jeśli jest udane, i podtrzymuje poczucie szczęścia, lecz kiedy funkcjonuje źle, to stwarza gorsze psychologicznie warunki niż samotne życie (4). Podjęte w pracy zagadnienia badawcze dotyczą funkcjonowania zamężnych kobiet chorych na nowotwór i leczonych metodą chemioterapii. Diagnoza Liczba pacjentek Procent Rak piersi 9 30,0 Rak jajnika 7 23,3 Rak jelita grubego 6 20,0 Rak płuc 3 10,0 Rak macicy 3 10,0 Rak żołądka 2 6,7 Razem 30 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie diagnozy lekarskiej. Materiał i metody czynnikiem doboru był również stan cywilny, stąd w bada niu uczestniczyły jedynie mężatki. Dobór osób do badań celowo zakładał uczestnictwo kobiet zamężnych z uwagi na wsparcie rodzinne. Dobór osób do badań nie był zdeterminowany wiekiem. Badane były osoby dorosłe. Dolna granica wieku to 47 lat, a górna 74 lata. Rycina 1 przedstawia związki między badanymi zmiennymi. W pracy posłużono się narzędziami badawczymi: kwestionariuszem jakości życia McGill, skalą do bada nia oceny sytuacji – skala PS-T, oraz Kwestionariuszem Sposobów Radzenia Sobie z Chorobą „Ways of Coping – Cancer Version” (WOC-Ca). Kwestionariusz jakości życia McGill służy do badania jakości życia w odniesieniu do fizycznej, psychicznej i społecznej sfery funkcjonowania osoby chorej. Ta tech nika badawcza ma charakter samoopisowy i składa się z czterech części. W części A badany ocenia jakość swoje go życia z uwzględnieniem wszystkich aspektów własne go życia. Część B odnosi się do fizycznej sfery – badany ma wymienić objawy fizyczne, które mu dokuczają. Część C bada psychiczną i społeczną sferę życia – bada ny ma wskazać odpowiedź, która najlepiej odzwierciedla jego odczucia i myśli. Zwraca się tu uwagę na stopień przystosowania do choroby, doznawanie uczuć pozytyw nych (zadowolenie, radość) oraz negatywnych (smutek, przerażenie, bezsens życia), a także jakość kontaktów Osobami badanymi była grupa 30 kobiet, pacjentek dolnośląskich oddziałów onkologicznych. W badaniu uwzględniono takie zmienne niezależne, jak: choroba nowotworowa, rodzaj stosowanego leczenia, płeć i stan cywilny. Osoby były wybierane do badania na podstawie kryterium medycznego. O doborze decydowało me dyczne rozpoznanie choroby nowotworowej oraz fakt leczenia metodą chemioterapii. W tabeli 1 przedstawiono rozkład liczebności pacjentek pod względem diagnozy różnych rodzajów nowotworów. Analizowano funkcjono wanie pacjentek chorych na nowotwór jako grupy, bez różnicowania poszczególnych jednostek chorobowych. Założono homogeniczność grupy pod względem płci, dlatego do badania wybierano jedynie kobiety. Istotnym Ryc. 1. Związki między badanymi zmiennymi. Cel pracy Celem pracy było ustalenie, jaki jest poziom jakości życia zamężnych pacjentek poddawanych chemioterapii oraz jakie strategie radzenia sobie z chorobą wykorzy stują pacjentki poddawane leczeniu chemioterapeutycz nemu. 36 Tabela 1. Opis badanej grupy – diagnoza rodzaju nowotworu. Medycyna Rodzinna 2/2013 Jakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą chemioterapii społecznych, otrzymywane wsparcie. W części D badany ma wymienić te czynniki, które w największym stopniu wpływają na jakość jego życia, zarówno sprzyjające, jak i pogarszające jakość życia. Pytania kwestionariuszowe zawierają się pomiędzy dwoma skrajnie przeciwnymi twierdzeniami. Odpowiednie cyfry oznaczają różne natę żenie danej cechy, od minimalnego, poprzez średnie, aż po skrajne. Badany ma podkreślić cyfrę pomiędzy 0 a 10, która najlepiej opisuje to, co czuje. Skala do badania oceny sytuacji (skala PS-T) przezna czona jest do określenia właściwości aktualnej sytuacji człowieka. Zawiera 9 grup zdań wyrażających stosunek człowieka do jego obecnej sytuacji. Osoba określa, jak ważna jest dla niej obecna sytuacja, czy ma wpływ na to, co się dzieje, czy wie, co może się wydarzyć i co ona sama może zrobić, czy to, co się dzieje, ocenia jako groźne, czy spodziewa się pomyślnego/niepomyślnego rozstrzygnięcia obecnej sytuacji itd. Skala ta posłużyła jako metoda pomocnicza do oceny jakości życia. Kwestionariusz Sposobów Radzenia Sobie z Chorobą „Ways of Coping – Cancer Version” został opracowany przez Dunkel-Schetter i wsp. do badania różnych spo sobów radzenia sobie chorych na nowotwór. Przekładu na język polski dokonał Paweł Izdebski (9). Ta metoda badawcza powstała na podstawie koncepcji Lazarusa i Folkman, dotyczącej zadaniowej i emocjonalnej strategii radzenia sobie z sytuacją stresową. Kwestionariusz skła da się z 52 twierdzeń. Osoba badana ma ustosunkować się do każdego z nich poprzez wybór jednej z pięciu możliwych odpowiedzi: „nigdy”, „rzadko”, „czasami”, „często”, „bardzo często”. Twierdzenia obejmują emo cjonalne, poznawcze i behawioralne sposoby radzenia sobie z chorobą nowotworową. kość życia. Największą grupę (70% badanych) stanowią pacjentki o średniej jakości życia. Należy uwzględnić fakt, że badana grupa to kobiety zamężne, posiadające wsparcie rodzinne, co ma decydujący wpływ na jakość ich życia. Zdecydowana większość (96,7%) badanych kobiet podała, że odczuwa wsparcie ze strony rodziny. 3,3% badanych zasygnalizowało brak wsparcia ze strony rodziny. Sytuacja choroby ma duże znaczenie dla badanych osób. 90% badanych kobiet uważa ją za bardzo ważną i raczej ważną (ryc. 2) oraz bardzo trudną i raczej trudną (ryc. 3). Świadczy to o tym, że badane osoby przywiązują dużą uwagę do własnego stanu zdrowia oraz dostrzegają powagę i problem choroby. Dla każdej badanej osoby, na podstawie wyników kwestionariusza, został uzyskany wynik, który pozwala zróżnicować badane pacjentki pod względem doznawa nej jakości życia i podzielić je na trzy kategorie: –– pacjentki o niskim poziomie jakości życia, –– pacjentki o średnim poziomie jakości życia, –– pacjentki o wysokim poziomie jakości życia. Kategorie te będą punktem odniesienia do dalszej analizy, obejmującej porównania pomiędzy owymi trzema grupami osób badanych. Jakość życia a strategie radzenia sobie z chorobą nowotworową Drugi problem badawczy dotyczył związku pomiędzy odczuwaną jakością życia a wykorzystywaniem Wyniki badań Poziom jakości życia Pierwszy problem badawczy dotyczył poziomu jakości życia u zamężnych kobiet leczonych metodą chemiotera pii. Przyjmuje się, że jakość życia obejmuje fizyczną, psy chiczną i behawioralną sferę funkcjonowania człowieka. Osoby badane dokonały subiektywnej oceny poziomu własnej jakości życia. Przedstawione w tabeli 2 wyniki wskazują, że badane osoby charakteryzują się różną jakością życia. 10% ba danych posiada wysoką jakość życia, a 20% niską ja Ryc. 2. Ocena sytuacji choroby. Źródło: opracowanie własne. Tabela 2. Opis statystyczny badanej jakości życia. Jakość życia Częstość Procent Niska 6 20,0 Średnia 21 70,0 Wysoka 3 10,0 Ogółem 30 100,0 Źródło: opracowanie własne. Medycyna Rodzinna 2/2013 Ryc. 3. Ocena sytuacji choroby. Źródło: opracowanie własne. 37 Barbara Golecka określonych strategii radzenia sobie z chorobą nowotworową. Ustalono, że badane pacjentki wykorzystują emocjonalne, poznawcze i behawioralne strategie radzenia sobie. Obliczono średnie wyniki osób o różnej jakości życia pod względem wyników stosowania metod emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych. Wyniki przedstawia tabela 3. Za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji okre ślono, czy otrzymane różnice są istotne (tab. 4). Pod względem metod poznawczych i behawioralnych grupy osób o różnej jakości życia nie różnią się. Stwierdzono, że istotna różnica dotyczy tylko metod emocjonalnych. Na rycinie 4 przedstawiono średnie wartości mierzonych metod dla osób o różnej jakości życia. Metody emocjo nalne różnią się istotnie między grupami. Za pomocą testu post-hoc Tukeya określono, że istot na statystycznie różnica dotyczy grup o niskiej i wysokiej jakości życia pod względem stosowania emocjonalnej metody radzenia sobie (tab. 5). Osoby z wysoką jakością życia mają wyższe wyniki na skali preferencji metody emocjonalnej niż osoby o niskiej jakości życia. Omówienie Przedmiotem przeprowadzonych badań empirycznych była jakość życia zamężnych pacjentek z rozpoznaniem choroby nowotworowej, leczonych metodą chemioterapii. Jakość życia, jej związek ze strategiami radzenia sobie, analizowana była w odniesieniu do koncepcji jakości życia związanej ze zdrowiem. W tych koncepcjach jakość życia bada się z uwagi na stan zdrowia i dobro pacjenta (10), Tabela 3. Strategie radzenia sobie – statystyki opisowe. Strategie radzenia sobie Metody emocjonalne Metody poznawcze Metody behawioralne Jakość życia N Średnia Odchylenie standardowe Min Max niska 6 41,67 10,270 32 61 średnia 21 50,52 12,644 29 77 wysoka 3 66,00 3,001 63 69 niska 6 49,83 3,189 46 55 średnia 21 60,38 10,419 32 76 wysoka 3 54,67 6,429 50 62 niska 6 43,00 6,387 36 53 średnia 21 37,71 8,492 21 51 wysoka 3 39,67 1,528 38 41 Źródło: opracowanie własne na podstawie SPSS. Tabela 4. Jednoczynnikowa analiza wariancji ANOVA. Zmienna zależna Metody emocjonalne Metody poznawcze Metody behawioralne Zróżnicowanie wyników Suma kwadratów df Średni kwadrat F Istotność Między grupami 1187,729 2 593,864 4,284* 0,024 Wewnątrz grup 3742,571 27 138,614 – – Ogółem 4930,300 29 – – – Między grupami 549,848 2 274,924 3,221 0,056 Wewnątrz grup 2304,452 27 85,350 – – Ogółem 2854,300 29 – – – Między grupami 132,014 2 66,007 1,079 0,354 Wewnątrz grup 1650,952 27 61,146 – – Ogółem 1782,967 29 – – – *różnica istotna na poziomie p < 0,05 Źródło: opracowanie własne na podstawie SPSS. 38 Medycyna Rodzinna 2/2013 Jakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą chemioterapii Tabela 5. Test Tukey'a HSD. Zmienna zależna Jakość życia Różnica średnich (I-J) Istotność niska-średnia -8,857 0,253 niska-wysoka -24,333* 0,018 średnia-wysoka -15,476 0,103 Metody emocjonalne *różnica średnich jest istotna na poziomie 0,05 Źródło: opracowanie własne. Ryc. 4. Średnie wartości mierzonych metod dla osób o różnej jakości życia. Źródło: opracowanie własne. co odgrywa szczególną rolę w badaniach osób przewlekle chorych. Ocena funkcjonowania człowieka odwołuje się przede wszystkim do zasobów osobistych, poczucia dobrostanu, pozytywnych emocji, potrzeb. Osoby badane dokonywały oceny jakości własnego życia w kontekście funkcjonowania fizycznego (dolegliwości związane z chorobą i leczeniem), psychicznego (procesy poznawcze i emocjonalne) oraz behawioralnego (sposo by radzenia sobie z chorobą). W badaniu analizowana była jakość życia pacjentek chorych na nowotwór jako grupy, bez wyodrębniania poszczególnych jednostek chorobowych. W grupie badanej znalazły się jedynie mężatki. Analiza wyników pozwoliła podzielić grupę na trzy podgrupy w zależności od poziomu odczuwanej Medycyna Rodzinna 2/2013 jakości życia. Najliczniejszą podgrupę stanowiły pa cjentki ze średnim poziomem jakości życia. Kobiety ze średnią jakością życia najlepiej przystosowują się do sytuacji choroby, dobrze radzą sobie z konsekwencjami choroby i leczenia, przejawiają mniej zachowań uniko wych, stosują adekwatne mechanizmy radzenia sobie, są ukierunkowane na zadaniowe formy radzenia sobie. One także najliczniej wskazywały na znaczenie więzi rodzinnych i wsparcia społecznego. Rodzina ma duży wpływ na postawę pacjenta i współwarunkuje motywację jednostki do walki z chorobą (11). Pacjenci doświadczają bólu, lęku, bezradności, przeżywają rozterki dotyczące sensu życia. W sytuacji zagrożenia życia rodzina nabiera szczególnego znaczenia. Zaczyna być ważna jakość kon taktów. Pacjenci podkreślają znaczenie rozmów, wypo wiadanie swoich obaw, wzajemną bliskość, co wzmacnia poczucie więzi. Wytworzenie wokół chorego atmosfery troski, opiekuńczości zwiększa poczucie bezpieczeństwa. Szacunek rodziny dla chorego, cierpliwość dla jego zachowań będących wynikiem złego samopoczucia i podporządkowanie się jego potrzebom pomagają lepiej znosić trudy choroby. Prawidłowa adaptacja człowieka do sytuacji choroby wymaga zaangażowania rodziny w zmniejszanie poczucia nieprzydatności, wstydu, poczu cia niższości. Aktywność wszystkich członków rodziny, wspólne mobilizowanie sił zmniejsza tendencje chorego do izolowania się, obawy przed odrzuceniem czy osamot nieniem i zwiększa motywację do leczenia. Choroba nowotworowa jest źródłem stresu, dlatego osoby muszą radzić sobie z przykrymi emocjami. Ba dane sposoby radzenia sobie podzielono na metody poznawcze, behawioralne i emocjonalne. Wybór metod poznawczych, jakie stosowała grupa kobiet ze średnim po ziomem jakości życia, sprawiał, że pacjentki radziły sobie z chorobą w sposób przystosowawczy. Adekwatnie oceniały zagrożenie i podejmowały stosowne działania. Metody poznawcze silnie wiążą się z motywacją do współpracy z lekarzami, co wpływa na proces terapeutyczny (9). Ozna cza to, że pacjentki wykorzystujące ten rodzaj strategii, traktują nowotwór jako wyzwanie, z którym trzeba się zmie rzyć. Jednocześnie osoby te mają silniejszą tendencję do wykorzystywania wsparcia społecznego (metody behawio ralne). Metody emocjonalne były najczęściej stosowane przez osoby, które określiły poziom jakości własnego życia jako wysoki. Zamiast konfrontować się z zagrożeniem, pacjentki te dystansowały się od przeżywanych emocji. Poprawiało to samopoczucie, jednak nie pomagało 39 Barbara Golecka w rozwiązywaniu problemów. Silne mechanizmy obronne jako dominujący sposób radzenia sobie z sytuacją mają charakter nieprzystosowawczy, ponieważ zamiast radzić sobie z chorobą w sposób aktywny poprzez walkę i konfrontację z trudnościami, osoby izolują się od emocji związanych z chorobą i procesem leczenia. Zgodnie z definicją Grzegołowskiej-Klarkowskiej, mechanizmy obronne osobowości to „zniekształcenia w przebiegu procesów poznawczych, które występują w sytuacji nastawienia na ochronę »ja« lub jego antycypacji i których celem jest ochrona »ja« przed rzeczywistym lub antycypowanym zagrożeniem” (12). Do najczęściej stosowanych mechanizmów obronnych w sytuacji choroby należą: zaprzeczanie chorobie, wyparcie, tłumienie, reakcja upozorowana, fantazjowanie, kompensacja, przewartościowanie (13, 14). Zaprzeczanie chorobie to nieprzyjmowanie do wiadomości faktu, że jest się chorym oraz konsekwencji choroby. Reakcja ta powstaje w wyniku interakcji procesów poznawczych i emocjonalnych (13). Odrzucenie informacji związanych z chorobą jest nieświadome i ma nie dopuścić do rozwoju lęku. Pełni więc funkcję obrony przed zagrożeniem. Szcze gólne znaczenie tego mechanizmu ma miejsce, gdy czło wiek dowiaduje się o chorobie. Reakcja zaprzeczania pełni wówczas rolę adaptacyjną, łagodzącą pierwszy szok na wiadomość o zachorowaniu. Mechanizmem pokrewnym do zaprzeczania jest wypieranie ze świadomości informacji dotyczących choroby, np. przykrych myśli, przeżyć, wspo mnień. Natomiast tłumienie odnosi się do silnych emocji negatywnych, które pojawiają się w sytuacji, gdy pacjent otrzymuje niepomyślne informacje od lekarza, czy też gdy jego stan zdrowia ulega pogorszeniu (14). Zachowuje się wówczas biernie, apatycznie, obojętnie. U pacjentów czę sto pojawia się także mechanizm obronny zwany reakcją upozorowaną. Jest to uzewnętrznianie postaw, motywów czy potrzeb przeciwnych do naturalnych tendencji (12). Wówczas tłumione są przykre uczucia, a eksponowane zadowolenie, dowcipność itd. Chorzy radzą sobie również poprzez mechanizm fantazjowania, poprzez budowanie w wyobraźni alternatywnych scenariuszy zachowania i przeżywania. Wnioski Analiza wyników przeprowadzonych badań pozwala na określenie poziomu jakości życia badanych osób oraz jej związku ze strategiami, jakie wykorzystują badane osoby, aby poradzić sobie ze stresem choroby. Wyniki badań są następujące: 1. W badanej grupie znajdują się osoby o niskim, średnim i wysokim poziomie jakości życia. Większość badanych pacjentek charakteryzuje się średnim pozio nadesłano: 15.11.2012 zaakceptowano do druku: 18.01.2013 40 mem jakości życia. Sytuację choroby badane oceniają jako ważną i trudną. Jednym z istotnych czynników mają cych wpływ na lepszą jakość życia chorych jest wsparcie otrzymywane od rodziny. 2. Osoby badane radzą sobie ze stresem choroby za pomocą metod emocjonalnych, poznawczych i be hawioralnych. Pod względem metod poznawczych i behawioralnych grupy osób o różnej jakości życia nie różnią się. Istotna statystycznie różnica dotyczy grup o niskiej i wysokiej jakości życia pod względem stosowania emocjonalnej metody radzenia sobie. Im wyższa jakość życia, tym częściej stosowana jest metoda emocjonalna. Wynika to stąd, że chorzy, aby chronić się przed ujemnym wpływem choroby, stosują sztywne, dezadaptacyjne mechanizmy obronne osobowości. 3. Grupa kobiet ze średnią jakością życia najlepiej przystosowuje się do sytuacji choroby, dobrze radzi sobie z konsekwencjami choroby i leczenia, stosuje adekwatne mechanizmy radzenia sobie, wykorzystuje wsparcie społeczne. Piśmiennictwo 1. Oleś M: Jak oceniać jakość życia u dzieci? [W:] Psychologia jakości życia. Wydawnictwo ACADEMICA, Warszawa 2005; 4: 69-88. 2. Schipper H: Quality of Life: principles of the clinical paradigm. Journal of Psychosocial Oncology 1990; 8: 171-178. 3. Spieth LE, Harris CV: Assessment of health-related quality of life in children and adolescents: an integrative review. Journal of Pediatric Psychology 1996; 21: 175-193. 4. Czapiński J: Psychologia szczęścia. Oficyna Wydawnicza „Akademos”, Warszawa 1992. 5. Sęk H: Jakość życia a zdrowie. Ruch prawniczy, eko nomiczny i socjologiczny 1993; 2: 110-117. 6. Eiser C, Morse R: Quality of Life Measure in Chronic Diseases of Childhood. Health Technology Assessment 2001; 5: 1-162. 7. Goździewicz A: Egzemplifikacja wykorzy stania psychobiografii w badaniach nad jakością życia. [W:] Bańka A (red.): Psychologia jakości życia. Stowarzyszenie Psychologia i Architektura, Po znań 2005; 95-109. 8. Bańka A: Jakość życia a jakość rozwoju. Społeczny kontekst płci, aktywności i rodziny. [W:] Bańka A (red.): Psychologia jakości życia. Stowarzyszenie Psychologia i Architektura, Poznań 2005; 11-78. 9. Izdebski P: Funkcjonowanie osób z chorobą nowotworową po chemiote rapii. Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1998. 10. Majkowicz M: Jakość życia w chorobie nowotworowej. [W:] de Walden-Gałuszko K (red.): Psychoonkologia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000; 141-146. 11. Heszen-Klemens I, Jarosz M: Stosunek lekarz–pacjent. Zespół diagno styczno-terapeutyczny. [W:] Jarosz M (red.): Psychologia lekarska. PZWL, Warszawa 1983; 193-322. 12. Grzegołowska-Klarkowska HJ: Mechanizmy obronne osobowości. PWN, Warszawa 1986. 13. Heszen-Niejodek I: Radzenie sobie z chorobą – przegląd zagadnień. [W:] Heszen-Niejodek I (red.): Jak żyć z chorobą, a jak ją pokonać. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000; 55-78. 14. Nowakowska MT: Psychologiczne aspekty chorób przewlekłych, trwałego upośledzenia zdrowia oraz chorób nieuleczalnych i zagrażających życiu. [W:] Jarosz M (red.): Psychologia lekarska. PZWL, Warszawa 1983; 343-362. Adres do korespondencji: *Barbara Golecka Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy ul. Kościuszki 15, 67-200 Głogów tel.: +48 605-830-101 e-mail: [email protected] Medycyna Rodzinna 2/2013
