PDF

Prace Oryginalne
Polim. Med. 2014, 44, 2, 83–88
ISSN 0370-0747
© Copyright by Wroclaw Medical University
Ziemowit PoznańskiA–D, F, Patrycja Krzyżanowska-BerkowskaA, C,E,
Anna KarasińskaC, E, F, Joanna Przeździecka-DołykC, E, F
Telesensoryczne soczewki kontaktowe
– nowe możliwości w diagnostyce
ciśnienia wewnątrzgałkowego
Telesensoric Contact Lenses – New Possibilities
in Intraocular Pressure Diagnostics
Katedra i Klinika Okulistyki Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Wrocław, Polska
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych;
D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu
Streszczenie
Wprowadzenie. Od niedawna na rynku europejskim są dostępne soczewki kontaktowe pozwalające na 24-godzinny ciągły
pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego – Triggerfish. Zaprojektowano je z myślą o diagnostyce pacjentów dorosłych z rozpoznaną jaskrą. Jest to unikatowa metoda pozwalająca na ciągły zapis ciśnienia w gałce ocznej, która zbiera prawie 300 odczytów
ciśnienia wewnątrzgałkowego w ciągu doby.
Cel pracy. Założeniem projektu jest próba zastosowania nowego instrumentu diagnostycznego u dzieci oraz oceny przydatności klinicznej nowej metody w rozpoznawaniu jaskry. Celem jest także przybliżenie nowych możliwości diagnostycznych,
które dają telesensoryczne soczewki kontaktowe.
Materiał i metody. W badaniu wykorzystano soczewki silikonowe Triggerfish pozwalające na przeprowadzenie ciągłego
pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego przez 24 godziny. Zestaw diagnostyczny składa się z soczewki kontaktowej z wtopionym mikroprocesorem oraz pętlą nadawczo-odbiorczą i pomiarową, samoprzylepnej anteny umieszczanej wokół badanego
oka oraz aparatu rejestrującego połączonego z anteną za pomocą przewodu. Pomiary przeprowadzono u dwóch pacjentów
w wieku 12 i 14 lat.
Wyniki. W obu przypadkach uzyskano zapisy dobowych krzywych ciśnienia wewnątrzgałkowego pozwalające na wykrycie
patologicznych cech ciśnienia wewnątrzgałkowego. Pacjenci nie zgłaszali dyskomfortu w czasie trwania badania. Nie zaobserwowano też niepożądanych zdarzeń.
Wnioski. Technika badania z wykorzystaniem telemetrii sensorycznej może być alternatywą dla badania metodami klasycznymi oraz rzucać nowe światło na diagnostykę i leczenie jaskry (Polim. Med. 2014, 44, 2, 83–88).
Słowa kluczowe: soczewki kontaktowe, soczewki telesensoryczne, ciśnienie wewnątrzgałkowe, jaskra, Triggerfish.
Abstract
Background. Recently, on the European market, the contact lenses allowing for a 24-hour continuous measurement of intraocular pressure – Triggerfish, became available. They are designed for the diagnostics of glaucoma in adult patients. This is
a unique method that allows for continuous recording of intraocular pressure, giving almost 300 readings during 24 hours.
Objectives. Aim of the project is to use this new diagnostic instrument in children and evaluate clinical usefulness of the
new method in glaucoma diagnostics. It also seeks to familiarize readers with new diagnostic possibilities that telesensoric
contact lenses provide.
Material and Methods. The „Triggerfish” silicone contact lenses were used in the study in order to perform a continuous,
24-hour measurement of the intraocular pressure. A diagnostic test kit consists of a contact lens with imbedded microchip
with transceiver loop, adhesive antenna to affix around the patients eye and the recorder connected to the antenna by a cable.
The measurements were performed in two patients at the age of 12 and 14.
84
Z. Poznański et al.
Results. In both cases the graphs of 24-hour intraocular pressure recordings were obtained allowing for detection of the
pathological features of the intraocular pressure. Patients reported no discomfort during the study. No adverse events were
observed.
Conclusions. Examination techniques using ocular telemetry sensors may be an alternative to conventional methods and
throwing new light on the diagnosis and treatment of glaucoma (Polim. Med. 2014, 44, 2, 83–88).
Key words: contact lenses, telesensoric lenses, intraocular pressure, glaucoma, Triggerfish.
Jaskra jest jednym z wiodących powodów nieodwracalnej utraty wzroku, ciśnienie wewnątrzgałkowe
jest natomiast jedynym czynnikiem, na który obecna
medycyna może wpłynąć, aby próbować jej zapobiec.
Ugruntowane jest także znaczenie obniżenia ciśnienia
w procesie leczniczym. Mimo iż ciśnienie wewnątrzgałkowe (CWG) jest parametrem zmiennym wykazującym
charakterystyczny schemat rytmu dobowego [1, 2],
obecna terapia opiera się na jego chwilowym pomiarze
podczas wizyty pacjenta w gabinecie okulistycznym [3].
Co więcej, udowodniono, iż CWG zależy od pozycji ciała i pory dnia, a największe wartości osiąga w godzinach
nocnych [4, 5], czyli poza godzinami pracy gabinetów
okulistycznych.
Niedawno, dzięki postępowi w technologiach medycznych, pojawiła się nowa metoda umożliwiająca przeprowadzenie pomiarów ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Pozwala ona na 24-godzinne, ciągłe monitorowanie
ciśnienia panującego w gałce ocznej dzięki wykorzystaniu specjalnie zaprojektowanej sensorycznej soczewki
kontaktowej pod nazwą Triggerfish. Dotychczasowo
badania tego typu były możliwe do przeprowadzenia
jedynie eksperymentalnie, często w sposób inwazyjny,
bez możliwości wykorzystania ich u ludzi lub na szerszą skalę w celach diagnostycznych [6]. Przedstawiane
soczewki oferują nam badanie dotychczas nieosiągalne
technicznie, nieinwazyjne oraz dostępne poza ośrodkami klinicznymi. Celem artykułu jest prezentacja nowej
technologii oraz pierwszych doświadczeń własnych.
komputera drogą radiową (Bluetooth). Oprogramowanie dostarczone przez producenta pozwala na wyświetlenie profilu ciśnienia wewnątrzgałkowego w postaci krzywej obrazującej zmianę wartości ciśnienia
w czasie z uwzględnieniem godziny i minuty pomiaru
(ryc. 3–5).
Sama soczewka jest wykonana w całości z silikonu wysoko przepuszczalnego dla tlenu. Współczynnik
transmisyjności Dk/t wynosi 125 x 10–9 [9]. W najgrubszym punkcie ma ok. 585 mikrometrów. Jest hydrofobowa, natomiast część kontaktująca się z rogówką
– hydrofilowa. Platynowo-tytanowa pętla tensometru
znajduje się na obwodzie o średnicy 11,5 mm, która
odpowiada położeniu rąbka rogówki, gdzie przyjmuje
się, iż zmiana ciśnienia wewnątrzgałkowego powoduje
największą jej deformację [10, 11]. Tensometr reagując na odkształcenie rąbka będące wypadkową ciśnienia wewnątrzgałkowego i pulsu ocznego, przekazuje
informacje do procesora. Stamtąd trafiają one do anteny nadawczo-odbiorczej, a następnie drogą radiową
poprzez antenę umieszczoną wokół oka do rejestratora
na szyi pacjenta. Soczewka oraz antena są jednorazowe.
Nie nadają się do dezynfekcji ani sterylizacji. Dostępne
są w 3 rozmiarach. Aby najlepiej dopasować je do krzywizny rogówki pacjenta, należy kierować się bardziej
płaskim południkiem wyniku keratometrii lub topo-
Materiał i metody
Zestaw diagnostyczny Triggerfish składa się z miękkiej silikonowej soczewki kontaktowej z wbudowanym
mikrochipem umożliwiającym telemetryczny przekaz
danych, tensometru umożliwiającego ciągły pomiar
ciśnienia wewnątrzgałkowego i pętli odbiorczo-nadawczej pozwalającej na zdalne dostarczenie energii do
układu oraz zwrotną transmisję danych do odbiornika
(ryc. 1). Samoprzylepna antena przyklejona wokół oka
pacjenta dostarcza energię potrzebną do wykonania
badania do soczewki oraz odbiera od niej dane, które
następnie przekazuje do rejestratora zawieszonego na
szyi pacjenta za pomocą cienkiego przewodu (ryc. 2).
System soczewki zasilany przez antenę przyklejoną wokół oka pacjenta wykorzystuje częstotliwość 27 MHz
i generuje napięcie około 35 mV [7, 8]. Po 24 godzinach rejestrator samoczynnie kończy proces zbierania
danych oraz sygnalizuje gotowość przekazania ich do
Ryc. 1. Telesensoryczna soczewka kontaktowa Triggerfish
umieszczona na rogówce pacjenta. Z obszarów obwodowych
są widoczne kolejno: cienka nić tensometru umiejscowiona
w rzucie rąbka rogówki, następnie 3 grubsze równoległe
złote przewody anteny nadawczo-odbiorczej soczewki oraz
mikroprocesor widoczny paracentralnie w dolnoskroniowej
części rogówki
Fig. 1. Telesensoric contact lens placed on the patients cornea.
From the periphery of the contact lens there are: thin thread of
tensometer placed at the limbus plan, than 3 thicker, parallel
gold wires of the transceiver antenna, and finally the microprocessor seen at the lower temporal quadrant, paracentrally
Soczewki kontaktowe mierzące ciśnienie wewnątrzgałkowe
Ryc. 2. Pacjent zaraz po zaaplikowaniu soczewki Triggerfish
na prawym oku. Widoczna na zdjęciu samoprzylepna antena układu pomiarowego umieszczona symetrycznie dookoła
soczewki. Na prawej strony głowy pacjenta jest widoczny
przewód łączący antenę zestawu odbiorczego z rejestratorem
zawieszonym na pasku na szyi pacjenta (sam rejestrator jest
niewidoczny na zdjęciu)
Fig. 2. Patient immediately after applying Triggerfish contact lens onto his right eye. On the photograph, adhesive
antenna probe symmetrically placed around the contact lens
can be seen. The cable connecting the antenna to the recorder attached to patients neck is placed on the right side of the
head (the recorder itself is not visible on the photography)
grafii rogówki. Strome BC 8,4 dla płaskiego południka
powyżej 44,75D, średnie BC 8,7 dla wartości pomiędzy
44,75 a 40D i płaskie BC 9,0 dla keratometrii poniżej
40D – wszystkie o średnicy 14,2 mm. Pozostałe elementy zestawu mogą być używane wielokrotnie.
Podczas badania co 5 minut system dokonuje pomiarów trwających 30 sekund z częstotliwością 10 Hz,
czyli każdy „okres pomiarowy” składa się z 300 odczytów ciśnienia wewnątrzgałkowego. Okresy pomiarowe
są oddzielone 4,5-minutowymi przerwami. Następnie
software filtruje dane pod kątem mrugnięć oka, podczas których może dojść do błędnych zawyżeń amplitudy oraz dokonuje ich uśrednienia, obrazując to w wyniku końcowym jako jeden punkt krzywej. Ostatecznie
otrzymujemy wykres obrazujący zmiany w ciśnieniu
wewnątrzgałkowym w ciągu 24 godzin z interwałem
5 minut między punktami [6]. Każdy z punktów na
krzywej może zostać dokładnie skontrolowany poprzez
wyświetlenie wszystkich pomiarów składających się na
dany wynik. Krzywa zapisu jest unikatowa i charakterystyczna dla danego pacjenta. Możliwe jest odczytanie
dokładnego czasu wystąpienia zmiany w ciśnieniu, jej
amplitudy oraz długości trwania. Mimo iż przed aplikacją soczewki oraz po jej zdjęciu jest konieczne zmierzenie ciśnienia wewnątrzgałkowego metodą klasyczną
i wprowadzenie tych danych do systemu, należy pod-
85
kreślić, że wyniki pomiarów nie odzwierciedlają konkretnych wartości ciśnienia w mm Hg, a jedynie jego
zmianę w czasie w jednostkach arbitralnych.
Głównym badaczem, który testował soczewki
sensoryczne przed ich rejestracją i dopuszczeniem do
stosowania u ludzi był Leonardi i jego współpracownicy. W swoich eksperymentach in vitro użył oczu świń
uprzednio wypreparowanych oraz podłączonych do zewnętrznego układu monitorującego ciśnienie wewnątrzgałkowe. Zmieniając ciśnienie w układzie w określony
sposób, odniósł wyniki pomiarów soczewki sensorycznej do zadanych wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego
generowanych przez układ, uzyskując dobrą korelację
wyników [7, 10, 11].
24-godzinny ciągły pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego można potraktować jako alternatywę dla krzywej dobowej wykonywanej na oddziałach okulistycznych – najczęściej z użyciem tonometrii aplanacyjnej
Goldmanna, będącej od ponad 6 dekad złotym standardem. Wykres samej charakterystyki chronobiologicznej
ciśnienia wewnątrzgałkowego można ponadto traktować jako cenny, dotychczas niebrany pod uwagę podczas rutynowych badań wynik diagnostyczny. Celem
przedstawionego doświadczenia nie jest porównanie
wspomnianych metod, a jedynie przedstawienie nowych
możliwości diagnostyki. Jako że próby wykorzystania
soczewek telesensorycznych są już udokumentowane
u osób dorosłych, autorzy pracy zdecydowali się użyć
ich u dzieci, u których pomiary całodobowe metodą
klasyczną są obciążające i kłopotliwe – często ze względu na brak współpracy.
Do 24-godzinnego badania soczewką Triggerfish zakwalifikowano dwoje dzieci. Czternastoletniego chłopca z historią tępego urazu okolicy lewej gałki
ocznej 2 lata wcześniej. Pacjent ten zgłosił się do lekarza
z powodu nawracających dolegliwości bólowych okolicy
oka lewego i stopniowego zmniejszenia ostrości wzroku. Rozpoznano u niego jaskrę pourazową z recesją
kąta przesączania i wytypowano do badania z powodu
dużych wahań ciśnienia wewnątrzgałkowego. Drugim
pacjentem był dwunastolatek z podejrzeniem jaskry
przyjęty na oddział w celu poszerzenia diagnostyki.
U chłopców przeprowadzono wstępne badanie
keratometryczne pozwalające na dobór odpowiedniej
wielkości soczewki. U pierwszego keratometria badanego oka wyniosła K1 = 41,75 i K2 42,37, co kwalifikowało go do użycia soczewki z BC 8,7 podobnie
jak drugiego pacjenta z keratometrią w oku badanym
K1 = 40,25 i K2 = 41,00. Zbadano również centralną
grubość rogówki, która w oku badanym dla pacjenta
pierwszego wyniosła 0,590 mm, a dla drugiego była
równa 0,607 mm.
Przed rozpoczęciem badania wykonano pomiar
CWG metodą aplanacyjną Goldmanna. U pierwszego
pacjenta w zakwalifikowanym do badania lewym oku
wyniosło ono 40 mm Hg, u drugiego 10 mm Hg w oku
prawym. Zaraz po wykonaniu pomiaru chłopcom za-
86
Z. Poznański et al.
Ryc. 3. Pacjent pierwszy, CWG początkowe wynosi 40, końcowe 44 mm Hg, oko lewe. Wykres wykazuje bardzo duże wahania
CWG oraz brak fizjologicznego kształtu krzywej dobowej
Fig. 3. Patient 1, initial intraocular pressure 40, final 44 mm Hg, left eye. The chart shows very large fluctuations of the IOP and
the lack of physiological diurnal curve shape
Ryc. 4. Pacjent drugi, CWG początkowe wynosi 10, a końcowe 16 mm Hg, oko prawe. Uwagę zwraca brak fizjologicznego
zwiększenia ciśnienia wewnatrzgałkowego podczas snu oraz brak korelacji między pomiarami CWG metodą GAT a wskazaniami wykresu
Fig. 4. Patient 2, initial intraocular pressure 10, final 16 mm Hg, right eye. The lack of nocturnal physiological IOP increase
draws attention, as well as lack of correlation between the measurements taken by GAT and presented on the graph
Ryc. 5. Zdrowe oko, CWG początkowe wynosi 10, a końcowe 11 mm Hg. Fizjologiczny obraz krzywej dobowej wraz z nocnym
wzrostem CWG (Dzięki uprzejmości dr. Roberta Wasilewicza z Kliniki Okulistyki Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu)
Fig. 5. Healthy eye, initial intraocular pressure 10, final 11 mm Hg. Physiological image of the diurnal IOP curve along with
nocturnal IOP rise (Thanks to the courtesy of dr Robert Wasilewicz, Ophthalmology Department at Poznan Medical University)
łożono soczewkę pomiarową na badane oko oraz zainicjowano procedurę. Zakończyła się ona po pełnych
24 godzinach, co zasygnalizował odbiornik danych
umieszczony na szyi pacjenta. Soczewki zostały zdjęte.
CWG w oczach badanych zaraz po zdjęciu soczewki
wyniosły odpowiednio 44 i 16 mm Hg dla pierwszego
i drugiego pacjenta. Przez cały okres badania przebywali oni na oddziale okulistycznym.
Wyniki
Podczas całego badania nie odnotowano niepożądanych zdarzeń. Obaj młodzi pacjenci dobrze tolerowali badanie oraz określili dyskomfort jako mały po jego zakończeniu. Nie zaobserwowano różnicy w ostrości
wzroku przed badaniem i po jego zakończeniu. W obu
przypadkach uzyskano wykres obrazujący całodobowy zapis ciśnienia wewnątrzgałkowego (ryc. 3 i 4)
Soczewki kontaktowe mierzące ciśnienie wewnątrzgałkowe
oraz stwierdzono nieprawidłowość wykresu dotyczącą
zwłaszcza charakterystyki krzywej dobowych zmian ciśnienia wewnątrzgałkowego w odniesieniu do badania
oka zdrowego (ryc. 5). Wykresy obu pacjentów charakteryzował brak fizjologicznego zwiększenia ciśnienia wewnątrzgałkowego podczas snu, w szczególności
w przypadku drugiego pacjenta (ryc. 4). Obserwowano
ponadto dużo większą, niż w przypadku oka zdrowego, amplitudę chwilowych wahań ciśnienia. Ta cecha
wyróżniła natomiast głownie zapis CWG pierwszego
pacjenta (ryc. 5). Wykryto też, że największe wahania
wystąpiły podczas snu obu pacjentów. Zastanawiające
jest też, iż pomimo uzyskania dobrego jakościowo zapisu badania w przypadku drugiego pacjenta zaobserwowano, że wynik pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego
wykonanego metodą aplanacyjną Goldmana (GAT)
nie pokrywa się z danymi sugerowanymi przez wykres,
gdzie ciśnienie początkowe jest wyższe od końcowego.
W pomiarze aplanacyjnym – odwrotnie.
Omówienie
Badanie pilotażowe pokazało, że tego typu metody
diagnostyczne mogą być zastosowane przy rozpoznawaniu jaskry u dzieci, chociaż nie została jeszcze zaprojektowana soczewka, której wielkość pozwoliłaby na jej
wykorzystanie u młodszych dzieci. Tolerancja soczewek
i układu rejestrującego u obu pacjentów była dobra, podobnie jak w doniesieniach z innych ośrodków [12, 13].
Nie zaobserwowano potencjalnie szkodliwych lub niebezpiecznych elementów podczas całego badania. Wykazano natomiast dużą czułość urządzenia w wykrywaniu chwilowych zmian ciśnienia oraz obrazowania
charakterystyki krzywej dobowej pod kątem chronobiologicznym. Soczewki telesensoryczne są bardzo obiecującą nową technologią, jednak fakt, iż zapis pomiarów
nie odnosi się do mm Hg, a jedynie do jednostek arbi-
87
tralnych jest niezaprzeczalnie ich słabą stroną. Niezgodność wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego wskazanego przez GAT i wykres badania soczewką sensoryczną
u jednego z pacjentów, mimo zasygnalizowania przez
system prawidłowego ukończenia pomiarów, może ponadto wskazywać możliwość wystąpienia przekłamań
w pomiarach potencjalnie trudnych do wychwycenia.
Istnieją doniesienia z innych ośrodków, w których badacze również zwrócili uwagę na podobny brak korelacji
między pomiarami GAT i Triggerfish [13]. Kontrargumentem może być to, że badanie nie było wykonywane
na dorosłych, a na dzieciach – więc poza wskazaniami
producentów oraz iż wartość płaskiego południka keratometrii wynosiła 40,25D, a więc była niemal graniczna
dla decyzji o doborze krzywizny soczewki. Centralna
grubość rogówki pacjenta była dość duża (0,607 mm).
W związku z powyższym cenna mogłaby być dalsza
dyskusja i badania w kierunku analizy wpływu tych parametrów, jak i na przykład sztywności, uwodnienia czy
wysokoelastycznosci rogówki na jakość pomiarów przy
wykorzystaniu technologii soczewek sensorycznych.
Wykorzystanie telesensorycznej metody ciągłego
monitorowania ciśnienia wewnątrzgałkowego dostarcza nowych, do tej pory niemożliwych do uzyskania
wyników. Charakterystyka obrazu chronobiologicznego
zachowania ciśnienia wewnątrzgałkowego może rzucić
nowe światło na diagnostykę i leczenie jaskry – opartą
dotychczasowo głównie na chwilowym pomiarze jego
wartości – i zaowocować wdrożeniem lub zmianą koncepcji leczenia. Dodatkowym atutem jest możliwość
jej wykorzystania w przypadku pacjentów, z którymi
współpraca nie jest łatwa i wykonanie pomiarów metodą klasyczną jest trudne do przeprowadzenia. Chociaż
soczewki telesensoryczne zdają się niesłychanie obiecującą technologią, niezaprzeczalnie wymagają jeszcze
wielu badań klinicznych oraz testów, zanim będzie je
można potraktować jako istotne narzędzie diagnostyczne w codziennej praktyce.
Piśmiennictwo
  [1] Bagga H., Liu J.H., Weinreb R.N.: Intraocular pressure measurements throughout the 24 h. Curr. Opin. Ophthalmol. 2009,
20(2), 79–83.
  [2] Liu J.H.: Circadian rhythm of intraocular pressure. J. Glaucoma 1998, 7(2), 141–147.
  [3] Barkana Y., Anis S., Liebmann J., Tello C.: Clinical utility of intraocular pressure monitoring outside of normal office hours
in patients with glaucoma. Arch. Ophthalmol. 2006, 124(6), 793–797.
  [4] Mottet B., Chiquet C., Aptel F., Noel C.: 24-hour intraocular pressure of young healthy humans in supine position: rhythm
and reproducibility. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci. 2012, 13, 53(13), 8186–81891.
  [5] Quaranta L., Katsanos A., Russo A., Riva I.: 24-hour intraocular pressure and ocular perfusion pressure in glaucoma. Surv.
Ophthalmol. 2013, 58(1), 26–41.
  [6] Kakaday T., Hewitt A.W., Voelcker N.H., Li J.S.: Advances in telemetric continuous intraocular pressure assessment.
Br. J. Ophthalmol. 2009, 93(8), 992–926.
  [7] Mansouri K., Weinerb R N.: Continuous 24-hour intraocular pressure monitoring for glaucoma – time for a paradigm
change. Swiss Med. Wkly. 2012, 28, 142.
  [8] Mansouri K., Shaarawy T.: Continuous intraocular pressure monitoring with a wireless ocular telemetry sensor: initial clinical experience in patients with open angle glaucoma. Br. J. Ophthalmol. 2011, 95(5), 627–629.
  [9] Harvitt D.M., Bonanno J.A.: Re-evaluation of the oxygen diffusion model for predicting minimum contact lens Dk/t values needed to avoid corneal anoxia. Optom. Vis. Sci. 1999, 76(10), 712–719.
88
Z. Poznański et al.
[10] Leonardi M., Leuenberger P., Bertrand D., Bertsch A.: First steps toward noninvasive intraocular pressure monitoring
with a sensing contact lens. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci. 2004, 45(9), 3113–3117.
[11] Leonardi M., Pitchon E.M., Bertsch A., Renaud P.: Wireless contact lens sensor for intraocular pressure monitoring: assessment on enucleated pig eyes. Acta Ophthalmol. 2009, 87(4), 433–437.
[12] De Smedt S., Mermoud A., Schnyder C.: 24-hour intraocular pressure fluctuation monitoring using an ocular telemetry
Sensor: tolerability and functionality in healthy subjects. J. Glaucoma 2012, 21(8), 539–544.
[13] Faschinger C., Faschinger E., Kraniz S.: About the contact lens sensor Triggerfish: Experience up until now. Acta MedicoBiotechnica 2012, 5(2), 16–22.
Adres do korespondencji:
Ziemowit Poznański
Klinika Okulistyki Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu
ul. Borowska 213
50-556 Wrocław
Polska
e-mail: [email protected]
Konflikt interesów: nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 2.12.2013 r.
Po recenzji: 10.03.2014 r.
Zaakceptowano do druku: 4.06.2014 r.
Received: 2.12.2013
Revised: 10.03.2014
Accepted: 4.06.2014