Geomorfologiczne skutki działalności bobra europejskiego (Castor

Geomorfologiczne skutki działalności bobra europejskiego (Castor fiber) w dolinie
górnego Sanu
Robert Stopka
Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski
ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec
email: [email protected]
Od początku holocenu bobry stanowiły integralny element środowiska dolin górskich
w Karpatach. W wyniku silnej antropopresji związanej z polowaniami i przekształcaniem
koryt rzecznych i równin zalewowych bóbr europejski (Castor fiber) całkowicie zniknął z
krajobrazu górskiego polskich Karpat. Bobry to jedyny gatunek zwierząt Ŝyjących w strefie
umiarkowanej, który wykazuje zdolność do intensywnego i kierunkowego przekształcania
środowiska w celu dostosowania go do wymagań związanych z zapewnieniem im schronienia
i poŜywienia. Ponowne pojawienie się bobrów w miejscach zuboŜonych przyrodniczo w
wyniku antropopresji, prowadzi do zwiększenia bioróŜnorodności oraz wyraźnych zmian
hydrologicznych i geomorfologicznych. Charakter i tempo tych zmian jest dobrze poznane na
obszarach nizinnych, gdzie bobry wcześniej nie zostały całkowicie wyeliminowane ze
środowiska. Wpływ bobrów na cieki górskie o odmiennej niŜ rzeki nizinne strukturze koryta,
reŜimie przepływu i transportu rumowiska, nadal wymaga badań. Szybkie zwiększanie się
populacji bobrów Ŝyjących w Karpatach powoduje generowanie konfliktów związanych z ich
oddziaływaniem na tereny uŜytkowane rolniczo, zaznacza się takŜe ingerowanie w
infrastrukturę melioracyjną i drogową. Lepsze poznanie wpływu bobrów na hydrologię
potoków górskich i ukształtowanie den dolin ma słuŜyć optymalnemu opracowaniu rozwiązań
systemowych i technicznych, mających na celu bezkonfliktowe współistnienie człowieka i
bobra nie tylko w Bieszczadach, ale i innych obszarach górskich. Reintrodukcja bobra
europejskiego w Bieszczadach sięga 1992 roku i została przeprowadzona w celu
przyspieszenia procesu renaturyzacji zdegradowanej wcześniej doliny górnego Sanu. W ciągu
18 lat bobry wyraźnie zaznaczyły swoją obecność na tym terenie poprzez tworzenie licznych
rozlewisk oraz zmiany w faunie i florze dolin dopływów Sanu.
Celem prezentowanych badań jest określenie tempa i charakteru zmian w strukturze
koryt potoków górskich w wyniku oddziaływania czynnika zoogenicznego, jakim jest
inŜynierska działalność bobrów. Badaniami objęto wybrane lewobrzeŜne dopływy górnego
Sanu w Wysokich Bieszczadach, gdzie zarejestrowano działalność bobrów od momentu ich
reintrodukcji. Prace terenowe polegają na szczegółowym kartowaniu geomorfologicznym
koryt potoków i równin zalewowych. Prowadzone analizy porównawcze obejmują elementy
rzeźby koryt, ich struktury, charakterystyk morfometrycznych i morfologicznych w odcinkach
objętych i wolnych od wpływu borów. Badania uwzględniają takŜe czasową zmienność
charakteru i intensywności oddziaływań bobrów na potoki górskie.
W spodziewanych wynikach badań odzwierciedliła się kilkunastoletnia juŜ działalność
bobrów w dolinie górnego Sanu, która spowodowała znaczące przemodelowanie koryt
potoków górskich będących jego dopływami. Powstałe tamy tworzące kaskadowe spiętrzenia
wody spowodowały znaczne spowolnienie przepływu wód w badanych potokach, co
sprawiło, Ŝe ich działalność erozyjna zmalała a materiał skalny niesiony przez ich wody w
znacznym stopniu akumulowany jest na dnie stawów.
Geomorfologiczne skutki działalności bobra europejskiego w dolinie górnego Sanu
zostały dotąd wstępnie zbadane przez Derwicha i Mróz (2008). Opisano w tej pracy kilka
stanowisk występowania bobrów, ze zwróceniem szczególnej uwagi na cechy
morfometryczne tam i stawów. Niniejsze badania stanowią kontynuację zasygnalizowanej
problematyki. Ich celem jest lepsze poznanie geomorfologicznych skutków działalności bobra
europejskiego w środowisku górskim Zachodnich Bieszczad (BdPN).
Literatura:
Derwich A., Mróz I., 2008: Bóbr europejski Castor fiber L. 1758 jako czynnik wspomagający renaturyzację
siedlisk nad górnym Sanem. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, R. 10, z. 2 (18): 173–
183.