RAPORT w

Biegnij studencie,
biegnij!
czyli wyścig po karierę
marzec 2014
Instytut Socjologii
Paulina Błażejewska
Joanna Kazanecka
Zuzanna Kolmus
Diana Kubiak
Raport Metody Badań Ilościowych
prowadzący:
mgr JakubMotrenko
Spis treści
Abstrakt ................................................................................................................................................... 3
1
Wstęp ............................................................................................................................................... 3
2
Wyścig po karierę- analiza danych.................................................................................................. 5
2.1
3
Praca jako wyczyn ................................................................................................................... 5
2.1.1
Element ruchu ciała ......................................................................................................... 5
2.1.2
Zasada wyczynu .............................................................................................................. 6
2.1.3
Regulacja poprzez normy ................................................................................................ 9
2.1.4
Czynność nieproduktywna ............................................................................................ 10
2.2
Praca jako konkurencja.......................................................................................................... 11
2.3
Analiza rynku pracy .............................................................................................................. 12
2.4
Kalkulacja zysków i strat....................................................................................................... 15
Wnioski ......................................................................................................................................... 16
Spis wykresów ....................................................................................................................................... 18
Bilbliografia:........................................................................................................................................... 19
2
Abstrakt
Tematyka raportu skupia się wokół studentów, którzy podejmują pracę zarobkową. Na
ten temat powstaje wiele badań i artykułów, zarówno w skali kraju, jak i poszczególnych
miast. Badacze podkreślają, że tak naprawdę niewielu studentów pracuje, a ci, którzy pracują,
wykonują często obowiązki poniżej swoich kwalifikacji. Wskazuje się również na
rozbieżności pomiędzy oczekiwaniami pracodawców i pracobiorców, pokazuje także sektory,
w których studenci zatrudniani są najczęściej. Nasz raport1 zadaje pytanie, w jaki sposób
studenci konkurują ze sobą na rynku i z czego wynikają ich motywacje w podejmowaniu
pracy. Z badań przeprowadzonych w Instytucie Socjologii wynika, że studenci wydają
zarobione przez siebie pieniądze głównie na bieżące i osobiste wydatki (transport,
wyżywienie, kosmetyki, ubrania), natomiast głównym środkiem utrzymania jest dla nich
pomoc rodziców lub instytucji (pomoc stypendialna). Można zadać pytanie, dlaczego
studenci, którzy nie muszą martwić się o środki do życia, mimo to podejmują pracę
zarobkową? Między innymi na to pytanie stara się odpowiedzieć niniejszy raport.
Słowa kluczowe: praca, studenci, studenci pracujący, rywalizacja, konkurencja, wyczyn
1 Wstęp
Sytuacja na rynku pracy to temat szeroko podejmowany, zarówno przez badaczy, jak
i przez media. Polska posiada jeden z najwyższych wskaźników skolaryzacji w Europie2,
a z biegiem lat powstaje coraz więcej szkół wyższych. Trudna sytuacja na rynku pracy
izjawisko overeducation to ważne problemy społeczne. Powstaje wiele raportów na temat
pracujących studentów, jednak nie odpowiadają one na pytanie, dlaczego właściwie studenci
pracują, słowem, jakie są ich motywacje w podejmowaniu pracy. Nasze badanie3uwzględnia
1 Paulina Błażejewska, Joanna Kazanecka, Zuzanna Kolmus, Diana Kubiak, „Studenci pracujący”, Warszawa,
2013. Badaną populacją byli studenci trzech warszawskich uczelni- Uniwersytetu Warszawskiego, Politechniki
Warszawskiej oraz Akademii Sztuk Pięknych. Metodą doboru była próba nielosowa (kwotowa), składająca się
z 119 respondentów, odpowiadających na pytania ankieterów, którymi byli studenci III roku pierwszego stopnia
Instytutu Socjologii UW.
2 Współczynnik skolaryzacji netto to stosunek (wyrażony procentowo) liczby osób uczących się w nominalnym
wieku kształcenia na danym poziomie do całej populacji osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu
poziomowi kształcenia- w tym wypadku 19-24 lata; współczynnik skolaryzacji netto w 2011r. wyniósł 40,6%,
źródło: „Szkolnictwo Wyższe w Polsce”, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 2013,
www.nauka.gov.pl
3
Paulina Błażejewska i inni, Studenci pracujący, 2013.
3
motywacje studentów, a także ich subiektywne odczucia na temat faktu podejmowania pracy.
Według otrzymanych przez nas wyników, studenci są utrzymywani w większości przez
rodziców, natomiast zarobione przez siebie pieniądze wydają głównie na osobiste wydatki,
takie jak odzież, kosmetyki, transport, rozrywka itp. Nasuwa to hipotezę, że studenci
konkurują ze sobą nie tylko w przestrzeni akademickiej, ale także- tak jak zawodowi
sportowcy- nieustannie ścigają się między sobą na rynku pracy, by zdobyć doświadczenie,
które zaprocentuje w przyszłości. Być może także ich rodzice nie chcą lub nie są w stanie
zapewnić im nic oprócz podstawowych dóbr, takich jak mieszkanie i czynsz. Faktem jest
jednak, że studenci pracują nie tylko dla zarobku, ale także po to, by zdobyć referencje na
przyszłość. Studenci zdają sobie sprawę z konkurencji na rynku pracy, i chcąc nie chcąc,
biorą udział w wyścigu po karierę, zanim jeszcze ukończą studia, a często jeszcze podejmują
naukę na kolejnym kierunku, mając świadomość, że ograniczają w ten sposób radykalnie
swój czas wolny.
Głównym wnioskiem płynącym z naszej analizy jest fakt, że studenci często
podejmują pracę niezgodną z kwalifikacjami, pracując na stanowiskach przeznaczonych dla
personelu ze średnim wykształceniem. Podejmują pracę łatwo dostępną, gdzie nie ma dużych
wymagań kwalifikacyjnych4. Pracują głównie na umowę zlecenie lub o dzieło5. Sytuacja
młodych ludzi na rynku pracy pogarsza się z roku na rok- pracodawcy nie chcą zatrudniać
studentów ze względu na brak doświadczenia i luki w kompetencjach, a wskaźnikiem sukcesu
rynkowego ma być uzyskanie pracy zgodnej z profilem kształcenia. Chcemy sprawdzić,
z perspektywy studentów- badaczy, jak młodzi ludzie odnajdują się w sytuacji, w której ich
życie wygląda jak bieg z przeszkodami, gdzie mają do czynienia z ciągłą rywalizacją
i konkurencją w szkole i na rynku pracy.
Studenci pracują, by „zdobyć środki na dodatkowe wydatki” lub „zdobyć
doświadczenie na rynku pracy”. Dlaczego studenci pracują, choć nie muszą? Możemy
postawić hipotezę, że studenci, tak jak konkurują ze sobą na uczelni, tak samo walczą na
każdym kroku o prestiż i uznanie wśród swoich rówieśników. Nie powinno to zresztą nikogo
dziwić, żyjemy w czasach, w którym głównym celem jest konsumpcja, marki mają ogromną
siłę oddziaływania, a wartość tego, co posiadamy, decyduje o przynależności do danej grupy.
4
5
Jelonek i inni, „Oczekiwania Pracodawców a pracownicy jutra”, Raport Bilansu Kapitału Ludzkiego
Wśród naszych respondentów odsetek ten wynosił kolejno 53,27% i 12,15%.
4
W jednym z artykułów6autorki, zgodnie z badaniami Eurostatu stwierdzają, że 52%
polskich studentów zaczyna pracować w pierwszym roku studiów lub wcześnie oraz, że
zwykle potrzebują pieniędzy na tzw. „drobne wydatki”(pocketmoney). Wskazuje się także na
fakt, że studenci często podejmują pracę, by zdobyć kapitał na przyszłość w postaci
doświadczenia, co wiąże się z oczekiwaniami pracodawców. Jednak według Eurostatu, Polscy
młodzi ludzie są mniej aktywni zawodowo od swoich europejskich rówieśników.
2 Wyścig po karierę- analiza danych
Studenci konkurują ze sobą na rynku w ten sam sposób co sportowcy.Sport to temat
podejmowany rzadko w badaniach rzeczywistości społecznej. Powodem może być to, że
w Polsce socjologia sportu jest dziedziną stosunkowo słabo rozwiniętą. Jednak dla socjologa
ta właśnie tematyka może stanowić pole ciekawych spostrzeżeń. Wiele zjawisk dających się
zauważyć w rywalizacji sportowej, ma odniesienie w życiu codziennym, relacjach
międzyludzkich i zachowaniach naszego społeczeństwa. Jako, że w badaniu zajmujemy się
zależnościami między pracą a studiami, organizacją czasu i życia przez ludzi młodych, wiele
z aspektów sportu takich jak: rywalizacja, kompetencja, dyscyplina, zorganizowanie czy
mobilizacja pokrywa się na tych dwóch polach tematycznych.
2.1 Praca jako wyczyn
Wśród nielicznych klasyków podejmujących temat socjologii sportu wymienić można
ThorsteinaVeblena czy Floriana Znanieckiego. Kluczowego znaczenia w naszym badaniu
nabiera kwestia zdefiniowania, czym jest sport z perspektywy socjologa. Przyjęłyśmy zatem
definicję według K. Heinemanna7. Jego zdaniem pojęcie to określane jest przez cztery
zmienne konstytutywne. Po pierwsze sport zawierać musi element ruchu ciała, po drugie –
podlegać zasadzie wyczynu, po trzecie musi być regulowany przez określone normy
społeczne, po czwarte natomiast jest czynnością nieproduktywną.
2.1.1 Element ruchu ciała
Element ruchu ciała w sporcie jest oczywisty. Żeby uprawiać sport, trzeba
zaangażować swoje ciało w odpowiedni rodzaj treningu. Często są to wielogodzinne,
6
Liszkaiinni, “Working students in Poland”
Heinemann K., „Wprowadzenie do socjologii sportu”
7
5
codzienne ćwiczenia, które wymagają ogromnego zaangażowania i samodyscypliny. Również
i praca zmusza nas do mobilizacji, m.in. wstawania o odpowiedniej porze, rozpoczynania
pracy na czas, wykonywania powierzonych zadań w terminie. Należy też wspomnieć, że
studenci często wykonują pracę fizyczne, które także zawierają element ruchu ciała i jego
dyscypliny- żeby wykonywać dany zawód, trzeba posiadać odpowiednie predyspozycje. Tak
samo jest w sporcie, czasami chęci nie wystarczają, by uprawiać daną dziedzinę.
Jednak w obu przypadkach, żeby osiągnąć dane rezultaty, trzeba stale się szkolić. Aby
wspinać się po szczeblach kariery, należy poświęcić swój czas na wysiłek na „trenowanie”
już nabytych umiejętności i naukę nowych. Sport także wymaga stałego szkolenia swoich
umiejętności- każdy sportowiec dąży do tego, aby być coraz lepszym. W obu dziedzinach
szkolenie to wymaga samodyscypliny.
O dyscyplinie ciała pisał Michel Foucault. Praca najczęściej ma charakter rutynowy,
powtarzalny, trening sportowy także. Autor poddał pod rozwagę rutynę czynności. Według
niego nasz rozkład zajęć posiada trzy podstawowe procedury- „ustalenie rytmu, narzucenie
określonych czynności i regulację powtarzających się cyklów”8. Zarówno praca, jak i sport
wymagają organizacji zajęć, nadania ‘rytmu’ i zaakceptowania faktu powtarzalności
czynności, które należy wykonywać, a które często są nam narzucone z zewnątrz- w pracy
przez szefa, w sporcie np. przez trenera.
Sport wymaga często podporządkowania całego życia swojej pasji. Obejmuje to
zarówno systematyczne ćwiczenia, jak i odpowiednią dietę, organizowanie czasu, wydatki
finansowe, zaangażowanie w działalność instytucji czy zespołów. Praca polega na godzeniu
zobowiązań zawodowych z obowiązkami domowymi, rodzinnymi, a także z życiem
towarzyskim i pasjami. Wymaga od nas dużej zręczności i samodyscypliny, by godzić
poszczególne dziedziny naszego życia tak, aby żadna z nich nie była zaniedbywana.
2.1.2 Zasada wyczynu
Sport podobnie jak praca podlega zasadzie wyczynu. I w jednym i drugim
przypadku dąży się do takich czynności, które oceniane są pozytywnie. Mogą nimi być różne
wymiary aktywności np. wysiłek fizyczny, wygranie konkurencji, taktyka, postępowanie fair,
solidarność grupowa, uzyskany dochód. To co w sporcie uznawane jest za wyczyn może
8
Foucault, Nadzorować i karać
6
bardzo się zmieniać w zależności od społeczeństwa, ale także w jego ramach.Sukcesem na
podstawie zasady wyczynu mogą być dla studenta dwie kwestie wymagające umiejętności,
samodyscypliny, motywacji, talentu i szeregu innych cech niezbędnych do ponadprzeciętnych
działań. Wyczynem może być łączenie studiów z pracą, jak i zdobycie pracy w zawodzie.
Statystyki pokazują, że młodzi ludzie rzadko wchodzą na rynek pracy. W 2009 roku 70%
osób w wieku 15–34 lata nie pracowało w trakcie nauki – ponad 8 mln młodych ludzi nie
mogło pochwalić się jakimkolwiek doświadczeniem w pracy zarobkowej9. Dlatego z całą
pewnością nasza teza o podobnych czynnikach podlegających zasadzie wyczynu w sporcie
i w pracy jest zasadna. Zdobycie pracy w zawodzie jest marzeniem każdego studenta. Nie jest
to łatwe, ze względu na dużą konkurencję na rynku pracy.
Konkurencja między ludźmi jest nieunikniona. Spowodowana jest przez presję
otoczenia- rodziny, współpracowników, przełożonych, znajomych, a w końcu przez
społeczeństwo. Konkurujemy, bo czujemy, że musimy się ścigać, chcemy być lepsi od
innych. Dlatego już od najmłodszych lat konkurujemy jako dzieci na boisku szkolnym,
później na studiach, następnie na rynku pracy. Ścigamy się z innymi właściwie w każdej
dziedzinie życia i w każdej z nich robimy wszystko, by zostać docenionymi. Chcemy być
nagradzani za nasz wysiłek. Tak samo jest na arenie sportowej, tak samo w szkole i w pracy.
Nagrodą może być medal, dobry wynik na egzaminie czy premia. Wyczyn jest stopniowalny.
Z czasem jesteśmy bardziej roszczeniowi w stosunku do naszych osiągnięć. Może mieć także
inny zakres w pojmowaniu indywidualnym i społecznym. To, co dla nas jest wyczynem,
może być negatywnie odebrane przez innych, np. premia może wywołać zazdrość
u współpracowników. Niezależnie od tego, nagrody, które wiążą się z wyczynami, motywują
nas do konkurencji.
Doszkalamy się, by być lepsi, coraz bardziej popularna jest idea life long learning.
Często nie mamy wyjścia- aby utrzymać stanowisko, przełożony stawia nam ultimatumzmuszeni jesteśmy np. rozpocząć kolejny etap studiów. Tak jak sportowiec musi utrzymywać
dobrą kondycję, tak my musimy utrzymywać na wysokim poziomie swoje umiejętności,
mając nadzieję, że nasz wysiłek przyniesie w przyszłości korzyści. Może się przecież zdarzyć,
że nie tylko utrzymamy obecne stanowisko, ale być może uda nam się zdobyć lepsze. Trwa
ciągły wyścig o karierę, połączony z szukaniem nowych możliwości i pomysłów, jak być
lepszym, skuteczniejszym, elastyczniejszym, by lepiej odnajdywać się na rynku i w razie
zmian- zachować jak najlepsze położenie.
9
„Młodzi na rynku pracy”, Raport Głównego Urzędu Statystycznego, 2009
7
Jednak w pracy- tak jak w sporcie- potrzeba czasu, aby dostrzec wyniki naszych
wieloletnich działań. Nie od razu osiąga się najlepsze rezultaty. Sport wymaga często
wielkiego poświęcenia, które ma szansę zaprocentować w przyszłości, ale nie musi. Można
odnieść to również do pracy- nie każda praca daje wymierne efekty- może być to praca, której
skutki ujawnią się dopiero po wielu latach, np. w formie awansu społecznego. Szkolenie nie
zawsze daje natychmiastowe wyniki, tak samo jest w sporcie. Często musi minąć wiele lat, by
sens naszej pracy został dostrzeżony przez innych, a zdarza się, że również przez nas samych.
Łączenie pracy zawodowej ze studiami bez wątpienia jest sztuką wymagającą wielu
wyrzeczeń i wysiłków. Warto jednak zastanowić się nad tym, co wpływa na pojmowanie jej
w kategoriach wyczynu? W dzisiejszych czasach wyczyn ten jest konstruowany społecznie –
w dużej mierze przez opinię publiczną, w związku z trudną sytuacją młodych ludzi na rynku
pracy. Polska gospodarka boryka się w wieloma problemami, gdyż w ostatnich latach
znacznie zwiększyła się liczba osób posiadających dyplom wyższej uczelni, przekonanych
o tym, że lepsze wykształcenie zagwarantuje im w przyszłości dobrze płatną pracę.
Doprowadziło to do tego, że obecnie mamy do czynienia z poważnym problemem
społecznym – nadwyżką ludzi z wysokimi kwalifikacjami w stosunku do miejsc pracy dla
nich przeznaczonych. Zjawisko to znane pod pojęciem overeducation ma niezwykle poważne
konsekwencje, ponieważ za jego przyczyną ludzie dobrze wykształceni nie mogący znaleźć
pracy w zwodzie, zmuszeni są podejmować się zajęć często nie odpowiadających ich
aspiracjom zawodowym. Oznacza to, że posiadają oni zbyt wysokie wykształcenie, aby
pracować na zajmowanym stanowisku, a tym samym zabierają pracę osobom z mniejszymi
kwalifikacjami. Młode, „nadwykształcone” osoby, których potencjał i możliwości są źle lub
nie w pełni wykorzystywane w pracy to rezultat pogoni za edukacją na akademickim
poziomie, która miała być lekarstwem na bezrobocie. Wielokrotnie okazywało się, że sam
dyplom był ważniejszy od tego, co się studiowało i jaki był tryb nauki. Aby podwyższyć
swoją wartość na rynku pracy studenci decydują się zdobywać pierwsze doświadczenia
zawodowe już w trakcie nauki. Wśród naszych respondentów chęć zdobycia doświadczenia
była drugą co do częstości wybieraną odpowiedzią, wskazaną przez ponad 19%
respondentów. Świadczy to o odczuwanej przez badanych presji związanej z ich niepewną
pozycją na rynku pracy w przyszłości. Wahania gospodarki nie są jednak głównym
czynnikiem warunkującym to zjawisko. Mamy również do czynienia z szeregiem innych
przyczyn, które potęgują bezrobocie młodych ludzi, jak choćby konkurencja ze strony
starszych i bardziej doświadczonych kolegów czy też brak wsparcia ze strony odpowiednich
8
instytucji i organizacji w procesie przejścia ze szkoły do pracy poprzez staże i szkolenia
zawodowe.
Powody podejmowania pracy zarobkowej
43,6
19,7
16
11,2
6,9
1,6
1,1
utrzymanie
osobiste
wydatki
zdobycie
kursy
oszczędzanie
doświadczenia doszkalające
wakacje
Wykres nr 1, źródło: opracowanie własne.
Młodzi ludzie doskonale zdają sobie sprawę z tego, jakie są społeczne oczekiwania
wobec nich. Uczą się, zdobywają wykształcenie, są głodni sukcesu. Studenci nieustannie
konkurują ze sobą o stypendia i wyniki, gdyż to właśnie one sprawiają, że w oczach
przyszłych pracodawców wydają się cenniejsi. Tak samo jest w sporcie – miejsca w czołówce
są ograniczone, aby liczyć się w konkurencji, trzeba być najlepszym, osiągać najlepsze
wyniki. Biorąc pod uwagę te wszystkie przeszkody, z którymi każdy pracujący student musi
się zmagać oraz to wszystko, co musi poświęcić, aby osiągnąć swój zamierzony cel, czyli
cenne trofeum w postaci dobrej pracy, przynoszącej satysfakcję, można wnioskować, iż
naprawdę trud ten się opłaca. Osoby, które podjęły wysiłek, trenowały swoje umiejętności, by
być coraz lepszym, osiągać coraz lepsze rezultaty i wygrały, stanowią dla innych doskonały
przykład, że ciężka praca z czasem przynosi wymarzone efekty. Ich godny podziwu wyczyn
bez wątpienia jest wart naśladowania.
2.1.3 Regulacja poprzez normy
Heinemann zwraca uwagę, że sport regulowany jest przez normy społeczne. Te reguły
odgrywają rolę przy ustalaniu celu, a więc warunków, w jakich zawody są wygrane lub
przegrane. Również w ustalaniu legalnych środków, które wolno zastosować dla osiągnięcia
celu, w postawie wobec sportu, etosie sportowym. Studenci na rynku pracy poddają się
9
prawie identycznym regułom współzawodnictwa. Kalkulują ryzyko zysków i strat. Trenują
swoje umiejętności, jakimi w tym przypadku są: wykształcenie, znajomość języków,
umiejętności autoprezentacji czy charyzma. Poszczególne wyniki dają szerszy obraz tego jak
wypadamy w całej klasyfikacji. Młodzi ludzie konkurują ze sobą na podobnych zasadach jak
zawodnicy igrzysk. Im większy staż, tym większe ryzyko osiągnięcia sukcesu.
Świat sportu kieruje się odpowiednimi zasadami. Trenować trzeba zgodnie ze ściśle
określonym kanonem. Żeby dostać się na zawody, trzeba spełnić określone warunki, przejść
kwalifikacje itp. Sportowców obowiązuje zasada fair play- jej łamanie jest sankcjonowane
przez odpowiednie organy i piętnowane przez innych zawodników, tak samo traktowane jest
„ściąganie” na egzaminie. Brak czasu z powodu łączenia studiów z pracą nie jest
usprawiedliwieniem dla oszukiwania. To instytucje często decydują, co jest zgodne
z odpowiednimi normami, a co nie. Podobnie jest w pracy. Obowiązują określone zasady,
np. ubioru (dresscode), kontaktu z klientem. Studenci pracujący także podlegają określonym
normom- nie tylko w pracy, ale także na studiach. Np. fakt łączenia studiów stacjonarnych
z pracą, może być źle widziany przez wykładowców. Mimo to, są oni tak samo oceniani
i muszą spełnić te same wymaganiazaliczeniowe. Te osoby muszą więc być lepiej
zorganizowane, jeśli chcą spełniać kryteria zarówno akademickie, jak i pracownicze.
Praca na studiach może nie tylko łączyć się ze stratami- pracujący studenci, którzy
dodatkowo uzyskują dobre wyniki w nauce, otrzymują nagrodę, nie tylko w postaci
np. stypendium naukowego. Ze zdobyciem medalu łączy się zawsze pewien rodzaj
społecznego uznania i prestiżu. Jest to docenienie ogromu pracy włożonego w rywalizację.
2.1.4 Czynność nieproduktywna
Odwołując się do koncepcji Heinemanna, zarówno sport jak i praca mogą pod
pewnymi względami być uznane za czynności nieproduktywne. Podjęcie pracy przez
studentów, wiąże się często ze złymi zarobkami, w obleganym i mało prestiżowym sektorze
usług, który najczęściej nie jest powiązany z kierunkiem studiowanym przez studenta. Jeżeli
ambicje nie pozwalają na podjęcie takiej pracy, można zawsze dostać się na odpowiedni staż,
który spełni oczekiwania intelektualne, natomiast już nie te finansowe, ponieważ są one
najczęściej bezpłatne.
10
2.2 Praca jako konkurencja
Sport jak i praca nie jest tworem jednolitym, homogenicznym. Łączy się z innymi
dziedzinami – polityką, ekonomią, mediami etc. Praca podlega różnym oddziaływaniom- czy
to społecznym, czy opiniotwórczym. Dla studentów sędzią rozstrzygającym ich wyścig jest
pracodawca. Nauka jest narzędziem, a nie celem. Pracodawca w swoich kryteriach oceny
planuje przyszłe zachowania gospodarcze, a te jak powszechnie wiadomo, kontrolowane są
i sterowane przez państwo, czyli działania polityczne. Analogicznie sport podlega tym samym
wpływom.
Wykorzystanie umiejętności zdobytych na
studiach w obecnej pracy
43,9
19,6
15
15,9
5,6
1 (brak zgodności)
2
3
4
5 (zgodność)
Wykres nr 2, źródło: opracowanie własne.
Studenci podczas pracy w trakcie nauki nie korzystają z umiejętności, których uczą się
w czasie swojej kariery akademickiej, ponieważ rzadko udaje im się pracować w zawodzie.
Paradoksalnie ze szczegółowych badań10 warszawskiego rynku pracy wynika, że w każdej
dziedzinie szuka się osób, które nie wymagają szkoleń na konkretne stanowisko, tylko są
gotowe podjąć pracę ‘od zaraz’. Student tak jak sportowiec musi wykazać się talentem
i podejmować kolejne wyzwania, aby nie odpaść z wyścigu po sukces. O wartości pracownika
decydują konkretne umiejętności poparte certyfikatami, tak jak u sportowców osiągnięcia
poparte medalami. Prawie połowa pracodawców biorąca udział w badaniu oczekuje wąskiej,
wyspecjalizowanej wiedzy oraz umiejętności tzw. ‘miękkich’- pracy w grupie, pomysłowości,
wykazywania się inicjatywą, zaangażowania, odporności na stres, aktywności. Pracownik jest
zawodnikiem drużynowym- działa indywidualnie, ale swoim wynikiem musi pracować na
zwycięstwo zespołu.
10
„Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy”, Urząd Pracy, 2009
11
Ważnym problemem naszego badania jest kwestia motywacji studentów do łączenia
nauki z pracą. Co ich zmusza do konkurencji? Z naszych analiz wynika, że praca dla ponad
połowy respondentów jest dodatkowym zarobkiem, a tylko niewielki odsetek uważa, że jest
konieczna ze względu na swoją przyszłość na rynku pracy. Jak wynika z naszych danych
ponad połowa wydatków to wydatki bieżące (transport, wyżywienie) oraz wydatki osobiste
(kosmetyki, ubrania). Studenci chętnie oddają się rozrywce (imprezy, kino) i biorą udział
w wydarzeniach kulturalnych.
Wydatki
28,6
20,6
7,5
7
mieszkanie
czesne
18,6
6,5
5
rachunki
wyd. bieżące
wyd.
osobiste
kultura
6
rozrywka
oszczędzam
Wykres nr 3, źródło: opracowanie własne.
2.3 Analiza rynku pracy
Polskie władze stoją przed niezwykle trudnym zadaniem, jakim jest konieczność
poprawy sytuacji absolwentów uczelni wyższych na rynku pracy. Polityka edukacyjna
powinna stanowić śmiałą odpowiedź na dynamiczne przemiany współczesnego rynku pracy,
którego rosnąca elastyczność powinna być kompensowana realnym wsparciem ze strony
państwa dla osób, które z różnych powodów znalazły się w trudnej sytuacji. W trosce
zarówno o najmłodszych, jak i pozostałych uczestników rynku pracy należy przeprowadzić
gruntowną i rozważną reformę publicznych służb zatrudnienia, umożliwiającą skuteczną
aktywizację zawodową osób faktycznie poszukujących pracy.W Polsce stopa bezrobocia
wśród ludzi poniżej 25 roku życia plasuje się na poziomie 28%11 . Oznacza to, że co czwarty
aktywny zawodowo młody Polak pozostaje bez pracy. Obecnie młodzi ludzie w Unii
Europejskiej, w tym także w Polsce, mimo wyższego wykształcenia i dobrej znajomości
języków obcych, mają większy problem ze znalezieniem pracy niż ich rodzice dwie lub trzy
dekady temu.
11
„Poziom bezrobocia wśród młodzieży w Europie”, Eurostat, 2013
12
Według naszych wyników najwięcej naszych respondentów pracuje na umowęzlecenie – jest to aż 53%. Zaskoczeniem jest jednak stosunkowo duży odsetek osób
posiadających umowę o pracę – 13%, co daje dość optymistyczny wynik. Bez umowy
natomiast pracuje aż 16% respondentów i jest to druga najczęściej wybierana odpowiedź.
Wyniki te niestety oddają obraz rzeczywistości, którą żyje nasze społeczeństwo. Wśród
młodych ludzi dominują umowy cywilno-prawne, jakimi są umowy-zlecenia i umowy
o dzieło. Jest to zjawisko zdecydowanie negatywne, ponieważ tylko od tej pierwszej
pracodawca płaci składki ZUS. Zatrudnieni na podstawie umowy o dzieło nie mają
ubezpieczenia zdrowotnego i emerytalnego, ochrony pracy, płacy ani prawa do urlopu. Bez
stałego etatu młodzi ludzie nie mają szans na kredyt mieszkaniowy, zdarza się, że opóźnia to
decyzję o założeniu rodziny. Praca na umowach cywilnych to permanentny brak stabilizacji
zawodowej i życiowej12. Trzeba zatem rozważyć wprowadzenie nowych form zatrudnienia,
które zapewniałyby stopniowy wzrost poziomu bezpieczeństwa socjalnego i trwałości
zatrudnienia, stanowiąc jednocześnie atrakcyjną dla pracodawców alternatywę dla umów
cywilnoprawnych.
Rodzaj umowy
53,3
17,8
15
12,1
1,9
o pracę
zlecenie
o dzieło
Wykres nr 4, źródło: opracowanie własne.
12
Kiełbasiński, „Dlaczego umowy śmieciowe są złe”
13
własna działalność
gosp.
bez umowy
Szczególnie atrakcyjne dla społeczeństwa jest ryzyko, które bywa motorem naszych
działań i zachowań w sytuacjach związanych z rywalizacją. Pobudza ono nasze instynkty13 do
tego, aby walczyć o zwycięstwo. Naszą naturalną skłonnością jest interesowanie się
konfliktem, współzawodnictwem i różnego rodzaju rozgrywkami – nie tylko tymi na
stadionie czy bieżni, również tymi w biurze czy na uczelni. Nasza ciekawość i zapał
ujawniają się w momentach rywalizacji, bądź takich, które najbardziej pobudzają nasze
instynkty pierwotne. Codzienneżycie to ciągła rywalizacja, jesteśmy praktycznie bez przerwy
oceniani, staramy się zdobywać jak najlepsze wyniki, osiągnąć wyznaczone cele, po prostu
wygrywać. Istnieje rozbieżność między indywidualnym konstruowaniem wyczynu a jego
społecznym kreowaniem. Każdy dąży do czegoś innego w zależności od indywidualnego
systemu wartości, ale pobudki te mają wspólny mianownik – zawsze konkuruje się z innymi.
System edukacji jest dziś dla młodzieży swoistą olimpiadą, albo bez przeszkód przejdzie się
wszystkie konkurencje, skończy liceum czy studia, albo odpadnie się na pierwszych etapach
wyścigu o wykształcenie.
Z badań wynika14, że istnieje silna pozytywna korelacja między poziomem
wykształcenia, a szansą bycia zatrudnionym. Zdecydowanie najwyższa stopa zatrudnienia jest
widoczna dla osób, które stanęły na najwyższym stopniu podium i zdobyły wykształcenie
magisterskie, srebrny medal i nieco niższe wartości tego wskaźnika odnotowano dla osób
z wykształceniem policealnym i licencjackim. Brązowy medal, jednak z jeszcze słabszym
wynikiem zdobywają osoby z wykształceniem średnim zawodowym lub zasadniczym
zawodowym. Daleko za podium, z bardzo niską stopą zatrudnienia wśród osób w wieku 18 65 lat plasują się osoby deklarujące wykształcenie podstawowe i gimnazjalne oraz średnie
ogólnokształcące. Te same zasady rządzą procesem szukania pracy- przechodzimy pierwszy
etap rozmowy kwalifikacyjnej, potem kolejne i zdarza się, że odpadamy w finale. Żeby
wygrać, trzeba w sobie wypracować kilka umiejętności. Dobra organizacja czasu jest jedną
z podstawowych. Kto szybszy ten lepszy, kto dokładniejszy ten lepszy. Tak w pracy, jak
i w sporcie oczekujemy od naszych konkurentów współzawodnictwa fair- play, jednak
oszustwo odgrywa równie ważną rolę w rywalizacji jak siła, umiejętności, czy talent. Pokonać
kogoś w przebiegły sposób znaczy więcej, niż pokonać kogoś przewagą. Doping, rozumiany
jako użycie niedozwolonych środków do zwiększenia wydolności sportowca jest społecznie
i prawnie piętnowany. Taką samą kwestią na rynku pracy jest nepotyzm. Z badań wynika, że
w Polsce upowszechnia się stwierdzenie, że w życiu społecznym należy oddzielać sferę
13
14
Thomas, „The Gaming Instinct“
Raport o stanie edukacji 2010, IBE, Warszawa 2011
14
prywatną i zawodową15 . Nieuczciwa konkurencja ma najwyższe przyzwolenie w grupie
studentów, dla których praca jest dobrem reglamentowanym i szczególnie cennym.
Jednocześnie dla Polaków posiadane znajomości i koneksje są jedynym pewnym środkiem
doosiągnięcia sukcesu.
.
Źródła znalezienia pracy
28
24,3
17,8
8,4
7,5
0,9
1,9
7,5
0,9
Wykres nr 5, źródło: opracowanie własne.
Z naszych danych wynika, że prawie połowa badanych studentów biegnie do mety, nie
bacząc na zasady fair-play i obecną pracę znaleźli za pośrednictwem znajomych lub rodziny.
Dla ludzi bardzo ważna jest również satysfakcja, której nie byłoby bez ryzyka. Zaledwie 8%
respondentów wygrało bezpośrednie starcie z pracodawcą, wygrywając pracę po odbyciu
stażu lub praktyk. Wskazuje to z jednej strony na słabość tego typu obligatoryjnych
rozwiązań na uczelniach wyższych, z drugiej strony odbiera pewność siebie studentom.
Przymusowe odbycie praktyk, można porównać do nieobecności trenera podczas meczu.
Zawodnik pozbawiony profesjonalnych wskazówek musi polegać na sobie. Zdobytą wiedzę
musi przekuć w sukces- albo zwycięży determinacją, albo nieuczciwymi zagrywkami. Temat
jakości staży zasługuje na odrębne badanie. Celem rywalizacji w naszym życiu jest eliminacja
przeciwnika- na korcie tenisowym, w szkolnej ławce i w biurze.
2.4 Kalkulacja zysków i strat
15
„Polacy o nepotyzmie w życiu publicznym”, CBOS, Warszawa 2012r
15
Studenci nieustannie dokonują kalkulacji zysków i strat. Można na przykład się
zastanawiać, jak praca na studiach wpływa na nasze wyniki naukowe. Amerykańscy badacze
zwracają uwagę na fakt, że praca podczas studiów może negatywnie wpływać na osiągnięcia
uniwersyteckie, szczególnie ważna jest ilość godzin poświęcana pracy16. Autorzy twierdzą,
że w niektórych przypadkach praca może obniżać motywację do zaangażowania w
studia.Powszechnie panuje ogólna aprobata do pracy podczas studiów, ale wydaje mi się, że
głównie dlatego, że skłania do tego sytuacja na rynku pracy i oczekiwania pracodawców, a
nie sama chęć podejmowania pracy przez studentów. Studenci, zapytani, dlaczego podejmują
pracę zarobkową podczas studiów, odpowiedzą, że chcą zdobyć doświadczenie, by było im
łatwiej w późniejszym czasie funkcjonować na rynku pracy. Jednak ich główną motywacją
jest zarobek, nie zdobycie doświadczenia. Rynek pracy zmusza nas do takiej odpowiedzi,
zmusza nas do myślenia, że praca podczas studiów ma jedynie dobre strony, nikt nie myśli o
tym, jaki wpływ ma praca na naszą karierę studencką. Może być tak, że dzięki pracy jesteśmy
lepiej zorganizowani w ciągu dnia, co pozwala nam w krótszym czasie przyswajać materiał,
wypracować rutynę na studiach itd. Jednak praca może mieć także negatywny wpływ na
nasze oceny, możemy także opuszczać zajęcia, a także odstawić naukę na dalszy plan.
Autorzy dochodzą do niejednoznacznego wniosku, że praca na pierwszym roku
studiów ma negatywny wpływ na karierę akademicką(academiccost) , szczególnie na oceny,
jednak nie znaczy, że pozytywnie nie procentuje w przyszłości, podczas kariery na rynku
pracy. Studenci muszą więc dokonać wyboru, zrobić rachunek zysków i strat, a także zdać
sobie sprawę z własnych możliwości.
3 Wnioski
Studenci nieustannie konkurują ze sobą na rynku pracy. Podobnie jak zawodnicy na
bieżni, trenują długo by osiągnąć swój indywidualny sukces. Głównym celem, który obierają
w tym wyścigu jest znalezienie pracy w zawodzie, która da im satysfakcję. Jednym ze
sposobów do osiągnięcia go jest zdobycie pierwszych doświadczeń zawodowych już w
trakcie trwania studiów. Daje to przepustkę do kolejnych zmagań. Jednak podobnie jak w
sporcie, tak na drodze do kariery stają różnego rodzaju przeciwności. Zdobywanie
doświadczenia wiąże się zarówno z karami i nagrodami.Wysiłek studentów często jest
16
Stinebrickner I Stinebrickner, “Working during School and Academic Performance”
16
czynnością nieproduktywną- nie nabywają praktycznych umiejętności, przestają mieć
możliwości pełnego poświęcania się nauce, a ich wynagrodzenie często nie pozwala na
samodzielne utrzymanie się. Czasem jednak ktoś wygrywa, a kariera rozwija się gładko.Z
omówionych badań wynika, że studenci rzadko odbywają praktykę zawodową, która
odpowiadałaby ich aspiracjom. Przyczyną mogą być oczekiwania pracodawców związane z
kwalifikacjami młodych ludzi. Wymaga się od nich elastyczności zawodowej, umiejętności
dopasowania do realiów rynku pracy, ciągłej motywacji do działania i przede wszystkim już
nabytego doświadczenia. Rzadko kiedy pracodawca decyduje się na pracownika z czystym
CV, więc kto da dziś studentowi szanse?
17
Spis wykresów
Wykres nr 1 – „Powody podejmowania pracy zarobkowej”…………………………………. 8
Wykres nr 2 – „Wykorzystanie umiejętności zdobytych na studiach w obecnej pracy”….… 11
Wykres nr 3 – „Wydatki”…………………………………….……………………………… 12
Wykres nr 4 – „Rodzaj umowy”……………………………………………………………...13
Wykres nr 5 – „Źródła znalezienia pracy”……………………………...…………………….15
18
Bilbliografia:
Błażejewska Paulina, JoannaKazanecka, Zuzanna Kolmus, Diana Kubiak. „Studenci
pracujący” (2013).
Filipek, Magda. „Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku
pracy”.Urząd Pracy (2009).
http://www.up.warszawa.pl/statystyka/analiza/raport_kompleksowa.pdf
Foucault, Michael. Nadzorować i karać. Warszawa: Fundacja Aletheia. 1998.
Heinemann K., 1989, Wprowadzenie do socjologiisportu. Warszawa. COM SNP
Jelonek Magdalena, Dariusz Szklarczyk, Anna Balcerzak- Raczyńska. „Oczekiwania
Pracodawców a pracownicy jutra”. Bilans Kapitału Ludzkiego (2012).
http://bkl.parp.gov.pl/system/files/Downloads/20121128143313/RAPORT4_1_.pdf?1354122
895
Jelonek, Magdalena. „Studenci- przyszłe kadry polskiej gospodarki”. Raport Bilansu Kapitału
Ludzkiego (2011). http://bkl.parp.gov.pl/system/files/Downloads/20110616070806/Studenci__przyszle_kadry_polskiej_gospodarki.pdf?1309349876
Kiełbasiński, Artur. „Dlaczego umowy śmieciowe są złe”. Gazeta wyborcza (2014).
http://wyborcza.pl/1,75478,15262523,Dlaczego_umowy_smieciowe_sa_zle__Piec_grzechow
_glownych.html
Liszka Katarzyna, Martyna Dzido, Aleksandra Pułyk, Patrycja Perzyńska. „Working Students
in Poland”.Labour Economics
(2013).http://laboureconomics.wordpress.com/2013/04/28/working-students-in-poland/
Pańków, Maciej. „Młodzi na rynku pracy”. Instytut Spraw Publicznych (2012).
https://portal.uw.edu.pl/documents/5800711/331c4179-6e21-441f-86b0-34f044541ad2
„Polacy o nepotyzmie w życiu publicznym”. CBOS(2012).
http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/01k124_12_20130902.pdf
Raport o stanie edukacji 2010. IBE (2011).
http://eduentuzjasci.pl/pl/component/content/article/126-informacje/artykul/233-raport-ostanie-edukacji-2010.html?showall=&start=1
Stinebrickner, Ralph iTodd R. Stinebrickner. Working during School and Academic
Performance. Journal of Labor Economics.Vol. 21, No. 2,(Kwiecień 2003).
http://www.jstor.org/
„Szkolnictwo Wyższe w Polsce”. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
(2013).www.nauka.gov.pl
19
Thomas, William. „The Gaming Instinct“, The University of Chicago PressVol. 6, No. 6
(May, 1901).http://www.jstor.org/stable/2762022
„Wejście ludzi młodych na rynek pracy w 2009 roku”. Główny Urząd Statystyczny(2009).
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_Wejscie_ludzi_mlodych_na_rynek_pracy.pdf
20