docStatus edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dziś Librarian educational
download 
Reklamacja Transkrypt
Status edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dziś Librarian educational
BIBLIOTEKI NAUKOWE W KULTURZE I CYWILIZACJI Dorota Gill-Tarnowska Uniwersytet Szczeci ski w Szczecinie Biblioteka Filologii Polskiej i Słowia skiej [email protected] Status edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dzi Librarian educational status - past and present Abstrakt Ze stanowiskiem bibliotekarza spotykamy si ju w staro ytno ci. Jego rola, funkcja i zadania zmieniały si na przestrzeni wieków w zale no ci od typów bibliotek. W ostatnich latach status bibliotekarza ulega widocznej ewolucji. Niestety jeszcze ci gle panuje rozpowszechniony stereotyp biblioteki i bibliotekarza. Przy czym stereotyp bibliotekarza jest zdecydowanie bardziej niekorzystny ni biblioteki. Definicje nie oddaj zło ono ci i specyfiki zawodu, ograniczaj c si do podstawowych zada . Problemem tym zaj ł si Henryk Hollender i w sposób niekonwencjonalny przedstawił charakterystyk działa zawodowych. Wyodr bnił cztery grupy odpowiadaj ce specjalizacjom zawodowym, okre laj c przy tym rodzaj wykonywanych czynno ci. Biblioteka jest szczególnym miejscem, gdzie oprócz absolwentów bibliotekoznawstwa zatrudniani s równie przedstawiciele innych zawodów i specjalno ci. Ró ne s przyczyny wyboru zawodu bibliotekarza, ró ny jest równie stopie zadowolenia z wykonywanych zada . Wcze niej, w XIX w. był to zawód o wysokiej randze, dzisiaj zawód z przyszło ci , daj cy mo liwo wykorzystywania, poza wiedz profesjonaln , posiadanych umiej tno ci. Według opinii ekspertów bibliotekarz XXI wieku musi by osob wszechstronn i posiada okre lone cechy charakteru i osobowo . Bibliotekarz przyszło ci powinien równie mie wiadomo konieczno ci ci głego podnoszenia swoich kwalifikacji i umiej tno ci. Praca w bibliotece mo e by ródłem satysfakcjii zadowolenia. Słowa kluczowe bibliotekarz; stereotyp bibliotekarza; specjalizacje zawodowe; ranga zawodu; przygotowanie do zawodu; wymagane kwalifikacje Abstract There is some information about a librarian position going back to the ancient times. His role and functions have been changing in the following centuries depending on types of libraries. In recent years the position of a librarian has changed significantly. Unfortunately, the stereotypes of a library and of a librarian still do exist, the stereotype of a librarian being much worse than the stereotype of a library. All definitions do not show the complexity and uniqueness of a librarian's job because they are confined to his basic tasks. The problem was investigated by Henryk Hollender, who characterized librarian's tasks unconventionally. He separated four groups which corresponded to professional specializations and defined their activities. A library is a specific place, where not only library science graduates are employed but also people of other professions. People choose the librarian's job for various reasons and their level of satisfaction also varies. In the 19th century the librarian profession possessed high status. Now it is a profession with a future enabling people to employ their knowledge and skills. According to experts, the librarian of the 21st century should be versatile and have specific character and personality. The librarian of the future should be aware of the necessity of developing his qualifications and skills. Working in a library can bring satisfaction and contentment. Key words librarian; librarian stereotype; professional specialization; professional status; job preparation; required qualifications Status edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dzi 269 1. Bibliotekarz - zawód o wielu obliczach1 Zadajemy sobie pytanie, kim jest współcze nie, jak rol odgrywał w społecze stwie na przestrzeni wieków? Ze stanowiskiem bibliotekarza spotykamy si ju w staro ytno ci. W tym te czasie było to zaj cie dla wtajemniczonych, wymagało bowiem rzadkiej wtedy umiej tno ci czytania, pisania, jak równie orientacji w pi miennictwie. Jak ogromn warto przedstawiał ówczesny bibliotekarz, ilustruje przypowie z czasów biblioteki aleksandryjskiej i króla egipskiego, Ptolemeusza. Otó bibliotek w Pergamonie w północnozachodniej Małej Azji zało ył Attalus I, ale w pełni rozbudował j dopiero Eumenes II. Jak mówi podanie, próbował on uprowadzi Ptolemeuszowi jego bibliotekarza. Ptolemeusz, chc c w ten sposób zabezpieczy go przed porwaniem trzymał nieszcz nika w wi zieniu2. W okresie Odrodzenia i O wiecenia bibliotekarzem mógł zosta ka dy wykształcony człowiek, tak wi c bibliotekarzami bywali urz dnicy ksi cy i królewscy, miło nicy ksi g, poeci, uczeni. Praca w bibliotece była jednak traktowana jako zaj cie uboczne. Sytuacja zacz ła si zmienia w XIX w., kiedy to zacz to domaga si fachowego przygotowania i pełnego zatrudnienia. W drugiej poł. XIX w. we Francji, Anglii i Niemczech wprowadzono egzaminy bibliotekarskie, otwarto szkoły zawodowe i powołano do ycia pierwsz katedr bibliotekoznawstwa3. Rola, funkcja i zadania bibliotekarza zmieniały si na przestrzeni wieków, w zale no ci od celów i typów bibliotek. Pocz tkowo bibliotekarz pełnił funkcj stra nika ksi g i zawartej w nich wiedzy. Ostatecznie wykrystalizował si w II poł. XIX w. i miał wówczas wysok rang . Przykładem jest hierarchia stanowisk w Bibliotece Uniwersyteckiej we Lwowie, która przedstawiała si nast puj co: amanuent, skryptor, kustosz, bibliotekarz. W ksi nicach tego okresu stanowisko bibliotekarza mógł zajmowa tylko dyrektor biblioteki4. Jak obecnie przedstawia si powy sze zagadnienie? Na temat społecznej rangi zawodu wypowiedzieli si w przeprowadzonych przez A. Górskiego badaniach studenci Podyplomowych Studiów Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej US, studenci studiów zaocznych Filologii Polskiej US, specjalizuj cy si w bibliotekoznawstwie i informacji naukowej, z reguły zatrudnieni, jako bibliotekarze oraz studenci zaoczni na kierunku Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej WSP w Krakowie. W Szczecinie wypowiedziało si 73,3% badanych, przy czym: • 10% respondentów przydzieliło ocen pozytywn . Wskazywali na posłannictwo, rol i znaczenie bibliotekarstwa w zmieniaj cych si warunkach społeczno-gospodarczych; 1 Stachowska-Musiał E.: Bibliotekarz – zawód o wielu obliczach. [W:] Zawód bibliotekarza dzi i jutro: materiały z ogólnopolskiej konferencji (Nał czów 18-20 wrze nia 2003). Wydaw. SBP, Warszawa 2003, s. 81-89. 2 Dahl S.: Dzieje ksi ki. Wrocław, Warszawa 1965, s .26. 3 Encyklopedia wiedzy o ksi ce. Wrocław 1971, s. 205-206 4 Stachowska-Musiał E.: Bibliotekarz - zawód o wielu obliczach …, op.cit., s. 81. 270 Dorota Gill-Tarnowska • 63,3% stwierdziło, e jest to zawód pod ka dym wzgl dem niedoceniany w społecze stwie, co wynika ze słu ebnej jego roli i powszechnej nieznajomo ci prac i zada bibliotekarzy. W Krakowie: • 6,7% - stwierdziło, e ranga zawodu jest wysoka, • 21% - zawód mało doceniany, • 52,8% - zawód niedoceniany przez czytelników, władze zwierzchnie, a tak e inne grupy zawodowe, • 16,2% - ranga zawodu jest niska, • 3,3% - ranga zawodu jest bardzo niska. O powa anie społeczne zawodu pytał Adam Rusek w ankiecie przeprowadzonej w ród bibliotekarzy zatrudnionych w bibliotekach publicznych kilku województw, a efekt przedstawia si nast puj co: • 2,1% respondentek uznało, e bibliotekarze s w Polsce wysoko powa ani, • 10,5% okre liło szacunek społeczny wobec zawodu za przeci tny, • 38% powa anie okre liło, jako raczej niskie, • 33,9% uznało, e powa anie jest niskie, • 8,2% zawód powa any jest bardzo nisko5. 2. Stereotyp biblioteki i bibliotekarza W ostatnich latach status bibliotekarza ulega widocznej ewolucji. Fakt ten zwi zany jest z gwałtownym rozwojem technologii informacyjnych i powstawaniem "społecze stwa informacyjnego". Mówi si nawet o pasjonuj cej erze w zawodzie bibliotekarza i pracownika informacji naukowej. Niestety, jeszcze ci gle pokutuje rozpowszechniony stereotyp bibliotekarza. Zjawisko to jest o tyle dziwne, e z bibliotek korzysta 25-40% społecze stwa, a o tym, jaki jest bibliotekarz wie 60-75%. Głównym ródłem jest zapewne przeszło : wyobra enie bibliotekarza jako kogo , kto gromadzi, archiwizuje i ochrania ksi ki. Do tego doł cza si niewiedza: kto nie korzysta, ten nie ma poj cia, jak wygl da rzeczywisto . Niew tpliwie wpływ na niewła ciwe wyobra enie ma równie do wiadczenie zwi zane z ucz szczaniem do biblioteki szkolnej, która zazwyczaj nie była w najlepszej kondycji6. Stereotyp funkcjonuje w wiadomo ci społecznej jako uproszczony, skrótowy, zabarwiony warto ciuj co obraz rzeczywisto ci, oparty na niepełnej, potocznej wiedzy o wiecie, utrwalony jednak tradycj i nie podlegaj cy modyfikacji.7 Jako przekonania bezdowodowe, powzi te za spraw fałszywej wiedzy, stereotypy s szczególnie dokuczliwe i krzywdz ce. 5 Rusek A.: Sól zawodu: wykształcenie, praca i bibliotekarstwo w oczach pracowników bibliotek publicznych. Biblioteka Narodowa, Warszawa 1993, s. 55. 6 Wojciechowski J.: W imadle stereotypów. „Bibliotekarz”. 2004 nr 2, s. 4. 7 Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, T.40. Wydaw. KURPISZ, Pozna 2003, s. 247. Status edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dzi 271 Nale y wspomnie , e ró ny jest stereotyp biblioteki od stereotypu bibliotekarza. Niestety na niekorzy tego ostatniego. Biblioteka kojarzy si z edukacj , nauk , rozrywk , du ilo ci ksi ek. To wrota do wiedzy. Instytucja o odmiennym charakterze, w oderwaniu od rzeczywisto ci, o odmiennym porz dku wewn trznym, gdzie panuje niezwyczajny spokój i cisza. Mniej korzystny jest obraz samego bibliotekarza, i tu wymienia si trzy typy (wg J. Wojciechowskiego), a mianowicie: "korzystny", czyli zr czny profesjonalista, doradca, partner, który chce i potrafi pomóc (biblioteka akademicka). Umie wysłucha i by przyjaznym rozmówc (biblioteki publiczne i szkolne). Tak wypowiada si nieliczne grono opiniodawców; "taki sobie" - posta ambiwalentna, ale akceptowalna. Wprawdzie skuteczny doradca, zarazem jednak m drala i pyszałek (biblioteka akademicka). Jest u yteczny, potrafi pomóc okazuj c równocze nie wy szo . Wyst puje najrzadziej; "cerber nie swoich zasobów", typ najgorszy i najpowszechniejszy. Zdecydowanie niesympatyczny, w dodatku ogólny, nie zwi zany z okre lon bibliotek ani kategori bibliotekarzy. Fajtłapa b d sfrustrowany odludek, le nastawiony do wiata i ludzi, beznadziejny nieudacznik8. Powszechnie panuj cy zły stereotyp sprawia, e kandydaci do zawodu przychodz z przekonaniem o braku konieczno ci posiadania jakichkolwiek umiej tno ci, poza przydatn umiej tno ci czytania. W potocznej polskiej wiadomo ci społecznej zawód ten kojarzy si z osob w szarym, zakurzonym fartuszku. W przypadku kobiety zakłada si , e jest to istota mało atrakcyjna, przysłowiowa szara myszka. Taki stereotypowy wizerunek potwierdzaj badania przeprowadzone w ród bibliotekarzy i studentów w Instytucie Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego, w marcu 2003 r. W wypowiedziach studentów bibliotekarka przedstawiona jest jako kobieta w swetrze nieokre lonego koloru, w szaroburej spódnicy, bez makija u, nie lubi ca bi uterii, a jedyny rzucaj cy si w oczy element to du e okulary z grubymi szkłami w niemodnej oprawie. W ocenie bibliotekarzy nasz wygl d jest schludny, ale przeci tny, na luzie, lecz nie rzucaj cy si w oczy, stosowny do wykonywanej pracy, podobny do ubioru nauczycielek czy pa zatrudnionych w muzeach. Okre lenia elegancki, gustowny, ciekawy, szykowny, atrakcyjny, modny nie kojarzyły si z ich własnym wygl dem. Z sonda u wynika, e bibliotekarze nieumiej tnie eksponuj fizyczn sfer swojego wizerunku. W ubiorze, w tym jak człowiek chce wygl da , odzwierciedla si ch odgrywania okre lonej roli społecznej i jego wewn trzne nastawienie. Jak twierdzi Aneta FirlejBuzon, elegancki, schludny strój sygnalizuje zdyscyplinowanie, fachowo , presti nosz cych je osób, sugeruje stosunek do pracy, wiadczy równie o tym, e do u ytkowników odnosimy si z szacunkiem. Cz sto jednak bibliotekarze swoim strojem i wygl dem demonstruj niezadowolenie z pracy (charakter usługowy) i skromnych uposa e . Ten niekorzystny wizerunek 8 Wojciechowski J.: W imadle stereotypów. „Bibliotekarz”. 2004 nr 2, s. 4. Dorota Gill-Tarnowska 272 sugeruje, e nie potrafi zadba nie tylko o siebie, ale tak e o innych, a wyci gni ty wniosek zostanie uogólniony na cał bibliotek i zawód9. 3. Charakterystyka kwalifikacyjna bibliotekarza naukowego Definicje nie oddaj zło ono ci i specyfiki zawodu ograniczaj c si do podstawowych zada . Zagadnienie to najpełniej wyja nia "Klasyfikacja zawodów i specjalno ci" z 1995 r10. Wg niej: "bibliotekarz gromadzi, opracowuje i udost pnia zbiory biblioteczne w zakresie i za pomoc metod, form i rodków dostosowanych do typu biblioteki oraz jej potrzeb i jej u ytkowników, zajmuje si równie upowszechnianiem czytelnictwa" 11. Problemem tym zajmował si równie H. Hollender, a w referacie pt. "W kierunku charakterystyki kwalifikacyjnej bibliotekarza naukowego"12, wygłoszonym na konferencji w Poznaniu w 1994 r. przedstawił charakterystyk działa zawodowych. Wyodr bnił cztery grupy odpowiadaj ce specjalizacjom zawodowym, okre laj c przy tym rodzaj wykonywanych czynno ci, za jakie s one odpowiedzialne, ich podstawowe jednostki operacyjne, rodowisko działania i rodzaj dokumentów, b d cych efektami ich pracy. Powy sze przedstawia tabela 1. Tabela 1. Charakterystyka kwalifikacyjna bibliotekarza naukowego Grupa zdobywca Rodzaj czynno ci gromadzenie zbiorów twórca katalogowanie, klasyfikacja, indeksowanie łowca Słu by informacyjne dostarczyciel Udost pnianie zbiorów Podstawowa jednostka operacyjna volumen Rodzaj dokumentów rodowisko działania teksty rekord pierwotne i wtórne pochodne teksty rekord pochodne ludzie volumen pierwotne i wtórne ludzie ródło: Stachowska-Musiał E.: Bibliotekarz - zawód o wielu obliczach. [W:] Zawód bibliotekarza dzi i jutro: materiały z ogólnopolskiej konferencji (Nał czów 18-20 wrze nia 2003). Wydaw. SBP, Warszawa 2003, s. 84. Powy sze specjalno ci uj te w sposób niekonwencjonalny wykazuj ró nice mi dzy bibliotecznymi procedurami oraz predyspozycje konieczne do ich wykonania: 9 Zybert E. B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach: nowe i stare idee w zarz dzaniu bibliotek . Wydaw. SBP, Warszawa 2004, s. 103-105. 10 Paszek A.: Bibliotekarz, bibliotekoznawca, specjalista informacji naukowej - na marginesie klasyfikacji zawodów, cz. 1. „Bibliotekarz”. 2004 nr 6, s. 8-11, cz.2. „Bibliotekarz”. 2004 nr 7/8, s. 22-28. 11 Stachowska-Musiał E.: Bibliotekarz - zawód o wielu obliczach…op. cit., s. 83. 12 Tam e, s. 83. Status edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dzi 273 "zdobywca" - jego powinno ci jest systematyczne rozpoznawanie rynku ksi ki i sprawne poruszanie si po nim, a nast pnie gromadzenie i rejestrowanie zbiorów; "twórca" - na podstawie dokumentów oryginalnych tworzy identyfikuj ce je opisy, czyli rekordy, słu ce do budowy katalogów, bibliografii itp. narz dzi wyszukiwawczych. Robi to z my l o u ytkowniku, ale nie ma z nim kontaktu; "łowca" - posługuj c si aparatem wyszukiwawczym biblioteki wyławia ze zbiorów teksty i informacje odpowiadaj ce zło onym przez u ytkowników kwerendom i zapytaniom; "dostarczyciel" - zgodnie ze zło onym zamówieniem dostarcza zbiory czytelnikowi. Tak "dostarczyciel" jak i "łowca" maj bezpo redni kontakt z u ytkownikiem biblioteki i to oni stanowi jej wizytówk . Prócz profesjonalnej wiedzy musz posiada umiej tno zachowania si we wszystkich relacjach z czytelnikami. Do wymienionych specjalno ci nale y jeszcze doł czy wynikaj ce z nowych realiów ekonomicznych. Wobec konieczno ci efektywnego zarz dzania, umiej tno ci zdobywania funduszy pojawili si : bibliotekarz - mened er czy bibliotekarz ds. marketingu, który zadba o wła ciwe public relations13. Zadania i czynno ci wykonywane przez bibliotekarza wymagaj okre lonych przez „Przewodnik po zawodach”14 cech psychologicznych, co ilustruje tabela 2. Tabela 2. Wymagania psychologiczne w zale no ci od wykonywanych czynno ci Zadania „zdobywca” Wymagania psychologiczne Osoba rzutka, energiczna i pełna inicjatywy łatwiej i skuteczniej znajdzie wła ciwe pozycje dla okre lonej biblioteki. „twórca” Wymagana dokładno i skrupulatno (w procesie opracowania), wytrwało i cierpliwo (wprowadzanie danych do komputera, mudne sporz dzanie kart katalogowych). „łowca” Przydatna cierpliwo w kontakcie z czytelnikami, szczególnie po kilku „dostarczyciel” godzinach pracy i obsłu eniu wielu interesantów. Przy takiej pracy wa na jest równie zdolno koncentracji uwagi. Poniewa niejednokrotnie musi on obsługiwa kilka osób naraz i jednocze nie obserwowa sal konieczna jest spostrzegawczo i podzielno uwagi. Wobec nieustannego kontaktu z u ytkownikami biblioteki, udzielania najrozmaitszych informacji, rad oraz pomocy wymagane s tak e umiej tno post powania i porozumiewania si z lud mi, otwarto , yczliwo i uprzejmo . ródło: Opracowanie własne na podstawie: Paszek A.: Bibliotekarz, bibliotekoznawca, specjalista informacji naukowej - na marginesie klasyfikacji zawodów, cz. 2. „Bibliotekarz”. 2004 nr 7-8, s. 23-24. Z demokratyzacj ycia, otwarciem na wiat, komercjalizacj wszystkiego nadszedł czas elektronicznych mediów, Internetu, globalnych poł cze telekomunikacyjnych i kontaktów mi dzynarodowych. 13 Stachowska-Musiał E.: Bibliotekarz - zawód o wielu obliczach…op. cit., s. 84-85. Paszek A.: Bibliotekarz, bibliotekoznawca, specjalista informacji naukowej - na marginesie klasyfikacji zawodów, cz. 2. „Bibliotekarz”. 2004 nr 7-8, s. 22-28. 14 274 Dorota Gill-Tarnowska Wprowadzenie systemów komputerowych do bibliotek zmienia prac bibliotekarza, wymaga zmiany my lenia. Wobec osób zatrudnionych w bibliotece zwi kszaj si wymagania kwalifikacyjne. Konieczna jest dobra znajomo techniki komputerowej, poniewa bibliotekarz staje wobec nowych zada , takich jak: • kupno gotowych rekordów lub ich wymiana, • tworzenie wspólnych standardów opisu dokumentów i j zyków wyszukiwawczych, • gromadzenie i udost pnianie nowych form dokumentów na ró nych no nikach, • zdalne kupowanie w ksi garniach wirtualnych, • tworzenie wspólnych katalogów dost pnych online, • digitalizacja zbiorów w celu ich ochrony i szybszego udost pniania, • wolny dost p w kolekcjach do tej pory zamkni tych, • znajomo baz danych i sposobów wyszukiwania w nich, • umiej tno posługiwania si sieciami telekomunikacyjnymi. Zmienił si równie u ytkownik. Mamy przed sob pokolenie, które nie lubi czyta , posługuje si j zykiem mało wyrafinowanym, lekcewa cy w tonie, daj cy wolno ci słowa, wyznania, znaj cy j zyki obce. Obserwuj c takie zmiany sami musimy zmieni stosunek do człowieka i jego potrzeb. Wymagania te zmierzaj do wykreowania jednostki samodzielnej, odwa nej, chc cej si uczy , nie boj cej si podejmowa decyzji, komunikatywnej, odpornej na krytyk i kreatywnej15. Ju dzi mo na stwierdzi , e czysto zawodowe przygotowanie bibliotekarzy jest zdecydowanie lepsze ni dawniej i porównywalne z kształceniem zagranicznym. Rola bibliotekarza - specjalisty informacji naukowej i komunikacji zmienia si z pasywnej na aktywn , z elementami marketingu, promocji oraz konieczno ci selekcji, oceny i przetwarzania zasobów. Zmianie ulega, naturalnie cz ciowo, orientacja z ksi kowocentrycznej na rzecz zasobów elektronicznych. Konieczna jest te zmiana modelu wykształcenia z opartego na szerokiej wiedzy ogólnej, na model wyspecjalizowany.16 Tak wi c model zatrudniania pracowników do okre lonych przedsi wzi , zamiast na okre lone stanowiska, b dzie wymagał od przyszłego bibliotekarza zaanga owania, du ej elastyczno ci i zdolno ci przystosowania do zmieniaj cych si warunków, bez których to cech nie b dzie on w stanie znie stresów zwi zanych z codzienn prac . 4. Kultura organizacyjna biblioteki Popularne s stwierdzenia, e „nie system, nie struktura ani najnowocze niejsze metody i instrumenty, lecz niepowtarzalne jednostki i zespoły przes dzaj dzi o sukcesie firmy”17. Podobnie jest w przypadku 15 Bednarek-Michalska B.: Bibliotekarz dzi i jutro - jaki powinien by ? „Bibliotekarz”. 1998 nr 12, s. 6-7. Radwa ski A.: Komputery, biblioteki, systemy. Wydaw. SBP, Warszawa 1996, s. 97. Zybert E. B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach: nowe i stare idee w zarz dzaniu bibliotek . Wydaw. SBP, Warszawa 2004, s. 107. 16 17 Status edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dzi 275 bibliotekarzy, którzy s zasadniczym czynnikiem gwarantuj cym poziom usług i efektów pracy biblioteki. Ka da grupa społeczna, firma czy organizacja posiada swoist kultur organizacyjn , cho w ka dej instytucji jest ona inna. Kultura organizacyjna stanowi baz do budowania po danych zachowa organizacyjnych, słu y identyfikacji to samo ci wewn trznej i kształtowaniu zewn trznego wizerunku. Szczególne zasługi dla upowszechniania kultury organizacyjnej wniósł kierunek okre lany jako „dynamiczne zaanga owanie”, rozwijany od ko ca lat siedemdziesi tych XX wieku. Istotn rol odgrywaj tu kategorie etyczne, takie jak jako , doskonało oraz system norm i warto ci uznawanych przez zespoły pracownicze i b d cych stymulatorami zachowa członków instytucji18. Przykładem warto ci wyst puj cych w bibliotekach mo e by uczciwo i lojalno wobec u ytkownika, przestrzeganie zasady równo ci wszystkich u ytkowników, niezale nie od ich statusu, traktowanie goz szacunkiem, yczliwo ci i uprzejmo ci . Bibliotekarz, który nie akceptuje czytelnika, nie powinien podejmowa takiej pracy. le si dzieje, je li np. osoba, która nie lubi dzieci znajduje zatrudnienie w bibliotece szkolnej, ateista w seminarium duchownym, a zagorzały pacyfista w bibliotece wojskowej. W powszechnych bibliotekach o wiatowych nie powinny znajdowa si osoby nastawione elitarnie, dyskwalifikuj ce czytelników o mniej wyrobionych gustach. Wa ne jest tak e umiej tne prowadzenie rozmowy, by w jasny sposób przedstawi u ytkownikowi swój punkt widzenia, radz c sobie z obiekcjami rozmówcy, zachowuj c dla niego szacunek, bez wywierania presji prezentuj c si jako osoba kompetentna. Zachowanie bibliotekarza wiadczy o przestrzeganych warto ciach i zało eniach odno nie wykonywanego zawodu. Inn , niepisan norm , jest zasada po wi cania u ytkownikowi tyle czasu, ile wymaga rozwi zanie jego problemu. W ka dej sytuacji odbiorca usług bibliotecznych powinien sta na pierwszym miejscu i najpierw powinny by wykonywane czynno ci zwi zane z jego obsług , cho by oznaczało to rezygnacj z innych zaplanowanych zada . Według J. Wojciechowskiego nale y wypracowa „ton przyjaznej rzeczywisto ci”, tzn. unika nie tylko arogancji i wyniosło ci, ale tak e egzaltacji, natarczywo ci i nadopieku czo ci oraz unika sporów z u ytkownikami, nawet, je li s uzasadnione19. Zachowania pracowników powinny sprawia wra enie, e u ytkownik w bibliotece jest mile widzianym go ciem, e potrafi udzieli kompetentnych informacji, pomóc w podj ciu trafnej decyzji. eby osi gn sukces, wspólne organizacyjne przekonania powinny by widoczne, znane i upowszechniane w ród wszystkich pracowników. Tote niezwykle wa ny jest równie stosunek bibliotekarzy w ich wzajemnych relacjach. Nale y pami ta o przestrzeganiu yczliwo ci i zaufania, unikaniu intryg i niech ci, umiej tnym rozwi zywaniu spraw spornych. 18 19 Op.cit., s. 17. Op.cit., s. 67-69, 96. 276 Dorota Gill-Tarnowska Ka d instytucj nale y postrzega kompleksowo, jako zespół klientów zewn trznych i wewn trznych. Istotne jest, wi c tworzenie atmosfery sprzyjaj cej wykonywaniu obowi zków i uzyskiwaniu satysfakcji zawodowej. Warto ci te, obowi zuj ce w instytucji wzmacniaj artefakty behawioralne20. Behawioralnymi wytworami kultury mog by : • rytuały inkorporacyjne - zwi zane z przyjmowaniem do pracy i szkoleniem; pozwalaj pracownikowi zerwa z poprzednia identyfikacj oraz podj now rol ; przejawiaj si w rozmowach z dyrektorem po przyj ciu do pracy, wdra aj do nowej obrz dowo ci i zwyczajów; • działania zwi zane z wewn trznym public relations, skierowane na personel; pozwalaj na osi gni cie pełnej identyfikacji z placówk macierzyst i zwi kszenie odpowiedzialno ci za jej losy i funkcjonowanie oraz wzrost efektywno ci podejmowanych prac; słu temu techniki komunikacji wewn trznej (ogłoszenia, informacje drog elektroniczn , imprezy okoliczno ciowe, bezpo rednie spotkania zwierzchnika z pracownikami); • obrz dy integracji, czyli spotkania okoliczno ciowe; obrz dy te wł czaj pracowników do społecznego systemu danej biblioteki oraz umo liwiaj chwilowe rozlu nienie ró nych form; • obrz dy redukowania konfliktów i rozwi zywania problemów; ich celem jest odbudowa równowagi w zakłóconych relacjach społecznych21. Praca w bibliotece jest cz sto ródłem satysfakcji i zadowolenia, chocia jej charakter nie zawsze jest znany i rozumiany przez społecze stwo, w którym z cał pewno ci dominuj stereotypy. Dlatego obowi zkiem samych bibliotekarzy jest mówienie o warto ci tego zawodu, który jest niew tpliwie zawodem z przyszło ci , daj cym mo liwo ci, ale i wymagaj cym wykorzystania wiedzy profesjonalnej, jak i wszelkich umiej tno ci. Do wa niejszych zada biblioteki zorientowanej na u ytkownika b dzie nale ało szkolenie odbiorców usług bibliotecznych. Wła ciwie dobrany warsztat informacyjny ma warto u ytkow , je li jest intensywnie wykorzystywany w procesie poznawczym i dydaktycznym. Oznacza to, e w nowej sytuacji bibliotekarz obok biegło ci w posługiwaniu si nowoczesnymi narz dziami informacyjnymi musi mie równie cechy dobrego nauczyciela. Pełnienie takiej funkcji b dzie wi c obejmowa umiej tno prowadzenia lekcji wdra aj cych u ytkowników do samodzielnych poszukiwa w tradycyjnych ródłach informacji i w zautomatyzowanych systemach biblioteczno-informacyjnych, które s podstaw samokształcenia oraz zach cania odbiorców do korzystania z nowych form zdobywania informacji. Zaznaczy równie trzeba, e to wła nie na bibliotekach spoczywa odpowiedzialno za odpowiednie przygotowanie absolwentów - nie tylko jako konsumentów, lecz tak e 20 21 Artefakty s elementami kultury organizacyjnej i dziel si na j zykowe, behawioralne i fizyczne. Op.cit., s. 91-93. Status edukacyjny bibliotekarza wczoraj i dzi 277 twórców wiedzy - do pracy z ró nymi no nikami wiedzy w dalszym yciu zawodowym i nie tylko.22 Według opinii ekspertów "bibliotekarz XXI wieku musi by badaczem, doradc , planist , menad erem, nadzorc , przywódc , członkiem zespołu, osob rozwi zuj c problemy, ale te potrafi c naprawi drukark . Musi by osob wszechstronn . Jego najwa niejsze cechy to komunikatywno i łatwo nawi zywania kontaktów, umiej tno pracy w zespole, elastyczno , uprzejmo i zaanga owanie, wreszcie zdolno ci j zykowe. Aby sprosta cho by tylko tym wymaganiom, pracuj c w dodatku bez nadziei na rozs dne wynagrodzenie, kandydat na bibliotekarza XXI wieku musi mie niew tpliwie tak e du e poczucie humoru. Sprawy finansowe, problemy technologiczne, uregulowania prawne te i wiele innych aspektów pracy w bibliotece, b d stawiały przed bibliotekarzem wymagania zdolno ci analitycznych, organizacyjnych, przywódczych, znajomo ci podstaw prawa i ekonomii, wreszcie umiej tno ci perspektywicznego i twórczego my lenia oraz zdecydowania w działaniu. Okazuje si , e profesjonalne wiedza to nie wszystko, znajomo konkretnej dziedziny wiedzy, nale cej do profilu uczelni jest nie mniej wa na od umiej tno ci bibliotekarskich. Tak, wi c bibliotekarze przyszło ci musz mie wiadomo konieczno ci nieustannego dokształcania. Niew tpliwie, stały rozwój zawodowy stanowi b dzie nieodł czny składnik codziennej pracy. Ci, którym marzy si cicha i bezstresowa posada i tzw. mała stabilizacja powinni zawczasu pomy le o innej profesji"23. 22 Górski A.: Komputer i jego funkcje w nowoczesnej bibliotece (oczekiwania i mo liwo ci). [W:] Bibliotekarze i u ytkownicy bibliotek w dobie powszechnej komputeryzacji (wzajemne relacje, potrzeby, zwi zki): materiały konferencyjne (Szczecin, 13-15 listopada 1996), red. J. Goc. Wydaw. Nauk. US, Szczecin 1997, s. 122. 23 Feret B. Marcinek M.: Przyszło bibliotek i bibliotekarzy akademickich: studium wykorzystuj ce metod delfick . „Biuletyn EBIB”. 2000 nr 9 [dok.elektr.] http://ebib.wroc.pl [odczyt 22.02.2005]. 278 Dorota Gill-Tarnowska Bibliografia [1] Dahl S.: Dzieje ksi ki. Wrocław, Warszawa 1965. [2] Dunin J.: Pismo zmienia wiat, czytanie, lektura, czytelnictwo. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa 1998. [3] Encyklopedia wiedzy o ksi ce. Wrocław 1971. [4] Feret B., Marcinek M.: Przyszło bibliotek i bibliotekarzy akademickich: studium wykorzystuj ce metod delfick . „Biuletyn EBIB”. 2000 nr 9 [dok.elektr.] http://ebib.wroc.pl [odczyt 22.02.2005]. [5] Górski A.: Komputer i jego funkcje w nowoczesnej bibliotece (oczekiwania i mo liwo ci). [W:] Bibliotekarze i u ytkownicy bibliotek w dobie powszechnej komputeryzacji (wzajemne relacje, potrzeby, zwi zki). Materiały konferencyjne (Szczecin, 13-15 listopada 1996), red. J. Goc. Wydaw. Nauk. US, Szczecin 1997. [6] Paszek A.: Bibliotekarz, bibliotekoznawca, specjalista informacji naukowej - na marginesie klasyfikacji zawodów, cz. 1. „Bibliotekarz”. 2004 nr 6, s. 8-11, cz.2. „Bibliotekarz”. 2004 nr 7/8, s. 22-28. [7] Praktyczny słownik współczesnej Polszczyzny, red. H. Zgółkowa. T. 40. Wydaw. KURPISZ, Pozna 2003. [8] Radwa ski A.: Komputery, biblioteki, systemy. Wydaw. SBP, Warszawa 1996. [9] Rusek A.: Sól zawodu: wykształcenie, praca i bibliotekarstwo w oczach pracowników bibliotek publicznych. Biblioteka Narodowa, Warszawa 1993. [10] Stachowska - Musiał E.: Bibliotekarz - zawód o wielu obliczach. [W:] Zawód bibliotekarza dzi i jutro. Materiały z ogólnopolskiej konferencji (Nał czów 18-20 wrze nia 2003). Wydaw. SBP, Warszawa 2003. [11] Wojciechowski J.: W imadle stereotypów. „Bibliotekarz”. 2004 nr 2, s. 3-6. [12] Zybert E. B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach: nowe i stare idee w zarz dzaniu bibliotek . Wydawnictwo SBP, Warszawa 2004.
