Straż Miejska w systemie bezpieczeństwa publicznego

Grzegorz Grondys
Komendant
StraŜy Miejskiej w Szczecinku
StraŜ Miejska w systemie bezpieczeństwa
publicznego.
Bezpieczeństwo publiczne
Abraham Maslov w roku 1970 sformułował tezę, Ŝe potrzeby ludzkie tworzą pewną
hierarchię od potrzeb fizjologicznych aŜ do potrzeby
samourzeczywistnienia. Wierzył,
Ŝe naturalna droga rozwoju człowieka wiedzie od zaspokajania potrzeb podstawowych do
coraz wyŜszych pięter w tej hierarchii.
Zdecydowanie najwaŜniejszą potrzebą człowieka, po potrzebach fizjologicznych, jest
potrzeba bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo jest tą wartością Ŝycia ludzkiego, która musi być
zaspokajana w absolutnie pierwszej kolejności. Bez poczucia bezpieczeństwa nie moŜna
dobrze funkcjonować, a cywilizacja nie moŜe się prawidłowo rozwijać.
W Wikipedii moŜna znaleźć następującą definicję bezpieczeństwa publicznego - ogół
warunków i instytucji chroniących Ŝycie, zdrowie, mienie obywateli oraz majątek
ogólnonarodowy, ustrój i suwerenność państwa przed zjawiskami groźnymi dla ładu
prawnego, a takŜe przed zjawiskami mogącymi zakłócić normalne funkcjonowanie obywateli,
godzącymi w ogólnoprzyjęte normy postępowania. Bezpieczeństwo publiczne jest takŜe
stanem w społeczeństwie, który umoŜliwia jego sprawne funkcjonowanie. ZagroŜenia dla
bezpieczeństwa publicznego mogą mieć charakter zarówno wewnętrzny jak i zewnętrzny,
czyli mieszczą się tu ingerencje ze strony innych podmiotów państwowych w sprawy
wewnętrzne,
a takŜe wewnętrzne konflikty i napięcia społeczne. Często przestępczość zakłóca ten ład,
co rodzi w społeczeństwie poczucie niesprawiedliwości i braku kontroli państwa nad tym
zjawiskiem.
Inna definicja określa bezpieczeństwo publiczne jako stan gwarantujący niezakłócone
i zgodne z wolą obywateli funkcjonowanie instytucji państwowych, samorządowych
i społecznych oraz urządzeń publicznych, a takŜe bezpieczeństwo Ŝycia, zdrowia i mienia
ludności w wyniku przestrzegania akceptowanego przez obywateli porządku prawnego.
Ochrona bezpieczeństwa publicznego jest związana z nieograniczoną liczbą osób
i mienia i moŜe występować w bardzo róŜnych dziedzinach Ŝycia publicznego. Dlatego we
współczesnych nam czasach kwestii tej poświęca się wiele uwagi. Bezpieczeństwo publiczne
warunkuje prawidłowe funkcjonowanie państwa, spokojne i normalne Ŝycie obywateli,
pewność codziennego działania bez obaw o mienie, Ŝycie i zdrowie swoje, i najbliŜszych.
Bezpieczeństwo publiczne w ujęciu instytucjonalnym
Gwarantem stania państwa na straŜy bezpieczeństwa obywateli jest konstytucja RP.
Artykuł 5 określa: Rzeczpospolita Polska strzeŜe niepodległości i nienaruszalności swojego
terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli,
strzeŜe dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównowaŜonego rozwoju.
Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego jest szef Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, natomiast w sprawie bezpieczeństwa zewnętrznego funkcję
taką pełni szef Agencji Wywiadu. WaŜną instytucją w instytucjonalnym systemie
bezpieczeństwa publicznego jest Prokuratura. Do jej zadań naleŜy: strzeŜenie praworządności
oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw, prowadzenie i nadzorowanie postępowań
przygotowawczych w sprawach karnych, pełnienie funkcji oskarŜyciela publicznego,
prowadzenie badań nad przestępczością i jej zwalczanie, opiniowanie projektów aktów
normatywnych.
Do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku
publicznego została utworzona Policja. Głównymi zadaniami policji są:
•
ochrona Ŝycia ludzi oraz mienia przed zamachami;
•
ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego;
•
wykrywanie przestępstw i wykroczeń, ściganie sprawców;
•
kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych;
•
gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych;
•
prowadzenie krajowego systemu informatycznego.
Nie moŜna nie docenić teŜ roli sił zbrojnych RP w likwidacji skutków zagroŜeń
niemilitarnych czy likwidacji skutków zagroŜeń czasu pokoju. Wystarczy przypomnieć
wykorzystanie wojska w usuwaniu skutków powodzi w 1997 i 1998 r., czy w akcji likwidacji
zatorów lodowych w kotlinie Kłodzkiej w 2002 r.
TakŜe Państwowa StraŜ PoŜarna podejmuje działania mające na celu ochronę Ŝycia,
zdrowia, mienia lub środowiska przed poŜarem, klęską Ŝywiołową lub innym miejscowym
zagroŜeniem.
Instytucji
państwowych
mających
w
swoich
zadaniach
dbanie
o
sprawy
bezpieczeństwa jest więcej. TakŜe organizacje społeczne, takie jak firmy ochrony osób
i mienia, mają przypisane zadania z zakresu bezpieczeństwa publicznego. Do obszarów,
obiektów i urządzeń waŜnych dla bezpieczeństwa publicznego podlegających obowiązkowej
ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne naleŜą przede wszystkim:
1) zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglomeracji
miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie moŜe stanowić zagroŜenie dla Ŝycia
i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności są to elektrownie i ciepłownie, ujęcia
wody, wodociągi i oczyszczalnie ścieków;
2) zakłady stosujące, produkujące lub magazynujące w znacznych ilościach materiały
jądrowe, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały toksyczne, odurzające, wybuchowe
bądź chemiczne o duŜej podatności poŜarowej lub wybuchowej;
3) rurociągi paliwowe, linie energetyczne i telekomunikacyjne, zapory wodne i śluzy oraz
inne urządzenia znajdujące się w otwartym terenie, których zniszczenie lub uszkodzenie
moŜe stanowić zagroŜenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzi, środowiska albo spowodować
powaŜne straty materialne.
Wśród instytucji odpowiedzialnych za realizację dąŜenia do osiągnięcia moŜliwie
najwyŜszego poziomu społecznego poczucia bezpieczeństwa obywateli wymienia się takŜe
parlament stanowiący prawo, rząd, sądy, szkoły, kościół, media, instytucje samorządowe,
organizacje społeczne oraz nieformalne organizacje społeczności lokalnych.
Organami bezpieczeństwa publicznego w administracji terenowej są:
 na szczeblu województwa - marszałek województwa,
 na
szczeblu
powiatowym
–
starosta,
do
którego
naleŜy
ochrona
przeciwpoŜarowa, ochrona środowiska, bezpieczeństwo i porządek publiczny. Starosta
zatwierdza plan działania straŜy poŜarnej i innych słuŜb publicznych. Komisje
bezpieczeństwa i porządku publicznego opiniują projekty innych aktów prawnych np. dot.
działania policji,
budŜetu samorządu powiatu. Z uwagi na sprawy bezpieczeństwa
publicznego opiniują teŜ inne zlecone przez starostę dokumenty i projekty.
Do zakresu działań na szczeblu gminnym naleŜą wszystkie sprawy publiczne
o znaczeniu lokalnym, niezastrzeŜone ustawami na rzecz innych podmiotów. Jednym z zadań
własnych gminy, mającym na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, jest ochrona
porządku publicznego. Ponadto gmina ma moŜliwość realizacji zadań zleconych przez
administrację rządową.
Do gminy, a w zasadzie do Burmistrza, który jest organem wykonawczym samorządu
gminnego, naleŜy ochrona przeciwpoŜarowa, zabezpieczenie porządku publicznego w czasie
imprez masowych. Do jego zadań naleŜą głównie sprawy o charakterze porządkowym,
wykonują je straŜe miejskie i policja.
Gminny system bezpieczeństwa
Wójt gminy (burmistrz, prezydent miasta), jako uczestnik podsystemu kierowania
bezpieczeństwem narodowym, zapewnia ciągłość podejmowania decyzji i działań, w celu
utrzymania bezpieczeństwa narodowego, poprzez organizacyjną i funkcjonalną zdolność
stanu osobowego oraz działanie niezbędnej infrastruktury Urzędu Gminy do sprawnego
i bezkolizyjnego funkcjonowania na stanowisku kierowania. Wykazuje tym samym stabilność
terytorialnego elementu systemu kierowania do utrzymania bezpieczeństwa narodowego
i skutecznego działania, w zaleŜności od skali zagroŜenia, w sytuacjach wymagających
przeciwstawienia się wszelkim zagroŜeniom kryzysowym.
Gminne środowisko bezpieczeństwa tworzą, pozostające we właściwości włodarza
gminy, Urząd Gminy (Miasta) oraz podległe jednostki organizacyjne, a takŜe organizacje
pozarządowe, jak i współdziałające w ramach realizacji i koordynacji zadań ustawowych,
powiatowe i wojewódzkie Centra Zarządzania Kryzysowego, straŜe, słuŜby i inspekcje,
w szczególności: Policja, Państwowa StraŜ PoŜarna, Wojskowa Komenda Uzupełnień,
a takŜe instytucje administracji rządowej oraz podmioty gospodarki rynkowej istotne dla
bezpieczeństwa.
StraŜ miejska w systemie zapewnienia bezpieczeństwa publicznego
Powoływanie przez gminy do Ŝycia straŜy miejskich jest jedną z form realizacji
zadań własnych, jak i zleconych.
Wprawdzie StraŜe Miejskie (Gminne) są powoływane do ochrony porządku
publicznego na terenie gminy, to jednak wiele ich zadań, zarówno ustawowych jak i tych
wynikających z zadań codziennej słuŜby, jest związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa
publicznego.
StraŜe Miejskie (Gminne) to waŜne narzędzia w rękach samorządu gminnego mogące
podjąć wiele istotnych zadań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa publicznego. Często są
to straŜe pracujące całodobowo. Przez całą dobę straŜnicy wyposaŜeni w środki przymusu
bezpośredniego patrolują swoje miejscowości. StraŜe Miejskie wyposaŜone są w sprawną
sieć łączności radiowej, posiadają środki transportu, a przede wszystkim ludzi
przygotowanych do podejmowania róŜnego rodzaju interwencji.
Przeanalizujmy zadania straŜy miejskich w kontekście obowiązku zapewnienia przez
gminę podstawowych potrzeb Ŝyciowych mieszkańców, a w szczególności zapewnienia
potrzeby bezpieczeństwa.
Pierwszym wymienionym w ustawie zadaniem jest ochrona spokoju i porządku
w miejscach publicznych. W tym przypadku podejmowanie interwencji wobec osób, które
w sposób chuligański zakłócają spokój i porządek publiczny, czy ujmowanie w momencie
popełnienia przestępstw wchodzi juŜ w zakres zapewnienia bezpieczeństwa publicznego.
Następnym zadaniem jest czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego.
Niebagatelne znaczenie ma tu narzędzie w postaci fotoradarów. UŜycie ich w połączeniu
z innymi działaniami zarządców dróg polegającymi na ograniczeniu prędkości poprzez
inŜynierię ruchu doprowadza do zmniejszenia prędkości przez kierujących, a więc wpływa
na poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Inne działania to wymuszenie ograniczenia
prędkości poprzez róŜnego rodzaju spowalniacze, wysepki. Kierujący jest zmuszony jechać
dozwoloną prędkością. Na poprawę bezpieczeństwa na przejściach dla pieszych wpływa
ich doświetlenie oraz zamontowanie pomarańczowych świateł pulsacyjnych informujących
kierowców o miejscach niebezpiecznych. Warto dodać, Ŝe na terenie Szczecinka, od chwili
wyposaŜenia straŜników w fotoradar, nie było wypadków śmiertelnych, czy nawet takich,
w których ludzie zostali ranni.
Kolejnym istotnym zadaniem jest współdziałanie z właściwymi podmiotami
w zakresie ratowania Ŝycia i zdrowia obywateli, pomoc w usuwaniu awarii technicznych
i skutków klęsk Ŝywiołowych oraz innych miejscowych zagroŜeń. Przykładem realizacji tego
zadania moŜe być udział straŜników miejskich przy zabezpieczeniu prowadzenia akcji
gaśniczych. To podczas patroli straŜnicy ujawniają róŜnego rodzaju zagroŜenia w postaci
zarzewi poŜarów, powstawania wyrw w jezdni, zapadnięcia się jezdni czy zarwania
studzienek kanalizacyjnych. Udział straŜników
polega nie tylko na kierowaniu ruchem
drogowym w miejscu prowadzenia akcji gaśniczej czy usuwaniu gapiów i osób, które swoim
zachowaniem utrudniają prowadzenie takich działań, ale równieŜ na ewakuacji mieszkańców
z zagroŜonych budynków czy rozpoczęciu akcji gaśniczej jeszcze przed przybyciem straŜy
poŜarnej.
Do zadań StraŜy Miejskiej naleŜy teŜ zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy
lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagroŜonych takim zdarzeniem przed dostępem
osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych
słuŜb, a takŜe ustalenie, w miarę moŜliwości, świadków zdarzenia oraz zabezpieczenie miejsc
wypadków (kolizji) drogowych. Na przykładzie StraŜy Miejskiej w Szczecinku mogę podać
zasady współdziałania z Państwową StraŜą PoŜarną oraz Centrum Zarządzania Kryzysowego
w sytuacji, kiedy z jednego zakładów przemysłowych na terenie Szczecinka wyciekł kwas
siarkowy. Zatruciu uległo kilku pracowników firmy. Nasze działania polegały na kierowaniu
ruchem w celu umoŜliwienia dojazdu wozom bojowym PSP do miejsca skaŜenia,
powiadamianiu mieszkańców pobliskiego osiedla o groŜącym niebezpieczeństwie oraz
odizolowaniu strefy działań PSP od osób postronnych. W związku z tym, iŜ teren naszego
miasta leŜy na terenie gdzie przebiegały umocnienia Wału Pomorskiego bardzo często
straŜnicy są wykorzystywani do zabezpieczenia miejsc znalezienia niewypałów z czasów
II wojny światowej aŜ do przybycia patroli saperskich i zabezpieczenia niewypałów przez
wojsko. Czy jako przykład mogę podać sąsiednią StraŜ Miejską w Bornem Sulinowie gdzie
straŜnicy brali udział w ewakuacji ludności z jednej miejscowości gdzie wypadkowi uległa
cysterna z chlorem. Wraz ze straŜakami PSP straŜnicy brali udział w ewakuacji ludności
następnie pilnowali pozostawionego mienia w domostwach, zabezpieczali koce i Ŝywność dla
osób ewakuowanych.
Ochrona obiektów komunalnych i urządzeń uŜyteczności publicznych to równieŜ
zadanie StraŜy Miejskich. StraŜnicy wykonują zadania przy ochronie budynków
komunalnych, często są to urzędy miast, a więc budynki i miejsca pełniące bardzo waŜną rolę
w Ŝyciu społeczności lokalnych.
Kolejne zadanie to współdziałanie z organizatorami i innymi słuŜbami w ochronie
porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych. Dobrym przykładem moŜe być wspólne
pełnienie słuŜb z policją przy zabezpieczaniu imprez masowych o podwyŜszonym ryzyku. Na
przykładzie Szczecinka mogę podać, iŜ straŜnicy, oczywiście obok słuŜb ochrony
organizatorów, samodzielnie zabezpieczają wszystkie imprezy, które odbywają się na terenie
miasta. Policja praktycznie nie uczestniczy w tym (za wyjątkiem imprez masowych o
podwyŜszonym ryzyku).
Inne czynności wykonywane przez straŜników to doprowadzanie osób nietrzeźwych
do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeŜeli osoby te zachowaniem swoim dają
powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagraŜających
ich Ŝyciu lub zdrowiu albo zagraŜają Ŝyciu i zdrowiu innych osób. Najczęściej interwencje
podejmowane są w stosunku do osób bezdomnych upojonych denaturatem, które leŜą w
róŜnego rodzaju miejscach publicznych. W okresie zimowym pozostawienie takiej osoby na
mrozie skutkuje wyziębieniem organizmu a następnie śmiercią. Załogi karetek pogotowia
bardzo często odmawiają udzielenia pomocy takim osobom, a Policja wyręcza się w tym
zakresie straŜami.
Kolejnym zadaniem straŜy jest informowanie społeczności lokalnej o stanie
i rodzajach zagroŜeń, a takŜe inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu
zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym
i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami
społecznymi. Formą realizacji tego zadania są audycje w mediach czy stałe rubryki
w gazetach. W lokalnej szczecineckiej telewizji i w radiu pojawiają się cykliczne audycje
tzw. cotygodniowe raporty z zaistniałych zdarzeń. Systematycznie przekazywane są
informacje o sezonowych zagroŜeniach, o sposobach zachowania i reagowania w sytuacjach
niebezpiecznych.
Ponadto straŜ miejska realizuje szereg innych zadań, do których zaliczyć moŜna m.in.:
•
konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pienięŜnych dla
potrzeb gminy;
•
stałe patrole na ulicach i osiedlach;
•
ciągła realizacja zgłaszanych interwencji;
•
utrzymywanie stałej łączności między jednostkami policji a straŜy miejskiej;
•
koordynowanie rozmieszczenia słuŜb straŜy z uwzględnianiem występujących zagroŜeń;
•
wspólne z policją organizowanie i prowadzenie słuŜb i działań w celu zapewnienia
bezpieczeństwa publicznego;
•
zabezpieczanie uroczystości państwowych i samorządowych;
•
zabezpieczanie miejsc przestępstwa, katastrofy itp. przed dostępem osób postronnych;
•
realizacja programów prewencyjnych;
•
prowadzenie zajęć profilaktycznych i wychowawczych w szkołach, internatach,
świetlicach socjoterapeutycznych;
•
informowanie odnośnych słuŜb i instytucji o zaobserwowanych zagroŜeniach bądź
nieprawidłowościach,
•
informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach występujących zagroŜeń oraz
sposobach ich eliminacji (m.in. przez straŜ miejską);
•
udział w imprezach charytatywnych;
•
wspólne z policją prowadzenie szkoleń i ćwiczeń w celu podniesienia kwalifikacji
zawodowych (m.in. kurs taktyki i technik podejmowania interwencji, szkolenie
podstawowe).
UwaŜam, iŜ mit straŜnika karzącego „babcię za sprzedaŜ pietruszki” juŜ dawno stał się
nieaktualny. StraŜ Miejska jest istotnym elementem w lokalnym systemie zapewnienia
bezpieczeństwa publicznego. Często to straŜnicy będąc pierwsi na miejscu zdarzenia
podejmują
tam
działania
związane
z
zapewnieniem
bezpieczeństwa
publicznego
a realizowane zadania z zakresu zapewnienia porządku i spokoju publicznego wchodzą juŜ w
zakres realizacji działań zapewniających bezpieczeństwo publiczne.