szótár 1

Transkrypt

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
K
2611
koadapcja (łac. coadaptio) – (lat.) coadaptio,
koadapció; a szervezetben a szervek
egymáshoz való kölcsönös alkalmazkodása
koadiutor [duchowny dodany do pomocy
np.biskupowi] – (lat.) coadjutor, koadjutor,
segéd; (egyház) a püspök mellé rendelt segéd
(prelátus), ha a püspök magas kora v. más
fogyatkozása miatt hivatalát nem képes
személyesen ellátni; tartományfőnök v. apát
mellé a szentszéktől kirendelt segítő
koadiutor biskupi – (egyház) püspöki helynök
koadiutoria [urząd lub godność koadiutora] –
(egyház) helynökségi hivatal
koafiura [fr. coiffure 'nakrycie głowy; jw.' od
coiffe 'czepek'; przest., żart. uczesanie,
fryzura] – (dawno) frizura, hajviselet
koagulacja [1. łac. coagulare 'ścinać się,
krzepnąć' od coagulum 'podpuszczka' z
cogere 'łączyć; gromadzić'; łączenie się
cząstek
koloidowych,
powodujące
wytrącanie się koagulatu a. przejście
koloidowego
roztworu
(zolu)
w
galaretowaty żel, np. żelatynę (proces
odwrotny nazywamy peptyzacją); por.
Synereza; 2. Koagulacja to proces
polegający na łączeniu się cząstek fazy
rozproszonej koloidu w większe agregaty
tworzące fazę ciagłą o nieregularnej
strukturze.
Istnieje
koagualacja
odwracalna i nieodwracalna, a także
spontaniczna i wymuszona. W wyniku
koagulacji może następować zjawisko
żelowania, tworzenia się past i materiałów
stałych, sedymentacji lub pokrywania
powierzchni mieszaniny warstwą fazy
rozproszonej; 3. łączenie się cząstek
koloidowych w większe zespoły; 4. med.
niszczenie
zbędnej
tkanki
wysoką
temperaturą] – (lat.) coagulatio, koaguláció
(coagulatio),
koagulálás;
megalvás,
megalvadás; kolloid anyag részecskéinek
kicsapódása; (orv.) véralvadás
koagulacyjność – koagulációs v. megalvadási
képesség
koagulacyjny, -a, -e [związany z koagulacją] –
koagulációs, alvadási
koagulant, koagulator [środek chemiczny
wywołujący
koagulację
roztworu
koloidalnego] – koaguláns (coagulans);
(orvosi) véralvadást serkentő szer
koagulator [środek wywołujący koagulację
(krzepnięcie) galaretowatego roztworu;
koagulant] – koagulátor; kuaguláló, alvasztó
szer, koaguláns
koagulator laserowy [aparat służący do
przeprowadzania precyzyjnych operacji
oczu] – lézer koagulátor
koagulować
–
coagulálni,
koagulálni;
megalvasztani
koagulować się – megalszik
koala (Phascolarctos cinereus) [1. gatunek
torbacza z rodziny koalowatych, jedyny
współcześnie
żyjący
przedstawiciel
rodzaju Phascolarctos. 2. australijskie
zwierzę
nadrzewne,
przypominające
niewielkiego niedźwiadka] – koala [koala
(Phascolarctos cinereus) Ausztráliában
honos erszényes, növényevő állat, az
koalafélék (Phascolarctidae) családjának
egyedüli élő képviselője. A koala szó a
katang benszülött nép nyelvéből származik,
jelentése „nem ivó”. A név nem teljesen
találó, bár tényleg keveset isznak. A
„koalamedve” megnevezés helytelen, mivel
a koalák nem tagjai a medvék családjának. A
tudományos neve görögül "erszényes
medvét" jelent, mivel az első telepesek helyi
medvefajnak gondolták a fura állatot.]
koalescencja [łączenie się kropelek cieczy w
większe krople] – (vegytan) keveredés,
vegyülés
koalicja [łac. coalitus p.p. od coalescere 'zrastać
się; łączyć się'; 1. (śred.-łac. coalitio –
zgromadzenie, związek); 2. związek,
porozumienie, przymierze, alians, sojusz
państw, partii polit. zawarty dla
przeprowadzenia wspólnej akcji a.
osiągnięcia określonego wspólnego celu;
Ententa] – (lat.) koalíció, szövetség,
szövetkezés, egyesülés; politikai szövetség v.
szövetkezés; politikai pártok megegyezése
közös kormány alakítására; több hatalom
szövetsége vmely más aállammal v.
államcsoporttal szemben
koalicja antywojenna – háború ellenes koalíció
koalicja państw [sojusz państw w celu wspólnego
prowadzenia wojny przeciwko innemu
państwu
lub
grupie
państw]
–
államszövetség
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
2612
koalicja partyjna; koalicja stronnictw –
pártkoalíció
koalicja
rządowa
[porozumienie
partii
politycznych w celu wspólnego wzięcia
udziału w wyborach (koalicja wyborcza)
lub utworzenia nowego rządu;] –
kormánykoalíció
koalicja komitet wyborczy [rodzaj komitetu
wyborczego, znajdujący się obok komitetu
wyborczego tworzonego przez partię
polityczną
i
komitetu
wyborczego
wyborców] – koalíciós választási bizottság
koalicjant, koalicjonista [członek koalicji] –
szövetséges
koalicyjny, -a, -e [sojuszniczy, aliancki; gabinet,
rząd
złożony
z
przedstawicieli
sprzymierzonych stronnictw] – koalíciós
koalizować – szövetkezni, egyesülni, koalícióba
lépni
koartykulacja [to wymawianie (artykulacja)
głosek w ciągu fonicznym; występowanie
w artykulacji jakiejś głoski ruchów lub
układów narządów mowy właściwych
głosce lub głoskom sąsiednim] –
koartikuláció (együttképzés) [az egymás
környezetében előforduló hangok együttes,
egyidejű artikulációja]
kobalt [pierwiastek chemiczny, srebrzystoszary
metal] – (ném.) kobalt (Co); (vegytan) a
vascsoportba tartozó sötétszürke fémes elem,
vegyületekben fordul elő (festékgyártásra
használják)
kobaltować [pokrywać przedmioty cienką
warstwą kobaltu] – vmit kobalttal kezelni;
felületet kobalttal bevonni
kobaltowy, -a, -e [1. zawierający kobalt;
2. ciemnoniebieski] – kobalt-; középkék,
kobaltkék (błękitna farba kobaltowa)
Kobczyk (Falco vespertinus) [gatunek średniej
wielkości ptaka drapieżnego z rodziny
sokołowatych, zamieszkujący Eurazję na
wschód od linii Wisła–Dunaj. Wędrowny,
zimuje w Afryce i południowej Azji. W
Polsce dawniej sporadycznie lęgowy,
obecnie nieregularnie przelotny lub
zalatujący] – kékvércse, kék vércse (Falco
vespertinus) [a madarak osztályának
sólyomalakúak (Falconiformes) rendjéhez,
azon belül a sólyomfélék (Falconidae)
családjához tartozó faj]
hím
-
Wersja 01 01 2017.
kobiałka [pot. nieduży koszyk z pałąkiem; też:
ilość czegoś mogąca zmieścić się w takim
koszyku] – (fedeles) kosár, kas
kobiałka na jagody – eper-kosárka
kobiec – madárháló
kobieciarstwo – szoknyavadászat, nőimádat
kobieciarz
[mężczyzna
mający
kontakty
erotyczne z licznymi kobietami] –
szoknyavadász, nőbolond, nagy nőbarát,
nőcsábász
kobieciątko [kobieta miła, ale niezbyt mądra] –
asszonyka, pici kis nő v. nőcske
kobiecina
[pot.
ze
współczuciem
lub
politowaniem o kobiecie]; kobiecinka–
asszonyság, jó asszony; (biedna) szegény
asszony; (szegény) asszonyka
kobiecinka [zdrobnienie od: kobiecina] – jó
asszonyka
kobiecisko
[zgrubienie
od:
kobieta;
z
politowaniem
lub
współczuciem
o
kobiecie] – nagy darab nő, debella
kobieco – nőiesen
kobiecość – nőiesség
kobiecy, -a, -e – női, nő-, nőies, asszonyi,
asszonyos
(po
kobiecemu:
nőiesen,
asszonyosan; női módra)
kobieca siła robocza – női munkaerő
kobiece organy płciowe – női nemi szervek
kobierce [od najdawniejszych czasów były
używane na wschodzie do okrywania ścian
i podłóg i wyrabiane przez kobiety po
domach] – szőnyegek
Kobierce dotarły do Polski w efekcie walk i handlu
z Turcją i Tatarami. Już w XVI wieku
rozpowszechniły się, a w wieku XVII zdobiły izby
nawet mniej zamożnych dworków szlacheckich. W
XVI w. ruszyła również ich produkcja krajowa.
Zdumiewa liczba kobierców posiadanych przez
szlachtę, a co dopiero magnaterię. Niezaliczający
się do możnowładztwa starosta trembowelski Piotr
Ożóg pozostawił ich po swojej śmierci w 1623 roku
288, natomiast inwentarz zamku dubieńskiego
wylicza 150 kosztownych kobierców adziamskich
(perskich). Podczas gdy np. we Francji oryginalne
2613
kobierce perskie stanowiły przykład zbytku i wielką
osobliwość, w Polsce można je było spotkać w
niemal każdym bogatym dworze. Dla przykładu
francuski marszałek de Saint-Andre posiadał w
połowie XVI w. dwie takie tkaniny, natomiast
wojewodzina bełska miała ich 8. Kolekcje
wytwornych makat budziły często podziw
przybyszy z zagranicy. Przykładem może być
obijana zdobionymi tkaninami komnata w zamku
Kossakowskich w Stanisławowie, o której z
wielkim uznaniem wyrażać się miał cesarz Józef II.
Kobierce z czasem stały się tak typowym
elementem
wystroju
dworów
szlachty
Rzeczypospolitej,
że
za
pośrednictwem
podróżników na zachodzie zaczęto je określać
mianem „polskich”. W zapiskach zachowały się
liczne określenia ich rodzajów, często trudne do
zinterpretowania. Przykładowo istniały kobierce
melikbaskie, dywańskie, solchackie, turkmeńskie,
angurskie, słupiaste, pardy, czatmany, wieleńce i
poławniki. Kobierce stanowiły jedną z ulubionych
ozdób dworów. Dzięki nim domostwo miało
nabierać „ciepła, barwy, miękkości i wygody”. W
domach magnaterii ich rolę często przejmowały
bogatsze w zdobieniu arrasy i gobeliny. Inną formę
zdobnictwa ściennego stanowiły kołtryny.
kobiercowy, -a, -e [przymiotnik od: kobierzec] –
szőnyegkobierczyk (dywanik) – szőnyegecske, kis
szőnyeg
kobierzec [1. jednostronna, barwna tkanina
dekoracyjna służąca do przykrycia
podłogi lub wieszana na ścianie; 2.
jednostronna
tkanina
dekoracyjna
pochodzenia
wschodniego.
Wykorzystywana przede wszystkim jako
ozdoba
ścienna.
Zawiera
wzory
ornamentacyjne, co odróżnia ją od tkanin
obrazkowych
–
gobelinów.
Charakterystyczny
element
kultury
perskiej, a także m.in. polskiej epoki
sarmatyzmu. Kobierce produkowane są
również współcześnie, głównie w krajach
Bliskiego Wschodu. Niekiedy słowa
„kobierzec” używa się w roli synonimu
bogato zdobionego dywanu, a także w
utartym
związku
frazeologicznym:
„stanąć na ślubnym kobiercu”. Osobny
termin „makata” odnosi się do kobierców
jedwabnych, przetykanych srebrem lub
złotem.] – szőnyeg, takaró; (chodnik)
futószőnyeg
kobierzec kwiatowy a. kobierzec z kwiatów –
virágszőnyeg
kobieta [1. dorosły człowiek płci żeńskiej; 2. pot.
żona; 3. określenie osobnika płci żeńskiej z
rodzaju Homo. Kobieta różni się od
mężczyzny budową morfologiczną i
anatomiczną oraz zachowaniem. Kobieta
jest zdolna do rozrodu przez cały rok, co
wyróżnia ją spośród większości samic
ssaków] – nő, asszony [Isten teremtette a
-
Wersja 01 01 2017.
férfi mellé segítőnek és társnak (1Móz 2,1824); az ószövetségi korban gyakran
baromként dolgoztatták; elsőrendű hivatása,
hogy feleség és anya legyen; Mózes törvénye
védelmezi (5Móz 15,12; 23,17; 24,1-5.17);
Jézus különleges együttérzést tanúsított az
asszonyok iránt (Mt 9,18-26; Lk 10,38-42);
az ősgyülekezetben voltak női próféták,
diakonisszák és az apostoloknak voltak női
munkatársaik; az első megtért ember
Európában asszony volt (ApCsel 16,13-15)]
kobieta ciężarna – viselős v. terhes asszony,
kismama
kobieta do posługi – (dawno) cselédlány,
szolgálólány,
háztartási
alkalmazott;
bejárónő
kobieta fatalna (femme fatale) – a végzet
asszonya
kobieta frywolna – léha, könnyelmű nő
kobieta karmiąca – szoptatós asszony
kobieta lekkich obyczajów – könnyelmű, léha,
feslett életű v. erkölcsű nő; könnyű erkölcsű
nő
kobieta leży na wznak – (a) nő hanyatt fekszik
(kobieta) łapiąca oczka a. pończosze –
szemfelszedőnő
kobieta niezwykłej urody – nem mindennapi
szépség v. szépségű nő
kobieta o obfitych kaształtach – teltformájú nő
2614
kobieta o pełnych kaształtach – molett nő
kobieta o zaszarganej nieco opinii – nem a lgjobb
hírnevű nő
kobieta oddaje się mężczyźnie – a nő odaadja v.
átadja magát a férfinak
kobieta podejrzanej konduity – kétes életű nő
kobieta pracująca – dolgozó nő
kobieta próżna – hiú nő
kobieta przed rozwiązaniem – nő a szülés előtt
(kobieta) przy nadziei – állapotos (asszony)
kobieta rodząca – szülő nő
kobieta u góry – nő felül (szexhelyzet)
kobieta utrzymująca kontakt z duchami –
léleklátó asszony
kobieta w błogosławionym stanie – áldott
állapotban, teherben levő nő
kobieta w ciąży – terhes nő, terhes asszony
kobieta w okresie przekwitania a. menopauzy –
változókorban lévő v. klimaxos nő
kobieta w pewnych latach – a változás éveiben
lévő nő
kobieta widząca duchy – léleklátó asszony
kobieta wiejska – parasztasszony
kobieta z przeszłością – viharos múlttal rendelkező
nő; jelentős múlttal rendelkező nő v.
nőszemély
kobieta zamężna – férjes asszony
kobietka – asszonyka
kobiety lgną do niego – vonzódnak hozzá a nők
kobieta interesu; kobieta biznesu – üzletasszony
kobiety na niego lecą – a nők futnak utána v.
buknak rá
kobiety tłuściutkie – molett hölgyek
kobiety w polityce światowej – nők a
világpolitikában
kobiyta [kobieta] – [Słowniczek języka śląskiego]
nő
kobold [ duch opiekuńczy wyobrażany w postaci
karzełka,
strzegący
podziemnych
-
Wersja 01 01 2017.
skarbów] – (ném.) kobold, manó; csúf törpe;
tréfás, házi v. hegyi szellem
kobra [1. duży, jadowity wąż żyjący w Azji i
Afryce; 2. pot. telewizyjne przedstawienie
kryminalne; 3. jadowity wąż z rodziny
Elaphidae, zamieszkujący Azję i Afrykę,
występujący
w
wielu
gatunkach;
4. pot. telewizyjny spektakl kryminalny] –
(portug.)
kobra;
pápaszemes
kígyó,
veszedelmes dél-ázsiai mérges kígyó
kobra egipska, wąż Kleopatry (Naja haje) [duży
wąż jadowity o szarożółtym lub
oliwkowym ubarwieniu na grzbiecie i
jasnożółtym na brzuchu] – Naja haje
(Egyiptomi kobra v. Ureuszkígyó)
kobra indyjska [zob. okularnik w zn. 1.] –
pápaszemes kígyó, kobra
kobuch [jastrząb (ziemia lubliniecka ),
nieporęczne naczynie (Górny Śląsk *),
kontroler (biletów)] – [Słowniczek języka
śląskiego] héja (Accipiter gentilis); nem jó
fogású edények; jegyellenőr
kobuz (Falco subbuteo) [1. ptak drapieżny
wielkości gołębia o popielatobrunatnym
upierzeniu; 2. chroniony ptak z rodziny
sokołów dawniej używany do polowań] –
pacsirtasólyom; (dawno) besúgó, kém
kobuz
2615
kobylak – (lovat megtámadó) farkas; lóostor,
(növény) lósóska; (állat) sáska
kobylasty, -a, -e [1. pot. nieproporcjonalnie duży
i niezgrabny; 2. pot. o tekście: zbytnio
rozbudowany] – hatalmas, ormótlan;
(szövegről) hosszú, terjengős
kobyli, -a, -ie [1. związany z kobyłą, dotyczący
kobyły (dorosła samica konia); 2. wielki,
ogromy] – kanca-, gebekobyle mleko – kancatej
kobyli szczaw, Szczaw kędzierzawy (kobyli
szczaw) (Rumex crispus L.) [gatunek byliny
z rodziny rdestowatych, o trudnym do
ustalenia pochodzeniu. Aktualnie zasięg
prawie kosmopolityczny] – lósóska
-
Wersja 01 01 2017.
kobyła źrebna – vemhes kanca
kobyłka – kancácska; húrtartó (hegedűn);
karfelkötő
Kobyłka [miasto i gmina w województwie
mazowieckim, w powiecie wołomińskim] –
Kobyłka (lengyel város)
kobza [1. dawny instriment strunowy, w różnych
odmianach popularny na Ukraine,
Mołdawii i w Rumunii, a niegdyś również
w Polsce. Tradycyjnie kobza zbudowana
była z wypukłego korpusu z bardzo
krótką szyjką, wykonanego z jednego
kawałka drewna, z naciągniętymi na nim
kilkoma strunami (od 2 do 12). W
zależności od wersji wywodziła się z
Bukowiny lub dawnej Grecji. Kobza była
ulubionym instrumentem ukraińskich
Kozaków. 2. Często kobzą błędnie
nazywane są szkocie dudy; 3. muz. dudy
góralskie; 4. rodzaj powszechnie niegdyś
używanej w Polsce lutni czy liry o trzech
strunach] – (török-tatár kobusz) koboz (régi
magyar pengető hangszer); duda
kobylica [1. to deska, pozioma półka
zamocowana na burcie służąca jako
rozpórka odchylająca wanty na zewnątrz
burt.
Poniżej
kobylicy,
poprzez
podwięzia,do burt zamontowane są liny
jufersów, powyżej znajdują się jufersy
dolne od ściągaczy tarlepowych. 2.
Kobylica, kobylina, barjera, drzewo pełne
kołów ostrych lub gałęzi, którem
zakładano
bramy
i
drogi
dla
przeszkodzenia wjazdu.] – (sport) bak, ló;
(műszaki) állvány, bak, fűrészbak
Kobylica przyleśna (Symphoromyia immaculata),
gatunek owada z rzędu muchówek –
légyfajta (Symphoromyia immaculata)
kobylina – leromlott kanca, gebe; lóhús
kobyła [1. samica konia; 2. pot. o utworze, np.
literackim, mającym wielkie rozmiary;
3. pot. trudny egzamin, do którego trzeba
opanować dużą partię materiału] – 1.
kanca; 2. némber, szuka, debella, trampli;
(dawno) deres; fene nagy v. nagy fene, nagy
dög v. ló..; irtó nagy…
kobyła dziennikarska – fene nagy újságcikk
kobyła prasowa – nagy sajtóhiba; ormótlan nagy
sajtótermék
kobza strunowa – koboz
kobziarz [osoba grająca na kobzie (również na
dudach, gdyż kobzą zwyczajowo niektórzy sądzą, że niepoprawnie nazywa się dudy)] – kobzos, dudás
koc [1. płat grubej tkaniny używany jako
przykrycie; 2. sieci z mat trzcinowych do
obstawiania i łowienia ryb pod lodem; 3.
(u Zygmunta Glogera) dwojakie w
staropolszczyźnie miał znaczenie. Z
niemieckiego Kotze, Kutze oznaczał grubą
kosmatą na obie strony tkaninę wełnianą i
ubranie z tejże tkaniny w rodzaju guni. 4.
Także koc, czasem kocz była to kara czyli
„wina” początkowo dawana w futrach (a
może i w kocach) sędziemu za bezzasadne
pozwanie go czyli pociągnięcie per
motionem do wyższego sądu, aby się z
wyrokowania swego usprawiedliwił. 4.
grube sukno, po obu stronach kosmate,
zastępujące niegdyś kobierzec czy dywan.
Rycerze polscy osłaniając się przed
śniegiem i deszczem zarzucali na głowy i
ramiona. A w XIX wieku, zapewne pod
wpływem praktycznej Anglii, modne stało
się podróżowanie z grubym kraciastym
kocem, czyli pledem.] – pokróc, (bolyhos)
takaró, pléd
2616
kocanka [roślina o rurkowatych i suchych
kwiatkach] – gyopár
kocanka (Helichrysum bracteatum) [kocanki to
chyba najbardziej popularne kwiaty do
układania suchych bukietów. teraz ich
nowe, niskie odmiany mogą się stać
naszymi
ulubionymi
roślinami
balkonowymi] – szalmavirág, Szalmarózsa
(Helichrysum bracteatum)
kocanka moczarowa – iszapi gyopár
kocanka piaskowa, kocanka żółta – homoki v.
sárga gyopár
Kocanka piaskowa, kociełapki, nieśmiertelnik
żółty (Helichrysum arenarium) [1. roślina o
szarych liściach pokrytych meszkiem i
żółtych,
zasychających
koszyczkach
kwiatowych; 2. wieloletnia roślina z
rodziny złożonych występująca w Europie
Środkowej i Wschodniej na Kaukazie i w
Zachodniej Syberii. W Polsce jest pod
częściową
ochroną.]
–
Homoki
bársonyvirág v. Homoki szalmagyopár
(Helichrysum arenarium L.)
kocanka polna – mezeigyopár
Kocanki ogrodowe [gatunek rośliny z rodziny
astrowatych. Znany jest pod nazwą
łacińską Helichrysum bracteatum (Vent.)
Andrews). Nazwa ta jest już nieaktualna,
gdyż
według
nowszych
ujęć
taksonomicznych gatunek ten został
przeniesiony do rodzaju Xerochrysum. Na
-
Wersja 01 01 2017.
razie nie utworzono nowej nazwy polskiej
i w dalszym użyciu jest nazwa kocanki
ogrodowe. Pochodzi z Australii. Jest w
wielu krajach świata uprawiany jako
roślina ozdobna. W handlu używana jest
nazwa "nieśmiertelnik] – Szalmavirág v.
Kerti szalmavirág (Helichrysum bracteatum)
[Fészkesvirágúak (Asteraceae). Magassága:
max. 70 cm; virága fehér, sárga, narancs,
vörösesbarna,
piros;
(júniustól
szeptemberig); legismertebb és legtartósabb
szárazvirág; magvetés: áprilisban laza talajú
kertben helyrevetéssel; akkor kell leszedni,
amikor a virág kinyílott, de a közepe még
zárt.]
Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium (L.)
Moench) [gatunek rośliny należący do
rodziny astrowatych. Rośnie dziko w
większości krajów Europy oraz na Syberii
(obszary:
Ałtaj,
Krasnojarsk,
Nowosybirsk, Omsk). W Polsce jest dość
pospolity]
–
homoki
szalmagyopár
(Helichrysum
arenarium)
[egy
a
őszirózsafélék közé tartozó növényfaj]
kocenie się – kölykedzik, kölykezik (macska); ellik
(disznó, bárány)
kochać [1. darzyć kogoś miłością 2. kochać się być w kimś zakochanym, mieć do czegoś
zamiłowanie] – szeretni, (lubić) kedvelni
kocha wszystkych bez różnicy – kivétel nélkül
mindenkit szeret
kocha zapamiętale – szenvedélyesen v. őrülten
szeret
kochać bez granic – végtelenül v. határtalanul
szeretni
kochać bez wzajemności – viszonzás nélkül
(reménytelenül) szeretni
2617
kochać bliżniego – szeretni a felebarátot
kochać całem sercem – teljes szívvel szeretni;
tiszta szívből szeretni
kochać cnotę – szeretni az erényt
kochać coś nad życie – az életénél is jobban szeret
vmit
kochać dzieci – szeretni a gyerekeket v. gyerekeit
kochać jak własnego syna – úgy szereti, mint a
tulajdon fiát
kochać kogo gorąco – forrón szeretni vkit
kochać kogo, jak psy dziada w ciasnej ulicy
[bardzo kogo nie lubić, nie znosić] – [úgy
szeret vkit, mint kutyák a koldúst a szűk
utcában] (közm.) szereti, mint kutya a
macskát
kochać kogo za coś – szeretni vkit vmiért
kochać kogoś/coś – szeretni vkit/vmit
kochać kogoś – szeretni vkit
kochać męża – szereti a férjét
kochać nad życie – az életénél is jobban szereti
kochać namiętnie – szenvedélyesen szeretni
kochać namiętnie mężczyznę – szenvedélyesen
szeretni a férfit
kochać z całej duszy – szívvel-lélekkel szeretni
kocham ciebie v. cię – szeretlek
kocham
ich
wszystkich!
–
szeretem
mindannyiukat!
kocham moich rodziców – szeretem a szüleimet
kochać się [1. darzyć siebie nawzajem miłością;
2. być w kimś zakochanym; 3. mieć do
czegoś upodobanie; 4. mieć stosunek
seksualny z drugą osobą] – szeretni; (w
kim)
szerelmes
(vkibe),
(wzajemnie,
egymásba) szeretik egymást; szerelmesek
egymásba; szerelmeskedni; szeretkezni; (w
czym) rajongani, bolondulni (vmiért)
kocham się (w kim) – szerelmes vagyok (vkibe)
kochać się bez pamięci – őrülten v. szenvedélyesen
v. eszeveszetten szeretik egymást
kochać się jak pies z kotem – kutya-macska
barátság
kochać się na umór – halálosan szerelmes v.
szeretni
kochać się nawzajem – kölcsönösen szeretni
egymást
kochać się w czym – szeret vmit
kochać się w kim – szeretni vkit; szerelmes vkibe
kochać się w kwiatach – virágokat szeretni
kochać się w obrazach – rajongani a képekért,
nagy képbarát, nagyon szeretni a képeket
kochać się wzajemnie – kölcsönösen szerik
egymást
kochają się – szeretik egymást
kochają się jak dwa gołąbki – (úgy) szeretik
egymást, mint a galambok
-
Wersja 01 01 2017.
kochają się na zabój – halálosan szerelmesek
egymásba
kochająco – szeretve, szerelmesen
kochający, -a, -e – szerető [Matka Boża
Kochająca: Szerető Istenanya]; kedvelő
kochający życie – életvidám
kochajmy się! – szeressük egymást!
kochajmy się kochać – szeressük egymást szeretni
kochana [kobieta bliska, droga, ukochana] –
szeretett nő, a kedves
kochaneczek, kochaneczka – kedveske,
szeretőcske (ffi/nő)
kochanek [1. mężczyzna utrzymujący stosunki
seksualne z kobietą bez zawarcia związku
małżeńskiego; 2. daw. poufała forma
zwracania się do osoby płci męskiej];
kochaneczek – szerelmes, szerető, kedves ffi
kochanica [pogard. kochanka] – szerető, ágyas
kochanie – szeretet, szerelem, szeretés, kedveslés;
kochanie! – szerelmem!, kedvesem!, drágám!,
kedves!
kochanka [1. kobieta utrzymująca stosunki
seksualne z mężczyzną bez zawarcia
związku małżeńskiego; 2. daw. serdeczna,
poufała forma zwracania się do osoby płci
żeńskiej]; kochaneczka – szerelmes;
szerető, kedves, vkinek a babája v.
szerelmese
-
Wersja 01 01 2017.
chirurgiczne używane do zaciskania
naczyń krwionośnych] – (orvosi) ércsipesz
kocher [pojedyncza, elektryczna kuchenka] –
[Słowniczek języka śląskiego] egyszemélyes,
elektromos konyha
kochliwie – ábrándosan, szerelmesen
kochliwość – szerelmes természet
kochliwy, -a, -e [często się zakochujący] –
szerelmes
természetű,
ábrándos,
szerelmeskedő, lobbanékony (szívű)
2618
kochanko! kochaneczko! – drágám! édesem!
kedvesem! szerelmem!
kochany, -a, -e [1. darzony miłością lub
sympatią; 2. wyrażający uczucie miłości
lub sympatii] – szeretett, kedves (moja
kochana!:
kedvesem!),
édes,
drága;
(tytulowanie w liście) kedves (kochana
Marisu!, Kedves Marika, kochany Stefku!:
Kedves Pista!)
Kochana Mario! – Drága Mária!
kochana pani! – kedves asszonyom!
kochane dzieci! – kedves gyerekek!
kochane matczysko – a szeretett édesanya
kochankowie1 [w pozycji tej oboje partnerów
stoi] – szerelmesek (álló szexhelyzet)
kochankowie2 [dwoje ludzi utrzymujących ze
sobą stosunki seksualne bez zawarcia
związku małżeńskiego] – kedvesek;
élettársak
kochany [1. osoba bliska komuś; 2. poufała
forma zwracania się do mężczyzny] –
szerett férfi, a keves
kochany mój synu! – édes v. kedves fiam!
kochany panie! – kedves uram!
kochany przyjacielu – kedves v. édes barátom!
kocher1 [1. przenośna kuchenka turystyczna; 2.
turystyczny
zestaw
do
gotowania,
składający się z palnika i kilku menażek] –
turista főző, spiritusz
kocher2 [1. szczypce chirurgiczne do zaciskania
naczyń krwionośnych; 2. kleszczyki
koci, -ia, -ie – cica-, macskakoci grzbiet – íves fekvőtámasz
koci język – „macskanyelv”
koci ogon – macskafarok
kocia mama – cicabarát, sok macskát tartó kislány
v. nő
Kocia Mieta (Nepeta cataria) – (növény)
macskamenta (Nepeta cataria) [a menta
család tagja]
kocia muzyka – macskazene
kocie języczki – macskanyelv (csokoládé)
kocie łapki – (növény) macskatalp (nieśmiertelnik)
kocie łby – macskakő, burkolatkő
kocie oko [kamień półszlachetny, minerał barwy
zielonawej o jedwabistym połysku, z
widoczną po oszlifowaniu smugą światła
przesuwającą
się
podczas
obrotu
kamienia] – macskaszem (prizma)
kocie pazury – macskakörmök
kocie portki [pierwiosnek; pierwiosnki] – (növ.)
primula (Primula hortensis); kankalin
kocie ruchy – macskaszerű mozgás
kocie ślepia – macskaszem
kocie wrzaski – macskanyávogás
kociak [1. mały kot; 2. pot. młoda, ładna
dziewczyna o kokieteryjnym wyglądzie i
zachowaniu; 3. zob. kocię w zn. 2.] – kis
kandúr; (átv.) cicababa
2619
kociara [potocznie: kobieta lubiąca koty,
hodująca wiele kotów], kociarka –
macskás néni, macskabolond
kociarnia [pot. miejsce, gdzie żyje wiele kotów,
zwykle bezdomnych] – macskatanya
kociarz [pot. mężczyzna zajmujący się
bezdomnymi kotami lub hodujący wiele
kotów] – macskabarát
kociątko [małe kocię] – macskakölyök, kis cica
kocica [samica kota] – macska, nőstény macska;
cica
kocić się [o samicy niektórych zwierząt:
wydawać
potomstwo]
–
kölykezni,
kölykedzeni, fiadzani, elleni (állat)
kocierpka, ligustr pospolity (Ligustrum vulgare
L.) – madármeggy, madárcseresznye
kocię [młode kota; rzadziej: młode zająca, rysia,
żbika] – macska, kölyökmacska, kiscica
-
Wersja 01 01 2017.
kocina [ze współczuciem lub z politowaniem o
kocie] – nőstény macska, szobacica
kociokwik [1. pot. stan psychiczny człowieka
zdenerwowanego; 2. pot. stan zamieszania
lub chaosu; 3. zob. kac w zn. 1.]
katzenjammer; italozás, részegség utáni
állapot, hangulat; tegnapi mámor, csömör,
részegség utáni fejfájás
kocioł [1. duże, głębokie naczynie metalowe,
zamykane pokrywą, służące do gotowania;
też:
zawartość
tego
naczynia;
2. urządzenie, w którym ogrzewana ciecz
zmienia się w parę o wysokim ciśnieniu,
wykorzystywaną do napędu maszyn lub
ogrzewania pomieszczeń; 3. pot. zasadzka
urządzona w mieszkaniu przez policję w
celu zatrzymania podejrzanych osób;
4. pot.
zagmatwana
sytuacja
lub
zamieszanie; 5. perkusyjny instrument
muzyczny; 6. wielka, półkolista nisza o
wklęsłym dnie, ograniczonym z trzech
stron ścianami skalnymi, opadająca ku
dolinie stromym progiem; 7. okrążenie
wojsk przez nieprzyjaciela; 8. łow. sposób
polowania na zające; 9. muz. instrument
perkusyjny z rodziny membranofonów.
Składa się z błony zwanej membraną
rozpiętej ponad korpusem zwyczajowo
wykonanym z miedzi o kształcie misy.
Muzyk grający na kotłach (kotlista)
wydobywa z nich dźwięk uderzając w
naciąg instrumentu odpowiednią pałką z
wykończeniem filcowym. 10. Kocioł i
bęben
choć
głosem
i
sposobem
wydobywania go prawie jednostajne,
kształtem jednak były różne i dlatego
zarówno uczony poeta w książce jak
prostak w pieśni, jedno i drugie narzędzie
wymieniają. Kocioł (będący spolszczeniem
łacin., catillus) miał kształt połowy kuli ze
skórą naciągniętą na kolistym obrębie,
bęben zaś miał zawsze kształt cylindra.
Gdy bęben używał się tylko w wojsku,
milicyi, strażach i policyi miast, to kotłów
używano tak w wojsku jak po kościołach i
na procesjach.] – (do gotowania) üst,
katlan; (w lokomowywe) kazán; (muzsika)
üstdob v. timpani sokáig az egyetlen ütős
hangszer volt a szimfónikus zenekarban [A
hangszer teste rézből vagy bronzból készül,
félgömb alakú üsthöz hasonlít. Háromlábú
faállványon nyugszik, tetején fél méter
átmérőjű bőrhártya feszül.]; (átv.) rendőri
felügyelet
kocioł bielarski – fehérítőüst
kocioł browarny – sörfőző katlan
kocioł destylacyjny – lepárló üst
kocioł do dezynfekcji szmat – rongyfertőtlenítő
kazán
2620
kocioł garnkowi przygania, a sam smoli; kocioł
garnkowi przymawia, a sam smoli –
(közmondás) [kazán a fazekat szidja és maga
is kormos; katlan mondja a fazéknak, hogy
kormos, holott maga is az] bagoly mondja
verébnek: nagyfejű
kocioł międziany – rézüst
kocioł parowozowy – mozdonykazán
kocioł parowy – gőzkazán
kocioł piwny – sörfőzőüst
kocioł warzelny do gotowania brzeczki z
chmielem – üst a sörlé forralásához
kocioł wybucha – a kazán felrobban
kocioł zacierny – cefrefőző
kociołek [1. duży garnek; też: zawartość takiego
naczynia; 2. naczynie z uchwytem na wodę
święconą używaną do poświęceń i aspersji.
Wraz z kociołkiem używa się kropidła] –
bogrács; üst
kociołek do wody święconej (vas aquae
benedictae) [1. jest to zwykłe naczynie
parokwartowe,
miedziane,
wewnątrz
dobrze cyną pobielana, z uchem
ruchomym, tak urządzonym, aby łatwo
naczynie nosić i wodę święconą czerpać
zeń można było. 2. zazwyczaj metalowe i
ozdobne
naczynie
przypominające
wiaderko
z
rączką,
służące
do
przenoszenia wody święconej podczas
obrzędu aspersji.] – (vas aquae benedictae)
szenteltvíz tartó
kociołek na klej – enyvüst, enyvfőző fazék
kociołkowy, -a, -e – üst-, kazán-, katlan-, bográcskociołki – kínai üstdobok
kocisko [zgrubienie od: kot] – (ronda) nagy
macska
-
Wersja 01 01 2017.
kociuba [1. narzędzie do wygarniania węgli z
pieca
chlebowego;
pogrzebacz;
2.
łyżkowaty drążek żelazny, używany w
hucie do mieszania roztopionego metalu] –
salakkaparó, szénvonó, piszkavas
Kocimiętka (Nepeta L.) [rodzaj roślin z rodziny
jasnotowatych. Rodzaj obejmuje ponad
200
gatunków
pochodzących
z
umiarkowanych stref Europy i Azji oraz
gór Afryki. Szczególna różnorodność
gatunków
występuje
w
rejonie
śródziemnomorskim i na wschód aż do
Chin. Niektóre gatunki rozpowszechniły
się na nowych obszarach, w tym
zawędrowały do Ameryki Północnej.
Gatunkiem typowym jest Nepeta cataria
L..] – macskamenta (Nepeta cataria) [a
menta család tagja. A növény gyorsan
fejlődik és könnyű gondozni. A virágai,
melyek kora nyáron jelennek meg, a fogazott
levelei között csoportosan helyezkednek el.
A növény amúgy az egész évszak alatt
folyamatosan virágzik. Egyes változatai
nagyon vonzóak a macskák számára, akár
élő, akár szárított formájukban.]
Gatunki flory Polski
 kocimiętka Mussina (Nepeta mussinii) –
efemerofit – Kerti macskamenta (Nepeta
mussinii)
 kocimiętka naga (Nepeta pannonica L.
syn. N. nuda L.) – bugás macskamenta
(Nepeta pannonica L.)
 kocimiętka wielkokwiatowa (Nepeta
grandiflora M. Bieb.) – efemerofit 'Nagyvirágú'
macskamenta
(Nepeta
grandiflora)
 kocimiętka właściwa (Nepeta cataria L.)
– antropofit zadomowiony – Illatos
macskamenta (Nepeta cataria)
kocmołuch [pot. człowiek bardzo brudny lub
zaniedbany]
–
rendetlen,
szurtos,
piszokfészek, lompos, piszkos ember v. nő
kocmołuszek [zdrobnienie od: kocmołuch] –
rendetlenke, piszkos gyerek v. kölyök
kocur [dorosły samiec kota], koczur – kandúr
kocyk [mały koc] – kisebb pokróc, kis takaró
kocz [1. powóz czterokołowy z nadwoziem
zawieszonym na łańcuchach lub pasach,
zaprzęgany w dwa albo cztery konie; 2.
węg. kocsi 'jw.' od nazwy miejscowości
Kocs nad Rabą (Węgry).; dwu-, cztero- a.
sześciokonny
powóz
czterokołowy,
(pół)kryty, zawieszony na łańcuchach,
pasach (od XVI w.) a. resorowany (XIX
w.)] – kocsi
2621
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Kocz, dawniej
kotcz lub kotczy, wóz kryty węgierski zwany po
węgiersku kocsi, prawdopodobnie jest to
przymiotnik od nazwy wsi węgierskiej Kocs,
położonej pod miastem Raab, gdzie najpierw
wyrabiano takie wozy. Karłowicz przytacza kilka
nazwań powozów od miejscowości: nejtyczanka od
Neu-Fitschein, landara od miasta Landau, a słynęły
przecie i bryki brodzkie i szydłowieckie. Już
Herbersztein, który za czasów Zygmunta I jeździł
trzy razy przez Polskę do Moskwy, wspomina o
podarowaniu mu przez Radziwiłła „woza
węgierskiego, zwanego kotczi.” Wozy takie bywały
dwu, cztero i sześciokonne, u możnych kobiercami
obijane, jak to np. pisze Zbylitowski w XVII w.:
-
Wersja 01 01 2017.
Koczkodan [małpa wąskonosa, zamieszkująca
lasy Afryki. Koczkodanami bawiły się
bezczynne kobiety w haremie. Były drogie,
bo nie było ich w Palestynie i trzeba je
było sprowadzać z dalekich krajów
podobnie jak złoto, srebro, drogie
kamienie i pawie.] – selyemmajom
Koczkodan czarnosiwy (Cercopithecus mitis)
[gatunek małpy wąskonosej z rodziny
makakowatych]
–
fejdíszes
cerkóf
(Cercopithecus
mitis)
[az
emlősök
(Mammalia) osztályának a főemlősök
(Primates) rendjéhez, ezen belül a
cerkóffélék (Cercopithecidae) családjához és
a cerkófmajomformák (Cercopithecinae)
alcsaládjához tartozó faj. Dél-Afrika keleti
vidékétől Zimbabwéig, Kenyáig, és Zairéig
honos. Egyes populációk Dél- és KeletAfrika erdeiben élnek. A fajt élőhelye
pusztulása veszélyezteti.]
Kiedy owe kotcze swoje ubieracie,
I drogiemi kobiercy tak je obijacie.
Knapski określa: „wóz do wożenia rzeczy, person,
potrzeb, jako u nas kotczy pospolity we 2, we 4
konie.” Starowolski narzeka, że „teraz bez strojnie
obitych kotczych i do obozu już jechać nie
chcemy.” Bielski w XVI w. pisze: „Wjechali
posłowie nasi do Paryża na kotczych bardzo
świetnie.” To ubieranie kotczych kobiercami stąd
pochodziło, że kolebki i karoce paradne nie
nadawały się do dalekich podróży, wobec
ówczesnych powszechnie złych dróg i mostów.
Kotczy koń zwał się koń dobry pociągowy, a
kotszysz (ob.) był woźnica.
koczek [zdrobnienie od: kok, mały kok] –
kontyocska
Koczkodan (demon słowiański) [koczkodan
inaczej Poledniczek lub Przypolnica –
demon z wierzeń prasłowiańskich.
Przybierał najczęściej postać kobiety, w
późniejszych czasach także mnicha, ale
również zmieniał się w kota morskiego i
straszył złych ludzi. Ukazywał się
najczęściej na polach i w lasach, czyli tam,
gdzie mógł się budzić w duszy człowieka
"zwłaszcza zabobonnej lub nieczystej".
Koczkodan był znany ze swej zręczności, a
jego przychylność pozwalała wykonywać
zadania pozornie niewykonalne.] – szláv
démon
koczkodan [1. gatunek małpy występującej w
Afryce; niewielka małpa żyjąca w lasach
afrykańskich 2. (gwarowo) obraźliwe
określenie brzydkiej kobiety; 3. pogard.
osoba brzydka, dziwacznie ubrana lub
uczesana] – (áll.) tengerimacska; (áll.)
selyemmajom; (átv.) majom, madárijesztő
Koczkodan rudy (in. patas, huzar, huzar rudy)
(Erythrocebus patas) – afrykańska małpa
wąskonosa o stosunkowo ciężkiej budowie
ciała, jeden z największych koczkodanów.
Jedyny gatunek sklasyfikowany w rodzaju
Erythrocebus. Zamieszkuje suche tereny
sawannowe i półpustynie, również
niewielkie zarośla, np. akacjowe] – (állat)
Huszármajom (Erythrocebus patas)
Cercopithecus aethiops
Koczkodan zielony, koczkodan zielonosiwy
(Chlorocebus aethiops syn. Cercopithecus
aethiops) [gatunek małpy wąskonosej z
rodziny makakowatych, zamieszkujący
otwarte sawanny oraz skraje lasów Afryki
Wschodniej (Sudan, Etiopia, Dżibuti i
Erytrea). Z reguły spotyka się go w
pobliżu wody. Noce przesypia w gałęziach
drzew lub krzewów. Żywi się owocami,
2622
liśćmi,
kwiatami
i
owadami.]
–
fehérbarkójú
cerkófmajom
v.
grivet
(Cercopithecus aethiops L.)
koczkodanić – furcsán v. nevetségesen öltöztetni
koczkodanić
się
–
furcsán
öltözködni,
nevetségesen járni el; maskarát csinál
magából v. önmagából
koczkodanik – madárijesztőcske
koczować [1. o ludach, plemionach: prowadzić
wędrowny tryb życia; 2. przebywać gdzieś
tymczasowo, w prymitywnych warunkach,
zwykle w oczekiwaniu na coś; 3. o
niektórych zwierzętach: przebywać przez
pewien czas na jakimś terenie] –
vándorolni, kóborolni; nomadizálni, nomád
életmódot folytatni, tanyázni, táborozni
koczowanie – kóborlás, vándorlás, nomadizálás;
táborozás
koczowisko [1. obóz koczowników; 2. teren
koczowania zwierzyny] – táborhely, tábor;
(vadászat) vacok, fekvőhely, tanya
koczownictwo, nomadyzm [tryb życia polegający
na ciągłej zmianie miejsca zamieszkania,
charakterystyczny dla ludów zbierackołowieckich i pasterskich; niegdyś jedna z
podstawowych form bytowania, obecnie
coraz
rzadsza,
zachowana
przez
Beduinów, Cyganów i niektóre plemiona
Azji stepowej] – kóborlás, nomád élet,
táborozás, cigányélet
koczowniczka – nomád nő
koczowniczy, -a, -e [1. dotyczący koczownictwa,
koczowników (np. koczowniczy tryb życia,
plemiona koczownicze); wędrowny; 2. tyle
co: tułaczy (np. koczowniczy żywot)] –
nomád, vándor-, vándorló, kóborlókoczownicze gromady – kóbor csapat, nomád
törzs
koczownik
[członek
ludu,
plemienia
prowadzącego wędrowny tryb życia;
nomada] – nomád életű, nomád; kóbor,
vándor
[średniozamożny
koczownik:
középgazdag nomád lovas]
koczujący, -a, -e – vándor, vándorló-, kóbor,
kóborlókoczyk [mały kocz] – kocsika, homokfutó, cséza;
tarka főkötő
kod [1. umowny system znaków umożliwiający
przetworzenie informacji oraz odczytanie
jej przez osoby znające ten system lub
przez urządzenia pracujące w tym
systemie; 2. informacja zapisana w tym
systemie znaków] – (fr.) code; kód; jelszó,
rejtjel, átalakító műveletek kulcsa; rejtjeles
ábécé
kulcsa;
jelábécé
(sürgönynél,
távírónál); (rejtjelkulcs) (biol) Az a kulcs,
amelynek
segítségével
egy
nyelven
(jelrendszerben) megfogalmazott üzenet
-
Wersja 01 01 2017.
egyértelműen lefordítható egy másik
nyelvben (jelrendszerben) megfogalmazott
üzenetté.
kod alfanumeryczny – alfanumerikus kód
Kod BCD (ang. Binary-Coded Decimal czyli
dziesiętny zakodowany dwójkowo) [sposób
zapisu liczb polegający na zakodowaniu
kolejnych
cyfr
dziesiętnych
liczby
dwójkowo przy użyciu czterech bitów
stosowany w elektronice i informatyce.
Taki zapis pozwala na łatwą konwersję
liczby do i z systemu dziesiętnego, jest
jednak nadmiarowy (wykorzystuje tylko
10 czterobitowych układów z 16
możliwych). Kod BCD jest obecnie
stosowany głównie w urządzeniach
elektronicznych
z
wyświetlaczem
cyfrowym
(np.
w
kalkulatorach,
miernikach
cyfrowych)
i
w
zastosowaniach finansowych informatyki
(ujednoznacznia zapis części ułamkowych
kwot i ułatwia dziesiętne zaokrąglanie).
We współczesnych komputerach, używane
są dwa sposoby zapisu BCD na
ośmiobitowych bajtach:
 użycie czterech najmłodszych bitów, 4
starsze są wtedy ustawiane na jakąś
konkretną wartość (np. 1111 jak w
EBCDIC, 0011 jak w ASCII, czy 0000),
 zapis dwóch cyfr w każdym bajcie
(starsza na starszej jego połówce, a
młodsza na młodszej), jest to tak zwane
spakowane BCD.
Wiele mikroprocesorów (w tym wszystkie
wywodzące się od Intel 8080) posiada
rozkazy umożliwiające dodawanie i
odejmowanie na liczbach BCD w wersji
spakowanej.] – Binárisan kódolt decimális
[1. A számítástechnikában és az elektronikus
rendszerekben a binárisan kódolt decimális
– Binary-Coded Decimal (BCD) a decimális
számok egy kódolási formája, amelyben
minden számjegyet egy-egy bitsorozat
ábrázol. Ezzel a módszerrel a számok
konverziója és megjelenítése lényegesen
egyszerűbbé válik. Ugyanakkor valamivel
több elektronikus áramkörre van szükség a
aritmetikai számításokhoz, és tárolóterületet
veszítünk a bináris ábrázoláshoz képest.
Ennek ellenére ez a kódolási eljárás fontos és
használatos még ma is. A BCD-nél egy
számjegynek általában 4 bit felel meg,
amelyek általában a 0–9 karaktereket is
jelentik. Más kombinációkat is használnak az
előjelek és egyebek jelzésére. 2. BCD
(Binary Coded Decimal) binárisan kódolt
decimális (szám), a tízes számrendszerbeli
helyi értékek négybites számokkal való
ábrázolása. Egy helyi érték kódja tehát 0000
2623
és 1001 közötti szám lehet (decimális 0 és 9
között).]
kod binarny – kettős kód
kod cyfrowy – számkód
kod cykliczny – ciklikus kód
kod dwójkowy – kettős kód
kod dziesiątkowy – tízes kód
kod
flagowy
[międzynarodowy
sposób
sygnalizacji – mający odniesienie do
alfabetu] – zászló kód (a jelzés nemzetközi
módja – kapcsolódva az ábécéhez)
kod flagowy morski – tengeri jelzőzászlós
kódrendszer
kod genetyczny [1. reguła, według której
informacja genetyczna, zawarta w
sekwencji
nukleotydów
kwasu
nukleinowego (DNA lub RNA), w
komórkach wszystkich organizmów może
ulegać „tłumaczeniu” na kolejność
(sekwencję) aminokwasów w ich białkach
(w procesie biosyntezy białek, czyli
translacji). 2. sposób zapisu informacji
genetycznej w cząsteczkach DNA (kwasy
nukleinowe) w chromosomach, polegający
na trójkowej sekwencji nukleotydów
(triplety). Przy czterech rodzajach
istniejących
nukleotydów
(zasady
purynowe: adenina, guanina, oraz zasady
pirymidynowe: cytozyna, tymina) możliwe
są 64 trójkowe kombinacje.] – genetikai
kód (genom) [Az öröklődés folyamatát
irányító molekuláris jelzőrendszer. Az
öröklődés alapja a DNS molekula. E hosszú
molekulán négyféle oldallánc ül. Az egész
rendszer leginkább a titkosíráshoz hasonló:
az oldalláncot alkotó molekulák (adenin,
timin, citozin, guanin) különböző sorrendje
jelenti az egyes aminosavakat (amelyek
sorrendje és száma szabja meg a fehérjék
felépítését). E jelzések egymásutánja szerint
kapcsolódnak
egymáshoz
az
egyes
aminosavak és építik fel azt a fehérjét,
amelynek szerkezetét a DNS ilyen módon
kódolta.]
kod korekcji błędów [synonimy: ECC, zobacz
również: error detection, error correction]
(jeden z kodów używany do detekcji i
poprawy błędów występujących podczas
transmisji) – (kat.: informatyka) ECC, Error
Correction Code, hibajavító kódolás;
hibajavító kódolás tároló eszközökhöz
kod kreskowy, kod paskowy (ang. bar code)
[graficzna
reprezentacja
informacji
poprzez kombinację ciemnych i jasnych
elementów, ustaloną według symboliki
(reguł opisujących budowę kodu, np. jego
wymiary, zbiór kodowanych znaków,
algorytm obliczania cyfry kontrolnej i
inne) danego kodu. Kod kreskowy
-
Wersja 01 01 2017.
przeznaczony
jest
dla
czytników
elektronicznych. Ma na celu umożliwienie
automatycznego odczytywania informacji.
Głównym
zastosowaniem
kodu
kreskowego
jest
automatyczna
identyfikacja produktów w szeroko
pojętej logistyce.] – vonalkód [1. olyan
gépek által optikailag leolvasható kód,
amelynél különböző vastagságú függőleges
világos és sötét közök, illetve vonalak
meghatározott váltakozása fejezi ki az
információt. Általában alattuk számokat is
elhelyeznek. Leggyakoribb felhasználási
területe a kereskedelem, például az áruk
csomagolásán, amely lehetővé teszi az áru
adatainak gyors azonosítását. 2. A CD
egyedi kódja. Írható CD esetén ez a szám
gyakran a belső üres gyűrűre van préselve.
Néhány CD-író digitálisan olvasni tudja ezt
az információt.]
kod literowy – alfabetikus kód
kod
maszynowy
[to
postać
programu
komputerowego
(zwana
postacią
wykonywalną lub binarną) przeznaczona
do
bezpośredniego
lub
prawie
bezpośredniego
wykonania
przez
procesor. Jest ona dopasowana do
konkretnego typu procesora i wyrażona w
postaci rozumianych przez niego kodów
rozkazów i ich argumentów. Jest to postać
trudna do analizy przez człowieka.] – gépi
kód [gépi kód a számítástechnikában
használt műveletek és adatok (általában
bináris – kettes számrendszeren alapuló –
vagy
hexadecimális
–
tizenhatos
számrendszeren alapuló – számokkal
ábrázolt) olyan sora, amely a számítógép
processzora számára közvetlen utasításként
értelmezhető. A gépi kód az egyetlen
"nyelv", amit a számítógép központi
parancsvégrehajtó egysége, a processzor
megért, ezért minden programozási nyelvet
gépi kóddá kell alakítani ahhoz, hogy a
program végrehajtható legyen. Ezt az
átalakítást végzik a fordítóprogramok.]
kod, miejscowość (miasto lub wieś) 31-422
Kraków – irányítószám (város v. falu)
kod pocztowy [układ cyfr pisany na przesyłce
jako część adresu] – irányítószám
kod sygnałowy [system umownych znaków
służących do przekazywania informacji za
pomocą flag sygnałowych, używany w
sygnalizacji morskiej] – jelkód, kódjelzés
Kod uwierzytelniania wiadomości (ang. MAC –
Message Authentication Code, także MIC –
Message Integrity Code) [w kryptografii
jest
to
jednokierunkowa
funkcja
wykorzystująca klucz tajny w celu
wytworzenia skrótu wiadomości. Kody
2624
uwierzytelniania
wiadomości
wykorzystywane są do uwierzytelnieniu
danych
oraz
zapewnienia
ich
integralności. Od klasycznych funkcji
jednokierunkowych odróżnia je to, że
poprawność wiadomości mogą sprawdzić
tylko osoby dysponujące kluczem tajnym.]
– (ang.) Message Authentication Code
(üzenethitelesítő-kód)
Kod z powrotem do zera [ten jest kodem
transmisyjnym
stosowanym
w
telekomunikacji, w których sygnał opada
(wraca) do zera pomiędzy impulsami.
Dzieje się tak nawet wtedy, gdy występuje
ciąg samych jedynek lub samych zer.
Sygnał jest samotaktujący. Oznacza to że
nie potrzeba oddzielnego zegara, ale
powoduje też że wykorzystane jest
dwukrotnie szersze pasmo niż w
przypadku kodu NRZ. "Zero" pomiędzy
impulsami jest stanem neutralnym lub
spoczynkowym, tak jak zerowa amplituda
w impulsowej modulacji amplitudy
(PAM), zerowa faza w modulacji PSK
albo środkowa częstotliwość w modulacji
FSK. Ten stan "zera" znajduje się
zazwyczaj w połowie odległości między
stanem określającym binarną '1' a stanem
określającym binarne '0'. Kod RZ posiada
składową stałą, która jest rezultatem
długich ciągów '1' lub '0'.] – RZ (Return to
Zero) Nullára visszatérő. [A nulla a
„nyugalmi állapot”, 1 bitnél a bitidő első
felében a +V, a második felében a jel
visszatér a 0-ra. Az NRZ kódoláshoz képest
vannak előnyei: egyenfeszültség összetevője
csak V/4, ha az adat csupa 1-est tartalmaz,
akkor is vannak jelváltások (szinkronizáció).
A legrosszabb a sávszélesség igénye: az
maga az adatátviteli-sebesség (ha az
adatfolyam csupa 1-est tartalmaz). Bárkiben
felmerülhet, hogy mi a helyzet a sok nullát
tartalmazó sorozat esetében, hiszen ekkor
sincsenek jelváltások, azaz a szinkronizáció
problémás. Ilyen esetben azt a megoldást
választják, hogy az adó pl. minden öt
egymást követő nulla után egy 1 értékű bitet
szúr be, amit a vevő automatikusan eltávolít
a bitfolyamból.]
kod źródłowy (ang. source code) [ciąg instrukcji i
deklaracji zapisany w zrozumiałym dla
człowieka
języku
programowania
opisujący operacje, jakie powinien
wykonać
komputer
przy
pomocy
skończonej liczby ściśle zdefiniowanych
rozkazów.
Jest
wynikiem
pracy
programistów.] – forráskód (angolul:
source code) [olyan többnyire ember által
létrehozott szöveg, amely egy leíró nyelv
jelöléseinek vagy egy programozási nyelv
-
Wersja 01 01 2017.
definícióinak és-vagy utasításainak sorozatát
tartalmazza. Az elnevezés arra utal, hogy az
ilyen szövegek létrehozásának a célja az,
hogy
forrásai
legyenek
egy
fordítóprogramnak vagy interpreternek és
végül megjelenjen valamilyen dokumentum
vagy létrejöjjön egy szoftver. Leíró nyelv
például a HTML, CSS, TeX és SVG,
programozási nyelvek például a Javascript,
C, C++, Pascal, Assembly, BASIC, Python,
Haskell.]
koda, coda [wym. koda] [1. zakończenie
kompozycji muzycznych zawierające
zwięzłe powtórzenie głównych tematów;
2. zakończenie utworu literackiego lub
jakiejś
historii,
będące
ich
podsumowaniem] – (zene) kóda [Az olasz
coda (farok) szóból eredeztethető kifejezés,
mely záradékot, függeléket, egy kompozíció
vagy tétel végére illesztett hosszabbrövidebb (néhány ütemnyi) utójátékot,
epilógust jelent. Nem ritkán kóda rekeszti be
a fúgát vagy a szonátaformát. Beethoven
műveiben (szimfóniák, zongoraszonáták) a
kóda önálló formarésszé bővült]
Kodeina (metylomorfina, C18H21NO3) [jest to
alkaloid fenantrenowy wchodzący w skład
opium (0,7-2,5%). Substancja stała o
białej barwie i temperaturze topnienia 155
°C. Kodeina jest metylową pochodną
morfiny i jest z niej otrzymywana.] –
kodein (metil-morfin), természetes opiát,
megtalálható a mák tejnedvében. Neve a
görög kodeia = mákgubó szóból származik.
Az ópium alkatrésze, gyógyszer köhögés
ellen.
kodek (ang. codec; also: program kompresującodekompresujący) – kodek; kóder + dekóder
kodeks [1. usystematyzowany zbiór przepisów
prawnych, najczęściej dotyczących jednej
dziedziny
prawa;
2. zbiór
zasad
postępowania, dotyczących np. życia
towarzyskiego lub etyki zawodowej;
3. stara księga rękopiśmienna powstała z
szeregu składek, ułożonych jedna na
drugiej i spojonych ze sobą u grzbietu; 4.
zbiór przepisów prawa, akt normatywny
regulujący pewną dziedzinę stosunków
społ.; śrdw. księga rękopiśmienna (zazw.
pergaminowa, zdobiona iluminacjami)] –
1. (lat.) kódex, régi kéziratos könyv; 2. (fr.)
code; törvénykönyv, jogszabály gyűjtemény,
törvénygyűjtemény
Kodeks Aleksandryjski [Codex Alexandrinus,
oznaczany symbolami A albo 02 (GregoryAland), δ 4 (von Soden), jest
manuskryptem
greckiej
Biblii,
tj.
Septuaginty oraz Nowego Testamentu w
języku greckim, pisany majuskułą na
pergaminie. Sporządzony został w latach
2625
400-440 w Egipcie. Został nazwany
Aleksandryjskim, ponieważ stamtąd miał
go przywieźć patriarcha Cyryl Lukaris.
Wettstein w 1751 roku oznakował go
symbolem A. W ten sam sposób oznaczał
go Griesbach i A stało się powszechnie
przyjętym symbolem kodeksu. Gregory
symbolem 02. Wraz z Kodeksem
Synajskim i Watykańskim jest dzisiaj
jednym z najwcześniejszych i najbardziej
kompletnych rękopisów greckiej Biblii.
Gdy przybył do Wielkiej Brytanii stał się
najlepszym
rękopisem
biblijnym
przechowywanym w Wielkiej Brytanii i
był nim aż do chwili nabycia Kodeksu
Synajskiego. Dzisiaj, wraz z Kodeksem
Synajskim, przechowywany jest w
Department of Manuscripts British
Library
w
Londynie.]
–
Codex
Alexandrinus, azaz az Alexandriai kódex
[egy a Kr. u. V. századból származó görög
nyelvű kézirat, a Codex Vaticanus és a
Codex Sinaiticus mellett a Biblia legrégibb
és legtekintélyesebb kéziratainak egyike. ―
Eredetileg
az
alexandriai
pátriárka
könyvtárában őrizték, innen kapta a nevét.
Feltehetőleg a készítési helye is Egyiptom
volt. A kódex jelölése a szakirodalomban: A
vagy 02. A 773 fennmaradt folión kisebb
hiányoktól eltekintve a Biblia katolikus
kánon szerinti teljes görög szövege, ezen
belül a Szeptuaginta-féle Ószövetség
olvasható. Az Újszövetség 143 foliót tesz ki.
A kódex hézagosan tartalmazza a Máté és
János
evangéliumot,
valamin
a
Korintusiaknak írt 2. levelet. A szentírási
könyveken kívül tartalmazza Római Szent
Kelemen pápa levelét, valamint egy homíliát,
mely Kelemen 2. levele címet viseli. A
kódex mérete 32,1x26,4 cm. A szöveg két
oszlopba, oszloponként 46-52 sorba, barna
tintával íródott. Az evangéliumok szövege a
bizánci, a levelek szövege az alexandriai
szövegcsaládba tartozik. Folyamatosan írt
szöveget tartalmaz (scriptio continua), az
ószövetségi idézeteket jelzi. Úgy tűnik, hogy
5 kéz dolgozott rajta, az Ószövetségen 2, az
Újszövetségen 3. A Codex Alexandrinus volt
az első nagybetűs kódex, mely világszerte
ismert volt. Amikor Cyril Lucar, alexandriai
pátriárka
Konstantinápolyba
költözött,
magával vitte ezt a kódexet. Ő ajándékozta I.
Jakab angol királynak, aki mielőtt átvehette
volna, meghalt. Így kapta meg 1627-ben I.
Károly angol király. A kódex a British
Museum egyik büszkesége. 1973-ban a
British Museum és a British Library
egyesült, így most a könyvtár őrzi a Codex
Sinaiticus-szal együtt ezt a kódexet is.]
kodeks celny – vámkódex
-
Wersja 01 01 2017.
kodeks cywilny (k.c., kc.) – Polgári Törvénykönyv
(Ptk.)
Kodeks drogowy - Kodeks Ruchu Drogowego –
Közlekedésrendészeti Szabályok (KRESZ)
Kodeks Efrema (nazwa łacińska: Codex
Ephraemi Syri rescriptus) [rękopis
Starego i Nowego Testamentu, pisany
grecką majuskułą na pergaminie, w
klasyfikacji Gregory-Aland oznaczany
symbolami C albo 04. Jest palimpsestem.]
– Efrém (átírt) kódexe; az 5. századból (a
bibliai szövegre később, a XII. században
Szent Efrém. himnuszait írták rá);
kodeks handlowy – kereskedelmi törvénykönyv
kodeks Justyniana – Codex Justinianus
Kodeks Justyniana (Codex Iustinianus) to
jedna z trzech części wielkiej kodyfikacji
prawa rzymskiego podjętej w latach 528-534
przez cesarza Justyniana I Wielkiego, znanej
pod średniowieczną nazwą Corpus iuris civilis.
Justynian rozpoczął prace nad Kodeksem w
rok po wstąpieniu na tron. W tym celu powołał
specjalną komisję, w skład której weszło 7
urzędników cesarskiej administracji wysokiego
szczebla (byli wśród nich m.in. Tribonianus i
Theophilus). Komisja zakończyła swoje prace
po upływie kolejnego roku i 7 kwietnia 529
roku ogłoszono pierwszy dokument w ramach
Kodeksu, tzw. Codex vetus, którego treść
niestety nie dochowała się do naszych czasów.
Kilka lat później, w 534 roku, ogłoszono tzw.
Codex repetiae praelectionis, który zastąpił
Codex Vetus.
Kodeks Justyniana składa się z 12 ksiąg
podzielonych na tytuły. Zawierają one szereg
konstytucji cesarzy rzymskich, z których
najstarsze pochodzą z czasów Hadriana, z
wyszczególnieniem imienia cesarza, który
przyjął dany dokument, adresata konstytucji
oraz daty i miejsca jej ogłoszenia.
Poza
Kodeksem Justyniana
w
skład
kodyfikacji justyniańskiej wchodzą jeszcze
dwa dzieła:
 Digesta Iustiniani (Digesta seu Pandectae) zbiór 50 ksiąg zawierających fragmenty (9123)
z pism 40 prawników rzymskich, będący
najobszerniejszą
częścią
kodyfikacji
Justyniana; ukończony w 533 r.
 Instituones Iustiniani (Institutiones sive
Elementa) - podstawowe wiadomości z zakresu
prawa, o charakterze podręcznikowym,
zebrane w 4 księgach; oparte były głównie na
'Instytucjach'
takich
prawników
jak:
Florentinus, Marcjan, Ulpian; Instytucje,
będące
częścią
kodyfikacji
Justyniana,
posiadały również moc ustawy; ukończone 21
listopada 533 r.
Kodeks Karny (kk, k.k.) [zbiór przepisów
normujących
zasady
obowiązywania
ustawy karnej] – Büntető Törvénykönyv
(Btk.); büntetőkódex
Kodeks
karny
skarbowy
–
pénzügyi
büntetőtörvénykönyv
-
Wersja 01 01 2017.
zasadniczy zrąb prawa kanonicznego
Kościoła katolickiego] – CODEX JURIS
CANONOCI; Kánjogi Kódex;
Egyházi
Törvénykönyv
[A
r.
kat.
egyház
rendszerezett
kánonjogi
könyve,
törvénykönyve 1917-ből.]
2626
kodeks postępowania – eljárási törvénykönyv
kodeks postępowania administracyjnego [zbiór
przepisów regulujących postępowanie
przed organami administracji] – igazgatási
v. ügyviteli v. ügykezelési v. közigazgatási
rendtartás
kodeks
postępowania
cywilnego
[zbiór
przepisów
normujących
właściwości
sądów i postępowania przed nimi w
sprawach
cywilnych]
–
polgári
perrendtartás; polgári törvénykönyv
kodeks postępowania karnego – (kodeks karny)
büntetőtörvénykönyv; bűnvádi v. büntető
perrendtartás
Kodeks Pracy;
kodeks pracy – a Munka
Törvénykönyve
(Mt.);
a
munka
törvénykönyve;
munkatörvénykönyv,
munkajogi kódex
Kodeks prawa kanonicznego [wspólna nazwa
aktów
prawnych
zawierających
Kodeks prawa kanonicznego – wspólna nazwa
kościelnych aktów prawnych zawierających
zasadniczy zrąb prawa kanonicznego Kościoła
katolickiego.
Przez bardzo długi okres katolickie prawo
kanoniczne nie było skodyfikowane. Składały się
nań kanony soborów powszechnych, dekrety
synodalne, akty prawne pochodzące od papieży i
normy zawarte w tradycji kościoła. Te ostatnie,
oczywiście, nie były nawet spisane. Do celów
jurysdykcyjnych posługiwano się prywatnymi
zbiorami norm. Ostatecznie przybrały one formę
Corpus Iuris Canonici.
Pierwszym aktem prawnym, który zasłużył na
miano kodeksu prawa kanonicznego (czyli
systematycznego zbioru norm dotychczas
istniejących, ale o własnej mocy obowiązującej)
był kodeks prawa kanonicznego z 1917 (Codex
Iuris Canonici, Pii X Pontificis Maximi iussu
digestus, Benedicti Papae XV auctoritate
promulgatus), promulgowany 27 maja 1917 przez
papieża Benedykta XV bullą Providentissima
Mater Ecclesia, który wszedł w życie 19 maja
1918.
Kodeks ten utracił moc obowiązującą w wyniku
wejścia w życie kodeksu prawa kanonicznego z
1983, (Codex Iuris canonici auctoritate Joannis
Pauli PP. II promulgatus), promulgowanego 25
stycznia 1983 przez papieża Jana Pawła II
konstytucją apostolską Sacrae disciplinae leges.
Kodeks ten wszedł w życie 27 listopada 1983.
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 roku
dotyczył zarówno dyscypliny w Kościele
łacińskim jak i Kościołach Wschodnich
uznających prymat Biskupa Rzymu. Nowe prawo
kanoniczne dla tych Kościołów zostało zawarte w
kodeksie kanonów Kościołów wschodnich
(Codex canonum Ecclesiarum Orientalium
auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus),
promulgowanym 18 października 1990, również
przez papieża Jana Pawła II, konstytucją Sacri
canones. Kodeks ten wszedł w życie 1
października 1991.
Codex Iuris Canonici, Kánonjogi Kódex, CIC:
1. a római katolikus egyház törvénykönyve 1918.
V. 19-1983. XI. 27-ig. Szt X. Pius 1904. III. 19:
állította fel a kodifikáló biz-ot. Pietro Gasparri
bíb. irányításával készült, XV. Benedek 1917. V.
27: hirdette ki. A lat. egyh. törvénykv-e, s a
korábbiakkal szemben az egész kánonjogot
rendszerbe foglalja 5 kv-ben (1. ált. szabályok, 2.
fizikai és erkölcsi személyek, 3. dolgok, 4.
perrendtartás, 5. büntetőjog) 2114 k-ban. XV.
Benedek 1917. IX. 15: biz-ot állított fel a ~ hiteles
magyarázatára, s esetleges módosítására. Forrásait
Serédy Jusztinián OSB rendezte sajtó alá. - 2. az
1983. XI. 27: hatályba lépett Egyházi
Törvénykönyv.
kodeks prawny – törvénykönyv
2627
kodeks przepisów ruchu drogowego – KRESZ,
közlekedés rendészeti szabályok
kodeks reklamowa – reklámkódex
Kodeks Watykański [łac. Codex Vaticanus,
oznaczany symbolami B albo 03 (według
systemu Gregory-Aland), δ 1 (według
systemu von Sodena), jest rękopisem
Starego i Nowego Testamentu. Pisany jest
grecką
uncjałą
na
pergaminie.
Paleograficznie datowany jest na IV wiek.
Nazwa kodeksu pochodzi od miejsca
przechowywania, symbol B nadał jeszcze
Wettstein, symbol 03 – Gregory.
Przechowywany
jest
w
Bibliotece
Watykańskiej (Gr. 1209) od ponad
pięciuset lat.] – A Codex Vaticanus
(Vatikáni kódex) [a Biblia legértékesebb
görög kézirata a 4. század elejéről. A Biblia
másik két
legjobb és
legteljesebb
szövegtanúja a valamivel későbbi Codex
Sinaiticus és Codex Alexandrinus.]
Kodeks wędrowniczy [obok przyrzeczenia i
prawa harcerskiego podstawowe zasady
etyczne, moralne i honorowe którymi
mają się kierować wędrownicy w ZHP,
czyli najstarsza grupa metodyczna w
ZHP. Wędrownicy w ZHP to młodzież w
wieku 16-25 lat.] – turisztikai alaptörvény és
turisztikai kódex
kodeksowy, -a, -e [dotyczący kodeksu,
wynikający z kodeksu (np. kodeksowy
zbiór przepisów, kodeksowa definicja)] –
kódexkoder [1. urządzenie do kodowania informacji;
2. człowiek piszący kod, czyli także
programista, albo haker. Autor pisze o
koderach z szacunkiem, choć sam termin
może czasem oznaczać „wyrobników”] –
(műszaki) kóder
kodłuch [pieniek pióra gęsiego, do pisania
służący. Krescencjusz w tłóm. polskiem z
XVI w. powiada: „Pierze z gęsi na pościel
dobre, kodłuchy twarde na pióra pisarzom, a
co z nich oberwiesz, do strzał się
przygodzi.”] – lúdtoll (íráshoz)
-
Wersja 01 01 2017.
kodon [sekwencja trzech kolejnych nukleotydów
w
łańcuchu
DNA,
wyznaczająca
przyłączenie określonego aminokwasu
przy biosyntezie białka] – kodon [1. Három
nukleotidból álló egység a DNS-ben vagy
RNS-ben,
amely
meghatározza
(vagy"kódolja"), hogy melyik aminosav
illeszthető be egy polipeptidláncba. 2. A
genetikai kód egysége, egy aminosav
meghatározásához
szükséges
nukleotidhármas (triplet).]
kodować [1. przetwarzać informacje na kod;
2. oznaczać coś umownymi znakami
zawierającymi określone informacje] –
kódolni
kodować coś – kódolni vmit
kodowanie – kódolás [A kódolás olyan eljárás,
amelynek során a kiindulási adatokat más
formátumúvá
alakítják
át.
Ehhez
természetesen
szükség
van
egy
kódrendszerre, illetve a konkrét kódolási
eljárás lépéseire. A kódolásra azért lehet
szükség, mert a különböző informatikai
rendszerek különbözőképpen értelmezik az
információt. A kódolt információból aztán a
dekódoló eljárások segítségével kapjuk meg
az eredeti adatokat. Például a számítógéphálózatokban az elektronikus levelek csak
ASCII karaktereket tartalmazhatnak. Az
olyan jeleket, amelyek nem szerepelnek az
ASCII táblázatban, a vevő oldal hibásan
értelmezné, ezért ezeket kódolás segítségével
ASCII formátumúvá kell alakítani. Mivel az
átalakítás során az üzenet mérete megnő,
érdemes azt a kódolás előtt tömörítésnek
alávetni. A leggyakoribb kódoló-dekódoló
eljárások közé tartozik az uuencodeuudecode és a binhex eljárás is.]
kodowanie kanału – csatonakódolás [Minden
átviteli csatornának vannak sajátosságai,
amelyek többé-kevésbé befolyásolják az
átvinni kívánt jelet. Annak érdekében, hogy
a csatorna minél kevésbé befolyásolja a jelet,
ezért úgy kódolják, hogy a csatorna
2628
tulajdonságaihoz alkalmazkodjon az így
létrejött jel.]
kodowanie numeryczne [system kodowania, w
którym wszystkie informacje są wyrażone
w liczbach] – numerikus kódolás
kodowanie
korekcyjne
lub
kodowanie
korygujące (ang. ECC - error correction
coding, FEC - forward error correction)
[technika dodawania nadmiarowości do
transmitowanych cyfrowo informacji.
Umożliwia całkowitą lub częściową
detekcję i korekcję błędów powstałych w
wyniku zakłóceń. Dzięki temu nie ma
potrzeby
wykorzystywania
kanału
zwrotnego, do poinformowania nadawcy o
błędzie
i
konieczności
ponownego
przesłania
informacji.
Kodowanie
korekcyjne jest więc wykorzystywane
wtedy, gdy retransmisja jest kosztowna,
kłopotliwa lub niemożliwa, np. ze względu
na ograniczenia czasowe.] – ECC (Error
Correction Code, hibajavító kód) [1.
Hibajavító kódolás tároló eszközökhöz. 2.
CD-ROM-lemezeknél
az
EDC
(hibaérzékelő)
byte-okkal
együtt
a
hibajavítás
második
szintjét
képezi.
Lejátszáskor ez az információ segít a hibák
felismerésében és javításában, melyek az
olvasás során keletkeznek. Mode-1 adatok
esetén a szektorokban 276 byte hosszú ECC
található.]
kodowanie korekcyjne Reeda-Solomona (ang.
Reed–Solomon error correction) [rodzaj
systemu korekcji błędów (ECC). W 1960
r. Irwing Reed i Gus Solomon
opublikowali artykuł "Polynomial Codes
over Certain Finite Fields" w Journal of
the Society For Industrial and Applied
Mathematic. W artykule tym opisali klasę
kodów korekcyjnych, które obecnie
nazywane są kodami Reeda-Solomona
(ang. Reed–Solomon codes, R-S codes).] Reed-Solomon javító kódolás [A CD
rendszerben a Reed-Solomon (RS) kódolást
alkalmazzák.]
kodowy, -a, -e [przymiotnik od: kod (np. system
kodowy, zamek kodowy)] – kód-, a kódra
vonatkozó
kody cyfrowe deskryptora [kody służące do
jednoznacznej
identyfikacji
odpowiadających sobie deskryptorów w
różnych językach. Podstawowy unikalny
kod cyfrowy (tzn. ciąg cyfr) ma każdy
deskryptor tytułowy Wtez w układzie
alfabetycznym tezaurusa. Dodatkowo ma
on
przypisane
kody
strukturalne,
niekoniecznie jednoznaczne : kod w
układzie tematycznym postaci "T:numer"
i kod w układzie systematycznym (inaczej
grupowo-hierarchicznym)
postaci
-
Wersja 01 01 2017.
"S:numer".
Kody
cyfrowe
mają
podstawowe znaczenie przy implementacji
i wykorzystaniu Wtez w systemach
informacyjnych
realizowanych
komputerowo.] – deszkroptor számkódjai
kodycyl [1. późniejszy dodatek do testamentu
zawierający rozporządzenie majątkiem na
wypadek śmierci, bez ustanowienia
spadkobiercy; 2. rozporządzenie ostatniej
woli
nie
ustanawiające
nikogo
spadkobiercą; dodatek do testamentu,
ustanawiający jakiś legat] – (jog)
kodicillus; fiók v. pótvégrendelet
kodycyle [w starożytności: połączone małe
tabliczki
woskowe
lub
kartki
pergaminowe, służące jako notatnik, do
pisania listów itp.] – (hist.) kis viasztáblák
kodycylowy, -a, -e [przymiotnik od: kodycyl] –
kodicillus; fiók- v. pótvégrendeleti
kodyfikacja [1. połączenie większego zespołu
przepisów
prawnych
w
jednolity,
systematyczny zbiór, kodeks; 2. termin
prawniczy,
oznaczający
proces
jednorazowego połączenia dużego zespołu
przepisów
prawnych
w
jednolity,
usystematyzowany zbiór, z którego można
interpretować podstawowe normy danej
gałęzi prawa. Zadaniem kodyfikacji jest
uporządkowanie
wszystkich
norm
tworzących daną gałąź prawa. Zobacz też:
przegląd zagadnień z zakresu prawa] –
(lat.)
kodifikáció;
kodifikálás,
törvényszerkesztés,
törvénykönyv
szerkesztése; a jog valamely önálló részének
szerves egészét tevő törvénykönyvben
történő szabályozása
kodyfikacyjny, -a, -e [związany z kodyfikacją] –
kodifikációs; törvényszerkesztési
kodyfikator
[1.
osoba,
która
coś
usystematyzowała, ujęła w system norm;
2. osoba, która dokonała kodyfikacji
przepisów prawnych] – kodifikátor;
szabályozó
kodyfikować [1. dokonywać kodyfikacji; 2.
ujmować coś w system pewnych norm,
zwłaszcza opracowywać, systematyzować
zbiór przepisów prawnych, ujmować je w
kodeks] – kodifikálni; törvénybe foglalni,
törvényt szerkeszteni
kodykologia (od fr. codicollogie, a to z łac. codex i
gr. logos) [1. nauka pomocnicza
mediewistyki i paleografii dotycząca
rękopisów zapisanych w kodeksach i
księgach sprzed ery druku; 2. ,
przedmiotem badań kodykologii (niekiedy
zwanej także rękopisoznawstwem) jest
materiał, forma i treść rękopisu. Zajmuje
się wyłącznie kodeksami literackimi w
szerokim tego słowa znaczeniu (nie będzie
2629
zajmować się badaniem ksiąg sądowych).
Równocześnie zajmuje się warsztatem, w
którym książka rękopiśmienna powstała
sposobami budowy kodeksu, a także jego
zdobieniami. ] – (gör.) kodikológia; a
kódexek (kézzel írott könyvek) vizsgálata
koedukacja
[1.
wspólne
nauczanie
i
wychowywanie dziewcząt i chłopców; 2.
(łac. co- - razem; educare - kształcić,
wychowywać) wspólne kształcenie dzieci i
młodzieży obojga płci.] – (lat.) coeducatio,
koedukáció, koedukációs nevelés; fiúk és
lányok együttes nevelése
koedukacyjny, -a, -e [związany z koedukacją,
oparty na zasadach koedukacji (np.
koedukacyjna
szkoła,
obóz
koedukacyjny)] – koedukációs
koedycja [edycja jakiegoś dzieła dokonana
wspólnie z innym wydawcą lub wieloma
wydawcami] – közös kiadás
koedycyjny, -a, -e – közös kiadás-; – közös
kiadású
koedytor [każdy z wydawców wspólnie
wydawanego dzieła] – közös kiadás egyik
kiadója
koeficjent – (lat.) coefficiens, koefficiens;
együttható, tényező; változó mennyiségek
állandó értékű sorszáma
koegzystencja
[współistnienie]
–
(lat.)
koegzisztencia; együttélés, együttlétezés,
közös előfordulás
kofeina [(Coffeinum, znana również jako teina,
C8H10N4O2, analepticum ATC:N 06 BC
01) - jest alkaloidem purynowym
znajdującym się w surowcach roślinnych.
Może
również
być
otrzymywana
syntetycznie. Kofeina jest stymulantem.
Dodawana jest do napojów jak coca-cola
czy redbull] – (arab) coffein, koffein
[Coffea: kávécserje]; kesernyés ízű, növényi
eredetű alkaloida, képlete: C8H10N4O2 (a
kávé, tea, kakaó, koladió stb. gyümölcséből
nyerik; a központi idegrendszert serkentő
keserű ízű, fehér por
kofeinowy, -a, -e [zawierający kofeinę, o
właściwościach
kofeiny
(np.
lek
kofeinowy,
głód
kofeinowy,
kawa
kofeinowa)] – koffeinKoftyr [1. (u Zygmunta Glogera) materja
kosztowna, jedwabna turecka; takiej 200
sztuk dawać miał corocznie wojewoda
wołoski Jagielle; 2. Żyd Kalef z Tarnowa
zeznał sędziemu grodzkiemu, urodzonemu
Bystramowi z Łopiennika, że z tytułu długu
zajęto mu cztery łokcie ruskie koftyru.
Koftyr ów zobowiązał się wykupić, uiściwszy
opłaty targowe do najbliższej niedzieli przed
świętym Tomaszem Apostołem (tj. do 19
grudnia 1445 roku) . Jeśli opłat tych nie
-
Wersja 01 01 2017.
zapłaci, Bystram użyje swej władzy,
uwięziwszy go i zakuwszy w dyby, zaraz po
terminie zaznaczonym przez wyrok. Wyrok
ten został ogłoszony przez sędziego w
obecności świadków, zarówno Żydów jak i
szlachty, którzy zostali wymienieni po
imieniu. Koftyr ów, o który cała rzecz się
rozbijała był tkaniną kosztowną z
tureckiego jedwabiu.] – (hist.) értékes török
selyemanyag
koga, kogga [drewniany żaglowiec handlowy lub
wojenny, używany na Bałtyku i Morzu
Północnym w XII–XV w.] – (hist., haj.)
faszerkezetű katonai v. kereskedelmi
vitorláshajó
kogel-mogel lub Kogiel-mogiel [prosty deser z
żółtek jaj i cukru] – [ang. Gogl-Mogl,
Gogel-Mogel v. Gogle-Mogle (zsid.: ‫ָאגָאג‬‫ ])לגָאג‬cukorral kikevert tojássárgája
kofer (niem. Ein Koffer; fr. coffre, arab: guffa;
lat. cophinus) [walizka] – [Słowniczek
języka śląskiego] koffer; bőrönd, táska,
utazótáska
kognacja
[1. pokrewieństwo
naturalne,
zwłaszcza
w
linii
żeńskiej;
2. w
starożytnym Rzymie: pokrewieństwo
naturalne, wynikające z więzów krwi; 3.
(hist.)
w
starożytnym
Rzymie:
pokrewieństwo
naturalne
(w
przeciwieństwie do agnacji); także:
pokrewieństwo w linii żeńskiej; (dawno)
pokrewieństwo naturalne ze strony ojca
lub matki] – (lat.) cognatio; (jog) anyai ági
v. nőági rokonság
kognacyjny, -a, -e [związany z kognacją] –
cognatio-s; nőágikognacki, -a, -e [związany naturalnym
pokrewieństwem] – (jog) anyai ágon rokon,
nőági rokonkognat [krewny w linii męskiej a. żeńskiej, ze
strony ojca a. matki (zwł. w odróżnieniu
od powinowatego)]; kognatka – (lat.)
cognatus; (jog) anyai ágon rokon, nőági
rokon (ffi/nő)
kognitywistyka [1. multidyscyplinarna nauka
zajmująca się działaniem umysłu; 2. W
naszych czasach niewielu filozofów
zajmuje się klasycznymi problemami
teorii bytu i wartości. Jeśli o teorię
poznania chodzi, to zyskała ona potężną
konkurentkę: w latach 1970-ch wyłoniła
się - na styku psychologii, neurologii,
antropologii, lingwistyki, informatyki i
filozofii - nowa dyscyplina naukowa,
zwana po angielsku cognitive science, a po
polsku "kognitywistyką" lub "nauką o
poznaniu
i
komunikacji".]
–
megismeréstudomány [kognitive science],
szellemi
tevékenységgel
kapcsolatos
2630
multudiszciplináris tudomány [Ez a hetvenes
években bevezetett fogalom egy "új"
tudományt takar, amelynek célja a kogníció
megértése, vagyis annak magyarázata, hogy
miképp szerzik meg és miképp szervezik az
emberek a világról alkotott tudásukat. A
pszichológia mellett a megismeréstudomány
számára releváns diszciplína még az
idegtudomány, a nyelvészet, a filozófia, a
matematika és a számítógép-tudomány
(különösen az az ága, amely mesterséges
intelligencia néven vált ismertté).]
kognitywizm [1. filoz. pogląd, zgodnie z którym
etyka normatywna ma poznawczy,
naukowy charakter i można o jej tezach
orzekać, czy są prawdziwe, czy fałszywe;
2. kierunek
we
współczesnym
językoznawstwie, który odwołując się do
psychologii, socjologii i innych dyscyplin,
zajmuje się opisem języka uwikłanego w
kontekst kulturowy i badaniem, w jaki
sposób w języku odzwierciedla się
rzeczywistość] – kognitívizmus [Karl
Popper szerint nincs időnk arra, hogy
fogalmak definíciói felett vitázzunk. Ennél
fontosabb
a
lényeges
problémákról
elmélkedni akár annak árán is, hogy ugyanaz
a szó különböző jelentéstartalommal bír a
használattól és felhasználótól függően.]
kognitywny, -a, -e [1. w psychologii: poznawczy,
dotyczący poznania; 2. mający związek z
poznawaniem świata lub badaniem
procesów poznawczych] – kognitív;
szakértői
kognitywny punkt widzenia – kognitív nézőpont
[cognitive perspective] [A pszichológia
olyan megközelítése, amelynek az észlelés,
emlékezés, következtetés, döntéshozás,
problémamegoldás és egyéb mentális
folyamatok állnak a középpontjában, és a
viselkedést ezek alapján kísérli meg
megmagyarázni.]
kognitywistyczny, -a, -e – kognitívista
kognitywista [zwolennik lub przedstawiciel
kognitywizmu lub kognitywistyki] –
kognitívista
kogo – kit?
kogo to dotyczy? – kinek szól ez?
kogo można jeszcze tak kochać? – kit lehet még
úgy v. így szeretni?
kogo można zapytać? – kit lehet megkérdezni?
kogo nie proszą, tego kijem wynoszą – (közm.)
(akit nem hívtak, bottal kitessékelik) váratlan
vendégnek kapu előtt a helye
kogo pan ma na myśli? – kire gondol?
kogo Pan/Pani zna? – kit ismer?
kogo przedstawia ten pomnik? – kit ábrázol ez a
szobor (emlékmű)?
-
Wersja 01 01 2017.
kogo zna on? – kit ismer ő?
kogo znasz? – kit ismersz?
kogo/czego ty się boisz? – kitől/mitől félsz?
kogokolwiek – bárkinek, akárkinek
koguci, -ia, -ie [przymiotnik od: kogut] – kakaskogucia ostroga (Plectranthus
frutieosus) –
sarkantyúvirág (Centranthus); (növ.) cserjés
kakas sark virág (Plectranthus fruticosus)
Piros sarkantyúvirág (Centranthus ruber)
kogucik, kogutek [1. mały kogut; 2. zabawka w
kształcie koguta] – kiskakas
kogucisko [zgrubienie od: kogut] – (jó) nagy
kakas
kogut [1. samiec kury domowej; też: samiec
bażanta, cietrzewia; 2. pot. mężczyzna
mający dużą sprawność seksualną; 3. pot.
człowiek czupurny, zadziorny; 4. pot.
migająca i kręcąca się lampka na dachu
karetki, samochodu policyjnego itp.;
5. pot. kosmyk lub pasmo włosów
sterczące na czubku głowy; 6. samiec kury
domowej, a także większości innych
grzebiących (kuraków); zazwyczaj kogut
jest większy od samicy i barwniejszy, z
silniej
rozwiniętym
grzebieniem,
dłuższymi
dzwonkami,
łukowato
wygiętymi piórami w ogonie i rogową
ostrogą na stopie. - Zobacz też: kapłon] –
kakas; (átv.) szoknyavadász; kappan
Pataki Ferenc: Kakas
kogut grzebieniasty – tarajos kakas
kogut już pieje – szól a kakas már; már kukorékol
a kakas
2631
kogut udziobnął ją w rękę – a kakas megcsípte a
kezét
kogut zapiał – a kakas kukorékolt
kohabitacja, koabitacja, cohabitation [wym.
koabitasją] [1. współrządzenie organów
władzy reprezentujących odmienne opcje
polityczne;
2. daw.
współżycie,
współdziałanie lub współzamieszkiwanie]
– kohabitáció; (pol.) az elnök és a
miniszterelnök politikai együttélése, amikor
a két tisztséget eltérő politikai áramlatokhoz
tartozó személyiségek töltik be; (dawno)
együttélés, élettársi kapcsolat
kohabitować,
koabitować
–
kohabitálni;
együttélélni
koherencja (łac. spójność, spoistość, łączność) [1.
wewnętrzna spójność tekstu, wypowiedzi,
poglądów itp.; 2. łac. cohaerentia
'związek; styczność' od cohaerēre 'stykać
się, spajać, wiązać'; spoistość, spójność;
zgodność (myśli, sądów; częstotliwości i
długości fal).] – (lat.) koherencia;
összefüggés;
összeegyeztethetőség;
összetartozás;
(fiz.)
elektromágneses
hullámok
azon
tulajdonsága,
hogy
fáziskülönbségük adott helyen állandó v.
szabályszerűen változik
koherencja fal [(pierwotne znaczenie) zdolność fal
do
dawania
trwałych
efektów
interferencyjnych, jeśli ich wiązki mają tę
samą częstotliwość i stałą w czasie różnicę
faz] – (fizika) azonos rezgésszámú és állandó
fáziskülönbségű hullámok interferencia
képessége
koherencyjny, -a, -e [związany z koherencją] –
koherens
Koherer [to detektor fal elektromagnetycznych,
stosowany przez wynalazców radia] –
Koherer [elektromos hullámok jelzésére
szolgáló szerkezet, mely két fémelektród
közé helyezett, egymással lazán érinthető
fémdarabkákból, fémreszelékből áll, melyek
rendesen üvegcsőbe vannak zárva]
kohererowy tłumik udarów akustycznych –
kohéreres hangimpulzusvédő
kohezja [łac. cohaesus p.p. od cohaerēre,
spójność, własność ciał stawiania oporu
przeciw rozdzielaniu ich na części;
przyleganie, przyciąganie się cząstek.]–
(lat.) kohézió; (vegytan) összetartás; az
ionokat, atomokat, molekulákat összetartó
erő
kohezyjny, -a, -e – kohézióskohorta [1. w starożytnym Rzymie: oddział
wojska stanowiący dziesiątą część legionu;
2. grupa
ludzi
uzbrojonych
lub
zachowujących się agresywnie; 3. socjol.
grupa osób, które w tym samym czasie
-
Wersja 01 01 2017.
urodziły się, zawarły związek małżeński
itp.; 4. oddział wojska rzymskiego, liczący
ok. 1000 ludzi. 5. pododdział legionu
rzymskiego, liczący od 500 do 1000
żołnierzy.] – (tört.) cohors (600-700 fős
hadegység); (átv.) embercsoport, emberek
csoportja
kohortowy, -a, -e – cohorskoić [wpływać łagodząco na kogoś lub na coś] –
nyugtatni,
megnyugtatni;
enyhíteni,
csillapítani, meglágyítani, megszelídíteni,
enyhíteni, könnyíteni
koić boleść – fájdalmat csillapítani
koić ból – fájdalmat csillapítani, fájdalmat
enyhíteni, fájdalmat csökkenteni
koić prągnenie – szomjúságot csillapítani
koić żal – bánatot enyhíteni
koine (od gr. ἡ κοινὴ διάλεκτος, he koine dialektos
– wspólny dialekt) [określenie powszechnej
formy języka greckiego, która zastąpiła
klasyczny język starogrecki i pozostawała
w
użyciu
od
początków
epoki
hellenistycznej
do
czasów
późnoantycznych (ok. 300 p.n.e. - 300
n.e.). Greka koine stała się lingua franca
wschodniej
części
basenu
Morza
Śródziemnego i nieoficjalnie drugim po
łacinie językiem cesarstwa rzymskiego. W
koine powstało wiele znanych dzieł
literackich, m.in. Septuaginta i Nowy
Testament. Koine stanowiła produkt
epoki hellenistycznej zapoczątkowanej
podbojami Aleksandra Macedońskiego.
Od III/II wieku p.n.e. była potocznym
językiem Greków zamieszkałych w
basenie Morza Śródziemnego oraz
językiem międzynarodowym w większej
części cesarstwa rzymskiego. Była
używana szeroko w Egipcie, Azji
Mniejszej i na Bliskim Wschodzie,
stanowiąc język handlu, dyplomacji,
nauki i literatury. Za koniec okresu tej
fazy rozwoju języka greckiego zwykło się
przyjmować rok 330, w którym cesarz
Konstantyn ufundował Konstantynopol.
Od tego momentu koine stała się
podstawą greki bizantyńskiej.] – koiné [1.
Az ógörög nyelv dialektusaiból kialakított
egységes „közös” nyelv az ókor végén,
többek között az Újszövetség görög nyelve
is. 2. A hellenizmus korának görög
nyelvezete.]
koincydencja [1. jednoczesne wystąpienie kilku
zjawisk lub zdarzeń; 2. w technice
rejestracji
cząstek
jonizujących:
pojawienie się jednoczesne lub w ciągu
określonego czasu impulsów w dwóch lub
w kilku licznikach cząstek jonizujących; 3.
równoczesne wystąpienie, zejście się,
2632
zbieżność
zdarzeń,
zjawisk;
zbieg
okoliczności]
–
(lat.)
koincidencia;
egybeesés, összetartozás; (mennyiségtan)
egybevágóság, egymás fedése
koincydencyjny, -a, -e – koincidenciakoja [1. nm. Koje 'żegl. koja'; łóżko wmontowane
a.
zawieszone
na
łańcuchach
w
pomieszczeniu mieszkalnym załogi statku;
prycza (zazw. piętrowa) do spania; 2.
łóżko na statku; 3. pot. prymitywne łóżko,
zwykle piętrowe] – hajóágy, kajütágy
kojarzenie – kapcsolás, közvetítés, összekapcsolás,
összeköttetés; társítás
kojarzenie myśli – gondolattársítás
kojarzenie parnerów – társak közvetítése v.
társítása
kojarzenie ruchów – (orvosi) mozgások
koordinációja
kojarzenie wyobrażeń – képzettársítás, asszociáció
kojarzyć [1. powodować połączenie, związek
kogoś lub czegoś; 2. łączyć wrażenia,
wyobrażenia tak, że pojawienie się
jednych powoduje uświadomienie sobie
innych; 3. rozumieć] – összekötni,
egyesíteni,
párosítani,
kapcsolni,
összekapcsolni,
összehozni;
társítani,
(rozumieć) asszociálni, kombinálni
kojarzyć dwie rodziny – két családot
összekapcsolni v. egyesíteni
kojarzyć fakty – összekapcsolni az eseményeket
kojarzyć małżeństwa – házasságot létrehozni v.
közvetíteni
kojarzyć pary – párosítani, összepárosítani
kojarzyć wyobrażenia – képzeteket társítani
kojarzyć się [1. łączyć się; 2. o wrażeniach,
przeżyciach, sytuacjach itp.: przychodzić
na myśl] – kapcsolódni, összekapcsolódni;
összekötődni,
összefűződni;
társulni;
párosulni, egyesülni; párzani
kojąco – nyugtatóan, megnyugtatóan; enyhítően,
csillapítóan, meglágyítóan, megszelídítően,
könnyítően; engesztelően, megengesztelően;
csillapítólag
kojący, -a, -e [uśmierzający ból lub
uspokajający] – csillapító, engesztelő,
nyugtató, megnyugtató; enyhítő, csillapító,
meglágyító, megszelídítő, könnyítő
kojec [1. ogrodzone miejsce ograniczające zasięg
poruszania się małego dziecka; 2. kosz lub
klatka do przewozu małych zwierząt;
3. mała zagroda dla zwierząt domowych;
4. Kojec, kociec, klatka drewniana lub
pleciona z wikliny na kury] – járóka; kosár
v. kalitka; tyúkketrec, tyúkol, ól
kojec dla dzieci – járóka
kojec dla gęsi – libaól
kojec dla kur – tyúkól
-
Wersja 01 01 2017.
kojot (Canis latrans) [ssak drapieżny z rodziny
psowatych
(Canidae)
o
wyglądzie
pośrednim między małym wilkiem i
szakalem. Zamieszkuje obszary od Alaski
do Meksku. Wyróżnia się ok. 19
podgatunków kojota] – (indián→ang.)
coyote, kojot; prérifarkas; az észak-amerikai
nagy mezőségeken, a prériken élő farkas
kojtnąć [umrzeć] – [Słowniczek języka śląskiego]
meghalni
kok [1. włosy upięte w węzeł z tyłu głowy;
2. gołąb domowy o jaskrawym upierzeniu]
– konty; bóbita, búb
koka [1. krzew kokainowy; 2. pot. kokaina; 3.
krzew pochodzący z Andów, zawierający
kokainę (od 0,3 do 1,25%); krzew
kokainowy; krasnodrzew] – koka (cserje);
kokain
kokać – (vadászat) kodácsolni (a nyírfajdréce
hangjának utánzása)
kokaina (metylobenzoiloekgonina) [1. toksyczny
alkaloid, otrzymywany z liści krzewu
kokainowego, używany jako narkotyk; 2.
C17H21O4N
jedna
z
najsilniej
działających substancji pobudzających
pochodzenia roślinnego. Odznacza się ona
bardzo
dużym
potencjałem
uzależniającym.
Jest
to
alkaloid
otrzymywany z liści krzewu koki
(Erythroxylon coca), który pierwotnie
porastał tereny Andów w Ameryce
Południowej] – (indián) kokain (C17H21O4);
a dél-amerikai kókacserje
leveleiből
előállított alkaloid; helyi érzéstelenítő,
fájdalomcsillapító s egyben kábítószer
kokaine – (vadászat) kodácsolás (a nyírfajdréce
hangjának utánzása)
kokainista [narkoman zażywający kokainę] –
(indián-lat.)
kokainista;
kokaint
kábítószerként rendszersen élvező személy
kokainizm [uzależnienie od kokainy] –
kokainizmus, a kokain megszokásából eredő
szenvedély,
hatása
hasonló
a
morfinizmushoz (általános testi gyöngeség,
elmezavar-tünetek)
kokainistyczny, -a, -e – kokainistakokainistka kokaint kábítószerként rendszersen
élvező nő
kokarda [1. wstążka lub pasek materiału
zawiązane tak, że tworzą dwie pętelki i
2633
dwa końce proste; 2. motyw uzupełniający
stosowany w ornamentyce renesansu,
baroku i klasycyzmu; 3. (Jak czytamy u
zygmunta
glogera)
noszona
na
kapeluszach, czapkach i kaszkietach w
wojsku polskiem od czasów saskich aż do
r. 1831, była białą. Postanowieniem sejmu
z d. 7 lutego 1831 roku do kokardy białej
dodano kolor czerwony, jako barwy herbu
Królestwa Polskiego i W. Księstwa
Litewskiego. W wieku XVIII wojsko
nosiło kokardę z materyi upiętej w
kształcie zwykłej kokardy; za czasów zaś
Księstwa Warszawskiego – w kształcie
krążka ku środkowi marszczonego,
przyczem u oficerów była z materyi
srebrnej.
Z
czasów
Królestwa
kongresowego kokarda była w kształcie
owalnym, naszyta na kawałek grubej
skóry lub drzewa, (ob. rys. w t. I, str. 260 i
264). Kokarda oficerska tych czasów była
z materyi jedwabnej. Regulamin r. 1791
przepisywał dla „Kawaleryi narodowej”
zamiast kokardy, „które od dżdżów i
kurzawy, mimo największego ochędostwa,
często się brukają”, nosić krzyż
kawalerski srebrny. Krzyż ten spotykamy
na
kokardach
u
czapek
pułku
szwoleżerów gwardyi polskiej Napoleona,
oraz na czapkach oficerów ułanów
Księstwa Warszawskiego i Królestwa
kongresowego. B. Gemb. ] – (fr.) csokor,
masni;
(odznaka narodowa) kokárda,
szalagrózsa, szalagcsokor
kokardka – masnicska, masnika, csokorka
kokcydium [pierwotniak pasożytujący w
komórkach krwi lub nabłonka przewodu
pokarmowego kręgowców] – kokcidium
[kokcidiumok egysejtű véglények]
kokiet [mężczyzna odznaczający się kokieterią,
zalotny; czarowniś] – kokettáló ffi;
selyemfiú
kokieta [kobieta starająca się zjednać sobie
kogoś,
wzbudzić
zainteresowanie
mężczyzn], kokietka [kobieta zalotna;
bałamutka] – (fr.) kokett, tetszeni vágyó nő;
kacér nő, csapodár nő
kokieteria [1. zachowanie osoby starającej się
spodobać i wzbudzić zainteresowanie
osoby przeciwnej płci; 2. zachowanie
osoby starającej się zjednać sobie kogoś] –
kacérság, kacérkodás, tetszésvágy
-
Wersja 01 01 2017.
kokieteryjna – kacér, kikapós (feleség)
kokieteryjnie, kokietliwie – kacéran, tetszelgősen
kokieteryjność, kokietliwość – kacérság
kokieteryjny, kokietliwy, -a, -e – kacér, tetszelgő,
kokett
kokietka – kacér nő, csapodár nő, kokett (tetszeni
vágyó); tetszeni vágyó nő
kokietować [podrywać, wysyłać erotyczne
sygnały] – (fr.) kokettálni; kacérkodni
(vkivel); flörtölni (vkivel); tetszelegni,
kokettálni
kokietować kogoś (spojrzeniem) – szemezni
vkivel
kokietuje oczami – szemezni, szemezgetni,
kacérkodni, kacsingatni
kokietowanie – (fr.) kokettálás; kacérkodás,
szemezgetés, tetszelgés
kokila [trwała forma odlewnicza wykonana z
żeliwa lub stali] – (fr.) coquille, kagyló;
(kohászat) kokilla; fém öntőforma
koklusz
[bardzo
zaraźliwa
choroba,
wywoływana przez bakterie, przenoszona
drogą
kropelkową.
Powikłania
po
kokluszu to zapalenie ucha środkowego,
zapalenie płuc, zapadnięcie się płata
płuca] – szamárköhögés, szamárhurut
kokluszowy, -a, -e [przymiotnik od: koklusz] –
szamárköhögéses, pertussiskokon [1. powłoka wytwarzana przez larwy
niektórych owadów, w której rozwijają
się one i przepoczwarzają w dorosłą
postać;
2. osłonka
otaczająca
jaja
niektórych zwierząt; 3. o czymś, co
stanowi dla kogoś ochronę przed
zagrożeniami z zewnątrz] – kokon; gubó v.
selyemgubó; az állattanban az a burok,
melybe a szövőlepkék hernyói magukat
beburkolják, mielőtt bábbá alakulnak át, a
burok a hernyók fonómirigyeinek váladéka;
(vegytan) műanyagburok
kokon japoński – japán selyemgubó
kokornak (Aristolochia L. 1753) [rodzaj ok. 500
gatunków bylin i pnączy (w tym również
rośliny o organach pułapkowych) należący
do rodziny kokornakowatych] – (növény)
farkasalma (Aristolochia L. 1753)
2634
-
Wersja 01 01 2017.
GATUNKI FLORY POLSKI
 kokorycz drobna, k. skąpokwiatowa (Corydalis
pumila (Host) Rchb. syn. C. pumila Rchb.)
 kokorycz pełna (Corydalis solida (L.) Clairv.
syn. C. bulbosa (L.) DC., C. solida (L.) Sw., C.
solida Sm.)
 kokorycz pusta (Corydalis cava Schweigg. &
Körte)
 kokorycz wątła (Corydalis intermedia (L.)
Mérat syn. C. fabacea (Retz.) Pers., C.
intermedia (L.) Gaudin)
 kokorycz żółta, k. złocista (Corydalis lutea (L.)
DC.)
 kokorycz żółtawa (Corydalis capnoides (L.)
Pers. syn. C. capnoides (L.) Wahlenb.)
 Corydalis claviculata (L.) DC. – efemerofit;
Gatunki uprawiane (wybór)
 kokorycz
Kokornak powojnikowy (Aristolochia clematitis
L.) [gatunek z rodziny kokornakowatych]
– közönséges farkasalma (Aristolochia
clematitis)
[a
farkasalmafélék
(Aristolochiaceae)
családjába
tartozó
farkasalma
(Aristolochia)
nemzetség
egyetlen Magyarországon őshonos faja.
Mérgező. Nem védett.]
długoowockowa
(Corydalis
ophiocarpa Hook. f. et Thoms.)
 kokorycz szlachetna, syberyjska (Corydalis
nobilis)
 kokorycz zimozielona (Corydalis sempervirens
(L.) Pers.)
KÁRPÁT-MEDENCEI FAJOK
A Kárpát-medencében a következő négy faj
fordul elő:
 Odvas keltike (C. cava vagy C. bulbosa)
 Ujjas keltike (C. solida)
 Bókoló keltike (C. intermedia)
 Törpe keltike (C. pumila)
Egyéb európai fajok:
 Corydalis capnoides
 Corydalis cheilanthifolia
 Corydalis lutea (az újabb osztályozások szerint:
Pseudofumaria lutea)
 Corydalis ochroleuca
 Corydalis sempervirens
Európán kívüli fajok
 Corydalis alpestris (Északkelet-Törökország)
 Corydalis nobilis (Szibéria)
 Corydalis
turtschaninovii
–
Kínában
gyógynövényként használják
yanhusuo
–
Kínában
gyógynövényként használják (jan hu-szuo)
 Corydalis
kokorycz (Corydalis) [rodzaj z rodziny
makowatych,
w
innej
klasyfikacji
zaliczany do rodziny dymnicowatych.
Liczy ok. 300 gatunków, rosnących w
umiarkowanych
strefach
półkuli
północnej] – keltike [a füstikefélék
(Fumariaceae) családjába tartozó Corydalis
nemzetség fajainak magyar elnevezése. A
nemzetség kora tavasszal virágzó, lágyszárú
növényeket foglal magába. Elsősorban az
északi féltekén terjedtek el, de néhány fajuk
egészen Dél-Afrikáig megtalálható. Közeli
rokonságban állnak a Fumaria nemzetséggel,
néhány rendszerező oda is helyezi őket.]
kokorycz lekarska – füstikés keltike
Kokorycz pełna (Corydalis solida) [gatunek
rośliny należący do rodziny makowatych,
w innej klasyfikacji zaliczany do rodziny
dymnicowatych. Występuje w stanie
dzikim na większości obszaru Europy, w
Algierii, Turcji i niektórych rejonach
Syberii. W Polsce dość częsta, zarówno na
niżu, jak i w niższych położeniach
górskich] – ujjas keltike (Corydalis solida)
[a boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjébe
és a mákfélék (Papaveraceae) családjába
tartozó faj.]
-
Wersja 01 01 2017.
Kokoryczka (Polygonatum Mill.) [rodzaj roślin z
rodziny konwaliowatych (Convallariaceae)
w systemie Reveala lub plemienia
Convallarieae
w
obrębie
myszopłochowatych
wg
APweb.
Gatunkiem typowym jest Polygonatum
officinale
All..]
–
salamonpecsét
(Polygonatum) [az egyszikűek (Monocots)
spárgavirágúak (Asparagales) rendjének
csodabogyófélék
(Ruscaceae)
nevű
családjába tartozó nemzetség.]
Gatunki flory Polski
 kokoryczka
okółkowa
verticillatum (L.) All.)
2635
Kokorycz pełna
Kokorycz pusta (Corydalis cava) [gatunek byliny
należący do rodziny makowatych, w innej
klasyfikacji
zaliczany
do
rodziny
dymnicowatych. Występuje w stanie
dzikim na większości obszaru Europy, w
Azji Zachodniej (Turcja, Iran) i na
Kaukazie. W Polsce na niżu, w Karpatach
i Sudetach po regiel dolny, jest dość
pospolita] – odvas keltike (Corydalis cava)
[a boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjébe
és a mákfélék (Papaveraceae) családjába
tartozó faj. Egyéb nevei: hüvelykes
földfüstje, kakasláb, lyikas ír, Szent-György
virág, tavaszi gerezdeske, üres földfüstfű
neveken.]
Kokorycz wątła (Corydalis intermedia) [gatunek
rośliny należący do rodziny makowatych]
– Bókoló keltike (Corydalis intermedia)
(Polygonatum
 kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum
multiflorum (L.) All.) – fürtös salamonpecsét
(Polygonatum multiflorum) [az egyszikűek
(Liliopsida) osztályának a spárgavirágúak
(Asparagales) rendjéhez, ezen belül a
csodabogyófélék (Ruscaceae) családjához
tartozó faj]
 kokoryczka wonna (Polygonatum odoratum
(Mill.) Druce, syn. P. officinale All.) – Orvosi
salamonpecsét (Polygonatum odoratum)
Kokoryczka
okółkowa
(Polygonatum
verticillatum) [gatunek rośliny wieloletniej
należący do rodziny szparagowatych (wg
systemu APG III z 2009). W Polsce roślina
dość rozpowszechniona, ale częściej
spotykana tylko na południu oraz w części
północno-wschodniej kraju] – Pávafarkú
salamonpecsét (Polygonatum verticillatum)
Kokoryczka
wielokwiatowa
(Polygonatum
multiflorum) [gatunek byliny należący do
rodziny szparagowatych (wg systemu
APG III z 2009). Występuje na terenie
prawie całej Europy, a także w Azji i
Ameryce Północnej. W Polsce roślina dość
rozpowszechniona, spotykana na całym
niżu i w niższych położeniach górskich] –
fürtös
salamonpecsét
(Polygonatum
multiflorum) [az egyszikűek (Liliopsida)
osztályának a spárgavirágúak (Asparagales)
rendjéhez, ezen belül a spárgafélék
(Asparagaceae) családjához tartozó faj]
2636
Kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum
multiflorum)
Kokoryczka wonna (Polygonatum odoratum
(Mill) Druce) [gatunek byliny należący do
rodziny szparagowatych (wg systemu
APG III z 2009). Występuje na terenie
prawie całej Europy, a także w Azji i
Ameryce Północnej. W Polsce roślina dość
rozpowszechniona, spotykana na całym
niżu i w niższych położeniach górskich.] –
soktérdű, orvosi v. szagos salamonpecsét
(Polygonatum odoratum) [a spárgavirágúak
(Asparagales) rendjébe, ezen belül a
spárgafélék
(Asparagaceae)
családjába
tartozó növényfaj.]
kokos (Cocos nucifera) [jest owocem palmy
kokosowej który ma jadalną pestkę.
Orzech kokosowy ma twardą brązową
skorupę, która otacza warstwę miękkiego
miąższu, środek wypełnia mleczko.
Pochodzi z Malezji, Filipin i Brazylii.
Zawiera
znaczną
ilość
tłuszczu
nasyconego
oraz
żelaza.
Mleczko
-
Wersja 01 01 2017.
kokosowe zawiera witaminę C i naturalne
cukry] – (lat.) cocos; (drzewo) kókuszfa,
kókuszpálma; kókuszdió; (átv.) szenzáció
kokosfloki [wiórki kokosowe] – [Słowniczek
języka śląskiego] kókuszreszelék
kokosić się [pot. kręcić się, wiercić się] – únottan
tenni-venni,
ténferegni;
páváskodni,
pöffeszkedni
kokosowiec [drzewo o pierzastych liściach i
kwiatach zebranych w duże wiechy] –
(gör.+lat.) kókuszpálma; a kókuszdiót és
egyéb értékes növényi terméket szolgáltató
forró égövi pálmafajta
kokosowy, -a, -e [przymiotnik od: kokos;
zrobiony z kokosu] – kókusz-; (átv.)
pompás, pazar, remek
kokosowy interes – [kókuszüzlet] nagy üzlet,
bomba v. remek üzlet; jó buli; „aranybánya”
kokosz [daw. kura, kwoka] – tyúk, kotlós,
kotlóstyúk
kokosz gdacze – a tyúk kotkodácsol v. kárál
kokosz siedzi na jajach – a kotlós v. kotlóstyúk a
tojáson ül
kokosz wodzi kurczęta – a kotlóstyúk vezeti a
csirkéket
Kokosza wojna [ob. Rokosz] – nemesi felkelés (a
nemesség felkelése a király ellen az
ellenállási jog alapján; „Rákos” után)
kokoszka [1. pot. kura; 2. średni ptak wodny z
rodziny chruścieli; kurka wodna] – tyúk;
jérce;
(építészet)
mestergerenda;
(mezőgazdaság) gabonapetrence; (növény)
csirkegomba [1. Cantharellus (Adans. ) L.
(növ.), a lemezesgombák génusza, melyet az
jellemez, hogy a kalap alsó felületén nem
valóságos lemezek, hanem csak ráncok és
lécszerű kiemelkedések vannak. Mintegy 70
faja közül legfontosabb a C. cibarius Frias,
amelyet csibegombának, nyúlgombának és
rókagombának is szoktak nevezni. Kalapja
húsos, eleinte domború, fejlett korában
közepén behorpadt, tölcsérhez hasonló.
Színe tojássárga. Húsa fehér. Illatja
kellemes. Igen ízletes, kedvelt gomba.
Lombos erdőinkben és fenyveseinkben
terem. Értékét emeli, hogy a férgek alig
bántják és hogy aszalva is élvezhető. A
hozzá hasonló narancsszínű rókagomba [C.
aurantiacus
(Wulf.)
Fries],
színe
narancssárga. Nem ehető, de nem is mérges.
2. vagy rókagomba, Cantharellus cibarius,
kiadós, aránylag könnyen eltartható és
sokféleképpen készíthető, kedvelt étigomba.
Közép vagy kisebb nagyságú, kellemes
illatú, minden részében sárga, 5-12 cm
széles, húsa vastag, tömör, kissé borsos ízű,
karimája hullámos vagy fodros.]
kokoszka czubaty – bóbitás kakas (czubatka)
kokoszka wodna [zob. kurka wodna; ptak wodny
o ciemnooliwkowym upierzeniu] – vízityúk
(Gallinula Briss.) [A nemzetséget rövid csüd
és egyforma hosszú lábujj-ízek jellemzik.
Nyolc faja nádban gazdag tavakon, nagyobb
mocsarakban, ingoványokon, tócsákban és
növényekkel borított folyópartokon, de
mindig édesvizeken él.]
2637
kokoszy, -a, -e – tyúkkokot
[reg. pozn., starop. zool. kogut] –
[Słowniczek języka śląskiego] kakas
kokota [franc. cocotte; zob. prostytutka;
przestarzale o kobiecie lekkich obyczajów]
– (fr.) cocotte; kokott, kitartott félvilági nő
kokotek [kran] – [Słowniczek języka śląskiego]
csap, vízcsap
kokpit [1. pomieszczenie dla załogi w części
rufowej jachtu, nieosłonięte lub częściowo
osłonięte pokładem; 2. pomieszczenie dla
-
Wersja 01 01 2017.
pilotów w samolocie lub dla kierowców w
samochodzie ciężarowym; 3. w żeglarstwie
jest to duże zagłębienie w odkrytym
pokładzie jachtu, w którym mogą
przebywać osoby lub co najmniej trzymać
tam opuszczone nogi.] – fedetlen rész a
jacht tatján; (repülés) pilótaülés, pilótafülke
kokpitowy, -a, -e [przymiotnik od: kokpit] –
pilótaülés-, pilótafülkekoks [1. porowata substancja będąca stałym
produktem
odgazowania
węgla
kamiennego; 2. pot. środek dopingujący
lub narkotyk] – (ang. cokes) koksz (kő- v.
barnaszén gázosításával nyert magas
fűtőértékű tüzelőanyag); (almafajta)
koks gazowy – gázkoksz
koks hutniczy, wielkopiecowy [koks o dużej
wytrzymałości mechanicznej] – kohókoksz
koks torfowy – tőzegkoksz
koksagiz, kok-sagiz [1. roślina o liściach
zebranych w rozetkę i żółtych kwiatach,
rosnąca w górskich dolinach południowozachodniej Azji; 2. (ros. kok-sagýz z tur.)
bot. Taraxacum kok-saghyz, gatunek
mniszka
z
rodziny
złożonych
(Compositae), występujący w górach Tienszan, w którego soku mlecznym jest do
kilkunastu procent kauczuku; niekiedy
uprawiany dla pozyskiwania kauczuku. 3.
bot. mniszek k.s., roślina zielna o długim,
kauczukodajnym korzeniu, uprawiana na
terenach byłego ZSRR.] – gumipitypang
(Taraxacum
kok-saghyz)
[a
gyermekláncfűvel rokon, ahhoz nagyon
hasonló
növény,
tejszerű
nedvéből
természetes kaucsuk állítható elő]
koksiarz [robotnik pracujący przy piecach
koksowniczych] – kokszmunkás
koksik [koks o ziarnistości poniżej 10 mm] –
darakoksz, aprókoksz, kokszdara
koksik lotny [pył utworzony przez cząsteczki
odgazowanego węgla, porwane przez ciąg
z komory paleniska i unoszone wraz z
gazami spalinowymi] – szálló koksz
koksochemia [dział karbochemii zajmujący się
produkcją
koksu
oraz
chemiczną
przeróbką produktów suchej destylacji
węgla] – karbokémia
koksochemiczny, -a, -e – karbokémiai [Kombinat
Koksochemiczny "Zabrze" S.A.]
koksochemik [[(technika) specjalista w zakresie
koksochemii] – karbokémikus
koksować [1. przerabiać węgiel kamienny lub
produkty naftowe na koks; 2. o węglu
kamiennym: zamieniać się w koks] –
kokszolni, kokszosítani, elkokszosítani
koksować się – kokszolódni
koksowanie – kokszolás, kokszosítás, elkokszosítás
2638
koksowanie torfu – tőzegkokszosítás
koksowanie się – kokszolódás
koksowiec
–
kokszmunkás,
kokszoló;
kokszolókemence
koksownia [zakład przemysłowy, w którym
otrzymuje się
koks]
–
kokszoló,
kokszolómű, kokszolókamra
koksownictwo
–
kokszolás,
kokszgyártás,
kokszipar, koksztermelés
koksowniczny, -a, -e – kokszoló-, a kokszolásra
vonatkozó [Zakład Koksowniczny Mittal
Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie i
Koksowni Przyjaźń Sp. z o.o.]
koksowy, -a, -e [przymiotnik od: koks] – koksz-,
kokszos
koksujący, -a, -e – kokszolható
koktajl, cocktail [wym. koktajl] [1. napój
sporządzony z mieszaniny alkoholi z
dodatkami;
2. bezalkoholowy
napój
orzeźwiający owocowy lub owocowomleczny z różnymi dodatkami; 3. oficjalne
popołudniowe przyjęcie, na którym
podawane są alkohole] – – (ang.) Cock-tail,
1. coctail, koktél; tojássárgájával, jéggel és
mindenféle pálinkával kevert ital; koktél; 2.
többféle szeszesital és egyéb hozávalók
(gyümölcs, tojás stb.) összerázásával készült
italkeverék; turmix; koktélparti
koktail
koktajl-bar – koktélbár
koktajl mleczny – tejkoktél, tejturmix
koktajl owocowy – gyümölcsturmix
koktajl z krewetek – ráksaláta
koktajlowo,
cocktailowo
–
koktélosan,
koktészerűen
koktajlowy, cocktailowy, -a, -e – koktélkola [1. zob. cola; zob. coca-cola; 2. drzewo o
drobnych kwiatach zebranych w wiechy,
uprawiane w Afryce i Ameryce
Południowej dla nasion] – (afrikai)
1.kóladió; 2. a forró égövön honos kólafa
magvából
(diójából)
nyert
nagy
koffeintartalmú serkentő és erősítő szer
(Coca-cola, Pepsi-Cola)
Kola błyszcząca (Cola nitida) – Kola nut (Cola
nitida) [egyéb elnevezései: Kola, Guru Nut,
Kólafa, Cola seed, Bissy nut – afrikai eredetű
növény, és az őshonos fákon terem, pl. a
Cola nitida-n, ill. a Cola vera-n, valamint a
Cola acuminata-n (Abata cola)]
-
Wersja 01 01 2017.
Kola błyszcząca (Cola nitida)
Kola zaostrzona (Cola acuminata) [gatunek
wiecznie zielonego drzewa z rodziny
zatwarowatych] – kóla (Cola acuminata)
[egy örökzöld fa, mely kb. 20 méter magas,
és hosszú, kemény, bórszerű levelei vannak.
Virágai sárgák, a termése pedig csillag
alakú.]
kolaboracja (łac. ko - przedrostek oznaczający
"razem, wspólnie" + łac. laborare "pracować") [1. (łac. ko - przedrostek
oznaczający "razem, wspólnie" + łac.
laborare - "pracować") - współpraca z
nieprzyjacielem, okupantem; kolaborant,
kolaboracjonista ten, kto współpracuje z
wrogiem, zaborcą. 2. współpraca z
nieprzyjacielem, okupantem (zwł. z
hitlerowcami w czasie 3. wojny świat.); 4.
współpraca
z
niepopieraną
przez
większość
społeczeństwa
władzą,
zwłaszcza z władzami okupacyjnymi; 5.
daw. współpraca; 6. współpraca z
nieprzyjacielem, okupantem;.] – (lat.)
kollaboráció, kollaborálás; együttműködés;
hazaáruló
együttműködés
a
fasiszta
megszállókkal
kolaboracjonista, kolaborant [łac. collaborare
'współpracować';
kolaborant,
kolaboracjonista ten, kto współpracuje z
wrogiem, zaborcą, kto kolaborował z
faszystowskimi Niemcami w czasie 2.
wojny
świat.];
kolaborantka,
kolaboracjonistka – (lat.) kollaboráns
(ffi/nő);
együttműködő;
a
második
világháború idején a megszálló fasiszta
hódítókkal együttműködő hazaáruló (ffi/nő)
kolaboracjonistyczny, -a, -e – kollaboráns;
kollaborációs; együttműködő
kolaboracjonizm
[postawa
i
działania
kolaboranta]
–
(collaborationnisme)
kollaborációs politika
kolaboracyjny, -a, -e [związany z kolaboracją] –
kollaborációs, kollaboráló; együttműködő
kolaborancki, -a, -ie [współpracujący z
okupantem hitlerowskim] – kollaboráns-
2639
kolaboranctwo – kollaborálás
kolaborant, kolaboracjonista [współpracujący z
wrogiem,
zaborcą],
kolaborator;
kolaboratorka, kolaborantka [kobieta
współpracująca z władzami, zwłaszcza
władzami
okupacyjnymi]
–
(lat.)
kollaborátor; együttműködő, munkatárs
kolaborować [współpracować z okupantem] –
kollaborálni, együttműködni
kolacja [I wieczorny posiłek; też: wieczorne,
uroczyste
przyjęcie;
II
przywilej
przedstawiania zwierzchności kościelnej
kandydatów
na
wakujące
urzędy
kościelne,
przysługujący
dawniej
fundatorowi
kościoła
lub
jego
spadkobiercy; III pierwotnie miała
znaczenie składki, i dlatego służyła
najprzód do oznaczenia składkowej
biesiady, uczty] – vacsora (na kolację:
vacsorára; co jest dzisiaj na kolecję? – mi
van ma vacsorára?) [(lat.) collatio: frissítő,
harapnivaló uszonna]
kolacja [porównanie odpisu, kopii lub przekładu
z oryginałem albo zestawienie tekstów] –
egybevetés, összehasonlítás
kolacja po świniobiciu – disznótor
kolacja z winem – vacsora borral
kolacjonować
[1.
Etym. - łac.
collatio
'zestawienie' z collatus (użytego jako p.p.
od
conferre,
zob.
konferencja),
porównywać odpis a. przekład z
oryginałem, sprawdzać, zestawiać, robić
kolację
(przest.)
tekstów,
kontrole
przekładu, odpisów, rachunków itd. 2.
porównywać odpis, kopię lub przekład
tekstu z oryginałem; zestawiać teksty, np.
różne wydania tego samego dzieła] –
egybevetni, összehasonlítani
kolacjonować z oryginałem – az eredeti szöveggel
összehasonlítani v. egyeztetni
kolacjonuje księgowanie kont – egyeztetni a
számlák könyvelését
kolacyjka [zdrobnienie od: kolacja] – vacsora,
vacsorácska
kolacyjny, -a, -e – vacsora-, vacsorai
kolana się pod kim uginają – rogyadozik a térde
kolanisko [zgrubienie od: kolano] – vastag térd;
nagyobb folyókanyar
kolanka – csigatészta
kolanko [1. zdr. od kolano w zn. 1.; 2. kluska w
kształcie krótkiej, półokrągło wygiętej
rurki;
3. zgrubienie
w
źdźbłach
niektórych roślin; 4. krótki, wygięty
łukowato kawałek rury służący do
łączenia innych odcinków rury] –
térdecske, kis térd; (átv.) könyök, csőív,
csukló, görbület; (növény) csomó, görcs,
bütyök
-
Wersja 01 01 2017.
kolanko podliścieniowe – levélszárbütyök
kolankowaty, -a, -e [1. mający kolanka, węzły; 2.
wygięty w kształcie kolanka] – térdszerű,
térdkolankowy, -a, -e [1. mający kształt kolanka
(kawałka rury), np. łącznik kolankowy; 2.
o niektórych roślinach: mający kolanka
(zgrubienia), np. wyczyniec kolankowy] –
térdkolanko rury – könyökcső
kolano (kolana) [1. przednia dolna okolica uda i
górna podudzia leżąca przy stawie
kolanowym; też: sam ten staw; 2. miejsce
silnego, kolistego skrętu rzeki, ulicy itp.;
3. część spodni okrywająca kolano; 4. zob.
kolanko w zn. 4.; 5. przegub jakiegoś
mechanizmu, urządzenia] – térd (na
kolonach: térden; po kolona: térdig);
(załam) kanyar, könyök; folyókanyar
kolano rury – könyökcső
kolano rzeki – folyókanyar, folyamkanyar,
folyamkönyök
kolano rzeki Niemen – a Niemen kanyarulat
kolano zgięte – meghajlott v. begörbült térd
kolanowo - könyökösen, csuklósan
kolanowy, -a, -e – térd-, könyök-, csuklókolanówka [podszewka wszywana w nogawki
spodni] – térdig érő bélés (nadrágban);
térdzokni
kolarski, -a, -ie – bicikli-, kerékpár-, kerékpáros
kolarstwo [wyczynowe uprawianie jazdy na
rowerze] – kerékpározás, kerékpársport;
biciklizés
kolarstwo szosowe – országút kerékpárverseny
kolarstwo torowe – kerékpáros pályaverseny
kolarz [mężczyzna uprawiający sport kolarski] –
kerékpáros, kerékpározó; biciklista
kolarz przyśpieszył na finale – a kerékpáros
rákapcsolt a finisre
kolasa
[1. wiejski wóz bez resorów na
drewnianych osiach; 2. zob. kolaska; 3.
Kolasa, kolaska, tak nazwana od kół,
pierwotnie oznaczała wóz i wózek wiejski]
– (dawno) hintó; kocsi
2640
kolaska [lekki, odkryty pojazd konny,
resorowany, podobny do bryczki] –
könnyű cséza, homokfutó, hintó
kolator [1. łac. collator 'który znosi, zbiera;
mieszacz, maszyna licząco-analityczna do
użytku
biurowego,
segregująca
i
grupująca dziurkowane karty; dawn.
patron, fundator kościoła, który miał
"prawo
prezenty"
(przedstawiania
biskupowi kandydata na wakujące
beneficjum przy kościele); 2. fundator
kościoła lub jego spadkobierca mający
dawniej
prawo
przedstawiania
kandydatów na urzędy kościelne; 3.
maszyna analityczno-licząca, która z
doprowadzonych
do
niej
kart
dziurkowanych
wybiera
kolejno
poszczególne karty i rozdziela je na grupy,
według rodzaju zapisanych na nich
informacji; 4. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Kto kościół wybudował i
funduszem go opatrzył, ten nietylko sam
ale i jego potomkowie mają nadane sobie
od Kościoła prawo „prezenty”, t. j.
wybierania i przedstawiania biskupowi
kapłana na wakujące w tym kościele
beneficjum, czyli prawo kollacyi albo
patronatu i zwani są w mowie pospolitej
kolatorami, lubo w prawie kanonicznem
noszą nazwisko patronów, bo pod
imieniem kolatorów rozumieją się tylko
papieże i biskupi. Samo wybudowanie
kościoła bez jego uposażenia patronem
czyli kolatorem nie czyniło. Według
powszechnego w Polsce zwyczaju, kolator
podczas uroczystych procesyi miał
przywilej prowadzenia celebransa pod
rękę, w kościele miał zwykle w
prezbiterjum ławkę kolatorską, a kapłan
dawał mu do pocałowania patenę w czasie
nabożeństwa, pomimo że to było przez
kongregację obrzędów zabronionem.] –
(hist.) collator; kegyúr; (techn.) analitikus
számítógép
kolatorka [fundatorka kościoła lub jego
sukcesorka mająca dawniej prawo
przedstawiania kandydatów na urzędy
kościelne] – kegyúrnő
kolatorski, -a, -ie – kegyúri
kolaudacja [1. łac. collaudatio 'pochwała' od
collaudare '(wspólnie) chwalić'; komisyjny
odbiór robót budowlanych, stwierdzający
ich zgodność z planem i kosztorysem;
komisyjny przegląd zrealizowanego filmu
(a. materiału zdjęciowego) 2. komisyjne
obejrzenie zrealizowanego filmu albo
materiału zdjęciowego w celu jego oceny i
dopuszczenia
do
dystrybucji;
3. sprawdzenie zgodności wykonanych
-
Wersja 01 01 2017.
robót
budowlanych
z
planem
i
kosztorysem] – kollaudáció [(uj-lat.)
dicsérés,
közös,
együttes
dicsérés.
Ausztriában, Svájcban, Olaszországban és
nálunk oly hivatalos eljárást jelent, melynek
célja megvizsgálni, vajon valamely építkezés
megfelel-e
szerződésileg
v.
más
megállapodás
által
meghatározott
feltételeknek. A kollaudáció rendszerint csak
nyilvános építkezésekre, utak, hidak,
vizszabályozásoknál stb. szokott előfordulni
és az építkezési munka befejezésével egy
különösen e célra kiküldött kollaudacionális
bizottság közremüködése mellett végbe
menni.]; átvétel (épületé, filmé)
kolaudacyjny, -a, -e [dotyczący kolaudacji] –
átvételi
kolaudować – kollaudálni; átvenni
kolaż (również z fr. collage) [technika
artystyczna polegająca na formowaniu
kompozycji z różnych materiałów i
tworzyw (gazet, tkaniny, fotografii,
drobnych
przedmiotów
codziennego
użytku itp.). Są one naklejane na płótno
lub papier i łączone z tradycyjnymi
technikami plastycznymi (np. farbą
olejną, farbą akrylową, gwaszem). Słowo
"kolaż" pochodzi z francuskiego "coller"
("klej"). Termin ten został użyty po raz
pierwszy przez Georges Braque'a a także
Pablo Picasso na poczatku XX wieku,
kiedy ta starożytna technika, znana w
Chinach 200 p.n.e., stała się częścią sztuki
nowoczesnej. W późniejszym czasie
wykorzystywana była także przez
futurystów, surrealistów, dadaistów i
konstruktywistów, np. w wykonaniu
Duman Morais. Znanym wczesnym
kolażem jest dzieło Martwa natura z
plecionym krzesłem Pabla Picassa z 1911.
– collage, kollázs (a magyar szó a francia
collage kiejtés szerinti átírása) [Művészeti
alkotás, amelyet papír, fénykép, textil, fa,
fém v. más egyéb anyagok darabjaiból
illesztenek össze. Ez a technika a kubisták,
személy szerint főleg Georges Braque és
Pablo Picasso alkotásai nyomán vált
népszerűvé, s mintegy előkészítette az utat
az assemblage műfajának a szobrászat felé
közelítő módszerei számára. A technikát a
dadaisták a szürrealisták is gyakran
használták.]
kolaż dźwiękowy ]to analogiczne zastosowanie
zestawu nagrań muzycznych lub "z
natury", samplingu, czy innej kompozycji
kompozycji lub wykonań typu live o
charakterze dźwiękowym lub głosowym.]
– hangkollázs
kolący, -a, -e – tüskés, szúrós; csípős
2641
koląca gałąż – tüskés ág
kolący dowcip – csípős tréfa
kolący kaktus – tüskés kaktusz
kolba [1. to podstawowe naczynie laboratoryjne,
które służy do prowadzenia reakcji
chemiczny,
przechowywania
odczynników, destylacji i wielu innych
procesów prowadzonych z ciekłymi
materiałami. 2. (broń) element broni
palnej; 3. (botanika) Kolba (łac. spadix,
ang. spadix) – rodzaj kwiatostanu roślin,
zwany z rosyjskiego kaczanem. W
botanice określeniem tym nazywa się kłos
o silnie zgrubiałej osadce. Często w kolbie
kwiaty ułożone są bardzo gęsto i ściśle
obok siebie. Kolba występuje m. in. u
niektórych roślin z rodziny arekowatych,
obrazkowaty, wiechlinowatych. W kolbę
zebrane są np. Kwiaty żeńskie i ziarniaki
kukurydzy] – (strelby) tus; puskatus,
puskaagy; (chem) lombik, kémcső; (növény)
torzsa; kukoricacső; (műszaki) forrasztópáka
kolba do lutowanie – műsz. forrasztópáka
kolba kukurydzy – kukoricacső
kolbiasty, -a, -e – bunkós, vastag, csöves, torzsás
kolbka – kis lombik, csövecske
kolec [1. wydłużony przedmiot lub część
przedmiotu o zaostrzonym, kłującym
końcu; 2. twardy, ostro zakończony
wyrostek na łodygach, owocach lub
liściach roślin; 3. twardy, ostry wyrostek
na powierzchni ciała niektórych zwierząt;
4. but o podeszwie opatrzonej ostrymi,
metalowymi ćwiekami; 5. cienki, ostro
zakończony wyrostek na łodydze, pniu lub
owocach; 6. przedmiot lub jego część o
wydłużonym, zaostrzonym końcu] – tüske;
sündisznó tüskéje; tövis
kolec [ostro zakończony i zwykle sztywny organ
u roślin lub zwierząt] – tüske, tövis
kolce [(u Zygmunta Glogera) kółko metalowe do
pociągania,
np.
kółko,
które
niedźwiedziowi przez nozdrze przewlekają
i za nie go wodzą, kolce u szuflad, u drzwi,
kolce w łańcuchu czyli ogniwo, kolca u
szaty czyli haftki, kolca do zawieszania
opon, ciskanie do kolców czyli do
pierścienia. Kolca najmniejsze, noszone
przez niewiasty w uszach, zowią się
kolczykami lub zausznicami. O błędnym
wywodzie wyrazu kolczyk z języka
tureckiego słusznie Karłowicz pisze, iż jest
to wyraz czysto słowiański i z żadnym
tureckim spokrewniony nie jest.] – tüskék;
fém tárcsa; (sport) szöges cipő; stopli
kolcodrzew – tüskés v. tövises fa
Kolcorośl (Smilax L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny kolcoroślowatych. Rodzaj liczy od
-
Wersja 01 01 2017.
300
do
350
gatunków.]
–
Szárcsagyökérfajok (Smilax L.)
- Kínagyökér (Smilax china)
Kolcowój chiński (Lycium chinense) – kínai
ördögcérna (Lycium chinense Mill.)
Kolcowój Lekarski (SMILAX MEDICA Schlecht,
et Cham.) [przeciwwirusowa roślina lasów
tropikalnych Ameryki] – Szárcsagyökér
(Smilax sarsaparilla) [A szárcsagyökér Délés Közép-Amerikában honos, hosszú
kúszónövény, amely akár az 50 m-es
hosszúságot is eléri. A gyökeret és a
gyökértörzset hasznosítják. Hivatalosan
elismerten az orr-fül-gége nyálkahártyájára
és a hörgőkre izgató hatása van, ezért
hatékony
köptető;
ezenkívül
a
húgysavkiválasztást is elősegíti, illetve
hashajtó
tulajdonsága
van.
Nem
laboratóriumi
vizsgálat
alapján,
a
szárcsagyökér nemi vágyat növelő szer,
legalábbis így is ismert szerte a világon.]
Smilax aristolochiifolia
Kolcowój pospolity, Kolcowój szkarłatny
(jagoda Goji, szczęśliwa jagoda) (Lycium
barbarum L.; Lycium chinese) [1. roślina
żywopłotowa
o
różowofioletowych
kwiatach i szkarłatnych, trujących
jagodach; 2. gatunek rośliny należący do
rodziny psiankowatych. Jest bliskim
krewnym chińskiej wilczej jagody i rośnie
na terenach winnic w osłoniętych dolinach
tybetańskich
oraz
mongolskich
Himalajów] – Közönséges örödögcérna
(Lycium barbarum L.), Goji [A Lycium
barbarum más néven Goji kétszikű lágyszárú
növény. Előfordulása trópusi és szubtrópusi
éghajlatú területeken jellemző. Őshazája
Közép-Amerika
és
Dél-Amerika.];
ördögcérna
2642
Kolcowój zwyczajny (Lycium barbarum) [Jako
bliski krewniak pomidora i ziemniaka
kolcowój w Polsce pełni zazwyczaj
funkcje dekoracyjne, ze względu na
przydatność jako roślina żywopłotowa
(osiąga 1-3m wysokości), ładne owoce i
cudownej urody kwiatki. Jest bardzo
podobny do Lycium chinensis który w
regionach swojego pochodzenia (Chiny,
Tybet, Mongolia) jest traktowany jako
roślina użytkowa. Owoce - szyszki
jadalne, czerwone, bardzo delikatne
jagody.
Liście
lancetowate,
ciemnozielone, do 3cm długości. Roślina
zrzuca liście na zimę. Kolcowój nie ma
wymagań co do siedliska rośnie na
glebach słabych i suchych toleruje także
miejsca cieniste.] – szárcsagyökér (Lycium
barbarum L.) (syn. L. chinensis Miller)
(Solanaceae)
kolcowy, -a, -e [przymiotnik od: kolec] – tüskés
kolczak (Hydnum) [rodzaj grzyba z rodziny
kolczakowatych] – (gombafajta) sárga
gereben, gerebengomba
kolczak dachówkowaty – cserepes gereben,
őzgomba
-
Wersja 01 01 2017.
Kolczak obłączasty (Hydnum repandum, syn.
Dentinum repandum) [gatunek grzyba
należący do rodziny kolczakowatych. W
Polsce dość często spotykany] – sárga
gereben, gerebengomba
kolczak (Proechimys cayennensis) [gryzoń o ciele
pokrytym sierścią i kolcami, prowadzący
naziemny i nadrzewny tryb życia; gryzoń
z rodziny kolczakowatych (Echimyidae)]
– tüskéspatkányféle állat (Proechimys
cayennensis)
Kolczak zbrojny (Cheiracanthium punctorium)
[gatunek średniej wielkości pająka z
rodziny zbrojnikowatych (Miturgidae)] –
Mérges
dajkapók
(Cheiracanthium
punctorium)
kolczak – (műszaki) bádoglyukasztó
kolczakowaty, -a, -e – tüskés, tövises, tüskeszerű
Kolczakowate, kolczaki (Echimyidae) [rodzina
ssaków z rzędu gryzoni wyglądem
zewnętrznym zbliżonych do myszowatych.
Występują w Ameryce Południowej.
Prowadzą naziemny lub nadrzewny tryb
życia. Jednym z przedstawicieli jest
występujący
w
Gujanie
kolczak
(Proechimys
cayennensis).]
–
tüskéspatkányfélék
(Echimyidae)
[az
emlősök (Mammalia) osztályába és a
rágcsálók (Rodentia) rendjébe tartozó család]
kolczasty, -a, -e [kłujący, mający kolce; kolczaty]
– szegecses, tüskés, tövises, szöges
kolczasta łodyga – tövises szár
kolczatka [1. obroża z tępymi kolcami;
2. blokada w postaci ostrych kolców
ustawiana na drogach przez policję w celu
zatrzymania
samochodu;
3. ssak
jajorodny o ciele pokrytym włosami i
kolcami i o pysku wyciągniętym w długi
ryj, żywiący się mrówkami] – hangyászsün
Kolczatka australijska (Tachyglossus aculeatus)
[stekowiec z rodziny kolczatkowatych] –
rövidcsőrű
hangyászsün
(Tachyglossus
aculeatus), v. ausztráliai hangyászsün [az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
kloákások (Monotremata) rendjébe és a
hangyászsünfélék
(Tachyglossidae)
családjába tartozó Tachyglossus egyetlen
faja.]
Kolczatkowate
(Tachyglossidae)
[rodzina
stekowców
z
podgromady
ssaków
jajorodnych]
–
hangyászsünfélék
(Tachyglossidae) [a tojásrakó emlősök
(Ornithodelphia) alosztályának, azon belül a
kloákások rendjének (Monotremata) egyik
családja, a kacsacsőrű emlősök mellett.]
2643
-
Wersja 01 01 2017.
kolczyk [1. ozdoba zawieszana zwykle w
przekłutych płatkach uszu; 2. znakowana
blaszka umieszczana w przekłutym uchu
zwierzęcia; 3. część bloku ładunkowego na
statku, służąca do zamocowania stałego
końca liny; 4. niewielki, ozdobny
przedmiot, część biżuterii noszona w uchu
(najczęściej), brwi, brzuchu, wardze,
języku, nosie, genitaliach], kolczyki –
fülbevaló, függő; piercing
kolczyk w uchu, pustki w brzuchu – [fülbevaló a
fülön, üresség a hasban] cifra nyomorúság
kolczyki do przebijania usza – füllyukasztó
kolczyki koła – karika
Kolczuga
kolczaty, -a, -e [dawniej: mający kolce; kolczasty,
kłujący] – szegecses, tüskés, tövises, szöges
kolczuga [1. średniowieczny pancerz rycerski
zrobiony
z
drucianej
siatki
lub
metalowych kółek; 2. pancerz wykonany z
metalowej plecionki w kształcie koszuli z
rękawami, niekiedy też z kapturem,
rękawicami i nogawicami; kolcza, kirys; 3.
Kolczuga czyli kolcza zbroja, koszula
pancerna, złożona z małych kółeczek
metalowych. 4. koszula z drobnych
kółeczek
żelaznych
lub
stalowych,
używana przez rycerstwo polskie od XI do
XVIII wieku. Noszona na kaftany,
kaptury, nogawki i rękawice. W "Panu
Tadeuszu", jako znak dawnej rycerskiej
przeszłości, starą broń przechowywano
bardzo długo po domach szlacheckich i
zaściankach litewskich. Nazwa pochodzi
od kolca, czyli koła, kółka. 5. Zbroja w
kształcie tuniki z krótkimi lub długimi
(kaftan kolczy) rękawami, rzadko w skład
kolczugi
wchodziły
nogawice.
Sporządzona ze stalowych pierścieni
splecionych ze sobą. Pierścienie wyrabiano
z kutego lub ciągnionego drutu łącząc je "
na styk", na "jeden gwóźdź" i na "dwa
gwoźdźie " lub też skuwając ze sobą.
Zbroje kolcze używane były przez
Rzymian,
Persów.
Na
wschodzie
korzystali z niej muzułmanie (XVXVIIIw.), w Europie zaś w: Polsce, Rusi,
na Węgrzech i Litwie. 6. długa, sięgająca
prawie do kolan zbrojna koszula,
zrobiona z metalowych kółek. Dla mody
ważna, gdyż wykluczała noszenie brody.
Charakterystyczna dla XIII wieku,
ustąpiła
później
wieloczęściowemu
uzbrojeniu z płyt, bardziej wygodnemu i
umożliwiającemu swobodny ruch. Po
kolczudze nastąpił więc pancerz, którego
ostatnim wspomnieniem był ryngraf.] –
sodronying, gyűrűpáncél
kolczyki na sztyfcie – csavaros fülbevaló
kolczyki wiszące – függő
kolczyki wkrętki – csavaros fülbevaló
kolczysty, -a, -e – tüskés, tövises, szúrós; gerinccel
kapcsolatos
kolebać [daw. kołysać] – ringatni, ringatózni;
ingatni, lengetni, lendíteni, lóbálni, csóválni,
himbálni; inogni, hullámzani, lengeni
kole [koło, niedaleko, obok, wokół] – [Słowniczek
języka śląskiego] vmi körül; nem messze,
közel; szemközt
kolebać się [1. daw. kołysać się; 2. daw. ulegać
kołysaniu]
–
ringani,
himbálódzni,
ringatózni, lengeni, hintázni; rezegni,
oszcillálni
kolebać dzieci – gyermeket ringatni
kolebeczka [zdrobnienie od: kolebka] –
bölcsőcske
kolebka [1. zob. kołyska w zn. 1.; 2. miejsce,
gdzie coś powstało lub zaczęło się;
3. pierwotna siedziba jakiegoś rodu,
rodziny; 4. czterokołowy pojazd konny z
obszernym pudłem zawieszonym na
pasach; 5. zob. bindaż; 6. (daw.) oprócz
znaczenia kołyski dziecinnej zawieszanej
zwykle na sznurach u pułapu, była nazwą
najwygodniejszego pojazdu w dawnych
wiekach, mającego pudło wiszące na
łańcuchach,
później
na
pasach
„wielorybimi” zwanych, lub z innej skóry
w kilkoro złożonej. Od „kolebania” czyli
kołysania się poszła nazwa] – bölcső (od
kolebki: születésétől fogva, gyermekkorától
fogva);
(átv.)
bölcső,
gyermekkor,
csecsemőkor; kezdet, származás helye,
bölcső; négykerekű lovaskocsi; fedett út
2644
kolebka cywilizacji – a civilizáció bölcsője
kolebka ludzkości [Od wielu lat przyjmuje się, że
pierwsi przedstawiciele rodzaju Homo
pojawili się w Afryce ok. 2,5 mln lat temu.
Tam również pojawił się anatomicznie
współczesny człowiek Homo sapiens
sapiens prawdopodobnie ok. 250-200 tys.
lat
temu
(mitochondrialna
Ewa).
Wskazują na to liczne odkrycia
paleoantropologiczne oraz wyniki badań
genetycznych
(mtDNA).
Wcześniej
przyjmowano, że człowiek wyruszył na
podbój świata z Afryki ok. 40 tys. lat
temu. Obecnie wiadomo, że nastąpiło to
znacznie wcześniej i nie ma pewności,
który z przedstawicieli Homo dokonał tego
pierwszy.] – az emberiség bölcsője [1. A ma
leginkább elterjedt elmélet szerint a mai
ember őse Afrikában jelent meg, és onnan
vándorolt szét szerte a világba mintegy 120
ezer évvel ezelőtt. 2. Olyan újabb elmélet is
született, mely az alapfeltételezést (az afrikai
„őshaza” axiómáját) vitatja. Ez év
januárjában tették közzé ausztrál tudósok
vizsgálataik eredményét, mely szerintük nem
kevesebbet jelent, mint hogy az emberiség
kialakulása a világ különböző részein
egymástól függetlenül történt. (Ezt nevezik a
multiregionalizmus
elméletének.)
Az
Ausztrália keleti részén talált mintegy 60
ezer évesre becsült emberős (Mungo Man)
maradványainak
DNS-vizsgálata
más
genetikai állományt mutatott ki, mint
amilyennel a feltételezett
afrikai ős
rendelkezett 200 ezer évvel ezelőtt.]
kolebka rodu ludzkiego – az emberiség bölcsője
kolebkowaty, -a, -e [przypominający kształtem
kolebkę] – (építészet) bölcső alakú
kolec [1. wydłużony przedmiot lub część
przedmiotu o zaostrzonym, kłującym
końcu; 2. twardy, ostro zakończony
wyrostek na łodygach, owocach lub
liściach roślin; 3. twardy, ostry wyrostek
na powierzchni ciała niektórych zwierząt;
4. but o podeszwie opatrzonej ostrymi,
metalowymi ćwiekami] – tüske, tövis, sörte
koledzy – kollégák
koledzy wykuksali donosiciela – társai
kiközösítették az árulkodót
-
Wersja 01 01 2017.
kolega [1. towarzysz pracy, nauki, zabawy; 2.
znajomy, kumpel] – (lat.) kolléga,
(przyjaciel) barát, pajtás, koma; (towarzysz)
társ, bajtárs, (w tym samym zawodzie)
kartárs, szaktárs; (współuczeń) iskolatárs,
osztálytárs; (sport) sporttárs
kolega jego koleżanki też ma zamiar uczyć się
Twojego języka ojczystego – az ő
kolléganőjének a kollégája is szándékozik
tanulni a Te anyanyelvedet
kolega biurowy – kartárs, hivatali kolléga,
munkatárs
kolega po fachu – szakmabeli, szaktárs; biz. szaki
kolega Roberta – Robert kollégája
kolega szkolny – iskolatárs, diáktárs
kolega z drużyny – sportárs
kolega z klasy – osztálytárs
kolega z kursu; kolega z roku – évfolyamtárs
kolega z pracy – munkatárs
kolega (z tej samej klasy) – osztálytárs
kolegiacki, -a, -ie [związany z kolegiatą] –
kollegális, kartársi; kollégiumi, testületi,
társas
kolegializm (doktryna niezależności kościoła od
państwa) – kollegializmus; egyházjogi
rendszer, amely szerint az egyház önálló
egyesület az államban, az állam legfelső
felügyelete alatt
kolegialnie – (lat.) kollegálisan
kolegialność – (lat.) kollegialitás, bajtársiasság,
pajtásság; kartársi v. testületi szellem;
kartársi együttérzés, kartársi magatartás;
összetartás
kolegialny, -a, -e [1. oparty na współpracy grupy
osób; 2. dotyczący kolegium] – (lat.)
kollegiális; kartársi, szaktársi, baráti,
bajtársias;
testületi,
közös,
együttes,
kollégiumi
kolegiata [kościół niebędący katedrą z kapitułą
kanoników] – (egyház) kollegiáta (lat.
ecclesia collegiata): a társaskáptalanok
temploma; társas egyház; (átv.) kartársi,
testületi, gyűlés, kollégium;
kolegium [1. grupa osób wspólnie czymś
zarządzających,
stanowiąca
radę,
wspólnie pracująca nad czymś; 2.
zebranie grupy osób, narada zespołu; 3.
szkoła dla młodzieży z domów najczęściej
szlacheckich, połączona z internatem
(bursą, konwiktem); w średniowieczu:
zakład związany z uniwersytetem; od XVI
wieku określenie stosowane do szkół
średnich prowadzonych najczęściej przez
zakonników (zakony pijarów, jezuitów)
lub zgromadzenie kanoników; 5. budynek
mieszkalny (bursa) dla studentów i
profesorów; 6. Kolegium, ros. коллегиум –
2645
kolegia były centralnymi organami rządu
Imperium Rosyjskiego, utworzonymi w
1718, za rządów Piotra I (w ramach
reform), w miejsce Prikazów. Działały do
1802, kiedy to zostały zastąpione przez
ministerstwa]
– (lat.) collegium v.
kollégium; testület, kar; irányító v. tanácsadó
testület; diákotthon; (dawn) az Orosz
Birodalom Kormánytestülete [I. Péter cár
alapította 1718-ban, 1802-ig állt fenn];
(dawno) kollégium (iskola, egyetemi,
egyház);
egyetemi
v.
fősikolai
előadássorozat; (dawno) katolikus v.
református tanintézet
kolegium jezuickie – jezsuita kollégium
Kolegium królowej Jadwigi [(u Zygmunta
Glogera) Przy starożytnym uniwersytecie,
przez Karola IV r. 1336 w Pradze czeskiej
założonym, znajdowało się w liczbie 9
innych kolegiów jedno królowej polskiej
Jadwigi (Collegium Reginae Hedvigis).
Założycielką jego była r. 1397 królowa
polska, żona Jagiełły, w celu utrzymania
tam na nauce 9-ciu Polaków do stanu
duchownego na Litwę przeznaczonych. Na
uposażenie tego zakładu, oprócz stałego
rocznego dochodu, przeznaczyła jeszcze
wieś Krymlów z 5-ciu poddanymi. Istniało
to kolegium Jadwigi jeszcze w r. 1622, w
którym uniwersytet karoliński przeszedł
w ręce Jezuitów. W połowie XVIII w.
wszystkie domy 9-ciu kolegiów zostały
sprzedane, a zebrana stąd suma wpłynęła
do wspólnego funduszu dzisiejszego
uniwersytetu praskiego.] – Hedvig királyné
kollégiuma [Szorgalmazta a meggyőzés elvét
a kereszteléseknél, illetve a litván papság
kiművelését. Prágában 1397-ben kollégiumot
alapított litván teológusok számára is.
Krakkóban noviciátust alapított, ahol elérte
a teológiai fakultás megindítását is a
pápától.]
kolegium orzekające – döntőbizottság
kolegium redakcyjne [zob. redakcja] –
szerkesztőbizottság
kolegium sędziowskie – bírói testület
kolegium wileńskie – wilnoi kollégium
kolegium wyborcze – választótestület
kolegować [daw.; zob. kolegować się] – kolléga,
kartárs (vhol)
kolegować z kim – együtt lenni v. járni v. dolgozni
vkivel, kollégája vkinek
kolegować się [pozostawać z kimś w
koleżeńskich stosunkach] – kolléga, kartárs
(vhol); pajtáskodni
koleina [1. ślad pozostawiony w ziemi lub
nawierzchni drogi przez koła pojazdów,
płozy sań itp.; 2. szablon, schemat] –
-
Wersja 01 01 2017.
kerékvágás, keréknyom, vasúti sín; sablon,
séma
koleina w błocie – kátyú
koleisty, -a, -e – kerekektől felszántott
kolej [1. system transportu, w którym ludzi i
towary przewozi się pociągami na
określonych trasach; także: linia i
urządzenia tej komunikacji; 2. pot.
przedsiębiorstwo
zarządzające
tą
komunikacją; 3. pociąg; 4. następstwo
według
ustalonego
porządku
lub
określony kolejnością czas na coś; 5. bieg
zdarzeń, wypadków] – vasút, (átv.) sorrend
(następstwo, porządek) sor, sorbanállás,
sorbaállás (po kolei: sorban, egymás után; na
mnie kolej: rajtam a sor; stać w kolejce:
sorban
állni);
(koleina)
kerékvágás,
keréknyom; fordulat, változás
kolej do kina – sor v. sorbanállás a mozi előtt
kolej dwutorowa – kettősvágányú vasút
kolej dojazdowa – helyiérdekű vasút (HÉV),
elővárosi vasút
kolej elektryczna – villamosvasút
kolej jednotorowa – egyvágányú vasút
kolej konna – lóvasút
kolej linowa – függővasút, drótkötélpálya
kolej na ciebie – rajtad a sor
kolej objazdowa – körvasút
kolej podmiejska (w Budapeszcie) – elővárosi
vasút, Helyiérdekű Vasút (HÉV)
kolej podstawowa – (vasúti) mellékvonal,
mellékvágány
kolej a. kolejka podziemna [metro] – földalatti
vasút (FAV), földalatti gyorsvasút, földalatti;
metro
kolej szerokotorowa – szélesnyomtávú vasút
kolej szybka – gyorsvonat
kolej transsyberyjska – transzsszibériai vasút
kolej wąskotorowa – keskenyvágányú vasút;
keskeny nyomtávolságú v. nyomtávú vasút
kolej wypadła na mnie – rám került a sor
kolej zębata (kolej zębatą) [kolej stosowana przy
dużych pochyłościach toru, posuwająca się
po specjalnych zębatych szynach, po
których toczy się koło zębate napędzane
silnikiem] – fogaskerekű vasút
kolej żelazna [zob. droga żelazna] – vasút
kolejarski, -a, -ie – vasutas, vasúti [mundur
kolejarski: vasutas egyenruha]
kolejarz
[pracownik
zatrudniony
w
kolejnictwie],
kolejarka
–
vasutas,
vasutasnő (jestem kolejarzem, kolejarką)
koleje losu – sorsfordulat
koleje państwowe – államvasutak
kolejka [1. nieduży system kolejowy, np. kolej
wąskotorowa, kolej linowa, SKM ― kolej
2646
łącząca miejscowości podmiejskie, wsie i
miasteczka z miastem; 2. pociąg lub
wagony takiej kolei; 3. kolejne miejsce w
jakiejś grupie, w jakimś szeregu; 4. rząd
ludzi czekających na coś; 5. pot. kolejna
porcja
trunku
wypijanego
w
towarzystwie] – kisvasút, vicinális; (ogonek)
sor; (sp.) forduló
Kolejka [wieś w woj. opolskim, w powiecie
oleskim, w gminie Dobrodzień] – Kolejka
(lengyel falu)
kolejka dojazdowa – helyiérdekű vasút (HÉV),
elővárosi vasút
kolejka dojazdowa – helyiérdekű vasút (HÉV),
elővárosi vasút
kolejka elektryczna – villanyvonat; elektromos
kisvasút
kolejka (fala) – hullámvasút
kolejka FIFO (metoda kolejkowania, pierwsza
informacja przychodząca do kolejki
pierwsza ją opuszcza) – (kat.: informatyka)
FIFO, First In, First Out, elsőként be,
elsőként ki
kolejka górska [1. zob. kolej linowa; 2. w
wesołym miasteczku: ciąg wagoników
jeżdżących stromo w górę i w dół z dużą
szybkością po szynach tworzących pętlę] –
hegyivasút; (w wesołym miasteczku)
hullámvasút [Linia Kolei Himalajskiej
Dardżyling: Himalája-hegyivasút]
kolejka jednoszynowy – egyvágányú kisvágányú
kolejka LIFO (metoda kolejkowania polegająca
na tym, że ostatni element przychodzący
opuszcza kolejkę jako pierwszy) – (kat.:
informatyka) FILO, First In, Last Out;
elsőként be, utolsóként ki
kolejka linowa – drótkötélpálya, csillés
drótkötélpálya; függővasút; sikló
kolejka łańcuchowa [1. górn. urządzenie do
przetaczania wozów kopalnianych; 2.
urządzenie kopalniane] – láncvasút
(bányászati berendezés)
kolejka na Kasprowy – a Kasprowy-csúcsra
vezető függővasút
-
Wersja 01 01 2017.
kolejka pionierska (dziecieca) – úttörővasút (MÁV
Zrt. Széchenyi-hegyi Gyermekvasút.) [A
Gyermekvasút, azaz a 7-es számú vasútvonal
keskeny nyomtávú vasút, Budapest egyik
közlekedési látványossága a város II. és XII.
kerületében. Érdekessége, hogy a szolgálatot
gyermekek látják el felnőttek felügyelete
mellett.
A vonal két
végállomása
Széchenyihegy és Hűvösvölgy. A pálya
11,2 km hosszú, 235 m szintkülönbségű,
egyvágányú, nem villamosított. Ezt a távot a
szerelvények
20 km/h
megengedett
sebességgel 40-45 (nyáron kb. 50) perc alatt
teszik meg. Neve a tervezéskor a
Gyermekvasút, építésétől a rendszerváltásig
Úttörővasút volt, ma pedig hivatalosan: MÁV
Zrt. Széchenyi-hegyi Gyermekvasút. A
Kárpát-medencei
Kisvasutak
Napjának
évadnyitó rendezvénye, a Kisvasúti napja:
április második szombatja. 2015-ben
bekerült a Guiness-rekordok közé, mint a
világ leghosszabb olyan vasútvonala, ahol a
forgalmi és kereskedelmi szolgálatot
gyermekek látják el.]
Gyermekvasút (Fotó: Tar Gyula)
kolejka po bilety – jegyekért álló sor
kolejka podmiejska – elővárosi vasút, helyiérdekű
vasút (HÉV); vicinális
kolejka strachu – szellemvasút
kolejka wąskotorowa – kisvasút, keskenyvágányú
vasút
kolejka zębata – fogaskerekű vasút v. kisvasút;
fogas
kolejkowanie (ang. queuing) [ogół działań
wykonywanych przez system operacyjny
lub oprogramowanie użytkowe, np.
system transakcyjny w związku z obsługą
kolejek.] – (ang. queuing) várakjozási sorba
állítás
kolejnia [on był to rodzaj służby bez broni, którą
żołnierze polscy pełnić musieli wewnątrz
koszar, w salach, przy wejściach i t. p. B.
Gemb.] – fegyver nélküli laktanyai
szolgálatot teljesítő katona
kolejnictwo [dział gospodarki zajmujący się
komunikacją i transportem za pomocą
kolei] – vasútügy, vasúttechnika, vasúti
szállítás
2647
kolejno – sorban, egymás után, sorjában, felváltva
kolejność – sorrend, sor, sorrendiség
kolejność alfabetyczna – betűrend, ábécérend
kolejny, -a, -e [występujący w porządku
następczym] – soron következő v.
soronkövetkező, soron levő; egymás utáni;
soros, következő, legközelebbi
kolejny numer [wykorzystywany do opisu
składu splotów atłasowych; określany
przez to ile nici osnowowych posiada
punkty łączące identyczne do następnego
wątku. Nie może być stosowany odnośnie
atłasu six-end.] – szerkesztési (kiolvasási)
szám [Az atlaszkötésre jellemző adat, amely
azt mutatja, hogy a kiindulási lánckötésponttól számítva hányadik láncfonalon
van a következő vetülékfonalon kialakított
lánckötéspont. Az atlaszkötéseknél a
szerkesztési számot olyan egymással nem
osztható számok (relatív prímszámok) közül
kell kiválasztani, amelyek összege a
mintaelem
fonalainak
számát
adja.
(Ötfonalas atlasz esetében például ez a szám
2 vagy 3 lehet, mert 2+3=5. Szabályos
hatfonalas atlasz nem szerkeszthető.)]
kolejowiec – vasutas, vasúti alkalmazott
kolejowy, -a, -e – vasúti, vasút-, vonatkolejowa informacja telefoniczna – vasúti
tudakozó
[Telefoniczna
Informacja
Kolejowa 19 757* (usługa dostępna dla
użytkowników TP S.A. ) *]
kolejowe
przejście
graniczne
–
vasúti
határátkelőhely
Kolejowy Klub Sportowy w Budapeszcie –
Budapesti Vasutas Sport Klub (BVSC) [1911
tavaszán a VIII. ker., Kerepesi út 5. sz. alatt
lévő ún. nyolcház udvarán Király Géza
kezdeményezésére megalakult a Budapesti
Vasutas Sport Club.]
kolekcja [1. zbiór przedmiotów jednego rodzaju,
gromadzonych przez kogoś ze względu na
ich wartość artystyczną, naukową lub
historyczną;
2. zestaw
strojów
proponowany przez projektanta lub firmę
na daną porę roku lub okazję] (lat.)
kollekció, gyűjtemény (gyűjt.) [(lat.)
collecta: gyűjtés], sorozat; (kereskedelem)
árukészlet
kolekcja akwarel – akvarell-gyűjtemény
kolekcja książek – könyvgyűjtemény
kolekcja mody – divatkollekció
kolekcja monet – pénzgyűjtemény
kolekcja numizmatów – érmegyűjtemény
kolekcja obrazów – festménygyűjtemény
kolekcja dzieł sztuk – műgyűjtemény
kolekcja roślin – növénygyűjtemény
kolekcja wzorów – árukollekció
-
Wersja 01 01 2017.
kolekcja
znaczków
pocztowych
–
bélyegkollekció, bélyeggyűjtemény
kolekcjoner [osoba kolekcjonująca coś] – gyűjtő,
műgyűjtő
kolekcjoner romańszczyzny – a román stílusú
emlékek gyűjtője
kolekcjoner roślin – növénygyűjtő
kolekcjoner
znaczków
(pocztowych)
–
bélyeggyűjtő
kolekcjonerstwo
(łac.
collectio
zbiór)
[zbieractwo,
świadome
gromadzenie
przedmiotów o ustalonym zakresie
merytorycznym,
topograficznym
lub
chronologicznym w celu tworzenia
zbiorów, wystaw i pokazów. Najczęściej w
formie amatorskiej jako hobby. Rozwija
się już u dzieci w wieku przedszkolnym w dzisiejszych czasach często pod
wpływem reklam telewizyjnych.] – gyűjtési
láz v. kedv v. szenvedély
 bibliofilstwo - książki (zwłaszcza cenne i
rzadkie, rękopisy, starodruki)
 birofilistyka - przedmioty związane z piwem
(etykiety, podkładki pod kufle, kapsle z
nadrukami, itp) – könyvgyűjtés
 falerystyka - ordery i odznaczenia – rendjelek
és kitüntetések gyűjtése
 filatelistyka - znaczki pocztowe –
bélyeggyűjtés
 filokartystyka - pocztówki – levelezőlap
gyűjtés
 filumenistyka - etykiety z pudełek od zapałek
– gyufáscímke gyűjtés
 fonotelistyka - karty telefoniczne –
telefonkártyák gyűjtése
 ksyrofilistyka - przedmioty związane z
goleniem (żyletki, maszynki do golenia,
brzytwy, itp.) – borotvakészülékek és kellékek
gyűjtése
 numizmatyka - dawne monety i medale –
numizmatika; érem- és régi pénz gyűjtése
 militarystyka - przedmioty pochodzenia
wojskowego (manierki, menażki, hełmy,
bagnety) – katonai tárgyak gyűjtése
kolekcjonista – gyűjtő
kolekcjonować (kolekcjonuje) – gyűjteni, sorozatot
gyűjteni vmiből [kolekcjonuję kaktusy:
gyűjtöm a kaktuszokat; kolekcjonuję
monety: gyűjtöm az érméket]
kolekcjonuję kaktusy – gyűjtöm a kaktuszokat
kolekcjonować znaczki pocztowe – bélyegeket
gyűjteni
kolekcjonowanie – gyűjtés
kolekcjonowanie autografów – autrogramok
kolekcjonowanie roślin – növénygyűjtés
kolekcjonowanie roślin i zwierząt – növény és
állatgyűjtés
2648
kolekcjonowanie znaczków [hobby polegające na
zbieraniu
znaczków
pocztowych
i
obiektów związanych z filatelistyką, takich
jak datowniki okolicznościowe, całostki i
całości pocztowe] – bélyeggyűjtés
kolekcjowanie – gyűjtés
kolekcjowanie zegarków mechanicznych –
mechanikus órák gyűjtése
kolekta [Kośc. rz.kat. modlitwa mszalna; zbiórka
ofiar w kościele] – kollekta; jótékonycélú
gyűjtés; adományszedés; (egyház) collecta,
gyűjtőima; a liturgiában rövid imádság,
amely lezárja az istentisztelet bevezető
imádságos részét; a XVII.sz. óta általában
rövid istentiszteleti imádság.
kolektor [główny kanał w sieci kanalizacyjnej,
zbierający ścieki z innych kanałów; przest.
komutator] – gyűjtő; sorsjegybizományos,
sorsjegyárus; (műszaki) gyűjtőcsatorna;
kolektor – (villamosság) kollektor, áramgyűjtő,
áramszedő;
áramfordító,
áramirányváltoztató; áramirányváltó
kolektor słoneczne – kollektor; napkollektor
kolektorka [dawniej: 1. kolekcjonerka; 2.
właścicielka
kolektury;
kobieta
sprzedająca losy loteryjne; 3. kobieta
zbierająca opłaty] – gyűjtő, begyűjtő;
sorsjegyárusnő
kolektorski, -a, -ie – sorsjegyárusítási; gyűjtői
kolektura, kolektura LOTTO [1. placówka
sprzedaży losów loteryjnych 2. punkt
sprzedaży zakładów w grach liczbowych
Totalizatora Sportowego. Samodzielne
kolektury mają często postac małego
budynku w żółtym lub niebiesko-żółtym
kolorze]
–
sorsjegyárusító
üzlet;
sportfogadási iroda
kolektyw [zespół ludzi związanych wspólnymi
dążeniami, działalnością, pracą] – (lat.)
kollektíva,
közösség;
együttes,
munkaközösség
kolektyw roboczy – munkáskollektíva
kolektyw zakładowy – üzemi kollektíva
kolektywistyczny, -a, -e – kollektív; közösségi,
társas
kolektywizacja [uspołecznienie; przekształcenie
indywidualnych gospodarstw chłopskich
w spółdzielnie produkcyjne] – (lat.)
kollektivizálás,
kollektivizáció;
társadalmasítás, szövetkezesítés
kolektywizacja
rolnictwa
[przekształcanie
indywidualnych gospodarstw rolnych w
wielkie spółdzielnie lub państwowe
gospodarstwa rolne] – a mezőgazdaság
kollektivizálása
kolektywizacja wsi – a falu kollektivizálása
-
Wersja 01 01 2017.
kolektywizacja wsi opolskiej – opolei falu
kollektivizálása
Kolektywizacja wsi polskiej – lengyel falu
kollektivizálása
kolektywizacja wsi w bolszewickiej rosji – a falu
kollektivizálása az orosz bolsevizmus idején
kolektywnie – (lat.) kollektíven, közösen, együtt
kolektywizm [1. Kolektywizm, pogląd głoszący
prymat dobra zbiorowości nad interesami
i potrzebami indywidualnymi. Pierwszym
rzecznikiem kolektywizm był czołowy
XIX-wieczny ideolog anarchizmu M.
Bakunin. Wizję przyszłego społeczeństwa
wolnych
jednostek
upatrywał
w
możliwościach życia kolektywnego i
bezpaństwowego. Postulował całkowite
odrzucenie
własności
prywatnej
i
zastąpienie ją własnością kolektywną,
zorganizowaną w formie wolnych zrzeszeń
jednostek,
w
równym
stopniu
korzystających z wykonanych dóbr
materialnych. Idea kolektywizmu została
następnie
przyjęta
przez
systemy
totalitarne (totalitaryzm), które głosiły
m.in. nadrzędność interesów państwa i
narodu nad interesem jednostkowym. O
ile jednak faszyzm akceptował całkowicie
własność prywatną, o tyle komunizm
odrzucał ją, uznając, że podstawą
funkcjonowania państwa jest społeczna
własność środków produkcji, społeczne
wytwarzanie
i
korzystanie
z
wytworzonych dóbr. 2. termin używany w
kilku różnych znaczeniach: 1. teoretyczny
sposób gospodarowania w socjalizmie i
komunizmie, oparty na społecznej
własności środków produkcji, wspólnym
wytwarzaniu
i
korzystaniu
z
wytworzonych dóbr; występował w formie
utopii (komunizm utopijny); 2. zasada
moralności
komunistycznej,
przeciwstawiana
indywidualizmowi
etycznemu,
głosi
jedność
i
podporządkowanie
się
interesom
społeczeństwa, co ma doprowadzić do
harmonijnego rozwoju
jednostki
i
umiłowania pracy dla innych; 3. w
metodologii nauk społecznych pogląd
przeciwstawny
indywidualizmowi
etycznemu, oparty na holistycznych
założeniach] – (lat.) kollektívizmus, 1.
közösségi szellem; 2. a termelőeszközök
társadalmi tulajdonán alapuló gazdasági
rendszer; 3. az a társadalmi berendezkedés,
melyben a termelés a társadalom együttes
tőkéjével és a társadalom ellenőrzése mellett
folyik
kolektywizować [(ekonomia) tworzyć formy życia
zbiorowego, uspołeczniać] – kollekivizálni
2649
kolektywizować wieś – falut kollekivizálni
kolektywizowanie – kollektivizálás
kolektywizowanie rolnictwa – a mezőgazdaság
szocialista átszervezése
kolektywizowanie rolnictwa w Polsce – a
mezőgazdaság
kollektivizálása
Lengyelországban
kolektywnie – kollktíve, kollektíven
kolektywny, -a, -e [oparty na zbiorowej pracy,
umowie; zbiorowy, zespołowy, wspólny] –
(lat.) kollektív, közös, együttes; közösségi,
társas; általános, mindenre v. mindenkire
kiterjedő
kolektywna gospodarka – közös gazdálkodás,
kollektív gazdálkodás
kolender ogrodowy, kolender zwyczajny – kerti
koriandum
kolendra, kolender [1. roślina o drobnych,
kulistych owocach zawierających olejek
eteryczny; 2. przyprawa z suszonych
owoców tej rośliny] – (növény) koriandum
(fűszernövény)
Kolendra (Coriandrum L.) [rodzaj roślin z
rodziny selerowatych. Rodzaj liczy 2
gatunki, pochodzące prawdopodobnie z
zachodnich
części
obszaru
śródziemnomorskiego]
–
koriandum
(fűszernövény)
Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.) pospolita
roślina
jednoroczna
przyprawowa i w mniejszym stopniu
lecznicza
należąca
do
rodziny
selerowatych (Apiaceae Lindl.). Kolendra
pochodzi znad Morza Śródziemnego, lecz
zaklimatyzowała się też w krajach
chłodniejszych.]
–
(fűszernövény)
koriandum;
koriander
[latin
neve
Coriandrum sativum, magyar népies nevei:
beléndfű,
cigánypetrezselyem,
kínai
petrezselyem, koriandrom, koriandromfa,
pakilintsfű, temondádfű, zergefű.]
-
Wersja 01 01 2017.
kolet (od fr. collet - "kołnierz") [1. kaftan męski
obcisły do pasa, z baskinką, przeważnie ze
skóry, noszony w XVII–XVIII w. przez
wojskowych lub jako ubiór do konnej
jazdy; 2. z włosk. colletto, suknia krótka
skórzana do konnej jazdy; 3. kamizelka
skórzana sięgająca nad kolana, do konnej
jazdy, w Polsce najczęściej z łosiej skóry,
modna była w okresie wojen szwedzkich;
4. rodzaj skórzanego ubioru wojskowego
ze skóry łosiowej, jeleniej lub wołowej,
który wszedł do powszechnego użytku w
okresie wojny trzydziestoletniej (16181648). W XVIII-XIX wieku kolety
skórzane ustąpiły wykonywanym z sukna.
Strój ten składał się z długiego kaftana lub
płaszcza z długimi rękawami lub bez,
rozszerzanego od dołu. Zwykle wkładany
był pod kirys (np. rajtaria, arkebuzeria,
pikinierzy) lub na wierzch jako rodzaj
lekkiego
stroju
ochronnego
(np.
muszkieterzy, dragonia). Nazwa pochodzi
od wywijanego skórzanego kołnierzaStosowany początkowo przez wojska
zaciężne wszedł w XVII wieku w Polsce
jako
element
stroju
wojsk
cudzoziemskiego autoramentu. W XVIII
wieku element stroju paradnego głównie
dragonii
i
gwardii
konnej,
o
zredukowanych rękawach praktycznie do
kamizelki z łosiowej skóry. W okresie
saskim kolety oficerów był dodatkowo
zdobione złoceniami i blachami. Kolety
znajdowały się także na wyposażeniu
ciężkiej jazdy okresu napoleońskiego zakładane były pod kirys przez oddziały
kirasjerów (m.in. 14 Pułk Kirasjerów),
choć w XIX wieku szyte były już tylko z
grubego sukna. 5. W XVII wieku kolet
pojawił się w Polsce i początkowo był
używany przez wojska zaciężne. W XVIII
wieku stał się elementem stroju paradnego
2650
w gwardii konnej oraz w dragonii. W tym
przypadku
strój
ten
posiadał
zredukowane
rękawy.]
–
(dawno)
szarvasbőrbekecs; katonai bőr mellény
koleus [1. zob. paczula w zn. 1.; 2. roślina z
rodziny wargowych występująca w Afryce
i w Azji, uprawiana dla wielobarwnych
liści; paczula; pokrzywa amerykańska] –
Mozaikvirág (Coleus)
Koleus Blumego (Coleus blumei) – Kóleusz,
Mozaikvirág (Coleus blumei)
koleżaneczka [zdrobnienie od: koleżanka] –
lánypajtás, kislány barát
koleżanka [towarzyszka w szkole lub w pracy] –
(pracujący w tym samym zawodzie) (lat.)
kollegina, kolléganő, kartársnő, szaktársnő;
(przyjaciółka) barátnő, társnő, kollegina
koleżanka szkolna – iskolatársnő
koleżanka z drużyny – sportársnő
koleżanka z klasy a. koleżanka (z tej samej
klasy) – osztálytársnő
koleżeński, -a, -ie [1. dotyczący kolegi, koleżanki
lub koleżeństwa; 2. przyjacielski, życzliwy
i uczynny] – kartársi, baráti, bajtársi,
bajtársias, kollegiális
koleżeński przysługa – baráti szívesség
koleżeńsko – kartársian, barátian, bajtársian,
bajtársiasan, kollegiálisan
koleżeńskość – baráti v. kollegiális v. kartársi
szellem v. viszony, kollegialitás, barátság
koleżeństwo – kollegalitás; kartársi viszony,
bajtársiasság, barátság; pajtásság; pajtási
viszony, jó baráti állapot; pajtáskodás;
kollektív szellem
koleżka [pot. bliski kolega] – kedves kolléga v.
barát, szaki, haver
kolęda [1. pieśń religijna o tematyce związanej z
narodzeniem Chrystusa; 2. duszpasterskie
odwiedziny księży u parafian po świętach
Bożego Narodzenia; 3. obrzęd ludowy
związany z okresem świąt Bożego
Narodzenia, polegający na obchodzeniu
domów przez kolędników; 4. (od łacińskiej
nazwy pierwszego dnia każdego miesiąca
"calendae") to pieśń bożonarodzeniowa
(nawiązująca do Bożego Narodzenia),
utrzymana w konwencji ściśle religijnej,
początkowo wywodząca się z tradycji
ludowej, potem komponowana również
-
Wersja 01 01 2017.
przez wielu wybitnych kompozytorów. 5.
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Rzymianie pierwszy dzień każdego
miesiąca nazywali calendae. Stąd i
początek roku czyli Nowy Rok rozumiano
pod tym wyrazem, a obchodzono go
świętem hucznem i wesołem, które nosiło
nazwę festum Calendarum. Ponieważ w
średnich wiekach Nowy rok zaczynał się
od 24 grudnia, rzecz więc prosta, że
tradycje klasycznego Rzymu, na których
wychowywały się narody europejskie,
wniosły
do
języka
wielu
ludów
przekształcony wyraz łaciński calendae,
który związał się z obchodem świąt
Bożego Narodzenia i nazwą darów
noworocznych. Wszedł ten wyraz w starą
francuszczyznę
(la
Kalende),
upowszechnił się w Polsce i na Rusi, gdzie
w czasie święta Kolady posyłano sobie
wzajemne upominki i miano tak nazwać
jakiegoś bożka czy boginię, której święto
jakoby obchodzili poganie d. 24
grudnia(?) Wywodzenie kolady od
wyrazów
słowiańskich:
ku-ładu,
kukolanom – jest zbyt niedorzeczne, aby
zasługiwało na uwagę. Uroczystość sama,
zwana dotąd przez lud polski „Godami,”
będąca pożegnaniem starego i powitaniem
nowego roku, sięga w Polsce czasów
pogaństwa i musiała być połączona z
mnóstwem pieśni starożytnych, skoro
duchowni, aby je lud zapomniał, ułożyli w
minionych wiekach także mnóstwo
pastorałek czyli „kolęd” pobożnych.
Pomimo to przechowały się jeszcze
niektóre starożytne i piękne pieśni,
Godom właściwe, a także „kolędami”
przez lud nazywane. Nazwa „Gody” jest
bardzo starożytna w języku polskim. God
po słowiańsku oznacza rok. Chwilę zatem,
w której się stykają dwa lata z sobą, t. j.
stary i nowy, bardzo słusznie nazwano w
liczbie mnogiej Godami. Ponieważ w
średnich wiekach obchodzono Nowy Rok
w dniu Bożego Narodzenia, zatem Polacy
powyższą uroczystość chrześcijańską
nazwali również Godami, którą to nazwę
lud polski wszędzie dotąd zachowuje.
Każda uroczysta biesiada nazywa się
godami, a każdy jej uczestnik nazywa się
gościem. W Polsce, gdy przyszły Gody, nie
było końca najrozmaitszym zabawom,
powinszowaniom,
podarkom,
przebieraniu się za żydów, cyganów,
niedźwiedzi, kozy, tury, chodzeniu po
domach ze śpiewem kolęd, z wilkiem
żywym, a w braku takowego z chłopcem,
przebranym w wilczą skórę. Od Bożego
Narodzenia do Trzech króli świętowano
2651
wieczory, które dotąd lud w wielu
okolicach „świętymi” nazywa. Przez całe
te wieczory śpiewano kolędy o narodzeniu
Chrystusa Pana, proste, naiwne, piękne.
Chodzono z szopką czyli jasełkami, z
„gwiazdą i t. d. Dotąd w wielu stronach
młodzież, przebrana za Heroda, jego
hetmana, żołnierzy, śmierć i djabła,
przedstawia scenę z podań Pisma
świętego. Najpopularniejsza z kolęd „W
żłobie leży, któż pobieży” zastosowana
była niegdyś i dotąd jest śpiewana na nutę
poloneza, grywanego na dworach królów
polskich w XVII wieku.] – (gör.-lat.)
koleda; (pieść) karácsonyi v. betlehemes
ének; (podarski) karácsonyi ajándék, újévi
ajándék; Betlehemes játék
kolędnicy [Kolędnicy to przebierańcy, którzy w
okresie bożonarodzeniowym chodzili po
wsiach od domu do domu z życzeniami
pomyślności w Nowym Roku. Zwyczaj
(zachowany jeszcze obecnie w niektórych
regionach) obchodzony był od Wigilii (lub
drugiego dnia świąt) do Trzech Króli, a
zdarzało się, że dodatkowo w zapusty i
ostatki] – betlehemesek
kolędniczy, -a, -e – betlehemes
kolędnik [osoba uczestnicząca w obrzędzie
ludowym, polegającym na obchodzeniu
domów w okresie świąt Bożego
Narodzenia] – kolendáló, betlehemes; regős,
igric
kolędować – kolendálni; karácsonyi dalt énekelni
kolędowy, -a, -e [przymiotnik od: kolęda] –
kolendakolia [1. naszyjnik z kamieni szlachetnych lub
ich imitacji, w ozdobnej oprawie; 2.
rodzaj biżuterii kobiecej; kosztowny
naszyjnik
wysadzany
kamieniami
szlachetnymi. Przez długi czas kolie
noszone
były
jedynie
przez
przedstawicielki arystokracji, obecnie jest
to biżuteria zarezerwowana raczej na
większe okazje: śluby, premiery itp. i
noszona do stroju wieczorowego.] – (fr.)
-
Wersja 01 01 2017.
collier; nyakék, nyaklánc; (sznur pereł)
gyöngyfüzér
kolia diamentowa – gyémántnyakék
koliba, koleba [miejsce schronienia w górach,
zwłaszcza szałas pasterski] – kalyiba;
pásztorkunyhó, hegyi pásztorkunyhó
koliber (Trochilidae) [1. bardzo mały ptak o
barwnym, opalizującym upierzeniu i
długim dziobie, żywiący się nektarem
kwiatów; 2. rodzina ptaków z rzędu
jerzykowych (Apodiformes), a według
niektórych autorów do osobnego rzędu
(Trochiliformes).
Obejmuje
gatunki
lądowe, zamieszkujące Amerykę, głównie
w strefie międzyzwrotnikowej.] – (indián)
kolibri; díszes tollazatú, Dél-Amerikában
honos, igen apró madár
kolidować (z czym) [być w sprzeczności z czymś]
– ütközni; beleütközni (vmibe); ellentétben
állni (vmivel/vkivel); ellentétbe kerülni, nem
egyezni; összeütközni
kolidować z czymś – vmibe ütközni
kolidujący, -a, -e – összeférhetetlen; összeütköző
koligacenie się – beházasodás, összeházasodás,
sógorságba jutás
koligacić się [spowinowacać się z kimś przez
małżeństwo] – összeházasodni, beházasodni,
sógorságba v. rokonságba kerülni
koligacja [1. pokrewieństwo lub powinowactwo,
zwłaszcza z kimś znanym lub stojącym
wysoko w hierarchii społecznej; 2. poufałe
stosunki z osobami wysoko postawionymi
w hierarchii społecznej; 3. łac. colligatio
'związek, styczność' z colligatus p.p. od
2652
colligare 'wspólnie zbierać, gromadzić';
pokrewieństwo,
powinowactwo]
–
rokonság, sógorság, atyafiság
koligat [1. daw. mężczyzna żonaty z krewną
danej osoby w stosunku do tej osoby; 2.
krewny, powinowaty] – beházasodott v.
összeházasodott rokon; sógorságban álló v.
levő atyafi
koligatka – beházasodott v. összeházasodott nő
kolimator [przyrząd optyczny do otrzymywania
równoległych wiązek promieni świetlnych]
– kolimátor, távcső, irányzék, olyan lézer,
amely a nézőke lencséjére vetíti a
célkeresztet
kolimatorowy, -a, -e [przymiotnik od: kolimator]
– kolimátor-, távcső-, irányzékkolisko – gyűrű, kis kör, karika
kolistość – kerekség
kolisty, -a, -e [mający kształt koła lub zbliżony
do koła] – kerek, kör alakú; csiga v. spirális
alakú
koliszczyzna
lub
koliwszczyzna
(ukr.
Коліївщина) [1. antypolski, antyżydowski,
antykatolicki i antyszlachecki ruch
hajdamaków, ruskiego chłopstwa (tzw.
czerni) oraz Kozaków przybyłych z Siczy
Zaporoskiej na Ukrainie Prawobrzeżnej,
pod przywództwem Maksyma Żeleźniaka
i Iwana Gonty, trwający od czerwca do
lipca 1768 roku (podczas konfederacji
barskiej), przejawiający się masowymi
mordami ludności polskiej i żydowskiej. 2.
Koliszczyzna,
nazwa
buntu
hajdamackiego za czasów Stanisława
Augusta, który w dziejach zapisał się
krwawo pod drugą jeszcze nazwą „Rzezi
humańskiej.”] – lengyel-, zsidó-, katolikusés nemes ellenes ukrán v. orosz népfölkelő
koliście, kolisto – kör alakúan, kereken
kolizja [1. zbieg niezgodnych lub sprzecznych ze
sobą okoliczności, interesów, zasad,
przepisów itp.; 2. zderzenie się obiektów,
zwłaszcza pojazdów, będących w ruchu;
3. daw. spór, zatarg z kimś] – (lat.) kollízió;
ellentétes erők, törekvések,
érdekek
összeütközése;
ütközés,
összeütközés,
karambol
-
Wersja 01 01 2017.
kolizja (collision) [Zdarza się wtedy, gdy dwie
stacje próbują wysłać pakiety w tym
samym czasie. W sieciach Ethernet kolizje
są uznawane sa rzeczy normalne, a
metoda
dostępu
CSMA/CD
jest
zaprojektowana aby szybko przywrócić
sprawność sieci, gdy kolizja wystąpi.] –
(informatika) kolízió, ütközés
kolizja obowiązków – kötelességek összeütközése
kolizja praw, [kolizja prawa «sytuacja, w której
konsekwencje prawne danego zdarzenia
określane są przez różne normy w sposób
wykluczający ich łączne zastosowanie] –
kollízió; jogszabályütközés
kolizja przepisów [sytuacja, w której dla danego
przypadku obowiązują różne przepisy
należące do tego samego systemu prawa,
przewidujące odmienne i wyłączające się
konsekwencje prawne] – előírások v.
rendeletek ütközése
kolizyjność – kolízió
kolizyjny, -a, -e – kolliziós, ütközési
kolka [I. 1. ostry, kłujący wyrostek rośliny;
2. zob. ciernik; II 1. kłujące bóle w jamie
brzusznej; 2. u zwierząt: napad bólów
wywołany
schorzeniem
przewodu
pokarmowego] – (lat.) colica, kólika, görcs;
bélgörcs, bélfájdalom, hascsikarás, hasgörcs;
(halfajta) tüskés pikó; (Gasterosteus
aculeatus)
kolka jelitowa – bél görcs, kólika
kolka nerkowa – vesekő; vesegörcs
kolka w boku – oldalszúrás
kolka wątrobiana; kolka wątrobowa – májgörcs
kolka żółciowa – epegörcs
kolki – nyilallás
kollateralny, -a, -e (zob. oboczny) - kollaterális
(collateralis), oldalsó, oldalági
kolmatacja (ang. colmatage) [1. sztuczne
podnoszenie poziomu gruntu przez
osadzanie na nim namułów niesionych
przez wodę; 2. osadzanie się w przestrzeni
porowej ośrodka porowatego drobnych
cząstek
stałych
unoszonych
przez
przepływający płyn] – kolmatáció; a talaj v.
talajcső vízáteresztő képességét csökkentő
beiszapolódás [A beszivárgó vízben levő
finom szemcsék a talajban v. a talajcsövek
felületén lerakódnak és tömítenek, így
csökkentik
a
víz
átszivárgásának
lehetőségét.]
kolnąć [1. pot. ukłuć; 2. pot. gwałtownie doznać
jakiegoś uczucia] – szúrni, megszúrni;
döfni, megdöfni; megvágni; belenyillalni,
hasogatni
kolnąć szpilką – tűvel megszúrni
kolnij nożem! – szúrj késsel!
2653
kolodium, kolodion [1. alkoholowo-eterowy
roztwór nitrocelulozy, tworzący po
wyschnięciu bezbarwną błonkę, stosowany
m.in. w lecznictwie do opatrywania
skaleczeń; 2. n.łac. collodium; kleina,
roztwór
bawełny
kolodionowej
w
mieszaninie
spirytusu
z
eterem,
bezbarwna ciecz o konsystencji syropu,
używana przy produkcji lakierów i w
chemigrafii; 3. roztwór nitrocelulozy w
eterze dietylowym lub acetonie, niekiedy z
dodatkiem
alkoholi.
Stosowane
w
poligrafii, w lecznictwie do użytku
zewnętrznego, do produkcji lakierów oraz
jako składnik niektórych materiałów
wybuchowych,
np.
Prochu
nitrocelulozowego
i
melinitu
(w
mieszaninie z kwasem pikrynowym)] –
(lat.) kollódium;
(vegytan) kollodiumgyapot oldata éterben és alkoholban
(száradás után hártyszerű lesz, sebtakarásra,
fényképezésre használják)
kolodionowy, -a, -e [przymiotnik od: kolodion] –
(lat.) kollódiumkolofon (gr. κολοφών kolophōn = szczyt, czynność
ostatecznie kończąca pracę) [1. nota
informacyjna umieszczana na ostatniej
stronie tekstu w starych rękopisach i
drukach, zawierająca tytuł, nazwisko
autora, kopisty lub drukarza, miejsce i
datę
druku;
2. metryka
książki
umieszczana na ostatniej stronie tekstu,
zawierająca
dane
technicznoprodukcyjne;
3.
w
książkach
rękopiśmiennych, a także pierwszych
drukowanych
była
to
informacja
umieszczana na końcu książki, opisująca
okoliczności
powstania
danego
egzemplarza - kto i kiedy wykonał, na
czyje polecenie itp. Z czasem z kolofonu
wyodrębniła się współczesna postać
informacji wydawniczo-drukarskich w
postaci metryki książki] – (gör.) kolofón
[görög eredetű szó (görög betűkkel:
κολοφων, latinul colophon); csúcs, vég;
(nyomdászat) záró szöveg, záró sorok
nyomtatott művek végén, ahol a szerző, a
kiadó stb. meg vannak jelölve; a könyvet
felépítő egyik szerkezeti elem [nevét
Kolophón ókori görög városról kapta. A
kiadásra
vonatkozó
záradék
neve.
Tartalmazza a kiadásért felelősök nevét, az
ívterjedelmet, ívnagyságot, a nyomdai
adatokat, a példányszámot.]
koloid [układ rozproszony składający się z
dwóch składników: ośrodka ciekłego,
gazowego lub stałego oraz rozproszonych
w nim drobnych cząstek ciała stałego] –
(vegytan) kolloid; 1-500 millimikron
nagyságú részecskékből álló rendszer, v.
-
Wersja 01 01 2017.
amelyben ilyen nagyságú hézagok vannak;
ilyen állapotú
koloid hydrofilowy [koloid, w którym cząstki
substancji rozproszonej mogą absorbować
na swej powierzchni cząsteczki wody] –
hidrofil kolloid [Hidrofil kolloidok: Az olyan
kolloidok amelyekben a víz molekulák és a
diszpergált
részecskék
között
erős
kölcsönhatás alakul ki.]
koloid hydrofobowy [koloid, w którym cząstki
substancji rozproszonej nie oddziałują z
cząsteczkami wody] – hidrofób kolloid
koloidalny, koloidowy, -a, -e – koloidális, kolloidkoloidy glebowe [najdrobniejsze cząstki gleby,
decydujące
o
jej
właściwościach
fizycznych i chemicznych i warunkujące
jej żyzność] – talajkolloidok
kolokacja [1. zob. hoteling; 2. często spotykane
połączenie wyrazów, którego znaczenie
wynika ze znaczenia jego składników;
3. hist. wieś szlachecka podzielona między
wierzycieli;
4. w
dawnym
prawie:
kolejność
spłacania
wierzycieli
w
przypadku upadłości majątku dłużnika; 5.
(u Zygmunta Glogera) Podług prawa
polskiego wszelkie dobra dziedziców
niewypłatnych, przeładowane długami,
mogły
uledz
podziałowi
pomiędzy
wierzycieli. Ten rodzaj procesu sądowego
nazywał się potioritas, z powodu iż prawo
z r. 1588 przepisało regułę generalną
względem kolokacyi czyli umieszczenia
wierzycieli jednych przed drugimi: potior
jure qui potior tempore. Pierwszeństwo
daty długu i oblaty we właściwym grodzie,
dawało pierwszeństwo w odzyskaniu
należności.
Kolokacja
oznaczała
ubezpieczenie
się
kredytora
w
pierwszeństwie
przed
innymi
do
odzyskania należności z dóbr dłużnika.
Jeżeli majątkiem odłużonym podzieleni
zostali wierzyciele i na jednym folwarku
utworzyło się tym sposobem kilka dworów
i folwarczków, to rozsiedlenie podobne
nazywano także „kolokacja.” Jedna z
piękniejszych
powieści
Józefa
Korzeniowskiego wydana w Wilnie r. 1847
nosi tytuł: „Kollokacja.”] – kollokáció;
olyan szókapcsolat, amelynek két vagy több
szava általában együtt fordul elő. (pl: nap +
fogyatkozás, nap + lopás); hitelezők
jegyzéke
kolokacyjny, -a, -e [dotyczący kolokacji] –
kollokáció-, kollokációs
kolokator, kolokatorka [osoba, która wraz z
inną ma wierzytelność na części czyjejś
nieruchomości] – társbérlő (ffi/nő)
kolokować [1. według dawnego prawa: osadzać
wierzyciela na części majątku dłużnika;
2654
2. w dawnym prawie: umieszczać kogoś w
spisie wierzycieli] – (jog) betáblázni
kolokwializm (łacińskie colloquium - rozmowa) [1.
wyraz, wyrażenie lub forma składni stosowane wyłącznie w języku potocznym,
zasadniczo tylko w mowie, w życiu
codziennym, a jednocześnie w sytuacji,
gdy nie ma wymogu dbałości o czystość
literacką.
Nagminne
stosowanie
kolokwializmów odbierane jest czasem
jako niedbałe (a czasami
wręcz
prostackie) traktowanie języka; 2. element
języka potocznego, mówionego, składni
kolokwialnej, którą posługujemy się w
życiu codziennym, nie dbając o dobór
słów, zwrotów i jej konstrukcję;
kolokwializm
występuje
często
w
utworach prozatorskich jako element
stylizacji w dialogach bohaterów] –
kollokvializmus, közbeszéd [kollokvializmus
alatt minden olyan formát értünk, amelyet az
emberek – a műveltek és műveletlenek
egyaránt – használnak társalgásban, de
igyekeznek elkerülni írásban” (ROBERTS
2002: 137)]
kolokwialność – vminek beszélgetési, közbeszéd,
kollokviális volta
kolokwialny, -a, -e [odnoszący się do kolokwium;
dialogowy; potoczny, codzienny (język)] –
kollokviális, beszélgetési
kolokwinta, arbuz kolokwinta, kolocynta,
(Citrullus colocynthis)
[1. płożąca się,
jednoroczna roślina zielna, gat. z rodziny
dyniowatych (Cucurbitaceae); owoce żółte,
wielkości
pomarańczy,
silnie
przeczyszczające; oleiste, jadalne nasiona;
gł. pustynne obszary Afryki i Azji. 2.
płożąca się roślina o kulistych, żółtych
owocach wielkości pomarańczy, rosnąca
na pustynnych obszarach Afryki i Azji;
też: owoc tej rośliny] – Vadtök v. sártök,
epetök, sivatagi dinnye, takarmánydinnye,
keserűalma (gör. ampelosz agrosz, tolypé
agria, lat. Citrullus colocynthis) [a tökfélék
családjába tartozó növény. - A Negev, Holttenger és a Jordán-völgy meleg, homokos
területein
különösen
gyakori,
sűrűn
aprószőrös, kacsokkal kapaszkodó évelő
sivatagi gyomnövény, háromszög alakú,
mélyen
karéjos-hasadt,
hullámosszélű,
nyeles, a szőlőhöz hasonló levelekkel. A
pászka vacsorán a keserű saláta jellegzetes
ízét e tök levelének köszönheti, amelyet
egyébként a terméssel együtt a jeruzsálemi
tp. belső díszítésére is használtak (1Kir 6,18;
7,24; 2Kir 4,39-40; Zsolt 69,22; Ám 6,12). Kiszáradt gömb alakú termései ivóedényül
szolgáltak, ezért a sivatagi zarándokok
jelképe volt. Szárazságtűrő életmódja miatt
az alkalmazkodás, díszítő szerepe miatt a
-
Wersja 01 01 2017.
büszkeség szimbólumaként alkalmazták a
kk. festők.]
kolokwium [1. łac. colloquium 'rozmowa' od
colloqui 'rozmawiać'; na uczelniach
wyższych – rodzaj (ustnego) egzaminu z
wiadomości zdobytych na określonych
wykładach a. ćwiczeniach; 2. sprawdzian
wiedzy
studentów;
3. «sympozjum
naukowe, sesja poświęcone określonemu
tematowi] – (lat.) kollokvium, beszélgetés;
félévi vizsga az egyetemeken v. főiskolákon;
vizsga az akadémiai oktatás rendszerében;
(egyh.) vallási vita, hitvita
kolokwium zaliczeniowe – beszámoló (vizsga)
Koloman – Kálmán (Kálmán, Kalman, Kallmann)
[török
eredetű
férfinév.
Jelentése:
„maradék”. Sokáig tévesen a „Coloman”,
„Kolman” névvel azonosították.]
Koloman, Koloman Uczony (węg: Könyves
Kálmán) [ur. ok. 1070, zm. 3 lutego 1116,
król Węgier od 1095 do 1116. Był synem
Gejzy I i Zofii von Looz. Jego stryj
Władysław I chciał umieścić go w
klasztorze. Koloman schronił się jednak w
Polsce, a następnie powrócił na Węgry w
1095, by upomnieć się o koronę.] –
Könyves Kálmán (1074 – 1116. február 3.)
[magyar király 1095 – 1116. I. Géza fia,
anyja görög hercegnő volt]
kolombina
2655
kolombina, colombina [wym. kolombina] [1. wł.
Colombina 'jw.' zdrobn. od colomba
'gołębica' z łac. Columba; Arlekinetta,
kochanka Arlekina, gł. postać kobieca wł.
commedia dell'arte; 2. główna postać
kobieca włoskiej komedii ludowej,
partnerka arlekina]– (színmű) colombina
kolon [1. w krajach Ameryki Łacińskiej:
dzierżawca ziemi na wpół zależny od
właściciela; 2. w starożytnym Rzymie:
dzierżawca małej działki u wielkiego
właściciela ziemskiego] – (lat.) kolónus; 1.
(tört.) a római birodalom késői korszakában
a nagy földbirtokokra kitelepített félszabad
személy, aki a földért évente bizonyos
összeget fizetett; a későbbi jobbágy
előfutára; 2. gyarmatosító telepes
kolonel [stopień pisma równy siedmiu punktom
typograficznym] – (nyomdászat) kolonel
betű
kolonel, colonel [wym. kolonel] [stopień oficerski
w armii brytyjskiej i amerykańskiej; też:
oficer mający ten stopień] – (fr.) colonel;
(wosko) ezredes
Kolonia (niem. Köln, łac. Colonia [Agrippinensis])
[czwarte co do wielkości miasto niemieckie
i największe w Nadrenii PółnocnejWesfalii, stolica Rejencji Kolonia. Leży
na zachodzie Niemiec nad rzeką Ren,
między Bonn a Düsseldorfem. Kolonia jest
najważniejszym
gospodarczym,
kulturalnym i historycznym miastem
Nadrenii] – Köln [Németország negyedik
legnagyobb városa (Berlin, Hamburg és
München után). Az Észak-Rajna-Vesztfália
szövetségi tartományban található.]
kolonia [1. posiadłość jakiegoś państwa leżąca
poza jego granicami, zależna od niego
politycznie i eksploatowana gospodarczo;
2. grupa ludzi tej samej narodowości
zamieszkałych na określonym obszarze w
obcym kraju; 3. grupa domów położonych
z dala od centrum miasta lub z dala od
wsi; 4. miejsce przymusowego pobytu,
izolowane od społeczeństwa; 5. grupa
dzieci lub młodzieży przebywająca na
koloniach; 6. trwałe skupisko organizmów
jednego gatunku lub czasowe skupisko
zwierząt; 7. w starożytności: grecka,
fenicka lub rzymska osada handlowa albo
rolnicza, założona na obcym terenie,
podporządkowana metropolii] – (lat.)
kolónia; (tört.) az ókori római birodalom
polgárainak települése vmely meghódított
területen; idegen országban élő azonos
nemzetiségűek
összessége;
azonos
nemzetiségű
kivándorlók
együttes
települése; (osada) gyarmat, gyarmatbirtok,
telep; gyarmati ország; (letnie) tábor;
-
Wersja 01 01 2017.
negyed,
telep,
település;
(élővilág)
baktériumtelep, baktériumtenyészet
kolonia handlowa – kereskedelmi gyarmat
kolonia karna – büntetőtelep, fegyenctelep
kolonia letnia – nyári tábor v. üdülőtelep
(gyermekek részére)
kolonia malarzy – művésztelep, festőtelep
kolonia Polaków w Ameryce – kolónia
Amerikában
kolonia
robotnicza
–
munkástelep
v.
munkásnegyed
kolonialista – (lat.) kolonialista; gyarmatosító
kolonializm [polityka niektórych państw
polegająca na podporządkowywaniu sobie
państw słabo rozwiniętych jako kolonii] –
(lat.)
kolonializmus,
gyarmatosítás;
gyarmatosító
politika;
gyarmatok
szerzésének
és
kizsákmányolásának
rendszere
kolonialnie – gyarmatian, gyarmatilag
kolonialny, -a, -e [odnoszący się do kolonii
zamorskich lub do kolonializmu] – (lat.)
koloniális; gyarmati, gyarmatkolonie angielskie – angol gyarmatok
kolonie letnie – nyári táborozás, nyári tábor;
nyaralótelep
kolonie szkolne – erdei iskola
kolonista (niem. Kolonist) [osadnik lub uczestnik
kolonii]; kolonistka [1. uczestniczka
kolonii; 2. mieszkanka kolonii] – telepes,
gyarmatosító, gyarmatos, gyarmati lakos
(ffi/nő)
kolonizacja [osadzanie mieszkańców i tworzenie
osad na terenach słabo zaludnionych lub
bezludnych]
–
(lat.)
kolonizáció,
kolonizálás; gyarmatosítás, telepítés; a
szabad, üresen álló földek betelepítése
kolonizacja kosmosu (zasiedlanie kosmosu,
zaludnienie przestrzeni kosmicznej) jest
pojęciem poruszającym umożliwienie
ludziom samodzielnej egzystencji poza
Ziemią. Jest jednym z głównych tematów
współczesnych książek science fiction.
Obecnie trwają badania nad tym
procesem.] – űrkolonizáció (másképpen
letelepedés űrben, az űr benépesítése) [azon
elgondolás,
miszerint
Földön
kívüli
helyszíneken autonóm (önellátó) emberi
életterek hozhatók létre és hosszútávra
benépesíthetők. Az űrkolonizáció a sci-fi
irodalom egyik meghatározó témája,
ugyanakkor számos nemzetközi űrprogram
távlati célja is.]
kolonizacja wewnętrzna – belső gyarmatosítás
kolonizacyjny, -a, -e [dotyczący kolonizacji] –
gyarmatosító (mn.); gyarmatosítási, telepítési
2656
kolonizator [1. dawniej: osadnik, kolonista; 2.
osoba biorąca udział w kolonizowaniu
jakiegoś obszaru] – gyarmatosító, telepítő
kolonizatorski, -a,- ie – telepes
kolonizować – gyarmatosítani, telepíteni
kolonizować coś – gyarmatosítani vmit
kolonizujący, -a, -e – gyarmatosító (fn.)
koloński, -a, -ie [przymiotnik od: Kolonia (np.
woda kolońska)] – kölni
kolor [1. postrzegana wzrokowo właściwość
przedmiotu,
zależna
od
stopnia
pochłaniania,
rozpraszania
lub
przepuszczania promieni świetlnych;
2. substancja barwiąca; 3. każdy z
czterech zespołów kart w talii, opatrzony
jednakowym znakiem i barwą] – color,
szín, színezet; (kártya) szín; színes ruha v.
fehérnemű; festék
Kolory [są darem Stwórcy. Darem Stwórcy jest
także zdolność rozróżniania ich, którą posiada
oko. Człowiek cieszy się, że posiada tę zdolność i
ceni ją wysoce; rozwinął także wielką technikę,
którą jest fotografia barwna i bardzo jest z tego
dumny, ale nie chce przyznać, że on jest tylko
nędznym kopistą wielkiego Mistrza, który
planował i kolory i oko. Farby (barwniki) zaczęto
produkować już tysiące lat temu. Kunszt ten
znany był starym Egipcjanom, Babilończykom i
innym. Kolory mają duże zastosowanie w
symbolice Pisma Świętego. Wszystkie kolory
wymienione w związku z urządzeniem Przybytku
są typiczne. Kolor niebieski wskazuje na niebo;
purpurowy na królewskość, szkarłat (ciemna
czerwień) na ofiarę z krwią; z metali złoto
symbolizuje Boskość, chwałę Bożą; srebro wybawienie (odkupienie); miedź wskazuje na sąd,
np. miedź w ołtarzu całopalenia; wąż miedziany
na puszczy; białe płótno (bisior) symbolizuje
usprawiedliwienie
(sprawiedliwość).
Symboliczność ta powinna znaleźć swoje
potwierdzenie w NT. Kolory mogą także być
użyte w innym związku. Siła grzechu porównana
jest do szkarłatu i karmazynu (obydwie farby są
silną czerwienią). Biel wskazuje na zwycięstwo,
sprawiedliwość i czystość. Kolor ciemny,
zaćmienie, czarny wskazują na smutek,
nieszczęście i żałobę oraz głód; kolor ognia
symbolizuje wojnę i zniszczenie; purpurowy,
szkarłat, biel i złoto mogą wskazywać na
przepych.]
kolor, barwa [kombinacja koloru projektu
tkaniny
lub
dzianiny;
najczęściej
drukowanej lub tkanej (ze skręcanymi
kolorowymi
nitkami
w
systemie
wątkowym
lub
osnowowym).
W
niektórych przypadkach nazywane jest
„różnorodnością
kolorystyczną“.]
–
színállás [Egy kelme meghatározott színe
(egyszínű kelménél) ill. színkombinációja
(többszínű kelménél), amit akár színes
fonalak használatával, akár színezéssel, akár
színnyomással állítanak elő.]
-
Wersja 01 01 2017.
kolor biskupi (zob. fiolet biskupi) – püspöklila
kolor brązowy – barna v. bronz szín
kolor beżowy – beige színű; drapp, homokszínű
kolor buraczkowy – céklavörös szín
kolor ciała – a test színe
kolor cielisty – testszín
kolor cynamonowege – fahéjszínű
kolor
czekolawowy
–
csokoládészín,
csokoládébarna
kolor jaskrawy – élénk, rikító szín
kolor kawowy – kávébarna szín
kolor lokalny [naturalny kolor przedmiotu w
przeciwieństwie do zmian zabarwienia
zachodzących pod wpływem refleksów
świetlnych] – helyi v. lokális szín
kolor morelowy – barackszín
kolor naturalny – természetes szín
kolor ochronny – (állat) védőszín; (wojsko)
terepszín
kolor orzechowy – dió- v. dióbarna színű
kolor puszcza – a szín ereszt
kolor różowy – rózsaszín
kolor skóry – bőrszín
kolor stalowy – acélszínű, acélszürke
kolor śliwkowy – szilvaszín
kolor śmietankowy – krémszín
kolor tabaczkowy – dohányszín
kolor trawiasty – fűzöld szín v. festék
kolor trwały – tartós szín
kolor wiśniowy – meggypiros szín
kolor włosów – hajszín
kolor wypełznął na słońcu – a szín kifakult a
napon
koloracja – (lat.) kolorálás; (művészet) a színek
felrakása, alkalmazása; (zene) színezés; a
dallam díszítése futamokkal és egyéb
ékesítéssel
koloracja włosów – hajszínezés
2657
koloratka [1. biały, sztywny kołnierzyk ze stójką,
zapinany
z
tyłu,
noszony
przez
duchownych
chrześcijańskich;
2.
kołnierzyk zdobiony haftem lub koronką,
popularny w XVIII wieku; duchowni
noszą białą, usztywnioną koloratkę bez
zdobień, zapinaną z tyłu. Słowo pochodzi
od francuskiego "collerette", co oznacza
po prostu "kołnierzyk" i nie ma nic
wspólnego z "kolorem". Koloratka jest
symbolem czystości duszy. 3. w XVIII
wieku był to rodzaj kołnierzyka
wyszywanego jedwabiem bądź zdobionego
koronką; obecnie znana bardziej jako
element stroju duchownych. Jest to pasek
białego usztywnionego płótna, noszony na
szyi i zapinany z tyłu (tzw koloratka długa
z pektorałem) albo rodzaj krótkiego,
również
usztywnianego
paseczka
wkładanego w specjalne otwory przy
stójce koszuli lub sutanny.] – álló gallér
(reverendán)
koloratura [1. wirtuozowskie ozdabianie
śpiewanej melodii pasażami, trylami,
staccatami itp.; też śpiew urozmaicony
takimi ozdobnikami lub rodzaj głosu
predestynujący do takiego śpiewu; 2. w
wokalnych utworach muz. - ozdabianie
melodii
bogatymi
ornamentami,
figuracjami i wirtuozowskimi pasażami] –
(olasz colorare = színezni igéből) (zene) 1.
koloratúra
[egy
dallam
kiszínezése,
kidíszítése a fő hangokat körbevevő
hangokkal,
hangzatfelbontásokkal,
futamokkal, ugrásokkal elsősorban a vokális
zenében]; 2. (zene) díszítés, főleg énekbeli
színezés, cifrázat
koloraturowy,
-a, -e [przymiotnik od:
koloratura] – koloratúrkoloraturowy sopran [zdolny do wykonania
koloratury] – koloratúr szoprán
kolorek [zdrobnienie od: kolor] – színecske
koloretka [strojny kołnierzyk z koronki, z
delikatnego płótna, z haftu, rodzaj kryzy]
– (daw) díszes, fodros gallér
kolorki – színecskék
-
Wersja 01 01 2017.
kolorować [nadawać czemuś kolor, wypełniać
kolorem] – színesíteni, színezni, kiszínezni,
festeni, kifesteni
kolorowo – színesen
kolorowy, -a, -e [1. będący jakiegoś koloru (ale
nie biały i nie czarny) lub w jakichś
kolorach; 2. obfitujący w różnorodne,
ciekawe fakty, zdarzenia; 3. pot. mający
kolor skóry inny niż biały] – színes,
színezett, -színű, tarka
kolorowy [lekcew. o człowieku rasy innej niż
biała] – színes (nem fehér) ffi (fekete:
afrikai; sárga: ázsiai)
kolorowa bielizna – színes fehérnemű
kolorowe widokówki – színes képeslapok
kolorowy druk – színnyomat
koloru ołowianego – ólomszürke, ólomszínű
koloru wiśni – meggyszínű
kolory klubowe, barwy klubowe [jasne,
krzykliwe kolory, łączone w dwa lub trzy.
W przeszłości kolory klubowe były stałe,
niezmienne dla klubów sportowych,
później stały się elementem mody.] –
klubszínek [Két vagy három élénk, fényes
szín kombinációja. A régebben sportklubok
által használt színösszeállítások később a
divatba is bevonultak.]
Kolory liturgiczne [w chrześcijaństwie uznawane
są za symbole liturgiczne, i mają
uzewnętrznić charakter sprawowanych
obrzędów, a także wyrazić dynamikę roku
liturgicznego.
Stosowanie
kolorów
liturgicznych dotyczy przede wszystkim
szat liturgicznych oraz wystroju kościoła.]
– liturgikus színek [A nyugati egyházban
ünnepeken a szent ruhákat (pl.: miseruha) az
adott ünnep jellegének megfelelő színben
viselik.]
Kolory liturgiczne i czas ich stosowania w
Kościele katolickim obrządku rzymskiego
(łacińskiego):
 biały – w okresie Bożego Narodzenia oraz
2658
Zmartwychwstania.
W święta Pańskie,
maryjne,
aniołów,
świętych
(nie
męczenników),
Uroczystość
Wszystkich
Świętych oraz Katedry Św. Piotra. — Fehér
szín: húsvéti időszak és karácsony, az Úr
ünnepein (kivéve a szenvedésre vonatkozóan),
Szűz Mária és a nem vértanú szentek ünnepén,
és néhány más alkalommal: Mindenszentek,
Szent Pál megtérése ünnepén.
 zielony – w okresie zwykłym. — Zöld szín:
Évközi vasárnapok és hétköznapok.
 czerwony – w Niedzielę Męki Pańskiej, Wielki
Piątek, Uroczystość Zesłania Ducha Św.,
święta Apostołów i Męczenników. — Piros
szín: Virágvasárnap, Nagypéntek, Pünkösd, az
Úr szenvedésének ünnepein, az apostolok és
evangélisták, valamint a vértanúk ünnepén.
 fioletowy – w okresie Adwentu i Wielkiego
Postu oraz w Mszach św. za zmarłych. — Lila
szín: Ádvent és nagyböjt idején.
 czarny – może być stosowany w Mszach św.
za zmarłych – zależnie od lokalnych
zwyczajów. — Fekete szín: Gyászmise.
 różowy – może być stosowany w czasie III
niedzieli Adwentu (→ Gaudete) oraz IV
Wielkiego Postu (→ Laetare) – zależnie od
lokalnych zwyczajów. — Rózsaszín: Ádvent
III. és nagyböjt IV. vasárnapján.
kolory Maritime – Maritime színek [A tiszta
sportszínek, jelzőpiros és sárga, királykék és
a marine, a fehér]
kolorowych snów! – szép álmokat!
kolorów lepiej nie gotować – a színes ruhát v.
fehérneműt nem tanácsos kifőzni
kolor wiśni – meggyszínű, meggyszín
kolory [1. różowe zabarwienie policzków;
2. barwna odzież, bielizna, tkaniny] – 1.
színek; 2. pirosság, szín
kolory ekologiczne [kolory drzew, ziemi, piasku]
– ökológiai színek
kolory kłócą się ze sobą – a színek nem
harmonizálnak egymással, „ütik” egymást,
nem illenek össze
kolory na twarzy – arcszín, arcpír
kolory narodowe, kolory państwowe [zob. barwy
narodowe] – nemzeti színek
-
Wersja 01 01 2017.
kolory naturalne [zob. barwy naturalne] –
természetes színek
kolory podstawowe, zasadnicze [kolory: żółty,
czerwony, niebieski] – alapszínek [Világos,
erőteljes színek, zászlószíneknek is nevezik:
sárga, piros, kék, zöld]
kolory się gryzą – a színek ütik egymást
kolory tęczy – a szivárvány színei
kolory podstawowe, zasadnicze [kolory: żółty,
czerwony, niebieski] – alapszínek
kolory w kartach – kártya színei
kolory w kartach węgierskich – a magyar kártya
színei
kolorymetr [przyrząd do określania barwy
światła] – koloriméter
kolorymetria [1. dział metrologii zajmujący się
ilościowym opisem i pomiarem barw;
2. fizykochemiczna metoda ilościowego
oznaczania zawartości substancji barwnej
w roztworze; 3. analiza kolorymetryczna,
barwometria, metoda analizy chemicznej
wykorzystująca pomiar intensywności
absorpcji światła przez roztwór, czyli
zabarwienia roztworu (przy pomocy oka
lub
fotokomórki),
stosowana
do
oznaczania
zawartości
substancji
barwnych
i rozpuszczalnych
albo
substancji
tworzących
w wyniku
określonej reakcji barwny i rozpuszczalny
związek] – kolorimetria, a színes felületek
mérésének tudománya
kolorysta [1. artysta przywiązujący szczególną
wagę do koloru w swoich pracach;
2. kompozytor, którego utwory cechuje
bogata kolorystyka; 3. ten, kto koloryzuje
w opowiadaniu], kolorystka – kolorista
(ffi/nő); színfestő, (átv.) felvágó, hazudozó,
hencegő (ffi/nő)
kolorystycznie – kolorisztikusan, színesen
kolorystyczny, -a, -e – kolorisztikus, színes, színkolorystyka [1. zestawienie barw w stroju,
wnętrzu, obrazie itp., będące pewną
całością
estetyczną;
2. zestawienie
odmiennych barw dźwięku różnych
instrumentów (także głosu ludzkiego) w
celu uzyskania odpowiedniego wyrazu] –
kolorisztika; színezés, színezéstan
kolorystyka muzyczna – (ol.) kolorit, (zene)
színezet; színhatás (az összes szanek
kölcsönös viszonya); hangszín
koloryt [1. zespół barw nadających ogólny ton
kompozycji malarskiej, krajobrazowi lub
jakiemuś przedmiotowi; 2. zespół cech
2659
charakterystycznych dla jakiegoś miejsca,
czasu lub dla jakiejś społeczności; też:
nastrój dzieła sztuki odtwarzający ten
zespół cech] – kolorit, színezet, színezés,
festés
koloryt
lokalny
[zespół
realiów
charakterystyczny
dla
danego
przedmiotu, miejsca, środowiska lub
czasu] – lokális színezet v. festés
kolorytowy, -a, -e [przymiotnik od: koloryt] –
koloritkoloryzm [1. tendencja w malarstwie polegająca
na akcentowaniu znaczenia koloru w
obrazie i osłabieniu znaczenia formy i
linii; 2. tendencja w malarstwie polegająca
na uwydatnieniu warstwy kolorystycznej,
a osłabieniu formy i linii. Kojarzy się z
malowaniem
barwną
plamą
i
pomniejszeniem znaczenia tematu, a
podkreślania
znaczenia
„malarskiej
impresji”. Właściwie po raz pierwszy
dobitnie ujawnił się u impresjonistów.
Nazwa koloryzm odnosi się do polskiej
odmiany postimpresjonizmu, uznanej za
jeden z najważniejszych kierunków
polskiego malarstwa.] – kolorizmus
koloryzować – színezni; kiszínezni, túlozni,
hazudni
kolos [1. nadnaturalnej wielkości posąg; 2. coś
wielkiego lub potężnego; też: wysoki,
potężnie zbudowany człowiek] – (gör.)
kolosszus; óriás, hatalmas méretű ember,
szokatlanul nagy állat v. tárgy (eredetileg
Apolló 34 m magas szobra Rhodosz
szigetén; az ókori világ egyik csodája)
kolos kobieta – hatalmas nőszemély, debella,
óriásnő
kolos na glinianych nogach [coś pozornie
potężnego, nie mającego solidnych
podstaw (Dn 2,31-45): Ty, królu,
patrzyłeś: Oto posąg bardzo wielki, o
nadzwyczajnym blasku stał przed tobą, a
widok jego był straszny. Głowa tego
posągu była z czystego złota, pierś jego i
ramiona ze srebra, brzuch i biodra z
miedzi, golenie z żelaza, stopy zaś jego
częściowo z żelaza, częściowo z gliny.
Patrzyłeś, a oto odłączył się kamień, mimo
że nie dotknęła go ręka ludzka, i ugodził
posąg w jego stopy z żelaza i gliny, i
połamał je. Wtedy natychmiast uległy
skruszeniu żelazo i glina, miedź, srebro i
złoto – i stały się jak plewy na klepisku w
lecie; uniósł je wiatr, tak że nawet ślad nie
pozostał po nich. Kamień zaś, który
uderzył posąg, rozrósł się w wielką górę i
napełnił całą ziemię.] – agyaglábú óriás
kolos o glinianych nogach – agyaglábú óriás,
agyaglábú kolosszus
-
Wersja 01 01 2017.
kolos pomnik – óriás szobor
kolos przemysłowy – gyáróriás, mammutüzem,
ipari kolosszus
kolos rodyjski – a ródoszi kolosszus
kolosalnie – kolosszálisan, hatalmasan, óriási
módon
kolosalność – kolosszális anyagok v. méretek,
roppant v. óriási nagyság
kolosalny, -a, -e [bardzo duży] – (gör.)
kolosszális, óriási, hatalmas; roppant nagy;
nagyszabású, remek
kolosalna postać – óriási termet
kolosalne głupstwo – órisási butaság, bődületes
marhaság
Koloseum
[Amfiteatr
Flawiuszów,
łac.
Amphitheatrum Flavium, Colosseum wł.
Colosseo, amfiteatr w Rzymie, wzniesiony
w latach 70-82 przez cesarzy z dynastii
Flawiuszów.] – Kolosszeum (ol. Coliseo); A
Colosseum az ókori Róma hatalmas
amfiteátruma. Az amfiteátrum római
találmány. Lényege az elliptikus alaprajzú
aréna, amelyet több emelet magasságban
ülőhelysorok öveztek, ahonnan a nézők
biztonságosan
szemlélhették
a
látványosságokat. - Vespasianus császár
ideje alatt épült Rómában, a Forum
Romanum délkeleti végén, 80-ban készült el,
ekkor volt a megnyitója is. Eredetileg
Amphiteatrum Flaviumnak hívták. Mai nevét
a középkorban kapta, feltehetően Néró egy a
közelben álló szobráról (a kolosszusról). Az
épületet
gladiátorés
állatviadalok
színhelyéül tervezték, és a korhoz képest
hatalmas méretű nézőtömeg befogadására
volt képes. – A középkorban várrá
alakították át, a reneszánsz széthordta köveit.
XIV. Benedek állította meg a bontást,
később részleteiben restaurálták.
Kolosy [starożytne miasto w dolinie rzeki Likos
we Frygii, krainie w zachodniej części Azji
Mniejszej, dawnej prowincji rzymskiej
Azja. Ruiny miasta znajdują się 4 km na
północ od Honaz, 20 km na wschód od
Denizli.] – (bibl.) Kolosszé [Ászia tartomány
2660
délkeleti felén, a Lycus völgyében feküdt,a
fővárostól,
Efeszosztól
(Epheszosztól)
mintegy 160 km-re keletre, nem messze
Hierapolisztól és Laodiceától.]
Kolożwar, Kluż-Napoka (dawniej Koloszwar rum.
Cluj-Napoca, węg. Kolozsvár, niem.
Klausenburg) [miasto o charakterze
przemysłowym leżące w północnozachodnim Siedmiogrodzie (Rumunia) –
130 km na południe od granicy z
Ukrainą.] – Kolozsvár (románul 1974-ig
Cluj,
ma
Cluj-Napoca,
németül
Klausenburg, néha Clausenburg, latinul
Claudiopolis) [város Romániában. Erdély
történelmi központja és legjelentősebb
városa. Az egykori Kolozs vármegye, ma
Kolozs megye székhelye.]
kolportaż, kolporterstwo [1. rozprowadzanie
książek, prasy itp. wśród odbiorców; 2.
kolporterstwo: rozprowadzanie książek,
prasy itp. wśród odbiorców; 3. inaczej
dystrybucja – pośrednictwo między
wydawcą a punktem sprzedaży lub
bezpośrednim nabywcą] – (fr.) kolportázs;
terjesztés, lapterjesztés, könyvterjesztés;
házaló
kereskedelem,
házalás; (átv.)
híresztelés, hírek, főleg álhírek terjesztése
kolportaż książek – könyvterjesztés
kolportaż uliczny – utcai lap- v. könyvárusítás
kolportażowy, -a, -e - – utcai lap- v. könyvárusító
kolporterski, -a, -ie – utcai lap- v. könyvterjesztőkolporter [osoba zajmująca się dystrybucją
książek, prasy itp. wśród odbiorców],
kolporterka – (fr.) korportőr; terjesztő,
könyvterjesztő, lapterjesztő, könyvárus;
lapkihordó, házaló (ffi/nő)
kolporter książek – könyvterjesztő (ügynök)
kolportować [rozprowadzać wśród odbiorców
prasę, książki itp.] – (fr.) kolportálni;
terjeszteni, kihordani; könyvet kihordani v.
terjeszteni, könyvvel házalni, újságot árulni;
házalni; (átv.) híresztelni
kolportować coś – terjeszteni vmit
kolportowanie – kolportálás; terjesztés; könyv-,
lap- v. nyomtatvány árusítás; házalás
-
Wersja 01 01 2017.
kolportujący książki – könyvterjesztő
kolposkop
[przyrząd
do
wykonywania
kolposkopii] – hüvelytükör, kolposzkóp
kolposkopia [badanie części pochwowej szyjki
macicy za pomocą wprowadzonego do niej
kolposkopu] – kolposzkópia (colposcopia);
kolposzkópos
vizsgálat
a
szokásos
nőgyógyászati szűrővizsgálat része; a hüvely
és a méhnyak vizsgálata egy megvilágított
nagyító segítségével, amelyet kolposzkópnak
neveznek
kolposkopowy, -a, -e – kolposzkópiai
kolt, colt [wym. kolt] [amerykański rewolwer
sześciostrzałowy] – colt, hatlövetű pisztoly
kolubryna [1. ciężkie działo oblężnicze z długą
lufą, ładowane od przodu; 2. o dużej,
ciężkiej i niezgrabnej rzeczy lub osobie] –
(dawno) faltörő ágyú, öregágyú; (átv.) nehéz
eset
kolubrynowy, -a, -e – (dawno) faltörő ágyú-,
öregágyúKolumb [Krzysztof Kolumb (ur. 25 sierpnia lub
31 października 1451 roku w Genui
(Włochy) - zm. 20 maja 1506 w Valladolid,
kat. Cristòfor Colom, wł. Cristoforo
Colombo, hiszp Cristóbal Colón) –
europejski
żeglarz
i
nawigator
(prawdopodobnie Katalończyk według
najnowszych odkryć), kapitan wyprawy,
która na trzech okrętach pod flagą
Kastylii, poszukując zachodniej drogi
morskiej do Indii, jako pierwsza w historii
nowożytnych
odkryć
geograficznych
pokonała zwrotnikowy Ocean Atlantycki i
12 października 1492 dotarła do Indii
Zachodnich (Antyli) u wybrzeży Ameryki
- kontynentu nieznanego w ówczesnej
Europie. Mianowany za dokonania
admirałem i pierwszym namiestnikiem
hiszpańskich
kolonii
w
Ameryce
Środkowej, organizator i kapitan czterech
odkrywczych wypraw transatlantyckich z
Hiszpanii do Ameryki.] – Kolumbusz
Kristóf, eredeti nevén Christoforo Colombo
(lat. Christophorus Columbus) 1451.
augusztus 25. és október 31. között született
Olaszországban, Genova San Stefano
elővárosában, s 1506. május 20-án hunyt el
Valladolidban. Neve, az olasz colombo szó
magyarul galambot jelent.
kolumbarium [1. zbiorowy grobowiec w formie
budowli lub sali z niszami na urny,
typowy
dla
rzymskiej
i
wczesnochrześcijańskiej
architektury
cmentarnej; obecnie: pomieszczenie na
urny przy krematoriach cmentarnych; 2.
rodzaj zbiorowego grobowca z czasów
rzymskich i
wczesnochrześcijańskich,
pojawił się w czasach cesarza Augusta w I
2661
w.p.n.e. Kolumbarium to budowla
podziemna z niszami w ścianach
wewnętrznych. Nisze przeznaczone były
na umy z prochami zmarłych. Pod
ścianami,
na
posadzce
ustawiano
sarkofagi. - W obecnych czasach
kolumbaria buduje się na cmentarzach w
pobliżu krematoriów.] – (lat.) kolumbárium
(galambház), csarnok hamvedrek számára
(krematórium mellett); eredetileg az ókori
Rómában galambdúcszerű falüregekkel
ellátott temetkezési építmény, amit az
ókereszténység is átvett; mai értelmezésben
az úrnás temetkezés számára kijelölt hely
Kolumbia (Colombia, Republika Kolumbii –
República de Colombia) [państwo w
północno-zachodniej
części
Ameryki
Południowej
leżące
nad
Morzem
Karaibskim i Oceanem Spokojnym.] –
Kolumbia (spanyolul: Colombia) [DélAmerika északnyugati részén fekvő ország.
Hivatalos neve Kolumbiai Köztársaság
(spanyolul: República de Colombia),
fővárosa Bogota. Nevét a kontinens európai
felfedezőjéről, Kolumbusz Kristófról kapta.]
kolombina, colombina [wym. kolombina]
[główna postać kobieca włoskiej komedii
ludowej, partnerka arlekina] – Colombina
(Arlecchinetta); az olasz népies komédia
egyik állandó alakja; eszes, ravasz, csalfa
teremtés (férfimása: Arlecchino)
kolumienka [mała kolumna] – oszlopocska,
pillérecske
kolumienka oczek [sekwencja przeplatanych
splotów w dzianinie; tworzone na
pojedynczej
igłowej
maszynie]
–
szempálca, szemoszlop [A kötött kelme
hosszanti
irányában
egymás
fölött
elhelyezkedő (egyazon tűn képződő),
egymáshoz kapcsolódó szemek sora.]
kolumienkowa
dzianina
podszewkowa
[jednostronna dzianina osnowowa, której
przód ma nici laid-in, które nie tworzą
splotów. Laid-in nici są dołączone do
podkładu za pomocą połączenia oczek.
-
Wersja 01 01 2017.
Dzianina może być czesana na tyle w celu
podniesienia jej właściwości izolacji
ciepła.] – láncrendszerű kötött bélés
[Egyszínoladalas láncrendszerű kötött kelme,
amelybe vastag, laza sodratú láncfonalakat
fektetnek be úgy, hogy ezekből a fonalakból
szemek nem képződnek, azokat csak az
alapkelme szemlábai fogják le, de amelyek a
kelme fonákoldala felől felbolyhozhatók és
így a kelme hőszigetelése javul. Meleg
bélések készítésére használható.]
kolumna [1. pionowa podpora architektoniczna
w
kształcie
cylindrycznego
słupa,
podtrzymująca umieszczone na niej partie
budowli; 2. pomnik w kształcie słupa, z
umieszczoną na nim figurą; 3. duża,
zwarta grupa ludzi lub pojazdów
ustawionych w rzędzie lub w kilku
rzędach, która posuwając się, zachowuje
kształt
prostokąta;
4. zorganizowany
zespół ludzi mających do wykonania
określone zadania; 5. pionowy rząd liczb,
cyfr lub liter; 6. strona książki, gazety lub
czasopisma z tekstem uformowanym w
jeden lub kilka łamów; też: każdy z łamów
na stronie; 7. miejsce na określonej stronie
gazety lub pisma, w którym stale ukazują
się artykuły na jeden temat lub jednego
autora; 8. zespół głośników we wspólnej
obudowie;
9. pionowe
cylindryczne
urządzenie do przeprowadzania procesów
destylacji, absorpcji, adsorpcji, chłodzenia
itp.; 10. pionowy element stanowiący część
kadłuba maszyny; 11. to element
architektoniczny
pełniący
rolę
konstrukcyjną,
dekoracyjną
i
symboliczną. Jej dolną część tworzy baza,
środkową trzon, a wieńczy głowica.
Wspiera się na niej belkowanie, a od
czasów rzymskich także łuk. 12. Kolumna
pułku była formowana z dywizyi,
plutonów, półplutonów i sekcyi. Kolumna
bywała od prawego lub od lewego;
kolumna prosta lub kolumna w tył czyli
przez kontrmarsz.] – (lat.) columna;
oszlop, pillér; (wojsko) oszlop; (műszaki)
torony; (vegytan) kolonna; (nyomdászat)
hasáb, nyomtatott oldal; kolumna (w gazecie,
újságban; könyvben)
kolumna destylacyjna półkowa – desztillációs
torony
kolumna do suszenia gazów – gázszárító oszlop
kolumna dorycka [archit. «kolumna bez bazy, o
trzonie ostro żłobkowanym, zwężającym
się ku górze i głowicy składającej się z
echinusa i abakusa] – dór oszlop
kolumna dwuszpaltowy – kéthasábos szedés
kolumna dźwiękowa – hangoszlop
kolumna frakcyjna – frakcionáló oszlop
2662
kolumna gazety – újsághasáb, újságlaphasáb
kolumna głośnikowa – hangfal
kolumna głośnikowa, kolumna dźwiękowa –
hangoszlop
kolumna jońska [archit. kolumna o profilowanej
bazie, trzonie gęsto żłobkowanym i
głowicy ozdobionej dwiema wolutami] –
ión oszlop
kolumna kierownicy [nieruchoma osłona wału,
na którego końcu osadzone jest koło
kierownicy samochodu] – kormányoszlop
kolumna klasyczna – klasszikus oszlop
kolumna koryncka [archit. kolumna o
profilowanej
bazie,
trzonie
gęsto
żłobkowanym i głowicy w kształcie kosza
okolonego rzędami liści akantu] –
(építészet) korintuszi oszlop
kolumna liczb – (matematika) számoszlop
kolumna marszowa – menetoszlop; hadoszlop
kolumna o trzonie laskowanym – barázdás törzsű
oszlop
kolumna pacierzowa – (bonctan) gerincoszlop
kolumna parnikowa [1. urządzenie do
parowania ziemniaków i innych roślin
okopowych na paszę; 2. stałe lub
przewoźne
urządzenie
służące
do
parowania dużych ilości ziemniaków;
składa się z kotła parowego i kotłów na
ziemniaki, do których para dopływa
rurami.] – főzőedények csoportja
kolumna parzysta – ikeroszlop
kolumna rozkładowa [zob. rozkładówka] –
egymásal szomszédos páros és páratlan oldal
könyvben, újságban
kolumna samochodowa; kolumna samochodów –
gépkocsioszlop, gépkocsisor
Kolumna Świętej Trójcy; Kolumna Trójcy
Przenajświętszej (Pestsäulen, kolumna
morowa) [wolno stojąca konstrukcja
architektoniczna, w kształcie słupa,
obelisku bądź piramidy, wsparta na
cokole, zdobiona licznymi figurami
alegorycznymi.
Wznoszenie
kolumn
morowych rozpowszechniło się po Soborze
Trydenckim w krajach Monarchii
habsburskiej. Pestsäulen jest formą
barokową. Za wzór służyła kolumna
maryjna na Piazza Santa Maria Maggiore
w Rzymie, ustawiona w roku 1614.] –
Szentháromság-oszlop;
Pestisoszlop
[fogadalmi
emlék;
Magyarországon
legtöbbjüket az 1709-11 közötti országos
pestisjárvány után emelték rendszerint
közadakozásból]
kolumna traktorowa – traktoros kocsioszlop
kolumnada [1. inaczej perystaza. Jest to rząd
(lub kilka rzędów) kolumn połączonych
-
Wersja 01 01 2017.
belkowaniem.
Kolumnady
z reguły
otaczały budynki (głównie świątynie),
stanowiąc zarówno element ozdobny, jak
też (w początkowym okresie) ochronę
elementów
konstrukcji
wykonanych
z materiałów ulegających zniszczeniu pod
wpływem warunków atmosferycznych
(portyk). Podobny charakter miały
kolumnady wolno stojące będące częścią
np. stoi. 2. jeden lub kilka rzędów kolumn
połączonych górą poziomym belkowaniem
lub łukami arkadowymi; może stanowić
część budowli, np. pałacu lub innego
obiektu reprezentacyjnego, zwł. w baroku
lub klasycyzmie; także budowla wolno
stojąca na placach, w parkach albo
ogrodach o charakterze dekoracyjnym
(np. kolumnada Berniniego na placu św.
Piotra w Watykanie); 3. rząd lub kilka
rzędów kolumn pełniących funkcję
dekoracyjną i konstrukcyjną] – (fr.)
colonnade, kolonnád (fr. colonne = oszlop);
oszlopsor, koronázópárkánnyal a homlokzat
díszítésére, v. tér keretezésére oszlopsor,
oszlopcsarnok, oszlopos folyosó
kolumnadowy, -a, -e [przymiotnik od:
kolumnada] – kolonnádkolumnowy, -a, -e [przymiotnik od: kolumna] –
oszlop-, oszlopos; (nyomdászat) hasábos
kolumnowy portal – oszlopos kapuzat
koluwryna lub kolubryna (od słowa łac. kolubra,
żmija, wężyca) [tak nazywano działa z
powodu ich wielkiej długości, zatem do
węża porównywane] – (dawno) faltörő
ágyú, öregágyú
kolybać [kołysać (ziemia lubliniecka, ziemia
rybnicko-raciborska)] – [Słowniczek języka
śląskiego] ringatni, himbálni, hintáztatni,
lóbálni, csóválni, ingatni, lengetni, mozgatni,
rezgetni; elringatni
koła ekscentryczne – excentrikus körök
koła koncentryczne – egy központú, koncentrikus
körök
koła literackie – irodalmi körök
koła polityczne – politikai körök
koła rządowe – kormánykörök
koła zębate zaczepiają o siebie – a fogaskerekek
egymásba kapaszkodnak
kołacz [1. placek pszenny kolistego kształtu,
dawniej na wsi obrzędowe ciasto weselne
lub świąteczne; 2. placek wielki, zwykle
kolisty, czasem podługowaty, z mąki
pszennej lub najlepszej żytniej – zdaniem
naszem nazwę swoją dostał w dawnych
wiekach od kształtu koła. Lingwiści
jednak nie wszyscy na to się zgadzają.] –
kalács, lepény
2663
U możnych przekładano kołacze masą z
migdałów lub orzechów. Mamy stare
przysłowia:
1) Bez pracy nie będzie kołacy,
2) Bez kołaczy nie wesele,
3) Chowaj się na kołacz,
4) Dobry chleb, kiedy niemasz kołacza, lub:
dobry i owsiany placek, kiedy niemasz
kołacza,
5) Kołacz grunt wszystkiego,
6) Nie twojej macierzyzny kołacz, t. j. że nie ze
swego majątku, swojej ojcowizny żyjesz,
7) Zjadłszy kołacz, do chleba,
8) Kto ze mną chleba jeść nie chce, ja z nim nie
będę kołacza,
9) Kto chleba nie chce, nie godzien kołacza.
Kaszubi mają przysłowie:
10) Kołacze muszą béc, choc chleba nima.
kołacz miękki – omlós kalács
kołacz pulchny – foszlós kalács
koładka (grzechotka) [drewniany przyrząd
składający się z młoteczka, podstawki i
rączki, używany zamiast dzwonków i
gongu od Wielkiego Czwartku do Wigilii
Paschalnej.] – kereplő; kopogtató
kołatać (kołacze) [1. uderzając w coś, powodować
głuchy odgłos; 2. usilnie starać się, prosić
o coś lub domagać się czegoś] – zörgetni,
kopogni, zörögni; ketyegni, kattogni,
csörömpölni, kalapálni, kopácsolni; dobogni,
zakatolni; (átv.) kérni, könyörögni
kołatać do drzwi – zörgetni az ajtón v. kopogni v.
kopogtatni; bebocsátást kérni
kołatać do kogo – vkihez fordulni vmiért; vkinél
beállítani vmivel; kérni vmire vkit
kołatać w jakiej prawie – könyörögni vmilyen
ügyben
kołatać się [1. obijać się o coś; 2. jadąc,
podskakiwać na wybojach; 3. o uczuciach,
myślach
itp.:
istnieć
w
sposób
niesprecyzowany, niejasny; też: istnieć
mimo
niesprzyjających
warunków,
okoliczności; 4. żyć w ciężkich warunkach
lub ciągle zmieniać miejsce pobytu] –
-
Wersja 01 01 2017.
bolyongani,
csaravarogni,
járkálni
,
vándorolni, kószálni; hurcolni, cipelni;
zörögni, lármázni
kołatać się po drogach – járni v. róni az utakat;
csavarogni
kołatać się po świecie – járja a nagyvilágot
kołatanie [głuchy odgłos powstały w wyniku
uderzania czymś w coś] – zörgés, zörgetés;
kopogás, kopogtatás; dörömbölés, kalapálás,
zakatolás
kołatania serca, kołatanie serca [zob. palpitacja]
– szívdobogás; szívzörej
kołatanie się – kopogás, kopogtatás, vergődés,
nyugtalankodás,
csavargás,
járkálás,
vándorlás
kołatanina – zakatolás, zörgés
kołatek [drobny, brunatny chrząszcz, którego
larwy żyją w drewnie i produktach
spożywczych] – szú
Kołatek domowy (Anobium Punctatum) – kis
kopogóbogár Háziasodott rovar, amely
főleg a védett terekben levő fenyőfélék és
lombos fák anyagát támadja meg. Az
épületek párásabb, hűvösebb helyiségeiben
az ajtó-, ablaktokokon, lambériákon,
lépcsőkorlátokon, bútorok fallal, vagy
padozattal érintkező részein, pince nélküli
földszinti helyiségek padlózatán, a
födémgerendákban,
illetve
nem
megfelelően fűtött régi kastélyokban,
templomokban, múzeumi raktárakban
fordul gyakran elő. Az épületek
megmunkált és beépített faanyagának, a
fából készült rendkívül értékes múzeumi
tárgyaknak
(pl.
faszobroknak,
régi
bútoroknak) legveszélyesebb károsítója.
kołatka [1. metalowy przedmiot mocowany na
drzwiach wejściowych lub bramie, służący
do stukania; 2. drewniany przedmiot
wydający głuchy odgłos, zawieszany bydłu
u szyi; 3. ludowy instrument muzyczny,
składający się z deseczki osadzonej na
rączce i z ruchomego młotka; 4. Tak
zwano antaby u drzwi kościelnych,
kamienicznych, klasztornych, u bram i
furt, połączone zwykle z wiszącym
młotkiem, służącym do kołatania a
zastępującym późniejszy dzwonek, lub z
uchem
czyli
właściwą
antabą,
2664
przeznaczonem
do
ujęcia
ręką.
Przedstawiamy tu w rysunku dwie
kołatki. Pierwsza z szyldzikiem kolistym
bronzowa,
średniowieczna,
zabytek
wysokiej wartości, znajduje się przy
drzwiach głównych katedry poznańskiej.
Druga żelazna, dziwnie wdzięczny wyrób
kowalstwa polskiego z XVI w. z
szyldzikiem
kwadratowym,
skośnie
położonym,
drobno
w
przezrocze
wycinanym i modelowanym jakby w żabki
gotyckie skupione razem, przybita jest do
drzwi ubogiego drewnianego kościołka N.
Panny
Szkaplerznej
w
Zabłociu,
przedmieściu Tarnowa.] – csörgő, kereplő,
fakolomp
kołatka u drzwi [urządzenie umieszczane na
drzwiach, bramach itp. złożone z dwóch
części - stałej (przytwierdzonej do np.
drzwi) i ruchomej (zawieszonej na części
stałej). Służy do pukania. Używana
powszechnie od starożytności do końca
XVIII w. - Drewniane kołatki, w okresie
Triduum Paschalnego, od hymnu
"Gloria" (Chwała na wysokości) w
czasie mszy w Wielki Czwartek, podczas
którego biją wszystkie znajdujące się w
kościele dzwony, aż do tego samego
hymnu Wigilii Paschalnej, podczas
liturgii zastępują milczące w tym czasie
dzwony] – (dawno) kopogtató (ajtón)
kołchoz [1. ros. skr. od kol(lektíwnoje)
choz(jájstwo) 'gospodarstwo kolektywne';
kollektíwnyj 'zespołowy' od kolletíw
'zespół' z łac. collectivus 'zbiorowy' od
collectus; formalnie rolnicza spółdzielnia
produkcyjna, w rzeczywistości rodzaj
przedsiębiorstwa
rolniczego
charakterystycznego dla byłego ZSRR.
2. wielkie spółdzielcze gospodarstwo rolne
w ZSRR; 3. o miejscu, w którym na
niewielkiej przestrzeni i w prymitywnych
warunkach przebywa wiele osób] – (or.)
kolhoz
(mgtsz.);
mezőgazdasági
termelőszövetkezet a Szovjetunióban (a
kollektyivnoje hozjajsztvo = kollektív
gazdaság szavakból alakult szóösszevonás)
-
Wersja 01 01 2017.
Kołchoz
imienia
Adama
Mickiewicza
(Nick Ellsworth) – Adam Mickiewicz
elnevezésű kolhoz (Nick Ellsworth)
kołchozowy, -a, -e [przymiotnik od: kołchoz] –
kolhozkołchożnica – kolhozparasztnő
kołchoźnik [1. członek kołchozu; 2. głośnik
radiowęzłowy] – kolhozparaszt, kolhoztag;
dawn. vezetékes rádióhangszóró fajta
kołczan [1. futerał na strzały do łuku; 2. z
tureck. kolczan i tatarsk. kułdżan, pochwa
na strzały, ta część sajdaka, w której
strzały bywają; 3. rodzaj pochwy do
noszenia strzał do łuku. Noszony był przy
pasie; do tego służył także sajdak, w
którym noszono strzały razem z łukiem.
Jest to bardzo stara broń, używana u
prymitywnych ludów do dziś.] – tegez (a
nyakba függesztett tok a nyílvesszők
tartására), puzdra (az íjat tartották benne)
kołderka [zdrobnienie od: kołdra] – kis paplan,
gyermektakaró
kołderka na nogi – lábtakaró
kołdra [część pościeli, rodzaj przykrycia] –
paplan, pokróc, takaró, ágytakaró
kołdra puchowa – pehelypaplan
kołdra stębnowana – tűzött paplan
kołdun [ mały, lub średniej wielkości pieróg,
robiony z mąki dobrej jakości, jajek i
drożdży piekarskich, lub piwnych,
rozrobionych ciepłym mlekiem z odrobiną
cukru. Tradycyjna potrawa kuchni
litewskiej. – Często są one nadziewane
rozmaitymi
farszami.
Najczęstszymi
farszami są : mięso, cebula i grzyby, a
także ser żółty. Są pieczone wyłącznie w
piecu, lub piekarniku, gdyż gotowane
rozpadają się. Odmianą kołdunów są
mniejsze od nich kołdunki.] – húsos
derelye; dundli
kołduny litewskie – litván húsos derelye
kołduny tartarskie – húsos derelye tatár módra
kołeczek [zdrobnienie od: kołek] – szegecske,
csapocska, karócska
2665
kołek [1. podłużny kawałek ociosanego drewna,
często zaostrzony z jednego końca;
2. gładki sworzeń stanowiący element
konstrukcyjny jakiegoś mechanizmu;
3. kawałek drewna lub plastiku w
kształcie walca, wciskany w ścianę, w
który wkręca się śrubę; 4. pot. o człowieku
tępym, ograniczonym; 5. w instrumentach
strunowych: drewniana lub metalowa
wtyczka
do
naciągania
strun;
6. drewniany
gwóźdź
szewski
do
przybijania podeszew i obcasów; 7. żegl.
drewniany lub metalowy pręt służący do
okręcania wokół niego lin] – cövek, szeg,
faszeg, csap, karó; akasztó, szeg; tipli, faliék;
ácsszeg; cipészszeg; (zene) húrfeszítő; (átv.)
mafla, fafejű, balek, fajankó
kołek strojeniowy – hangolószeg (zongora)
kołek w płocie – kertéskaró
kołem [1. otaczając kogoś lub coś, np. Stanęli
kołem.; 2. okrążając, omijając coś, np.
Szerokim kołem objechali osadę.] – körbe
kołki komu ciosać na głowie – vkinek fát lehet
vágni a hátán; a fején lehet táncolni vkinek
kołkastl [węglarka] – szeneskocsi
kołkować [łączyć różne elementy kołkami] –
szegezni,
megszegezni;
szögelni,
megszögelni; csapozni; kikarózni, cövekelni,
kicövekelni
kołkowany, -a, -e – szögelt, megszögelt;
szegecselt; csapozott, kikarózott, cövekelt,
kicövekelt
kołkowany mechanicznie – mechanikusan
szegecselt
kołkowaty, -a, -e [podobny do kołka] –
tuskószerű
kołkowy, -a, -e [przymiotnik od: kołek] – cövek-,
szeg-, faszeg-, csap-, karó-; akasztókołnierz, kołnierzyk [1. wykończenie ubrania
przy szyi; 2. występ na powierzchni
elementu konstrukcyjnego otaczający go
na całym obwodzie, służący do połączenia
elementów
konstrukcyjnych;
3. u
niektórych zwierząt: otaczający szyję pas
sierści lub piór odmiennej barwy; 4.
element górnej części ubioru będący
wykończeniem oraz dekoracją wykroju
szyi. Składa się on z wierzchniego i
spodniego kołnierza. Wyróżnia się
następujące typy kołnierzy: leżące
(odsłaniają one szyję), stojące (zakrywają
szyję dookoła) oraz wykładane. Te
ostatnie dzielą się na posiadające odcinaną
stójkę oraz tworzące z nią jedną całość.] –
gallér [(lat.) collum: nyak]
kołnierz (1) [element damskiej lub męskiej
odzieży, usytuowany w górnej części.
Służy bardziej do dekoracji, niż spełnienia
-
Wersja 01 01 2017.
funkcji. Najczęściej zrobiony jest z tego
samego materiału co reszta stroju, chociaż
może być z innego materiału lub skóry do
celów ozdobnych.] – gallér [Női és férfi
ruhadarabok felső részének egy alkatrésze,
melynek inkább díszítő, mint célszerűségi
célja van. Rendszerint ugyanabból az
anyagból készül, mint a ruhadarab többi
része, de esztétikai vagy célszerűségi
okokból készülhet másféle anyagból is.]
kołnierz (2) [krawat z ciasnym węzłem, który
jest przyłączony do elastycznej taśmy
stosowanej do zabezpieczenia go pod
kołnierzem koszuli.] – előre megkötött
nyakkendő
[Szoros
csomóra
kötött
nyakkendő, amelyhez gyűrű alakú vagy hátul
összekapcsolható
rugalmas
szalag
csatlakozik, amit a gallér alatt lehet
elhelyezni.]
kołnierz Claudine – Claudine gallér, [Bubigallér
néven is ismert. Jellegzetessége a kerek,
álló rész nélküli, laposan kifekvő forma]; a
nyakat szorosan körülvevő legömbölyített,
keskeny körgallér; általában világos, apró,
lapos körgallér
kołnierz Dantona [rodzaj kołnierza, który został
spopularyzowany przez G.J. Dantona –
jednego
z
przywódców
Rewolucji
Francuskiej. Jest to kołnierz wykładany,
osadzony na wysokiej stójce, z tyłu
zachodzący na szyję. Rozróżnia się typ
męski i damski kołnierza. Kołnierz męski
jest krótki z przodu, damski zaś
wydłużony.] – Danton-gallér [Nagy, elöl
mély, csúcsos kivágásba helyezett gallér,
mely a forradalmár Georges Dantonról
(1759-94) kapta nevét. Olyan divatjellemző,
amely a francia forradalom alatt, az
arisztokrácia öltözködésétől való radikális
elfordulás jegyében jött létre. Az 1940-es
éves végén a női divatban egy időre újra
felbukkant.]
-
Wersja 01 01 2017.
kołnierz Picadilly [mały kołnierz koszulowy, jego
krawędzie są ozdobione broszką, która
jest umieszczona pod węzłem krawata] –
Piccadilly-gallér [Kis gallér férfiingeken,
amelynek sarkain egy-egy lyukat készítenek,
hogy azokon át dísztűt lehessen átfűzni, amit
a nyakkendőcsomó alatt vezetnek át.]
2666
Georges Jacques Danton
kołnierz elkowy – görénygallér
kołnierz fokowy – fókagallér
kołnierz futrzany – prémgallér, szőrmegallér
kołnierz hajtowany – kivarrt v. hímzett gallér
kołnierz karakułowy – karakül gallér
kołnierz kostiumowy – kosztüngallér
kołnierz krocmalony – keményített gallér
kołnierz marynarski [1. kołnierz jest wykładany
i najczęściej ozdabiany galonem; ma
kształt prostokąta i sięga do ramion.
Przednia część łączy się w szal - jak
krawat. Jest elementem mody damskiej i
dziecięcej. 2. kołnierz wywodzący się z
tradycji żeglarskiej. Z przodu ma wycięcie
w kształcie litery V, zaś jego końce
związane są w kokardę u dołu wycięcia,
bądź wszyte w koszulę. Z tyłu kwadratowa
cześć opada swobodnie na plecy.
Stosowany często w odzieży młodzieżowej
i dziecięcej. Zwykle występuje w kolorze
białym lub granatowym, ozdobiony przy
brzegu tasiemkami.] – matrózgallér
[Többnyire fonatolt szalaggal díszített nagy,
széles, téglalap alakú lehajtott gallér, amely
hátul a lapockákig ér le. Elöl a gallér csúcsát
csokorra kötött sálszerű nyakkendő zárja le.
Női és gyermekruházat tartozéka lehet. Lásd
még: matrózblúz.]
kołnierz przypinany na guziki – gombbal
rögzíthető gallér
kołnierz stający, kołnierz stojący – álló gallér
kołnierz Słowackiego [kołnierz wykładany,
wzorowany
na
ubiorze
Juliusza
Słowackiego. Stosunkowo niski, za to z
szeroką częścią wykładaną. Biały kołnierz
à la Słowacki od dawna należy do
obowiązkowych atrybutów szanującego
się młodocianego poety.] – Słowacki-gallér
Juliusz Słowacki
kołnierz szalowy [1. projektowany w taki sposób,
że kołnierz i klapa tworzą pojedynczą
jednostkę, zwykle bez szwu klapy. Jest
popularny w podomkach. 2. rodzaj
kołnierza
przypominającego
nieco
ułożeniem szal zarzucony na szyję.
Tworzy on z wyłogami jedną całość a
stosowany jest między innymi w
smokingach,
płaszczach,
kożuchach,
pelisach, sukniach czy też kurtkach
sportowych.] – sálgallér [Olyan gallér,
amelynél a gallér és a hajtóka (rever)
egybeszabott, tehát nincs szükség a tükör
varrásra.]
2667
kołnierz wiązany – megkötös gallér
kołnierz wykładany – kihajtott gallér
kołnierz z usztywnionymi rogami – merevített
gallér
kołnierzyk – gallérocska, kis gallér, inggallér
kołnierzyk be-be a. bebe – kerek- v. bubigallér [a
nyakat szorosan körülvevő legömbölyített,
keskeny körgallér]
kołnierzyk damski – női gallér
kołnierzyk koszulowy [Powiększony, wywijany,
zapinany na guziki kołnierzyk. Składa się
z paska i kołnierzyka, główna cześć jest
wycięta w jednoczęściowy kołnierzyk.] –
inggallér [Ing lehajtott és gombbalgomblyukkal ellátott gallérja, amely egy
pántrészből és egy kihajtós részből áll,
amelyeket vagy egy darabban, vagy különkülön szabnak ki (utóbbi esetben a pántrészt
utólag varrják rá a kihajtós részre).]
kołnierzyk polo – pólógallér
kołnierzyk stojący – állógallér
kołnierzyk szydełkowy – horgolt csipkegallér
kołnierzyk z koronek – csipkegallér
koło1 [1. przyimek komunikujący o małej
odległości między przedmiotami, np.
Usiądź
koło
mnie.;
2. przyimek
poprzedzający określenie liczby, ilości,
miary lub czasu, który komunikuje, że jest
ono przybliżone, np. Zadzwoniła koło
szóstej.; 3. pot. przyimek przyłączający
nazwę przedmiotu będącego obiektem
czynności, o której mowa w zdaniu, np.
Dłubał coś koło zegara.] – (czego) körül,
köré (mellett), mellett; -nál, -nél, felé, tájban;
körülbelül, felé
koło okna – az ablak mellett
-
Wersja 01 01 2017.
koło2
[1. część płaszczyzny ograniczona
okręgiem; 2. linia zamykająca płaszczyznę
mającą kształt koła geometrycznego; też:
obwód takiego koła; 3. okrągły element
nośny pojazdów, umożliwiający im ruch
przez toczenie; 4. element występujący w
różnych maszynach i urządzeniach, o
okrągłym kształcie, spełniający różne
funkcje związane z przenoszeniem ruchu
obrotowego; też: przyrząd w kształcie
koła lub urządzenie zaopatrzone w koło;
5. przedmiot, znak, plama itp. mające
kształt koła geometrycznego; 6. określona
grupa osób; 7. stowarzyszenie pewnej
liczby osób o wspólnych dążeniach lub
zainteresowaniach; 8. zabawa dziecięca, w
której uczestnicy, ustawieni w kręgu,
trzymają się za ręce; 9. średniowieczne
narzędzie tortur; 10. w dawnej Polsce:
zgromadzenie
radnych,
obradujący
sejmik; 11. taniec słowiański, w którym
tancerze i tancerki trzymają się za ręce w
kręgu] – I. (pojazdu, maszyny) kerék,
korong; (opona) gumikerék; (dawno)
kínzókerék; II. kör (fn., mn.), karika;
(organizacja) kör, testület, frakció; (sp)
dobókör
koło [rower] – [Słowniczek języka śląskiego]
kerékpár, bicikli
koło artystyczne – művészkör, művészklub
koło biegunowe, koło podbiegunowe, polarne
[równoleżniki oddalone od równika o 66
1/2o na północ i południe, oddzielające
strefy polarne Ziemi] – sarkkör
koło domu – a ház körül
Koło Duchowne [Jeżeli w sprawie, toczącej się
pomiędzy osobą duchowną a świecką,
zasiadał trybunał złożony z 6-ciu
deputatów świeckich i 6-ciu duchownych,
to kolegium podobne zwano „Kołem
duchownem.”] – papi kör
koło foluszowe – kalló- v. ványológép-kerék
koło Fortuny [szczególna forma symbolu › koła,
w
której
podkreśla
się
aspekt
przemijalności,
ciągłej
zmiany.
Starożytność znała przedstawienie nagiego
młodzieńca na dwóch uskrzydlonych
kołach, który symbolizuje nie tylko
2668
przelotne szczęście, lecz także korzystną
chwilę, kairos. Również bogini szczęścia i
losu Tyche względnie › Fortuna stoi na
kole. W sztuce śrdw. często spotykamy
koło szczęścia w węższym znaczeniu:
toczone przez Fortunę, z uczepionymi do
niego ludźmi lub figurami alegorycznymi;
symbolizuje zmienne szczęście, ciągłą
przemianę wszystkiego, co istnieje, a
niekiedy także Sąd Ostateczny. Wedle
symboliki › tarota, oznacza utratę
(wskutek nierozważnych działań) kontroli
nie tylko nad otoczeniem, ale i własnym
życiem,
świadectwo
włączenia
się
potężnych sił wyższego porządku, które
sprawią,
że
rzeczy
przybiorą
nieoczekiwany obrót.] – a szerencse kereke;
szerencsekerék
koło garncarskie [przyrząd do formowania
wyrobów garncarskich] – fazekaskorong
koło generalne [w dawnej Polsce: zgromadzenie
starszyzny wojennej zwołane przez
hetmana] – haditanács
koło godzinne [wielkie koło na sferze niebieskiej
przechodzące przez bieguny świata] –
órakör
(circulus
horarius)
[minden
legnagyobb, a világtengelyen és valamely
égi testen átfektetett kör, tehát egyszersmind
deklinációkör]
koło gospodyń wiejskich – gazdaasszonykör
Koło Gospodyń Wiejskich – organizacja
kobieca, działająca głównie na terenach
wiejskich. Koła gospodyń wiejskich działają
na podstawie art. 22 ustawy z dnia 8
października 1982 r. o społeczno-zawodowych
organizacjach rolników (Dz. U. z 1982 r. Nr
32, poz. 217 z późn. zm.) oraz uchwalonego
przez siebie regulaminu. Koła gospodyń
wiejskich w szczególności bronią praw,
reprezentują interesy i działają na rzecz
poprawy sytuacji społeczno-zawodowej kobiet
wiejskich oraz ich rodzin. Zajmują się głównie
kwestiami związanymi z lokalnymi sprawami
samorządowymi, pomagają w organizacji
życia na wsi. Członkinie organizują imprezy
artystyczne, różnorodne kursy i zabawy
wiejskie. Koła gospodyń wiejskich tworzone są
jako wyodrębnione jednostki organizacyjne
-
Wersja 01 01 2017.
kółek rolniczych, bądź też - we wsiach, w
których nie działają kółka rolnicze - jako
samodzielne koła gospodyń wiejskich. ― Na
czele wszystkich kół stoi Krajowa Rada Kół
Gospodyń Wiejskich, której prezesem jest
Zofia Czaja. ― 16 kwietnia 1999 roku na
spotkaniu z prezydentem Aleksandrem
Kwaśniewskim 9 członkiń organizacji zostało
uhonorowanych Krzyżem Komandorskim
Orderu
Odrodzenia
Polski,
Krzyżem
Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i
Złotym Krzyżem Zasługi.
koło kwintowe – (zene) kvintkör
koło loteryjne – szerencserekék
koło łyżkowate turbinowe – kanalas turbinakerék
koło maszyny – a gép kereke
koło młyńskie – malomkerék
koło napędowe – indítókerék, lendítőkerék,
hajtókerék
koło nasiębierne – felülcsapó vízikerék
koło naukowe – tanulókör, szakkör; tudományos
kör; tudományos diákkör, TDK
koło obrotowe maszyny – a gép lendítőkereke
koło obrotowe siłodajne – (műsz.) lendítőkerék
koło palczaste – fogaskerék
koło pieśni ludowej – népdalkör
koło piątej – öt óra körül
koło planetarne – (műsz) bolygókerék
koło płotów chodzić – kertelni
koło podbiegunowe [równoleżnik ziemski o
szerokości geograficznej 66°33'39"N (na
półkuli północnej) lub 66°33'39"S (na
półkuli południowej)] – sarkkör
koło podsiębierne – alulcsapó vízikerék
koło podstawowe – alapkör
koło polityczne – politikai kör v. frakció v. klub
koło południa – dél körül, dél felé, déltájban
koło pomnika Mickiewicza – a Mickiewiczemlékmű mellett
koło poselskie – képviselői frakció
koło północy – éjféltájban, éjfél körül
koło ratunkowe – mentőöv
koło rodzinne – családi kör
koło rozpędowe, koło napędowe – lendítőkerék,
lendkerék
Koło Rycerskie [Wiec czyli naradę stanu
rycerskiego, pod bronią i w polu, zwano
nie sejmem ale „kołem rycerskiem.”] –
Lovagi Kör
"Pieśń o kole rycerskim" (inc. "Piękne jest koło
rycerskie, komu dał Bóg serce męskie,...") –
polska pieśń rycerska (żołnierska) - jedna z
najstarszych pieśni wojskowych prawdopodobnie
z XVI w., odnaleziona przez Tadeusza
Ujazdowskiego w bibliotece pojezuickiej w
Cieszynie, wpisana na okładce książki wydanej w
1584, po raz pierwszy opublikowana w
"Pamiętniku Sandomierskim t. II, 1830, s. 109.
2669
koło samochodowe – autókerék
koło samokształceniowe – önképzőkör
koło sportowe – Sportkör (S.K.)
koło sterowe [1. element urządzenia sterowego
na statku, służący do uruchomienia pióra
steru; 2. w płatowcu: element sterów
służący do kierowania sterem wysokości i
lotkami] – (hajón) kormánykerék
koło szachistów – sakkör
koło szcząścia – a szerencse kereke
koło szlifierskie – csiszolókorong
koło świetlicowe – társaskör, olvasókör
koło tego – amellett
koło tego dużego stołu i krzesła – amellett a nagy
asztal és a szék mellett
koło transmisyjne – hajtókerék, hajtóműkerék,
áttételkerék
koło turbinowe – turbinakerék
koło u wozu – kocsikerék
koło u wozu odkuło się – kocsikerékről elveszett v.
leesett a vasalás
koło ucha gwizdnęła kuła – füle mellett süvített el
a golyó
koło uwięzło w błocie – a kerék elakadt a sárban
koło wodne korytkowe – felülcsapó vízikerék
koło wrębne [koła wrębne = dwa kota wielkie
sfery niebieskiej] – (csill.) térítő
koło współśrodkowe – koncentrikus kör
koło zaczarowane – bűvös kör, bűvkör
koło zamachowe – kézikerék; indítókerék,
lendítőkerék
koło zapasowe – pótkerék; tartalékkerék
koło zaturkotało – a kerék kattogott v. zakatolt
koło zębate [element przekładni zębatej w
postaci koła z zębami rozmieszczonymi na
walcu lub na wklęsłej powierzchni
pierścieniowej,
przenoszący
ruch
obrotowy z jednego wału na drugi lub
zmieniający ruch obrotowy na ruch
posuwisty i odwrotnie] – fogaskerék
kołocz [ciasto drożdżowe, placek → kołoczek –
drożdżówka]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego] kalács; kelttészta
-
Wersja 01 01 2017.
kołocz śląski [nazwa zwyczajowa placka
popularnego
na
Górnym
Śląsku.
Równolegle
funkcjonuje
również
określenie kołacz śląski] – alámáspite;
almáslepény; mákoslepény
kołodziej [1. rzemieślnik zajmujący się wyrobem
wozów i części do wozów; 2. kołodziej
oznacza tego, kto działa (t. j. wyrabia)
koła wozowe] – kerékgyártó, bognár
kołodziejski, -a, -ie – kerékgyártó
kołodziejstwo
–
kerékgyártás,
kerékgyártómesterség
kołomyja [pot. zamieszanie z jakiegoś powodu];
kołomyjka – kavarodás, rendetlenség,
felfordulás
kołomyjka [1. zdr. od kołomyja; 2. skoczny
taniec ukraiński podobny do kozaka; też:
muzyka do tego tańca; 3. (u Zygmunta
Glogera) Kołomyjka, taniec i śpiew górali
karpackich na Rusi, wziął nazwę od
miasta Kołomyi. Składa się z dwuch części
po 4 takty i jest mniej żwawym od kozaka.
Muzyce dosyć jednostajnej i minorowej, w
takcie na 2/4 towarzyszy bas, huczący
wciąż jedno w tonice lub dominacie wedle
wygięć melodyi, jaki zwykle dudy, kobza
lub lira dają. Śpiew jest krótki: 2, 4, 6, lub
8 wierszowy, na sposób krakowiaka,
którego
będąc
naśladowaniem,
przedstawia zwykle w pierwszym wierszu
jakiś obraz z natury, a w dalszych bądź
coś analogicznego z życia ludzi, bądź jakąś
sentencję, nie mającą z nim żadnego
związku. Dawniej pod nazwą Kałamaika
taniec ten ulubionym był i w Niemczech.]
– kolomejka kolomejka, kolomyjka (kárpáti
huculok népi tánca) [A Kárpát-ukrajnai
ruszinok és az ukránok legjellemzőbb, körés páros táncokat magában foglaló
tánckategóriája, melyhez a jellegzetes, ún.
kolomejka-dallamok kapcsolódnak. Az élénk
tempójú 2/4-es ütemű, többnyire két
tetrapodikus sorból álló dallam. Ritmusa:
Nevét a Kolomyja,
Kolomea
földrajzi
névvel
hozzák
kapcsolatba
vagy
a
kóló,
körtánc
elnevezésből származtatják. Bartók a
kolomejkát a magyar kanásztánc és az
erdélyi
román
ardeleana-ritmussal
azonosította, és a hangszeres verbunkos zene
egyik gyökerének tekintette. A Ny-európai
középkori és reneszánsz tánczenében is
általános ritmusfajta (vágáns ritmus) a Keurópai népek régi táncainak dallamait máig
átszövi.]
2670
kołonotatnik, kołonotes [notatnik z ruchomymi
kartkami przymocowanymi do okładki za
pomocą spirali lub zamykających się
pierścieni] – spirálfüzet, gyűrűsfüzet
kołowacieć [I 1. o zwierzętach: dostawać
kołowacizny; 2. pot. o ludziach: tracić
orientację na skutek jakiegoś zamieszania;
II. pot. o języku: stawać się sztywnym] –
megkergülni; elzsibbadni, megdermedni
kołowacizna [1. ciężka choroba niektórych
zwierząt, spowodowana obecnością larw
tasiemca w ich mózgowiu; 2. pot.
zamieszanie panujące w jakimś miejscu;
3. pot. zawroty głowy lub zamęt panujący
w czyichś myślach; 4. cenuroza, choroba
pasożytnicza występująca u owiec i kóz,
wywoływana przez tasiemca kręćkowego
(Multiceps multiceps). Zwierzęta zarażają
się przez spożycie larw tasiemca, które są
rozsiewane wraz z kałem żywicieli
ostatecznych (psy, lisy). - Larwy wraz z
krwią dostają się do mózgu i rdzenia
kręgowego zarażonego osobnika i tam
otaczają się otoczką tworząc pęcherzyki,
uwierające na mózg zwierzęcia i
powodując szereg objawów chorobowych
tj.: niepokój, nieskoordynowane ruchy,
kręcenie się w koło w stronę półkuli
mózgowej zaatakowanej przez larwę,
często też ślepot. Gdy pasożyt umiejscowi
się w rdzeniu kręgowym prowadzi to
zwykle do porażenia kończyn tylnych.
Chore zwierzę traci apetyt, chudnie,
pokłada się, aż w końcu umiera.] – (orvosi)
kergeség, kábaság, kábulat, bódultság
kołować [1. zataczać koła wokół jakiegoś
punktu; 2. pot. nadkładać drogi; 3. pot.
mówić wykrętnie lub nie wprost; 4. pot.
oszukiwać; 5. o samolocie: poruszać się po
ziemi na kołach, przed startem lub po
wylądowaniu; też: o pasażerach samolotu:
znajdować się w takiej fazie lotu] –
körözni, keringeni; körbejárni, forogni,
kóvályogni,
kanyarogni;
csavarogni,
vándorolni, bolyongani, kóborolni; (samolot)
gurulni; (átv.) kerülgetni vmit, nem akar
vmiről beszélni, kertelni
kołować się [1. kręcić się; 2. pot. oszukiwać jeden
drugiego] – szédülni, keringeni, forogni,
kavarogni,
kóvályogni,
körözni
(személytelenül)
kołowanie – körözés, keringés, forgás, kanyargás;
csavargás, vándorlás; kertelés, szédülés
kołowatość – dermedtség, kergeség
kołowaty, -a, -e [I 1. o zwierzętach: chory na
kołowaciznę; 2. pot. ogłupiały, odurzony
-
Wersja 01 01 2017.
lub półprzytomny; II podobny do kołka] –
dermedt, kerge
kołowiec [statek o napędzie silnikowym, którego
pędnikiem są koła łopatkowe] –
lapátkerekes hajó
kołowrotek [1. zdr. od kołowrót; 2. szpula do
nawijania i odwijania zapasu żyłki przy
wędce spiningowej; 3. krzyżak obracający
się na słupku, ustawiany w wejściach do
dużych sklepów, hal sportowych itp.;
4. dawny przyrząd do przędzenia nici,
napędzany pedałem] – rokka; gombolyító,
cérnagombolyító, motolla; fazekaskorong;
forgókereszt, forgósorompó; csörlő, gugora,
vitla, hengerkerék; orsó (horgászboton)
kołowrotowy, -a, -e [przymiotnik od: kołowrót] –
rokka-; motolla-; gombolyító, csörlő-, vitla-,
gugora-, hengerkołowrót [1. prosta maszyna do wciągania,
przyciągania lub opuszczania ciężarów za
pomocą liny lub łańcucha nawijanych na
bęben; 2. zmienność i powtarzalność
jakichś zjawisk, czynności lub wydarzeń;
3. ćwiczenie gimnastyczne, w którym
ćwiczący wykonuje ruch ciała wokół osi
drążka; 4. daw. podwójne wrota, których
połowy umocowywano do słupa stojącego
na środku drogi; 5. zob. koło1 w zn. 9] –
nyárs, pecek; henger, dob; (kołowrotek)
rokka; (w kształcie krzyża) forgókereszt;
motolla, járgány; (technika) csörlő, gugora;
forgatag
kołowrót drzwiowy – forgóajtó
kołowrót poziomy – fekvőjárgány
kołowrót wydarzeń – az események forgataga
kołowy, -a, -e [związany z kołem; obrotowy] –
kerék-, kör-; kocsikołpaczek [zdrobnienie od: kołpak] – füvegecske
kołpak [1. daw. wysoka czapka; kłobuk;
2. wysoka czapka bez daszka, w kształcie
cylindra lub stożka, futrzana lub obszyta
futrem, noszona w średniowieczu przez
Tatarów, w Polsce od XV do XIX w.; 3.
pokrywa osłonna w kształcie półkuli;
4. wypukła
osłona
piasty
koła
samochodowego od zewnętrznej strony,
piasty śmigła w samolocie itp. 5. Kołpak, z
tureck. kałpak, rodzaj czapki, zwłaszcza
obłożonej futrem, dość wysokiej, nieco
szerszej u góry niż u dołu lub
cylindrycznej.
6.
nakrycie
głowy
pochodzenia tureckiego, używane od XIV
do XVII wieku w Europie Wschodniej.
Wysoka czapka pozbawiona daszka,
obłożona futrem wilczym, rysim lub lisim,
początkowo szyta z filcu. Potem w miarę
wzrastającego zbytku, kołpaki sprawiano
sobie aksamitne i obłożone sobolami.] –
kalpag, süveg, föveg; (műsz) sapka;
keréktárcsa
2671
kołpak górniczy [galowe nakrycie głowy
górników: wysoka, cylindryczna czapka
bez daszka, z godłem górniczym i
pióropuszem] – bányászkalap
kołpak kończasty – hegyes sisak
kołpak palnika – gázégő sapkája
kołpak parowy [urządzenie z przepustnicą w
kotle parowozu, służące do zbierania pary
wodnej przed doprowadzeniem jej do
silnika parowego] – (műsz) gőzsapka
kołpakowaty, -a, -e – kalpagformájú, kalpagszerű
kołstka, kołtka [staropolska nazwa kolczyka,
pochodząca od kołtania czyli kołysania się
w uchu] – fejdísz; (átv.) fülbevaló
Kołtka (wisiorek skroniowy), Ruś Kijowska XII- XIII w.,
złoto emalia komórkowa
Muzeum Narodowe w Warszawie
Aleje Jerozolimskie 3, 00-495 Warszawa
kołtun, kołtunka (łac. Plica polonica - kołtun
polski, Plica neuropathica, ang. Polish plait)
[1. (od kołtania się czyli kołysania wiszących
splotów) plica, trichoma, pospolicie lecz
całkiem niesłusznie plica polonica zwany,
gdyż Rosenbaum, opierając się na
klasycznych pracach Grimma („Deutsche
Mythologie”) i swoich własnych, dowiódł,
iż zjawisko kołtunem zwane od wieków
było znane u Germanów, nad Renem, w
Bawaryi i t. d., i z zachodu na wschód, a
nie odwrotnie się rozprzestrzeniało. W
Polsce zaś kołtun zaczęto spostrzegać w
ostatniej ćwierci XVI wieku; nazwa
Weiselzopf jest daleko późniejszym
niemieckim wymysłem i utworzoną
została przez przekształcenie Wichtelzopf
(Zopf des Wichtels). 2. zwany także
gwoźdźcem, goźdźcem lub pliką, to
sklejony łojem i wydzieliną wysiękową
(np. z powodu wszawicy) pęk włosów na
głowie, powstały na skutek braku higieny.
Stare przesądy medyczne zabraniały
obcinania kołtunów z obawy przed
negatywnym wpływem na zdrowie
-
Wersja 01 01 2017.
(zaburzenia psychiczne, ślepota). Noszenie
kołtuna miało chronić przed chorobami i
diabłem. Najdłuższy zachowany kołtun
znajduje się w Muzeum Wydziału
Lekarskiego
Uniwersytetu
Jagiellońskiego, pochodzi z XIX w. i
mierzy po rozwinięciu 1,5 m. długości. –
Niekiedy kołtun był zapuszczany celowo
poprzez intensywne pocieranie włosów i
niszczenie przez to ich struktury, co
powoduje ich spilśnienie - w tym wypadku
nie ma to związku z zaniedbaniami
higienicznymi. Dawny kołtun tego rodzaju
można porównać do dredów. Takie
właśnie celowo hodowane kołtuny noszono
na Pińszczyźnie i Mazowszu jeszcze na
początku XIX w. - Zygmunt Gloger
wspomina, iż kołtun był znany u dawnych
plemion germańskich żyjących nad
Renem i w dzisiejszej Bawarii, zaś w
Polsce mówiło się o nim od końca XVI
wieku. Gloger rekomenduje także prace
naukowe nt. kołtuna autorstwa Dietla
(1858) i H. Dobrzyckiego (1877).] –
(orvosi) lengyelfürt (plica polonica, adagra,
cirragra, coma caesarea) [ma már alig
használt kifejezés egy ma már alig
mutatkozó állapotra, amelynél a tetvesség,
beszáradó geny, piszok stb. miatt a hajzat
kemény, bűzös, fájdalmas tömeggé ragadt
össze. Hajdanában még az előkelő emberek
között is gyakori volt, és óvakodtak azt
meggyógyítani, mert azt hitték, hogy kóros
nedvek távoznak ilyenkor a szervezetből. ];
(átv.) copfos ember, vaskalapos (ember),
filiszter [ffi/nő]
kołtuneria [1. pogard. umysłowość i postawa
życiowa kołtuna; 2. pogard. grupa ludzi o
wstecznych,
nietolerancyjnych
poglądach]] – nyárspolgárság, maradiság,
vaskalaposság, copfosság
kołtuniasty, -a, -e [1. splątany jak kołtun;
2. pokryty splątanymi włosami, sierścią
itp.] – copfos, maradi, vaskalapos
kołtunieć [1. pot. o włosach, sierści itp.: zwijać
się w kołtun; 2. pogard. o ludziach: stawać
się
kołtunem]
–
összekuszálódni,
összegubancolódni;
(átv.)
elbutulni,
megkukulni
kołtunić się [pot. o włosach, sierści itp.: zbijać się
w kołtun] – kócosodni
kołtunowaty, -a, -e [1. «o włosach, sierści,
grzywie itp.: skłębiony» 2. «o człowieku,
jego umysłowości, przekonaniach: taki jak
u kołtuna»] – maradi, vaskalapos, copfos
kołtunowy, -a, -e [przymiotnik od: kołtun] –
koszos, kócos
kołtuństwo – vaskalaposság, nyárspolgáriasság,
maradiság
2672
kołujący, -a, -e – köröző, keringő, forgó, kóválygó;
csavargó, kertelő
kołujący się – szédülő
kołysać (kołysze) [poruszać czymś płynnie w tył i
w przód lub na boki albo wprawiać coś w
taki ruch] – ringatni, himbálni, hintáztatni,
lóbálni, csóválni, ingatni, lengetni, mozgatni,
rezgetni; elringatni
kołysać do snu – álomba ringatni
kołysać dzieci – gyermeket elringatni
kołysać się [poruszać się płynnie w tył i w przód
lub na boki] – ringani, himbálódzni,
ringatózni, lengeni, hintázni; rezegni,
oszcillálni; hullámzani, hullámozni; inogni
kołysać się (o łodzi) – a csónak hintázik v.
ringatózik
kołysanie – hintázás, ringás, ringatás, rezgés,
lengés, ingás, himbálás, himbálódzás
kołysanie (dźwięku) – frekvenciaingadozás
kołysanie (taśma magnetofonowa) – lassú
nyávogás (magnetofon)
kołysanie podłużne – hosszirányú lengés;
(hajózás) bukdácsolás
kołysanie podłużne statku – a hajó bukdácsolása
kołysanie poprzeczne – keresztirányú lengés;
(hajózás) dülöngélés
kołysanie poprzeczne pojazdu – a kocsi
dülöngélése
kołysanie się – hullámzás; hintázás
kołysanka [1. piosenka śpiewana przy usypianiu
dziecka; 2. utwór muzyczny o płynnej
melodyce i kołyszącym rytmie; też:
miniatura instrumentalna] – bölcsődal,
altatódal
W sierocińcu po dziedzińcu
Chodzą dzieci wkoło
A za siatką wróbli stadko
Bawi się wesoło.
Rozćwierkały w świecie całym Stąd i ja wiem o tym
Że to wprawdzie sierociniec
Ale nie sieroty.
kołyseczka [zdrobnienie od: kołyska] –
bölcsőcske, kis bölcső
kołyska [1. dziecinne łóżeczko na biegunach;
2. drewniana konstrukcja budowana pod
dnem statku, służąca do jego wodowania z
pochylni; 3. urządzenie do przewracania
samochodów na bok, umożliwiające
przeprowadzanie konserwacji podwozia»
4. część działa umożliwiająca przesuwanie
się lufy względem łoża podczas strzału; 5.
Kołyska. Ks. Kitowicz w „Opisie
obyczajów za Augusta III Sasa” powiada,
iż był wówczas jeszcze zwyczaj, że w celi u
oo. bernardynów warszawskich na wigilję
Bożego
Narodzenia
przysposabiano
„kołyskę P. Jezusa” w bogate materje i w
-
Wersja 01 01 2017.
kwiaty ubraną, z wyobrażeniem w niej
Dzieciątka, a obok z N. Panną i św.
Józefem. Zakonnicy klękali wokoło i
śpiewali pieśni z kantyczek przy udziale
osób pobożnych obojej płci.] – bölcső
potrzebna konserwacja relikwii żłóbka Jezusa
Natychmiastowej konserwacji wymaga tzw. Sacra
Culla, czyli "święta kołyska", przechowywana w
rzymskiej bazylice Matki Bożej Większej. Pięć
deszczułek z drewna klonowego, odnalezionych w I
w. przez św. Helenę, matkę cesarza Konstantyna,
miało być częścią betlejemskiego żłóbka, w którym
złożono Jezusa po narodzeniu.
Są one w bardzo niedobrym stanie - potwierdził ks.
Franco Gualdrini, prefekt zakrystii rzymskiej
bazyliki. Powiedział on Radiu Watykańskiemu, że
zaraz po nowym roku specjalna komisja przygotuje
program prac konserwatorskich.
Przypomniał też pokrótce historię relikwii. Kołyska
Jezusa czczona była już w Palestynie. Gdy w 642 r.
papieżem został pochodzący z Palestyny Teodor,
jego przyjaciel św. Sofroniusz, biskup Jerozolimy,
ofiarował mu relikwie kołyski, przechowywane
dotychczas w Betlejem. Po przywiezieniu ich do
Rzymu papież przekazał je w 650 r. bazylice Matki
Bożej Większej, która nosiła wówczas nazwę Matki
Bożej ad Praesepe - od Żłóbka.
inf. KAI
kołyskowy, -a, -e [działający na zasadzie kołyski]
– bölcsőkoma [1. przecinek – słowo używane przy
odczytywaniu liczb dziesiętnych; 2. wada
układu optycznego polegająca na tym, że
wiązka promieni, wychodząca z punktu
położonego poza osią optyczną, tworzy, po
przejściu przez układ optyczny, obraz
tego punktu w kształcie przecinka; 3. zob.
komat w zn. 1.] – (gör.) kóma, hajfonat; az
üstökös csóvája; (orvosi) kóma (coma),
hosszú
ideig
tartó
eszméletlenség;
eszméletlenség, mély kábultság (gör.)
komma; (dawno) vessző (írásjel)
koma [zob. śpiączka w zn. 3.] – (orvosi) kóma
(coma), álomkór; hosszú ideig tartó
eszméletlenség;
eszméletlenség,
mély
kábultság
komandor [I 1. stopień oficerski w polskiej
marynarce wojennej; też: oficer mający
ten stopień; 2. kierownik zawodów
samochodowych,
motocyklowych,
lotniczych itp., będący też głównym
sędzią; 3. prezes klubu żeglarskiego lub
2673
wioślarskiego; 4. oficer marynarki woj. (w
wojsku pol. odpowiadający stopniem
pułkownikowi);
kawaler
krzyża
komandorskiego
jakiegoś
orderu;
kierownik i
gł.
sędzia
zawodów
samochodowych, motocyklowych, lotn.,
prezes klubu żegl. a. wioślarskiego; hist.
godność w dawn. zakonach rycerskich
następująca w hierarchii po wielkim
mistrzu i przeorach— II 1. tytuł honorowy
osoby
odznaczonej
krzyżem
komandorskim; 2. w niektórych zakonach
rycerskich: zwierzchnik komandorii] –
parancsnok; (żegluga, kapitan okrętu)
hajóskapitány, sorhajókapitány; komtúr
komandor legii honorowej – a Becsületrend
parancsnoki keresztjének tulajdonosa
komandor maltański – a máltai rend
lovagkommendátora v. komtúrja
komandor maltański w Poznaniu – a máltai rend
lovagkommendátora v. kontúrja Poznanban
[Jan (1612-1682)]
komandoria [fr. commanderie 'komandorstwo',
commandeur 'komandor; komtur' i afrik.
kommando 'jednostka milicji w armii
burskiej' z fr. commander 'rozkazywać;
zamawiać; dominować' z łac. commendare,
—
1.
niewielka
część
Poznania,
obejmująca niewielki obszar pomiędzy
Śródką na wschodzie a Jeziorem
Maltańskim na zachodzie. Należy do
administracyjnej dzielnicy Nowe Miasto. –
Nazwa
pochodzi
od
komandorii
Kawalerów Malzańskich, która mieściła
się w tamtejszym Kościele Św. Jana
Jerozolimskiego za murami. - Z uwagi na
położenie w sąsiedztwie Ronda Śródka,
Komandorię, a zwłaszcza jej zachodnią
część, błędnie określa się niekiedy mianem
Śródka. 2. krzyż komandorski, wyższy
stopień orderu] – (ol.) kommandó,
parancsnokság, parancsszó; commenda (a
lovagrend birtoka)
komandorka [wojsk. nadwozie w typie minibusu
z otwieranym dachem (a. otworem z klapą
w dachu), składanymi
stołami
i
siedzeniami, wyposażone w środki
łączności,
stosowane
w
wozach
dowodzenia] – kommandorka (minibusz
karosszéria)
gaz-komandorka
-
Wersja 01 01 2017.
komandorski, -a, -ie – parancsnok-; (żegluga,
kapitan
okrętu)
hajóskapitány-,
sorhajókapitánykomandos [1. żołnierz wyszkolony do zadań
specjalnych; 2. pot. żołnierz jednostki
powietrznodesantowej;
3.
żołnierz
specjalnej
jednostki
bojowej,
zorganizowanej
do
prowadzenia
rozpoznania,
dywersji,
opanowania
ważnych obiektów, również w głębi
terytorium nieprzyjaciela; pop. żołnierz
jednostki
powietrzno-desantowej;
(w
l.mn.)
nazwa
nadawana
grupom
opozycyjnej młodzieży studenckiej w
marcu 1968 r.] – (lat.) (wojsko) kommandó;
parancs,
vezényszó;
parancsnokság,
(rajtaütést végrehajtó) katonai különítmény
komandorski, -a, -ie – parancsnoki
komandorstwo – parancsnokság, vezénylet
komandoski, -a, -ie [przymiotnik od: komandos]
– kommandó-, kommandós
komandoski – kommandós
komandoska – női kommandós
komandytariusz
[udziałowiec
spółki
komandytowej, odpowiadający za spółkę
tylko swoim wkładem kapitałowym] –
kültag
komandytowy, -a, -e [przymiotnik od:
komandyta] – (kereskedelem) letéti
komar [niewielki owad, którego samice żywią się
krwią] – szúnyog
komar gryzie – a szúnyog csíp
komar kogo uciął – a szúnyog csípett vkit
komar malaryczny – malária-szúnyog
Komar widliszek, widliszek plamistoskrzydły
(Anopheles maculipennis) [występujący w
krajach
klimatu
tropikalnego
i
subtropikalnego, także w klimacie
umiarkowanym, gatunek owada z rodziny
komarowatych
(Culicidae),
rzędu
muchówek. Obok komara brzęczącego
najbardziej rozpowszechniony komar na
terenie Polski.] – maláriaszúnyog; foltos
maláriaszúnyog (Anopheles maculipennis)
Komarowate, komary (Culicidae) [występująca
na całym świecie rodzina owadów
2674
(nadrodzina
Culicoidea)
z
rzędu
muchówek. Znanych jest ponad 40
rodzajów i ok. 3,5 tys. gatunków
komarów. Dawniej do komarowatych
zaliczano
także
jako
podrodziny:
Chaoborinae
(obecnie
rodzina
Chaoboridae) i Dixinae (obecnie rodzina
Dixidae).] – szúnyogfélék, más néven
csípőszúnyogok, valódi szúnyogok vagy
igazi szúnyogok (Culicidae) [a rovarok
(Insecta) osztályának a kétszárnyúak
(Diptera)
rendjéhez,
ezen belül
a
szúnyogalkatúak (Nematocera) alrendjéhez
tartozó család. A család három alcsaládján
belül 41 nemük és mintegy 3500 fajuk
ismert. A legtöbb idetartozó faj nőstényei
más állatok, illetve az ember vérét szívják
(hematofágia), így évente emberéletek
millióit kioltó járványok fertőzési vektorai
lehetnek.]
komarzyca [samica komara] – nőstény szúnyog
Komarno (słow. Komárno, węg. Komárom)
[graniczne miasto (37 tys. mieszkańców, w
tym 64% Węgrów) na południu Słowacji,
położone przy ujściu rzeki Wag do
Dunaju. Na drugim brzegu Dunaju
znajduje się połączone mostem węgierskie
miasto Komárom (historycznie są to dwie
części tego samego miasta, do 1920 roku i
w latach 1938-1945).] – Komárom
(szlovákul Komárno, németül Komorn)
[város Szlovákiában, a Nyitrai kerület
komáromi járásában, a Duna és a Vág-Duna
összefolyásánál.
Gyakran
ÉszakKomáromnak, Öreg-Komáromnak vagy
Révkomáromnak
is
hívják,
hogy
megkülönböztessék a déli, azonos nevű
magyarországi településtől.]
Komárom (słowackie Komárno) [miasto (20 tys.
mieszkańców) nad Dunajem w północnych
Węgrzech, ok 35 km na wschód od Győr.
Miasto zostało w 1920 r. podzielone w
wyniku traktatu w Trianon między Węgry
i Czechosłowację (słowacka obecnie część
funkcjonuje pod nazwą Komárno).
Miejsce urodzenia Franciszka Lehara i
Maurycego Jokaia. Zakłady przemysłowe
(Nokia, browar Dreher), zabudowania
obronne, kąpielisko termalne.] - Komárom
[város
Magyarországon,
KomáromEsztergom megyében]
komarowy, komarzy, -a, -e [przymiotnik od:
komar] – szúnyogkomary
–
szúnyogfélék,
más
néven
csípőszúnyogok, valódi szúnyogok vagy
igazi szúnyogok (Culicidae) [a rovarok
(Insecta) osztályának a kétszárnyúak
(Diptera)
rendjéhez,
ezen belül
a
szúnyogalkatúak (Nematocera) alrendjéhez
tartozó család]
-
Wersja 01 01 2017.
Komary (kaszb. Kòmarë, niem. Schnakenburg )
[osiedle (dawna wieś rybacka) w Gdańsku,
na Wyspie Sobieszewskiej] - Komary
(kaszb. Kòmarë, niem. Schnakenburg )
[lakótelep (régi halászfalu Gdańskban)]
komary kąsają – a szúnyogok csípnek
komasacja (z łaciny commasso = scalam)
[1. zgromadzenie w jednym miejscu lub
połączenie w jedną całość dużej liczby
rzeczy, osób lub zjawisk; 2. tworzenie
gospodarstw o zwartej powierzchni
polegające na zamianie rozproszonych
działek jednego właściciela na grunty
leżące wokół jego działki; 3. scalanie
rozdrobnionych gruntów należących do
jednego gospodarza, znajdujących się
uprzednio
w
tzw.
szachownicy
(rozrzuconych w rożnych miejscach). Przy
komasacji następuje nowy podział ziemi
danej wsi, zależny od rozmiarów
gospodarstw i jakości ziemi posiadanej
uprzednio przez każdego z rolników.] –
comitiva; tagosítás, összevonás, öszesítés
komasacja banków – bankok összevonása
komasacja gruntów – földtagosítás
komasacja wydziałów – osztályok összevonása
komasacyjny, -a, -e – összevonási, összesítési;
tömegesítési
komasować [łączyć jakieś elementy w całość,
scalać, zespalać] – tagosítani, összesíteni;
központosítani
komasujący, -a, -e – tagosító
kombajn [wieloczynnościowa maszyna rolnicza
do zbioru roślin uprawnych] – (ang.)
combine; kombájn, összetett gép, mely
egyszerre többféle munkát végez, különösen
az aratócséplőgép neve
kombajn buraczany; kombajn do buraków –
répabetakarító gép; répakombájn
kombajn chodnikowy – vágathajtógép
kombajn
do
obrabiania
kukurydzy
–
kukoricakombájn, kukoricatörő-, fosztó és
szárvágógép
kombajn drogowy – útsimítógép, diniser
kombajn
górniczy,
ścianowy
[maszyna
przystosowana do pracy podziemnej w
górnictwie] – bányakombájn
kombajn rolniczy (z ang. to combine – łączyć)
[maszyna rolnicza służąca do zbioru zbóż i
roślin
okopowych,
wykonująca
jednocześnie pracę kilku wcześniej
używanych maszyn lub maszyny i brygady
roboczej] – mezőgazdasági kombájn
-
Wersja 01 01 2017.
wczesnych latach 80. Maszyna samobieżna
wyposażona w głowicę ścinkową, której
elementem roboczym są noże lub piła.
Głowica zwykle zamontowana jest na
przegubowym wysięgniku sterowanym
hydraulicznie.; 2. maszyna ścinająca lub
obalająca
drzewa,
okrzesująca
i
przerzynająca drewno, formująca pakiety
dłużyc i dostarczająca je do dróg wywozu]
– kombájn erdei irtás készítéséhez
2675
kombajn samobieżny – (mezőg) önjáró kombájn
kombajn silosowy – silókombájn
kombajn węglowy – szénkombájn
kombajn zbożowy [maszyna rolnicza, kombajn
rolniczy przeznaczony głównie do zbioru
zbóż.
Kombajn
jest
maszyną
jednoetapową służacą do jednoczesnego
koszenia,
młócenia
i
transportu
zastępującą w przeszłości używane
kosiarki i młocarnie. Kombajn zbożowy
jest wykorzystywany głównie do zbioru
ziarniaków zbóż: pszenicy, jęczmienia,
żyta, owsa czy pszenżyta. Zmodyfikowany
i zaadaptowany może służyć również do
zbioru rzepaku, kukurydzy, słonecznika
czy roślin motylkowych (groch, łubin i
inne)] – arató-cséplő gép; kombajn
kombajn ziemniaczany [maszyna rolnicza,
kombajn rolniczy przeznaczony głównie
do
zbioru
ziemniaków.
Kombajn
umożliwia
kopanie
ziemniaków,
oddzielanie bulw od gleby, łęcin, kamieni i
innych zanieczyszczeń oraz gromadzenie
bulw w zbiorniku maszyny lub ich
transportowanie bezpośrednio na jadący
obok zestaw transportowy. Kombajny do
zbioru
ziemniaków
mogą
być
wykorzystywane do zbioru niektórych
warzyw: marchwi, buraków ćwikłowych,
cebuli, pietruszki] – burgonyaszedő
kombájn
kombajn
zrębowy
(ang.
Harvester)
[wieloczynnościowa
maszyna
leśna
wykorzystywana przy zrębie. Największą
popularnością cieszą się w Skandynawii
(gł.
Szwecja;
Finlandia).
Pierwszy
kombajn zrębowy został wprowadzony w
Szwecji przez firmę SP Maskiner, we
kombajn żniwiarski – arató-cséplőgép, aratókombájn
kombajner [osoba obsługująca kombajn] –
kombájnos, kombájnvezető
kombajnerka [kobieta obsługująca kombajn];
kombajnistka – kombájnosnő
kombajnista, kombajner – kombájnos
kombajnowy, -a, -e [przymiotnik od: kombajn] –
kombájnkombatancki, -a, -ie [odnoszący się do
kombatanta, właściwy kombatantom] –
(fr.-lat.) kombattáns; harcoló, harcos, küzdő
(személy, alakulat)
kombatant [1. były żołnierz regularnych
formacji
wojskowych,
oddziałów
partyzanckich lub uczestnik ruchu oporu;
2. zob. weteran w zn. 2.; 3. słowo pochodzi
z języka francuskiego; fr. combattant
'bojownik'
z p.pr.
od
combattre
'(z)walczyć'; zob. kom-; battuere, zob.
bateria. 1. Jest to były żołnierz
regularnych
formacji
wojskowych,
oddziałów partyzanckich lub też uczestnik
ruchu oporu. Inaczej towarzysz broni. 2.
bojownik, żołnierz biorący czynny udział
w walce; towarzysz broni. Zobacz też:
weteran.] – (fr.) kombattáns, harcos, harcoló
katona, frontharcos; veterán
2676
kombi, combi [wym. kombi] [nadwozie
samochodu osobowego, o przedłużonej
części z miejscem na bagaż za tylnymi
siedzeniami i dodatkowych tylnych
drzwiach; też: samochód o takim
nadwoziu] – (gépkocsi) kombi
kombinacja
[1. zestawienie
dowolnych
elementów tworzące jakąś całość; 2. w
szachach:
niespodziewany
manewr
taktyczny, prowadzący do zdecydowanej
zmiany układu sił na szachownicy;
3. podzbiór zbioru skończonego mający
określoną liczbę elementów, których
porządek jest nieistotny; 4. kombinacja
szachowa jest to seria efektownych i
błyskotliwych posunięć w grze w szachy,
zakończona najczęściej zamatowaniem
przeciwnika lub zdobyciem znacznej
przewagi materialnej, gwarantującej
wygranie
partii.
5.
(matematyka)
Kombinacja bez powtórzeń to każdy
podzbiór
zbioru
skończonego.
Kombinacją k-elementową zbioru nelementowego A nazywa się każdy kelementowy podzbiór zbioru A (0≤k≤n).
Używa się też terminu "kombinacja z n
elementów po k elementów" lub wręcz
"kombinacja z n po k". 3. Kombinacja z
powtórzeniami (pojęcie matematyczne), to
każdy multizbiór którego elementami są
-
Wersja 01 01 2017.
elementy jakiegoś zbioru skończonego. kelementową kombinacją z powtórzeniami
zbioru n-elementowego A nazywa się
każdy
k-elementowy
multizbiór
składający się z elementów zbioru A.] –
(lat.) kombináció; 1. részletek összefűzése és
abból levont következtetés; 2. adott dolgok v.
lehetőségek más és más csoportosítása, az
ezzel kapcsolatos számítás; az így létrehozott
összeállítás; (połączenie) összekapcsolás,
összeállítás, társítás, csoportosítás; (pomysł)
lehetőségek mérlegeléséből adódó terv,
elképzelés, számítás (vmire); furfang,
cselfogás,
manőver;
ravaszkodás;
(mennyiségtan) számítás, számítgatás; adott
számú elemből adott
számú elem
kiválasztása a kiválasztott elemek határozott
sorrendbe
helyezése
nélkül
[a
kombinatorikában használt fogalom, egy
halmaz elemeinek kombinációja a halmaz
egy részhalmaza]; (sport) összetett verseny
v. síverseny; összjáték; (odzież damska)
kombiné [fr.-ném.] nyakrész nélküli,
rendszerint vállpántos női fehérnemű
kombinacja – (sport) összetett verseny
kombinacja aksamitu u jedwabiem – bársonyselyem-összeállítás; selyemmel kombinált
bársony
kombinacja alpejska – alpesi kombináció
kombinacja klasyczna – északi öszetett verseny
kombinacja klawisz CTRL+ALT+A; kombinacja
klawiszu Ctrl+U – billentyűkombináció
kombinacje – (intrygi) üzelmek
kombinacyjny, -a, -e [dotyczący kombinacji] –
kombinációs,
kombinatív,
kombinált;
kombináción alapuló
kombinacyjna gra – kombinációs játék
kombinacyjna łamigłówka – kombinációs fejtörő
v. rejtvény
kombinat
[przedsiębiorstwo
przemysłowe
stanowiące
zespół
kilku
zakładów
działających pod wspólnym zarządem i
produkujących rzeczy z tej samej branży]
– (lat.) kombinát; azonos nyersanyagot
2677
feldolgozó és több egymást követő termelési
folyamatot végző üzem egyesítése
kombinat chemiczny – vegyi kombinát, vegyipari
kombinát
kombinat hutniczy – kohókombinát
kombinat metalurgiczny [Huta Katowice,
Dąbrowa Górnicza] – vasmű; dawn.
vaskohászati kombinát
kombinat papierowy, kombinat papierniczy –
papírkombinát, papíripari kombinát
kombinat przemysłowy – ipari kombinát
kombinat rolny – mezőgazdasági kombinát
kombinat węglowy – szénkombinát
kombinat włókienniczy (kombinat włókienniczy z
Białegostoku) – textilkombinát
kombinator [osoba załatwiająca coś nieuczciwie
lub
robiąca
podejrzane
interesy],
kombinatorka – kombináló, számító;
szédelgő; furfangos; tervezgető (ffi/nő);
ravasz róka
kombinatorski, -a, -ie – kombináló, számító;
tervezgető
kombinatorstwo – kombinálás
kombinatoryczny, -a, -e – kombinatorikus
kombinatoryka [1. to teoria obliczania liczby
elementów
zbiorów
skończonych.
Powstała dzięki grom hazardowym, a swój
rozwój
zawdzięcza
rachunkowi
prawdopodobieństwa, teorii grafów, teorii
informacji i innym działom matematyki
stosowanej. Stanowi jeden z działów
matematyki dyskretnej. - Kombinatoryka
posługuje
się
terminologią
nie
występującą
w
innych
działach
matematyki, stąd pozorna jej odrębność.
Najważniejszym jej
zadaniem jest
konstruowanie
spełniających
pewne
określone warunki odwzorowań jednego
zbioru skończonego w drugi oraz
znajdowanie wzorów na liczbę tych
odwzorowań. 2. Zobacz też przegląd
zagadnień z zakresu matematyki] – (lat.)
kombinatorika, kapcsolástan; adott elemek
bizonyos szabályok szerinti csoportosításával
foglalkozó mennyiségtani tudományág [A
kombinatorika jelentése kapcsolástan, mely a
matematika azon területe, amely egy véges
halmaz elemeinek valamilyen szabály
alapján
történő
csoportosításával,
kiválasztásával,
sorrendbe
rakásával
foglalkozik. Az elemi kombinatorika tárgyai
a(z) (ismétléses és ismétlés nélküli)
permutációk, kombinációk és variációk.]
kombinatowy, -a, -e; kombinacki, -a, -ie – (lat.)
kombinátkombinerki [cęgi o płaskich szczękach, służące
m.in. do przykręcania śrub i przecinania
drutu] – kombinált fogó
-
Wersja 01 01 2017.
kombinezon [1. jednoczęściowe ubranie, będące
połączeniem bluzy ze spodniami; 2. ubiór
składający się z części górnej (bluzy) i
spodni połączonych w jedną całość,
najczęściej
rozpinany
z
przodu.
Kombinezony stosowane są przede
wszystkim jako ubiór roboczy i sportowy.
W latach 80 stały się również bardzo
modne jako strój kobiecy codzienny;
moda ta powraca obecnie do łask.] –
kezeslábas,
mackóruha,
overall,
egybeszabott munkaruha
kombinezon, ubranie wierzchnie [ubranie
złożone z kurtki i spodni; połączonych w
talii lub występujących oddzielnie. Na jej
przedzie istnieje długie rozcięcie, które
sięga od dekoltu do miednicy i jest zwykle
uzupełnione zamkiem błyskawicznym;
często posiada kaptur. Stosowany jako
odzież dziecięca, a także do sportów
zimowych.
Wytwarzany
z
lekkich
poliamidowych tkanin, z podszewką i
wkładem
izolacyjnym.]
–
Overall
[Egybeszabott ruhadarab, amelynek a
felsőtestet borító része és a nadrág része egy
darabból áll. Esetenként kapucni is tartozik
hozzá. Az eleje végig nyitható, hogy bele
lehessen bújni, ez a nyílás gombolással vagy
húzózárral záródik. Anyagától és kivitelétől
függően munkaruhaként, sportruházatként és
gyerekruhaként is használatos, meleg
béléssel ellátva téli öltözék is lehet. Az angol
eredetű elnevezés arra utal, hogy "minden
fölött" (azaz legkülső ruharétegként) viselik.]
2678
kombinezon narciarski – síruha
kombinezon płetwonurka – búvárruha, szkafander
kombinować [1. łączyć różne elementy w
określoną
całość;
2. pot.
szukać
rozwiązania problemu, zastanawiając się
nad nim; 3. pot. nieuczciwe coś załatwiać
lub robić podejrzane interesy; 4. pot.
majstrować w czymś; 5. pot. o kobiecie i
mężczyźnie:
nawiązywać
intymne
stosunki] – (lat.) kombinálni; a kombináció
során
összeállítani,
csoportosítani,
összekapcsolni;
(átv.)
elképzelni,
következtetni; számításba venni; tervezgetni;
(mennyiségtan)
kombinációt
végezni,
számítani,
számítgatni;
számításból
cselekedni; átv. szélhámoskodni
kombinowany, -a, -e – (lat.) kombinált; vegyes,
összetett
kombinowany splot diagonalny [pochodna
splotu skośnego. Splot przełamany
powtórzeniem składa się z podstawowego
skosu. Jest tutaj zmiana w splocie w
środku splotu.] – mintás sávolykötés [A
sávolykötésből levezetett kötés, amelyben a
sávolyra jellemző átlót bizonyos rendszer
szerint
megszakítják
vagy
irányát
megváltoztatják.]
mintás sávolykötés
kombinujący, -a, -e – kombináló
komedia (łac. comoedia, z gr. κωμῳδία komodia,
od wyrazów κῶμος komos – pochód i ᾠδή
ode – pieśń) [1. utwór sceniczny lub
filmowy przedstawiający w sposób
zabawny
lub
satyryczny
postacie,
obyczaje, wydarzenia itp.; 2. o sytuacji
ocenianej przez kogoś jako śmieszna lub
niepoważna; 3. o obłudnym zachowaniu
kogoś, kto odgrywa jakąś rolę, aby
odnieść korzyści] – (lat.) comédia; komédia;
eredetileg ének, különösen Dionysos
tiszteletére, később bohózat; bohózatos
vígjáték, amely vmely fonákságot figuráz ki;
(átv.) komédia, cirkusz; színészkedés,
színlelés; nevetséges, mulatságos eset;
bosszantó jelenet, viselkedés, eset
komedia charakterów [komedia, w której środki
komicznego
wyjaskrawienia
służą
budowaniu
wyrazistych
sylwetek
bohaterów] – jellemkomédia
-
Wersja 01 01 2017.
komedia dell’arte, commedia dell’arte [wym.
kommedia delarte] [typ improwizowanego
widowiska
teatralnego,
operującego
stałymi
postaciami
i
sytuacjami
dramatycznymi] – comedia dell’arte; vásári
komédia
komedia filmowa – filmvígjáték
komedia jarmarczna – vásári komédia
komedia muzyczna [utwór łączący elementy
komedii ze spektaklem muzycznym] –
zenés vígjáték
komedia obyczajowa – filmvígjáték
komedia rybałtowska [anonimowe satyr. utwory
dram. („albertusy” i farsy mięsopustne) z
życia
bakałarzy,
żołnierzy,
służby
dworskiej i kośc] – (XVI. sz. lengyel)
bohózat (vándorszínészek játékával)
komedia sowizdrzalska w ośmiu sprawach –
bohózat nyolc ügyben
komedia sowizdrzałska – bohózat (XVII. sz.)
(pajkos, csínytevő)
komedia trzyaktowa – háromfelvonásos vígjáték
komedia w dwóch aktach – vígjáték két
felvonásban
komedia wierszowana – verses vígjáték
komediancki, -a, -ie [odnoszący się do
komedianta, właściwy komediantom] –
bohóc-,
komédiás,
színészi
(po
komediancku: színészkedve, komédiázva)
komedianctwo – komédiázás, komédiáskodás,
színészkedés
komediant
[1. osoba
zachowująca
się
nienaturalnie lub niepoważnie; 2. daw.
aktor] – komádiás, bohóc; (átv.) képmutató,
alakoskodó, színészkedő ember; (dawno)
csepürágó, mutatványos; (tréf.) tréfacsináló,
bohókás ember; komikus színész
komediancki, -a, - ie [odnoszący się do
komedianta, właściwy komediantom] –
komédiás
komediancko – bohózatszerűen
komedianctwo – komédiázás
komediantka – komádiásnő
2679
komediodramat [utwór sceniczny lub film
łączący w sobie elementy komedii i dramatu]
– tragikomédia
komediodramatyczny, -a, -e – tragikomédiakomedioopera [utwór sceniczny zbliżony do
wodewilu, w którym partie mówione
przeplatane są piosenkami] – vígopera
komediooperowy, -a, -e – vígoperakomediopisarka – vígjátékírónő
komediopisarski, -a, -ie – vígjátékírói
komediopistwo
[1. twórczość
obejmująca
komedie; 2. pisanie komedii] – vígjátékírás,
bohózatírás
komediopisarz – vígjátékíró
komediować – komédiázni (komédiázik)
komediowo – komédiába illően
komediowość – komédiázás
komediowy, -a, -e [przymiotnik od: komedia] –
komédiába illő, vígjátéki, komédia-, bohóc-,
bolondságos, vígjátékkomedyjka [zdrobnienie od: komedia] – bohózat,
tréfa; rövid v. kis bohózat
komencja – (lat.) (dawno) kommenció;
(mezőgazdaság) a szegődményes cselédek
természetbeni bére
komenda
[1. krótki,
słowny
rozkaz
natychmiastowego
podjęcia
lub
zaprzestania jakiejś czynności, wydawany
przez dowódcę w wojsku, policji,
zwierzchnika
w
harcerstwie
itp.;
2. dowodzenie
grupą
żołnierzy,
policjantów, harcerzy itp.; 3. dowództwo
jednostki wojskowej lub policyjnej, hufca
harcerskiego itp.; też: siedziba tego
dowództwa;
4. instrukcja wykonania
pewnej czynności przeznaczona dla
systemu operacyjnego lub procesora
komputera; 5. daw. część wojska będąca
pod czyimś dowództwem] – (rozkaz)
parancs,
parancsszó,
vezényszó;
(dowództwo)
parancsnokság
(pság.),
vezénylet,
(épület)
parancsnokság,
parancsnoki iroda, ezrediroda; (egyház)
commenda
Komenda Dywersji (Kedyw) – (dawno) Diverziós
Parancsnokság
Komenda Główna Policji w Budapeszcie –
Budapesti Rendőr-főkapitányság (BRFK) [a
Magyar Rendőrség budapesti igazgatási
szervezete]
komenda lokalna – helyi parancsokság
komenda miasta – városparancsnokság
komenda milicji v. policji – rendőrkapitányság
Komenda Obrońców Polski (KOP) [Komenda
Obrońców Polski (Korpus Obrońców
Polski, Obrońcy Polski, Organizacja
Obrońców Polski, Komitet Obywatelsko-
-
Wersja 01 01 2017.
Patriotyczny) – polska organizacja
konspiracyjna działająca w latach 19391943.]
–
Lengyelország
Védőinek
Parancsnoksága
Komenda Policji; Komenda Główna Policji–
Rendőr-főkapitányság (RFK)
Komenda Miejska Policji w Katowicach –
Katowicei Városi Rendőrkapitányság
Komenda
Stołeczna
Policji
–
Fővárosi
Rendőrkapitányság
Komenda Wojewódzka Policja w Łodzi – Lódz
Vajdasági Rendőrkapitányság
komendant (zwierzchnik, dowódca; zwierzchnik
jakiejś instytucji lub dowódca jednostki
organizacyjnej w wojsku, policji, straży
pożarnej lub w harcerstwie) [ORP
Komendant
Piłsudski]
–
(ol.)
commendatore;
parancsnok
(pk.),
komendáns; (rendőrségi egység főnöke)
kapitányságvezető
Komendant
Chorągwi
[osoba
kierująca
zarządem chorągwi - jednostki terenowej
w
ogólnopolskich
organizacjach
harcerskich, o zasięgu terytorialnym
odpowiadającym
najczęściej
województwu.] – zászlóparancsnok (a
lengyel cserkészszövetségben)
komendant garnizonu – helyőrségparancsnok, a
helyőrség parancsnoka
komendant korpusu – hadtestparancsnok
komendant miasta – városparancsnok
komendant placu – (wojsk) térparancsnok
komendant milicji a. policji – rendőrkapitány
komendant twierdzy – várparancsnok
komendant wojskowy – katonai parancsnok
komendantowa – a parancsok felesége,
parancsnokné
komendantka – parancsnok nő
komendatura
a.
komendantura
(niem.
Kommandantur) [1. funkcja komendanta;
2. urząd lub siedziba komendanta] – (lat.)
kommandantúra, parancsnokság
komendarz – (dawn) vezető, parancsnok; (vall)
egyházfi, kurátor, a gazdasági ügyek helyi
intézője
komenderować [1. wydawać komuś polecenia,
narzucając mu swoją wolę; 2. wydawać
rozkazy
podwładnym;
3. dowodzić
oddziałem wojska] – (lat.) kommandálni,
(lat.-ném.) kommandírozni; (rozkazywać)
parancsolni, parancsolgatni, rendelkezni;
(wojsko) vezényelni; (rządzić) vezetni,
irányítani
komenderować dywizją – hadosztályt vezényelni
komenderować
kim/czym
–
parancsnoka
vkinek/vminek
2680
komenderowanie – parancsolás, parancsolgatás;
(wojsko)
vezénylés;
utasítgatás,
kommandírozás
komenderujący, -a, -e – parancsoló, vezénylő
komendne wyrazy [(Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) w wojsku polskiem aż do końca
panowania Augusta III były w piechocie i
dragonii, liczących się do cudzoziemskiego
autoramentu, w języku niemieckim.
Następnie zaś w wojskach polskich,
wyjąwszy pułk swoleżerów polskich
gwardyi Napoleona I, komendne wyrazy
były po polsku. W epoce Królestwa
Kongresowego
dowódcy
oddzielnych
korpusów obowiązani byli znać również
komendne wyrazy w języku rosyjskim
(regulaminy były wspólne), a to w celu
uniknięcia
nieporozumień
w
razie
wspólnego
działania
z
wojskami
rosyjskiemi. Wskutek tego w r. 1815
wyszło dziełko pod tytułem: „Zbiór
komendnych wyrazów w języku rosyjskim
i polskim stosownie do rozkazu J.
Cesarzew. M. W. ks. Konstantyna
ułożony.” (in. 8 o str. 277). Komendne
wyrazy dzielą się na ostrzegające i
wykonawcze. B. Gemb.] – (hist.) katonai
parancsok a lengyel hadseregben
komendować – (lat.) kommendálni, ajánlani
komentarz [1. uwaga na temat kogoś lub czegoś,
najczęściej krytyczna lub złośliwa;
2. artykuł publicystyczny lub wypowiedź
omawiające
aktualne
wydarzenia
polityczne, gospodarcze, kulturalne; 3.
objaśnienia lub interpretacja tekstu,
obrazu,
badania
naukowego
itp.,
dodawane przez autora, wystawcę,
reżysera lub wydawcę; 4. dziennikarska
relacja
z
przebiegu
wydarzeń,
prowadzona na bieżąco w radiu lub
telewizji; 5. (informatyka) fragment kodu
źródłowego, którego jedynym celem
istnienia jest informowanie o czymś osoby
czytającej źródła, a który nie ma żadnego
wpływu na program - i jest zazwyczaj
przez kompilator czy też interpreter
pomijany; 6. (publicystyka) krótki tekst o
charakterze opiniotwórczym. Zaczynamy
od przedstawienia faktów, które chcemy
skomentować, a następnie zamieszczamy
własne opinie na dany temat. W tego typu
wypowiedziach można używać słów
nacechowanych emocjonalnie, by poprzez
nie, wpływać na czytelnika. Komentarz
powinien kończyć się podsumowaniem wnioskiem autora, puentą lub pytaniem
retorycznym skierowanym do odbiorcy.] –
(lat.)
kommentár,
1.
(eredetileg)
jegyzőkönyv; 2. magyarázat, hírmagyarázat,
-
Wersja 01 01 2017.
szövegmagyarázat; magyarázó jegyzetek;
magyarázó, kiegészítő v. bíráló megjegyzés;
prológus; (átv.) rosszmájú megjegyzés; (inf)
megjegyzés
komentarz
jednowierszowy
–
egystrófás
kommentár
komentarz odautorski – szerzői megjegyzés, a
szerző megjegyzése
komentarzowy, -a, -e [przymiotnik od
"komentarz"] – magyarázati, kommentárkomentator [1. łac. commentator 'wynalazca;
autor
pomysłu'
i
commentarius
'komentarz; notatnik' od commentari
'rozmyślać nad czym'; ten, kto komentuje,
interpretuje, objaśnia, autor komentarza,
objaśnień,
przypisów
a.
artykułu
publicystycznego, pogadanki w RTV, na
temat aktualnych wydarzeń polit., gosp.,
kult.; 2. osoba coś komentująca,
interpretująca, udzielająca wyjaśnień],
komentatorka – (lat.) kommentátor,
kommentáló; magyarázó, hírmagyarázó
(ffi/nő); a kommentár készítője
komentator radiowy – rádióhírmagyarázó v.
kommentátor
komentator sportowy – sportriporter
komentator telewizyjny – tévékommentátor,
televíziós hírmagyarázó
komentatorski, -a, -ie – kommentátor-,
kommentátori
komentatorstwo – (lat.) kommentátorság
komentować
(komentuje)
–
kommentálni,
magyarázni,
értelmezni,
magyarázattal
ellátni v. szolgálni
komentować dzieło – művet interpretálni
komeraże [1. fr. commérage l.poj. 'plotki' od
commère 'kuma, kumoszka' z łac. kośc.
commater 'matka chrzestna' (l.mn.) przest.
plotki, intrygi, nieporozumienia; 2. daw.
«złośliwe
plotki,
intrygi
lub
nieporozumienia] – pletyka, méregkeverés
komercja [1. działalność nastawiona jedynie na
osiągnięcie zysku; też: produkty takiej
działalności; 2. daw. handel] – (fr.)
commerce; kereskedés, forgalom (francia
kártyajáték neve)
komercjalizacja [1. jest to ogół zmian mających
na celu oparcie czegoś na zasadach
komercyjnych (handlowych). 1. W
przypadku przedsiębiorstwa oznacza ono
przystosowanie
go
do
warunków
gospodarki
rynkowej.
Np.
przedsiębiorstwo
państwowe
zostaje
przekształcone w jednoosobową spółkę
Skarbu
Państwa
gdzie
jedynym
właścicielem pakietu akcji lub głównym
udziałowcem jest państwo. 2. Pojęcie to
odnosić się może jednak również do
2681
innych dziedzin ludzkiej aktywności. Np.
Komercjalizacja sztuki, gdzie jej dzieła
stają się przedmiotem handlu, a sam
proces twórczy podporządkowany jest
osiągnięciu
zysku,
co
wymaga
dostosowania się do potrzeb odbiorcy
(który staje się klientem), często kosztem
artystycznej niezależności i jakości. Z tego
powodu komercjalizacja postrzegana
bywa jako zjawisko negatywne. 2. Zobacz
też: 1. przywatyzacja, 2. nacjonalizacja, 3.
przekształcenia własnościowe; 3. oparcie
czegoś na zasadach komercjalnych,
komercyjnych, handlowych, kupieckich] –
kommercializálás
komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych –
az állami vállalatoknak kereskedelmi
alapokra való helyezése
komercjalność – anyagiasság, vminek üzleti volta
komercjalny, -a, -e – (lat.) kommerciális;
kereskedelmi, üzleti; kereskedői; (átv.)
anyagias
komercjonalnie
–
kommercionálisan;
kereskedelmi módon
komercyjnie – kereskedelmileg
komercyjny, -a, -e, komercjalny, -a, -e
[dotyczący komercji] – (lat.) kommersz;
kereskedelmi, kereskedői, üzleti; haszonra
készült
komers [1. nm. Kommers 'komers' od śrdw.łac.
commercialis 'handlowy' z łac. commercium
'handel towarami'; przest. bankiet, uczta,
bibka,
zebranie
(zwł.
korporacji
studenckiej); 2. daw. uczta lub przyjęcie,
zwłaszcza korporacji studenckiej] –
batyubál, piknik
komers w Gimnazjum – batyubál a gimnáziumban
komers wycieczkowy – turistapiknik
komers wiosenny – majális
komes także palatyn (łac. comes lub comes
palatinus) [łac. comes dpn. comitis (dosł.
'idący razem); towarzysz; doradca cesarza
rz.' — 1. pierwotnie dostojnik w okresie
cesarstwa rzymskiego skupiający władzę
administracyjną
i
wojskową
wyznaczonego okręgu. – W Europie
zachodniej - hrabia, czyli zwierzchnik
hrabstwa (okręgu). W Polsce tytuł panów
lennych
w
okresie
feudalnym
(możnowładców). W pewnym okresie
historycznym odpowiednikiem polskim tej
nazwy był też prawdopodobnie żupan, u
niektórych Słowian, na Węgrzech i w
Rumunii naczelnik okręgu (komitatu)
czyli hrabstwa. – Z czasem tytuł comesa
przerodził się w Europie w dziedziczny
arystokratyczny tytuł hrabiego. 2. W
średniowiecznej Polsce wykształciła się
-
Wersja 01 01 2017.
warstwa możnowładcza skupiająca w
swych rękach rozliczne urzędy i dobra
ziemskie, będąca jakoby bezpośrednimi
poddanymi władcy. Źródła pisane wieków
średnich w Polsce wyróżniają wyraźnie
dwie grupy rycerstwa (szlachty). Jedną z
nich jest możnowładztwo (magnates,
proceres), drugą jest ogół rycerstwa
(milites). Przedniejsi z możnowładców
wskutek kontaktów ze społeczeństwami z
zachodu
Europy
nosili
wzorem
tamtejszych panów tytuły komesów
(comes, comites) i nie było to związane ze
sprawowaniem zarządu okręgu, jak miało
to miejsce w Europie zachodniej. Należy
odróżnić komesów od baronów (barones).
Tym drugim terminem w Polsce określano
radę książęcą i wyższych urzędników przeciwnie do praktyki w Europie
zachodniej, gdzie baronami określano
alodialnych panów (np. Niemieccy
Freiherr). – Kres rozwarstwieniu szlachty
na komesów i ogół rycerstwa położyła
późniejsza polityka społeczna książąt
piastowskich,
a
formalnie
przypieczętowała to kostytucja 1638 roku,
która zakazywała używania w Polsce
tytułów - z wyjątkiem enumeratywnie
wymienionych tytułów książęcych rodzin
pochodzących z Wielkiego Księstwa
Litewskiego (kniaziów). – Mimo to wiele
rodzin arystokratycznych mogących się
poszczycić
pochodzeniem
od
wczesnośredniowiecznego możnowładztwa
nawiązywało i nawiązuje do komesowskiej
genezy swego rodu. – W niektórych
opracowaniach (tłumaczeniach z łaciny)
wyraz comes przekładany jest jako książę.
Jest to podobny błąd merytoryczny, jak
przekładanie angielskiego tytułu earla
jako księcia, zamiast hrabiego. – Istniała
też w średniowiecznej Polsce godność
palatyna (comes palatinus) odnosząca się
do zarządcy dworu, sprawującego także
pod nieobecność władcy (dzielnicowego
księcia)
funkcje
sądownicze.
W
tłumaczeniach z łaciny zastępowana np.
zwrotami: komes wrocławski, komes
krakowski
itp.
Godność
palatyna
utożsamiano często z funkcją wojewody. 3.
śrdw. dostojnik zarządzający okręgiem
adm., hrabia.] – (lat.) comes [kísérő];
rómaiaknál hivatali cím, a középkorban gróf,
megyeispán, főispán (comitatus) (latinul
comes) [a középkori Nyugat- Közép- és DélEurópában a királytól sokszor csak
közvetetten függő, nagyfokú autonómiával
rendelkező
feudális
nagybirtokosokat
jelentette, akik egy-egy területi egység
vezetői, a helyi közigazgatás, katonai és bírói
2682
hatalom birtokosai voltak. Magyarországon a
középkori comes (magyarul ispán) cím nem
jelentett autonómiát, csupán a vármegye
közigazgatási, katonai és bírói irányító
hivatalát. A grófi tisztség az újkorban az
uralkodó által adományozott öröklődő
főnemesi címmé vált.]
kometa [1. ciało niebieskie należące do Układu
Słonecznego, o masie znacznie mniejszej
od planety, widoczne jako świecąca kula z
ogonem; 2. ciało niebieskie poruszające się
po orbicie eliptycznej lub torze zbliżonym
do paraboli wokół Słońca. Zbudowana jest
z jądra i jego mglistej otoczki zwanej
komą oraz z warkocza. Jądro składa się z
mieszaniny pyłów i drobnych odłamków
skalno-lodowych, będących zamarzniętą
wodą, dwutlenkiem węgla, amoniakiem i
metanem. – Podczas zbliżania do Słońca, z
jądra komety zaczynają wydobywać się
gazy i pył tworząc jeden lub kilka
warkoczy. Gazowy warkocz komety jest
zawsze zwrócony w kierunku przeciwnym
do Słońca, spowodowane jest to
oddziaływaniem wiatru słonecznego, który
"wieje" zawsze od Słońca. Pyłowy
warkocz składa się z drobin zbyt
masywnych by wiatr słoneczny mógł
znacząco zmienić kierunek ich lotu. Z tego
powodu oba warkocze odchodzą od
komety pod innym kątem.] – (gör.)
kometa; üstökös [az üstökösök olyan
égitestek, amelyek felszíne Naphoz közel
kerülve felmelegszik és a felszín anyaga
gázzá alakul (szublimál), melynek során por
és kisebb-nagyobb kavicsok szabadulnak ki.
Ilyenkor „légköre” lesz, amit kómának
hívnak. A Napszél hatására ez elnyúlik a
Nappal ellentétes irányba, ez a csóva. – Az
üstökösök megjelenését szokatlanságuk miatt
több kultúrában bajlós előjelnek tekintették.]
kometa Halleya [(nazwa oficjalna 1P/Halley) –
najbardziej
znana
kometa
krótkookresowa. Nazwa pochodzi od
nazwiska astronoma Edmunda Halleya,
który na początku XVIII wieku badał
zapiski o pojawianiu się komet z lat 1456 1682 i w 1705 roku przewidział ponowne
pojawienie się tej komety w 1758 roku.
Halley odnalazł łącznie 24 komety
okresowe. W pobliżu Słońca kometa
-
Wersja 01 01 2017.
Halleya traci podczas każdego przelotu
około 250 mln ton swojej materii, na
podstawie czego szacuje się, że będzie
istnieć przez kolejne 170 000 lat.] – Halleyüstökös (hivatalos nevén 1P/Halley) [a
Kuiper-övből származó rövid periódusú
üstökösök legismertebb és legfényesebb
példánya. Nevét Edmond Halley angol
csillagászról kapta, aki kiszámította pályáját,
elsőként a periodikus üstökösök közül (innen
az 1/P szám). Keringési periódusa 76 év,
legutoljára
1986-ban
járt
a
Naprendszerünkben, így legközelebb 2061ben fog visszatérni.]
kometka [gra przeznaczona dla dwóch lub
czterech osób polegająca na przebijaniu
nad siatką lotki (zazwyczaj zrobionej z
piór i zakończonej gumowym końcem) za
pomocą rakietki; badminton] – tollaslabda
(badminton)
komety periodyczne – időszakos üstökösök
komeżka [katolicka biała szata liturgiczna;
komża] – katolikus fehér ruha v. kámzsa
komfort [1. ogół warunków zewnętrznych
zapewniających człowiekowi wygodę,
odznaczających się dostatkiem i elegancją;
2. stan zaspokojenia potrzeb fizycznych i
psychicznych oraz braku kłopotów] –
(ang.-fr.) comfort, komfort [vigasz, biztatás,
erősítés];
(átv.) kényelem, a kényelmi
berendezések összessége (z komfortem:
komfortos), jólét; összkomfort
komfortowo – komfortosan, kényelmesen
komfortowy, -a, -e [wygodny, zapewniający
komfort] – komfortos, kényelmes
komfortowe mieszkanie a. mieszkanie ze
wszystkimi wygodni – összkomfortos lakás
komfortowy wagon sypialny – kényelmes
hálókocsi
komiczka – komika; női komikus
komicznie – komikusan
komiczno ironiczny – tréfás-gúnyos
komiczność, komika [1. «wywołujący śmiech»
2. dotyczący komizmu jako kategorii
artystycznej] – (gör.) komikum, ami
nevetésre ingerel, a nevetséges; komikus v.
nevetséges
volta
vminek,
furcsaság;
nevettető, furcsa, fonák elem, mozzanat
komiczny, -a, -e [1. wywołujący śmiech;
2. dotyczący komizmu jako kategorii
artystycznej] – (gör.) komikus, nevetséges,
mulatságos, tréfás, furcsa, nevettető
komiczny charakter – komikus figura
komiczna mina – furcsa v. komikus arckifejezés
komiczne wrążenie – komikus hatás
komięga (komiega) [1. czworoboczny statek
rzeczny bez masztu, kierowany wiosłami,
2683
używany
w
XVI–XIX
w.
do
jednorazowego spływu z biegiem rzeki; 2.
czółno z wielkiej kłody drzewa. 3. w XVI XIX wieku był to flisacki statek rzeczny
bez masztu, poruszany jedynie za pomocą
wioseł. Ponieważ charakteryzował się
niewielkim zanurzeniem można było go
wykorzystywać do żeglugi po płytszych
rzekach. Na Wiśle statkami tymi
przewożono
różne
towary,
przede
wszystkim zboże do Gdańska. Najbardziej
interesującą cechą tych jednostek był fakt,
że były to statki jednorazowego użytku po dotarciu do portu przeznaczenia
rozbierano je, odzyskany materiał
odsprzedawano (np. na opał), a ich załoga
wracała do swoich domów drogą lądową.
Komięgę obsługiwała zazwyczaj załoga
złożona z 9 do 11 flisów, a jej ładowność
dochodziła do 35 łasztów, czyli około 70
ton.] – (dawno) egy fatörzsből kivájt
halászcsónak; gabonaszállító tutaj
Komiężnik zwyczajny, kanarecznik zwyczajny
(Canarium
commune
a.
Canarium
luzonicum) [gatunek rośliny z rodziny
osoczynowatych. Występuje w Malezji.] –
Kanárifa (Canarium luzonicum)
komik [1. aktor grający role komediowe lub
klown cyrkowy; 2. człowiek z dużym
poczuciem humoru] – (gör.) komikus;
mulatságos szerepeket alakító színész; (átv.)
jópofa, tréfamester, mulattató
komiks [historyjka obrazkowa z tekstem
ograniczonym do wypowiedzi bohaterów,
umieszczonym w tzw. dymkach] –
képregény
komiks w Polsce – képregény Lengyelországban
komiksowo – képregényesen
komiksowość – képregényesség
-
Wersja 01 01 2017.
komiksowy, -a, -e – képregény
komin [1. konstrukcja z pionowym kanałem do
odprowadzania spalin z paleniska do
atmosfery
oraz
do
wytwarzania
naturalnego ciągu powietrza, będąca
rodzajem przewodu wewnątrz budynku
lub urządzenia albo budowlą wolno
stojącą; 2. wąskie wcięcie w stromym
stoku górskim, powstające w wyniku
pękania i erozji skał; 3. wąska, wysoka
wyrwa nad wyrobiskiem w kopalni;
4. ciągły
prąd
wznoszący
ciepłego
powietrza, powstający nad obszarem
ziemi silnie ogrzanym przez słońce;
5. daw. piec kuchenny do gotowania] –
(lat.) kamin; kémény, kürtő, füstcső v.
füstcsatorna v. füstjárat [a füstöt elvezető
falazott csatornának a tetőn kívül álló része,
amely a kéményfejben végződik.]; tűzhely,
kemence;
(alpinizmus)
meredek
sziklahasadék, kürtő; hegykürtő, kémény
komin
komin fabryczny – gyárkémény
komin górny – felső füstjárat
komin na statku – hajókémény
komin wolny – szabad kémény
komin
wulkaniczny
[kanał
zakończony
kraterem,
którym
gazy
i
lawa
wydobywają się z głębi na powierzchnię] –
vulkáni kürtő, vulkánkürtő
komin wyziewał kłęby dymu – a kémény
füstgomolyagokat eresztett v. pöfékelt
kominek [1. mały komin; 2. otwarte palenisko w
ścianie przy podłodze, służące do
ogrzewania wnętrz; 3. spotkanie o
charakterze kameralnym, z programem
słownym albo muzycznym, urządzane w
sali z takim paleniskiem; 4. otwór w
środku
czaszy
spadochronu,
przepuszczający nadmiar powietrza i
zapewniający stateczność spadochronu w
czasie opadania; 5. Kominek w zamku
królewskim na Wawelu. Epoka Wazów –
to ostatnia epoka, która w pałacach
niegdyś królewskich na Wawelu twórczo
zaznaczyła swoje piętno. Część zamku,
dotykająca Kurzej Stopy, po pożarze w
roku 1595 odbudowana, nosi wyraźne
znamię restauracyi, za panowania tego
domu odbytych. Do tej samej epoki należy
także
przedstawiony
obok
komin
-
Wersja 01 01 2017.
szafiasty, przewyższający wymiarami,
bogactwem materjału i form wszystkie
inne, jakich ślady często jeszcze
napotykamy w komnatach dawniej
królewskich.] – kandalló [szabad terű
tűzhely a lakószobákban, inkább nagy
méretű termekben, amelyekben nagy
hasábokat égettek, és amelyeknek nagyobb
keresztmetszetű kéményeik voltak]; kémény,
kürtő
2684
Sala Pod Ptakami
kominiarczyk [pomocnik kominiarski; Mały
kominiarczyk (ang. The Little Sweep) —
opera dziecięca skomponowana przez
Benjamina Britenna i wchodząca w skład
Zróbmy operę (ang. Let's make an opera) dzieła przybliżającego dzieciom tę
dziedzinę sztuki. Libretto napisał Eric
Crozier.]
–
kéményseprőinas,
kéményeprőlegény
kominiarka [1. pot. czapka okrywająca głowę i
szyję, mająca niewielkie wycięcie na
twarz, a czasem tylko na oczy i usta,
noszona także w formie wywiniętej wokół
głowy; 2. zimowa czapka wełniana, z
workowatym przedłużeniem na szyję i z
niedużym wycięciem na oczy, usta, nos.
Stanowi dosłowne powtórzenie w miękkim
materiale odpowiedniej części zbroi.] –
fülvédő
v.
fülvédősapka;
télisapka;
kéményseprő-sapka; símaszk
kominkowy, -a, -e [przymiotnik od: kominek] –
kandalló-, kürtő-, tűzhelykominowy, -a, -e – kémény-, kürtő
kominowe [1. daw. opłata za czyszczenie
kominów; 2. podatek płacony dawniej
przez każdego właściciela budynku
mieszkalnego] – (hist.) füstadó; (közg.)
kéménydíj, kéményadó
komintern
[1.
Międzynarodówka
Komunistyczna
(zwana
także
III
Międzynarodówką) w skrócie Komintern
(od ros. Kommunisticzeskij Internacjonał) to
międzynarodowa
organizacja,
która
powstała z inicjatywy Lenina w Moskwie
w marcu 1919 roku. Została ona założona
przez 19 partii komunistycznych, a wśród
nich także KPP.; 2. międzynarodowa
organizacja
partii
komunistycznych
powstała z inicjatywy Lenina, działająca
w latach 1919-43, realizująca założenia
radzieckiej polityki zagranicznej; III
Międzynarodówka,
Międzynarodówka
Komunistyczna] – Komintern (Kommunista
Internacionálé);
III.
Internacionálé
rövidítése; a világ kommunista pártjainak és
kommunista szervezeteinek nemzetközi
egyesülése (1919. III. 4.-1943. V. 15.)
komis [1. sklep lub firma pośredniczące
odpłatnie w kupnie i sprzedaży towarów;
2. działalność sklepu lub firmy na takich
zasadach; 3. sprzedaż ruchomości przez
osobę a. przedsiębiorstwo (komisanta) na
rachunek innej osoby (komitenta); pot.
sklep trudniący się taką sprzedażą] –
bizomány, megbízás, (sklep) bizományi bolt
v. áruház
kominiarka – füsti fecske; kéményseprőnő v. lány
kominiarski, -a, -ie – kéményseprőkominiarstwo
–
kéményseprő-mesterség,
kéményseprő-ipar
kominiarz [osoba trudniąca się czyszczeniem
kominów oraz konserwacją przewodów
spalinowych
i
wentylacyjnych
w
budynkach] – kéményseprő
2685
komisant [osoba lub przedsiębiorstwo zajmujące
się komisem towarów]; komisantka –
bizományos (ffi/nő)
komisant giełdowy – tőzsdebizományos
komisariat [urząd policyjny; lokal takiego
urzędu; instytucja utworzona doraźnie dla
wykonania określonego zadania (np.
plebiscytu, wystawy); (k. ludowy) w ZSRR
(1917-46) - ministerstwo] – komisszariátus;
kapitányság, rendőrkapitányság, biztosság,
felügyelőség
komisariat miejski – városi felügyelőség
komisariat milicji – (dawno) rendőrkapitányság
komisariat policji – rendőrkapitányság (RK)
Komisariat Policji Metra Warszawskiego – a
Varsói Metró Rendőrség Kapitánysága
komisariat
policji
kolejowy
–
vasúti
rendőrkapitányság
komisariat policji obywatelskiej – (dawno)
rendőrkapitányság
Komisariaty Ziemi Świętej [przedstawicielstwa
Kustodii Ziemi Świętej na określonym
terytorium, kierowane przez Braci
Mniejszych
(OFM),
zwanych
komisarzami. Na ziemiach polskich
początkowo we Lwowie (1902), później w
Krakowie (1913-1939). Po przerwie
ponowna działalność z osobowością
prawną od 1992 r.] – Szentföldi
Komisszariátus [a Szentföldi Kusztódia egy
adott területen való képviselete, melyet a
Kisebb Testvérek (OFM) felügyelnek, akiket
biztosoknak nevezünk. Lengyelországban
kezdetben
Lembergben
(1902),
majd
Krakkóban (1913-1939) volt. Hosszú szünet
után 1992 óta működik ismét.]
komisarski, -a, -ie – biztossági, felügyelői,
jószágigazgatói
komisaryczny, -a, -e [nie pochodzący z wyboru,
mianowany] – kinevezett (nem választott)
komisarz [1. osoba powołana do pełnienia
określonej
funkcji,
często
mająca
specjalne kompetencje; 2. stopień oficerski
w policji; też: oficer mający ten stopień;
3. pełnomocnik dyplomatyczny niektórych
państw w krajach niemających pełnej
suwerenności; 4. w dawnej Polsce: osoba
delegowana przez sejm do wykonania
określonych czynności; 5. w dawnej
Polsce: przywódca Kozaków mianowany
-
Wersja 01 01 2017.
przez hetmana; 6. w dawnej Polsce:
członek komisji skarbowej lub wojskowej;
7.
urzędnik
posiadający
specjalne
pełnomocnictwa;
naczelnik
obwodu
policyjnego; (ludowy) w ZSRR (1917-46) minister; (polityczny; wojsk.) w niektórych
armiach
rewolucyjnych
osoba
współodpowiedzialna wraz z dowódcą za
stan jednostek wojsk] – (lat.-or.)
kommiszár; felügyelő, biztos, megbízott;
dawn. rendőrfőnök, rendőrkapitány; (wojsko)
politikai biztos; népbiztos
komisarz awaryjny – kárszakértő
komisarz cywilny – polgári biztos
Komisarz Jules Maigret [to postać literacka,
główny bohater serii powieści i opowiadań
kryminalnych
autorstwa
Georgesa
Simenona. Cykl poświęcony komisarzowi
Maigretowi składa się z 75 powieści i 28
opowiadań, napisanych w latach 19291972.] – Maigret felügyelő
komisarz leśny – erdészeti felügyelő
komisarz ludowy – népbiztos
komisarz
Rex [jest to kryminalny serial
produkowany od 1994 roku w Austrii oraz
Niemczech.] – Rex felügyelő (tévésorozat)
komisarz sądowy – bírósági végrehajtó
komisarz wojskowy [w niektórych armiach
rewolucyjnych:
przedstawiciel
państwowej władzy cywilnej lub partii] –
(wojsko) politikai tiszt
komisarzowa – a biztos, felügyelő v. komisszár
felesége, felügyelőné
komisja [1. zespół osób powołanych do
wykonania określonych zadań; też:
posiedzenie takiego zespołu; 2. kolegialny
organ
najwyższej
administracji
państwowej;
3. w
dawnej
Polsce:
ministerstwo; 4. grupa osób delegowana
do wykonania określonego zadania; organ
władzy
rządowej
o
charakterze
kolegialnym,
odpowiadający
ministerstwu] – (lat.) komisszió, komisszió;
1. megbízás, bizomány; megbízásból való
vásárlás, eljárás, üzletvitel; 2. bizottság
(biz.), választmány
komisja antyimportowa – importellenes bizottság
komisja arbitrażowa
–
arbitrázsbizottság,
döntőbírósági bizottság
komisja branżowa – ágazati bizottság
komisja cen – árbizottság
komisja cywilno-wojskowa – polgári-katonai
bizottság v. vegyesbizottság
komisja delimitacyjna –
határmegállapító
bizottság
komisja do badań energii atomowej –
atomenergia-kutató bizottság
2686
komisja dyscyplinarna – fegyelmi bizottság,
rendfenntartó bizottság
Komisja Edukacyjna – Nevelésügyi Bizottság
Komisja Edukacji Narodowej (KEN) (pełna
nazwa: Komisja nad Edukacją Młodzi
Szlacheckiej Dozór Mająca) [centralny
organ władzy oświatowej powołany w
Polsce przez Sejm Rozbiorowy 14
października 1773 na wniosek króla
Stanisława
Augusta
Poniatowskiego.
Zasługi Komisyi edukacyjnej opisane
zostały szczegółowo w dziele: „Historja
szkół w Koronie i Wielkiem księstwie
Litewskiem od najdawniejszych czasów aż do
roku 1794”, przez Józefa Łukaszewicza
(Poznań r. 1849 – 1852, tomów 4).] – (hist.)
Nemzeti Nevelésügyi Bizottság (1773-ban
alakult központi szervezet)
komisja egzaminacyjna – vizsgáló v. vizsgáztató
bizottság, vizsgabizottság
komisja ekspertów – szakértői bizottság
Komisja Europejska (fr. Commission européenne,
ang. European Commission) [organ
wykonawczy Unii Europejskiej będący
instytucją odpowiedzialną za bieżącą
politykę
Unii,
nadzorujący
prace
wszystkich jej agencji i zarządzającą jej
funduszami. Komisja posiada wyłączną
inicjatywę legislacyjną w zakresie prawa
unijnego oraz jest uprawniona do
wydawania rozporządzeń wykonawczych
(ang. Comission Regulation). Jej główną
siedzibą jest Bruksela.] - Európai Bizottság
(hivatalosan Az Európai Közösségek
Bizottsága) [az Európai Unió (EU)
végrehajtó szerve. Az Európai Parlament és
az Európai Unió Tanácsa mellett egyike az
EU három fő kormányzati intézményének.
Legfőbb
feladata
a
jogszabályok
kezdeményezése és becikkelyezése, valamint
az uniós szerződések őreként tevékenykedik,
amik az EU jogalapját jelentik. Az Európai
Bizottság
tevékenysége
nagyon
sok
párhuzamot mutat a nemzeti kormányok
végrehajtó
testületével,
de
vannak
különbségek is. Az Unió egészének érdekeit
képviseli.]
komisja gospodarcza – gazdasági bizottság
komisja inwentaryzacyjna – leltározó bizottság
Komisja Językowa Łódzkiego Towarzystwa
Naukowego
–
(dawno)
a
Łódz-i
Tudományos Egyesület Nyelvi Bizottsága
Komisja Językowa PAN (Polska Akademia
Nauk) – Lengyel Tudományos Akadémia
Nyelvi Bizottsága
komisja kilkuosobowa – többszemélyes v. több
tagú bizottság
komisja kodyfikacyjna – törvényelőkészítő
bizottság
-
Wersja 01 01 2017.
komisja kolaudacyjna filmów – filmátvételi
bizottság
komisja kolonizacyjna – telepítési bizottság
komisja konkursowa – pályázati
bizottság;
versenybizottság, zsűri
komisja konskrypcyjna – sorozási bizottság
komisja kontroli społecznej [Komisja Kontroli
Społecznej Powiatowej Rady Narodowej]
– (dawno) népi ellenőrző bizottság [Járási
Tanácsok népi ellenőrző bizottsága]
komisja kwalifikacyjna – minősítő bizottság;
minősítési v. képesítési bizottság
komisja likwidacyjna – felszámolási v. felszámoló
bizottság
komisja mandatowa –
mandátumvizsgáló
bizottság
komisja matka [1. komisja proponująca listę
kandydatów w wyborach; 2. na zjazdach,
konferencjach itp.: komisja nadrzędna w
stosunku do innych komisji zajmujących
się zagadnieniami szczegółowymi] – jelölő
bizottság, anyabizottság, főbizottság
komisja międzyministerialna – tárcaközi bizottság
komisja odbiorcza – átvevő v. átvételi bizottság
komisja opiniodawcza – szakértői bizottság,
bírálóbizottság, véleményező bizottság
komisja planowania – tervező bizottság;
tervhivatal
komisja poborowa – sorozóbizottság; sorozó
bizottság
komisja podatkowa – adóbizottság
komisja pojednawcza – békéltető bizottság
komisja polityki zagranicznej Sejmu – a Szejm
külügyi bizottsága
komisja porozumiewawcza – egyeztető v.
békéltető bizottság
komisja powypadkowa [komisja powołana do
zbadania przyczyn wypadku i do oceny
wielkości strat poniesionych przez
poszkodowanego] – balesethelyszínelő
csoport, balesetvizsgáló bizottság
komisja redakcyjna – szerkesztőbizottság
komisja rekrutacyjna – sorozóbizottság
komisja rewizyjna [organ powołany do kontroli
finansowej
zarządu
w
organizacji
społecznej,
spółdzielni,
spółce itp.,
wybierany
spośród
członków
tej
organizacji] – revíziós v. vizsgáló bizottság,
felülvizsgáló bizottság, ellenőrzőbizottság
komisja rozjemcza [komisja rozstrzygająca
spory
między
pracownikami
a
pracodawcami] – döntőbírósági bizottság,
egyeztető bizottság (eb., EB), döntőbizottság
komisja rządowa – kormánybizottság
komisja sejmowa – szejmbizottság; országgyűlési
bizottság
2687
komisja skarbowa – pénzügyi bizottság
komisja skrutacyjna [1. komisja obliczająca
głosy podczas głosowania; 2. grupa osób,
których zadaniem jest policzenie głosów
oddawanych
za,
przeciw
lub
wstrzymujących się podczas głosowań na
wszelkiego rodzaju zgromadzeniach, np.
na zgromadzeniu wspólników spółki z
ograniczoną
odpowiedzialnością,
zgromadzeniu
akcjonariuszy
spółki
akcyjnej,
walnym
zgromadzeniu
spółdzielni, a także np. w komisjach
parlamentarnych i w samym parlamencie
(w
czasach
poprzedzających
wprowadzenie elektronicznego liczenia
głosów).] – szavazatszedő bizottság;
szavazatszámlálók
komisja stała – állandó bizottság
komisja szacunkowa – becslőbizottság
komisja
śledcza
–
nyomozóbizottság,
vizsgálóbizottság
komisja taksacyjna – becslési v. ármegállapító
bizottság
komisja usprawnień – ésszerűsítési bizottság
komisja wyborcza – választási v. szavazatszedő
bizottság
komisja wykonawca – végrehajtó bizottság
komisja-matka – (dawno) anya-bizottság
Komisje Dobrego Porządku (Komisje Boni
Ordinis)
[kolegialne
instytucje
administracji miejskiej, powołane w
wyniku decyzji sejmu konwokacyjnego z
1764, znoszących niektóre jurydyki
miejskie i serwitoriaty. Pierwszą Komisję
Dobrego Porządku utworzył Stanisław
August Poniatowski 1 czerwca 1765 dla
Starej i Nowej Warszawy (Warszawska
Komisja Boni Ordinis). Sejm 1768
zdecydował
o
utworzeniu
Komisji
Dobrego
Porządku
we
wszystkich
miastach królewskich. W czasach rządów
Rady Nieustającej w latach 1775-1789
powołano je w większości miast
królewskich Korony i Wielkiego Księstwa
Litewskiego. W ich skład wchodziło
każdorazowo od 6 do 14 członków,
powoływanych z okolicznej szlachty. W
1777
zostały
podporządkowane
Departamentowi
Policji
Rady
Nieustającej. Trzy lata później przejęły
uprawnienia komisji szpitalnych. Sejm
Czteroletni
przekazał
kompetencje
Komisji Dobrego Porządku Komisji
Policji Obojga Narodów i Komisjom
Porządkowym Cywilno-Wojskowym.] –
"Boni Ordinis" alapítvány [np. Krakowska
Komisja Boni Ordinis; Lubelska Komisja
Boni Ordinis, lub Lubelska Komisja
Dobrego Porządku – lokalna komisja
-
Wersja 01 01 2017.
szlachecka powołana w Lublinie 12 stycznia
1780 roku, zajmująca się rozbudzeniem i
rewitalizacją życia miejskiego. = A lengyel
felvilágosodás alatt 1780-ban megalakul a
"Boni Ordinis" alapítvány, mely célul tűzi ki
a lakóházak restaurálását és az utcák
burkolását, valamint a városház újjáépítését.]
Komisje boni ordinis, instytucje kolegialne
powołane w celu uporządkowania spraw
większych miast królewskich w związku z
uchwałami sejmu 1764 (dotyczącymi znoszenia
jurydyk o niedostatecznie udokumentowanych
prawach oraz serwitoriatów). Pierwszą komisję
dobrego porządku ustanowiono reskryptem
królewskim. 1 VI 1765 dla Starej i Nowej
Warszawy; sejm 1768 zarządził tworzenie
komisji dobrego porządku we wszystkich
miastach królewskich, co jednak zrealizowano
wówczas w niewielkim tylko stopniu; powstało
kilkadziesiąt komisji, których znaczna część
wkrótce zawiesiła działalność. Rozkwit komisji
dobrego porządku nastąpił w czasach Rady
Nieustającej (1775-89), kiedy to utworzono je w
prawie
wszystkich
większych
miastach
królewskich Korony i Litwy; składały się one z 614 członków powoływanych spośród okolicznej
szlachty, prezydował zwykle wojewoda lub
starosta. W 1777 podporządkowano je
Departamentowi Policji. Komisje miały prawo
wglądu do finansów miejskich, ograniczając przy
tym wyłączność jurydyk (podatek brukowy i
inne), kontrolowały działalność cechów i gildii
oraz wpływały na nią, wydając ordynacje dla
poszczególnych miast i rzemiosł, zajmowały się
porządkowaniem zabudowy (regulacja miast),
brukowaniem i oczyszczaniem ulic, budową
kanałów,
szpitalnictwem;
zabiegały
o
podniesienie miast z upadku, zwiększenie
chłonności ich rynku i rozluźnienie rygorów
cechowych; współpracowały z magistratami, idąc
na rękę bogatszym warstwom mieszczaństwa,
głównie kupiectwa, jednak ich działanie leżało
również w interesie szlachty. W okresie Sejmu
Czteroletniego kompetencje komisji dobrego
porządku przejęła Komisja Policji Obojga
Narodów i komisje porządkowe cywilnowojskowe.
[Encyklopedia historii gospodarczej Polski do
1945 roku, Warszawa 1981, t. I, s. 327,
Barbara Grochulska]
komisjoner [1. fr. commissionaire 'komisjoner',
śrdw. łac. commissio 'zbieranie; zlecenie'
od commissus p.p. od committere 'łączyć;
powierzać; przedsiębrać; ryzykować'; 1.
przest. agent handlowy, pośrednik przy
kupnie i sprzedaży; dawn. posłaniec
publiczny
2.
przestarzale:
agent,
pośrednik przy kupnie i sprzedaży;
komisant; 3. daw. pośrednik przy kupnie i
sprzedaży] – bizományos, közvetítő
komisować – komissziózni, komissiózni; járni az
üzleteket, bevásárlásokat végezni
komisowe
[prowizja
komisanta
za
pośredniczenie w transakcji kupna i
2688
sprzedaży] – közvetítési jutalék, provízió
(jutalék)
komisowy, -a, -e [związany z (a. trudniący się)
komisem] – bizományi
Komisowy Dom Towarowy – Bizományi Áruház
Vállalat (BÁV)
komisyjka [zdrobnienie od: komisja] – kis
bizottság
komisyjnie – bizományosan; bizottságilag
komisyjny,
-a,
-e
[dokonywany
przez
upełnomocnioną grupę osób, komisję.] –
bizományi, bizományosi; bizottsági (biz.)
komisyjne otwarcie czegoś – vminek a bizottsága,
közjegyző előtti megnyitása, felnyitása
komisyjne przesłuchanie – bizottság előtt történő
kihallgatás, bizottsági kihallgatás
komisyjny egzamin – bizottság előtti vizsga
komitat (jednostka podziału administracyjnego,
odpowiednik województwa) (węg. megye,
łac.
commitatus)
[1.
jednostka
administracyjna I rzędu w podziale
administracyjnym Republiki Węgierskiej
odpowiadająca polskiemu województwu.
Obecnie Węgry podzielone są na 19
komitatów. 2. Do 1914 roku Królestwo
Węgier podzielone było na 64 komitaty] –
(újlatin) comitatus; grófság, (magyar) megye
(m.), vármegye (województwo)
(komitat) Győr-Sopron-Moson – Győr-SopronMoson (megye) (GYSM)
(komitat) Jász-Nagykun-Szolnok - Jász-NagykunSzolnok (megye) (JNSZ)
komitat Komárom-Esztergom – KomáromEsztwergom megye (KEM)
komitatowy, -a, -e – megyei, megyeKomitatowa Komenda Główna Policji – Megyei
Rendőr-főkapitányság (MRFK)
Komitatowa Rada (Narodowa) – dawn. megyei
tanács
komitaty lezace nad Dunajem – a Duna mentén
fekvő vármegyék
komitent (komis) – megbízó, megrendelő, ügyfél
komitet [1. zespół osób powołanych do
wykonania
określonych,
zwykle
doraźnych, zadań; 2. organ administracji
państwowej kierujący określoną dziedziną
lub mający nad nią nadzór; 3. grupa osób
powołanych do wykonania określonych
zadań; organ kierowniczy; nadzorczy, o
specjalnych pełnomocnictwach; organ
adm. państwowej na wysokim szczeblu.] –
(fr.) komité; bizottság, választmány
Komitet Badań Naukowych – Országos
Tudománys Kutatási Alap (OTKA)
komitet domowy – lakóbizottság
komitet blokowy – lakóbizottság
-
Wersja 01 01 2017.
komitet branżowy doeadczy – ágazati tanácsadó
bizottság
Komitet Centralny (KC) – Központi Bizottság
(KB), központi vezetőség; pártközpont
Komitet Centralny Narodowy (KCN) [1. organ
kierowniczy stronnictwa „czerwonych”
(1862-63), 2. tajny organ kierowniczy
obozu „czerwonych”, działał od czerwca
1862 roku w Warszawie, wyłoniony z
Komitetu
Miesjkiego.
Prowadził
przygotowania
do
powstania
styczniowego: rozbudował organizację
konspiracyjną,
wyznaczył
podatek
narodowy, powołał policję narodową. Po
wybuchu powstania przekształcony w
Tymczasowy Rząd Narodowy (styczeń
1863), po upadku dyktatury Mariana
Langiewicza nazywał się oficjalnie
Rządem Narodowym. Do jego czołowych
działaczy należeli: Jarosław Dąbrowski,
Zygmunt Padlewski, Agaton Giller,
Bronisław
Szwerce,
jego
organem
prasowym był "Ruch".] – Nemzeti
Központi Bizottság
Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii
Robotniczej [organ kierowniczy Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej (1948-90)]
– Lengyel Egyesült Munkáspárt Központi
Bizottsága (LEMP KB)
Komitet ds. Radia i Telewizji Państwowej –
Állami Rádió és Televízió Bizottság (ÁRTB)
komitet dzielnicowy – körzeti v. kerületi bizottság
komitet ekologii – környezetvédelmi bizottság
Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, KERM
[pomocniczy organ rządu (z prezesem
Rady Ministrów jako przewodniczącym),
koordynujący działania administracji
państwowej w gospodarce; istniał 1946-50
i 1957-69; od 1988 organ przygotowujący i
opiniujący decyzje gospodarcze dla Rady
Ministrów, koordynujący i kontrolujący
ich realizację.] – (dawno) a Minisztertanács
Gazdasági tanácsa
komitet gminny – községi bizottság
komitet gospodarczy – gazdasági bizottság
komitet honorowy – tiszteletbeli választmány
komitet miesjki – városi bizottság
komitet olimpijski – olimpiai bizottság
komitet obchodowy – ünnepély rendezőbizottsága
Komitet Obrony Kraju (KOK) [1. wewnętrzny
organ
Rady
Ministrów
Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej do spraw
obronnych; 2. organ do spraw obronnych
Rady Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej
(1959-1990),
a
następnie
Prezydenta RP (1990-2003)] – (dawno)
Honvédelmi Bizottság
2689
Komitet Obrony Robotników [KOR organizacja
opozycjonistów,
która
wystosowała 23 września 1976 roku "Apel
do społeczeństwa i władz PRL". W apelu
tym ogłoszono powstanie Komitetu
Obrony Robotników - ofiar represji w
związku z wydarzeniami 25 czerwca 1976]
– Munkásvédő Bizottság
Komitet Obrońców Pokoju [Miejski Komitet
Obrońców Pokoju w Łodzi] – (dawno)
Békevédelmi Bizottság [Łodzi Helyi
Békevédelmi Bizottság]
komitet obywatelski [komitet zorganizowany z
ochotników, niefachowców, do doraźnej
pomocy władzom] – állampolgári bizottság
komitet ogólnokrajowy – országos bizottság
komitet organizacyjny – szervezőbizottság;
rendezőség
komitet partii, komitet partyjny – pártbizottság
Komitet Planowania Gospodarczego (KGP) –
Tervhivatal
komitet pokoju – békebizottság
Komitet
Porozumiewawczy
Organizacji
Niepodległościowych
(KPON)
[(albo
Komitet
Porozumienia
Organizacji
Niepodległościowych) – utworzona 21
kwietnia 1940 roku platforma współpracy
części organizacji konspiracyjnych, które
nie podporządkowały się Związkowi
Walki
Zbrojnej.]
–
Függetlenségi
Szervezetek Egyeztető Bizottsága
komitet powiatowy, KP – (dawno) járási bizottság
komitet redakcyjny – szerkesztőbizottság
Komitet Regionów (CoR) [1. organ doradczy i
opiniodawczy Wspólnot, powołany do
życia w 1994 roku na mocy Traktatu o
Unii Europejskiej z Maastricht i
reprezentujący interesy 250 regionów (do
31.12.2006 r.), na które podzielona jest
Unia Europejska. 2. ten jest drugim
„oficjalnym” ciałem doradczym Komisji,
Parlamentu Europejskiego i Rady,
reprezentującym
społeczności
lokalne/regionalne na poziomie UE i
zbliżającym Unię do jej obywateli. CoR
reprezentuje głos samorządów lokalnych i
regionalnych wobec instytucji unijnych.
Jego członkowie, w liczbie 344, pochodzą z
kręgów władz gminnych i regionalnych
państw członkowskich UE. O ile ESC
istniał
w
czasie
gdy
Wspólnota
powstawała w 1957 r. (Traktat Rzymski),
to CoR został utworzony dopiero w 1994
r. już po traktacie z Maastricht z 1992 r. Z
Komitetem tym należy konsultować
wszelkie
propozycje
prawodawcze,
mogące mieć konsekwencje dla regionów,
zwłaszcza w takich obszarach jak,
-
Wersja 01 01 2017.
ochrona zdrowia, oświata, transport,
zatrudnienie i polityka socjalna.] – Régiók
Bizottsága [a regionális és helyi hatóságokat
képviseli az EU-ban. az Európai Uniónak a
maastrichti szerződés által életre hívott
konzultatív testülete, melynek feladata a
helyi és regionális érdekek képviselete az
Unió
döntéshozatali
(jogalkotási)
folyamatában. Feladatát általában az Európai
Bizottság, esetenként az Európai Parlament
vagy az Európai Unió Tanácsa felkérésére
vélemények megalkotásával, illetve saját
kezdeményezésű
vélemények
és
állásfoglalások kiadásával látja el. A
Brüsszeli székhelyű Régiók Bizottságának,
344 tagja és ugyanennyi póttagja van. A
tagok és póttagok száma tagállamonként
meghatározott, kinevezésük az Európai Unió
Tanácsa hatásköre, a javaslattétel pedig a
nemzeti delegációk létszámának keretei
között a nemzeti kormányoké.]
komitet rodzicielski [grono osób wybranych
spośród rodziców uczniów danej szkoły,
współpracujących z władzami szkolnymi]
– szülői munkaközösség
Komitet Samoobrony Społecznej (KSS) [Po
uwolnieniu z aresztu członków Komitetu
Obrony Robotników w lipcu 1977 roku,
KOR zaczął zastanawiać się nad sensem
dalszej
działalności.]
–
Társadalmi
Önvédelmi Bizottság
komitet sportowy – sportbizottság
komitet strajkowy – sztrájkbizottság
komitet uczelniany ZMP; Komitet Uczelniany
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej –
(dawno) a Lengyel Ifjúsági Szövetség
oktatási bizottsága
komitet wojewódzki – megyei v. vajdasági
bizottság;
vajdasági
(törvényhatósági)
bizottság
komitet wykonawczy (kom. wyk.) – végrehajtó
bizottság, (dawno) végrehajtóbizottság (V.
B.)
komitet zakładowy – üzemi bizottság
komitetowy, -a, -e [przymiotnik od: komitet] –
bizottsági, választmányi
komitywa [1. śrdw.łac. comitiva z łac. comitivus
'dworski, należący do orszaku' od comes;
przyjacielskie
stosunki;
zażyłość,
poufałość; 2. bliskie stosunki łączące
dobrych znajomych lub przyjaciół] –
egyetértés, barátság, pajtásság
komiwojażer [1. fr. commis-voyageur 'jw.';
commis 'sprzedawca; biuralista' od
commettre 'powierzyć; wyznaczyć' z łac.
committere
zob.
komis;
voyageur
'podróżny' od voyage, zob. wojaż.;
podróżujący
agent
handlowy,
2690
reprezentant firmy, dla której zbiera
zamówienia; 2. przedstawiciel firmy
podróżujący w celu zdobywania klientów i
przyjmowania zamówień na towar.] –
utazó (ügynök); ügynök, kereskedelmi utazó;
házaló; vigéc [Kereskedő utazó ügynök a
vigéc, és nevét a németből kapta: németül a
Wie geht's? annyit tesz: Hogy van? és az
angol How do you do? kifejezéshez hasonló
köszöntő jellege van. ‒ A múlt század
osztrák és német utazóügynökei köszöntötték
így a potenciális vevőket, majd próbálták
megrendelés kicsikarni tőlük, így ragadt
rájuk ez az elnevezés]
komiwojażerka [1. kobieta komiwojażer; 2.
potocznie: komiwojażerstwo] – utazó
ügynöknő; átv. ügynökösködés; ügynöki
foglalkozás
komiwojażerski, -a, -ie [przymiotnik od:
komiwojażer] – ügynöki, ügynökkomiwojażerstwo – ügynöki foglalkozás
komizm [1. cecha sytuacji, rzeczy lub osoby
budząca wesołość; 2. efekt komiczny
uzyskany w utworze artystycznym
poprzez sposób przedstawienia postaci,
obyczajów lub sytuacji; 3. kategoria
estetyczna,
określająca
właściwości
zjawisk zdolnych wywołać śmiech oraz
okoliczności, w jakich dochodzi do
powstania tej reakcji.] – komikum;
bohózat, bolondság
komizm słowny – jellemkomikum
komizm sytuacyjny [komizm polegający na
zabawnym, nieoczekiwanym spiętrzeniu
niefortunnych
albo
niezwykłych
przypadków
i
zachowań
bohatera
komicznego] – helyzetkomikum
kommemoracja [1. upamiętnienie jakiegoś
zdarzenia lub jakiejś osoby tablicą
pamiątkową, budowlą, dziełem literackim
itp.;
2.
przypomnienie
zdarzenia
rzeczywistego lub fikcyjnego, użytecznego
w funkcji perswazyjnej] – commemoratio,
megemlékezés; (egyh.) a misekánon egyik
része, megemlékezés azokról, akikért a
miséző könyörög
kommemoratywny
[upamiętniający],
kommemoracyjny, -a, -e [dotyczący
kommemoracji] – megemlékezési
komnata [1. pokój mieszkalny lub sala
reprezentacyjna w dawnych rezydencjach,
pałacach i zamkach; 2. (Jak czytamy u
zygmunta Glogera) Komnata, niekiedy
kownata, w staropolszczyźnie pałacowej
znaczyła nie główną salę pałacu czy
zamku, ale drugą, która była właściwem
mieszkaniem pana. Ł. Górnicki pisze np.
(w Dworzaninie), że biskup Maciejowski,
otrzymawszy listy od króla, poszedł „dla
-
Wersja 01 01 2017.
odprawy ich (t. j. dania odpowiedzi) do
kownaty, bo ta rozmowa na sali była.”
Zatem komnatą czyli kownatą biskupa
krakowskiego (zmarłego w połowie XVI
w.) była nie sala, gdzie przyjął dworzanina
królewskiego z listami, ale gabinet do
pracy i korespondencyi. Karłowicz
twierdzi, że nazwa komnaty poszła od
izby, w której był komin, caminus i że już
w średniowiecznogórnoniemieckim języku
izba kominowa czyli mieszkalna zwała się
chaminata, chemenata, kemenate. Polacy
lubili
w
wyrazach
pochodzenia
cudzoziemskiego spolszczać pewne sylaby
i brzmienia i stąd dawniej często komnatę
zwali kownatą, a herb Suche-komnaty
zwany był pospolicie Suchekownaty,
przedstawiał zaś w polu czerwonem trąbę
myśliwską czarną srebrem okutą ze
srebrnem
wieszadłem
i
krzyżem
wstawionym w wylot trąby lub stojącym
na wieszadle.] – (dawno) lakószoba, terem
komnatka [daw. niewielki pokój mieszkalny] –
lakószobácska, termecske
komnatowy, -a, -e [przymiotnik od: komnata] –
(dawno) lakószoba-, teremkomoda [mebel skrzyniowy z szufladami do
przechowywania bielizny, ubrania i
drobiazgów] – (fr.) commode; komód,
fiókos szekrény
komodka – kis fiókos szekrény
komondor [to jedna z ras psów, należąca do
grupy psów pasterskich i zaganiających,
zaklasyfikowana
do
sekcji
psów
pasterskich (owczarskich). Pies pasterski
pochodzący z Węgier. Nazwa Komondor
jest nazwą stosowaną w literaturze od
1544 roku, gdzie o psie tym wspomina się
jako stróżu stad bydła.] – komondor [az
egyik
legismertebb
magyar
pásztorkutyafajta, amelyet mai formájában a
legrégebben tenyésztettek ki. Nevének több
magyarázata is van. Valószínűleg a kuman
(kun) szóból származik, 1454-ben bukkant
fel nyelvelméleteinkben, a Debreceni kódex
1519-ben már kutyanévként említi a
kamondort vagy komondort. A szó a türk
nyelvekben
a
kumanokhoz
tartozást
jelentette]
2691
komonica; komonica zwyczajna (pospolita)
[zwana rożkową (Lotus corniculatus L.)
gatunek byliny należący do rodziny
motylkowatych]
– (növény) kerep;
Szarvaskerep (Lotus corniculatus)
komonica błotna (Lotus uliginosus Schkuhr)
[gatunek byliny należący do rodziny
bobowatych] – mocsári kerep /L. uliginosus
Schk./
komonik [(u Zygmunta Glogera) komunik, jezdny
rycerz, kawalerzysta, jadący konno, stąd
powszechne
dawniej
wyrażenie
komunikiem iść, znaczyło: jezdno, konno,
wierzchem, lekko, bez wozów, taboru i
armat, tylko z samą konnicą, jazdą.
Mówiono: „z ludźmi komonnemi”...
„komoników
o
jednym
koniu”...
„komonnie się przebrawszy” i t. d.
Wszystkie te wyrażenia poszły od ruskiego
komoń – koń.] – lovag; lovaskatona; ulánus;
huszár
komora
[1. zamknięte
pomieszczenie;
2. zagłębienie w organach ludzkich i
zwierzęcych; 3. część zalążni lub owocu
roślin, mieszcząca zalążki albo nasiona;
4. otwór lub zagłębienie w utworach
skalnych; 5. obszerne wyrobisko górnicze
wykute w skale; 6. wydzielona część
wnętrza różnych maszyn, urządzeń,
-
Wersja 01 01 2017.
pieców itp; 7. rozszerzona, mieszkalna
część nory zwierząt; 8. klatka piersiowa
zwierzęcia; 9. daw. niewielka izba bez
okien, służąca do przechowywania
odzieży, drobnych sprzętów lub zapasów
żywności;
10. daw.
niewielka
izba
mieszkalna w domach wiejskich, dawnych
dworach szlacheckich itp.; 11. miejsce w
domu; niedostępne dla każdego, pokój
sypialny dla żony. Częstokroć miejsce
skryte. Miejsca, w których Izraelici
uprawiali bałwochwalstwo, nazwane były
''komorami nierządu'' przez proroka
Ezechiela.
Komora
jest
zazwyczaj
miejscem, gdzie nikt nie przeszkadza,
dlatego Pan każe iść do niej, aby tam
modlić się szczerze i swobodnie; modlitwy
między ludźmi mogą być modlitwami na
pokaz.] – cella, szoba, kamra; kamara,
hivatal; (műszaki) kamra, retesz; (vadászat)
mell
komora akustyczna – süketláda
komora akustyczna bezechowa – camera silenta;
süketszoba
komora
amunicyjna
[opancerzone
pomieszczenie na okręcie, służące do
przechowywania zapasów amunicji] –
lőszeres szoba
komora bezechowa [Pomieszczenie w którym nie
ma fal odbitych. Przykładowy opis
komory bezechowej] – süketszoba [Olyan
hangszigetelt szoba, amelynek belső falait és
felületeit hang elnyelő anyaggal borítják be a
hangvisszaverődés
minimalizálása
érdekében.]
komora bębenkowa – dobüreg (fül)
komora celna [graniczny urząd celny] –
vámhivatal,
vámház;
vámkirendeltség;
(hivatal) pénzügyőrség
komora
dekompresyjna
[pomieszczenie
wytrzymujące
ciśnienie
kilkunastu
atmosfer, w którym poddaje się nurka
zabiegowi dekompresji] – dekompressziós
v. légnyomáscsökkenéses kamra v. kabin
komora dezynfekcyjna – fertőtlenítő kamra v.
helyiség
komora gazowa [1. w hitlerowskich obozach
koncentracyjnych: pomieszczenie służące
do dokonywania masowego mordu ludzi
gazem;
2. w
niektórych
krajach:
pomieszczenie służące do wykonywania
wyroków śmierci przez otrucie gazem] –
gázkamra
komora kosmiczna [urządzenie, w którym
wytwarza się sztucznie warunki zbliżone
do warunków panujących w przestrzeni
kosmicznej] – kozmikus berendezés
2692
komora lewa (łac. ventriculus sinister) [z
przedsionka lewego przez zastawkę
dwudzielną (mitralną) krew przepływa do
komory lewej, a stąd do tętnicy głównej
(łac. aorta). Krew z aorty zaopatruje
odżywczo cały organizm człowieka.
Grubość ściany wynosi średnio 15 mm.
Ma kształt stożka i jest bardziej
wysmukła i dłuższa niż prawa. Jej
wierzchołek jest tożsamy z koniuszkiem
serca.] – biol. bal kamra (ventriculus
sinister) [egy tojás alakú izomtömlő a
szívben, mely a kamraközti sövényen
keresztül (mely tulajdonképpen a bal kamra
falának része) bedomborodik a jobb
kamrába,
jellegzetes
félhold
alakot
kölcsönözve neki.]
komora lęgowa [pomieszczenie wyposażone w
szuflady do układania jaj do wylęgu] –
keltetőhelyiség
komora linowa [zob. kabelgat; pomieszczenie na
statku, w którym przechowuje się liny] –
kötéltároló heyiség (hajón); kötélkamra
komora mózgowa – agykamra
komora nabojowa [tylna część przewodu lufy, w
której umieszcza się nabój] – töltényűr,
tölténykamra
komora niskich ciśnień [szczelne pomieszczenie z
urządzeniami
pozwalającymi
na
wytwarzanie w nim podciśnienia] –
alacsonynyomású kabin v. helyiség
komora parowa – gőzkamra, gőzdóm
komora pływakowa [część gaźnika w postaci
małego zbiornika, w którym jest
utrzymywany stały poziom paliwa
płynącego do rozpylaczy] – (műsz.)
úszókamra; a karburátor része
komora pogłosowa – lakószoba, zengőszoba
komora powitrzna – légkamra (tojásban)
komora prawa (łac. ventriculus dexter) [z
przedsionka prawego przez zastawkę
trójdzielną krew przepływa do komory
prawej, a stąd przez pień płucny (łac.
truncus pulmonalis) do obu płuc tworzą
krążenie czynnościowe płuc] – jobb kamra
(ventriculus dexter) [egy vékony falú (kb. 3–
4 mm vastag, falvastagsága harmada a bal
kamráénak , nagyjából V-alakú üreg. A jobb
pitvar felé eső nyílásban helyezkedik el a
háromhegyű vitorlás a (tricuspidális)
billentyű, melynek vitorláit vékony szálak
(chordae tendinae) rögzítik a kamra falához
és a sövény és az elülső fal szögletéből eredő
egyetlen
nagyobb
szemölcsizomhoz
(papilláris izomhoz). A kamra falán jól
látható
izomnyalábok
futnak
végig
(trabeculae carneae). A jobb kamra elülső
szárából az üreg fokozatos szűkülésével ered
a fő tüdőverőér (truncus pulmonalis), ami
-
Wersja 01 01 2017.
kívülről kúp alakot kölcsönöz a kamra elülső
részének (conus arteriosus) (A kamra ürege
felől nézve tölcsér alakú (infundibulum). A
tüdőverőér eredésénél foglal helyet a zsebes
típusú tüdőverőéri billentyű (valva trunci
pulmonalis).]
komora pyłowa [komora z przegrodami
używana do wstępnego odpylania gazów
przemysłowych] – porkamra
komora sercowa a. komora serca – (bonctan)
szívkamra
komora spalania, sprężania [przestrzeń we
wnętrzu cylindra silnika tłokowego, w
której dokonuje się spalanie] – égéskamra,
égéstér
komora śluzowa a. komora śluzy – zsilipkamra
komora trbinowa – turbinaház
komora wiatrowni (organy) – kancella
(orgonában)
komora zamkowa [część broni palnej, w której
przesuwa się zamek, ryglując przewód
lufy] – zárkamra
komora zaworowa – szelep v. reteszkamra
komorne [opłata za używanie wynajętego
mieszkania] – bér, lakbér, lakásbér; bérlet,
albérlet; házbér
komornica – végrehajtónő
Komornica [wieś w Polsce położona w
województwie mazowieckim, w powiecie
legionowskim, w gminie Wieliszew] –
Komornica (lengyel falu)
komornik [1. urzędnik państwowy ściągający
należność od dłużników na podstawie
orzeczeń i pod kontrolą sądu; 2. w Polsce
średniowiecznej:
wysoki
urzędnik
dworski; 3. w XII–XIV w.: doręczyciel
pozwów
sądowych,
a
w
sądach
podkomorskich: urzędnik rozpoznający
sprawy o rozgraniczenie dóbr szlachty;
4. chłop bezrolny mieszkający w cudzej
chacie; 5. (u Zygmunta glogera) Za doby
Piastów, gdy komorą nazywano dwór i
mieszkanie
panującego
księcia,
zawiadujący dworem zwał się komorzym,
a usługujący dworzanie – komornikami.
Podczas pobytu cesarza Ottona III u
Bolesława Chrobrego
w Gnieźnie,
komornicy Bolesława z jego rozkazu
odnosili codziennie wszystkie obrusy,
kotary, ręczniki do skarbu cesarskiego.
Gdy cały zarząd kraju, sądy i skarbowość
koncentrowały się przy boku panującego,
który sam i rządził, i sądził, i wojował i
skarb gromadził, musiał mieć wielu
komorników, po dzisiejszemu urzędników
do wykonywania służby i poleceń. To też
słusznie mówi Lelewel, że żadne nazwanie
urzędu
dworskiego
tak
się
nie
2693
rozkrzewiło, jak komorzego i komornika.
Komorzy stał się wielkim, komornicy,
zapewne stosownie do swego uzdolnienia i
zasług, sprawowali urzędy posłów i
posłańców, sędziów i woźnych, mierników,
poborców, egzekutorów i pokojowców. 6.
osobisty
sługa
kapłana,
synów
królewskich, nadzorca nad nałożnicami.
W innych przekładach użyto wyrazu
eunuch albo, rzezaniec] – végrehajtó; bérlő,
albérlő
komornik przystąpił do egzekucji – [a végrehajtó
előlépett a végrehajtáshoz] a végrehajtó
hozzálátott a végrehajtás foganatosításához
komornik sądowy – bírósági végrehajtó
komorowy, -a, -e [przymiotnik od: komora] –
cella-, szobai, kamrakomorny [w średniowiecznej Polsce: dworzanin
zarządzający pokojami i sprzętami
królewskimi] – (hist.) kamarás
komory mózgu [cztery szczelinowate jamy
wewnątrz mózgowia, zawierające płyn
mózgowo-rdzeniowy] – (bonc.) agykamrák
Komosa (Chenopodium ) [rodzaj roślin,
należących do rodziny komosowatych. W
Polsce występuje 27 gatunków, w tym
zarówno gatunki rodzime, jak i gatunki
zawleczone i efemerofity. Prowadzone są
badania nad wprowadzeniem do uprawy
komosy ryżowej (Chenopodium quinoa) z
Ameryki
Południowej.]
–
libatop
(Chenopodium )
 komosa australijska (Chenopodium pumilo),
(Chenopodium carinatum)
 komosa biała (Chenopodium album)
 komosa ciernista (Chenopodium aristatum)
 komosowa czerwonawa (Chenopodium
rubrum)
 komosa
drobnolistna
(Chenopodium
striatiforme)
 komosa
główkowata
(Chenopodium
capitatum)
 komosa jesienna (Chenopodium ficifolium)
-
Wersja 01 01 2017.
 komosa



















kalinolistna
(Chenopodium
opulifolium)
komosa mierzliwa (Chenopodium vulvaria)
komosa murowa (Chenopodium murale)
komosa
olbrzymia
(Chenopodium
giganteum)
komosa ostroklapowa, komosa klonolistna
(Chenopodium acerifolium)
komosa
piżmowa
(Chenopodium
ambrosioides)
komosa rózgowa (Chenopodium foliosum)
komosa ryżowa (Chenopodium quinoa)
komosa sina (Chenopodium glaucum)
komosa
solniskowa,
grubolistna
(Chenopodium
chenopodioides),
(Chenopodium crassulifolium)
komosa
strzałkowata
(Chenopodium
henricus)
komosa
szypułkowa
(Chenopodium
pedunculare)
komosa
śmierdząca
(Chenopodium
schraderanum)
komosa trójkątna (Chenopodium urbicum)
komosa
wąskolistna
(Chenopodium
pratericola)
komosa
wielkolistna
(Chenopodium
hybridum)
komosa
wielonasienna
(Chenopodium
polyspermum)
komosa wonna (Chenopodium botrys)
komosa wzniesiona (Chenopodium strictum)
komosa żielona (Chenopodium suecicum),
(Chenopodium viride)
Komosa biała (Chenopodium album L.), lebioda
[gatunek rośliny zaliczany w różnych
systemach klasyfikacyjnych do rodziny
komosowatych lub szarłatowatych. Jest
gatunkiem
kosmopolitycznym
rozprzestrzenionym na całym świecie na
obszarach o klimacie umiarkowanym i
tropikalnym. W Polsce jest pospolita na
całym obszarze] – Fehér libaparéj v. Fehér
libatop (Chenopodium album L.) [Népies
nevei: fehér libatalp, lágyparéj, libaparéj,
lisztes laboda, östörparéj, burján, libatop. —
Leírása: Egyéves vastag, karógyökerű
növény. Szára felálló, tompa élekkel
barázdált, általában az aljától dúsan ágas, 20200 cm magas, zöld. Levelei hosszúnyelűek,
tojásdad, vagy tojásdad-lándzsa alakúak.
Szélük egyenlőtlenül fogas, fonákukon
erősen lisztes bevonatúak. Az alsó levelek
többnyire
nem
hosszabbak
a
szélességüknél,a középsők kb. kétszer olyan
hosszúak, mint szélesek. Mind a levélalakra,
mind nagyságra rendkívül változatos növény.
Virágzata piramis alakú, tömött, virágcsomói
szintén lisztesek. Június közepétől késő őszig
virít, virágszine zöld.
komosa murowa (Chenopodium murale) – kőfali
libatop (Chenopodium murale)
2694
Komosa piżmowa, komosa meksykańska,
herbata jezuicka (Dysphania ambrosioides
(L.) Mosyakin & Clemants = Chenopodium
ambrosioides) [gatunek rośliny należący w
różnych systemach klasyfikacyjnych do
rodziny
komosowatych
lub
szarłatowatych. Pochodzi z Meksyku. W
Europie i w Polsce jest czasami
uprawiana, jej zdziczałe formy można
niekiedy
spotkać
w
środowisku
naturalnym (gatunek zawleczony). Status
gatunku we florze Polski: efemerofit.] –
mirrhafű, féregűző libatop, epazote, mexikói
vagy jezsuita tea v. rubianka libatop
(Dysphania ambrosioides) [a szegfűvirágúak
rendjébe ezen belül a disznóparéjfélék
családjába
tartozó
növényfaj.
Magyarországon is termesztik ezt a gyógy-,
fűszer és egyben mérgező növényt]
Komosa strzałkowata (Chenopodium bonushenricus L.) [gatunek rośliny wieloletniej
należący do rodziny szarłatowanych, w
dawniejszych
ujęciach
do
osobno
wyodrębnianej rodziny komosowatych.
Zwyczajowo nazywana bywa mączyńcem.
Pochodzi z Europy, ale jako gatunek
zawleczony rozprzestrzenił się także
gdzieniegdzie w innych rejonach świata.
W Polsce jest rzadka, występuje na całym
obszarze, ale najliczniej w zachodniej
części kraju. Status gatunku we florze
-
Wersja 01 01 2017.
Polski:
archeofit.]
–
Paréjlibatop
(Chenopodium bonus-henricus)
Komosa wielkolistna (Chenopodium hybridum L.)
Komosa wielkolistna (Chenopodium hybridum L.)
[gatunek rośliny z rodziny komosowatych.
Występuje w całej niemal Europie i na
obszarach Azji i klimacie umiarkowanym,
a miejscami również o klimacie
tropikalnym (w Indiach). Na terenie
Polski
jest
dość
pospolity,
prawdopodobnie jest archeofitem.] –
Pokolvarlibatop (Chenopodium hybridum)
[A libatop régi neve libatalp, ezt a levelek
alakja miatt kapta. Gyakori gyomnövények,
szinte bárhol találkozhatunk velük]
komosa wonna (Chenopodium botrys) –
bárányfarkú libatop v. mirigyes libatop
(Chenopodium botrys)
komosowaty, -a, -e [o cechach komosowatych
(rodzina
roślin)]
–
LibatopfélékDisznóparéjfélék
(AmaranthaceaeChenopodiaceae)
komódka [mały mebel w kształcie skrzyni z
szufladami] – kis komód
komórczak [1. jest to pojedyncza, zwykle bardzo
duża komórka posiadająca wiele jąder
komórkowych. – W ten sposób zbudowane
jest wiele organizmów np. Niektóre glony i
grzyby oraz śluzowce a także niektórzy
przedstawiciele pierwotniaków. – Ponadto
tego typu budowę mają "komórki" mięśni
prążkowanych u kręgowców. Zobacz też:
tkani zwierzęce; 2. wielojądrowa komórka
roślinna lub zwierzęca; cenocyt] –
(élővilág) cönocita; sokmagvú
2695
komóreczka [zdrobnienie od: komórka] –
cellácska; sejtecske
komórka
(łac.
cellula)
[1. niewielkie
pomieszczenie służące jako skład opału,
narzędzi,
rupieci;
2. pot.
telefon
komórkowy; 3. podstawowa jednostka
strukturalna i funkcjonalna organizmów
roślinnych i zwierzęcych; 4. część jakiegoś
urządzenia, stanowiąca najmniejszy jego
element;
5. najmniejsza
jednostka
organizacyjna w przedsiębiorstwach lub
organizacjach; 6. przegroda z wosku o
sześciokątnym przekroju, zasadnicza
część plastra pszczelego; 7. jest to
najmniejsza budulcowa i funkcjonalna
jednostka organizmów żywych. Jest ona
zdolna do przeprowadzania wszystkich
podstawowych
procesów
życiowych
(takich jak przemiana materii, wzrost i
rozmnażanie). 8. najmniejsza strukturalna
i funkcjonalna jednostka organizmów
żywych zdolna do przeprowadzania
wszystkich
podstawowych
procesów
życiowych (takich jak przemiana materii,
wzrost i rozmnażanie). Jest podstawową
jednostką
morfologiczno-czynnosciową
ustroju; 8. (łac. cellula) – najmniejsza
strukturalna i funkcjonalna jednostka
organizmów
żywych
zdolna
do
przeprowadzania
wszystkich
podstawowych
procesów
życiowych
(takich jak przemiana materii, wzrost i
rozmnażanie). Jest podstawową jednostką
morfologiczno-czynnościową ustroju.] –
kis
kamra,
cella,
szobácska;
szerszámoskamra, sufni; (serca) pitvar;
(biológia) sejt [az összes ismert élő
organizmus szerkezeti és funkcionális építő
eleme]; egység, részleg; (átv.) sejt, központ,
góc, góspont; sejttelefon; mobiltelefon
komórka elementarna [najmniejszy fragment
sieci
przestrzennej
kryształu,
jednoznacznie charakteryzujący daną
sieć] – elemi cella
komórka fotoelektryczna [zob. fotokomórka] –
(gör.-lat.) fotocella; fényenergiát elektromos
árammá alakító berendezés; fényhatásra
-
Wersja 01 01 2017.
működésbe lépő elektromos készülék;
fénycella
komórka handlowa – kereskedelmi egység
komórka haploidalna [to komórka (organizm)
mająca tylko po jednym chromosomie
homologicznym z każdej pary, tj.
zawierająca połowę diploidalnej liczby
chromosomów] – haploidok; egyszeres
kromoszómaszámú sejtek
komórka jądrowa – magház
komórka jajowa – petesejt
komórka karcerowa – börtöncella, diákzárka
komórka kostna [1. zob. osteocyt; 2. Osteocyty
(osteocytus) - dojrzałe komórki kostne
powstające z osteoblastów w wyniku ich
mineralizacji. Są całkowicie otoczone
zmineralizowaną częścią kości - znajdują
się w tzw. jamkach kostnych, a ich
wypustki
cytoplazmatyczne,
dzięki
którymi kontaktują się z innymi
osteocytami i zachowują funkcje życiowe,
są położone w kanalikach kostnych.] –
osteocyta; csontsejt, oszteocita, osteocyte
komórka kosztów własnych – önköltségi részleg
komórka krwi [podstawowy składnik krwi] –
vérsejt
komórka mózgu; komórka mózgowa – agysejt
komórka na drzewo – fáskamra
komórka nabłonkowa – hámsejt
komórka nerwowa (neuron) [rodzaj komórek
występujących w układzie nerwowym] –
idegsejt (neuron) [egy ingerületképzésre és
ingerületvezetésre specializálódott sejt. Ez a
sejttípus a valódi szövetes állatoknál fordul
elő, tehát a szivacsokat kivéve minden
nagyobb állatcsoportnál. Az idegsejtek az
idegszövet meghatározó sejtjei, melyeket
gliasejtek vesznek körül.]
komórka nowotworowa – daganatsejt
komórka oporu – ellenállási fészek, ellenállási góc
v. gócpont
komórka organizacyjna – szervezési részleg;
szervezeti egység v. sejt
komórka owocnikowa – csírasejt
komórka partyjna – pártsejt
komórka planistyczna – tervező részleg
komórka płciowa [inaczej zwana gametą.
Wyróżniamy dwa rodzaje komórek
rozrodczych: męskie plemniki i żeńskie komórki jajowe. Komórki powstają w
spcjalnych narządach
- gonadach
męskich - jądrach i gonadach żęńskich jajnikach. Gamety jako jedyny rodzaj
komórek przechodzą podział mejotyczny]
– ivarsejt; gaméta
komórka prawa – jogi részleg
komórka produkcyjna – termelési részleg
-
Wersja 01 01 2017.
komórka rachunkowości – számviteli részleg
komórka reklamy – reklám-részleg
komórka roślinna [podstawowa jednostka
strukturalna i funkcjonalna budująca
organizm rośliny] – növényi sejt
2696
komórka selenowa – szeléncella [A szeléncella
nem egyéb, mint alkalmas elektromos
hozzávezető és elvezető szerkezet, amelyre a
szelén nevű elem szürke, kristályos
alakulatát viszik fel igen vékony rétegben. A
szelén nevű elemet 1817-ben Berzelius
fedezte fel. 1873-ban az angol May
felfedezte, hogy ez elemnek egyik alakulata,
a szürkekristályos formája fényérzékeny,
amennyiben az elektromosságot jobban
vezeti, ha megvilágítjuk, mint sötétben. E
jelenségen alapszanak a ma ismeretes
szeléncellák. Tekintve azt, hogy a fenti
jelenség igen kis mértékben következik be,
arról kellett gondoskodni, hogy az
elektromos árammal a szelén ezen sajátsága
minél jobban kihasználható legyen.]
komórka transportowa – szállítási részleg
komórka walutowa – valutarészleg
komórka zaopatrzenia – ellátási részleg
komórka zwierzęca – állati sejt
Budowa komórki zwierzęcej: 1 cytoplazma,
2 siateczka śródplazmatyczna szorstka, 3
rybosomy, 4 chromatyna w jądrze
komórkowym, 5 jąderko, 6 aparat Golgiego,
7 lizosomy, 8 błona komórkowa, 9
mitochondrium, 10 jądro komórkowe
otoczone błoną jądrową
komórka żerna [zob. fagocyt] – (gör.) fagocita,
falósejt
komórki do wynającie – kiadó szoba
komórki generatywne – generatív sejtek
komórki kostne – csontsejtek
komórki kościotwórcze – csontképző sejtek
komórki Leydiga, komórki interstycjalne
Leydiga
[komórki
śródmiąższowe;
występują w gonadach męskich (jądrach),
pełnią funkcje odżywcze i produkują
hormony androgeny. Rozsiane są w
niewielkich grupach w przestrzeni
śródmiąższowej w jądrach. Mają typowe
cechy komórek sterydogennych (p.
gruczoły
dokrewne),
zawierają
specyficzne tylko dla nich białkowe
kryształki
Reinkego.
Produkują
i
wydzielają główny męski hormon płciowy,
testosteron.] – Leydig-sejtek [a here
tesztoszteront termelő intersticiális sejtjei]
komórki nerwowe – idegsejt
komórkowaty, -a, -e [podobny do komórki;
zawierający komórki] – sejtes, rekeszes,
sejtszerű
komórkowy, -a, -e [1. związany z komórką
(biologiczną), zbudowany z komórek, np.
błona
komórkowa;
celularny;
2.
zawierający komórki (otwory), np. beton
komórkowy;
porowaty;
3.
telefon
komórkowy
przenośny
telefon
komunikujący się z siecią poprzez fale
radiowe] – sejt-, rekesz-, üregkompakt, compact [wym. kompakt] [1. produkt
zawierający kilka elementów we wspólnej
obudowie lub opakowaniu; 2. pot. płyta
kompaktowa;
3. pot.
odtwarzacz
kompaktowy;
4. środ.
kosmetyk
spełniający kilka funkcji; 5. środ. niezbyt
duży samochód osobowy średniej klasy] –
kompakt; kompaktlemez, CD; CD-lejátszó;
kozmetikumfajta; autófajta
kompaktowy, -a, -e [przymiotnik od: kompakt] –
(lat.) kompakt; összeálló, tömör, vaskos;
tömött, sűrű, szoros
2697
kompan [1. towarzysz; 2. towarzysz wspólnych
przedsięwzięć, zwłaszcza rozrywek] – társ;
pajtás; cimbora, koma
kompanka [potocznie: koleżanka, towarzyszka,
zwłaszcza: współuczestniczka zabawy] –
pajtásnő; kolléganő
kompander (= kompresor + ekspander) [to
urządzenie
do
zmiany
dynamiki
transmisji, stanowiące zespół składający
się z kompresora umieszczonego na
początku
toru
i
ekspandera
umieszczonego na końcu toru.] –
kompander
(automatikus
áramkör
a
dinamika szűkítésére)
kompania
(komp.)
[1. grono
znajomych
spędzających wspólnie czas; 2. pododdział
w różnych rodzajach wojsk, składający się
z kilku plutonów; 3. stowarzyszenie
kupców, zakładane dawniej w celu
prowadzenia handlu za granicą; 4. daw.
towarzyszenie komuś; 5. (Jak czytamy u
Zygmunta glogera) Kompanja. Bataljon
piechoty, szwadron jazdy i brygada
(dawniej bataljon) artyleryi dzieliły się w
wojsku polskiem na kompanje. Bataljon
polski XIX wieku składał się z kompanii
grenadjerskich,
woltyżerskich
i
fizyljerskich. Pierwsze dwie zwały się
kompanje wyborcze. Za czasów Księstwa
Warszawskiego w pułkach jazdy były
kompanje wyborcze, pozostałe zwały się
centralnemi. W pułkach strzelców
pieszych za Kongresówki kompanja
grenadjerska zwała się karabinjerską a
fizyljerska – strzelecką. B. Gemb.] – (fr.ol.) (towarzystwo) kompánia; társaság;
(dawno) (wojskowa) század (szd.), (ném)
svadron; (dawno) lovasszázad
kompania czołgów – harckocsiszázad
kompania czołgów lekkich – könnyűharckocsiszázad
kompania honorowa [pododdział piechoty z
pocztem sztandarowym i orkiestrą,
wyznaczony do oddawania honorów
dostojnikom oraz do asystowania przy
różnych uroczystościach] – díszszázad
kompania kadrowa – pótszázad
kompania karabinów maszynowych – géppuskás
század
-
Wersja 01 01 2017.
kompania karna – büntetőszázad
kompania kirasjerów – vértesszázad
kompania lączności – híradószázad
kompania marszowa – menetszázad
kompania pancerna – páncélos század
kompania rzemieślnicza – iparostársaság
kompania sanitarna – egészségügyi század
kompanijka – századocska
kompanijny, -a, -e – századkompanijny egzamin – századvizsga
kompanion (ang. Companion), kompanionka –
társ (ffi/nő)
kompansja (ang. companding); kompansja
dynamiczna
–
(akustyka)
dinamikaszabályozás
komparacja [porównanie] – (lat.) komparáció;
összehasonlítás,
összevetés;
(nyelvtan)
fokozás
komparacja leksykalna – lekszikális komparáció
komparacja
systemów
–
rendszerek
összehasonlítása
komparator [to jest układnem kombinacyjnym
służącym do porównywania dwóch liczb
dwójkowych (kod binarny)(wykonanie
cyfrowe) albo dwóch napięć (wykonanie
analogowe)] – (lat.). komparátor; hosszak
összehasonlítására szolgáló műszer.
komparator analogowy [porównuje napięcia
(lub prądy) przyłożone do wejść, a na
wyjściu podaje sygnał zależny od tego,
który z sygnałów wejściowych jest
większy. Komparatory wykonuje się w
oparciu o wzmaciniacze operacyjne] –
analóg komparátor
komparator cyfrowy [jedynka na jednym z
trzech wyjść komparatora informuje, w
jakiej relacji względem siebie (mniejsze,
równe, większe) są liczby podawane na
jego wejścia.] – szám-komparátor
komparatysta
[specjalista
zajmujący
się
badaniami porównawczymi, ustalaniem
zależności,
pokrewieństw,
analogii,
zwłaszcza w zakresie językoznawstwa i
literatury] – komparatista, összehasonlító
irodalmár v. nyelvész
komparatystyczny, -a, -e – nyelvészeti
komparatystycznie – nyelvészetileg
komparatystyka [1. łac. comparare 'łączyć w
pary; porównywać' od compar 'podobny';
badanie zależności, pokrewieństw i
analogii faktów lit. (motywów, utworów,
wątków, stylów) należących do różnych
literatur.
2.
inaczej
„literatura
porównawcza” – dział nauki o literaturze,
którego celem jest porównanie utworów
należących do literatur różnych narodów
oraz wpływów i zależności w literaturze
2698
światowej; 3. dziedzina nauki zajmująca
się
badaniami
porównawczymi,
ustalaniem zależności, pokrewieństw,
analogii,
zwłaszcza
w
zakresie
językoznawstwa
i
literatury]–
öszehasonlító
irodalomtudomány
v.
nyelvészet
komparatywny, -a, -e [porównawczy] –
komparatív, összehasonlító
kompars [daw. aktor grający niemą lub
podrzędną rolę na scenie] – (dawno)
statiszta
kompas [1. przyrząd wyposażony w igłę
magnetyczną,
wskazującą
swym
położeniem strony świata; 2. daw. zegar
słoneczny; 3. Ręczny przyrząd pokazujący
kąt pod jakim ustawia się zawieszony na
ruchomej osi lekki magnes (igła
kompasu). Ponieważ ziemia zachowuje się
jak ogromny magnes, igła kompasu będzie
wskazywała bieguny magnetyczne ziemi
czyli, na ogół, kierunek północ-południe.]
– (ol.) kompasz, iránytű, tájoló
kompas górniczy – bányászkompasz
kompas magnetyczny [przyrząd nawigacyjny do
wyznaczania kierunku na morzu] –
mágneses iránytű
kompas radiowy – rádiókompasz, rádióiránytű
kompas świecący – világító iránytű
kompas wiszący – függő iránytű v. kompasz
kompasowy, -a, -e – iránytű-, tájolókompasy [na ścianach domów kościelnych i
dworów staropolskich bardzo często
urządzane były kompasy] – iránytűk,
tájolók
kompatriota [daw. rodak, ziomek] – honfitárs,
földi
kompatriotka
[staroświeckie
określenie
rodaczki] – honfitársnő
kompatybilność (ang. compatibility) [1. oznacza
współistnienie w sposób harmonijny; 2.
(ang.
compatibility)
to
cecha
oprogramowania oraz sprzętu, która
umożliwia bezproblemową współpracę
systemów
komputerowych,
w
szczególności wymianę danych.] – (lat.)
kompatíbilitás;
összeférhetőség,
megengedhetőség;
(informatika)
kompatíbilitás [Két eszköz, készülék,
berendezés,
program
együttműködését,
egymással való helyettesíthetőségét vagy
összekapcsolhatóságát jelentő tulajdonság.
Két számítógép akkor kompatibilis, ha az
egyikre készült programok a másikon
minden változtatás nélkül futtathatók.]
 Informatyka:
o kompatybilność komputerowa,
o kompatybilność w przód,
-
Wersja 01 01 2017.
o Kompatybilność
wsteczna
(kompatybilność
w
tył,
kompatybilność wstecz)
 Radiotechnika:
o Kompatybilność elektromagnetyczna,
 Również może odnosić się do:
o Kompatybilność astrologiczna,
o Kompatybilność geochemiczna,
o Kompatybilność psychologiczna.
kompatybilność
elektromagnetyczna
(ang.
ElectroMagnetic Compatibility - EMC)
[zdolność
danego
urządzenia
elektrycznego lub elektronicznego do
poprawnej
pracy
w
określonym
środowisku
elektromagnetycznym
i
nieemitowanie
zaburzeń
pola
elektromagnetycznego
zakłócającego
poprawną
pracę
innych
urządzeń
pracujących w tym środowisku.] – – EMC
ElectroMagnetic
Compatibility
(elektromágneses
összeférhetőség);
elektromágneses
kompatibilitás
[az
elektromossággal
működő
eszközök
tudományának azon területe, amely az
elektromágneses zavarokkal és azok
elhárításával
foglalkozik.
Az
elektromágneses
kompatibilitás
angol
megfelelője
az
’electromagnetic
compatibility’, és az ebből képzett betűszó
(rövidítés), az EMC, általánosan ez
használatos az elektromágneses zavarokkal
kapcsolatos területeken.]
kompatybilny [1. śrdw.łac. compatibilis 'jp.' od
późn.łac. compati 'współczuć'; zgodny,
dający się pogodzić, mogący współistnieć
bez szkody dla żadnej strony, harmonijny,
niesprzeczny; 2. o komputerze, drukarce,
karcie graficznej lub muzycznej itp.:
mogący działać łącznie z innymi
urządzeniami tego typu; 3. odpowiadający
czemuś lub przystosowany do czegoś pod
każdym względem] – (lat.) kompatíbilis;
összeférhető, megengedhető
kompatybilny z czymś – kompatibilis vmivel
kompendium [1. dzieło podręczne zawierające
zarys podstawowych wiadomości z
zakresu
jakiejś
nauki;
2.
dzieło
zawierające
zbiór
lub
zarys
2699
podstawowych wiadomości z jakiejś
dziedziny wiedzy] – (lat.) compendium,
kompendium; rövidítés, rövid beszéd; rövid,
kivonatos
összefoglaló;
kézikönyv;
vezérfonal
kompensacja [1. zob. kompensata w zn. 1.,
2. wyrównywanie własnych braków w
jakiejś dziedzinie lub umniejszanie roli
niepowodzeń przez wzmożoną aktywność
w innej dziedzinie lub doskonalenie
pozytywnych cech; 3. przejęcie funkcji
jakiegoś narządu, w razie jego schorzenia
lub utraty, przez nieuszkodzoną część tego
narządu albo przez inny narząd;
4. zastąpienie składnika występującego w
organizmie
lub
środowisku
w
niedostatecznej
ilości
innym;
5. zrównoważenie określonego działania
innym działaniem, które znosi lub
wyrównuje
początkowe
działanie;
6. skorygowanie parametrów urządzenia;
7. wzajemne umorzenie wierzytelności
dwóch osób będących względem siebie
jednocześnie dłużnikami i wierzycielami
do wysokości wierzytelności niższej; 8.
biol. zastępczość funkcji, przejęcie funkcji
utraconego a. chorego narządu przez inny
narząd; psych. równoważenie uczucia
własnej niższości w pewnej dziedzinie
przez dążenie do zaznaczenia swej
wartości w innej, jako reakcja na
frustrację; fiz., techn. wzajemne znoszenie
się dwóch działań.] – (lat.) kompenzáció,
kompenzálás;
kiegyenlítés;
térítés;
ellenszolgáltatás, beszámítás (wyrównanie);
(jog) kárpótlás, kártalanítás; (orv.) csökkent
működésű szerv v. szervrész automatikus
kisegítése, pótlódása más szerv v. szervrész
által; valamilyen alsóbbrendűségi érzés
kiegyenlítése valamilyen siker felé való
fokozott
törekvéssel;
(kereskedelem)
közvetlen csere
kompensacja (korekcja) tonów niskich –
mélykiegyenlítés
kompensacja (znoszenie się) fal dźwiękowy –
hanghullám-kiegyenlítés
kompensacja sald clearingowych – klíringszaldó
kiegyenlítése
kompensacja
tłumienności
filtru
–
szűrőcsillapítás kiegyenlítése
kompensacja zmiany ciśnienia statycznego
(mikrofon) – sztatikus nyomásnövekedés
kompenzálása
kompensacyjny, -a, -e [dotyczący kompensacji] –
kompenzációs, kiegyenlítési, beszámítási,
kompenzáló
kompensata [1. zrównoważenie lub wyrównanie
braku,
niedoboru
lub
ujemnego
charakteru
czegoś;
2. wynagrodzenie
-
Wersja 01 01 2017.
komuś strat lub krzywd; 3. transakcja w
obrocie towarowym z zagranicą, w
ramach której dokonuje się bezdewizowej
wymiany towaru za towar, a wartość
importu i eksportu powinna się
równoważyć; 4. wyrównanie wzajemnych
należności; odszkodowanie, powetowanie]
– kompenzáció, kiegyenlítés, kölcsön
elszámolás (wyrównanie, wynagrodzenie);
térítés; fájdalomdíj
kompensator [1. urządzenie wyrównujące wpływ
określonych czynników fizycznych na
dany układ; 2. urządzenie do pomiaru
określonej
wielkości
przez
przeciwstawienie jej innej wielkości tego
samego charakteru, które znosi działanie
wielkości mierzonej] – 1. kompenzátor,
kiegyenlítő, csőszűkítő; 2. kompenzáló
kompensator cieplny [urządzenie w konstrukcji
rurociągu,
umożliwiające
swobodne
zmiany długości rurociągu spowodowane
zmianami temperatury, ciśnienia itp.] –
hőkompenzátor
kompensator faz – fázisjavító
kompensator fazowy –
fáziskompenzátor,
fáziskiegyenlítő
kompensator
magnetyczny
–
mágneses
kompenzátor
kompensować [zrównoważyć niedobór czegoś;
wynagrodzić straty lub krzywdy] – (lat.)
kompenzálni, megtéríteni, kiegyenlíteni;
kipótolni; beszámíta; (orv.) orvosságok v.
kezelés útján serkenteni (csökkent működésű
v. hiányos szervezet); (átv.) valamilyen
alsóbbrendűségi
érzést
kiegyenlíteni
igyekszik
kompensować przez sprzężenie zwrotne –
ellenütemű kiegyenlítést végezni
kompetencja [łac. competentia 'odpowiedniość;
zgodność' od competere 'schodzić się;
zgadzać się; nadawać się; współzawodniczyć
(z kim)'; — 1. zakres uprawnień urzędu
lub urzędnika do zajmowania się
określonymi sprawami i podejmowania
dotyczących ich decyzji; 2. zakres czyjejś
wiedzy, umiejętności i doświadczenia;
3. zdolność komórek do reagowania na
określone
bodźce;
4. daw.
pensja
dożywotnia wypłacana przez rząd za
skonfiskowane dobra; 5. właściwość,
zakres
uprawnień,
pełnomocnictw
instytucji a. osoby do realizowania
określonego działania; zakres czyjejś
wiedzy, umiejętności, odpowiedzialności;
w teorii intuicyjna wiedza o języku, jaką
rozporządza każdy mówiący w języku
ojczystym
od
6.-8.
roku
życia,
umożliwiająca mu poprawne wysławianie
się i odróżnianie zdań prawidłowych od
2700
nieprawidłowych.;
6.
to
wiedza
teoretyczna i umiejętność praktyczna,
wyróżniająca daną osobę łatwością
sprawnej, skutecznej, odpowiadającej
oczekiwaniom jakościowym, realizacji
danych
zadań.
Działania
osoby
kompetentnej, w danej dziedzinie, winny
spełniać
obowiązujące
w
danej
społeczności/organizacji kryteria] – (lat.)
kompetencia, illetékesség, hatáskör, ügykör,
jogkör, jogosultság (to wchodzi w jego
kompetencję:
ez az ő kompetenciájába
tartozik; ez reá tartozik); szakértelem,
hozzáértés, alkalmasság, képesség (például
kompetencia-felmérés) [I. A kompetencia
latin eredetű szó, alkalmasságot, ügyességet
fejez ki. A Pedagógiai lexikon (1997) szerint
„alapvetően értelmi (kognitív) alapú
tulajdonság, de fontos szerepet játszanak
benne motivációs elemek, képességek, egyéb
emocionális tényezők”. [II. kötet, 266. o., a
szócikk szerzője Vajda Zsuzsa] A fogalom
értelmezése körüli viták még mindig
zajlanak a hazai és a nemzetközi
szakirodalomban
egyaránt.
Érdemes
különbséget tenni a kompetencia és a
kulcskompetencia fogalma között. ― II. AZ
EURÓPAI PARLAMENT ÉS A TANÁCS
AJÁNLÁSA az egész életen át tartó tanulás
Európai
Képesítési
Keretrendszerének
létrehozásáról (2008. április 23.) a következő
meghatározást adja: „kompetencia”: a tudás,
készségek és személyes, szociális és/vagy
módszertani
képességek
használatának
bizonyított képessége munkahelyi vagy
tanulási helyzetekben a szakmai és személyes
fejlődés érdekében. Az Európai Képesítési
Keretrendszer a kompetenciát a felelősség és
az autonómia szempontjából írja le.]
kompetencje (competencies) [1. Zbiór efektów
uczenia się, czyli to co dana osoba wie,
rozumie i jest w stanie wykonać. Źródło:
Od Europejskich do Krajowych Ram
Kwalifikacji, Warszawa 2009; 2. wszystko
to, co dana osoba wie, rozumie i potrafi
wykonać, czyli jej skumulowane efekty
uczenia się] – kompetenciák; szakértelem,
hozzáértés, alkalmasság, képesség
kompetencje kluczowe (key competencies)
[Kompetencje zdefiniowane w zaleceniu
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
18 grudnia 2006 r.w sprawie kompetencji
kluczowych w procesie uczenia się przez
całe życie (2006/962/WE) jako połączenie
wiedzy,
umiejętności
i
postaw
odpowiednich do sytuacji. Kompetencje
kluczowe to te, których wszystkie osoby
potrzebują do samorealizacji i rozwoju
osobistego, bycia aktywnym obywatelem,
integracji społecznej i zatrudnienia.] –
-
Wersja 01 01 2017.
kulcskompetenciák [„A kulcskompetenciák
az ismeretek, készségek és attitűdök átvihető,
többfunkciós készletét képviselik, melyre
minden egyénnek szüksége van az
önmegvalósításhoz
és
fejlődéshez,
beilleszkedéshez
és
munkavállaláshoz.
Ezeket a kötelező iskolai oktatás vagy képzés
befejezéséig ki kell fejleszteni, és az egész
életen át tartó tanulás részeként a további
tanulás alapjául kell szolgálniuk.” – Európai
Bizottság]
W ramach zalecenia ustanowiono osiem
kompetencji kluczowych:
1) porozumiewanie się w języku ojczystym,
2) porozumiewanie się w językach obcych,
3) kompetencje matematyczne i podstawowe
kompetencje naukowo- techniczne,
4) kompetencje informatyczne,
5) umiejętność uczenia się,
6) kompetencje społeczne i obywatelskie,
7) inicjatywność i przedsiębiorczość
8) świadomość i ekspresja kulturalna.
A
meghatározott
kulcskompetenciák
a
következők:
1. Az anyanyelven folytatott kommunikáció
2. Az idegen nyelveken folytatott kommunikáció
3. Matematikai
kompetencia
és
alapvető
kompetenciák a természet- és műszaki
tudományok terén
4. Digitális kompetencia
5. A tanulás elsajátítása
6. Szociális és állampolgári kompetenciák
7. Kezdeményezőkészség
és
vállalkozói
kompetencia
8. Kulturális tudatosság és kifejezőkészség
Źródło: Słownik terminologiczny dla szczegółowego
opisu priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki
kompetencje personalne i społeczne [zdolność do
autonomicznego
i
odpowiedzialnego
wykonywania
powierzonych
zadań;
gotowość do uczenia się przez całe życie;
sprawność
komunikowania
się;
umiejętność współdziałania z innymi w
roli zarówno członka jak i lidera zespołu.]
– egyéni v. individuális és társadalmi
kompetenciák
kompetencyjnie – kompetensen
kompetencyjność – kompetensség
kompetencyjny, -a, -e [dotyczący zakresu
uprawnień] – kompetenciakompetentnie
–
kompetensen;
illetékesen,
jogosultan; hozzáértő módon
kompetentny, -a, -e [1. mający odpowiednie
kompetencje
do
pełnienia
swoich
obowiązków,
wypowiadania
się
w
określonych sprawach i podejmowania
właściwych
decyzji;
2. dostarczający
2701
rzetelnych informacji; 3. uprawniony do
działania,
decydowania;
mający
kwalifikacje do wydawania sądów, ocen;
autorytatywny, miarodajny] – (lat.)
kompetens; illetékes, mérvadó, jogosult;
hozzáértő, szakértő, hivatott
kompetentna władza – illetékes hatóság
kompetentny sąd – illetékes bíróság
kompetentny w czymś – kompetens, illetékes
vmiben
kompilacja [I 1. dzieło (utwór) będące
zestawieniem
lub
połączeniem
fragmentów dzieł innych autorów (lub
niekiedy własnych). Zobacz też: przegląd
zagadnień z zakresu literatury, plagiat,
prawa autorskie, abstrakt. 2. praca, utwór
będące połączeniem fragmentów innych
utworów lub zestawieniem wyników
cudzych badań; II tłumaczenie przez
kompilator języka programu źródłowego
na język programu docelowego, w którym
możliwa jest praca komputera] – (lat.)
kompilláció,
kompiláció,
gyűjtemény;
(irodalom) tákolmány, összeollózás; más
művekből
összeszedett,
összeollózott
irodalmi v. tudományos mű
kompilacyjny, -a, -e [dotyczący kompilacji] –
kompilációs, kompilatív
kompilator1 – (lat.) kompilator; a kompiláció
szerzője
kompilator2 (ang. compiler) [to program służący
do automatycznego tłumaczenia kodu
napisanego w jednym języku (języku
źródłowym) na równoważny kod w innym
języku (języku wynikowym). Proces ten
nazywany jest kompilacją. W informatyce
pojęciem
kompilatora
określa
się
najczęściej program do tłumaczenia kodu
źródłowego w języku programowania na
język maszynowy. Niektóre z nich
tłumaczą najpierw do języka asemblera, a
ten na język maszynowy jest tłumaczony
przez asembler.] – fordítóprogram (angolul
compiler); komplájer - fordító (-program) [1.
olyan számítógépes program,
amely
valamely
programozási
nyelven
írt
programot képes másik nyelv szabályaira
lefordítani, például gépi kódra, köztes kódra,
vagy egy másik programozási nyelv kódjára.
2. Fordító program. Számítógép-nyelvek
között fordít, magas szintű nyelveket (C,
Cobol, Pascal, stb.) gépi kódra, a processzor
nyelvére. 3. számítógép-nyelvek között
fordít; magas színtű nyelveket (C, Cobol,
Pascal, stb.) gépi kódra, a processzor
nyelvére fordít le]
kompilator (ang. compiler) [1. program
komputerowy tłumaczący język programu
źródłowego
na
język
programu
-
Wersja 01 01 2017.
docelowego; 2. to program służący do
automatycznego
tłumaczenia
kodu
źródłowego na język maszynowy. Niektóre
kompilatory tłumaczą najpierw do języka
asemblera, a ten na język maszynowy jest
tłumaczony przez asembler.] – (lat.)
kompilátor;
fordítóprogram (angolul
compiler); olyan számítógépes program,
amely valamely programozási nyelven írt
programot képes egy másik programozási
nyelvre lefordítani.
kompilatorski, -a, -ie – (lat.) kompilátori
kompilatorstwo – (lat.) kompilálás, kompiláció
kompilować – (lat.) kompilálni, összeollózni v.
összetákolni; adatokat eredetiség nélkül
összehordani; összeollózni vmit, kompilációt
írni
komplecik (sukienka z żakiecikiem) – (fr.) komplé
(női ruha); női ruha és kabát azonos
anyagból
kompleks [łac. complexio 'połączenie; związek' od
complexus 'otoczenie; objęcie' z p.p. od
complecti
'owinąć;
objąć';
zespół
przedmiotów a. zjawisk uzupełniających się,
tworzących całość; — 1. zespół wyobrażeń,
pragnień, odczuć itp. tkwiących w
podświadomości
człowieka,
nieakceptowanych
przez
niego,
przejawiających się w różnego rodzaju
obawach, zahamowaniach itp.; 2. zespół
wielu
przedmiotów
lub
zjawisk
uzupełniających
się
wzajemnie,
tworzących pewną całość; 3. zob. związek
koordynacyjny;
4.
psych.
zespół
stłumionych
a.
usuniętych
w
podświadomość pragnień i wspomnień,
nurtujących
jednak
psychikę
i
wywierających przemożny wpływ na
osobowość (por. Edypa kompleks, Elektry
kompleks);
pop.
przesadna,
wyolbrzymiona reakcja (jak strach,
nadwrażliwość) na jakiś przedmiot, jakąś
osobę a. sytuację, na skutek związanych z
nimi przykrych doznań; k. niższości dotkliwe, ciążące przekonanie o własnej
nieudolności
i
bezwartościowości,
powodujące
nieśmiałość
a.,
przez
kompensację, nadmierną agresywność.] –
1. (lat.) complexum, komplexum, együttes,
összesség, halmazat, csoport; több elemből
álló, bonyolult egész; összefüggő dolgok v.
jelenségek rendszere; (építészet) közös
rendeltetés által összekapcsolt épületek
összessége;
2.
(pszichoanalízis)(lat.)
komplexus; a) a léleknek vmely leszorított
élmény körül kristályosodó emlék- és
indulatcsoportja, mely a tudatos ellenőrzéstől
függetlenül
befolyásolhatja
a
jellemkialakulást; b) valamilyen tudat alatti
2702
elfojtott vágy, illetőleg az ilyen vágyak,
elképzelések összessége; gátlás
kompleks dbór – birtokkomplexus
kompleks domów – háztömb
kompleks Edypa [w mit. gr. Edyp (gr. Oidipous)
syn króla Teb, Laiosa (któremu
przepowiedziano śmierć z ręki syna),
wygnany jako niemowlę, dorósłszy, zabił
nie znanego sobie ojca w potyczce, odgadł
zagadkę Sfinksa, wyzwalając Teby od tego
potwora, i otrzymał w nagrodę królestwo i
rękę własnej matki, Iokasty 1.
jest
pojęciem
wprowadzonym
do
psychoanalizy przez Zygmunta Freuda.
Nazwa pochodzi od mitu greckiego o
królu Teb, Edypie, który nie będąc tego
świadom, zabił ojca oraz ożenił się z
własną matką. 2. w psychoanalizie: u
dzieci płci męskiej (3-6 lat) - podświadoma
i stłumiona skłonność (płciowa) do matki i
strach przed odwetem ojca, jako rywala
budzącego nieuświadomioną wrogość
dziecka; 3. podświadoma skłonność
seksualna syna do matki] – Ödipuszkomplexus; tudat alatti nemi vonzalom a
másik nembeli szülő iránt és az ebből fakadó
gyűlölet az azonos nemű szülővel szemben
(Oidipusz görörg király nevéből)
kompleks Elektry [podświadoma skłonność
seksualna córki do ojca] – Elektrakomplexus
kompleks gmachów – épülettömb, háztömb
kompleks gospodarczy – gazdasági komplexum
kompleks lasów – erdőterület, erdőség
kompleks niższości [poczucie małej wartości
powodujące
nieśmiałość,
pomyłki,
potknięcia
itp.,
połączone
z
wygórowanymi,
a
niespełnionymi
ambicjami]
–
alacsonyabbrendűségi
komplexus; kisebbségi érzés v. komplexus
kompleks produkcyjny – termelési komplexum
kompleks urządzeń destylacyjnych – desztillációs
berendezés
kompleks
wyższości
–
felsőbbrendűségi
komplexus
kompleksja [1. daw. budowa ciała; 2. daw.
usposobienie, temperament] – komplexió
kompleksowy, -a, -e [ogarniający kilka
rozmaitych dziedzin; całościowy] – (lat.)
komplex; bonyolultan összetett,
komplemenciarz [człowiek lubiący prawić
komplementy;
pochlebca],
komplemencista – bókoló, udvariaskodó,
gavallér
komplemencik – bókocska
komplement [(łac.: complementum; I uprzejma,
często przesadna pochwała; II zob.
dopełniacz w zn. 2.; pomocniczy składnik
-
Wersja 01 01 2017.
lub surowiec dodawany do wytwarzanego
produktu w celu wzmocnienia lub nadania
mu jakichś właściwości] – (fr.) compliment;
bók, udvariasság
komplementacja1 [daw.
mówienie
komuś
komplementów] – bókolás
komplementacja2 [1. dopełnienie, uzupełnienie;
2. uzupełnianie się efektów fenotypowych
dwóch mutacji w odrębnych genach,
powodujące powstanie niezmutowanego
fenotypu
w
heterozygocie
lub
heterokarionie]
–
komplementáció,
komplementálás; kiegészítés
o Komplementer
módszer
elemi
kombinatorikában:
Komplementer
módszer Ha az ω ⊆ Ω halmaz számosságát
nehézkes lenne meghatározni, akkor
eljárhatunk úgy is, hogy először
kiszámoljuk
az
összes
lehetséges
kimenetel |Ω| számát, majd mindazon
esetek számát, mely Ω-n belüliek, de nem
tartoznak ω-hoz, vagyis az Ω \ ω
halmazkülönbség számosságát (azaz az ω
halmaz Ω-ra vonatkozó komplementerének
számosságát). Ekkor a keresett szám az
összeadási szabály szerint:
lesz.
Példa. Hány olyan lapnégyest tudunk
kihúzni az 52 lapos francia kártyából,
melyben legalább egy pikk van.
A nem pikkek száma 52 – 13 = 39. A
pikket nem tartalmazó esetek száma
az összes eset száma
,
, tehát a keresett
szám:
.
komplementariusz
[wspólnik
spółki
komandytowej
lub
komandytowoakcyjnej, który za zobowiązania spółki
odpowiada subsydiarnie całym swoim
majątkiem] – beltag
komplementarny półprzewodnik tlenkowy;
CMOS
(oparty
na
parze
komplementarnych tranzystorów n-MOS i
p-MOS) – (kat.: informatyka) CMOS,
Complementary Metal-oxid Semiconductor,
kiegészítő fémoxid félvezető
komplementer
(dopełnienie)
–
(fr.)
complémentaire; komplementer [barwy
dopełniające: kiegészítő [színek, kiegészítő
színek, színpárok, melyek színtárcsán
forgatva fehér színhatást keltenek]
komplementować [prawić komuś komplementy]
– bokolni, udvariaskodni
komplet [1. zbiór elementów stanowiących
pewną całość, w której nie brakuje
żadnego
z
nich;
2. grupa
osób
zgromadzonych gdzieś w jakimś celu,
2703
wypełniająca wszystkie miejsca; 3. daw.
grupa uczniów pobierających wspólne
lekcje lub korepetycje poza szkołą] – (fr.)
összesség, teljesség; (odzież) garnitúra;
készlet, vminek az egyeteme, komplett
sorozat; (odzież dla kobiet) kombiné és
nadrág
komplet, zestaw [odzież składająca się z dwóch
lub więcej części; zwykle damska bielizna
– która może składać się z majtek,
koszulki lub halki – ale także dziecięca
odzież, złożona ze spodni, swetra,
kamizelki, czapki i rękawiczek.] – szett,
garnitúra [Összeillő ruhadarabok együttese.
Női alsóruházatban például garnitúrát
alkothat a bugyi, a melltartó és a kombiné,
de beszélhetünk nadrágból és mellényből,
kabátból, kalapból, kesztyűből és táskából
álló és más garnitúrákról is.]
komplet
komplet… - komplett (teljes)…, összeállítás;
teljesség
komplet bielizny pościelowej – ágynemű garnitúra
komplet do kawy – kávéskészlet
komplet dzieł Sienkiewicza v. Mickiewicza –
Sienkiewicz v. Mickiewicz összes művei v.
műveinek teljes kiadása
komplet mebli – bútorgarnitúra
komplet mebli stołowy – étkezőgarnitúra
komplet narzędni – szerszámkészlet
komplet niemowlęcy – kocsigarnitura
komplet odzieżowy [damska odzież, która składa
się z dwóch lub większej ilości części,
skomponowana ze spódniczki i żakietu lub
sukienki i narzutki, która jest krótsza niż
sukienka. Kolory zastosowanych tkanin
muszą współgrać z modą.] – Outfit [A női
felsőruházatban komplett öltözék, együtt
viselt ruhadarabok kombinációja: szoknya és
hozzá illő zakó, vagy ruha és hozzá illő
felsőkabát (amely utóbbi rövidebb a
-
Wersja 01 01 2017.
ruhánál).
Az
egyes
alkotórészeknek
kelmében és színben illeszkedniük kell
egymáshoz és követniük kell az aktuális
divatirányt. Az elnevezés az angol "outfit"
(ejtsd: autfit) szóból ered, aminek egyik
jelentése: készlet, felszerelés.]
komplet sądowy – a bíróság teljes összetétele
komplet trzyczęściowy [zestaw trzech wyrobów
odzieżowych, wytwarzanych z materiałów
włókienniczych w odpowiednich kolorach
i wzorach. Tworzy modny strój damski.
Składa się z kurtki (marynarki), bluzki ze
spodniami lub kurtki (marynarki),
spódnicy i płaszcza; każdy produkt
uzupełnia inne i sa sprzedwana jako część
zestawu.] – Triset (háromrészes együttes)
[Három, színben és mintázatban egymáshoz
illő darabból álló női öltözék; szoknya vagy
nadrág, kabát és blúz alkotja, amelyek így
egységet alkotnak és együtt hordhatók.]
komplet widzów – nézők (meghatározott számú)
összessége
komplet
wypoczynkowy
–
ülőgarnitúra,
kárpitozott garnitúra
kompleta
[część
modlitwy
brewiarzowej
odmawiana na zakończenie dnia, po
nieszporach] – imarész; fohász a nap
végeztével, a litánia után
kompletnie – (fr.) teljesen, teljességgel,
hiánytalanul, egészen
kompletność – (fr.) teljesség, hiánytalanság
kompletny, -a, -e – (fr.) komplett; teljes, egész,
összes, kerek, hiánytalan, kész
kompletna cisza – tökéletes, teljes csend
kompletne wydanie – teljes kiadás
kompletne zero – teljes, tökéletes nulla, abszolút
senki
kompletny wariat – kész v. teljes v. teljesen
bolond
kompletować [uzupełniać do całości] – teljessé
tenni, kiegészíteni, összeállítani, feltölteni
kompletować kolekcję – gyűjteményt kiegészíteni
v. komplettírozni
kompletowanie
–
kiegészítés,
feltöltés,
létszámfeltöltés
2704
komplety [1. w okresie zaborów i podczas
okupacji hitlerowskiej: tajne lekcje lub
wykłady organizowane dla mniejszych
grup uczniów lub studentów; 2. daw.
lekcje, wykłady poza szkołą, prowadzone
grupowo] – csoport, óra, tanfolyam; titkos
tanítás; titkos összejövetelek; „repülő
egyetem” (a háború alatt)
komplikacja [1. późn.łac. complicatio 'złożenie;
zaplątanie' od łac. complicare 'składać
razem';
powikłanie, pogmatwanie,
złożoność; dodatkowa trudność; 2. zbieg
niepomyślnych okoliczności, stanowiących
nieprzewidzianą przeszkodę w realizacji
celów; 3. zob. powikłanie: schorzenie
będące następstwem jakiejś innej choroby,
operacji, niewłaściwego leczenia itp.;
4. stopień
skomplikowania
zjawiska,
procesu, urządzenia itp.] – (lat.)
komplikáció, szövevény, bonyodalom, zavar,
nehézség, közbejött akadály; (orvosi)
szövődmény; a betegség folyamán fellépő új
kórfolyamat
komplikacja
pochorobowa
–
utólagos
komplikáció v. szövődmény
komplikacje pogrypowe – influenza utáni
szövődmények
komplikować [1. powodować, że coś staje się
bardziej złożone i trudniejsze do
zrozumienia lub rozwiązania; 2. wikłać,
gmatwać, utrudniać] – (lat.) komplikálni;
bonyolítani,
bonyolulttá
tenni,
összebonyolítani; nehezíteni, megnehezíteni,
összekuszálni, zavarni (ügyet, helyzetet);
(orvosi) súlyosbítani (betegséget)
komplikować sprawę – bonyolítani v. komplikálni
az ügyet
komplikować się [stawać się bardziej złożonym i
trudniejszym
do
zrozumienia
lub
rozwiązania] – komplikálódni; bonyolódni
kompliment – (fr.-ném.) (franc. Compliment) bók,
meghajlás,
tisztelgés;
[Dziękuje
za
kompliment!: Köszönet a bókért!]
kompocik [zdrobnienie od: kompot] – befőtt;
kompót
komponent [1. łac. componens dpn. componentis
(p.pr.) i compostitio 'połączenie' (od
compositus p.p.) od componere 'składać
razem'; składnik, element; 2. część
składowa czegoś] – (lat.) komponens;
összetevő, alkotó; valaminek a része, átvitt
értelemben együttható erő
komponenta [komponent] – komponens
komponist, komponista – (lat.) komponista; (zene)
zeneszerző, szerző, auktor
komponować (komponuje) [1. tworzyć dzieło
sztuki
(zwł.
muzycznej);
plast.
rozmieszczać
odpowiednio
elementy
-
Wersja 01 01 2017.
dzieła, układać z nich harmonijną całość;
przest. zmyślać, blagować; 2. tworzyć
utwór muzyczny; 3. łączyć poszczególne
elementy w jakąś całość, dbając o efekt
estetyczny.] – (lat.) komponálni; alkotni,
összeállítani,
összerakni,
szerkeszteni;
(zenét) szerezni, zenét ír; (átv.) kitalálni,
lódítani
komponować bajkę – mesét kitalálni v. szőni v.
írni
komponować
fantazję
na
fortepian
–
zongorafantáziát szerezni
komponować muzykę – zenét szerezni;
komponálni
komponować muzykę do tekstu – szöveghez
zenét szerezni
komponować pieśń – zenét v. éneket szerezni v.
komponálni
komponować wiersz – verset írni
komponować się [pasować do innych elementów
całości] – komponálódni; összeállni
komponowanie
–
komponálás,
szerzés,
zeneszerzés; írás, szerkesztés; lódítás
kompost [1. nawóz organiczny; 2. mieszanka
składająca się zazw. gł. z odpadków
organicznych
poddanych
rozkładowi
tlenowemu, przemieszanych z ziemią,
próchnicą a. torfem i używana jako
nawóz, zwł. mieszanka utworzona przez
rozkład w stosie (pryzmie) kompostowym
w czasie od pół roku do kilku lat.] – (lat.)
compositum,
(fr.)
komposzt,
trágya,
keverttrágya; (mezőgazdaság) földből v.
tőzegből és különféle növényi, ásványi,
valamint állati eredetű anyagok keverékéből
álló trágya
komposter [1. fr. composteur 'druk. kątownik,
wierszownik; tłoczka (stemplarka) do
biletów (z wł. composto p.p. od comporre
'składać;
pojednać')';
dziurkarka,
szczypce (konduktorskie) do znaczenia
(dziurkowania) biletów kolejowych i in. (a.
dokumentów);
2.
przyrząd
do
dziurkowania lub odciskania jakichś
znaków]
–
kéregbélyegzőgép,
jegylyukasztó; (vasút) plombálófogó
kompostować [1. przetwarzać odpadki na
kompost; 2. użyźniać glebę kompostem] –
trágyázni
kompostowy, -a, -e [przymiotnik od: kompost] –
komposzt-, keveréktrágyakompot [1. napój z owoców ugotowanych w
wodzie; 2. środ. wywar ze słomy makowej
używany przez narkomanów jako środek
odurzający] – (fr.) kompót; befőtt; cukorral
főzött gyümölcs
kompot agrestowy – egreskompót
2705
-
Wersja 01 01 2017.
kompot
czereśniowy
(dawno.
kompot
trześniowy) – cseresznyebefőtt
kompot jabłkowy, kompot z jabłek – almabefőtt,
almakompót
kompot z gruszek – körtekompót, körtebefőtt
kompotierka [mała miseczka do kompotu lub
innych deserów] – befőttes tál, kompóttál
kompotowy, -a, -e [przymiotnik od: kompot] –
kompótos, befőtt-, kompótkompozycja (z łac. compositio = połączenie,
ułożenie) [1. budowa utworu literackiego,
muzycznego itp.; też: układ elementów
tworzących jakąkolwiek estetyczną całość;
2. utwór lub jakakolwiek całość, w
których
poszczególne
elementy
są
rozmieszczone i uporządkowane w
określony
sposób;
3. sztuka
komponowania utworów muzycznych;
4. w średniowiecznym prawie karnym:
okup
uiszczony
przez
sprawcę
przestępstwa w celu uchronienia się przed
krwawą zemstą; 5. układ, budowa dzieła
sztuki (lit., muz., plast.); dzieło sztuki, zwł.
muz.; teoria tworzenia utworów muz.;
zespół części składowych; preparat,
mieszanina, stop.; 6. utwór muzyczny; 7.
budowa utworu muzycznego; 8. technika
tworzenia utworu] – (lat.) kompozíció, mű,
zenemű, szerzemény; munka, írás, alkotás;
műalkotás, összeállítás, szerkezet, felépítés,
szerkesztés, (kohászat) összetétel; (kémia)
vegyület, keverék; kivonat valamilyen
italhoz v. illatszerhez
kompozycja ramowa [kompozycja składająca się
z cyklu opowiadań lub nowel, w którym
każdy z utworów jest elementem ściśle
związanym z całością cyklu] – keretmű
kompozycja słów a. wyrazów – szóösszetétel
kompozycja słów a. wyrazów wielokrotna –
többszörös szóösszetétel
kompozycje materiałów [wzorzysta tkanina lub
dzianina
z penymi
podstawowymi
elementami struktury, które mogą być
wykorzystane jako zalety w modzie, (np.:
różny wzór – taki jak paski lub kratka –
tego samego koloru, tego samego wzoru w
różńych rozmiarach, ten sam wzór i kolor
z różnymi masami i tkaninami).] –
kompozíció [Különböző elemekből alkotott
kelmemintázat, amelyben az egyes részeknek
a divat szempontjából előnyös vonásai
(különböző
formák,
kelmeszerkezetek,
színek, az egyes formák méretei és
egymáshoz viszonyított arányai stb.)
egyesülnek.]
JUSTIN Júlia - Ruhakompozíció halasi csipkével, 1998
Stefan Eckert őszi-téli kollekcióját a „Beauty of the
danger signs”, azaz az ellentétes tendenciák vonzereje
inspirálta. A három szín árnyalatából álló gyűjteményt az
éles szabású sziluettek, hatásos metél berakások és érzéki
anyagkompozíció jellemzi.
kompozycja kilkugłosowa – több szólamú zenei
alkotás
kompozycja muzyczna – zenemű
kompozycja obrazu – a kép kompozíciója v.
felépítése
kompozycja paralelna – többsíkú szerkezet
kompozycja poematu – a költemény szerkezete v.
felépítése
kompozycyjnie – kompozíciós szempontból
kompozycyjny, -a, -e [dotyczący kompozycji] –
kompozíciós
kompozyt [materiał złożony z co najmniej dwóch
składników, mający właściwości lepsze od
nich lub nowe] – kompozit, kompozit anyag
2706
kompozyta [ob. dziesięciny] – (dawno) régi orosz
földterületmérték (kb. 1,1 ha)
kompozytor [1. twórca utworów muzycznych; 2.
autor utworu muz.] – zeneszerző,
komponista; zeneköltő
kompozytorka [autorka utworu muzycznego] –
zeneszerzőnő
kompozytorski, -a, -ie – zeneszerzői
kompozytorstwo – zeneszerzés
kompozytowy, -a, -e [przymiotnik od: kompozyt]
– kompozitkompozyty [technol. materiały zbrojone, w
których geometria rozkładu, kształt i
wielkość składnika tworzącego strukturę
w osnowie decydują o ich ostatecznych,
zaprogramowanych
własnościach.]
–
kompozit anyagok, kompozitok, társított
anyagok; kompozit technológia
komprador [w krajach kolonialnych: miejscowy
kupiec, pośredniczący w handlu z
metropolią, później członek zamożnej
burżuazji]
–
(portug.)
komprádor;
keletázsiai bennszülött kereskedő, aki a
külföldi tőke és a helyi piac között közvetít
kompradorski, -a, -ie – komprádorkompres [zimny lub gorący okład stosowany w
celach leczniczych] – borogatás
kompres ciepły – meleg borogatás
kompres pod ceratką – „dunsztkötés”
kompres rozgrzewający – izzasztó borogatás v.
kötés
kompres zimny – hideg borogatás
kompresik [mały kompres] – kisebb borogatás
kompresja [1. proces, którego celem jest nadanie
czemuś mniejszej wielkości lub objętości;
2. przekształcenie sygnału w taki sposób,
aby wzmocnienie sygnałów o mniejszej
amplitudzie było większe, stosowane w
celu zmniejszenia wpływu zakłoceń 3.
ogólnie działanie mające na celu
zmniejszenie objętości czegoś (czyli
zwiększenia gęstości), np. gazu.] – (lat.)
kompresszió, (fizikai) összenyomás, sajtolás,
sűrítés; térfogatcsökkentés külső nyomással;
(inf.) tömörítés [A tömörítés alatt egy olyan
eljárást értünk, amely adatokat -- általában
állományokat -- alakít át más formátumra
abból a célból, hogy kisebb helyen tárolja
ugyanazon információt. Többféle tömörítési
eljárás
ismeretes,
ezek
elsősorban
hatékonyságban (milyen kicsire tömörít) és
gyorsaságban (milyen gyorsan tömörít)
térnek
el
egymástól.
A
tömörítés
legkézenfekvőbb módszerei azok, amelyek
az adat ismétlődő részeit lerövidítik, az
ismétlődés számát feljegyzik -- például a
bbbaaababbb karaktersorozat tömörítve így
nézhetne ki: 3b3aba3b. A tömörített
-
Wersja 01 01 2017.
állományok nevei általában az adott eljárást
megvalósító program rövidítését viselik. A
legelterjedtebbek: arj, gz, zip, Z.]
kompresja
amplitudowa
(dynamiki)
–
dinamikaszűkítés
kompresja budżetu [zmniejszenie wysokości
wydatków
w
stosunku
do
preliminowanych
w
budżecie]
–
költségvetés szűkítése
kompresja częstotliwościowa – sávszűkítés
kompresja danych [polega na zmianie sposobu
zapisu informacji w taki sposób, aby
zmniejszyć redundancję i tym samym
objętość
zbioru,
nie
zmieniając
przenoszonych informacji. Innymi słowy
chodzi o wyrażenie tego samego zestawu
informacji, lecz za pomocą mniejszej
liczby bitów. Działaniem przeciwnym do
kompresji
jest
dekompresja]
–
(informatika) adattömörítés [a számítógépes
tudományágak egy területe, melynek célja az
adatok feldolgozása oly módon, hogy azok
minél kevesebb helyet foglaljanak, vagy
minél gyorsabban lehessen őket továbbítani.
Ez oly módon lehetséges, hogy a valós világ
adatai többnyire igen redundánsan és nem a
lehető
legtömörebb
formában
reprezentálódnak.]
kompresja dynamiki [to proces polegający na
wyrównaniu dynamiki sygnału. Polega na
spłaszczeniu sygnału dźwiękowego zwiększeniu
amplitudy
cichszych
fragmentów i pozostawieniu głośnych bez
zmian. Powoduje z jednej strony wrażenie
bliskości dźwięku i jego intensywności, ale
jednocześnie spłaszczenie i monotonię, a
bardzo często nawet zniekształcenie i
wystąpienie cyfrowego przesterowania.
Działaniem odwrotnym jest ekspansja
dynamiki] – dinamikai jelek tömörítése;
dinamikakompresszió
kompresja
etatów
–
állások,
státuszok
csökkentése, összevonása
kompresja plików – fájltömörítés, tömörítés
kompresja wydatków – (átv.) kiadások
csökkentése v. leszállítása
kompresor (sprężarka) [1. zob. sprężarka;
2. urządzenie do kompresji sygnału; 3.
potocznie zwana również kompresorem –
maszyna służąca do sprężania lub
przetłaczania gazu. - Sprężarki są szeroko
używane
zarówno
w
przemyśle
(pompowanie
opon
samochodowych,
piaskowanie,
dystrybucja
gazów
technicznych, turbodoładowanie silnika
spalinowego) jak i w gospodarstwie
domowym (chłodziarka, wentylator)] –
(lat.) kompresszor, (műszaki) összenyomó;
légsűrítő,
légszivattyú;
kompresszor
2707
[elektronika, amellyel csökkenteni lehet a
műsor hangos és halk részeinek arányát, más
szóval a dinamikát. Ellentéte az expander];
(orvosi) érfogó
kompresor
amplitudy
(dynamiki)
–
amplitúdóösszenyomó,
amplitúdókompresszor
kompresor dynamiki – dinamikakompresszor;
dinamikazsugorító;
önműködő
dinamikaszűkítő kapcsolási egység
kompresor popędowy – indítókompresszor
kompresor tłokowy – dugattyús kompresszor
kompresor turbinowy – turbinakompresszor
kompresyjny, -a, -e – (lat.) kompressziós, (fizikai)
összenyomási, sajtolási, sűrítési
kompresować – (fizikai) összenyomni, sajtolni,
sűríteni
kompromis [łac. compromissum 'ugoda' z r.nij.
od compromissus p.p. od compromittere
'przyrzec wzajemnie zgodę na decyzję
arbitra' 1. porozumienie osiągnięte w
wyniku
wzajemnych
ustępstw;
2. odstępstwo od zasad, założeń lub
poglądów w imię ważnych celów lub dla
praktycznych
korzyści;
3.
ugoda,
polubowne załatwienie sporu, osiągnięte w
drodze wzajemnych ustępstw; odstępstwo
od zasad dla praktycznych korzyści; 4. to
metoda
rozwiązania
konfliktu,
oznaczająca wspólne stanowisko, możliwe
do przyjęcia dla stron negocjujących. –
Wbrew obiegowej opinii kompromis nie
jest optymalnym rozwiązaniem konfliktu,
ponieważ oznacza konieczność rezygnacji
z części interesów każdej ze stron. Taki
idealny sposób radzenia sobie z
konfliktem
stanowi
współpraca.
Kompromis może być także synonimem
oportunizmu, jeżeli jest osiągany kosztem
wartości lub celów nadrzędnych dla
procesu osiągania porozumienia.] – (lat.)
kompromisszum; kiegyezés, megegyezés,
egyezmény,
megalkuvás;
kölcsönös
egyezményekkel járó megegyezés
kompromisowo – egyezkedően, egyezkedőn,
kiegyezve
kompromisowy,
-a,
-e
[1. oparty
na
kompromisie; 2. skłonny do kompromisu]
– kompromisszumos; kiegyezési, egyezkedő,
egyezményi; megalkuvó
kompromitacja [1. narażenie siebie lub kogoś
innego na wstyd, śmieszność lub utratę
dobrej opinii; 2. podważanie autorytetu;
blamaż;
ośmieszenie
(się)]
–
kompromitáció, kompromittálás; felsülés
kompromitować
–
(lat.)
kompromittálni,
megszégyeníteni, gyanúba keverni, hírbe
-
Wersja 01 01 2017.
hozni; rossz hírbe, gyanúba, keverni;
lejáratni; becsületet, hitelt rontani; leleplezni
kompromitować się – kompromittálja magát;
megszégyenülni, felsülni; szégyent vallani
kompromitowanie – kompromittálás
kompromitowanie się – kompromittálódás
kompromitująco – kompromittáló módon
kompromitująco nie douczony – botrányosan v.
szégyenletesen tanulatlan
kompromitujący, -a, -e – kompromittáló
kompromitujący towarzysz – kompromittáló társ
komprymacja [proces mający na celu
zmniejszenie rozmiarów czegoś poprzez
ścieśnienie lub redukcję elementów] –
komprimáció; összesűrítés, összenyomás
komprymować
[techn.
tłoczyć,
sprężać;
zacieśniać,
redukować]
–
(lat.)
komprimálni; ösznyomni, sűríteni
komput (z łacin. computus, liczba, rachunek) [1. w
Polsce XVII–XVIII w.: główne siły
regularnej armii, utrzymywane przez
skarb państwa; 2. daw. stan liczebny
czegoś; 3. daw. rejestr, spis; 4. (dawno)
oznacza porachowany poczet, rejestr, spis
ludnośc. omputem do jedzenia zwano:
jabłka, gruszki, śliwki, razem ugotowane,
cukrem, cynamonem i gwoździkami
zaprawne.]
–
(dawno)
létszám,
létszámjegyzék
komput
wojska
[etat
wojska
w
I
Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku,
ustalany na sejmie wielkim zarówno dla
Korony jak i Litwy. W pierwszej połowie
XVII w. spis ten obejmował tylko wojska
zaciągane na czas wojny, a od 1652
również regularne oddziały wojskowe.
Pokojowy wynosił 12 tysięcy dla Korony i
6 tysięcy dla Litwy, a wojenny 24 do 40
tysięcy i 8 do 22 tysięcy.] – katonai létszám,
a rendes katonaság létszáma
komputer (z ang. computer od łac. computare –
obliczać, dawne nazwy używane w Polsce:
mózg elektronowy, elektroniczna maszyna
cyfrowa, maszyna matematyczna) [1.
urządzenie elektroniczne służące do
przetwarzania wszelkich informacji, które
da się zapisać w formie ciągu cyfr albo
sygnału
ciągłego;
2.
maszyna
elektroniczna (urzązenie) służąca do
przetwarzania wszelkich informacji, które
da się zapisać w formie ciągu cyfr, albo
sygnału ciągłego. Najpopularniejszym
obecnie
rodzajem
komputera
jest
stacjonarny komputer osobisty (desktop),
z tego powodu potocznie traktowany jest
jako synonim komputera w ogóle. 2.
urządzenie elektroniczne automatycznie
przetwarzające dane zapisane cyfrowo,
2708
służące do szybkiego wykonywania
obliczeń,
przechowywania,
porządkowania i wyszukiwania danych
oraz sterowania pracą innych urządzeń] –
komputer, számítógép [tágabb értelemben
minden olyan berendezés, amely képes
bemenő adatok (input) fogadására, ezeken
különféle, előre beprogramozott műveletek
(programok) végrehajtására, továbbá az
eredményül kapott adatok kijelzésére,
kivitelére
(output),
amelyek
vagy
közvetlenül értelmezhetőek a felhasználók
részére vagy más berendezések vezérlésére
használhatóak. Fontos kritérium az, hogy
ugyanazon bemenő adatok alapján mindig
ugyanazon kimenő adatokat állítsa elő, azaz
hogy a gép determinisztikusan működjön,
erre utal a „gép” szó. Az alapvető különbség
a számítógép és számológép vagy
számoláskönnyítő egyszerű eszköz között
abban rejlik, hogy a számítógép képes előre
elkészített program végrehajtására, míg a
másik gép csak egy – lehet, hogy bonyolult –
műveletet (például szorzás) képes emberi
beavatkozás nélkül önállóan végrehajtani.]
komputer domowy [1. to mikrokomputer
przewidziany do zastosowań domowych
(gry
komputerowe,
multimedia,
rozrywka), zazwyczaj o uproszczonej
konstrukcji w stosunku do typowego
komputera osobistego, ale z dobrymi
możliwościami
multimedialnymi;
2.
komputery domowe – poprzedniki
komputerów osobistych, korzystające z
telewizora, jako monitora.] – házi
számítógép
komputer główny [1. (ang. mainframe) Komputer
trzeciej generacji, który w latach 60. i 70.
stanowił
podstawę
infrastruktury
informatycznej. Wymagał on specjalnych,
klimatyzowanych warunków pracy i setek
metrów
kwadratowych
powierzchni
użytkowej. Przeciętna moc obliczeniowa
takiego modelu wynosiła kilka milionów
operacji na sekundę, pojemność pakietu
dysków — do 32 MB. Do jednego
komputera podłączano dziesiątki napędów
dyskowych
i
przewijaków
taśmy
-
Wersja 01 01 2017.
magnetycznej, czytniki i perforatory kart i
taśm perforowanych oraz wydajne
drukarki wierszowe. W przypadku
wielozadaniowych systemów operacyjnych
(organizujących
pracę
w
trybie
interakcyjnym oraz wsadowym) mógł
obsługiwać setki terminali użytkowników,
współpracując też z satelickimi stacjami
przygotowania
zadań.
Wiodącymi
producentami tych modeli komputerów
były firmy IBM, ICL oraz polskie Elwro.
Obecnie stanowi wyposażenie dużych
centrów obliczeniowych. 2. (ang. host)
Komputer umożliwiający komunikowanie
się z innymi komputerami podłączonymi
do sieci (lokalnych i rozległych). W
przypadku internetu ma przydzielony
adres IP oraz nazwę należącą do domeny
— może zatem świadczyć usługi
internetowe.]
–
(mainframe)
gazdaszámítógép; nagygép; nagyszámítógép
(IBM, SIEMENS, stb.) egyedi operációs
rendszerrel
komputer macierzysty – gazdaszámítógép
komputer multimedialny [zestaw komputerowy,
który oprócz standardowych urządzeń
wyposażony jest w napęd DVD (CDROM), kartę dźwiękową, głośniki,
mikrofon, kamerę cyfrową.] – multimédia
számítógép
komputer o dużej mocy; komputer o dużej mocy
obliczeniowej
–
nagyteljesítményű
számítógép
komputer o dużej pojemności – nagykapacitású
számítógép
komputer
o
dużej
wydajności
–
nagyteljesítményű számítógép
komputer osobisty (ang. personal computer,
„PC”) [1. mikrokomputer przeznaczony
przede wszystkim do użytku osobistego,
spotyka się je zarówno w domach, jak i
biurach.
Mają
zazwyczaj
postać
desktopów albo notebooków. Służą
głównie
do
uruchamiania
oprogramowania biurowego, dostępu do
zasobów Internetu, prezentacji treści
multimedialnych (tekst, obrazy, dźwięki,
filmy i inne), jak i gier. 2. komputery
osobiste ("PC", z ang. personal computer) –
o rozmiarach umożliwiających ich
umieszczenie
na
biurku,
używane
zazwyczaj przez pojedyncze osoby] – (ang.
personal computer, PC)
személyi
számítógép
komputer przenośny (ang. portable computer) [jest to rodzaj komputera przeznaczony
do przenoszenia z jednego miejsca w
drugie,
łącznie
z
klawiaturą
i
wyświetlaczem] – hordozható számítógép;
notebook, laptop, noteszgép
komputer stacjonarny (ang. desktop – na biurko)
[rodzaj komputera osobistego, który
zwykle jest na stałe umiejscowiony przy
biurku. Składa się z co najmniej trzech
zasadniczych
elementów:
jednostki
centralnej, monitora i klawiatury] – asztali
számítógép [általában olyan személyi
számítógépet (PC) jelent, amely a
hordozható eszközökhöz képest viszonylag
kötött helyen (például egy íróasztalon)
működik]
2709
komputer szybki – gyors számítógép
komputer szybki jak zrobić – gyorsan dolgozó
számítógép
komputer
wydajny
–
nagyteljesítményű
számítógép
komputery
gospodarcze
[używane
w
gospodarstwach
rolnych
w
celu
efektywnego
sterowania
procesami
produkcyjnymi]
–
mezőgazdasági
számítógépek;
fedélzeti
számítógépek
mezőgazdasági gépekhez
Komputery masowo równoległe (ang. Massively
Parallel
Processors,
MPP)
[rodzaj
architektury komputerowej. Jej zadaniem
jest
umożliwienie
przetwarzania
współbieżnego (jednoczesnego) na wielu
procesorach.] – (ang.) Massively Parallel
Processor (MPP) – nagymértékben / erősen
párhuzamos
processzor
(MPP);
szuperszámítógép
komputery wbudowane (lub osadzone, ang.
embedded) [specjalizowane komputery
służące do sterowania urządzeniami z
gatunku
automatyki
przemysłowej,
elektroniki użytkowej (np. telefony
komórkowe
itp.)
czy
wręcz
poszczególnymi
komponentami
wchodzącymi w skład komputerów] –
beágyazott operációs rendszer [A Windows
XP Embedded a Microsoft által 2001.
november 28-án piacra dobott beágyazott
operációs rendszer, amelyet többek között
pénzbedobós játékautomatákban, set-top
boxokban és pénzautomatákban használnak.
-
Wersja 01 01 2017.
A vállalat a Las Vegas-i Windows Embedded
Developers
Conference
rendezvényen
mutatta be a szoftvert.]
komputerowy, -a, -e [dotyczący komputera] –
komputer-, számítógépkomputerowa edycja tekstu – számítógépes
szövegszerkesztés
komputerowa synteza mowy [ma zastosowanie w
aplikacjach biznesowych (portale głosowe)
oraz
przy
uzyskiwaniu
głosowych
odpowiedzi IVR, udostępniających przez
telefon dowolne zasoby tekstowe, a w
szczególności te, których zawartość na
bieżąco ulega zmianie. Należą do nich
informacje o transakcjach na rachunkach
bankowych,
komunikaty,
statusy
procesów oraz kursy walut czy akcji.
Podobne rozwiązania już funkcjonują w
instytucjach finansowych, energetyce,
operatorach
telefonii,
funduszach
powierniczych i ubezpieczeniowych oraz
firmach
handlowych,
centrach
telemarketingowych
i
służbach
publicznych. — Polska synteza mowy TTS
— 11 maja 2004 r. Qumak-Sekom SA
zaprezentował po raz pierwszy w Polsce
najnowszą wersję komputerowej syntezy
mowy TTS (Test To Speech) firmy
Acapela Group. Nowa technologia
pozwala
na
zamianę
w
czasie
rzeczywistym tekstu na mowę, z
uwzględnieniem charakterystycznych cech
języka polskiego. Prezentacja miała
miejsce
podczas
konferencji
"Indywidualna obsługa masowego klienta"
w Warszawie organizowanej przez
Qumak.] – számítógépes beszédszintézis
[Hiánypótló
szoftverként
debütált
a
Speakboard,
mely
bonyolult
technológiájának köszönhetően különösebb
nehézség nélkül olvas fel női vagy férfi
hangon magyar kiejtéssel bármilyen,
számítógépen tárolt szöveget.]
Komputerowe
wsparcie
zarządzania
nieruchomościami
(Computer
Aided
Facility
Management)
[Rozwiązaniem
pozwalającym uzyskać korzyści biznesowe
dzięki
stosowaniu
technologii
informatycznych
jest
komputerowe
wsparcie zarządzania nieruchomościami
(computer aided facility management).
Kambu przygotowuje dla zarządcy
nieruchomościami
w Krakowie,
Warszawie
i Zakopanem
system
informatyczny wspomagający zarządzanie
rozproszonymi
lokalizacjami.
Oprogramowanie pozwala generować
dokumenty sprzedaży z uwzględnieniem
rozliczeń mediów, powierzchni wspólnych
i technicznych,
miejsc
postojowych,
2710
parkingów. Dzięki jego zastosowaniu
pracownicy zarządcy zostaną zwolnieni
z konieczności
wykonywania
powtarzalnych czynności związanych
z naliczeniami, archwizacją dokumentacji
technicznej i prawnej. Osoby zarządzające
uzyskują zaś narzędzia analityczne dające
możliwość szybkiego zapoznania się
z czynnikami
kosztotwórczymi,
co przekłada
się
na
racjonalne
zarządzanie
zasobami,
planowanie
remontów
i inwestycji,
zarządzanie
zespołami ludzkimi odpowiedzialnymi
za remonty
i konserwacje.
System
opracowano
tak,
aby dostęp
do
funkcjonalności
był
realizowany
z dowolnej
lokalizacji
z poziomu
przeglądarki internetowej.] – CAFM
(Computer-Aided Facility Management.)
Számítógéppel
segített
létesítmény
gazdálkodás. [Az utóbbi években került
előtérbe
a
számítógépes
létesítménygazdálkodás (CAFM - Computer
Aided Facility Management), ami az
adminisztrációs,
üzemeltetési
és
döntéselőkészítési feladatok és folyamatok
számítógépes segítséggel történő gyors és
hatékony támogatását-megvalósítását jelenti.
A
létesítménygazdálkodás
alapja
az
intelligens adattárolás. Erre az alapra épülnek
a rendszer nyilvántartási, adatelérési,
adatmanipulációs, tervezési, adminisztrációs
és prezentációs szolgáltatásai. Egy CAFM
rendszer
lehet
egészen
kicsi,
egy
számítógépes rendszer, lehet országos
méretű internetes rendszer is; de általában
belső hálózaton használják, központi
adatbázissal,
különböző
felhasználói
felületeken. Az FM rendszerek önállóan is
megállják helyüket, de a vállalatirányítás sok
olyan
elemet
tartalmaz,
melynek
számítógépes támogatása nem az FM
rendszerek
feladata.
Más
programcsomagoknak a CAFM rendszer
adatokat szolgáltat, és adatokat is fogad más
rendszerektől. Így megvalósul egy laza
integráció, többnyire adatbázis szinten.
Ugyanakkor a CAFM rendszer adatainak
nagy része helyhez kötött, így ajánlatos,
hogy szoros kapcsolatban legyen legalább
egy CAD rendszerrel, de méginkább egy
térinformatikai rendszerrel.]
Komputerowe wspomaganie prac inżynierskich
CAE (ang. Computer Aided Engineering)
[Oprogramowanie
komputerowe
wspomagające prace inżyniera takie jak
Komputerowe
wspomaganie
projektowania
z
obliczeniami
wytrzymałości MES oraz tworzenie i
archiwizacja programów NC offline CAS
-
Wersja 01 01 2017.
np. w zakresie testów technicznych i analiz
projektów realizowanych komputerowo.
Można spotkać sie z także z rozszerzeniem
pojęcia CAE o CAP(Computer Aided
Planning).] – CAE (Computer-Aided
Engineering)
[Számítógéppel
segített
tervezés.
Rendszerint
a
CAD
szinonimájaként használják.]
komputerowe
wspomaganie
inżynierii
oprogramowania;
inżynieria
oprogramowania
wspomagana
komputerowo – (kat.: informatyka) CASE,
Computer Aided Software Engineering,
számítógéppel támogatott szoftverfejlesztés
Komputerowo Wspomagane Planowanie (ang.
Computer Aided Planning) – CAP,
Computer Aided Planning, számítógéppel
segített tervezés
komputerowe wspomaganie prac inżynierskich
CAE (ang. Computer Aided Engineering)
[Oprogramowanie
komputerowe
wspomagające prace inżyniera takie jak
Komputerowe
wspomaganie
projektowania
z
obliczeniami
wytrzymałości MES oraz tworzenie i
archiwizacja programów NC offline CAS
np. w zakresie testów technicznych i analiz
projektów realizowanych komputerowo.
Można spotkać sie z także z rozszerzeniem
pojęcia CAE o CAP(Computer Aided
Planning).] – CAE, Computer Aided
Engineering, számítógéppel segített mérnöki
munka
komputerowe wspomaganie projektowania,
CAD (ang. Computer Aided Design)
[projektowanie
wspomagane
komputerowo, czyli zastosowanie sprzętu i
oprogramowania
komputerowego
w
projektowaniu technicznym. Metodologia
CAD znajduje zastosowanie między
innymi w inżynierii mechanicznej,
elektrycznej, budowlanej. Znamienne dla
CAD
jest
cyfrowe
modelowanie
geometryczne mające na celu opracowanie
zapisu konstrukcji wyrobu (jednego
2711
obiektu technicznego lub ich układu).] –
CAD (angol: Computer Aided Design =
számítógéppel támogatott tervezés v.
számítógéppel segített tervezés) [CAD
rendszer alatt több, számítógépen alapuló
eszközt értünk, mely a mérnököket és más
tervezési
szakembereket
tervezési
tevékenységükben segíti.
A jelenleg
használatos CAD programok a 2D (síkbeli)
vektor-grafika
alkalmazásán
rajzoló
rendszerektől a 3D (térbeli) parametrikus
felület- és szilárdtest modellező rendszerekig
a megoldások széles skáláját kínálják.]
komputerowe wspomaganie wytwarzania, CAM
(ang. Computer Aided Manufacturing)
[system komputerowy, który ma za
zadanie integrację fazy projektowania i
wytwarzania.
Jeden
z
elementów
zintegrowanego
wspomagania
wytwarzania (ang. Computer Integrated
Manufacturing, CIM)] – CAM, Computer
Aided
Manufacturing,
számítógéppel
támogatott gyártás
Komputerowo Zintegrowane Wytwarzanie, CIM
(ang. Computer Integrated Manufacturing)
[obejmuje wszystkie aspekty wytwarzania
wspomaganego przez komputer, systemy
wspomagania logistyki i technologii
produkcji.] – CÍM, Computer Integrated
Manufacturing, számítógéppel integrált
gyártás; számítógépes termelésirányítás
komputeryzacja [wprowadzenie komputerów i
komputerowych metod przetwarzania
informacji w gospodarce, technice itp] –
komputerizáció; számítógépesítés
komputeryzacja w praktyce – komputerizáció a
gyakorlatban
komputeryzacyjny, -a, -e – komputerizációs;
számítógépesítési
komputeryzować
–
komputerizálni;
számítógépesíteni
komputeryzować się [podlegać komputeryzacji]
– számítógépesül
komputowy, -a, -e [starop. rejestrowy,
rachunkowy,
etatowy]
–
(dawno)
besorozott, rendes hadseregbeli, sorkomsomolec [1. ros. skrót od: (Wsiesojúznyj
Léninskij)
Kom(munisticzeskij)
So(júz)
Moł(odioży)
'Wszechzwiązkowy
Leninowski
Związek
Młodzieży
Komunistycznej'; zał. w r. 1918; obecna
nazwa od 1926 r.; członek Komsomołu,
społ. organizacji młodzieży radzieckiej. 2.
członek
Komsomołu,
społecznopolitycznej
organizacji
młodzieży
radzieckiej] – komszomolista
komsomolski, -a, -ie [dotyczący Komsomołu] –
komszomol-
-
Wersja 01 01 2017.
Komsomoł [1. (Комсомол) społeczno-polityczna
organizacja młodzieży radzieckiej; 2.
komunistyczna orgranizacja młodzieży w
Związku Sowieckiem, powstała w 1918
roku. Nazwa jest akronimem od słów
Kommunisticzeskij Sojuz Mołodzioży
(Коммунистический союз молодёжи)
czyli Komunistyczny Związek Młodzieży.
Od 1922 roku pełna nazwa brzmiała
Wsesojuznyj
Leninskij
Kommunisticzeskij Sojuz Mołodzioży
(Всесоюзный
Ленинский
Коммунистический Союз Молодёжи),
czyli
Wszechzwiazkowy
Leninowski
Komunistyczny Związek Młodzieży. Komsomoł skupiał młodych ludzi w wieku
od 14 do 28 lat, natomiast funkcjonariusze
organizacji (tak zwani działacze) byli
często znacznie starsi. - Komsomoł był
młodzieżowym zapleczem KPZR, a jego
celem była indoktrynacja młodzieży w
Związku
Sowieckim
ideałami
komunistycznymi. Sama organizacja nie
miała żadnego wpływu na władze, tym
niemniej wielu jej działaczy (jak na
przykład Jurij Andropow) stawało się
członkami elity partyjnej w ZSRR. - W
latach 20. ruch komsomolski odegrał
pewną rolę w budowie przemysłu
ciężkiego w ZSRR. - Lata 70. XX wieku
były okresem największego rozkwitu
organizacji, ocenia się, że przewinęło się
przez nią około dwóch trzecich populacji
Rosji. - Po reformach Gorbaczowa
organizacja zupełnie straciła na znaczeniu
i została rozwiązana. Do dnia dzisiejszego
istnieje natomiast gazeta, która była
organem
prasowym
Komsomołu:
Komsomolskaja Prawda. ] – Komszomol
[Vsesouznyj Leninskij Kommunisticeskij
Souz Molodezi v. Kommunyisztyicseszkij
Szojuz Mologyozsi = Ifjúság Összszövetségi
Lenini Kommunista Szövetsége]; a szovjet
kommunista ifjúsági szövetség
komsomołka – komszomolista lány, a Komszomol
nőtagja
komtur [1. w niektórych zakonach rycerskich:
zwierzchnik domu zakonnego, później
zarządca komturii, a w czasie wojny –
dowódca osobnego oddziału; 2. inaczej
komandor - zwierzchnik domu zakonnego
w niektórych zakonach rycerskich (np.
Krzyżacy, joannici, templariusze). Później
w państwach tych zakonów — zarządca
okręgu, prowincji (komturii), złożonej z 1
lub kilku
zamków i przyległego
terytorium.
W
krajach
języka
niemieckiego
komtur
jest
także
oznaczeniem II i III klasy orderowej. 3.
Komturzy
bałgijscy:
Jest
to
2712
chronologiczna lista komturów zakonu
krzyżacyego sprawujących władzę w
regionie Bałgi (dzisiejsze Wiesiołoje). 4.
Wielki mistrz - tytuł nadawany
przełożonemu w większości zakonów
rycerskich (np. W zakonie templariuszy,
zakonie joannitów) lub naczelnikowi
niektórych organizacji religijnych bądź
para-religijnych (np. Masońskich). Wielki
mistrz posiadał szerokie kompetencje w
sprawach dotyczących zakonu lub
bractwa
jako
całości.
Stanowisko
wielkiego mistrza było obsadzane w
drodze wyboru spośród członków danej
organizacji.] – komtur, kommendáns;
nagymester
[Komtur: és főnöke, a
nagykomtur: Rendházi főnökök. Tisztségük
egyben egy különleges kiváltsági helyzet,
amelyet szolgálataikért, vagy érdemeikért
kapnak cserébe egyes tagok. Ez azzal jár
együtt, hogy az éves jövedelemből
kommendát
(tiszteletdíjat)
kapnak.
Alárendeltjeik az ispotálymesterek, felettük
pedig a tartományi mester áll.]
komturia
[1. w niektórych państwach
zakonnych: okręg złożony z jednego lub
kilku zamków i przyległego terytorium,
podległy komturowi; 2.
(również:
komenda, komandoria) jest to podstawowa
jednostka administracyjno-terytorialnowojskowa
zakonów
rycerskich,
zarządzana przez komtura (komandora),
obejmująca najczęściej zamek wraz z
przylegającym
do
niego
dobrami
ziemskimi.] – komturia [háborúban a
Komtur volt a Komturia seregének a
parancsnoka]
komu? – kinek?
komu kości, żebra, zęby – (közb.) jól elverni vkit;
jól ellátni vki baját
komu mam to dać? – kinek adjam?
komu mam to przekazać? – kinek adjam át?
komu się nie leni, temu się zieleni – [aki nem
lustálkodik, annak zöldül] szorgalmas
embernek tele a kamrája
komu spieszyć z odsieczą – segítségére megy,
rohan vkinek
komulec, komolec [1. grubsza część drygawki
czyli jej rękojeść, także: pół łokcia giętego,
t. j. długość od łokcia u ręki do końca
palców; 2. brail] - (kat.: terminologia
morska)
komuna [1. grupa ludzi żyjących razem na
zasadach wspólnoty własności i pracy;
2. pot.
komuniści;
3. pot.
ustrój
komunistyczny;
4.
była
wspólnota
mieszczan toczących w XI-XIII wieku
walkę o uniezależnienie się od władzy
feudałów. Po zdobyciu praw miejskich
-
Wersja 01 01 2017.
komuny
obejmowały
władzę
samorządową w mieście. - W drugiej
połowie lat sześćdziesiątych XX w.
komuny znów stały się popularne za
sprawą hippisów. – W Polsce wyraz
"komuna" ma pejoratywne znaczenie i
odnosi się do okresu PRL i kojarzony jest
z Polską Zjednoczoną Partią Robotnicza
oraz realnym socjalizmem. 5. zespół ludzi
łączących się w celu współżycia na
zasadzie wspólnoty majątku i pracy;
wspólnota; hist. gmina (wiejska a.)
miejska, samorząd miejski (rewolucyjna
K. Paryska 1789-95 a. 1871 r.).] – 1.
kommuna, közösség, kollektíva; (tört.) (fr.)
komün;
község,
köz;
kerület,
törvényhatóság; korlátolt jogú középkori
városi önkormányzat; (tört.) az 1919-i
magyar tanácsköztársaság
komuna miejska [organizacja samorządowa w
miastach średniowiecznej Europy] –
városközösség
komuna pracy – munkaközösség
Komuna Paryska [zryw rewolucyjny plebsu
Paryża. Trwała od 18 marca 1871 do 30
maja 1871.] – (fr. Commune, község) Párizsi
Kommün; (tört.) 1. az 1870-71. németfrancia háború elvesztése után Párizsban
alakult forradalmi kormányzat, amelyet 3
hónap múltán a kormánycsapatok véresen
levertek; 2. a felkelt dolgozó tömegek
kormánya Párizsban 1871-ben; az első
kísérlet a proletariátus diktatúrájának
megteremtésére
komunalizacja
[przejmowanie
prywatnego
mienia przez gospodarkę komunalną] –
községesítés
komunalizacyjny,
-a,
-e
[dotyczący
komunalizacji] – községesítéskomunalizować – községesíteni
komunalny, -a, -e [1. podlegający samorządowi
miejskiemu; 2. miejski, podlegający
samorządowi
miejskiemu]
–
(lat.)
kommunális; közületi; községi, helyi,
(miejski) városi; városgazdálkodási
komunał [1. frazes, banał, ogólnik, 2. to, co jest
oczywiste, powszechnie znane; banał,
frazes, truizm] – közhely, üres szólam,
sablon, frázis, általánosság
komunard [1. osoba będąca uczestnikiem
Komuny Paryskiej w 1871 roku; 2.
uczestnik Komuny Paryskiej 1871 r.] –
(fr.) kommünár; (tört.) az 1871-es párizsi
kommün híve, harcosa
komunia
(łac.
communio)
[1. w
religii
chrześcijańskiej:
spożywanie
hostii;
2. hostia i wino symbolizujące ciało i krew
Chrystusa; 3. w Kościele katolickim: ta
część mszy, w czasie której celebrans i
2713
wierni
spożywają
komunię;
4. emocjonalne utożsamienie się ze
zbiorowością, z otoczeniem; 4. Kośc. rz.kat.
(przyjmowanie) sakrament(u) ołtarza,
eucharystia; część mszy.] – communio;
(egyház) áldozás [az Eukarisztia vétele,
amikor a kellően felkészült hívek magukhoz
veszik azt. Az áldoztató "Krisztus teste"
figyelmeztetésére Ámen-el válaszolnak,
majd nyelvre, vagy kézbe kaphatják az
Oltáriszentséget,
amit
azonnal
elfogyasztanak.]; úrvacsora
komunia święta a. komunia św. – zob.
Eucharystia – áldozás
komunikacja [1. ruch środków lokomocji między
odległymi od siebie miejscami; też: drogi,
szlaki i środki lokomocji; 2. przepływ
informacji między urządzeniami, np.
telefonami
lub
komputerami;
3. przekazywanie i odbieranie informacji
w bezpośrednim kontakcie z drugą osobą;
4. możliwość przedostania się z jednego
pomieszczenia lub miejsca do drugiego; 5.
technika transportu i łączności; szlaki,
środki łączności; łączność, przekazywanie
wiadomości,
myśli;
cybernetyczna
technika przenoszenia informacji między
układami techn. (i otoczeniem); 6. to
wymiana
informacji
między
jej
uczestnikami. Nośnikami danych mogą
być słowa (komunikacja werbalna), gesty,
teksty, obrazy, dźwięki czy też sygnały
elektryczne albo fale radiowe. Ważne jest,
aby były one zrozumiałe dla nadawcy i
odbiorcy.] – (lat.) kommunikáció [az
információcsere folyamata általában egy
közös
jelrendszer
segítségével.
A
commmunicatio latin eredetű szó: közzétételt
és teljesítést jelent.]; közlekedés (közl.),
(vasúti) összeköttetés; közlés
komunikacja autobusowa – autóbusz-közlekedés
komunikacja
chemiczna
[Jest
bardzo
rozpowszechnionym ale równocześnie
najwolniejszym
sposobem
komunikowania się w świecie zwierząt.] –
kémiai kommunikáció [1. neurokrin
kommunikáció: a kémiai kommunikáció
egy formája, amelyben a küldő az idegsejt, a
kibocsátott anyag pedig (a szinaptikus résen
át) egy vagy néhány közelben lévő, másik
ingerlékeny (ideg-, izom-, esetleg mirigy-)
sejtre jutva fejti ki hatását; 2. parakrin
kommunikáció: a kémiai kommunikáció
egy formája, amelyben a küldő sejt a
közelében lévő néhány tíz, száz vagy ezer
sejt felé küld információt a sejt közötti tér
közvetítésével]
komunikacja międzykomórkowa autokrynowa –
autokrin
kommunikáció
[a
kémiai
kommunikáció egy formája, amelyben a
-
Wersja 01 01 2017.
kibocsátott anyag a küldő sejt saját
működését
befolyásolja
(pl.
ürítés
korlátozása, visszacsatolás)]
komunikacja drogowa – közúti közlekedés
komunikacja dwukierunkowa – kétirányú
közlekedés
komunikacja międzyprocesowa (ang. InterProcess Communication — IPC) [umowna
nazwa zbioru sposobów komunikacji
pomiędzy
procesami
systemu
operacyjnego]
–
(inter-process
communication)
Folyamatközi
Kommunikáció;
folyamatok
közötti
kommunikáció
komunikacja jednokierunkowa i
dwukierunkowa – egy- és kétirányú
kommunikáció
komunikacja kolejowa – vasúti közlekedés, vasúti
összeköttetés
komunikacja lądowa – szárazföldi összeköttetés
komunikacja lotnicza – légi közlekedés
komunikacja masowa (media) [oparta na
technicznych
środkach
masowego
przekazu (telewizja, Internet, radio,
prasa) komunikacja, pozwalająca na
jednoczesne dotarcie z informacjami do
dużej liczby osób na całym świecie.] –
tömegtájékoztatás;
a
közvélemény
tájékoztatása a sajtón újságokon, rádiókon,
televíziókon keresztül
komunikacja miejska – városi közlekedés v.
tömegközlekedés
komunikacja (między ludźmi) – kommunikáció
komunikacja morska – tengeri összeköttetés
komunikacja niewerbalna (zob. mowa ciała,
język ciała) – nonverbális kommunikáció;
nem verbális kommunikáció [ez alatt értjük
az emberi interakciós folyamatot befolyásoló
összes nem nyelvi természetű jelenséget]
komunikacja o tej porze nie jest dobra – a
közlekedés ebben az időszakban nem jó
komunikacja podmiejska [środki lokomocji
łączące miejscowości położone w pobliżu
miasta z tym miastem] – elővárosi
közlekedés
komunikacja powietrzna v. lotnicza – légi
közlekedés
komunikacja regularna, liniowa [komunikacja
stała, odbywająca się według określonego
rozkładu jazdy] – szabályozott, egyenes
közlekedés
komunikacja samochodowa – közlekedés autóval;
autóközlekedés; gépkocsiközlekedés
komunikacja telefoniczna – távbeszélő v. telefon
összeköttetés
komunikacja tranzytowa – tranzit közlekedés
2714
komunikacja werbalna [komunikacja z użyciem
języka naturalnego czyli mowy jako
środka komunikacji. Jest to podstawowy
sposób komunikacji międzyludzkiej. W
szczątkowej
postaci
komunikacja
werbalna występuje także u zwierząt, np.
u szympansów, które rozwinęły w
niektórych przypadkach także zdolność
posługiwania
się
metaforą.
Aby
komunikacja werbalna mogła mieć
miejsce,
musi
istnieć mówiący i
słuchający. Posługują się oni kodem
(językiem), który musi być znany obu
osobom.] – verbális kommunikáció (a
beszéd és az írás)
komunikacja wewnętrzna – belső forgalom
komunikacja wodna – víziközlekeés, hajózás
komunikacja z miastem – összeköttetés a várossal
komunikacyjnie – közlekedésileg, forgalmilag
komunikacyjny, -a, -e [dotyczący komunikacji] –
közlekedési- (közl.), forgalmi
komunikacyjne nauczanie języka (CLT) [ang.
Communicative language teaching (CLT);
jest to metoda nauczania języka drugiego i
języka obcego, która kładzie nacisk na
interakcję jako zarówno środek jak i
ostateczny cel uczenia się języka. Jest ono
również
nazywane
“komunikacyjną
metodą nauczania języków obcych” lub po
prostu "metodą komunikacyjną”.] – (ang.)
Communicative
language
teaching;
kommunikációs nyelvoktatás [az elmúlt
másfél évtizedben a nyelvoktatás nagy
változásokon ment keresztül. A korábbi,
inkább nyelvtanra alapozó, fordításos
feladatokat halmozó nyelvoktatási irányzatok
(Grammar Translation Method, GTM)
szerepe
erősen
lecsökkent,
és
a
kommunikáció valamint az autenticitás
került a nyelvoktatás módszertanának
előterébe
(Communicative
Language
Teaching, CLT)]
komunikant [1. hostia; przystępujący do
komunii; 2. w kościele katolickim: hostia
przeznaczona dla wiernych; 3. opłatek
przypominający hostię, ale kilkakrotnie
od niej mniejszy, służący do konsekracji i
udzielania komunii wiernym] – (egyház)
áldozó; ostya, szentostya
komunikat1 [1. krótka oficjalna informacja
podana do powszechnej wiadomości; też:
tekst składający się z takich informacji;
2. informacja przekazywana w procesie
bezpośredniej komunikacji z drugą osobą;
3. wiadomość oficjalna; informacja
podana do wiadomości publicznej. ] – (fr.)
kommüniké, az újságokkal hivatalosan
közölt hír; hivatalos jelentés, közlemény;
nyilatkozat
-
Wersja 01 01 2017.
komunikat2, przekaz informacyjny [tekst (system
złożony z wyrażeń danego języka o
strukturze zgodnej z regułami syntaktyki
(gramatyki) tego języka, skończony zbiór
zdań danego języka) z przyporządkowaną
mu materialną realizacją w postaci
procesu fizycznego (sygnału) w medium
transmisyjnym (komunikat czynny) lub
stanu układu fizycznego (zapisu) na
nośniku danych (komunikat bierny),
przekazany przez nadawcę (nadajnik)
komunikatu odbiorcy (odbiornikowi)
komunikatu, lub odebrany przez odbiorcę
(odbiornik), w jednym akcie komunikacji
(procesie komunikacyjnym).] – message [a
hálózati kommunikációban a partnerek
között váltott rövid üzenet, sokszor az
elektronikus levél szinonimája]
komunikat [krótka zazwyczaj informacja,
wysyłana za pośrednictwem sieci do
określonego użytkownika lub grupy
użytkowników] – üzenet
komunikat codzienny – napihír
komunikat meteorologiczny – meteorológiai
jelentés; időjárásjelentés, időjárás-előrejelzés
komunikat o błędzie – hibaüzenet
komunikat o prędkości wiatru – széljelentés
komunikat o stanie wód – vízállás-jelentés
komunikat o stężeniu pyłków – pollenjelentés
komunikat oficjalny – hivatalos közlemény,
közlés
komunikat
prasowy
–
sajtónyilatkozat,
sajtóközlemény, sajtójelentés
komunikat
radiowy
–
rádiókommüniké,
rádiónyilatkozat
komunikat sytuacyjny – helyzetjelentés
komunikat urzędowy – hivatalos közlemény v.
nyilatkozat
komunikat wojenny – hadijelentés
komunikator
internetowy
(ang.
Instant
Messenger, od tego skrót IM) [program
komputerowy pozwalający na przesyłanie
natychmiastowych
komunikatów
(komunikacja natychmiastowa – ang.
Instant Messaging) pomiędzy dwoma lub
więcej
komputerami,
poprzez sieć
komputerową,
zazwyczaj
Internet
(dlatego komunikatory internetowe). Od
poczty elektronicznej różni się tym, że
oprócz samej wiadomości, przesyłane są
także
informacje
o
obecności
użytkowników, co zwiększa znacznie
szansę na prowadzenie bezpośredniej
konwersacji.] – azonnaliüzenet-küldők
[olyan számítógépes alkalmazások, melyek
segítségével
azonnali
szöveges
kommunikációt lehet létesíteni két vagy több
2715
ember között hálózaton, mint például az
interneten keresztül.]
komunikatywność
–
kommunikativitás,
érthetőség, vminek kifejező, világos volta
komunikatywnie – közlékenyen
komunikatywność – közlékenység, beszédesség
komunikatywny, -a, -e [1. o tekście, dziele sztuki
itp.:
zrozumiały;
2. dobrze
porozumiewający się z innymi ludźmi; 3.
mający związek z przekazywaniem
informacji] – közlési; közlékeny, beszédes
komunikować
1. przyjmować
komunię;
2. udzielać komunii] – (egyház) áldozni,
áldoztatni
komunikować (komu co) [1. podawać coś do
wiadomości;
2. przekazywać
komuś
informacje w bezpośrednim kontakcie; 3.
powiadamiać; udzielać (a. przystępować
do) komunii.] – közölni (vkivel vmit);
tudtára adni (vkinek vmit); értesíteni, hírt
adni
komunikować komu co – közölni vkivel vmit
komunikować się (z kim) [1. utrzymywać z kimś
kontakt; 2. mieć połączenie z innym
pomieszczeniem, miejscem] – érintkezni,
érintkezésbe
lépni,
érinkezésben
v.
kapcsolatban lenni (vkivel); (egymás közt)
közlekedni
komunikować się listownie – levél útján érintkezni
komunikować się z kimś – kommunikálni vkivel
komunikować się z kimś/czymś – érintkezni
vkivel/vmivel
komunikowanie – közlés, híradás, továbbadás;
érintkezés, összeköttetés; közlekedés
komunikowanie się – érintkezés, kapcsolatfelvétel
komunikowanie
się
za
pośrednictwem
komputerów
[CMC {n.}; computermediated communication {rzecz.}] – CMC
(Computer
Mediated
Communication)
[számítógép segítségével (hálózaton át és
emberek között) folytatott kommunikáció]
komunista [zwolennik ideologii (członek partii)],
komunistka – kommunista (ffi/nő); a
marxizmus-leninizmus tevékeny híve, a
kommunizmus
megvalósításáért
küzdő
ember
komunistyczny, -a, -e – (lat.) kommunista
(komm.), a kommunizmusra jellemző, rá
vonatkozó;
kommunisztikus,
a
kommunizmus
elvein
alapuló,
a
kommunizmusra emlékeztető
Komunistyczna Partia Polski (KPP) [można
odnieść do trzech organizacji politycznych
działających w różnych okresach polskiej
historii – partia marksistowskoleninowska założona 16 grudnia 1918
-
Wersja 01 01 2017.
roku] – Lengyelország Kommunista Pártja
(LKP)
Komunistyczna Partia Węgier – (dawno)
Kommunisták Magyarországi Pártja (KMP)
Komunistyczna Partia Węgier (węg: Magyar
Kommunista Párt lub Kommunisták
Magyarországi Pártja), (założona 24
listopada
1918)
należąca
do
Międzynarodówki
Komunistycznej
węgierska partia polityczna, której
liderem był Béla Kun. Po krótkim okresie
sprawowania władzy w latach 1918 - 1919
obalona w wyniku interwencji rumuńskiej
zeszła do podziemia, znaczenia nabrała
ponownie podczas II wojny światowej,
pod przewodnictwem Mátyása Rákosi. W
czerwcu 1948 roku, w wyniku połączenia z
Węgierską Partią Socjaldemokratyczną,
przekształciła się w Węgierską Partię
Pracujących, a w 1956 r. - w Węgierską
Socjalistyczną Partię Robotniczą i pod tą
nazwą sprawowała władzę na Węgrzech
do 1989 roku. Po transformacji ustrojowej
partia przekształciła się w Węgierską
Partię
Socjalistyczną.
–
(dawno)
Kommunisták Magyarországi Pártja (KMP)
v. Magyar Kommunista Párt (MKP)
Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego
(KPZR) [Коммунистическая партия
Советского Союза - КпСС), ostatnia
nazwa
partii
komunistycznej
(monopartia), rządzącej w Rosji i ZSRR
od 1917 do 1991 roku] – (dawno)
Szovjetunió Kommunista Pártja (SZKP)
Komunistyczny
Związek
Młodzieży
–
Kommunista Ifjúsági Szövetség (KISZ),
komszomol
Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej
(KZMP) [rewolucyjna, nielegalna
komunistyczna organizacja młodzieży
działająca w latach 1922 - 1938 pod
kierownictwem KPP.] – Lengyel
Kommunista Ifjúsági Szövetség; lengyel
komszomol
komunizm (łac. communis - wspólny, powszechny)
[1. ideologia
i
doktryna
społeczna
postulująca zbudowanie społeczeństwa
bezklasowego, opartego na społecznej
własności środków produkcji i równym
podziale dóbr; 2. ustrój totalitarny
realizowany w ZSRR, narzucony krajom
Europy Środkowej i Wschodniej po II
wojnie światowej, oparty na monopolu
władzy skupionej w rękach jednej partii;
3. ideologia i kierunek rewolucyjnego
ruchu
robotniczego,
oparte
na
marksizmie-leninizmie; (k. utopijny) w
XVI-XIX w. projekty idealnej org.
społeczeństwa
egalitarnego,
mające
2716
charakter
utopii
społ.]
–
(lat.)
kommunizmus [a szocializmus felépítése
utáni, osztály nélküli gazdasági rendszer,
amelynek alapelve: „mindenki képességei
szerint, mindenkinek szükségeletei szerint”;
az ennek megvalósításáért küzdő mozgalom,
ennek elmélete; olyan társadalmi forma,
amelyben minden tulajdont a közösség vagy
az állam birtokol és valamennyi polgár
egyenlően részesül igényeik szerint]
komunizm pierwotny – (fil.) őskommunizmus
komunizować [1. czynić komunistycznym;
2. skłaniać się ku komunizmowi] –
kommunizálni; vmely közösség tulajdonába
venni
komunizować się [stawać się komunistycznym] –
kommunizálódni
komunikatywny, -a, -e [zrozumiały, wyrazisty,
jasny] – kommunikatív, érthető, világos
komuś – vkinek, vki részére v. számára
komuś na mózg uderzyło – (közb.) agyára ment
vmi; megbolondult
komuś należy się zwrot zaliczek na podatek –
vkinek jár visszatérítés az adóelőlegből
komutacja
[1. proces
automatycznego
przełączania obwodów elektrycznych za
pomocą
komutatora;
2. zastąpienie
jednostki językowej w wyrażeniu inną
jednostką należącą do tej samej klasy] –
kommutáció, kommutálás
komutacja kanałów – csatornák kapcsolása
komutacja łączy [charakterystyczny sposób
łączenia
i
rozdzielania
kanałów
rozmównych między abonentami sieci
telekomunikacyjnej,
tradycyjnie
stosowany w odniesieniu do central
telefonicznych z komutowaniem linii
telefonicznych (obwodów, kanałów). W
systemach z komutowaniem łączy cały
trakt komunikacyjny jest zajęty przez cały
czas trwania sesji wyłącznie przez jedno
połączenie, czyli dwóch abonentów sieci.
Systemy
telekomunikacyjne
z
komutowaniem
łączy
są
obecnie
zastępowane przełączaniem pakietów.] –
láncok v. kapcsolatok kapcsolása
komutacja łączy w telekomunikacji [to czynność
polegająca
na
zestawieniu
kanału
transmisji i zarezerwowaniu go na czas
trwania połączenia, dla dwóch danych
urządzeń końcowych. Po zakończeniu
połączenia kanał zwalnia się i może być
wykorzystany
dla
całkiem
innych
urządzeń.
Operacja
taka
jest
wykonywana
np.
bezpośrednio
po
wyborze numeru telefonu w telefonii
stacjonarnej.] – telekommunikációs láncok
kapcsolása
-
Wersja 01 01 2017.
komutacja pakietów [w telekomunikacji sposób
transmisji danych polegający na dzieleniu
strumienia danych na kawałki (pakiety), a
następnie wysyłaniu ich za pomocą łączy
komunikacyjnych pomiędzy węzłami sieci.
Każdy
pakiet
podlega
osobnemu
trasowaniu - może podążać do celu ścieżką
niezależną od wcześniejszych pakietów.] –
(ang.)
packet
switching
[a
nagy
számítógépes
hálózatok
elterjedt
kommunikációs
adatátviteli
eljárása,
amelynél az átvitt információt csomagokra
bontják és ellenőrzött módon továbbítják; a
csomagkapcsolt
hálózatokon
az
adatcsomagok önállóan utaznak a céljuk felé,
és a fogadó számítógép rakja őket újra sorba,
állítja vissza belőlük az eredeti üzenetet]
komutacyjny, -a, -e [dotyczący komutacji] –
kapcsolási, kapcsolókomutator [1. urządzenie do automatycznego
przełączania obwodów elektrycznych; 2.
jest to element komutacyjny umieszczany
na
osiachelektrycznych
maszyn
komutatorowych. Służy do dostarczania
bądź odbioru energii elektrycznej z
wirnika.
Jest
również
elementem
przełączającym
(komutującym)
poszczególne
uzwojenia
wirnika.
Komutator jest zbudowany w postaci
walca
wykonanego
z
materiału
dielektrycznego o wysokiej odporności
temperaturowej nałożonego na oś wirnika,
na którym umieszczone są wzdłużnie
paski
przewodnika
–
najczęściej
miedziane, do których podłączone są
kolejne uzwojenia wirnika.] – (lat.)
kommutátor,
(műszaki)
átkapcsoló,
kapcsolóközpont;
(villamosságtan)
áramirányváltó gép; az áram irányát
változtató szerkezet dinamógépeknél
komutator bateryjny – cellakapcsoló
komutatorowy, -a, -e [przymiotnik od:
komutator] – kommutátor-, átkapcsolókomutatywny,
-a,
-e
[o
wyrażeniach
algebraicznych: mogący ulegać zmianom
w zakresie kolejności elementów] – (lat.)
kommutatív; (mennyiségtan) az eredmény
megváltoztatása
nélkül
felcserélhető
(mennyiség, művelet)
komysz, komesz, komyszyna [1. zarośla,
zwłaszcza w miejscach podmokłych; 2. Po
turecku kamysz znaczy trzcina, sitowie.
Stąd nazywano w starej polszczyźnie
komyszem, kameszyną chrósty, zarośla,
oczerety, zwłaszcza na bagnach i w
jarach.] – (tör.) nád, sás, káka, tavikáka;
(dawno) sűrű bozót
-
Wersja 01 01 2017.
rövidebb. Az É-i orsz-okban a prémes ruhák
fölött viselték (ezért superpelliceum) a
zsolozsmán, a 13. sz-tól egyéb lit.
cselekményeken is. A 17. sz. óta csipkével
díszítik. - A hatályos jog szerint a klerikusok
a reverenda fölött viselik a szentmisén kívüli
szert-okon
(szentségkiszolgáltatás,
zsolozsma).
Eredetileg
vászonból,
napjainkban finomabb szövetből is készül,
szabása változatos, de elég bőnek kell lennie
ahhoz, hogy télikabátra is fölvehető legyen
(pl. temetés, hideg tp.). A diákonusok és
papok stólát és palástot is vehetnek rá. A
ministránsok hagyományos ruhája is karing
szoknyával.]
2717
komża
komża (camisia, superpelliceum) [1. biała,
sięgająca do kolan szata noszona przez
duchownych katolickich lub osoby
świeckie podczas pełnienia czynności
liturgicznych; 2. komża, ornat; patrz
Liturgiczna odzież; 3. Komża (camisia,
superpelliceum) jest to szata biała
płócienna, jaką duchowni na zwierzchnim
ubraniu przy czynnościach liturgicznych
noszą. Długa ma być do kolan,
marszczona i bardzo szeroka. Rękawy
także ma mieć długie, sięgające do
kończyn palców, więc około 72 cm, a
szerokie podwójnie przy brzegu, więc
około 1,5 metra. U wierzchu ma być
otwarta dla przepuszczenia wygodnie
głowy i zakończona karczkiem równej ze
wszystkich stron szerokości. Krczek ten
ma leżeć na ramionach i więcej okrągło
być wycięty niż kwadratowo. Komża,
przez
świeckich
przy
obrzędach
kościelnych używana, zowie się cotta i ma
rękawy bardzo krótkie albo ich wcale nie
ma. 4. szata liturgiczna w Kościele
katolickim; skrócona alba o szerokich
rękawach. Komża jest białego koloru, co
oznacza czystość serca i ducha.] – (fr.)
camail, kámzsa; női köpeny; sisakfödő
címereken; (lat.) kámzsa; szerzetesi csuha
(rendszerint csuklyával); ornátus; karing
fehér liturgikus ruha [1. Öv nélküli térdig érő
fehér vászoning, melyet a klérus és a
segédkezők egyaránt viselnek. A püspök és
pap a reverenda fölé veszi fel, amikor
istentiszteleten nem tevékeny módon vesz
részt. Misén kívül is viselik, pl.:
gyóntatáskor, palásttal végzett szertartáson.
A karinget is, az albához hasonlóan korábban
csipkével vagy hímzéssel díszítették. Ma
egyszerűbb anyagból készülnek. 2. A 10. sz.
végén alakult ki az albából, melynél

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna

plakat

szótár 1 - Lengyelország magyarul

P - Lengyelország magyarul

szótár 1 - Lengyelország magyarul