dr Danuta Morańska - Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej

dr Danuta Morańska
Katedra Pedagogiki
Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej
Rola rodziców wobec zagrożeń spowodowanych powszechnym dostępem dzieci do
komputerów i Internetu
Nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne stanowią podstawowy atrybut
rozwoju cywilizacyjnego i mają ogromne znaczenie w kształtowaniu charakteru i oblicza
współczesnego społeczeństwa. Przyspieszony rozwój informatyki, telekomunikacji i sieci
komputerowych wyraźnie zmienił i rozszerzył możliwości funkcjonowania ludzi w prawie
każdej dziedzinie życia. Łatwy i szybki dostęp do potrzebnych informacji dostępnych w
Internecie, możliwość korzystania z wielu usług komunikacyjnych (e-mail, komunikatory
internetowe, fora dyskusyjne, itp.), możliwość wymiany plików oraz wielość różnorodnych
programów użytkowych zmieniły nasze życie i stworzyły nowe możliwości działania.
Nie
ulega wątpliwości, że wielość zastosowań i powszechność technicznych środków
informacyjnych wpłynęły na zmianę metod i form uczenia się, wykonywania pracy,
wypoczynku i komunikowania się.
Nowe społeczeństwo
zwane społeczeństwem
informacyjnym
wymaga nowych
kompetencji obywateli, ponieważ to właśnie od ludzi funkcjonujących w nowych realiach
technicznych, ich reakcji, zachowań, będących odpowiedzią na szybko zachodzące zmiany w
technologiach informacyjno-komunikacyjnych zależy tempo i kierunek przemian we
wszystkich obszarach funkcjonowania. Permanentny charakter zmian wymaga ciągłej
aktywności w zakresie samokształcenia, umożliwiającego dostosowywanie się do ciągle
zmieniającej się rzeczywistości. Odpowiednio zastosowane nowoczesne technologie
informacyjne stanowią doskonałe narzędzie i stwarzają odpowiednie warunki do poszerzania
możliwości poznawczych współczesnego człowieka. Szczególnie ważną rolę odgrywają w
funkcjonowaniu dzieci i młodzieży, tworząc naturalne środowisko rozwoju.
Powszechność dostępu do technologii informacyjnej spowodowała, że w ostatnich latach
wśród najmłodszych znacznie wzrosła liczba użytkowników komputerów z dostępem do
sieci. Wydawać by się mogło, że powinniśmy się cieszyć z tego faktu, gdyż dzieci bardzo
wcześnie mogą uczyć się funkcjonowania w multimedialnym środowisku. Niestety jak
zwykle, wszystko ma swoje wady i zalety. Zaletą jest niewątpliwie nabywanie umiejętności
pozwalających na sprawne, aktywne budowanie własnej wiedzy, z pomocą nowych
możliwości oferowanych przez najnowsze technologie poprzez łatwy dostęp do potrzebnych
w danej chwili informacji, poszerzanie wiedzy, dostęp do dóbr kultury oraz możliwość
interakcji z innymi użytkownikami sieci w poszukiwaniu odpowiedzi na nurtujące pytania.
Wadą natomiast jest szereg nowych zagrożeń, które pojawiły się wraz ze wzrostem liczby
komputerów domowych podłączonych do Internetu. Jednym z naczelnych zadań stało się
więc budowanie świadomości społeczeństwa, a szczególnie młodych ludzi, polegającej nie
tylko na sprawnym korzystaniu z nowoczesnych technologii, ale również na świadomym
unikaniu psychicznych, intelektualnych i fizycznych zagrożeń.
W niniejszym artykule
zwrócę uwagę na niektóre z nich. Przedstawię również kilka refleksji dotyczących
zapobiegania owym zagrożeniom. Bardzo ważną rolę w budowaniu wiedzy dzieci na temat
zagrożeń oraz ich unikania odgrywają rodzice, toteż właśnie do rodziców i opiekunów
kierowane są poniższe informacje.
Korzystając z Internetu dzieci narażone są na wiele zagrożeń, wśród których wymienia
się m.in. niebezpieczne treści, uwodzenie dziecka w Internecie, cyberprzemoc, uzależnienie
od komputera i Internetu, niewiarygodne i niesprawdzone źródła informacji. Na początku
dokonamy charakterystyki wybranych niebezpieczeństw.
Niebezpieczne treści
Często zdarza się, że dziecko w zupełnie przypadkowy sposób znajdzie się na stronie
internetowych zawierających niebezpieczne treści. Często zupełnie nieświadomie, po
wpisaniu hasła do wyszukiwarki internetowej, młodzi internauci uzyskują do nich dostęp. Są
to zazwyczaj strony internetowe zawierające przemoc, pornografię, wulgaryzmy; strony
propagujące ksenofobię i rasizm oraz zachęcające do popełnienia przestępstwa, promujące
faszyzm, zachęcające do prostytucji, narkomanii i hazardu. Można się także natknąć strony
zawierające elementy psychomanipulacji (np. namawiające do przystąpienia do sekty).1
Wszystkie wymienione zagrożenia w sposób negatywny wpływają na kształtowanie się
postawy dziecka, jego stosunku do siebie, otoczenia, wywołują zaburzenia w rozwoju
osobowości oraz mogą narazić dziecko na kontakt z obcymi osobami posiadającymi złe
intencje.
Uwodzenie dziecka w Internecie (ang. grooming)
Ten rodzaj kontaktu odbywa się zazwyczaj za pomocą czatów, komunikatorów
internetowych oraz poczty elektronicznej. Polega na szczególnej relacji tworzonej w
Internecie między osobami dorosłymi a dziećmi w celu ich uwiedzenia i wykorzystania
1
www.dzieckowsieci.pl
seksualnego. Takie zachowania dorosłych określane są przez seksuologów jako typowe dla
osób o skłonnościach pedofilijnych2. Cechą charakterystyczną tego typu kontaktu jest
budowanie relacji z dzieckiem w tajemnicy przed opiekunami, indagowanie go na tematy
związane z jego zainteresowaniami, zwyczajami w rodzinie, sytuacją materialną, często
oferując przyjacielską pomoc w rozwiązywaniu konfliktów z rodzicami.
Cyberprzemoc
Cyberprzemoc (ang. cyberbullying – wirtualne tyranizowanie, nękanie) polega na
wykorzystaniu technik informacyjnych i komunikacyjnych takich, jak e-mail, fora
dyskusyjne, SMS, telefonia komórkowa, strony internetowe, komunikatory internetowe do
znęcania się lub prześladowania osób lub grup osób. Jest to świadome i powtarzane
wyrządzanie szkody za pośrednictwem środków elektronicznych.
Sprowadza się do
wyzywania, straszenia poniżania ofiary w Internecie lub przy użyciu telefonu, robieniu komuś
zdjęć lub rejestrowanie filmów bez jego zgody i zazwyczaj w krępujących sytuacjach,
publikowaniu w Internecie lub rozsyłaniu telefonem zdjęć, filmów lub tekstów, które kogoś
mogą obrażać lub ośmieszyć, podszywanie się pod kogoś w sieci 3. Podejmowanie tego typu
działalności wynika zazwyczaj z poczucia bezkarności sprawców oraz często z braku
wyobrażenia następstw i konsekwencji takiego postępowania. Niestety wynikiem
cyberprzemocy mogą być depresje, poczucie zagrożenia, a nawet próby samobójcze ofiar.
Uzależnienie od komputera i Internetu
Wielość i duże zróżnicowanie aktywności w Internecie, atrakcyjnych dla młodego
użytkownika komputera sprawia, że młodzi ludzie coraz więcej czasu poświęcają na
funkcjonowanie w sieci. Coraz częściej zdarza się, że spędzają w ten sposób codziennie wiele
godzin. Udowodniono, że takie postępowanie negatywnie wpływa na ich rozwój, zwłaszcza w
zakresie kontaktów społecznych i może prowadzić do uzależnienia od Internetu. Uzależnienie
od Internetu nazywane jest również siecioholizmem, netoholizmem oraz internetoholizmem.
Określając ten typ zaburzeń coraz częściej stosuje się skrót IAD - Internet Addiction
Disorder, czyli Zespół Uzależnienia od Internetu (ZUI). Obecnie szacuje się, że wśród
użytkowników Internetu uzależnionych jest od kilku do kilkunastu procent, a zagrożonych
uzależnieniem może być około jedna trzecia4.
Niewiarygodne i niesprawdzone źródła informacji
2
www.dzieckowsieci.pl
www.cyberprzemoc.pl
4
www.dzieckowsieci.pl
3
W Internecie każdy użytkownik może znaleźć wiele interesujących informacji. Internet
stwarza możliwość publikacji materiałów każdemu, kto tylko wyrazi na to chęć. Dzięki temu
ogromna liczba stron internetowych stanowi olbrzymią bazę danych, z której internauci
chętnie korzystają. Problemem pojawiającym się wraz z powszechnym dostępem do sieci jest
bezkrytyczne kopiowanie materiałów tam znalezionych. Tymczasem bardzo duża część
publikacji to publikacje nierecenzowane, zawierające błędy nie tylko językowe a przede
wszystkim merytoryczne. Brak krytycyzmu w ocenie materiałów internetowych skutkuje
często niewłaściwą interpretacją faktów, zdarzeń, wątków i wprowadza tak zwany „szum
informacyjny”, nie tworząc sprzyjającego klimatu do budowania obiektywnej, rzetelnej i
wielokrotnie zweryfikowanej wiedzy.
Co może zrobić rodzic?
Jak ochronić dziecko przed nowymi zagrożeniami? Jak nauczyć go bezpiecznego
korzystania z
sieci? Co można zrobić, aby młody człowiek nie zagubił się w gąszczu
informacji oraz poradził sobie z atakami ludzi mających złe intencje?
Wprowadzenie zakazu korzystania z komputera i sieci nie stanowi dobrego rozwiązania.
Zabranianie może spowodować, że dziecko przeniesie swoją aktywność poza dom, tam gdzie
nie będzie można go otoczyć opieką. Pamiętajmy o zaletach i korzyściach wynikających z
posiadania kompetencji informatycznych w społeczeństwie informacyjnym. Co zatem?
Najlepszym rozwiązaniem jest budowanie pozytywnych relacji z dzieckiem polegających na
wzajemnym zaufaniu, umożliwiających poznanie zakresu kontaktów dziecka z innymi
użytkownikami sieci i wspieraniu go w sytuacjach niebezpiecznych (np. ustalenie zasad
postępowania w przypadku przypadkowego wejścia na niechciane strony internetowe lub
nagabywania przez obcych).
Ucząc dziecko korzystania z sieci można kierować się następującymi zasadami:
 Należy reglamentować czas dostępu dziecka do komputera oraz kontrolować cel pracy z
komputerem raz rodzaj programów (np. gry komputerowe) i zakres usług internetowych, z
których dziecko korzysta.
 Najlepiej ustawić komputer w pomieszczeniu, w którym w ciągu dnia przebywają również
inni domownicy, nie zaleca się ustawiania komputera w pokoju dziecka, ponieważ wtedy
nie wiemy w jaki sposób i ile czasu dziecko spędza przed monitorem komputera.
 Trzeba koniecznie uczyć zasad ograniczonego zaufania w stosunku do nieznajomych
chcących nawiązać kontakt za pomocą sieci, uczyć asertywnego zachowania w takich
okolicznościach. Informować dziecko o konieczności ochrony danych dziecka i najbliższej
rodziny. Można przećwiczyć z dzieckiem scenkę nawiązującą do takiej właśnie sytuacji.
Dobrym rozwiązaniem jest zawarcie z dzieckiem „kontraktu” określającego zasady
korzystania z komputera oraz zasady postępowania w sytuacjach zagrożenia. Jasne reguły
zaakceptowane przez obie strony zdecydowanie wpływają na poprawę komunikacji
pomiędzy rodzicami i dzieckiem.
 Wspomagać w sytuacjach, w których dziecko zostaje zaatakowane przez sieć, wspólnie z
dzieckiem wyłączać
niebezpieczne, przypadkowo otwarte strony,
wyjaśniając
jednocześnie zagrożenie. Reagować oferując pomoc w sytuacjach zgłaszania przez dziecko
nagabywania w sieci.
 Organizować alternatywne działania mające na celu rozwijanie zainteresowań dziecka oraz
wspólne spędzanie wolnego czasu. Dbać o rozwój fizyczny dziecka.
 W razie potrzeby zainstalować program filtrujący lub włączyć ochronę rodzicielską w
systemie, ograniczając w ten sposób czas dostępu do komputera i zakres usług, z których
korzysta dziecko (programy filtrujące).
Gdzie szukać informacji na temat zagrożeń i pomocy w sytuacjach niebezpiecznych?
Dzieci zazwyczaj nie uświadamiają sobie zagrożeń jakie stwarza korzystanie z
komputera i Internetu. Często nie zdają sobie sprawy z tego jak krzywdzące mogą być
działania podejmowane w sieci, a w przypadku wystąpienia problemu, pozostawione z nim
sam na sam często nie potrafią sobie z nim poradzić. Dlatego bardzo ważną rolę w
przeciwdziałaniu zagrożeniom pełni najbliższe otoczenie dziecka. Rodzice powinni
podejmować działania profilaktyczne oraz wspomagać dziecko i szybko interweniować w
sytuacji gdy zachodzi podejrzenie, że dziecko jest ofiarą lub sprawcą przemocy w sieci.
Narastanie niebezpiecznych zjawisk związanych z korzystaniem z sieci powoduje, ze od
kilku lat realizuje się programy profilaktyczne i kampanie informacyjne. W Polsce Fundacja
Dzieci Niczyje realizuje od stycznia 2008 roku kompleksową akcję społeczną „Stop
Cyberprzemocy”, w ramach której prezentowane są w mediach reklamy prasowe, telewizyjne
i radiowe zwracające uwagę dorosłych na specyfikę i skalę problemu cyberprzemocy oraz
rolę rodziców w zapewnieniu dziecku bezpieczeństwa w sieci. Drugim ważnym elementem
akcji jest propozycja edukacyjna adresowana do uczniów.
W celu przeciwdziałania problemowi cyberprzemocy i innym zagrożeniom związanym z
korzystaniem przez dzieci z telefonii komórkowej, komputera i Internetu, w 2007 roku w
ramach kampanii „Dziecko w Sieci” powołany został projekt Helpline.org.pl. Dzięki temu
pod adresem www.helpline.org.pl oraz bezpłatnym numerem telefonu 0 800 100 100 mogą
uzyskać pomoc zarówno najmłodsi jak i dorośli (rodzice oraz nauczyciele i wychowawcy) 5.
W szkołach organizowany jest co roku Dzień Bezpiecznego Internetu. Akcja ma na celu
aktualizację wiedzy uczniów na temat zagrożeń związanych z korzystaniem z sieci. Należy
pamiętać jednak, że najczęściej właśnie w domu dziecko spędza najwięcej czasu w kontakcie
z komputerem podłączonym do sieci. Stąd rola rodziców w kształtowaniu właściwych postaw
dzieci jest nieoceniona. Należy również zdawać sobie sprawę z tego, że kompetencje
informatyczne stały się kompetencjami kluczowymi, a sukces odniesie ten, będzie potrafił w
sposób racjonalny korzystać z nowych rozwiązań technologicznych dla własnego rozwoju i
dla dobra innych.
Więcej interesujących informacji na temat zagrożeń sieciowych oraz materiałów dla
rodziców, nauczycieli i pedagogów (filmy, prezentacje, „kontrakty”, scenki, itp.) przydatnych
w pracy z dziećmi, można znaleźć na stronach internetowych:
www.cyberprzemoc.pl,
www. saferinternet.org,
www.przedszkolaki.sieciaki.pl,
www.dyzurnet.pl,
www.helpline.org.pl,
www.sieciaki.pl,
www. saferinternet.pl,
www.dzieckowsieci.pl,
www.dbi.pl.
5
Ł. Wojtasik, Cyberprzemoc – charakterystyka zjawiska, skala problemu, działania profilaktyczne,
http://emilek.pl/artykuly/cyberprzemoc.pdf, 9.11.2009 r.