Referat ks. prał. Jerzego Bieleckiego

Zakon Rycerski Bożego Grobu – wycinek z przeszłości i teraźniejszości
Referat ks. prał. Jerzego Bieleckiego wygłoszony 20 X 2011 r.
na spotkaniu w siedzibie Redakcji Tygodnika Katolickiego „Niedziela”
Zwierzchnika Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego
w Jerozolimie z bożogrobcami z Częstochowy
Dlaczego dzisiaj, 20 października we wspomnienie św. Jana Kantego, w redakcji
Tygodnika Katolickiego „Niedziela” gromadzą się Damy i Kawalerowie Zakonu
Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie? Dlaczego przybył dzisiaj do
Częstochowy Zwierzchnik tegoż Zakonu w Polsce? W naszej refleksji poszukajmy
odpowiedzi na te pytania. Najpierw przywołajmy postać patrona dnia dzisiejszego
św. Jana Kantego, a później spójrzmy na łamy Katolickiego Tygodnika „Niedziela”, aby
dostrzec znaki obecności Zakonu Rycerskiego w Polsce.
• Św. Jan Kanty i jego związki z Bożogrobcami
Św. Jan Kanty - wykształcony, pracowity, wymagający wiele od siebie nauczyciel
i kapłan, uparcie upominający się o wierność Chrystusowi w każdym codziennym
uczynku, pokorny mędrzec - to święty, który na chwałę ołtarzy zasłużył sobie całym
długim życiem. Jego życie to z jednej strony dobroć i miłosierdzie, z drugiej strony
działalność naukowa i uniwersytecka. Choć rozpoczął studiować dopiero w 23. roku
życia, jako zdobywca wiedzy osiągnął duży sukces: szybko uzyskał tytuły bakałarza
i magistra sztuk wyzwolonych. Co to były sztuki wyzwolone? W średniowieczu mianem
sztuk wyzwolonych (artes liberales) określano siedem dyscyplin, których opanowanie
było wstępem do studiów wyższych. Nauczanie dzieliło się na dwa poziomy: triviumgramatykę, retorykę i logikę, oraz quadrivium-arytmetykę, geometrię, astronomię
i muzykę,
Kontynuując studia teologiczne dołączył do swego dorobku tytuł doktora teologii.
Zrobił to już jako wykładowca Akademii Krakowskiej i uczony o bardzo szerokim
wachlarzu zainteresowań. W roku 1421, na prośbę bożogrobców, młody 28-letni doktor
Jan Kanty został kierownikiem szkoły klasztornej w Miechowie. Prze 6 lat pobytu
w Miechowie był zajęty wychowaniem młodzieży w bojaźni i mądrości. Chociaż
piastował zaszczytne funkcje, chętnie dzielił się zdobytą wiedzą i sam dalej pilnie się
uczył. W żywotach Świętego wspominano też o jego pielgrzymowaniu do Ziemi Świętej.
Faktycznie były to pielgrzymki do Miechowa, gdzie w kościele bożogrobców, w Grobie
Pańskim przechowywano relikwie ziemi z Jerozolimy.
W historii zakonu bożogrobców początek XV wieku, a więc także lata pobytu
Jana Kantego w Miechowie, to czas świetności zakonu. Jan Kanty wszedł w bogatą
tradycję zakonu, która zaczyna się w 1163 roku, gdy z wyprawy do Ziemi Świętej wrócił
do Miechowa rycerz Jaksa, herbu Gryf. Razem z nim przybyła grupa zakonników
stróżów Grobu Bożego z Jerozolimy. W Miechowie powstał pierwszy konwent, a już
około 1170 roku poświecono kościół pod wezwaniem Grobu Bożego. Organizatorem
i pierwszym prepozytem klasztoru został wydelegowany przez patriarchę Jerozolimy
Almeryka, brat Marcin z pochodzenia Francuz zwany Gallus. Nowa wspólnota zakonna
rozwijała się bardzo dynamicznie, o czym świadczy wydany w 1198 roku przez
kolejnego patriarchę Jerozolimy o imieniu Monachus przywilej konfirmacyjny jej stan
posiadania. Nowe sanktuarium kultu Grobu Bożego nabierało coraz większego
znaczenia. Stale rósł krąg jego świeckich i duchownych dobrodziejów. Chociaż
rycerstwo i duchowieństwo polskie nie brało udziału w zdobyciu i obronie Ziemi Świętej,
to jednak chciało się przyczynić tej drogiej sercu każdego chrześcijanina sprawie.
Wyrażali to przez szczodre jałmużny dawane miechowskiemu klasztorowi
w przekonaniu, że w ten sposób spełniają swój obowiązek chrześcijański i uzyskują
zarazem odpusty i łaski duchowe. Każdy dobrodziej miechowskich Bożogrobców był
jednocześnie przyjmowany do Bractwa Grobu Świętego i otrzymywał prawo noszenia
wyszytego na swym odzieniu godła zakonu w postaci podwójnego czerwonego krzyża,
co wiązało się z bardzo pożądanym mianem krzyżowca.
Zwierzchnictwo nad zgromadzeniem miechowskim należało do Patriarchy
Jerozolimskiego, który zatwierdzał wybranego przez konwent w drodze wolnego wyboru
przełożonego, zwanego prepozytem bądź proboszczem. Rychło klasztor miechowski
uzyskał papieski przywilej egzempcji, czyli wyjęcia spod władzy miejscowego biskupa
ordynariusza. Papież Urban IV będący wcześniej patriarchą Jerozolimskim i legatem
papieskim w Polsce zatwierdził wszystkie przywileje i wolności nadane wcześniej
polskim Bożogrobcom. Wysuwane ze strony urzędującego generalnego przeora
w Perugii roszczenia do zwierzchności nad Miechowem oddalili patriarcha i papieże,
co uczyniono ostatecznie na soborze w Bazylei w 1433 roku.
Od wyboru Michała z Radomska na prepozyta, którego zatwierdził na tym
stanowisku papież Bonifacy IX bullą z roku 1395 z pominięciem Patriarchy
Jerozolimskiego, miechowici podlegali bezpośrednio już tylko papieżom, a w ich imieniu
występowali biskupi krakowscy. Ukoronowaniem pozycji Miechowa i jego prepozytów
stała się bulla z roku 1411 nadająca Michałowi z Radomska i jego następcom prawo
używania insygniów pontyfikalnych: infuły, pastorału, pierścienia, dalmatyki i prawo
udzielania ludowi błogosławieństwa pasterskiego. Zakon znalazł się u szczytu swego
powodzenia. Wzrosła liczba zakonników, podniósł się poziom obserwancji zakonnej,
wzrosło znaczenie Bożogrobców na dworze królewskim i wśród możnowładztwa, jak
i wśród szerokich sfer społeczeństwa polskiego. W tym czasie do Miechowa przybył Jan
Kanty.
Co robił w tym szczytowym okresie w Miechowie młody doktor Jan Kanty? Nie
tylko był kierownikiem szkoły klasztornej, ale również głosił kazania w języku polskim
oraz przepisywał (kopiował) dzieła, szczególnie św. Augustyna, gdyż bożogrobcy jako
kanonicy regularni opierali się na regule zakonnej opracowanej przez wspomnianego
biskupa Hippony. Czynił to także później przez lat 40, kopiując dzieła także innych
autorów, w tym św. Tomasza z Akwinu. Pozostawił po sobie wyjątkową spuściznę
w postaci własnoręcznie przepisanych dziesiątków prac i traktatów naukowych - łącznie
około 14 tysięcy stron. Po zakończeniu misji w Miechowie, Jan Kanty wrócił do na
Akademię Krakowską, gdzie był dziekanem i wychowawcą studentów. Zakon
Bożogrobców, zwanych Miechowitami jeszcze przez wiele lat prowadził swoją misję
aż do roku 1819, gdy ukazem carskim uległ kasacie, którą do skutku doprowadził
ówczesny minister Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Stanisław Potocki, wielki mistrz loży masońskiej Wielkiego Wschodu Polski. Trzeba
było długich lat, aby Bożogrobcy ponownie wrócili do Polski, ale w swej gałęzi
świeckiej.
•
Odrodzenie Zakonu Rycerskiego w Polsce na łamach „Niedzieli”
Momentem przełomowym dla odnowienia Zakonu Rycerskiego Bożego Grobu
w Jerozolimie stanowił fakt reaktywowania patriarchatu w Jerozolimie w 1847 roku.
Nowy patriarcha Giovanni Valerga mocą postanowienia papieża Piusa IX otrzymał
10 stycznia 1848 roku tytuł Wielkiego Mistrza Zakonu Grobu Świętego. W dwadzieścia
lat później w 1868 roku, ten sam papież ostatecznie uformował nowe stowarzyszenie
nadając mu charakter Papieskiego Zakonu Rycerskiego. A więc nie był to już zakon
kanoników – osób duchownych, żyjących według reguły św. Augustyna, lecz jako
stowarzyszenie osób duchownych i świeckich, wprawdzie nie związanych ślubami
zakonnymi, ale złączonych tradycjami i ideałami niesienia pomocy chrześcijanom
w Ziemi Świętej. Papież Leon XIII w 1888 roku zezwolił do zakonu przyjmować
również panie. Następuje szybki rozwój zakonu i na przełomie XIX i XX wieku liczył on
już ponad 2000 kawalerów i dam.
W końcu 90. lat XIX wieku utworzono stałe przedstawicielstwo Zakonu
w Rzymie, co było wyrazem znacznego poparcia dla niego Stolicy Apostolskiej. Od niej
też wyszły kolejne impulsy w reformowaniu Zakonu. Papież Pius X (1903-1914) w 1907
roku przejmuje kierowanie Zakonem i obejmuje urząd Wielkiego Mistrza zachowując
nadal tytuł protektora. Następca na urzędzie Wielkiego Mistrza papież Benedykt XV
(1914-1922) powierzył Zakonowi założone przez siebie "Dzieło Zachowania Wiary
w Palestynie". Kolejny zwierzchnik Zakonu papież Pius XI (1922-1939) zreformował
Statut wprowadzając zwierzchnictwa krajowe, co przyczyniło się bardzo wydatnie do
dalszego rozwoju Bożogrobców. W 1929 uformowało się pierwsze Zwierzchnictwo
Rycerzy Grobu Bożego w Stanach Zjednoczonych Ameryki, w 1932 roku odbył się
pierwszy światowy kongres Zakonu w Jerozolimie, a w 1933 roku powstało
Zwierzchnictwo Niemieckie. Na ten sam czas przypadają próby polskich członków
Zakonu utworzenia zwierzchnictwa w naszym kraju. Podejmowane wówczas próby były
nieudane i dopiero w połowie lat 90 XX wieku udało się w Polsce utworzyć
Zwierzchnictwo Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie. Pierwsza
inwestytura po odrodzeniu zakonu miała miejsce w Warszawie 25 marca 1996 roku
w uroczystość Zwiastowania Pańskiego. Podczas uroczystej Eucharystii, której
przewodniczył wielki Przeor Zakonu w Polsce kard. Józef Glemp, ustanowiono
kawalerów i damy Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie. Złożyli
oni zobowiązanie i przysięgę, że jako kawalerowie i damy będą „doskonalej służyć
Chrystusowi i jego Kościołowi dla chwały Bożej i zbawienia świata”. W ten sposób będą
realizować dwa podstawowe cele Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego
w Jerozolimie, a mianowicie: zgodnie z nauczaniem i doktryną Kościoła katolickiego
wzmacniać swoje życie chrześcijańskie, z wiernością Ojcu Świętemu, oraz
podtrzymywać i wspierać dzieła Kościoła katolickiego w Ziemi Świętej, szczególnie
podległe Patriarchatowi Łacińskiemu Jerozolimy.
Odnowiony w Polsce Zakon Rycerski Grobu Bożego podjął w Polsce swoją
misję z nadzieją, że jak najwięcej wiernych włączy się w pomoc dla chrześcijan w Ziemi
Świętej. Jednakże w pierwszym okresie swego istnienia pojawienie się członków zakonu
w płaszczach z krzyżem wywoływało zdziwienie i pytanie kto to jest? Jakie są cele
działania tej organizacji? Czym się zajmują? Trzeba było dotrzeć do wiernych
z odpowiedziami na te i inne pytania. W jaki sposób to zrobić najlepiej?
W dzisiejszym świecie nieodzownym elementem w działalności każdego
człowieka czy jakiejś grupy są środki masowego przekazu: telewizja, radio, prasa,
Internet. Działalność Zakonu znajdowała odbicie we wszystkich mediach, ale szczególne
miejsce należy się tutaj Tygodnikowi Katolickiemu „Niedziela”. Warto to podkreślić,
zwłaszcza teraz, gdy „Niedziela” obchodzi 30 –lecie wznowienia swojej działalności,
cały czas pod czujnym okiem kawalera Zakonu Rycerskiego Ks. Infułata Ireneusza
Skubisia. Na lamach ogólnopolskiej „Niedzieli”, jak również edycji diecezjalnych
znajdujemy szereg artykułów dotyczących historii i tradycji Bożogrobców, jak również
relacje ze współczesnych wydarzeń. W dotychczasowej historii Polskiego
Zwierzchnictwa głównym wydarzeniem były inwestytury, czyli włączenia do Zakonu
nowych członków Takie inwestytury odbywają się co roku. Większość tych inwestytur
znalazła swoje odbicie na łamach „Niedzieli”. Chciałbym zwrócić szczególnie uwagę na
artykuł pt. „Bożogrobcy z Miechowa” (19/1999). Znajdujemy opis inwestytury, która
odbyła się 17 kwietnia 1999 roku w Miechowie. Data jest znacząca, bo to 900-lecie
zdobycia Jerozolimy przez Krzyżowców. O tej inwestyturze warto wspomnieć także
z tego powodu, że wówczas do grona członków Zakonu zostali włączeni min.: komandor
Karol Szlenkier – obecny Zwierzchnik Zakonu w Polsce, komandor Stanisław Osmenda
– obecny ceremoniarz świecki, a także komandor Wanda Terlecka z Częstochowy.
Ważnym elementem wiadomości o zakonie były wywiady, w tym dwukrotnie z kard.
Johnem Foleyem, Wielkim Mistrzem Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego
w Jerozolimie. Pierwszy wywiad ukazał się pt,, Nie zapominajmy o chrześcijanach
w Ziemi Świętej”, mówiący o sytuacji Chrześcijan w ojczyźnie Jezusa ukazał się
w Niedzieli(52/2009). Drugi wywiad nawiązujący do Synodu Biskupów w Rzymie
w 2010 roku, pt,, Sytuacja Katolików” ukazał się w Niedzieli w grudniu 2010 roku
(niedziela 52/2010). Na łamach Niedzieli znajdujemy też wywiady z zwierzchnikami
Polskiego Zwierzchnictwa Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie
w edycji Warszawskiej (35/2002), znajdujemy wywiad z Profesorem Jerzym
Wojtczakiem-Szyskowskim pierwszym zwierzchnikiem pt,, Zależni tylko od Papieża”.
Natomiast w Niedzieli ogólnopolskiej, można było przeczytać,, W Polskiej Jerozolimie”wywiad z komandorem Karolem Szlenkierem- obecnym zwierzchnikiem zakonu
w Polsce oraz komandorem Janem Włudarczykiem- reprezentującym grupę
Bożogrobców z Miechowa. Wywiad przeprowadziła Dama zakonu Lidia Dutkiewicz.
Ona też jest autorem relacji o rekolekcjach Bożogrobców odbywających się na Jasnej
Górze. W roku 2010 artykuł pt,, Jerozolima nasza Duchowa Ojczyzna” (niedziela
09/2010), natomiast w 2011 roku ,, W życiu nie ma przypadków, są znaki”. Bożogrobcy
na śladach Prymasa Tysiąclecia i Papieża Polaka. (niedziela 13/2011).
Na łamach Niedzieli znajdujemy też okolicznościowe inne artykuły, które dotyczą
historii Zakonu i nawiązują do współczesnych wydarzeń. Wśród niech należy
wspomnieć pierwsze Miechowskie Dni Jerozolimy, które odbyły się 11 i 12 września
2010 roku, z udziałem Patriarchy Jerozolimy Arcybiskupa Fouda Twala. Należy tu
zauważyć dwa artykuły Agnieszki Dziarmagi: w ogólnopolskiej Niedzieli pt,, MiechówPolskie Jeruzalem (niedziela 39/2010) oraz w edycji Kieleckiej ,, Miechów oficjalną
siedzibą Bożogrobców” ( edycja kielecka 40) Wszystkie te artykuły, można podsumować
felietonem ks. inf. Ireneusza Skubisia pt,, Rycerska służba Chrystusowi. W prasie i na
antenie”- edycja czestochowska 22/2003.
•
Zakończenie
Dlaczego dzisiaj w redakcji Tygodnika Katolickiego „Niedziela” gromadzą się
Damy i Kawalerowie Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie?
Patron dnia dzisiejszego św. Jan Kanty był kierownikiem szkoły klasztornej
w Miechowie, tam również głosił kazania w języku polskim oraz przepisywał (kopiował)
dzieła św. Augustyna. Zachowane księgi potwierdzają opinię, iż na drodze do świętości
Jan Kanty nie zaniedbał pracy nad własnym umysłem, a zapisując myśli innych autorów
miał na względzie przekazanie ich innym. Jego życie jest przesłaniem, że nie należy
zaniedbywać pracy nad własnym umysłem nawet wtedy, gdy jest się kierownikiem
szkoły klasztornej Bożogrobców, będących u szczytu świetności. Wniosek: nie należy
zaniedbywać pracy nad własnym umysłem nawet wtedy, gdy jest się członkiem tak
zacnego Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego.
I drugi wniosek. Nasza obecność w redakcji „Niedzieli” jest znakiem, że. pracując
na własnym umysłem, tak jak św. Jan Kanty, dostrzegamy i rozumiemy wielkie
znaczenie w działalności naszego Zakonu środków masowego przekazu. Tytuł felietonu
ks. inf. Ireneusza Skubisia pt,, Rycerska służba Chrystusowi. W prasie i na antenie”niech będzie drugim przesłaniem płynącym z dzisiejszego spotkania w redakcji
Katolickiego Tygodnika „Niedziela”
Ks. Jerzy Bielecki