Ustawowe licencje dozwolonego użytku chronionych utworów - e-KUL
Transkrypt
Ustawowe licencje dozwolonego użytku chronionych utworów - e-KUL
dr Katarzyna Skubisz-Kępka Ustawowe licencje dozwolonego użytku chronionych utworów Możliwości korzystania z rozpowszechnionych utworów w kursie zdalnym Prawa autorskie do utworu Autorowi lub innej osobie posiadającej uprawnienia do utworu przysługiwać mogą autorskie prawa osobiste i majątkowe. Autorskie prawa osobiste, które mają charakter niezbywalny, chronią „nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem”. W szczególności chodzi o prawo do „autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu” (art. 16 pr. aut.). Autorskie prawa majątkowe dotyczą wyłącznego prawa „do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu” (art. 17 pr. aut.) 1. Mają one charakter zbywalny2 i wygasają po upływie określonego czasu (najczęściej z upływem 70 lat od śmierci twórcy3). Dozwolony użytek chronionych utworów Ustawodawca wprowadził również ograniczenia treści autorskich praw majątkowych poprzez przyjęcie przepisów upoważniających do korzystania (odpłatnego lub nieodpłatnego) z chronionego utworu bez zgody uprawnionego. W polskiej ustawie przyjęto model kazuistycznego wyodrębniania poszczególnych postaci dozwolonego użytku4. Wykładnia przepisów o dozwolonym użytku (art. 23 – 33(5) pr. aut.) wymaga uwzględnienia treści art. 35 pr. aut., gdzie zastrzeżono, że „dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy”. Wstępnym warunkiem skorzystania z dozwolonego użytku jest uprzednie rozpowszechnienie utworu poprzez jego udostępnienie publiczne za zgodą twórcy zgodnie z definicją z art. 6 pkt 3 pr. aut. Korzystanie z utworów w granicach dozwolonego użytku jest związane z obowiązkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, choć wymóg ten powinien uwzględniać istniejące możliwości (art. 34 pr. aut.). Twórcy zasadniczo nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 34 pr. aut.). Szczególne znaczenie ma dozwolony użytek osobisty, który pozwala nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu bez zezwolenia twórcy5 (art. 23 ust. 1 pr. aut.). „Zakres 1 2 3 4 5 Szerzej wykonywanie autorskich praw majątkowych uregulowano w art. 17 (1) – 22 pr. aut. Szerzej na temat przejścia autorskich praw majątkowych w art. 41 – 68 pr. aut. Szerzej na temat czasu trwania autorskich praw majątkowych w art. 36 – 40 pr. aut. Więcej zob. J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008, s. 105 i n. „Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno- własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego” (art. 23 ust. 2 pr. aut.). Przesłanka nieodpłatnego korzystania z art. 23 ust. 1 pr. aut. odnosić się powinna wyłącznie do relacji: podmiot prawa autorskiego – korzystający. Nie oznacza to zatem, że dozwolony użytek osobisty nie może służyć celom komercyjnym korzystającego. Fakt osiągania przychodów przez korzystającego powinien być oceniany w świetle art. 35 pr. aut. Faktycznie nie może on z reguły służyć celom handlowym.6 Znaczącym ograniczeniem treści autorskich praw majątkowych jest przewidziana w art. 29 ust. 1 pr. aut. swoboda cytowania. „Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości”. Przepisy art. 27, art. 28, art. 29 ust. 2 i art. 30 pr. aut. zawierają reguły korzystania z utworów w celach edukacyjnych i naukowych. Na podstawie art. 27 pr. aut. „instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu”. Natomiast „biblioteki, archiwa i szkoły mogą udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek” (art. 28 pr. aut.). W art. 29 ust. 2 i 2(1) pr. aut. zamieszczono odpłatną licencję ustawową, na podstawie której „wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach” oraz (…) „w antologiach”. Omówiona wyżej licencja ustawowa z art. 27 pr. aut. upoważnia instytucje naukowe i oświatowe do nieodpłatnego korzystania z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzania w tym celu egzemplarzy fragmentów rozpowszechnionego utworu. Zastrzeżono, że działania te muszą być podejmowane w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań. Licencja ta nie jest uzależniona od wymogu nieuzyskiwania korzyści majątkowych7. Przepis ten można rozszerzać również na uczestników studiów w zakresie wypełniania celów dydaktycznych8. Utwory mogą być pozyskiwane w różny sposób, w tym poprzez pobieranie z Internetu. Nie ograniczono również pól eksploatacji, a zatem na podstawie art. 27 pr. aut. można korzystać z cudzych utworów w ramach e-learningu.9 6 7 8 9 urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym” (art. 23 ust. 1 zd. 2 pr. aut.). W przypadku korzystania z programów komputerowych wyłączono możliwość powoływania się na dozwolony użytek osobisty z art. 23 pr. aut. (art. 77 pr. aut.). Tak J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, op. cit., s. 119. Odmiennie W. Machała, Dozwolony użytek prywatny w polskim prawie autorskim, Warszawa 2003, s. 68. Tak ibidem, s. 126 – 127. J. Barta i R. Markiewicz podają przykład wykorzystywania utworu w celu zaprojektowania strony WWW na studiach informatycznych. Ibidem, s. 127. Ibidem.