Bronisława Piłsudskiego działalność muzealna na Dalekim

Transkrypt

zdjęcie
niedostępne
w wersji
internetowej
Bronisław Piłsudski (1866-1918)
Artefakty z kręgu kultury Ajnów, dokumentujące jego wieloletnie
badania na Sachalinie i Hokaido, zasiliły zbiory Muzeum
Etnograficznego w Warszawie, tworząc jedną z jego
najcenniejszych kolekcji. Uległa ona zniszczeniu w czasie
bombardowania Warszawy we wrześniu 1939 roku wraz
z pozostałymi zbiorami Muzeum.
Fot. z ok. 1890 roku, ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
Bronisław Piłsudski (1866-1918)
Ainu artefacts documenting Piłsudski’s long studies on Sakhalin
and Hokkaido became a part of The State Ethnographic Museum
in Warsaw’s collections - one of the most valuable ones. It was
destroyed in bombardment in September 1939 when also all other
museum’s collections perished.
Photo from 1890, from the collection of the Tatra Museum.
MUZEUM – TRADYCJA | MUSEUM – TRADITION
zdjęcie
niedostępne
w wersji
internetowej
ZBIGNIEW WÓJCIK
Bronisława Piłsudskiego działalność
muzealna na Dalekim Wschodzie
Bronisław Piłsudski’s museum work in the Far East
Kolebką muzealnictwa rosyjskiego była Kunstkamera utworzona przez cesarza Piotra I w 1714
roku w Petersburgu. Oficjalnie została ona otwarta dla publiczności pięć lat później jako placówka gromadząca osobliwości głównie przyrodnicze i z zakresu historii kultury materialnej
z terytorium Rosji. Po powstaniu Akademii Nauk w 1724 roku została do niej włączona. Z czasem utworzono przy Kunstkamerze specjalistyczne muzea, by ostatecznie ustanowić akademickie Muzeum Antropologii i Etnografii.
W XIX wieku, przy stale rozrastającym się obszarowo Imperium Rosyjskim, władze w Petersburgu podjęły akcję na rzecz gromadzenia materiałów krajoznawczych. Odnośną instrukcję przekazano do prasy w 1812 roku Została ona wydrukowana w języku polskim w 1817 roku
w „Dzienniku Wileńskim”. Zobowiązano nauczycieli i urzędników do gromadzenia wszelkich
danych o regionach, ich działalności oraz przekazywania materiałów do centrów rządzących. Był
to przede wszystkim impuls do tworzenia muzeów krajoznawczych, które zaczęły powstawać już
w pierwszej połowie XIX wieku, niekiedy, jak np. w Orenburgu, przy udziale polskich zesłańców
(Tomasz Zan i inni).
Mężczyzna w tradycyjnym stroju ajnoskim, ze zbiorów AAN.
A photograph of a man in the traditional Ainu costume, from the CAMR collection.
W polskich archiwach zachowały się liczne fotografie ludności ajnoskiej, gilackiej
i in., wykonane na początku XX wieku i opatrzone własnoręcznymi uwagami
Bronisława Piłsudskiego. Portretowani stoją zwykle na tle sachalińskiego pejzażu
lub pozują w fotograficznym atelier.
Polish archives preserve numerous photographs of the Ainu, the Gil and other peoples,
made in the early 20th century and with Bronisław Piłsudski’s hand-written
commentaries. They show people standing in a studio or with a view
of Sakhalin in the background.
192
Russian museology began with Kunstkamera, created by Peter I in 1714 in St. Petersburg. Five
years later it was officially opened for the public. It collected mostly natural curiosities as well
as exhibits of material culture history found on Russian territory. After the foundation of the
Science Academy in 1724, Kunstkamera was merged with the new institution. Later specialist
museums were created around Kunstkamera and eventually the Museum of Anthropology
and Ethnography was founded.
In the 19th century, with the Russian Empire constantly expanding its territory, authorities
in St. Petersburg started an initiative to collect materials and data about the country. Appropriate instructions were forwarded to the press in 1812, and in 1817 they were published in
Polish in “Dziennik Wileński” [“Vilnius Daily”]. Teachers and officials were obligated to
gather all data on their regions and their activities, and then forward the collected information
to government centres. It was primarily an impulse to create regional museums, which began
to appear as early as in the first half of the 19th century, sometimes, like in Orenburg, with the
cooperation of Polish exiles (Tomasz Zan and others).
etnografia nowa | the new ethnography
06|2014
193
Z B I G N I E W WÓJ C I K | Bronisława Piłsudskiego działalność muzealna na Dalekim Wschodzie
194
W 1845 roku powołano w Petersburgu Cesarskie Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne
(CRTG), którego głównym zadaniem było organizowanie wypraw badawczych głównie na obszarach położonych na południu i wschodzie Imperium oraz wszędzie tam, gdzie kierowała się
rosyjska ekspansja terytorialna (w tym także w Ameryce). Pierwszy z oddziałów terenowych
tego Towarzystwa utworzono w 1845 roku w Irkucku, głównie jako punkt przechowywania
osobliwości przyrody i wyrobów kultury materialnej Syberii oraz bibliotekę i miejsce opracowywania wstępnego materiału pozyskanego w czasie wypraw. Okresowo w Oddziale tym pracowało nawet kilkunastu Polaków, głównie zesłańców, w tym Aleksander Czekanowski, Benedykt
Dybowski, Jan Czerski. Oparcie w nim znajdywali także inni, a zwłaszcza Mikołaj Przewalski.
Z czasem powstawały inne instytucje, mające niekiedy charakter paramuzealny. Funkcjonowały gubernialne komitety statystyczne (wydawały tzw. Pamiatnyje knigi), zespoły badawcze
przy komisjach granicznych itp. W praktyce jednak muzea z wystawami i uczonymi pracującymi twórczo powstawały zwykle w miastach stołecznych. W czasie wypraw badawczych organizowanych przez centralę CRTG starano się wprowadzać do muzeów krajoznawczych wszelkie
nowe dane o charakterze ogólnym. Nasycano także wystawy atrakcyjniejszymi okazami.
Uczniowie szkół rosyjskich lat osiemdziesiątych XIX wieku pogłębiali swoją wiedzę, odwiedzając zarówno muzea oficjalnie funkcjonujące, jak i zbiory prywatne. Ze szkół wynosili
głównie dobre przygotowanie przyrodnicze i filologiczne. Często podróżowali (np. odwiedzając rodzinę), posiadali także wiedzę praktyczną z zakresu etnografii i przyrody. Bronisław
Piłsudski, uczący się w tym czasie początkowo w gimnazjum w Wilnie, a później w Petersburgu, miał więc pewne obycie muzealnicze. W Wilnie poznał tzw. zbiory pouniwersyteckie
stale wzbogacane darami przez Polaków (i Litwinów), okazami z różnych kontynentów (w tym
także z Syberii), a w mieście nad Newą – przede wszystkim osobliwości z różnych regionów
imperium Romanowych. Tym samym, gdy dotarł na Sachalin w 1887 roku, miał podstawowe
przygotowanie zarówno przyrodnicze, jak i ludoznawcze. Doceniał rolę muzeów. Z listów do
rodziny zachowanych w Bibliotece im. Wróblewskich w Wilnie wynika, że w pierwszych latach
pobytu na zesłaniu Bronisław Piłsudski nie wspominał o możliwości założenia muzeum na
wyspie-więzieniu. To nastąpiło później, zresztą z inspiracji miejscowego gubernatora.
Muzea rosyjskie drugiej połowy XIX wieku były głównie, mniej lub bardziej atrakcyjnie
urządzonymi, wystawami osobliwości oraz składnicami tworów przyrody i kultury materialnej
swojego regionu. Różniły się od muzeów na Zachodzie, które – jeśli chodzi o antropologię fizyczną i kulturową – nawiązały do ewolucyjnej myśli Karola Darwina. Badacz ten w 1859 roku
w Londynie ogłosił książkę: On the Origin of Species by means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, a w 1871 roku pewne dopowiedzenie do niej: The
Descent of Man, and Selection in Relation to Sex1. Dzieła te miały duży wpływ na rozwój antropologii fizycznej, stały się wręcz niezbędne dla studiów ludoznawczych, a w konsekwencji i muzealnictwa. Z Pierrem Paulem Broca i jego Société d’Anthropologie Paryżu był w kontakcie Izydor
Kopernicki (później profesor w Uniwersytecie Jagiellońskim) oraz Julian Talko-Hryncewicz
(w przyszłości twórca muzeum w Troickosawsku przy Kiachcie, będący w kontakcie z Piłsudskim w okresie jego pobytu we Władywostoku). Elementy nowoczesnej myśli antropologicznej
(i ludoznawczej) docierały do ośrodków akademickich w Rosji. Szerzył je m.in. Benedykt Dybowski w czasie pobytu na zesłaniu (1864-1877), a później w okresie pracy na Kamczatce (18791883). Przede wszystkim zachodnia literatura tego typu w Rosji nie była zatrzymywana przez
cenzurę. Zwykle była dostępna w dobrze zaopatrzonych bibliotekach garnizonów wojskowych.
In 1845 in St. Petersburg Imperial Russian Geographical Society (IRGS) was formed, its
main objective to organize research expeditions in the Empire’s South and East and wherever
Russian territorial expansion was directed (including America). The Society’s first department was established in 1845 in Irkutsk, mainly as a place for storing natural curiosities and
exhibits of Siberian material culture. It was also a library and place for preliminary research
of data acquired during expeditions. The department saw a few Poles working there, mainly
exiles, including Aleksander Czekanowski, Benedykt Dybowski and Jan Czerski. Others, especially Mikołaj Przewalski, also found the institution very helpful.
In time other institutions appeared, sometimes of rather para-museum status like governor’s statistical committees (which published Pamiatnyje knigi), research teams at boundary
commissions, etc. However, museums with exhibitions and creatively working researchers
usually appeared in capital cities. During expeditions organized by the IRGS any new general
data and information was introduced to regional museums. Moreover, exhibitions were saturated with items as attractive as possible.
Russian students in the 1880s could learn by visiting officially open museums as well as
private collections. They were usually well educated in natural sciences and philology. They often
travelled (for example to visit family) and had practical knowledge of ethnography and nature.
Bronisław Piłsudski, who first studied in a school in Vilnius and then in St. Petersburg was
not a stranger to museums. In Vilnius he encountered the so-called post-university collection,
still growing thanks to donations from Poles (and Lithuanians). These included items from
different continents and, in the city upon the Neva, curiosities from different regions of the
Romanov Empire. Thus, when Piłsudski reached Sakhalin in 1887, he had basic knowledge
of both natural world and culture. He appreciated the role of museums. The letters to family,
kept in the Wróblewscy Library in Vilnius, clearly show that in his first years of exile Bronisław
Piłsudski did not think about founding a museum on the prison island. This happened later,
actually inspired by the local governor.
Russian museums of later 19th century were usually more or less attractive exhibitions
of curios and stores of items representing the given region’s natural world and material culture history. They differed from their Western counterparts, which – as far as physical and
cultural anthropology is concerned – drew from Charles Darwin’s evolutionary theory. Darwin in 1859 published his book On the Origin of Species by means of Natural Selection, or the
Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life and in 1871 a follow-up of his theories
in The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex.1 Both books had a huge impact on
physical anthropology and became practically indispensible for cultural studies and thus for
museology. Izydor Kopernicki (later a professor at the Jagiellonian University) and Julian
Talko-Hryncewicz (who would create a museum in Troickosavsk at Kiacht and who stayed
in touch with Piłsudski when he was in Vladivostok) stayed in touch with Pierre Paul Broca
W ostatnich latach tytuły dzieł Darwina ograniczono – w ich polskich przedrukach – do pierwszego
członu zdania. Jest w tym pewna manipulacja ideologiczna (np. opuszczenie wyrazu: „rasy”).
1|
06|2014
1| In later years the titles of Darwin’s books were cut (in
their Polish prints) to the first part of the sentence. It
shows certain ideological manipulation (like leaving out
the word “races”).
195
Dzięki temu w Omsku Jan Czerski w czasie służby w karnym batalionie (1863-1870) mógł ją
czytać, co zaowocowało próbą analizy szkieletów z dawnych pochówków2. Pierwsze rosyjskie
towarzystwo antropologiczne powstało w Petersburgu w 1888 roku przy tamtejszym uniwersytecie. Według wszelkich danych Piłsudski był z nim w kontakcie. Okazami kultury materialnej
ludów Dalekiego Wschodu (rosyjskiego i japońskiego) zasilał głównie akademickie muzea stolicy Imperium. Korespondował natomiast z różnymi ośrodkami naukowymi wielu miast w europejskiej i azjatyckiej części Rosji. Zwłaszcza w czasie pracy we Władywostoku poznał osobiście
licznych uczonych, w tym także etnografów i językoznawców z Europy i Ameryki. Utrzymywał
kontakty z polskimi badaczami pracującymi w Rosji (m.in. Józefem Morozewiczem i Julianem
Talko-Hryncewiczem) oraz Galicji (zwłaszcza z Benedyktem Dybowskim). Zarówno na Sachalinie, jak i we Władywostoku miał wiele okazji do rozmawiania (i czytania) po polsku.
Wątki muzealnicze działalności Piłsudskiego na Dalekim Wschodzie (Rosja i Japonia)
stanowiły przedmiot zainteresowania kilku autorów (por. Bronisław Piłsudski...2003)3. W kalendarium monografii Władysława Łatyszewa z 2008 roku Sachalinskaja żizń Bronisława Piłsudskogo. Prolegomeny k biografii znajdują się trzy interesujące wątki. Pierwszy z nich dotyczy
1894 roku (siódmego roku pobytu na zesłaniu): „Lipiec-sierpień – Gromadzenie kolekcji dla
muzeów chabarowskiego i sachalińskiego. Podróż do góry Łopatina”. Kolejny z 1898 roku: „23
maja – Towarzystwo Poznania Kraju Amurskiego zwraca się ponownie do generał-gubernatora
przyamurskiego z prośbą o przeniesienie B. Piłsudskiego do Władywostoku w celu podjęcia
przez niego pracy jako kolekcjoner i konserwator muzeum”. I kolejny zapis z 1891 roku „Maj –
Złożył prośbę o zwolnienie z pracy w muzeum” (Ładyszew 2008: 364-365).
Z ustaleń Łatyszewa wynika zatem, że Piłsudski zasilał okazami muzea w Chabarowsku
i w stolicy Sachalinu – Poście Aleksandrowskim, a ponadto około dwóch lat był pracownikiem muzeum Towarzystwa Poznania Kraju Amurskiego. W treści monografii znajdujemy
na ten temat więcej informacji zarówno szczegółowych, odnośnie prac kolekcjonerskich w terenie, jak i koncepcji muzeów na świeżo przyłączonych do Rosji obszarach.
Pomysł utworzenia muzeum w stolicy Sachalinu powstał w gabinecie gubernatora wojskowego Sachalinu – W. D. Merkazina. W pewnym stopniu miał wyciszyć opisane w reportażach Antona Czechowa (później w książce Ostrow Sachalin) patologie na wyspie-więzieniu. Tym samym już na wstępie zdecydowano, że powstające muzeum będzie placówką
naukowo-oświatową z działami: 1 – etnograficznym, 2 – zoologicznym, 3 – gospodarstwa
wiejskiego, 4 – górniczo-technicznym. Nie było kłopotów z gromadzeniem okazów, gdyż
na wyspie pracowało wielu ludzi wykształconych. Byli także zesłańcy, którzy – jak Piłsudski
i Lew Jakowlewicz Szternberg – niemal od początku pobytu na wyspie prowadzili badania
ludoznawcze, rejestrowali parametry klimatu, a przede wszystkim gromadzili okazy kultury
materialnej tamtejszych aborygenów.
and his Société d’Anthropologie in Paris. Elements of modern anthropological (and ethnological) thought did reach Russian academic centres. They were spread for example by Benedykt
Dybowski during his exile (1864-1877) and later when he worked on the Kamchatka (18791883). Russian censorship did not stop this kind of Western literature, which was usually
available in the well-stocked libraries of military garrisons. That is why Jan Czerski, while
serving in a penal battalion in Omsk (1863-1870) could read it, which led to an attempt to
analyze skeletons found in old burial places2.
It should be added that the first Russian anthropological society was created in Petersburg
in 1888 at the local university. According to all available data, Piłsudski stayed in touch with
this organisation. He supplied academic museums of the Empire’s capital with exhibits of
material culture of the Far East peoples (Russia and Japan). However, he corresponded with
various academic centres in cities located in European and Asian regions of Russia. Especially
while working in Vladivostok he personally met numerous academics, including ethnographers and philologists from Europe and America. He stayed in touch with Polish researchers
working in Russia (for example Józef Morozewicz and Julian Talko-Hryncewicz) and Galicia
(especially with Benedykt Dybowski). Both on Sakhalin and in Vladivostok he had many
opportunities to talk and read in Polish.
Piłsudski’s museum-related activities in the Far East (Russia and Japan) drew the attention of several authors.3 A calendar in Władysław Łatyszew’s monograph Sachalinskaja żizń
Bronisława Piłsudskogo. Prolegomeny k biografii from 2008 presents three interesting themes.
The first one concerns the year 1894 (the seventh year of exile): “July-August – Gathering
collection for Khabarovsk and Sakhalin museums. A journey to Lopatin Mountain.” Another
from 1898: “May the 23rd – Amur Geographical Society once more asks the General-Governor
of the Amur Region to move B. Piłsudski to Vladivostok so he can start his work as a collector
and the museum’s conservator.” And another entry from 1891: “May: He filed resignation
from his work at the museum (Ładyszew 2008: 364-365).”
Thus, Łatyszew’s research shows that Piłsudski provided items for museums in
Khabarovsk and Sakhalin’s capital – Aleksandrovsk, moreover for about two years he worked
for the Amur Geographical Society’s museum. The monograph provides more detailed information about actual collecting fieldwork as well as the concept of the museums located on
the territories recently acquired by Russia.
The idea to create a museum in Sakhalin’s capital emerged from the office of military
governor of the island – W. D. Merkazin. To some extent it aimed to calm down pathologies
occurring on the prison island, which Anton Czekhov described in his documentaries and
later in the book Sakhalin Island. Thus it was initially decided that the new museum should
have academic and educational character with the following departments: 1 – ethnographical, 2 – zoological, 3 – farming, 4 – mining and technologies. Since there were many
educated people working on the island, gathering the collections was fairly easy. Moreover,
there were exiles who, like Piłsudski and Lew Jakowlewicz Szternberg, almost since the
beginning of their stay on the island conducted ethnographical research, registered the climate’s parameters and – most of all – collected exhibits of material culture created by the
indigenous population.
Uwagi o zesłańcach współpracujących z różnymi
muzeami za Uralem (por. Wójcik 1987).
3| Więcej danych na ten temat m.in. w artykułach
Margaritty Chartanowicz, Antoniego Kuczyńskiego
i Zbigniewa Wójcika, w pracy zbiorowej „Bronisław
Piłsudski (1866-1918). Człowiek – Uczony – Patriota”, (zob. „Bronisław Piłsudski...” 2003).
2|
196
2| Information about exiles cooperating with various
museums beyond the Urals (see Wójcik 1987).
3| More information can be found in texts by Margaritta Chartanowicz, Antonii Kuczyński and Zbigniew Wójcik in the cooperative work “Bronisław
Piłsudski (1866-1918). Man – Academic – Patriot”,
(see “Bronisław Piłsudski...” 2003).
06|2014
197
zdjęcia
niedostępne
w wersji
internetowej
Ajnowie, fot. ze zbiorów AAN.
The Ainu people, photo from the CAMR collection.
„Szczepienie ospy” – Bronisław Piłsudski wśród Gilaków, fot. ze zbiorów AAN.
Muzeum w Poście Aleksandrowskim otwarto w grudniu 1894 roku. Wśród czterdziestu
osób, którym dziękował gubernator za pracę przy powstającej placówce, byli Piłsudski i Szternberg (ibidem 181-182). W pewnym stopniu przyczyniło się to do szybszego uwolnienia z zesłania drugiego z nich, ale także zwolnienia Piłsudskiego z katorgi w lutym 1897 roku Został on
posieleńcem4 w Rykowskoje, jednak z możliwością pracy, z czego skrupulatnie skorzystał (m.in.
w stacji meteorologicznej, pierwsze artykuły w książce – roczniku Sachalinskij kalendar i materiały k izuczeniju Ostrowa Sachalin, 1896 i 1897 roku). Podróżować mógł, tylko za zgodą władz,
po południowej części wyspy, prowadząc głównie badania etnograficzne i lingwistyczne, wykonując fotografie oraz zbierając okazy dla muzeów na kontynencie. Nie bez pomocy ze strony
pracującego w Muzeum Antropologii i Etnografii w Petersburgu Szternberga, udało mu się
przenieść w 1899 roku do Władywostoku, gdzie był pracownikiem merytorycznym miejscowego muzeum Towarzystwa Poznania Kraju Amurskiego, a później różnych urzędów, w tym także sekretariatu miejscowej filii CRTG. Wiele podróżował, zwłaszcza po obszarach dolnej części
dorzecza Amuru i w Kraju Ussuryjskim. Jako kolekcjoner wspierał muzeum w Błagowieszczeńsku i Chabarowsku. Przede wszystkim jednak wysyłał ciekawsze eksponaty etnograficzne
do Petersburga. Kolekcjonował na potrzeby różnych instytucji także okazy przyrodnicze (flora,
fauna, skały i minerały). W tym czasie był niewątpliwie jednym z najwszechstronniejszych kolekcjonerów w tej części Rosji.
Lata 1902-1905 to okres uczestnictwa w wyprawach z polecenia Akademii Nauk i Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego po Sachalinie oraz do Japonii (tu z Wacławem
The museum in Aleksandrovsk opened in December 1894. Piłsudski and Szternberg
were among the forty people the governor thanked for their work for the new institution
(ibid.:181-182). To some extent it helped Szternberg with earlier release from exile and also,
in Februrary 1897, allowed Piłsudski to stop forced labour. As a posieleniec4 in Rykowskoye
he was allowed to work – for example in a meteorological station or by writing first texts
for a book titled Sakhalinsky kalendar i materiały k izuczeniju Ostrowa Sakhalin, 1896 and
1897. Travelling was allowed only with authorities’ consent, which he obtained and journeyed around the southern part of the island, mainly doing ethnographical and linguistic
research, taking photos and collecting items for museums on the continent. With the help
of Szternberg, who worked in the Museum of Anthropology and Ethnography in St. Petersburg, Pilsudski managed to move do Vladivostok in 1899, where his expertise helped him
find jobs with the Amur Geographical Society and later with various offices, including
the secretary of the IRGS’s local department. He travelled a lot, especially around the
lower Amur river basin and Ussuri Krai. As a collector he supported museums in Blagoveshchensk and Khabarovsk. However, the more interesting ethnographical items he would
send to St. Petersburg. For different institutions he also gathered flora and fauna specimens
as well as rocks and minerals. At the time he was one of the most versatile collectors in that
part of Russia.
“Pox vaccination”, Piłsudski among the Gilyak, photo from the CAMR collection.
4| „Posieleniec” – zesłaniec policyjnie osiedlony w wy-
znaczonym miejscu; wyraz powszechny w polskim piśmiennictwie zesłańczym przed 1917 rokiem; dziś zastępowany innym: „osiedleniec”.
198
06|2014
4| “Posieleniec” – an exile forced to settle in an appointed place. The word was popular among Polish exiles
before 1917, today a different word is used – “osiedleniec,” or “settler.”
199
zdjęcie
niedostępne
w wersji
internetowej
Rodzina ajnoska, fot. ze zbiorów AAN.
An Ainu family, photo from the CAMR collection.
200
Sieroszewskim). Był to dla Piłsudskiego najaktywniejszy okres studiów etnograficznych,
zwłaszcza wśród Ajnów, z którymi związał się więzami rodzinnymi. Paszporty do Japonii
uzyskiwał za pośrednictwem władz w Rykowskoje na Sachalinie. Mimo napiętych stosunków
japońsko-rosyjskich w 1904 roku miał możliwość kontaktowania się ze specjalistami z kraju
Kwitnącej Wiśni, w tym pogłębiania swej wiedzy muzealniczej. Ostatecznie Władywostok opuścił pod koniec 1905 roku, nie zrywając jednak kontaktów – o czym świadczy zestaw publikacji
z lat 1905-1907 – z tamtejszym środowiskiem kulturalnym. Już pod jego nieobecność w Rosji
nadeszła do Władywostoku decyzja o całkowitym darowaniu kary za udział w wydarzeniach
1 marca 1887 roku (nieudany zamach na cesarza).
Nie ma powodów by sądzić, iż związki Piłsudskiego z muzeami na Dalekim Wschodzie
nie miały charakteru twórczego. Z różnych przekazów – głównie listów pisanych do Szternberga – wynika, że miał duży wpływ na pracę sachalińskiej placówki muzealnej, choć okresowo, będąc dłużej w tamtejszej stolicy, związał się ze służbą medyczną. Stosunkowo szybkie
uwolnienie się od pracy w muzeum we Władywostoku wynikało z okoliczności – nie mógł się
poddać rygorom powinności urzędniczej. Był przede wszystkim badaczem terenowym i prace
w terenie traktował priorytetowo. Zresztą dzięki temu zdobył trwałą pozycję w nauce światowej. Przetrwały przynajmniej niektóre wałki z jego nagraniami rozmów przeprowadzanych
z tubylcami. Wykonane przez niego fotografie Ajnów i innych tamtejszych ludów zdobią dziś
wiele muzeów i publikacji w różnych krajach.
Mimo burzliwych losów Sachalinu w XX wieku, większość kolekcji (i rękopisów) Piłsudskiego przetrwała do dziś5. Przyrządy, na których pracował w stacji meteorologicznej
w Rykowskoje oraz innych osadach na Sachalinie, są dziś eksponowane w dużej sali Muzeum Krajoznawczego w Jużnosachalińsku. Zbiory przez niego gromadzone znajdują się
na wystawach Muzeum Przymorskiego we Władywostoku (niektóre z nich eksponowano na
Between 1902 and 1905 Piłsudski participated in expeditions organised by the Academy
of Sciences and IRGS to Sakhalin and to Japan (with Wacław Sieroszewski). For Piłsudski it
was the most active period of ethnographic studies, especially among the Ainu, with whom
he became a family member. The authorities in Rykovskoye on Sakhalin provided him with
passports necessary to travel to Japan. Despite the tension between Japan and Russia in 1904,
Piłsudski managed to contact Japanese experts and expand his knowledge about museums.
In the end he left Vladivostok in late 1905. However, as a number of publications from 19051907 show, he stayed in touch with the city’s cultural circles. Only after he left Russia did the
pardon for his crimes committed on 1.03.1887 (complicity in a failed assassination attempt on
the Tzar) reach Vladivostok.
There is no reason to think that Piłsudski’s ties to Far East museums were not creative in
their nature. Various sources – mostly letters to Szternberg – show that he had a lot of influence on Sakhalin’s museum, although for some time while in the island’s capital he worked in
medical services. Relatively quick resignation from the job in the museum in Vladivostok was
caused by the circumstances – he was unable to follow the rules of working in a regular office.
First and foremost he was an explorer and for him fieldwork was of paramount importance. It
also made his name forever recognizable in the world’s science. Some of the cylinders with his
interviews with the indigenous survive to this day. Photographs of the Ainu and other peoples
taken by Piłsudski still can be seen in museums or publications around the world.
06|2014
201
okresowej wystawie Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie). Zarówno kolekcje przez niego
zabrane, jak i zachowane rękopisy dotyczące ludów tubylczych rosyjskiego Dalekiego Wschodu od lat stanowią przedmiot studiów specjalistów z całego świata. Prace te systematycznie
koordynowane są przez badaczy z Uniwersytetu w Sapporo w Japonii (m.in. Koichi Inoue) oraz kierownictwo Instytutu Dziedzictwa Bronisława Piłsudskiego w Jużnosachalińsku
(twórcą placówki był Władysław Łatyszew). Znaczną część piśmiennej spuścizny, w tym także opracowania dotyczącego pośrednio spraw muzealnictwa, ogłosił w wielotomowej serii
Alfred F. Majewicz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Dla Bronisława Piłsudskiego, skazanego na katorgę początkującego studenta uniwersytetu
w Petersburgu, Sachalin i część dorzecza dolnego Amuru oraz tereny zamieszkałe przez Ajnów
w Japonii, stanowiły rodzaj przygotowania do studiów etnograficznych (z antropologią, rzecz
zrozumiała) i lingwistycznych. Do kraju przyjechał w 1906 roku jako uczony już o uformowanym kierunku zainteresowań. Swoje doświadczenia starał się wykorzystać, współpracując
głównie z Muzeum Tatrzańskim im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem.
Despite Sakhalin’s turbulent history, most of Piłsudski’s collections and writings survive
to this day.5 The instruments he used at the meteorological station in Rykovskoye and other
places around Sakhalin today can be seen in the main hall of the Regional Museum in Yuzhno-Sakhalinsk. His collections can be found on exhibitions in the Arseniev State Museum of
Primorsky Region in Vladivostok (some of them have been exhibited at a temporary exhibition in the Asia and Pacific Museum in Warsaw). His collections and writings on indigenous
people of the Russian Far East have been studied by experts from all over the world. This
work is coordinated by academics from Sapporo University (among others Koichi Inoue)
and Bronisław Piłsudski Legacy Institute in Yuzhno-Sakhalinsk (created by Władysław Łatyszew). Most of Piłsudski’s written legacy, including studies on museology, were published in
a multi-volume series by Alfred F. Majewicz from Adam Mickiewicz University in Poznań.
For Bronisław Piłsudski, a novice university student exiled from St. Petersburg to a forced
labour camp, Sakhalin and the part of the lower Amur basin – as well as the region in Japan
inhabited by the Ainu – were a peculiar preparation for ethnographical and linguistic studies.
He returned in 1906 as an academic with already formed ideas about the direction of his studies. His experience was useful mostly during his cooperation with Tytus Chałubinski Tatra
Museum in Zakopane.
Przeł./transl. Jan Sielicki
P R O F. Z B I G N I E W W Ó J C I K
(ur. 30.03.1931, Łuck), geolog, dr hab. nauk
przyrodniczych (geologia) i dr hab. historii
nauki, emerytowany prof. Muzeum Ziemi PAN.
Prowadził badania jaskiń w Tatrach oraz studia
nad działalnością naukową Polaków w Rosji,
zwłaszcza na Syberii w XVII-XX wiekach. Od
1994 r. przewodniczący Komisji Badań nad
Historią Syberii Komitetu Historii Nauki i Techniki
PAN. Autor wielu artykułów naukowych oraz
książek o zesłańcach polskich na Syberii,
w tym o Aleksandrze Czekanowskim (1982)
i Janie Czerskim (1987). Wydawca w Polskim
Towarzystwie Ludoznawczym – wspólnie
z prof. A. Kuczyńskim – dawnych pamiętników
polskich zesłańców na Syberię (m.in. Adama
Dłużyka-Kamieńskiego, Józefa Kopcia, Faustyna
Ciecierskiego). Poznał miejsca pracy Bronisława
Piłsudskiego na Sachalinie i we Władywostoku.
P R O F. Z B I G N I E W W Ó J C I K
(born on 30.03.1931 in Łuck), geologist, PhD in
Science (Geology) and PhD in History of Science,
retired Professor of the Museum of Earth Sciences
of the Polish Academy of Sciences. Has studied
caves in the Tatras and the scientific activity
of Poles in Russia, especially in Siberia between the
17th and 20th century. Since 1994, chairman
of the Commission for Researches on the History of
Siberia of the Committee on History of Science and
Technology of the Polish Academy of Sciences. Has
written numerous academic papers and books
concerning Polish deportees in Siberia, including
publications on Aleksander Czekanowski (1982)
and Jan Czerski (1987). Together with Prof.
A. Kuczyński, he has published - at the the Polish
Ethnological Society - the old memoirs of Polish
departees to Siberia (including Adam DłużykKamieński, Józef Kopeć, Faustyn Ciecierski). He has
visited the work places of Bronisław Piłsudski on
Sakhalin and in Vladivostok.
Bibliografia / Bibliography:
Władysław Łatyszew, 2008, Sachalinskaja żizn Bronisława Piłsudskiego. Proglomery k biografii,
Jużno-Sachalińsk: Sachalinskoje kużnoje izdatjelstwo.
Bronisław Piłsudski, (1866-1918), Człowiek-Uczony-Patriota, 2003, red./eds A. Liscar,
M. Sarkowicz, Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego.
Zbigniew Wójcik, 1987, Jan Czerski. Polski badacz Syberii, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
202
06|2014
203

Bronisława Piłsudskiego działalność muzealna na Dalekim

Transkrypt

Podobne dokumenty

Document 134827

Szanowni Paostwo, w całej historii XX wieku, a zwłaszcza podczas II

pełny tekst - Muzealnictwo