Program nauczania języka polskiego

Transkrypt

Język polski
Grażyna i Jacek Kuleszowie
Program
nauczania
języka
polskiego
w klasach IV–VI
szkoły podstawowej
Wyspy
szczęśliwe
wiking
© Copyright by Wydawnictwo Edukacyjne Wiking Sp.j.
Projekt okładki i opracowanie graficzne: Andrzej Bogusz
Skład: Andrzej Bogusz, Katarzyna Poprawska-Borowiec
Korekta: Anita Mielczarek
ISBN 978-83-88323-48-5
Wrocław 2012
Wydanie pierwsze
Korespondencję i zamówienia prosimy kierować pod adresem:
Wydawnictwa Edukacyjne WIKING
54-618 Wrocław, ul. Słonimska 23
tel./fax: 71 374 20 64, 71 351 60 33
infolinia: 801 358 008
Kontakt za pomocą mediów elektronicznych:
e-mail: [email protected]
strona internetowa: www.wiking.com.pl
Program jest napisany w oparciu o podstawę programową określoną w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół oraz uwzględnia wymogi określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego
programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania oraz dopuszczenia
do użytku szkolnego podręczników.
PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO „WYSPY SZCZĘŚLIWE”
Spis treści
I.OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU NAUCZANIA,
czyli którędy wiodą drogi przez „wyspy szczęśliwe” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
II. CELE OGÓLNE PROGRAMU,
czyli po co uczyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
III. MATERIAŁ NAUCZANIA,
czyli co warto poznać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
IV. MATERIAŁ LEKTUROWY,
czyli co czytać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
V. CELE SZCZEGÓŁOWE,
czyli jakie stawiać wymagania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
VI. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW,
czyli jak uczyć ciekawie i efektywnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
VII.SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW,
czyli jak mierzyć efekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
I. Ogólna charakterystyka programu nauczania,
czyli którędy wiodą drogi przez „wyspy szczęśliwe”
A ty mnie na wyspy szczęśliwe zawieź (…)
Pokaż mi wody ogromne i wody ciche,
rozmowy gwiazd na gałęziach pozwól mi słyszeć zielonych,
dużo motyli mi pokaż, serca motyli przybliż i przytul,
myśli spokojne ponad wodami pochyl miłością.
„Prośba o wyspy szczęśliwe” K.I. Gałczyński
Przygotować do funkcjonowania w świecie współczesnej kultury, nauczyć rozpoznawania wartości moralnych: dobra, piękna, prawdy, zachęcić do poznawania literatury i innych tekstów kultury, wprowadzić w tradycję kultury narodowej i europejskiej, wykształcić kompetencje komunikacyjne, pobudzić postawy kreatywne ucznia
– oto tylko niektóre wyzwania, przed jakimi stoi nauczyciel języka polskiego. Program „Wyspy szczęśliwe” i skorelowane z nim podręczniki (do kształcenia literacko-kulturowego) i zeszyty ćwiczeń z wiadomościami – pod tym samym tytułem – usiłują sprostać zadaniom, jakie stawia przed polonistami współczesny świat.
„Wyspy szczęśliwe” to program przeznaczony dla nauczycieli języka polskiego na
II etapie kształcenia. Zakładamy, że na kształcenie polonistyczne przeznaczono
w klasie IV, V, i VI co najmniej po 5 godzin tygodniowo. Program uwzględnia cele
i treści kształcenia zawarte w Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół
podstawowych i gimnazjów, dotyczące przedmiotu język polski.
Dla większości współczesnych dzieci oczywistym, niejako naturalnym, staje się obraz
rzeczywistości kreowany przez media, a najróżniejsze prawdy, pojawiające się w telewizji, internecie, radiu, grach komputerowych itd., okazują się aksjomatami. System uznawanych wartości okazuje się chwiejny (!) i niespójny. Taki stan rzeczy stawia przed współczesną szkołą zadanie ukazania prawdziwych wartości, kształcenia
prawidłowych postaw i… niemoralizowania. Pragnąc sprostać oczekiwaniom, przedstawiamy Państwu program pt. „Wyspy szczęśliwe” (i podręczniki z nim zintegrowane), który wskazuje ważne, inspirujące do myślenia i atrakcyjne teksty kultury,
kładzie nacisk na wychowanie i odpowiednie przygotowanie uczniów do krytycznego odbioru świata mediów. Zgodnie z podstawą programową: „Ważnym zadaniem
szkoły podstawowej jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie infor Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy pro-
gramowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.
(Dz.U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17)
macyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł,
z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych
przedmiotów”.
Nie odżegnujemy się od kultury masowej, ale traktujemy ją jako materiał do pracy
i wstęp do kultury wysokiej. Kultura łatwa, powszechna, rozrywkowa niszczy dociekliwość poznawczą i uczy bierności, a jednym z najważniejszych celów programu „Wyspy szczęśliwe” jest kształcenie postawy aktywnej i umiejętności wybierania.
Wartościowanie i selekcja informacji stały się wymogiem współczesności. Jestem
człowiekiem, więc najpierw: oglądam, słucham, czytam, poznaję, potem: myślę, oceniam, wartościuję i w końcu: decyduję, wybieram.
Zakładamy, że ciekawość to pierwszy stopień do… poznawania i zdobywania świata. To właśnie ona popycha dzieci do badań i eksperymentów, do odkrywania prawd,
poznawania siebie i innych ludzi. Program „Wyspy szczęśliwe” został skonstruowany
z myślą o pobudzaniu aktywności poznawczej uczniów oraz inspirowaniu do ciekawych przygód z tekstami kultury i językiem ojczystym. Ciekawie to nie znaczy łatwo,
ciekawie to nie znaczy szybko, ale ciekawie to atrakcyjnie, z chęcią, z poczuciem ważności tego, co się robi. Uczniowie pragną wyzwań, nudzą ich zbyt łatwe zadania, męczą ogólnikowe polecenia, brak poczucia humoru… Naprzeciw tym potrzebom wychodzą różnorodne teksty, przemyślane ćwiczenia, atrakcyjne i dopracowane (często
żartobliwe) polecenia, które można znaleźć w podręczniku.
Program pozostawia nauczycielowi dużą swobodę w doborze materiału literackiego i kulturowego oraz przewiduje dopasowywanie go do możliwości poznawczych
i emocjonalnych uczniów. Zaproponowane teksty kultury są zróżnicowane pod
względem stopnia trudności, co umożliwia omawianie wybranych tematów na różnych poziomach. Zakłada się indywidualizację nauczania – nie wszyscy uczniowie
muszą czytać, oglądać, badać wszystkie teksty czy wykonywać wszystkie zadania,
lecz działania są warunkowane możliwościami dzieci. Chodzi m.in. o to, aby szczególnie uzdolnieni, którzy pracują bardzo sprawnie, nie czekali na swoich rówieśników,
tylko w zyskanym czasie zajęli się dodatkowym tekstem czy ćwiczeniem. Jednym
z największych grzechów szkolnych jest bowiem marnowanie potencjału. Większość
tekstów, poleceń w tradycyjnych podręcznikach adresuje się do przeciętnego ucznia.
Słabsi otrzymują teksty, zadania za trudne, mocniejsi zbyt łatwe. Receptą winno być
różnicowanie. Te same zagadnienia można oglądać, analizować na różnych poziomach. Wielość służy temu, by indywidualizować zarówno pracę na lekcji, jak i zadania domowe.
Tamże, s. 206–207.
Wybierając utwory literackie lub inne teksty kultury, kierowaliśmy się następującymi zasadami:
• teksty bliskie dziecku, jego doświadczeniu, najczęściej takie, w które wpisano
odbiorcę dziecięcego bądź młodzieżowego (wyjątek: klasyka literacka);
• różnorodność: utwory krótsze i dłuższe; łatwiejsze i trudniejsze; klasyka i literatura dziecięca, proza, poezja, krótkie utwory sceniczne;
• literatura polska częściej niż światowa;
• teksty literatury światowej tylko w dobrym tłumaczeniu;
• unikanie wierszy autorów obcych;
• wiele króciutkich tekstów (aforyzmów, przysłów, powiedzeń, cytatów, ciekawostek, reprodukcji, zdjęć itp.) jako obudowa do właściwych utworów przeznaczonych do omówienia;
• bogactwo tekstów kultury.
Program ma charakter koncentryczno-spiralny. Treści są skupione wokół pewnych
zagadnień tematycznych, natomiast określone umiejętności (podobnie jak pojęcia)
będą kształcone wielokrotnie przez cały II etap kształcenia. Pozwoli to uczniom dorosnąć do niektórych zagadnień, a nauczycielowi wracać do wybranych umiejętności
(pojęć) w różnych kontekstach tematycznych i na różnych poziomach. Jeśli w klasie
czwartej pojawi się jakiś termin (który rozumiemy jako nazwę o specjalnym, naukowym znaczeniu) i zostanie on wyjaśniony, to nie sądzimy naiwnie, że dziecko przyswoiło sobie pojęcie (ideę, treść nazwy) i trwale je zapamiętało. Potrzeba na to wielu kontekstów, użyć, przypomnień i doświadczeń, dlatego też w kolejnych klasach
wciąż pojawiają się wprowadzane wcześniej terminy, a ich rozumienie staje się coraz
bogatsze i głębsze; w dziecku rodzi się pojęcie.
Program zakłada, że wychowanie językowe realizuje się w szkole niejako dwutorowo, choć obydwa obszary (kształcenie literacko-kulturowe i kształcenie językowe)
wzajemnie się dopełniają, warunkują i nie mogą bez siebie istnieć. Język jest zarówno narzędziem porozumiewania się, jak i tworzywem literatury oraz innych werbalnych tekstów kultury. Parafrazując myśl Ludwiga Wittgensteina, należy, rozszerzając
granice uczniowskiego języka, rozszerzać granice jego myślenia. Z jednej więc strony
kształcenie językowe traktujemy jako wyposażanie uczniów w narzędzia do lepszego porozumiewania się, z drugiej obserwacja zjawisk językowych i ich opisywanie
(przy użyciu minimalnej terminologii) służyć ma świadomemu, refleksyjnemu wykorzystywaniu języka podczas tworzenia własnych tekstów. Uczeń znajduje się w roli
odbiorcy, krytyka i twórcy. Pojawiające się w procesie kształcenia pojęcia mają uła-
twiać (nie utrudniać!) opisywanie obserwowanych zjawisk. Nie należy wymagać od
ucznia posługiwania się definicjami, lecz ćwiczyć rozumienie wybranych terminów
i czynne posługiwanie się nimi.
Kształcenie językowe rozumiemy jako:
• kształcenie umiejętności poprawnego posługiwania się językiem (a także innymi niewerbalnymi środkami komunikowania się);
• znajomość podstawowych kategorii gramatycznych służącą: poprawnemu posługiwaniu się językiem (a także słownikiem); mówieniu i czytaniu ze zrozumieniem; odbiorowi tekstów kultury;
• kształcenie umiejętności poprawnego pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym wypowiadania się w piśmie przy użyciu różnych form
wypowiedzi;
• kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji (m.in. słowników, encyklopedii, mediów).
Program przywraca odpowiednią rangę frazeologii i leksykologii lekceważonym
w szkole. Bogactwo i zróżnicowanie języka ubarwia świat tekstów, nadaje im charakter i jędrność. Znajomość powiedzeń, zwrotów, wyrażeń pozwala lepiej rozumieć teksty kultury, sprawniej wyrażać własne myśli i umiejętnie różnicować wypowiedzi pod względem stylistycznym. W podręczniku, który jest pełną wykładnią
założeń programu, pojawia się bardzo wiele gniazd tematycznych (np. szczęście, rodzina, dom, sen), stających się ośrodkiem poważnych i zabawnych ćwiczeń
słownikowo-frazeologicznych.
Kształcenie literacko-kulturowe porównujemy do odkrywania pewnych obszarów
tematycznych, do wędrówki po nowych światach – nazwaliśmy je wyspami szczęśliwymi, specyficznymi miejscami, które powstały pod wpływem wyobraźni. Każda
wyspa to kolejny cykl zagadnień (dział podręcznika), w którym uczniowie poznają
nowe teksty, pojęcia, frazeologię itp. oraz kształcą wybrane umiejętności.
Na każdym poziomie uczniowie poznają pięć kręgów tematycznych, wokół których
skupiają się ich działania. Można je realizować po kolei, ale nie jest to konieczne. Każdy dział powinien kończyć się sprawdzeniem zdobytych umiejętności, przypomnieniem najważniejszych pojęć, tekstów, wyciąganiem wniosków. Takie podsumowanie
nazywamy: poszukiwaniem prawdziwych skarbów, jako że skarbami mają stać się dla
dzieci poznane utwory, ważne myśli, twórcze prace.
W każdej klasie pojawia się także szósty dział „W rytmie pór roku” złożony z tekstów okolicznościowych, związanych ze świętami, zwyczajami i przyrodą. Elementy
tego działu winny pojawiać się na lekcjach języka polskiego okolicznościowo – w rytmie przyrody i kalendarza. Nauka w szkole nie powinna być oderwana od świata realnego: obyczajowości, tradycji, przyrody, świata naturalnego porządku, w którym
jest: czas pracy (siewu, żniw, zbierania owoców itd.), święta (m.in. Bożego Narodzenia, Święta Niepodległości), zabaw (andrzejkowych wróżb, mikołajkowych podarków itp.) i czas natury (choćby śniegu, błękitu nieba, złotych pól, szczytów gór).
I tak proponujemy następujące wyspy szczęśliwe:
W klasie IV:
Ja i inni, moja szkoła, klasa, przyjaźń, codzienność
Dom, rodzina, miłość, mała ojczyzna, ojczyzna
Baśń, fantastyka, dobro i zło, prawda, piękno
Sen, noc, marzenia, wyobraźnia, teatr, niezwykłość
Śmiech, zabawa, radość, telewizja
W klasie V:
Przygoda, odkrywanie
Praca, pasja, tworzenie, kreacyjna moc słowa
Początek świata i człowieka, Biblia, mity (europejskie korzenie), legendy
Miłość, kobieta, mężczyzna, stworzenia duże i małe, bajki
Uroda świata, odpowiedzialność za siebie i świat, natura – środowisko
przyrodnicze
W klasie VI
Podróż, człowiek w drodze, przekraczanie granic, szacunek dla inności
Różne światy, wędrówki w czasie i przestrzeni, (epika, ballada)
Bogactwo, skarby, praca nad sobą, sprawiedliwość, altruizm, współpraca
Patriotyzm, wolność, wartości narodowe, wielcy Polacy
Cywilizacja: zagrożenia, postęp, komputer, internet, reklama
Oprócz podstawowych umiejętności polonistycznych: odbioru wypowiedzi i wykorzystania zawartych w nich informacji (czytanie, słuchanie), analizy i interpretacji
tekstów kultury oraz tworzenia wypowiedzi (mówienie, pisanie) uznaje się za szcze-
gólnie celowe rozwijanie: zdolności analitycznego i syntetycznego myślenia, dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych i lepszego rozumienia świata, ludzi
i siebie, a także umiejętności posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi oraz samokształcenia, jako sposobu zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji.
Wychowanie jest nieodłączną częścią kształcenia humanistycznego, dlatego też
w programie „Wyspy szczęśliwe” kładzie się szczególny nacisk na kształtowanie
u uczniów postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takich jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość,
poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza,
kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa
w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. Ponadto należy
w toku różnych działań lekcyjnych i pozalekcyjnych kształtować postawę obywatelską, a także postawę poszanowania zarówno tradycji i kultury własnego narodu, jak
i innych kultur i tradycji.
Tamże, s. 207.
10
II. Cele ogólne programu,
czyli po co uczyć
Dla uświadomienia wagi przedmiotu język polski kluczowe wydają się słowa, że
„Jednym z najważniejszych zadań szkoły podstawowej jest kształcenie umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu
słownictwa uczniów” . Polonista nie pozostaje w tak odpowiedzialnej roli odosobniony, ponieważ zgodnie z podstawą „Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela”.
Zgodnie z podstawą programową najważniejsze zadania, jakie stoją przed nauczycielami języka polskiego na II etapie edukacyjnym, to:
1) rozwijanie w uczniu ciekawości świata;
2) motywowanie ucznia do aktywnego poznawania rzeczywistości, uczenia się
i komunikowania, w tym także do samokształcenia i samodzielnego docierania do
informacji;
3) wyposażenie ucznia w intelektualne narzędzia, a więc w umiejętności poprawnego mówienia, słuchania, czytania, pisania, rozumowania, odbioru tekstów kultury
w tym rozwijanie słownictwa z różnych kręgów tematycznych;
4) wprowadzanie ucznia w tradycję i sferę wartości narodowych oraz kształtowanie
postawy otwartości wobec innych kultur;
5) przyjazne towarzyszenie uczniowi w budowaniu spójnej wizji świata i uporządkowanego systemu wartości;
6) wychowanie do aktywności i odpowiedzialności w życiu zbiorowym.
Natomiast cele kształcenia stawiane przed polonistami na II etapie kształcenia zostały zgrupowane zgodnie z podstawą programową w trzech obszarach wymagań:
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji:
• uważne słuchanie, czytanie głośne i ciche,
• rozumienie znaczeń dosłownych i prostych znaczeń przenośnych,
• uświadomienie wartości i wielofunkcyjności języka jako narzędzia komunikacji,
Tamże, s. 206. Podkreślenia i wyróżnienia autorów programu.
Tamże, s. 260.
11
• poszukiwanie i porządkowanie interesujących wiadomości,
• poznawanie dzieł sztuki,
• rozpoznawanie różnych tekstów kultury (także użytkowych) i ich odbiór przy
pomocy odpowiednich sposobów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury:
• poznawanie zróżnicowanych tekstów kultury,
• rozpoznawanie konwencji gatunkowych i ich świadomy i refleksyjny odbiór,
• uświadomienie istnienia w tekstach znaczeń ukrytych,
• zainteresowanie różnymi dziedzinami kultury,
• poznawanie specyfiki sposobów wypowiedzi artystycznej,
• kształtowanie hierarchii wartości, wrażliwości i gustu estetycznego, a także poczucia własnej tożsamości i postawy patriotycznej.
3. Tworzenie wypowiedzi:
• wypowiadanie się w mowie i piśmie na tematy poruszane na zajęciach, związane z poznawanymi tekstami kultury i własnymi zainteresowaniami,
• dbanie o poprawność wypowiedzi własnych i kształtowanie ich formy odpowiednio do celu wypowiedzi,
• rozwijanie swojej wiedzy o języku.
Tamże, s. 226.
12
III. Materiał nauczania,
czyli co warto poznać
Prezentując poniżej planowany materiał nauczania, pragniemy zwrócić uwagę, że
należy go dobierać do oczekiwanych osiągnięć, a nie odwrotnie. Zadaniem nauczyciela jest wykształcenie określonych umiejętności, a nie „przerobienie określonej partii materiału”. Wiadomości, które nie wiążą się z umiejętnościami i pożądanymi postawami, są naszym zdaniem bezwartościowe.
Szczególnie istotne jest dążenie do zrozumienia, a nie pamięciowego opanowania
przez uczniów podanych informacji. Właśnie zrozumienie i częste wykorzystywanie
wiadomości w sytuacjach typowych daje gwarancję zapisania się w pamięci trwałej
uczniów.
Materiał nauczania przedstawiamy w układzie tabelarycznym. Poziomom (klasom)
przyporządkowujemy określone zagadnienia, jednak o kolejności ich wprowadzania decyduje nauczyciel, uwzględniając potencjał swoich uczniów. Należy tylko pamiętać, aby szóstoklasista poznał wymienione poniżej pojęcia na tyle, aby umożliwiły mu one wykazanie się wymienionymi w podstawie programowej umiejętnościami
(m.in. na egzaminie zewnętrznym w klasie VI, zwanym sprawdzianem).
Większość terminów, zagadnień pojawi się w tabeli w klasie IV, V i VI. Powtórzenie
to jest celowe i oznacza konieczność jego przypomnienia i pogłębienie rozumienia
poprzez użycie w nowych, trudniejszych kontekstach. Pojawienie się terminu w klasie IV jest niejako propedeutyczne. Ma za zadanie oswoić ucznia z nowym słowem,
wywołać właściwe skojarzenia. Dopiero w kolejnych klasach następuje jego głębsze
zrozumienie i umocnienie.
Zakładamy wprowadzanie pojęć z zakresu nauki o języku od głoski, poprzez zagadnienia słowotwórcze i fleksyjne, do zdania. Taki układ sprzyja systematyzacji pojęć
i umożliwia uczniowi rozumienie trudniejszych pojęć po opanowaniu łatwiejszych
(np. najpierw kształci się umiejętność rozpoznawania czasownika, potem odróżniania formy osobowej i nieosobowej, następnie wyszukiwania czasownika w formie
osobowej w zdaniu i dopiero ta umiejętność umożliwia rozróżnianie zdań pojedynczych i złożonych).
Wszelkie zagadnienia teoretyczne należy wprowadzać podczas obserwacji pewnych
zjawisk teoretycznoliterackich czy językowych. Dopiero wynikająca z ukazywanych
przykładów potrzeba nazywania, systematyzowania, analizowania i uogólniania
upoważnia nauczyciela do operowania określonymi pojęciami (nie odwrotnie).
13
Nauczyciel powinien pamiętać o konieczności powtarzania zagadnień i wzmacnianiu rozumienia terminów w ciągu całego etapu kształcenia. Oczywiste jest, że przykładowo: redagowanie opowiadania w klasie IV nie zwalnia nauczyciela z obowiązku przypomnienia tej formy w klasie V i VI oraz dalszego doskonalenia umiejętności
redakcyjnych i utrwalania właściwych nawyków. Zmienią się przykłady, konteksty,
poziom ćwiczeń, ponieważ należy uwzględnić większe możliwości rozwojowe, ale
punktem wyjścia pozostanie ta sama forma wypowiedzi. Nie wolno zapominać o stałej konieczności wzmacniania procesów zapamiętywania nie tylko na każdej lekcji,
na zajęciach powtórzeniowych, ale także w całym cyklu kształcenia.
W tabeli poniżej przedstawiamy planowany materiał nauczania z podziałem na poszczególne klasy. Proponujemy zagadnienia zarówno takie, jakie zostały określone w podstawie programowej (traktuje się je jako wymagania konieczne i wyróżnia
pogrubioną czcionką), a także takie, które są rozwinięciem podstawy. Przyswojenie
przez uczniów dodatkowych wiadomości i zdobycie umiejętności ich wykorzystania umożliwi efektywniejsze nauczanie na II etapie edukacyjnym i jego kontynuację w gimnazjum. Nasza propozycja wynika zarówno z tradycji nauczania języka
ojczystego, jak i ze znajomości podstawy programowej do III etapu edukacyjnego,
w którym pojawia się tak dużo nowych wymagań, że potrzebnym wydaje się nam
przygotowanie solidniejszych podstaw w szkole podstawowej. Dotyczy to szczególnie treści związanych ze świadomością językową. Wiele zagadnień językowych
z III etapu kształcenia, np. rozpoznawanie form trybów, stron czasownika, odróżnianie czasowników dokonanych i niedokonanych, tradycyjnie pojawiało się dotychczas
w szkole podstawowej. Proponujemy, żeby wprowadzić je na II etapie kształcenia,
sądzimy że nie przekraczają one możliwości rozwojowych uczniów szkoły podstawowej, a zwiększą ich świadomość języka.
Tym niemniej proponujemy wnikliwe przeanalizowanie dodatkowych wymagań
i dopasowanie ich do konkretnych uczniów. Nauczyciel najlepiej zna klasę, którą
uczy, więc tworząc plan wynikowy, powinien zdecydować, na ile rozwinąć wymagania konieczne.
Klasa IV
Komunikacja
różne sposoby porozumiewania się
oficjalna i nieoficjalna sytuacja komunikacyjna
gestykulacja, mimika, mowa
ciała
Klasa V
Klasa VI
jak w klasie IV, ponadto:
jak w klasach poprzednich,
ponadto:
znaki umowne
emotikony
dyskusja
argument, ocena, komentarz
etykieta rozmowy
netykieta
14
Klasa IV
Klasa V
Klasa VI
kultura rozmowy bezpośredniej, telefonicznej
zwrot grzecznościowy
nadawca, odbiorca
akt mowy: pytanie, prośba,
życzenia, rada, groźba
Tekstologia (lingwistyka tekstu)
poezja, proza, dramat
jak w klasie IV
ponadto:
cechy epiki, liryki, dramatu
tekst informacyjny, literacki, reklamowy
rozmowa, dialog
baśń (przesłanie)
mit
przysłowie
legenda
wiersz
bajka (morał)
życzenia, gratulacje
zawiadomienie
bohater, autor, narrator,
narracja, czytelnik, słuchacz
wydarzenia
fraszka
komiks
ballada
powieść
instrukcja (przepis)
obraz poetycki
opowiadanie
przypowieść
ogłoszenie
postać mówiąca (podmiot
liryczny)
ponadto:
sytuacja liryczna
narracja w 1. i 3. osobie
gatunki i odmiany powieściowe: powieść podróżnicza, przygodowa, historyczna, kryminalna,
obyczajowa, fantastyczna,
fantastycznonaukowa
ponadto:
fabuła, akcja, wątek
charakterystyka pośrednia
i bezpośrednia
dedykacja
Klasa IV
Klasa V
fikcja prawdopodobna
i fantastyczna (realizm,
fantastyka)
Klasa VI
cytat
wiersz rymowany i biały
świat przedstawiony
tytuł, akapit, rozdział
wers, strofa, refren, rym,
rytm
wstęp, zakończenie
tekst główny i poboczny
epitet, porównanie, przenośnia (uosobienie, ożywienie), wyraz dźwiękonaśladowczy, ironia
język potoczny, język
literatury
Formy wypowiedzi
język ogólnopolski, język
regionu
opowiadanie z dialogiem
(twórcze i odtwórcze)
pamiętnik, dziennik
sprawozdanie
opis przedmiotu, krajobrazu, obrazu
opis postaci, miejsca
e-mail
ogłoszenie
instrukcja
przepis
telegram
zaproszenie
życzenia
list
dialog
notatka z lektury
zawiadomienie
plan szczegółowy
ponadto:
list oficjalny
sprawozdanie
notatka
wywiad
opinia o książce, spektaklu,
audycji itp.
pogłębiony opis postaci
opis przeżyć wewnętrznych
plan ramowy
streszczenie
wizytówka
podanie
druki pocztowe
15
16
Klasa IV
Słownictwo i leksykologia
Klasa V
wyraz
podstawowe i przenośne
znaczenie wyrazu
wyraz potoczny
wyraz wieloznaczny
wyraz nacechowany
ekspresywnie
synonim
słownik ortograficzny, języka polskiego
Frazeologia
związek frazeologiczny stały
(związany z życiem codziennym – np. częściami ciała,
czynnościami życiowymi,
zjawiskami, emocjami)
terminy związane z przekazami ikonicznymi:
widowiskiem teatralnym
(gra aktorska, reżyseria,
dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty)
dzieło telewizyjne (scenariusz, reżyseria, gra aktorska); program informacyjny, rozrywkowy
jak w klasach poprzednich
homonim, antonim
słownik wyrazów bliskoznacznych, słownik wyrazów obcych, słownik
frazeologiczny
mitologizmy, biblizmy
przysłowie, powiedzenie
Odbiór tekstów kultury
Klasa VI
audycja radiowa
ponadto:
słownik poprawnej
polszczyzny
encyklopedia
ponadto:
związek frazeologiczny stały
wywodzący się z literatury
ponadto:
dzieło filmowe (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra
aktorska); warstwa dźwiękowa, obrazy
prasa, internet
Klasa IV
Ortografia
estetyka pisma
Klasa V
17
Klasa VI
jak w klasie IV
ponadto:
alfabet, litera
katalog alfabetyczny
różnice między zapisem
a wymową
pisownia zakończeń: -źć, -ść
pisownia ó:u
pisownia czasowników typu
wziąć, zacząć
pisownia cząstek: bym, byś,
by
pisownia zakończeń -ski,
-cki, -dzki; -stwo, -ctwo,
-dztwo, -śba, -źba
jak w klasie IV
pisownia przedrostków np.
roz-, bez-, wz-, wez-, ws-, wes-
pisownia h:ch
pisownia rz:ż
wielkie i małe litery w nazwach własnych i pospolitych (w imionach, nazwiskach, przezwiskach,
nazwach części świata, krajów i ich mieszkańców,
miast, wsi, ulic, zwyczajów i świąt, oraz w tytułach
utworów literackich)
wielkie i małe litery w tytułach czasopism
pisownia nie z rzeczownikami, czasownikami, przymiotnikami, liczebnikami
i przysłówkami w stopniu
równym
pisownia nie z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym,
z zaimkami
jak w klasie V
pisownia liczebników
przymiotniki złożone
przenoszenie wyrazów
wyrazy z en, em, on, om, ę i ą
wyrażenia przyimkowe
18
Klasa IV
skróty związane
z korespondencją
Interpunkcja
Klasa V
skrótowce
znaki interpunkcyjne: krop- jak w klasie IV
ka, znak zapytania, wykrzyknik, przecinek, wielokropek,
cudzysłów, średnik, myślnik
Klasa VI
kropka, znak zapytania, cudzysłów, dwukropek, nawias, znak wykrzyknika
kropka jako oznaczenie końca skrótu
znaki interpunkcyjne przy
zapisywaniu dat
jak w klasie IV
głoska a litera
ponadto:
przecinek w zdaniu pojedyn- jak w klasie IV, ponadto:
czym
przecinek we wtrąceniach
przecinek w zdaniu
złożonym
Fonetyka
spółgłoska, samogłoska
sylaba
Słowotwórstwo
akcent wyrazowy i zdaniowy, intonacja, pauza
narządy mowy i ich funkcja
typy głosek: miękka –
– twarda, ustna – nosowa,
dźwięczna – bezdźwięczna
grupy spółgłoskowe
(uproszczenia)
rodzina wyrazów, wyraz
pokrewny
zdrobnienie, spieszczenie,
zgrubienie
wyraz podstawowy, poskrótowiec
chodny, formant (przyrostek, przedrostek), podstawa
słowotwórcza
parafraza słowotwórcza
ponadto:
Klasa IV
Fleksja
czasownik – aspekt, osoby, liczby, czasy, rodzaje;
bezokolicznik
Klasa V
czasownik – tryby
rzeczownik – własny i pojak w klasie IV, ponadto:
spolity, osobowy – nieosoborzeczownik – temat i końwy, żywotny – nieżywotny,
rodzaj, odmiana przez przy- cówka, oboczności
padki i liczby
przymiotnik – odmiana przez przypadki, liczby
i rodzaje
liczebnik – główny,
porządkowy
przysłówek
przyimek – prosty i złożony
Składnia
związki wyrazów w zdaniu (związek główny i poboczny, wyraz określający
i określany)
Klasa VI
ponadto:
czasownik – strony; formy nieosobowe czasownika (-no, -to), osobliwości
w odmianie
ponadto:
rzeczownik – osobliwości
w odmianie
przymiotnik – stopniowanie
liczebnik – odmiana przez
przypadki i rodzaje, liczebnik zbiorowy
zaimek – rzeczowny, przyjak w klasie V, ponadto:
miotny, liczebny, przysłowny
zaimek – osobowy, wskazujący, dzierżawczy, pytający
przysłówek – stopniowanie
spójnik
ponadto:
partykuła
wykrzyknik
określenia: przydawka,
okolicznik, dopełnienie
ponadto:
orzeczenie imienne
19
20
Klasa IV
podmiot, orzeczenie
wypowiedzenie, zdanie,
równoważnik
wypowiedzenie oznajmujące, pytające, rozkazujące,
wykrzyknikowe
zdanie pojedyncze (rozwinięte i nierozwinięte)
zdanie złożone
Klasa V
zdanie pojedyncze – wykres
zdanie złożone – zdanie
główne i składowe, zdanie
podrzędne i współrzędne,
wykres
Klasa VI
podmiot gramatyczny, domyślny, logiczny
typy zdań współrzędnych,
wykres
mowa zależna i niezależna
21
IV. Materiał lekturowy,
czyli co czytać
KLASA IV
• wybór baśni polskich i obcych,
polska i obca klasyka dziecięca i młodzieżowa: fragmenty powieści, m.in.:
M. Krüger, M. Musierowicz, E. Niziurskiego, H. Ożogowskiej, L. Carrolla,
T. Jansson, C.S. Lewisa, R. Dahla, wybrane kołysanki (np. E. Szelburg-Zarembina Idzie niebo ciemną nocą), wiersze lub fragmenty prozy: ks. J. Twardowskiego,
A. Kamieńskiej,
polska klasyka literacka: A. Mickiewicz: Przyjaciele, wybrany fragment Pana Tadeusza; I. Krasicki: Przyjaciele, J. Słowacki: W pamiętniku Zofii Bobrówny, J. Wybicki: Pieśń Legionów Polskich we Włoszech (współcześnie: Mazurek Dąbrowskiego), A. Fredro: Paweł i Gaweł, J.I. Kraszewski: Kwiat paproci (fragmenty),
• program wskazuje jako obowiązkową lekturę co najmniej czterech dłuższych
tekstów poznawanych w całości, wybranych przez nauczyciela wspólnie z uczniami z poniższego zestawu:
– Jan Brzechwa Akademia Pana Kleksa,
– Carlo Collodi Pinokio,
– Roald Dahl Charlie i fabryka czekolady,
– Antonina Domańska Historia żółtej ciżemki,
– Clive Staples Lewis Lew, Czarownica i stara szafa,
– Joanna Olech Dynastia Miziołków,
–Joanna Onichimowska – wybrana powieść (np. Duch starej kamienicy, Daleki
rejs),
–René Goscinny, Jean-Jacques Sempé Mikołajek (wybór opowiadań z dowolnego tomu),
• inne teksty kultury (do wyboru nauczyciela, przynajmniej jeden z każdego typu
w ciągu całego cyklu kształcenia):
– widowisko teatralne z repertuaru dziecięcego,
22
–film (aktorski, np. adaptacje powieści: Tajemniczy ogród, Akademia Pana
Kleksa, Lew, Czarownica i stara szafa lub animowany, np. Shrek),
– słuchowisko radiowe,
– program telewizyjny,
– piosenka, baśń muzyczna,
– wystawa muzealna,
– obraz, rysunek, fotografia, plakat,
– komiks,
– wybrany tekst z czasopisma dziecięcego.
KLASA V
• wybrane mity greckie (np. Demeter i Kora, Syzyf, Dedal i Ikar, Prometeusz, Odys,
Herakles), opowieści biblijne (np. o powstaniu świata, o stworzeniu człowieka),
legendy o powstaniu państwa polskiego i legendy różnych regionów Polski, wybór kolęd,
polska i obca klasyka dziecięca i młodzieżowa: fragmenty powieści, m.in. M. Musierowicz, E. Niziurskiego, H. Ożogowskiej, L. Carrolla, T. Jansson, C.S. Lewisa,
R. Dahla, wiersze lub fragmenty prozy: ks. J. Twardowskiego, wiersze: np. A. Kamieńskiej, T. Kubiaka Bazyliszek i Barbarka,
polska klasyka literacka: A. Mickiewicz: Lis i kozieł, wybrany fragment Pana Tadeusza; I. Krasicki: Wilczki, Czapla, ryby i rak, L. Staff: Odys,
tekstów poznawanych w całości wybranych przez nauczyciela wspólnie z uczniami z poniższego zestawu:
– Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród,
– Kornel Makuszyński Szatan z siódmej klasy,
– Ferenc Molnár Chłopcy z Placu Broni,
– Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza,
–Edmund Niziurski – wybrana powieść (np. Niewiarygodne przygody Marka
Piegusa, Sposób na Alcybiadesa),
Uwaga! Można wrócić do nieomówionych w klasie czwartej propozycji lekturowych.
23
– Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy,
– Alfred Szklarski – wybrana powieść (np. Tomek w krainie kangurów),
– Mark Twain Przygody Tomka Sawyera,
– przedstawienie teatralne,
–film (aktorski, np. adaptacje powieści: Szaleństwa panny Ewy, Chłopcy z Placu
Broni, W pustyni i w puszczy),
– komiks,
KLASA VI
• wybrane przypowieści biblijne (np. o synu marnotrawnym), Hymn o miłości,
• polska i obca klasyka dziecięca i młodzieżowa: fragmenty powieści m.in.:
H. Sienkiewicza, B. Prusa, M. Musierowicz, E. Niziurskiego, H. Ożogowskiej,
J.R.R. Tolkiena, R. Dahla,
• polska klasyka literacka: T. Lenartowicz: Kalina, A. Mickiewicz: Pani Twardowska, Świtezianka, Powrót taty, Trzech Budrysów, Śmierć pułkownika, wybrany fragment Pana Tadeusza; J. Słowacki: Sowiński w okopach Woli, T. Różewicz:
Koncert życzeń, Przepaść, List do ludożerców, Cz. Miłosz: Przypowieść o maku, Ojciec objaśnia, W. Szymborska: Radość pisania, J. Kochanowski: Na zdrowie,
• wybór pieśni patriotycznych,
tekstów poznawanych w całości, wybranych przez nauczyciela wspólnie z uczniami z poniższego zestawu:
Uwaga! Można wrócić do nieomówionych w klasie czwartej i piątej propozycji lekturowych.
24
– Irena Jurgielewiczowa Ten obcy,
– Stanisław Lem Bajki robotów,
– Astrid Lindgren Bracia Lwie Serce,
– Aleksander Minkowski Dolina Światła,
– Dorota Terakowska Władca Lewawu,
– John Ronald Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem,
– Juliusz Verne W 80 dni dookoła świata,
– Moony Witcher Dziewczynka z szóstego księżyca,
– przedstawienie teatralne,
–film (np. adaptacje powieści: Szatan z siódmej klasy, Opowieść wigilijna, Bracia Lwie Serce),
– komiks,
V. Cele szczegółowe,
25
czyli jakie stawiać wymagania
Zakładamy, że każdy nauczyciel znający swoich uczniów (ich możliwości, warunki środowiskowe, zasoby szkoły itd.) potrafi stworzyć własne dwupoziomowe wymagania edukacyjne, niezbędne do planowania wynikowego. Pomoc stanowić będą zarówno podane
niżej cele szczegółowe, jak i przykładowe plany wynikowe z dwupoziomowymi wymaganiami programowymi dostępne na stronie wydawnictwa (www.wiking.com.pl).
To nauczyciel jest najlepiej przygotowany do określenia, które z wymagań edukacyjnych jest podstawowe (łatwe do opanowania, niezbędne w dalszym procesie kształcenia, szczególnie ważne, użyteczne), a które ponadpodstawowe (trudniejsze, niekonieczne w dalszym procesie kształcenia, mniej ważne, mniej użyteczne).
Poniżej przedstawiamy niezhierarchizowane (jednorodne) przewidywane osiągnięcia uczniów na II etapie edukacyjnym.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Klasa IV
1.
Klasa V
Klasa VI
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1.1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
sprawnie czyta teksty głośno i cicho
określa temat i główną myśl tekstu
identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora – konkretnego i abstrakcyjnego, czytelnika, słuchacza)
identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy
rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, życzenia i gratulacje, zawiadomienie
i ogłoszenie, instrukcję, w tym przepis)
odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych
wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte)
rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi
wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje
w nim prawdę lub fałsz)
dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity)
Wymagania zgodne z nową podstawą programową wyróżniono pogrubioną czcionką.
26
Klasa IV
Klasa V
Klasa VI
1.2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń korzysta z informacji zawartych:
w słowniku ortograficznym i w słowniku języka
polskiego
w słowniku wyrazów bliskoznacznych, w słowniku
wyrazów obcych, w słowniku frazeologicznym
1.3. Świadomość językowa. Uczeń:
rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych
w wypowiedziach
określenia: przydawka,
okolicznik, dopełnienie
związki wyrazów w zdaniu
podmiot, orzeczenie
rozpoznaje w tekście: wypowiedzenie, zdanie, równoważnik zdania
zdanie pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte
zdanie złożone
wypowiedzenie oznajmujące, pytające, rozkazujące,
wykrzyknikowe i rozumie
ich funkcje
rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (czasownik, rzeczownik, przymiotnik,
liczebnik, przysłówek,
przyimek) i wskazuje różnice między nimi
rozpoznaje w tekście wybrane formy gramatyczne – rozumie ich funkcje
w wypowiedzi:
czasownik – aspekt, osoby,
liczby, czasy, rodzaje gramatyczne; bezokolicznik
ilustruje budowę zdania za
pomocą wykresu:
zdanie pojedyncze
zdanie złożone – zdanie
główne i składowe, zdanie
podrzędne i współrzędne
rozpoznaje w wypowiedziach zaimek, spójnik
i wskazuje różnice między
nimi
w wypowiedzi:
czasownik – tryby
rzeczownik – temat i końcówka, oboczności
w encyklopedii i w słowniku poprawnej polszczyzny
ponadto:
orzeczenie imienne
podmiot gramatyczny, domyślny, logiczny
ponadto:
typy zdań współrzędnych,
wykres
ponadto:
rozpoznaje w wypowiedziach partykułę,
wykrzyknik
w wypowiedzi:
czasownik – strony; formy
nieosobowe czasownika,
osobliwości w odmianie
rzeczownik – osobliwości
w odmianie
Klasa IV
Klasa V
przymiotnik – przypadki,
liczby i rodzaje
przysłówek – stopniowanie
rzeczownik – własny i pospolity, rodzaj gramatyczny, odmiana przez przypadki i liczby
przymiotnik – stopniowanie
liczebnik – przypadki i rodzaje, liczebnik zbiorowy
27
Klasa VI
liczebnik – główny,
porządkowy
przysłówek
przyimek – prosty i złożony
rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciała)
2.
Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty
kultury wskazane przez nauczyciela.
2.1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje)
konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami
wyraża swój stosunek do postaci
2.2. Analiza. Uczeń:
dostrzega swoistość artystyczną dzieła
odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości
odróżnia realizm od fantastyki
rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię (w tym ożywienie i uosobienie), epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich role
rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, rytm, refren
odróżnia wiersz rymowany i nierymowany (biały)
wyodrębnia elementy składające się na widowisko teatralne (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty)
wyodrębnia elementy
dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska)
28
Klasa IV
Klasa V
Klasa VI
wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego,
programu rozrywkowego),
potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa)
omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia
charakteryzuje i ocenia bohaterów
identyfikuje: opowiadanie, baśń, wiersz, przysłowie
identyfikuje: legendę, mit, bajkę, fraszkę
identyfikuje: komiks,
powieść
2.3. Interpretacja. Uczeń:
odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym
samodzielnie formułuje przesłanie baśni
objaśnia morał bajki
2.4. Wartości i wartościowanie. Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa
wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda –
– kłamstwo, wierność – zdrada).
3.
Tworzenie wypowiedzi.
3.1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach, związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury
dostosowuje sposób wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu
formułuje pytania do tekstu
świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz (w wypowiedzi ustnej)
mimiką, gestykulacją, postawą ciała
pisze:
opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze)
pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej)
list oficjalny
proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń
sportowych)
Klasa IV
opis przedmiotu
Klasa V
opis postaci
29
Klasa VI
opis krajobrazu
ogłoszenie
zaproszenie
prostą notatkę
stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny
z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity)
sporządza plan odtwórczy wypowiedzi (ramowy i szczegółowy)
uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat, prezentuje własne zdanie i uzasadnia je
czytając głośno, wyraziście, przekazuje intencję tekstu, właściwie akcentuje wyrazy,
wprowadza pauzę, stosuje odpowiednią intonację
recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmując próbę ich głosowej
interpretacji
3.2. Świadomość językowa. Uczeń:
rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące
przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu
stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych
poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki i używa
ich we właściwych kontekstach
pisze poprawnie pod względem ortograficznym, w tym w razie potrzeby wykorzystuje wiedzę o:
a) wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów
odmiennych
b) różnicach w wymowie i pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych
c) zapisie „nie” z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami
d) sposobach pisania nazw własnych i nazw pospolitych
poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika
operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (np.: dom, rodzina, szkoła
i nauka, środowisko przyrodnicze i społeczne)
30
vi. Procedury osiągania celów,
czyli jak uczyć ciekawie i efektywnie
Aby uzmysłowić, co to znaczy uczyć ciekawie i efektywnie, warto przypomnieć słowa
Williama Jamesa: „Nauczając, musisz wypracować u swego ucznia takie wewnętrzne zainteresowanie tym, czego masz zamiar go nauczyć, że każdy inny przedmiot uwagi zostaje przepędzony z jego myśli; następnie przedstaw mu temat tak sugestywnie i frapująco, by zapamiętał go aż do śmierci; na koniec wzbudź w nim zżerającą go ciekawość
i pragnienie poznania następnych elementów wiedzy związanych z tym tematem”10.
Wzbudzanie motywacji wewnętrznej to najskuteczniejszy środek do osiągania celów dydaktycznych, oczywiście jest to również sposób najtrudniejszy. Starajmy się jednak jak
najczęściej motywować uczniów bez odwoływania się do systemu nagród i kar. Inspirujmy do aktywności, uczmy samodzielności (także w stawianiu sobie celów), dajmy wiarę
we własne możliwości, dumę z sukcesów i kształćmy umiejętność autorefleksji.
„Tworzenie sytuacji metodycznych wykorzystujących pasję poznawczą dzieci, ich
chęć zabawy i gotowość do współpracy”, a także „organizowanie procesu dydaktyczno-wychowawczego w taki sposób, by stał się on dla uczniów przygodą prowadzącą do samopoznania, zachętą do nieustannego poznawania świata i porządkowania
jego obrazu”11 to warunki skuteczności nauczania. Ciekawie i pomysłowo przygotowane lekcje są najlepszym sposobem na zachęcenie uczniów do pracy i aktywnej postawy. To uczeń powinien się podczas lekcji napracować: mówić, czytać, słuchać, pisać i… myśleć, wyciągać wnioski. Apatia, znudzenie, niechęć nie sprzyjają uczeniu.
Nie ma jednego „złotego środka”, uniwersalnej metody, techniki, której zastosowanie
przyniesie odpowiedni efekt. Każda metoda nadużywana, stosowana zbyt często przestaje być dla uczniów ciekawa. Tylko wielość i zróżnicowanie metod służy skuteczności nauczania. Znajomość i wykorzystywanie różnych metod aktywnego nauczania
należy do podstawowych kompetencji nauczyciela. Aby lekcja stała się atrakcyjna,
nie trzeba uciekać się do efektownych, ale czasochłonnych metod aktywnego uczenia
(drzewka decyzyjnego, konferencji prasowej, dramy, projektu, grup eksperckich12),
Ch. Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania, tom II, Warszawa 1988, s. 13.
10
Rozporządzenie…, dz. cyt., s. 260.
11
Przegląd interesujących metod aktywnego ucznia znajdą Państwo w: D. Biernacka, Od słowa do
12
działania, Warszawa 2001; E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.
Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000; M. Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej? Czyli re-
fleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1998 oraz S. Bortnowski, Jak uczyć poezji?, Warszawa 1998.
31
choć i one koniecznie od czasu do czasu powinny zagościć w klasach, ale potrzebne
są małe chwyty, sztuczki nawet13, które uatrakcyjniają codzienną pracę.
Działania motywujące to:
• słowna zachęta, docenianie wysiłków, uśmiech;
• uwagi krytyczne wypowiadane z sympatią i szacunkiem (w końcu każdy ma
prawo się mylić, a uczniowie szczególnie);
• wskazywanie błędów w pracach, ale nie piętnowanie ich autorów;
• częste wzajemne oglądanie prac pisemnych, wystawy rysunków, kolaży, map
myśli itp.;
• dbanie o bezpieczeństwo (także psychiczne) uczniów – dziecko nie może bać
się szyderstw, kpin ze strony rówieśników;
• rywalizacja tak, ale z samym sobą, porównywanie swoich własnych wyników;
• rywalizacja między uczniami – tyle wygranych, ile bardzo dobrych wyników –
cel: bezbłędne, świetne wykonanie zadania, a nie pokonanie innych;
• wzajemna pomoc koleżeńska (ot, choćby wymienić się w ławce na moment zeszytami i sprawdzić poprawność zapisu (tematu, notatki) – zgodność z właściwym zapisem na tablicy, w książce, ewentualnie wskazanie błędu, powtórna zamiana zeszytami, korekta);
• nieustanne pobudzanie ciekawości – opowiadanie (czytanie) anegdotek, wykorzystywanie ciekawostek z podręczników „Wyspy szczęśliwe”, dotyczących pisarzy, utworów, faktów, podawanie fragmentów informacji i zadanie wyszukania wyjaśnienia, źródła itp.;
• odnoszenie nauki do rzeczywistości dziecięcej;
• wskazywanie życiowej przydatności nauki;
• mobilizowanie do poszukiwań w różnych źródłach informacji: słownikach, internecie, encyklopediach, u rodziców, dziadków, specjalistów;
• zabawy mnemotechniczne (wszelkie sztuczki ułatwiające zapamiętywanie, kojarzenie poznawanych pojęć, obrazy graficzne reguł, kaligramy ortograficzne,
uatrakcyjnianie (np. Jak utworzyć poprawnie formę wołacza (żeby nie mylił się
z mianownikiem)? Wystarczy utworzyć formę: „o, ty wstrętny …”);
Zob. S. Bortnowski, Kłopoty z klasyfikacją metod nauczania, w: Polonista w szkole. Podstawy
13
kształcenia nauczyciela polonisty, pod red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004, s. 56, 79–80.
32
• wykorzystywanie różnorodnych pomocy dydaktycznych: nagrań muzycznych,
interpretacji tekstów, prezentacji multimedialnych, filmów, albumów, kart pracy, plansz, prac dziecięcych, oprócz typowych pomocy: podręcznika, zeszytu
ćwiczeń, zeszytu do języka polskiego, własnych uczniowskich teczek portfolio;
• mobilizowanie uczniów do gromadzenia własnych prac, organizowanie lekcji,
w których uczniowie będą przyglądać się swoim pracom dawnym, nowym; wyszukiwać najlepsze (skarby!);
• konstruowanie zadań, poleceń w taki sposób, aby pobudzać do działania
uczniów.
Oto kilka przykładów zadań (pochodzących z podręcznika „Wyspy szczęśliwe”) mobilizujących do pracy, poszukiwań, wnikliwego czytania i obserwacji:
• Odszukaj w tekście podane wyrazy z trudnością ortograficzną i odgadnij, jakie
litery zostały zastąpione znakami:      
dyrny powt zaczłem mde drgi artje widz
pełknłem signł wryć pomnoyć oklary ebro rami
• Co nosicie w tornistrach? Zajrzyjcie do swoich teczek i wspólnie stwórzcie alfabetyczny spis rzeczy, które przynosicie do szkoły.
• Podane zdania przepisz do zeszytu, wstawiając w wykropkowane miejsca różne
formy słowa „przyjaciel”.
Umiej być ......, znajdziesz ...... . (Ignacy Krasicki)
...... naszych ...... są naszymi ...... . (przysłowie)
Dla ...... nowego nie opuszczaj starego. (przysłowie)
Szczęście ...... rodzi, nieszczęście doświadcza ich wierności. (Seneka)
Chcąc poznać ......, trzeba z nim beczkę soli zjeść. (przysłowie)
• Czy znasz nazwy palców? Narysuj kontur swojej dłoni w zeszycie i podpisz
wszystkie palce (wskazujący, środkowy, serdeczny, mały i kciuk).
• Napisz tekst, w którym Ty jako Leszek przeprosisz Mieszka za swoje zachowanie.
Przekonaj go, że warto Ci wybaczyć i jeszcze raz zaufać. (Przyjaciele A. Mickiewicza)
• Nazwij uczucia, które towarzyszą podanym doznaniom fizycznym.
Ścisnęło się gardło – .......
Łzy stanęły w oczach – .......
Zagryzła wargę – .......
• W diagramie ukryło się w pionie
i w poziomie dziewięć pojęć, które
powinieneś znać, wyszukaj je i wyjaśnij. Niezrozumiałe terminy znajdź
w słowniczku na końcu podręcznika.
Z pozostałych w diagramie liter czytanych poziomo powstanie pytanie,
na które powinieneś już odpowiedzieć twierdząco.
Z
N
A
S
Z
B
T
E
R
M
S
T
R
O
F
A
I
N
Y
M
L
H
I
W
A
U
T
O
R
A
R
E
N
A
R
R
A
T
O
R
I
T
Y
A
E
E
N
S
R
A
M
Ł
C
R
I
K
I
E
B
A
J
K
A
?
33
• Sprawdź, co znajduje się na stronie internetowej: http://www.polska.pl. Powiedz kolegom, dlaczego warto tę stronę zobaczyć.
• Oto szczegółowy plan wydarzeń baśni „Szewczyk Dratewka”, w którym złośliwa
czarownica pozmieniała punkty tak, że w każdym jest pomyłka. Znajdź wszystkie błędy i przepisz poprawiony plan do zeszytu.
1. Wędrówka krawczyka Dratewki.
c) zastrzelenie kaczek.
3. Ryzykowna decyzja panny.
4. Zadania wyznaczone przez czarnoksiężnika.
b) ratunek dla os,
2. Słowa zachęty ludzi stojących przed zamkiem.
a) pomoc udzielona termitom,
a) przebranie kilograma maku z piaskiem,
b) odnalezienie złotego zegarka,
c) odgadnięcie rebusu.
5. Przemiana ptaszyska.
6. Nieszczęście młodej pary.
a) Przeczytaj podane hasła ze słownika języka polskiego, w których zdefiniowano
kilka postaci fantastycznych.
troll m I, DB. -a; lm M. -e, D. -i «w wierzeniach ludów skandynawskich:
olbrzym lub karzeł zamieszkujący
najczęściej górskie pieczary, zwykle
nieprzychylny ludziom»
gnom m IV, DB, -a, Ms. ~mie; lm M.
-y «według dawnych wierzeń ludowych:
duch podziemia, uosobienie żywiołowych
sił ziemi, uważany za opiekuna kopalni,
kamieniołomów itp.; karzeł»
34
kobold m IV, DB. -a, Ms. ~ldzie; lm
M. -y, mit. germ. «opiekuńczy duch
domowy wyobrażany w postaci
karzełka, przebywający najczęściej
w pobliżu paleniska lub pod belkowaniem domu»
b) Przygotuj kilka podobnych objaśnień
znaczeń do „Słownika istot fantastycznych”,
w których opiszesz: rusałkę, syrenę, wielkoluda, krasnoluda, wodnika, płanetnika. Możesz skorzystać ze słownika języka
polskiego.
c) Jakie informacje o każdym rzeczowniku zawarte są w słowniku języka polskiego?
Najczęstszymi formami pracy, które królują w szkole, są: praca zbiorowa i jednostkowa. Nauczyciel rozmawia z całą klasą i proponuje jednakowe zadania dla wszystkich uczniów. Ma to pewne zalety: możliwość szybkiego wytłumaczenia zagadnienia,
łatwiejsza kontrola przebiegu działań, wygoda w sprawdzaniu poprawności, ale inne
formy pracy bywają często efektywniejsze, dlatego warto sięgać także po nie.
Postulujemy znacznie częstsze wykorzystywanie pracy w parach: osoba A opowiada
coś osobie B, potem na odwrót, pary przygotowują wywiad: jedna osoba pyta, druga
odpowiada; rysują – jedna osoba tłumaczy drugiej, jak dojść do pewnego miejsca,
osoba słuchająca ma za zadanie narysować opisaną trasę itp. Każda para może wykonywać inne zadania, co motywuje do intensywnej pracy i podzielenia się z innymi
efektami swoich działań.
Praca w parach zdecydowanie powinna poprzedzać pracę w grupach. Uczniowie najpierw powinni nauczyć się współpracować w parze. W IV klasie rodzi to mniej konfliktów, jest bardziej efektywne.
Próby pracy w grupach należy podejmować często, pamiętając, aby zaczynać od
zadań nieskomplikowanych, łatwych – uczniowie szybciej przeanalizują możliwości, wynegocjują rozwiązanie, dojdą do kompromisu. Przy okazji pracy zespołowej
kształci się wiele ważnych umiejętności, nie należy się więc zrażać początkowymi
trudnościami, lecz cierpliwie kontynuować naukę współpracy. Dobrze jest zaczynać
pracę grupową od samodzielnie wykonanego zadania, tak, żeby uczniowie rozpoczynali wspólne działanie od obejrzenia indywidualnych pomysłów.
Zaobserwowaliśmy, że przygotowanie indywidualnych zadań dla każdego ucznia
(bądź pary) ogromnie motywuje dzieci do pracy. W ten sposób można np. przeanalizować wybrane cytaty, wersy, zwrotki wiersza (każdy ma inny fragment do wytłumaczenia), metafory; wchodzić w role i opisywać wybraną postać widzianą oczyma różnych bohaterów literackich; wyszukiwać wybrane wyrazy w słownikach tego
samego typu bądź w różnych – identyczne słowa; czytać inne utwory, obserwować
inne zjawiska językowe. Praca indywidualna otwiera przed nauczycielem mnóstwo
możliwości działań, które mogą być dostosowywane do zainteresowań każdego ucznia i jego możliwości.
35
vii. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów,
czyli jak mierzyć efekty
Sprawdzanie osiągnięć uczniów jest integralną częścią procesu nauczania i służy jego
doskonaleniu. Oceniamy po to, by wiedzieć, jakie umiejętności (określone na danym
poziomie) uczniowie już opanowali, jakie uzyskali osiągnięcia, co należy kształcić, na
co poświęcić więcej czasu, do czego koniecznie wrócić. Uczeń jest oceniany i ocenia
siebie po to, by poznał swoje mocne strony, obserwował swoje postępy, wyznaczał
sobie cele. Zarówno nauczyciel, jak i uczeń zyskują dzięki systematycznemu, rzetelnemu i sprawiedliwemu ocenianiu.
W wewnątrzszkolnym systemie oceniania (tzw. WSO) powinno być jasno określone,
według jakiego systemu (opisowego, punktowego, stopni szkolnych) odbywa się ocenianie śródroczne.
Podkreślamy, że „ocena szkolna jest informacją o wyniku kształcenia z komentarzem”14. Sposób podania tej informacji i jej interpretacja ma kluczowe znaczenie dla
dalszego procesu nauczania – może dawać jasny obraz osiągnięć lub być suchą informacją: 1, 2, 3; może zawierać konkretne zindywidualizowane wskazówki lub ogólnikowe stwierdzenia pozbawione treści; może motywować uczniów do dalszej pracy
lub zniechęcać. Każda ocena winna być jawna, zrozumiała i motywująca.
Polonista diagnozuje różnorodne osiągnięcia uczniów. Sposoby, którymi może się posługiwać, to:
• wypowiadanie się na forum klasy: opowiadanie, opisywanie, zabieranie głosu
na temat, recytacja, technika głośnego czytania z odpowiednim tempem, modulacją głosu – mówienie;
• pytania do tekstu słuchanego, polecenia ustne – słuchanie;
• redagowanie krótkich i długich tekstów (tzw. wypracowania), dyktanda, prowadzenie notatek (rzetelność, estetyka zapisu, przejrzystość, pomysłowość)
– pisanie;
• pytania sprawdzające rozumienie i znajomość czytanych samodzielnie tekstów
(także lektur), przekład intersemiotyczny (prace pozawerbalne, w których nie
ocenia się możliwości plastycznych czy muzycznych, ale odczytywanie sensów
tekstu – tu np. ilustracje, kolaże, komiksy, dobranie odpowiedniej muzyki, piosenka) – czytanie;
B. Niemierko, Pomiar wyników kształcenia, Warszawa 1999, s. 240.
14
36
• sprawdzanie stopnia rozumienia tekstów kultury (także pozawerbalnych), opis,
ocena wybranych tekstów kultury (z uwzględnieniem odrębności tworzywa) –
odbiór tekstów kultury.
Ponadto polonista (podobnie jak każdy nauczyciel) kontroluje i ocenia: aktywność,
zaangażowanie ucznia, jego systematyczność w odrabianiu zadań domowych, umiejętność współpracy. Każde z tych działań najczęściej wiąże się z wystawianiem oceny
szkolnej – wyrażonej stopniem, liczbą punktów czy opisem.
Nauczyciele języka polskiego stawiają zazwyczaj wiele ocen i dość dobrze rozpoznają
poszczególne osiągnięcia uczniów, dlatego warto, naszym zdaniem, pod koniec każdego semestru nazwać wspólnie z uczniami oceniane umiejętności i określić stopień
ich opanowania. Taki opis osiągnięć należy przekazać rodzicom. Można wykorzystać
w tym celu podaną kartę oceny (Załącznik 1, str. 38).
Częstym problemem nauczycieli jest wystawienie oceny semestralnej bądź końcoworocznej, która ma za zadanie odzwierciedlać wiele zróżnicowanych zmiennych.
Chcielibyśmy ułatwić to zadanie, wykorzystując systematyczny pomiar dydaktyczny. Proponujemy, aby narzędziem diagnozującym stopień opanowania umiejętności: czytania, pisania i odbioru tekstów kultury oraz ułatwiającym wystawianie ocen
końcowych, stały się sprawdziany całościowe (zaplanowane już na początku roku
szkolnego!), które odbywałyby się 2–3 razy w semestrze, najlepiej na zakończenie
kolejnego działu proponowanego przez podręcznik do kształcenia literacko-kulturowego. Sprawdziany takie powinna oczywiście poprzedzać co najmniej jedna lekcja
powtórzeniowa, pomocą mogą służyć umieszczane po każdym rozdziale podręcznika podsumowania15.
Sprawdzanie osiągnięć powinno się odbywać według jasnych i stałych zasad oraz
procedur. Należy:
1. Jasno określić wymagania, co będzie przedmiotem oceny – określone umiejętności i zakres materiału (zarówno literacko-kulturowego, jak i językowego).
2. Poinformować o tym uczniów (odpowiednio wcześniej).
3. Przygotować zróżnicowane zadania (krótka, rozszerzona odpowiedź, zadania
z lukami, krótkie i długie zadania otwarte, zadania zamknięte) z poziomu podstawowego i ponadpodstawowego, które najlepiej sprawdzą stopień opanowania określonych umiejętności. Uwaga! Układanie sprawdzianu to sztuka wyboru – nie da się sprawdzić wszystkiego.
Propozycje całościowych sprawdzianów znajdują się na stronie internetowej: www.wiking.com.pl
15
37
4. Przeprowadzić sprawdzian.
5. Omówić go wspólnie z uczniami, wskazując osiągnięcia i motywując do dalszej
pracy nad słabymi stronami.
6. Wyciągnąć wnioski do dalszej pracy, w razie potrzeby zweryfikować swój plan
wynikowy16.
Oceniając efekty nauczania, nie powinno się zapominać o uczniach mających specjalne potrzeby edukacyjne, którzy powinni mieć odpowiednio dostosowywane wymagania i zasady oceniania.
Pisząc o sprawdzaniu osiągnięć uczniów, nie sposób nie wspomnieć o samoocenie
uczniów. Człowiek dojrzały sam wartościuje efekty swych działań i sam wytycza sobie
cele życiowe. Podobnie uczniowie powinni mieć w szkole okazję refleksyjnego przyglądania się efektom swojej pracy i planowania poprawy. Przyjmując współodpowiedzialność za efekty uczenia, staną się partnerami nauczyciela i sprzymierzeńcami.
Zainteresowanym problematyką oceniania polecamy książkę B. Niemierki, Ocenianie szkolne bez
tajemnic, Warszawa 2002.
16
38
Załącznik 1
K A R TA O C E N Y
Poziom ponadpodstawowy
UMIEJĘTNOŚCI
mówienie
słuchanie
wypowiadanie się na
forum klasy
Uczeń opanował umiejętność w stopniu
Uczeń nie
opanował
umiejętności
bardzo
dobrym
dobrym
dostatecznym
dopuszczającym
bardzo
duża
duża
wystarczająca
niewielka
sporadyczna
brak
zawsze
brak 1 raz
brak
2–3 razy
brak
4–5 razy
brak
6–7 razy
ponad
7 razy
celującym
recytacja
głośne czytanie
rozumienie
słuchanego tekstu
rozumienie poleceń
krótsze
formy
wypowiedzi
pisanie
Poziom podstawowy
dłuższe
formy
wypowiedzi
w szkole
w domu
w szkole
w domu
ortografia (dyktanda,
ćwiczenia)
notatki (zeszyt)
czytanie
odbiór
tekstów
kultury
rozumienie tekstów
znajomość i rozumienie lektur
prace pozawerbalne
znajomość
i rozumienie
tekstów kultury
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
całościowe sprawdziany
INNE DZIAŁANIA*
aktywność i zaangażowanie
współpraca
zadania domowe
zadania dodatkowe
działalność dodatkowa
* właściwe zaznaczyć
wyjątkowo
efektywna
>4
zajęcia:
konkursy:
inne:
efektywna
4
wystarczająca
3
zadawalająca
2
zazwyczaj
zadawalająca
1
niezadawalająca
brak
39
Z programem „Wyspy szczęśliwe” zintegrowano podręczniki do kształcenia literacko-kulturowego i zeszyty ćwiczeń z wiadomościami dla klasy IV, V i VI pod tym samym
tytułem. Ponadto do każdej klasy napisano książkę dla nauczyciela, w której znajdą
się propozycje działań oraz scenariusze lekcji. Na stronie internetowej wydawnictwa:
www.wiking.com.pl można znaleźć przykładowe plany wynikowe, rozkłady materiałów, sprawdziany i kartkówki. Już wkrótce zostanie uruchomiona platforma z innymi
materiałami ułatwiającymi pracę z „Wyspami szczęśliwymi”: nagraniami audiowizualnymi, ćwiczeniami dla uczniów, konkursami itp.
Życzymy Państwu prawdziwej satysfakcji w pracy z uczniami, wielu wartościowych
lekcji, owocnych spotkań z tekstami. Oby realizacja programu „Wyspy szczęśliwe”
stała się przyjemnością, a praca z naszymi podręcznikami źródłem inspiracji. Chcieliśmy pomóc Państwu w uczeniu i odkryciu prawdziwych wysp szczęśliwych. I… oby
się nam to udało!
Autorzy programu
Grażyna i Jacek Kuleszowie
Grażyna Kulesza – metodyk nauczania języka polskiego w Kolegium Nauczycielskim im. G. Piramowicza we Wrocławiu, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 1 we Wrocławiu, edukator Nowej Szkoły, egzaminator – sprawdzian po
szkole podstawowej, autorka publikowanych scenariuszy lekcji (język polski, godzina wychowawcza), współautorka publikacji metodycznej „W drodze po złote runo…
indywidualne programy nauczania w szkole podstawowej”.
Jacek Kulesza – nauczyciel języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 1 we Wrocławiu, pracował także w gimnazjum i liceum prywatnym, uczestnik prac komisji konkursu polonistycznego, zDolnego Ślązaka Gimnazjalisty, egzaminator maturalny, autor publikowanych scenariuszy lekcji (j. polski, godzina wychowawcza), współautor
publikacji metodycznej „W drodze po złote runo… indywidualne programy nauczania w szkole podstawowej”.
40
notatki
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................

Program nauczania języka polskiego

Transkrypt

Podobne dokumenty

Moja wymarzona wyspa. - Monika Bronowicz kl. 5a

XXXV OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody II stopnia pisemne

KONKURS NA KONCEPCJĘ PROJEKTOWĄ ZAGOSPODAROWANIA WYSPY SPICHRZÓW W ELBLĄGU

TRIADA S.A. właściciel marek BP Triada oraz Sky Club lider

Byle do przerwy nr 1 Zapraszamy do lektury gazetki szkolnej