Wybrane aspekty ekonomiczne i społeczne związane z

Wybrane aspekty ekonomiczne i społeczne związane z

Wybrane aspekty
ekonomiczne i społeczne
związane z nadmiernym
spożyciem alkoholu.
Problemy
alkoholowe
Miliony ludzi na świecie cierpią
z powodu uzależneinia
od alkoholu. Choroba alkoholowa
to przewlekłe i postępujące
schorzenie ośrodkowego układu
nerwowego, które powinno
być leczone.
Spis treści
1
Wprowadzenie .................................................................................... 4
2
Działanie alkoholu na psychikę i organizm człowieka ................. 4
3
Uzależnienie od alkoholu jako choroba mózgu ............................. 5
4
Szkodliwe działanie alkoholu ........................................................... 5
5
Picie ryzykowne i szkodliwe oraz uzależnienie ............................. 7
6
Koszty ekonomiczne i społeczne związane
z alkoholem ....................................................................................... 10
7
Leczenie pacjentów z uzależnieniem od alkoholu ....................... 12
8
Abstynencja czy redukcja picia? ..................................................... 12
9
Dokumenty Światowej Organizacji Zdrowia
i Unii Europejskiej ............................................................................. 14
10
Podsumowanie ................................................................................... 16
3
1
Wprowadzenie
Spośród wszystkich problemów społecznych, jakie występują zarówno w Polsce jak i
w Europie, problemy związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu mają szczególne znaczenie1. Wynika to przede wszystkim z rozmiarów szkód zdrowotnych, kosztów
społecznych i ekonomicznych, jakie z tego tytułu ponoszą budżety poszczególnych
państw. Według różnych danych koszty te szacowane są na ok. na 1,3% Produktu Krajowego Brutto1. Koszty bezpośrednie związane z nadmiernym spożyciem alkoholu w
krajach Unii Europejskiej (dane z 2003 roku dla 15 państw) obliczone były na 125 miliardów Euro/rocznie1. W Polsce koszty te szacowane były w roku 2009 na 17,5 miliarda
złotych/rocznie. Między innymi z powodu ogromnych strat, jakie ponoszą budżety poszczególnych państw ograniczenie nadmiernego (szkodliwego) spożycia alkoholu staje
się koniecznością.
Kolejnym bardzo istotnym aspektem, jakie niesie za sobą nadmierne spożycie alkoholu
jest jego istotny (negatywny) wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne zarówno osób
uzależnionych, jak i ich rodzin. Nadużywanie alkoholu powoduje także wiele szkód społecznych, do których zaliczamy między innymi zakłócenia bezpieczeństwa publicznego, przestępczość, wypadki samochodowe, przemoc w rodzinie, ubóstwo i bezrobocie1.
Ponad 80% pacjentów z uzależnieniem od alkoholu pozostaje niezdiagnozowana. Spośród tych, którzy zostali zdiagnozowani tylko bardzo niewielka grupa (około 10%) jest
leczona2. Obecnie u większości pacjentów z uzależnieniem od alkoholu jako ostateczny
cel leczenia przyjmuje się całkowitą abstynencję3. Tymczasem z wielu badań wynika,
że abstynencja jest celem bardzo trudnym lub wręcz niemożliwym do osiągnięcia dla
bardzo dużej grupy pacjentów. Coraz bardziej uznawaną i akceptowalną alternatywą
z punktu widzenia zarówno specjalistów jak i pacjentów staje się koncepcja redukcji
ilości spożycia alkoholu. W tym wypadku zwiększa się kluczowa z punktu widzenia skuteczności leczenia motywacja pacjenta do podjęcia terapii. Redukcja nawet niewielkich
ilości alkoholu ma pozytywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne pacjenta jak również redukuje szkody społeczne wynikające z nadużywania alkoholu4.
2
Działanie alkoholu na organizm i psychikę człowieka
Alkohol zajmuje szczególne miejsce wśród substancji spożywanych przez człowieka.
Wynika to z faktu, że bardzo szybko - ze względu na niewielki rozmiar cząsteczek - jest
wchłaniany przez organizm, wywołując zmiany w samopoczuciu i nastroju, przez większość konsumentów odbierane jako przyjemne. Działanie alkoholu w organizmie zaczyna się już po kilku minutach od spożycia. Alkohol dostaje się do krwiobiegu, a za jego
pośrednictwem do mózgu. Następnie zostaje przetransportowany do kory mózgowej,
która przetwarza sygnały wpływające na zachowanie człowieka. Pojawiają się najpierw
4
pozytywne odczucia w postaci beztroski, rozluźnienia, dobrego humoru a przytłumieniu
ulegają negatywne emocje związane na przykład ze stresem. W miarę zwiększania się
ilości alkoholu we krwi następuje głębsze jego wnikanie do mózgu. U niektórych osób
objawia się to sennością, u innych powoduje wzmożenie agresji, wdawanie się w konflikty, bójki. W momencie, gdy pewien poziom alkoholu we krwi zostaje przekroczony
i osiągnie punkt krytyczny, część mózgu odpowiedzialna za oddychanie i pracę serca
przestaje prawidłowo funkcjonować. Dochodzi do nie odwracalnego, ostrego zatrucia
organizmu, czego następstwem może być niewydolność krążeniowo-oddechowa i w
konsekwencji zgon. Częste spożywanie alkoholu prowadzi do zmian chorobowych i
uszkodzeń różnych części organizmu.
3
Uzależnienie od alkoholu jako choroba mózgu
Uzależnienie od alkoholu jest przewlekłą, nawracająca chorobą mózgu, która powoduje głębokie zmiany w zachowaniu człowieka oraz jego psychice5,6. Spożywanie coraz
większych ilości alkoholu powoduje stopniowe zmiany w mózgu, które mogą wzmagać
potrzebę picia alkoholu oraz osłabiać kontrolę nad piciem, co prowadzi do uzależnienia.
Pod względem początku choroby, przebiegu a także podatności, uzależnienie od alkoholu jest chorobą porównywalną do innych chorób przewlekłych takich jak cukrzyca,
astma czy nadciśnienie tętnicze7.
Badania naukowe pokazały, że uzależnienie od alkoholu nie jest spowodowane przez
cechy osobowości lub wady danego człowieka, chociaż wiele osób na pewno ma ciągle
taki właśnie pogląd7,8. De facto jest to jednostka chorobowa, którą należy poddać leczeniu. Uwarunkowania genetyczne w połączeniu z czynnikami środowiskowymi przyczyniają się do wzrostu ryzyka rozwinięcia się uzależnienia od alkoholu, chociaż należy
zaznaczyć, że wzajemne zależności nie są do końca wyjaśnione.
U osoby spożywającej nadmierne ilości alkoholu zachodzą zmiany strukturalne i neurochemiczne w mózgu, które mogą zwiększać potrzebę i chęć picia, osłabiać kontrolę nad
piciem, co może prowadzić do uzależnienia od alkoholu.8.
Uzależnienie od alkoholu jest chorobą, która może dotknąć każdego człowieka niezależnie od wieku i statusu społecznego. Pacjenci nie są w stanie sami ograniczyć ilości
spożywanego alkoholu oraz czują wzmożoną potrzebę picia.
4
Szkodliwe działanie alkoholu
Według WHO (ang. World Heath Organization) spożywanie alkoholu w sposób szkodliwy i ryzykowny jest w krajach Unii Europejskiej trzecim w kolejności najistotniejszym
5
czynnikiem ryzyka pogorszenia stanu zdrowia i przedwczesnej śmierci. Większe ryzyko
niesie za sobą tylko palenie tytoniu i nadciśnienie, natomiast ryzyko związane z otyłością i nadmiernym poziomem cholesterolu jest klasyfikowane na miejscu odpowiednio
czwartym i piątym. Ponad 60 chorób i urazów ma związek ze spożywaniem alkoholu,
który działa szkodliwie na niemal wszystkie tkanki i narządy2. Alkohol i jego metabolity
wchodzą w bezpośrednie reakcje z fizjologicznymi substancjami w organizmie2. Działanie pośrednie alkoholu polega na silnym wpływie na homeostazę ustroju poprzez działanie na układ wegetatywny, odpornościowy, gospodarkę wodno-elektrolitową, wchłanianie niezbędnych składników odżywczych.
Toksyczne działanie alkoholu etylowego i produktów jego przemiany powoduje zmiany
chorobowe w następujących układach2:
• Układ nerwowy:
• Polineuropatia, zmiany zanikowe móżdżku i mózgu, zwyrodnienie w płatach
czołowych, ubytek istoty szarej mózgu. Encefalopatia Wernicke-Korsakowa.
• Układ pokarmowy:
• Przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka
i dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit oraz upośledzenie wchłaniania, stany
zapalne trzustki i wątroby (stłuszczenie, zwłóknienie i marskość). Rak żołądka,
wątroby, jelita grubego.
• Układ krążenia:
• Nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia alkoholowa (zmiany zwyrodnieniowe
włókien mięśnia sercowego, stłuszczenie i powiększenie serca).
• Układ oddechowy:
• Przewlekłe zapalenie błony śluzowej tchawicy i oskrzeli. U osób nadużywających
alkoholu 10-krotnie częściej występuje rak jamy ustnej, krtani oraz tchawicy.
• Układ moczowy:
• Ostra niewydolność nerek, wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i związane
z tym objawy dny moczanowej (zapalenie stawów spowodowane gromadzeniem
się złogów moczanowych).
• Układ hormonalny:
• Nieprawidłowe wydzielanie testosteronu, zmniejszenie ruchliwości plemników
i zniszczenie ich struktury. Zaburzenia cyklu miesiączkowego. Rak sutka
6
Alkohol wpływa na osłabienie systemu odpornościowego organizmu. Skutkiem tego
jest między innymi zwiększone ryzyko występowania pewnych odmian raka zwłaszcza przełyku, wątroby, części nosowej gardła, krtani, tchawicy oraz raka sutka u kobiet.
Negatywny wpływ alkoholu polega również na niedoborze witamin i innych pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, czego następstwem
mogą być zaburzenia widzenia, zmiany skórne, zmiany w błonach śluzowych i szpiku
kostnym. Alkohol wywołuje też znaczące zaburzenia w funkcjonowaniu psychicznym
człowieka:
• Bezsenność, depresję, niepokój, zmiany osobowości, próby samobójcze.
5
Picie ryzykowne i szkodliwe oraz uzależnienie
Nikt nie sięga po alkohol po to, aby mieć problemy. Przeciwnie każdy, kto spożywa alkohol oczekuje korzyści – chce poprawić sobie nastrój, ubarwić codzienność, zrelaksować
się. Spożywanie niewielkich ilości alkoholu może działać korzystnie na zdrowie32. Dane
WHO wskazują, że w Europie jest najwyższe spożycie alkoholu w porównaniu z innymi
regionami na świecie - na jednego dorosłego Europejczyka przypada ponad 11 litrów
czystego alkoholu rocznie9. W Polsce spożycie 100% alkoholu na 1 mieszkańca wynosi
ok. 9 litrów rocznie (dane z roku 2009)1.
Co ósmy dorosły Polak nie pije alkoholu w ogóle. Kilkanaście procent Polaków spożywa
alkohol problemowo. Szacuje się, że w grupie tej znajduje się ok. 800 tysięcy uzależnionych oraz ponad 2 miliony osób pijących alkohol ryzykownie lub szkodliwie1,32.
Ryzykowne spożywanie alkoholu to picie nadmiernych ilości alkoholu (jednorazowo i
w określonym przedziale czasu) niepociągające za sobą aktualnie negatywnych konsekwencji, przy czym można oczekiwać, że konsekwencje te pojawią się, o ile obecny
model picia alkoholu nie zostanie zmieniony1. Robocza definicja Światowej Organizacji
Zdrowia określa picie ryzykowne w następujący sposób:
• Picie ryzykowne to regularne średnie spożywanie alkoholu w ilości 20-40g czystego
alkoholu dziennie przez kobietę i 40-60g dziennie przez mężczyznę, przy jednoczesnym łącznym spożyciu czystego alkoholu w tygodniu przez kobiety zawierającym się
w przedziale 140-209g, a w przypadku mężczyzn - 280-349g.
Szkodliwe picie alkoholu opisywane jest jako wzorzec picia, który już powoduje szkody zdrowotne, fizyczne bądź psychiczne; ale również psychologiczne i społeczne, przy
czym nie występuje uzależnienie od alkoholu. Aby rozpoznać szkodliwe używanie alkoholu opisany wzorzec picia powinien utrzymywać się, przez co najmniej miesiąc lub wy7
stępować w sposób powtarzający się w ciągu 12 miesięcy1. Robocza definicja Światowej
Organizacji Zdrowia określa picie szkodliwe w następujący sposób:
• Picie szkodliwe to regularne średnie spożywanie alkoholu w ilości ponad 40g czystego
alkoholu dziennie przez kobietę i ponad 60g dziennie przez mężczyznę, przy jednoczesnym łącznym spożyciu 210g lub więcej w tygodniu przez kobiety i 350g i więcej
w tygodniu przez mężczyzn.
Jako picie szkodliwe określane jest też spożywanie każdej ilości alkoholu przez: kobiety
w ciąży, matki karmiące, chorych przewlekle, osoby przyjmujące leki, osoby starsze.
Uzależnienie od alkoholu
Zespół uzależnienia od alkoholu to kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i
poznawczych, wśród których picie alkoholu dominuje nad innymi zachowaniami, które
miały poprzednio dla pacjenta większą wartość. Głównym objawem zespołu uzależnienia jest silne pragnienie alkoholu. Na ostateczne rozpoznanie uzależnienia pozwala
identyfikacja trzech lub więcej następujących cech lub objawów występujących łącznie
przez pewien okres czasu w ciągu ostatniego roku (picia)1:
• Silne pragnienie lub poczucie przymusu picia („głód alkoholowy”).
• Upośledzona zdolność kontrolowania zachowań związanych z piciem, (trudności w
unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia do wcześniej założonego
poziomu, nieskuteczność wysiłków zmierzających do zmniejszenia lub kontrolowania
picia).
• Fizjologiczne objawy stanu odstawienia pojawiającego się, gdy picie alkoholu jest
ograniczane lub przerywane (drżenie mięśniowe, tachykardia, podwyższone ciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, biegunka, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek,
wzmożona potliwość, zaburzenia snu, niepokój, drażliwość, lęki, napady drgawkowe,
omamy wzrokowe lub słuchowe, majaczenie drżenie) albo używanie alkoholu lub pokrewnie działającej substancji (np. leków) w celu złagodzenia ww. objawów, uwolnienia się od nich lub uniknięcia ich.
• Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie
przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożycia większych dawek dla wywołania
oczekiwanego efektu).
• Z powodu picia alkoholu - narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł
8
przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu przeznaczona na zdobywanie alkoholu lub jego picie, bądź uwolnienia się od następstw jego działania.
• Uporczywe picie alkoholu mimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych
następstw picia (picie alkoholu, mimo, że charakter i rozmiary szkód są osobie pijącej
znane lub można oczekiwać, że są znane).
Poziom ryzyka po spożyciu określonych ilości alkoholu (według WHO)
Poziom ryzyka po spożyciu
alkoholu
Spożycie czystego alkoholu (g/dobę)
Kobiety
Mężczyźni
Bardzo duże
>60
>100
Duże
>40 do 60
>60 do 100
Średnie
>20 do 40
>40 do 60
Małe
0 do 20
0 do 40
Liczba osób w Polsce pijących ryzykownie, szkodliwie oraz uzależnionych od alkoholu
(dane PARPA – Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych)
Liczba osób uzależnionych od
alkoholu
Ok. 2% populacji
Ok. 800 tys.
Dorośli żyjący w otoczeniu
alkoholika (współmałżonkowie,
rodzice)
Ok. 4% populacji
Ok. 1,5 mln
Dzieci wychowujące się
w rodzinach alkoholików
Ok. 4% populacji
Ok. 1,5 mln
Osoby pijące szkodliwie
5-7% populacji
2-2,5 mln
Ofiary przemocy domowej
w rodzinach z problemem
alkoholowym
2/3 osób dorosłych
oraz 2/3 dzieci z tych
rodzin
Razem ok. 2 mln
osób: dorosłych
i dzieci
9
Grupa osób najwięcej pijących (powyżej 12 litrów 100% alkoholu rocznie) stanowiąca
7,3% wszystkich konsumentów napojów alkoholowych, spożywa aż 46,1% całego wypijanego alkoholu. Grupa osób mało pijących (do 1,2 litra 100% alkoholu rocznie) stanowiąca 47% konsumentów alkoholu, wypija tylko 4,9% całości spożywanego alkoholu.
Mężczyźni piją średnio 3 razy więcej alkoholu niż kobiety1.
W grupie kobiet największe spożycie alkoholu występuje wśród1:
• W wieku 18-29 lat
• U kobiet samotnych
• Z wyższym wykształceniem
• Na samodzielnym stanowisku (lepsza ocena swojej sytuacji materialnej).
W grupie mężczyzn największe spożycie alkoholu występuje wśród1:
• W wieku 30-39 lat
• Z wykształceniem zasadniczym zawodowym
• U pracowników niewykwalifikowanych (gorzej oceniają swoją sytuację materialną).
6
Koszty ekonomiczne i społeczne związane z alkoholem
Na koszty ekonomiczne, jakie ponosi budżet państwa z powodu szkód alkoholowych,
składają się między innymi następujące czynniki2,9:
• Koszty leczenia,
• Koszty wypadków drogowych,
• Zaangażowanie wymiaru sprawiedliwości,
• Koszty ubezpieczenia,
• Przedwczesna umieralność,
• Spadek wydajności pracy.
10
Zdaniem międzynarodowych ekspertów straty ekonomiczne związane z nadużywaniem alkoholu w krajach Europy Zachodniej i USA wyniosły od 3% do 5% PKB. Według
innych analiz straty te szacują się na poziomie 1,3% PKB. Oznaczałoby to, że w 2009
roku straty budżetu państwa w Polsce wyniosłyby od 18 do nawet 35 miliardów PLN.
Dla porównania wpływy z podatku akcyzowego od napojów alkoholowych w 2001 roku
wyniosły zaś niecałe 7 miliardów PLN.
Z powodu narastających strat ekonomicznych i społecznych, jakie niesie za sobą problem nadmiernego spożycia alkoholu w społeczeństwie został przyjęty przez Radę
Ministrów w 2011 roku „Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych na lata 2011-2015”. W dokumencie zostało określonych 8 głównych problemów oraz wynikających z nich 8 celów strategicznych do osiągnięcia. Jako problem
pierwszy określono „Szkody zdrowotne wynikające ze spożywania alkoholu” a za cel
strategiczny przyjęto „Ograniczenie szkód zdrowotnych wynikających ze spożywania
alkoholu”. Na cel strategiczny składają się następujące cele cząstkowe1:
• Poszerzenie wiedzy naukowej na temat zaburzeń wynikających z używania alkoholu,
• Ograniczenie szkód zdrowotnych wynikających z picia szkodliwego i uzależnienia
od alkoholu, w tym zmniejszenie odsetka konsumentów spożywających alkohol ryzykownie i szkodliwie,
• Poprawa stanu psychofizycznego i funkcjonowania społecznego osób uzależnionych
od alkoholu.
Pozostałe problemy zdefiniowane w Narodowym Programie to między innymi „Nadmierna dostępność alkoholu” (cel strategiczny: Zmniejszenie dostępności i zmiana
struktury spożywanego alkoholu), „Zaburzenia życia rodzinnego w związku z alkoholem, w tym szkody zdrowotne i rozwojowe dzieci z rodzin alkoholowych” (cel strategiczny - ograniczenie zaburzeń życia rodzinnego w tym szkód zdrowotnych i rozwojowych
dzieci z rodzin z problemem alkoholowym) czy też „Picie alkoholu przez dzieci i młodzież” (cel strategiczny – ograniczenie picia alkoholu przez dzieci i młodzież).
Również warto wspomnieć o kosztach, jakie ponoszą firmy (zarówno państwowe jak i
prywatne) z tytułu nadmiernego (szkodliwego spożycia alkoholu). Na te koszty składają
się:
11
• Absencja w miejscu pracy:
• Badania przeprowadzone w Szwecji w roku 2006 wykazały, że każdy wypity
więcej litr czystego alkoholu zwiększa absencję w pracy z tytułu choroby o 13%10.
Podobne wyniki otrzymano w Norwegii w roku 200911.
• Spadek produktywności pracownika
• Wypadki i urazy
• Pogarszające się relacje pomiędzy pracownikami
• Stres
7
Leczenie pacjentów z uzależnieniem od alkoholu
Obecnie największym wyzwaniem w leczeniu pacjentów z uzależnieniem od alkoholu
jest bardzo niski odsetek pacjentów w terapii oraz bardzo wysoki odsetek nawrotów (dochodzący nawet do 80%) obserwowany szczególnie w pierwszym roku12,13. Rezultaty z
badań europejskich pokazują, że tylko około 8% pacjentów z uzależnieniem od alkoholu
jest leczonych. Należy też zauważyć, że olbrzymia większość (79%) pacjentów korzysta
z pomocy psychoterapeuty, leczenie farmakologiczne zaś stosowane jest u zaledwie
5% pacjentów14,15. Obecnie najczęściej jako ostateczny cel leczenia pacjenta z uzależnieniem od alkoholu przyjmuje się abstynencję. Tymczasem wielu pacjentów postrzega
abstynencję jako cel mało realny lub wręcz niemożliwy do osiągnięcia16. Dla pacjentów
z uzależnieniem od alkoholu niemających żadnego innego wyboru oprócz abstynencji
znacząco zmniejsza się motywacja do podjęcia terapii16,17. Wiadomo natomiast, że motywacja pacjenta do leczenia jest jednym z głównych czynników zmierzających do poprawy współpracy pacjenta z lekarzem jak również, co najważniejsze, zapewniających
skuteczne leczenia.
8
Abstynencja czy redukcja picia?
Osoby zdiagnozowane jako pijące ryzykownie, szkodliwie lub uzależnione od alkoholu
powinny pozostawać pod opieką specjalisty w praktyce ambulatoryjnej lub stacjonarnej
placówce lecznictwa odwykowego. Pozostaje pytanie, jakie rozwiązanie zaproponować
takiej osobie? Według niektórych specjalistów osoba uzależniona nigdy nie stanie się
osobą pijącą umiarkowanie, w związku z tym jedynym celem leczenia powinna być całkowita abstynencja a najskuteczniejszą drogą prowadzącą ku temu jest psychoterapia.
12
Przeprowadzono wiele badań u pacjentów z uzależnieniem od alkoholu, w świetle, których okazuje się, że cel, jakim jest całkowita abstynencja, jest nie osiągalny dla bardzo dużej grupy pacjentów. Powrót do picia dużych ilości alkoholu jest obserwowane u
40–75% pacjentów w okresie pierwszego roku terapii18. W okresie 5 lat mniej niż połowa
pacjentów utrzymuje abstynencję a 38% pacjentów wraca do szkodliwego picia19. Długoterminowe badania (16 lat) pokazują, że aż 55% pacjentów nie udaje się utrzymać
abstynencji20.
Alternatywą dla całkowitej abstynencji jest koncepcja redukcji ilości spożywanego alkoholu. Udowodniono, że zredukowanie ilości spożywanego alkoholu znacząco zmniejsza
ryzyko szkód związanych z alkoholem19,20,21. Ma to z kolei pozytywny wpływ na aspekty społeczne (poprawa relacji w rodzinie – zmniejszenie zjawiska przemocy w rodzinie, zmniejszenie liczby wypadków powodowanych przez nietrzeźwych kierowców) i
ekonomiczne (zmniejszenie naruszeń prawa związanych z alkoholem). Należy również
pamiętać o zdecydowanie pozytywnym wpływie na zdrowie somatyczne w przypadku
ograniczenia ilości spożywanego alkoholu16,21,22,23,24,25:
• Poprawa stanu psychicznego (mniejsze ryzyko samobójstw),
• Mniejsze ryzyko chorób wątroby (stłuszczenie, zapalenie, zwłóknienie, marskość),
• Mniejsze ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (normalizacja lub znaczące obniżenie
ciśnienia krwi, ograniczenie występowania skoków ciśnienia oraz zaburzeń rytmu a w
konsekwencji zmniejszenie ryzyka zawału serca i udaru mózgu),
• Poprawa odporności organizmu (zmniejszenie ryzyka infekcji, chorób zakaźnych
a także chorób nowotworowych),
• Zmniejszenie podatności na choroby układu oddechowego (większa zdolność do
usuwania z dróg oddechowych pyłków i bakterii).
Dla niektórych pacjentów redukcja ilości spożywanego alkoholu może okazać się ostatecznym celem leczenia26. Dla innej grup koncepcja redukcji picia może stać się tylko
krokiem na drodze do całkowitej abstynencji. Niemniej jednak należy stwierdzić, że dając pacjentom pijącym szkodliwie lub uzależnionym od alkoholu dodatkową opcję (redukcji picia) obok całkowitej abstynencji, zwiększa się możliwość włączenia do leczenia
znacznie większej grupy pacjentów4,17.
13
Koncepcja redukcji picia stanowi poważną alternatywę dla preferowanej dotychczas całkowitej abstynencji3,4,17. Jest to również koncepcja, która jest akceptowana i stosowana
przez większość specjalistów pracujących w specjalistycznych palcówkach lecznictwa
odwykowego – 75% w Wielkiej Brytanii, 62% w Kanadzie, 73% w Australii, 62% w
Szwajcarii27,28,29,30. Podobne wyniki badań uzyskano wśród lekarzy we Francji, którzy
ponadto raportowali, że ponad 50% ich pacjentów wolałaby, żeby ostatecznym celem
leczenia była redukcja spożycia alkoholu a nie abstynencja31.
W większości krajów Unii Europejskiej koncepcja redukcja ilości spożywanego alkoholu jest podawana jako skuteczna alternatywa dla abstynencji i ma to odzwierciedlenie
bądź to w narodowych standardach postępowania z pacjentem uzależnionym od alkoholu, bądź jest stosowana przez lekarzy w praktyce klinicznej18.
Informacje na temat oddziaływań psychoterapeutycznych i farmakologicznych można
znaleźć również w dokumentach wydanych przez Agencję Oceny Technologii Medycznej i w rozporządzeniu Ministra Zdrowia:
• W stanowisku Rady Konsultacyjnej nr 67 z dnia 25 lipca 2011 r. jest napisane, że „Rada
Konsultacyjna uważa za celowe rozważenie stworzenia programu farmakologicznego
wspomagania psychoterapii uzależnienia od alkoholu z zastosowaniem terapii o udowodnionej skuteczności”.
• W projekcie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 listopada 2011 r. wyszczególnione jest, że indywidualne świadczenia zapobiegawczo-lecznicze obejmują między
innymi:
• Postępowanie medyczne ukierunkowane na leczenie szkód zdrowotnych,
a w szczególności:
• Leczenie alkoholowych zespołów abstynencyjnych,
• Oddziaływania farmakologiczne wspomagające psychoterapię uzależnień.
9
Dokumenty Światowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej
W maju 2010 r. została przyjęta przez kraje członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia
Globalna Strategia Redukująca Szkodliwe Spożywanie Alkoholu. W dokumencie uznano,
że szkodliwe spożywanie alkoholu jest jednym z głównych zagadnień dotyczących zdrowia publicznego i czynnik ryzyka dla populacji. Przyjęty dokument wzywa między innymi
do wprowadzenia rozwiązań w celu redukowania szkodliwej konsumpcji alkoholu.
14
Ważnym dokumentem wydanym przez Światową Organizację Zdrowia jest wydany w
2009 roku tytuł „Efektywność i koszty związane z działaniami redukującymi szkody
alkoholowe”. Publikacja potwierdza, że w regionie europejskim problemy związane z
nadmiernym spożywaniem alkoholu należą do najczęściej występujących na świecie.
Podkreślono, że na naszym kontynencie jest największy odsetek osób umierających
nagle lub przedwcześnie w wyniku spożywania nadmiernych ilości alkoholu. Największe są też koszty społeczne, szacowane na 125 miliardów Euro/rok (koszty pośrednie są
oceniane na 270 miliardów/rok), ponoszone z powodu szkód alkoholowych.
Na temat zapobiegania szkodliwym skutkom nadużywania alkoholu mówią również
dokumenty opracowane przez Parlament Europejski i Radę. Są to „Strategia Unii Europejskiej w zakresie wspierania państw członkowskich w ograniczania szkodliwych
skutków spożywania alkoholu” oraz „Konkluzje Rady w sprawie alkoholu i zdrowia”.
Oba dokumenty zachęcają wszystkie kraje członkowskie między innymi do wdrażania
skutecznych strategii, opracowanych na podstawie wyników badań, w celu zmniejszenia problemów alkoholowych. Celem strategii jest:
• Ograniczenie przewlekłych zaburzeń fizycznych i umysłowych związanych
ze spożyciem alkoholu,
• Zmniejszenie liczby zgonów związanych z alkoholem,
• Dostarczanie konsumentom informacji umożliwiających im dokonanie świadomego
wyboru,
• Ograniczenie szkód spowodowanych spożyciem alkoholu w miejscu pracy.
Szkodliwe i niebezpieczne spożywanie alkoholu jest jedną z głównych przyczyn przedwczesnych zgonów wśród osób dorosłych oraz ma negatywny wpływ na wydajność w
miejscu pracy. Działaniami, które mogą zapobiec szkodom wywołanym alkoholem u
osób dorosłych, a także ograniczyć szkodliwe następstwa w miejscu pracy, są w szczególności:
• Egzekwowanie koncesjonowania sprzedaży alkoholu,
• Szkolenia w zakresie odpowiedzialnego podawania alkoholu,
• Kampanie promujące umiarkowane spożycie alkoholu.
15
10
Podsumowanie
Zarówno w dokumentach Światowej Organizacji Zdrowia, Komisji Europejskiej jak i Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest wyraźnie akcentowane, że zdrowie publiczne jest jednym z najważniejszych czynników a jego ochrona powinna mieć najwyższy
priorytet we wszystkich Państwach członkowskich.
Spożywanie alkoholu w sposób szkodliwy i ryzykowny jest w krajach Unii Europejskiej
trzecim w kolejności najistotniejszym czynnikiem ryzyka pogarszania stanu zdrowia i
przedwczesnej śmierci, tuż za paleniem tytoniu a przed np.: nadciśnieniem tętniczym.
Ponad 60 rodzajów chorób i urazów wiąże się ze spożywaniem alkoholu. Corocznie
z przyczyn bezpośrednio lub pośrednio związanych z używaniem alkoholu, umiera w
Polsce kilkanaście tysięcy osób. Do poziomu szkód spowodowanych nadmiernym spożywaniem alkoholu należy zaliczyć też szkody społeczne takie jak spadek wydajności w
miejscu pracy, wypadki drogowe, przypadki przemocy w rodzinie. Koszty ekonomiczne
spowodowane nadmiernym spożyciem alkoholu, jakie ponoszą budżety Państw są szanowane na 1,3% PKB (17,5 mld PLN w Polsce, w roku 2009)1.
Dotychczas głównym celem leczenia pacjentów uzależnionych od alkoholu była całkowita abstynencja. Niemniej jednak liczne badania pokazują, że cel ten jest bardzo trudny
do osiągnięcia dla bardzo dużej grupy pacjentów. Znaczny odsetek pacjentów nie jest
w stanie utrzymać abstynencji zarówno w okresie krótkoterminowym jak i długoterminowym13,14. Alternatywnym celem ograniczenie spożycia nadmiernych ilości alkoholu.
Cel ten z punktu widzenia pacjenta jest zarówno bardziej osiągalny i akceptowalny. Redukcja spożycia alkoholu niesie za sobą pozytywne skutki zarówno w zakresie poprawy
stanu zdrowia jak również relacji społecznych15,16,17.
16
1. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata
2011 – 2015 opracowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z 22 marca 2011
2. Anderson P.: Alcohol in Europe; London: Institute of Alcohol Studies (2006)
3. Gastfriend D.: Reduction In heavy drinking as a treatment outcome in alcohol
dependence. Journal of Substance abuse treatment; 33 (2007), 71 – 80
4. Ambrogne J.: Reduced-risk drinking as a treatment goal: What clinicians need to
know. Journal of Substance abuse treatment; 22 (2002) 45 – 53
5. World Health Organization. International Classification of Diseases (ICD). Dostępne
na: http.://www.who.int/classifications/icd/en
6. Gilpin NW i wsp.: Neurobiology of alcohol dependence: focus on motivation
mechanisms. Alcohol Res Health 2008; 31: 185 – 195
7. Leshner A: Addiction Is a Brain Disease, and It Matters. Science; vol. 278,
3 październik 1997
8. McLellan AT i wsp.: Drug dependence, a chronic medical illness: implications
for treatment, insurance and outcome evaluation. JAMA 2000; 1689 – 1695
9. World Health Organization. Global Status Report on Alcohol, 2011
10. Norstrom T. Per capita alcohol consumption and sickness absence; Addiction (2006);
110; 1421 – 1427
11. Norstrom T. i wsp.: Per capita alcohol consumption and sickness in Norway. European
Journal of Public Health 2009, 16(4): 383 – 388
12. Moos RH i wsp.: Rates and predictors of relapse after natural and treated remission
from alcohol use disorders. Addiction 2006; 101; 212-222
13. Miller WR i wsp.: How effective is alcoholism treatment in the United States?
Journal Stud. Alcohol 2001; 62: 211-220
14. Alonso i wsp.: Use of mental health service in Europe: results from the European
Study of the Epidemiology of Mental Disorders (ESEMeD) project. Acta Psychiatrica
Scandinavica 2004: 109 (suppl. 420): 47-54
15. Kohn i wsp.: The treatment gap in mental health care. Bulletin of the WHO 2004;
82: 858-866
16. Gastfriend D i wsp.: Reduction in heavy drinking as a treatment outcome in alcohol
dependence; Journal of Substance Abuse Treatment 33 (2007) 71 – 80
17
17. Miller WR i wsp.: Motivational interviewing: Preparing people for change. New York,
Guilford Press, 2002
18. NICE. Alcohol Use Disorders - Diagnosis, assessment and management of harmful
drinking and alcohol dependence. Available from: http://guidance.nice.org.uk/CG115.
Accessed: January 2012
19. Gual A. i wsp.: Five-year outcome in alcohol dependence. A naturalistic study of 850
patients in Catalonia. Alcohol and Alcoholism Vol. 34, No 2, pp. 183-192, 1999
20. Mann i wsp.: The long term course of alcoholism 5, 10 and 16 years; Addiction,
Vol. 100, Issue 6, article first published online: 1 APR 2005
21. Ambrogne J: Reduced-risk drinking as a treatment goal: what clinicians need to
know; Journal of Substance Abuse Treatment 22 (2002) 45 – 53
22. Xin X i wsp.: Effects of alcohol reduction on blood pressure: a meta-analysis
of randomized controlled trials. Hypertension 2001; 38: 1112 – 1117
23. Rehm J i wsp.: The relation between different dimensions of alcohol consumption
and burden of disease: an overview. Addiction 2010; 105 (5): 817-843
24. Schuckit MA: Alcohol-use disorders. Lancet 2009; 373 (9662): 492-501
25. Rehm J i wsp.: Global burden of disease and injury and economic cost attributable to
alcohol use and alcohol-use disorders. Lancet 2009; 373; 2223-2233
26. Dawson DA i wsp.: Recovery from DSM-IV alcohol dependence: United States,
2001-2002. Addiction 2005; 100 (3): 281-292
27. Rosenberg H, Melville J, Levell D, Hodge JE. A 10-year follow-up survey
of acceptability of controlled drinking in Britain. J Stud Alcohol 1992; 53 (5): 441–446
28. Rosenberg H, Devine EG, Rothrock N. Acceptance of moderate drinking by
alcoholism treatment services in Canada. J Stud Alcohol 1996; 57 (5): 559–562
29. Donovan M, Heather N. Acceptability of the controlled-drinking goal among
alcohol treatment agencies in New South Wales, Australia. J Stud Alcohol 1997; 58
(3): 253–256
30. Klingemann H. Acceptance and therapeutic practice of controlled drinking as an
outcome goal by Swiss alcohol treatment programmes. Eur Addict Res 2009; 15 (3):
121–127
31. Luquiens A i wsp.: Is controlled drinking an acceptable goal in the treatment of alcohol
dependence? A survey of French alcohol specialists. Alcohol 2011; 46 (5): 586–591
32. Fudała J.: „Czy moje picie jest bezpieczne?”; PARPAMEDIA, 2007
18
Lundbeck Poland Sp.z o.o.
ul. Krzywickiego 34, 02-078 Warszawa, tel. 22 626 93 00, fax 22 626 93 01
www.lundbeck.pl