ćwiczenia z makroekonomii

Transkrypt

Wprowadzenie do makroekonomii i rachunku dochodu narodowego
Oglądając pod mikroskopem poszczególne fragmenty ciała jakiegoś stworzenia, na przykład nóżki
lub oczy konika polnego, lepiej poznamy szczegóły jego budowy anatomicznej, ale nie wyrobimy sobie poglądu na to, jak on wygląda w całości. Podobnie rzecz się ma z gospodarką: badając zachowanie poszczególnych rynków i podmiotów gospodarczych, możemy się wiele o nich dowiedzieć. Jeśli
jednak chcemy poznać działanie gospodarki jako całości, to konieczne się staje spojrzenie na nią z
pewnego dystansu. To szerokie spojrzenie na gospodarkę jest domeną makroekonomii.
Co określa wielkość produkcji społecznej, tj. łączną ilość dóbr i usług wytwarzanych w gospodarce?
Jakie czynniki determinują tempo wzrostu produkcji? Co to jest bezrobocie i jakie są jego przyczyny?
Co wpływa na zmiany ogólnego poziomu cen i jakie ma to znaczenie? Czy rząd powinien oddziaływać
na te podstawowe zmienne makroekonomiczne? To tylko wybrane problemy, których rozwiązywaniem zajmuje się makroekonomia.
Najnowsza historia dowodzi wagi tych problemów: w wielu krajach Europy Zachodniej ceny rosną
szybko, tempo wzrostu produkcji zmniejszyło się, a bezrobocie znacznie wzrosło. Inne kraje odczuwają podobne problemy.
Zjawiskom tym towarzyszy tendencja do ograniczania skali interwencjonizmu państwowego w gospodarce.
Zanim wyjaśnimy, w jaki sposób funkcjonuje gospodarka, musimy nauczyć się, jak sporządzić jej
opis. Służy temu przede wszystkim system rachunków dochodu narodowego, który pozwala zmierzyć wielkość produkcji społecznej i jej części składowych oraz badać istniejące między nimi współzależności.
Kluczem do zrozumienia rachunku dochodu narodowego jest pojęcie ruchu okrężnego produkcji
dóbr i usług oraz dochodów i wydatków. Istnieją trzy sposoby pomiaru produkcji społecznej. Można
je przedstawić na przykładzie prostego modelu gospodarki zamkniętej (tj. nie prowadzącej wymiany
z zagranicą), bez udziału państwa. Efektem połączenia nakładów czynników wytwórczych jest określona wartość produkcji. Czynniki wytwórcze otrzymują dochód (wynagrodzenie), który przeznaczo1
ny zostaje na wydatki. Te trzy kategorie - wartość produkcji. dochody czynników wytwórczych i wydatki - stanowią alternatywne mierniki produkcji krajowej.
Produkt krajowy brutto (PKB, ang. GDP) w gospodarce zamkniętej bez udziału państwa obliczamy
sumując wartość dodaną wytworzoną w po
szczególnych gałęziach gospodarki. Ten sam wynik otrzymamy dodając wszystkie wydatki na dobra
finalne i usługi lub sumując dochody wypłacone czynnikom produkcji. Zapasy można traktować jak
kapitał obrotowy, w związku z czym zmiany poziomu zapasów należy ujmować jako część inwestycji.
Część dochodu nie wydana przez gospodarstwa domowe stanowi
oszczędności
Chodzi tu o strumień bieżących oszczędności, nie zaś o skumulowany zasób oszczędności nagromadzonych w okresach wcześniejszych (przyp. Z.M.).
. W tym prostym modelu
gospodarki wydatki gospodarstw domowych są przeznaczane na zakup dóbr konsumpcyjnych, a wydatki przedsiębiorstw - na inwestycje. Dochody gospodarstw domowych są przeznaczane na konsumpcję lub na oszczędności. W efekcie zawsze zachodzi równość między faktycznymi oszczędnościami i faktycznymi inwestycjami. Przedsiębiorstwa zaciągają pożyczki na sfinansowanie inwestycji
dokładnie w takiej wysokości, jaka odpowiada nie wydanej przez gospodarstwa domowe (i udostępnionej przedsiębiorstwom w postaci pożyczek) części dochodu. Powyższa równość odnosi się tylko
do sytuacji ex post, ponieważ nie zawsze zamierzone (planowane) inwestycje i oszczędności są sobie
równe. Może się na przykład zdarzyć, że przedsiębiorstwo nie osiągnie planowanej wielkości sprzedaży i w rezultacie będzie zmuszone poczynić przymusowe inwestycje w postaci nie planowanego
przyrostu zapasów.
Wprowadzenie budżetu państwa do modelu oznacza zmianę niektórych założeń. Państwo ingeruje w
działalność gospodarczą, osiągając dochody przez nakładanie podatków bezpośrednich i pośrednich,
dokonując wydatków na
2
dobra i usługi oraz płatności transferowych. Wydatki państwa na dobra i usługi włącza się do rachunku globalnych wydatków. Wydatki transferowe budżetu państwa oraz obciążające dochody ludności podatki bezpośrednie wpływają na poziom dochodów rozporządzalnych ludności, czyli tych
dochodów, które gospodarstwa domowe przeznaczają na konsumpcję i oszczędności. Istnienie podatków pośrednich sprawia, że PKB można ujmować dwojako: w cenach rynkowych (zawierających
podatki pośrednie) albo w cenach czynników produkcji (po odjęciu podatków pośrednich netto, czyli
sumy podatków pośrednich pomniejszonej o subsydia państwowe wypłacone przedsiębiorstwom).
Jeżeli rozpatrujemy gospodarkę otwartą i do modelu wprowadzimy handel zagraniczny, to musimy
wziąć pod uwagę transakcje zawierane między danym krajem i zagranicą. Występują one w postaci
eksportu i importu dóbr i usług oraz transferów dochodów z własności za granicą. Nadwyżka eksportu nad importem jest elementem składowym PKB. Jeżeli do produktu krajowego brutto dodamy
wartość dochodów netto z własności za granicą, otrzymamy produkt narodowy brutto - PNB (ang.
GNP), tj. całkowity dochód uzyskany przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca powstania
tego dochodu.
Końcowym uzupełnieniem modelu jest uwzględnienie faktu zużywania się dóbr kapitałowych (środków trwałych) w czasie. Pomniejszając PNB o wielkość ich amortyzacji, otrzymujemy dochód narodowy (lub inaczej - produkt narodowy netto.
Tożsamość ta jest prawdziwa tylko w przypadku produktu narodowego netto liczonego w cenach
czynników produkcji tzn. ilość pieniędzy, jaką społeczeństwo przeznacza ostatecznie na zakup dóbr
i usług po odłożeniu odpowiednich środków finansowych niezbędnych do utrzymania stałej wartości majątku (zasobu kapitału).
Jest to definicja nieścisła. Po pierwsze, dochód narodowy wyraża przede wszystkim wartość produkcji dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w jednostce czasu (np. w określonym roku),
a nie ilość posiadanych przez społeczeństwo pieniędzy. Po drugie, ujmowany od strony wydatków
na wykupienie tej produkcji musi uwzględnić eksport netto, tzn. część krajowej produkcji nabywaną
przez odbiorców zagranicznych
3
Po co właściwie liczymy dochód narodowy? Przede wszystkim jest to miernik całkowitej produkcji
dóbr i usług w gospodarce. Dochód narodowy przypadający na 1 mieszkańca daje jednocześnie pogląd o poziomie życia mieszkańców kraju i pozwala dokonywać porównań międzynarodowych.
Amortyzację liczy się w różnych krajach w różny sposób, dlatego lepszą podstawą do porównań międzynarodowych jest produkt narodowy brutto; nie zachodzi tu bowiem potrzeba odliczania amortyzacji.
Różny jest także poziom i zakres podatków pośrednich, odliczanych od PNB przy szacunku dochodu
narodowego netto w cenach czynników produkcji.
Konieczne jest rozróżnienie nominalnego i realnego produktu narodowego brutto. PNB w ujęciu nominalnym mierzy się w cenach bieżących, co powoduje, że zawiera on w sobie efekty zmian poziomu cen, wywołane inflacją. PNB w ujęciu realnym mierzy się w cenach stałych wybranego okresu,
nazywanego rokiem bazowym. Realny PNB wyraża fizyczne rozmiary produkcji społecznej, eliminując wpływ zmian cen.
Podstawowym miernikiem poziomu rozwoju gospodarczego i poziomu życia stosowanym w porównaniach międzynarodowych jest PNB per capita (PNB podzielony przez liczbę mieszkańców kraju,
czyli PNB na 1 mieszkańca).
Przy ocenie rozmiarów realnej produkcji społecznej pożądany byłby miernik o możliwie najszerszym
zakresie. Biorąc za punkt wyjścia PNB, należałoby odliczyć wartość produktów uznawanych za społecznie niepożądane oraz odjąć szkodliwe efekty uboczne działalności gospodarczej, np. zanieczyszczenie środowiska, a jednocześnie dodać efekty pominiętych, trudnych do zmierzenia rodzajów działalności, np. pracę gospodyń domowych. Miernik ten powinien też uwzględniać przynajmniej szacunkową wartość dóbr i usług nie rejestrowanych w oficjalnej statystyce, a wytwarzanych i sprzedawanych w ramach tzw. gospodarki nieoficjalnej („szara strefa"). Skala tego zjawiska jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych krajach, co wiąże się głównie z wysokością podatków i poziomem dyscypliny podatkowej. Przykładem kompleksowego miernika produkcji społecznej jest wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto - DEN (ang. NEW), skonstruowany przez W. Nordhausa i J. Tobina. Jednak
4
wysokie koszty liczenia tą metodą i jej zawodność sprawiają, iż(a) zapasy (b) eksport
PNB pozostanie prawdopodobnie najszerzej stosowaną, stan-(c) dobra finalne
(d) PNB per capita
dardową miarą aktywności gospodarczej.
Pojęcia i określenia. Każdemu z pojęć oznaczo-(e) makroekonomia
(f) oszczędności
nych literami przyporządkuj odpowiednie określe-(g) amortyzacja
nie oznaczone liczbą:
(h) PKB w cenach czynników produkcji
1. Objaśnia działanie gospodarki jako całości.
(i)
ceny bieżące
2. Dobra wytwarzane za granicą i nabywane do wyko(j) dobra pośrednie
rzystania w kraju.
3. Całkowity dochód osiągany przez mieszkańców kra-(k) ceny stałe
(1) gospodarka otwarta
ju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług
(m) gospodarka zamknięta
przez czynniki wytwórcze.
(n) produkt narodowy brutto(PNB)
4. Produkt narodowy netto liczony w cenach czynni-(o) dochody rozporządzalne ludnoków produkcji.
ści
5. Miernik produkcji wytworzonej przez czynniki wy-(p) wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto
twórcze zlokalizowane w danym kraju, niezależnie od
(q) wartość dodana
tego, kto jest ich właścicielem.
6. Sposób mierzenia wartości produkcji krajowej z(r) deflator PNB
(s) inwestycje
uwzględnieniem podatków pośrednich od dóbr i(t) import
usług.
(u) produkt krajowy brutto (PKB)
(v) dochód narodowy
(w) ceny rynkowe
(x) dochody netto z własności za
5
granicą
7. Nadwyżka dochodów z własności czynników produkcji zatrudnionych za granicą nad
dochodami majątkowymi uzyskanymi przez cudzoziemców w danym kraju.
8. Zakupy dóbr kapitałowych.
9. Wyrażenie wydatków lub wartości produkcji za pomocą cen wybranego roku bazowego.
10. Wyrażenie wydatków lub wartości produkcji za pomocą cen istniejących w momencie pomiaru.
11. Miernik produkcji społecznej korygujący PNB o wartość produkcji pozarynkowej i
czasu wolnego, opracowany przez W. Nordhausa i J. Tobina.
12. Dobra wykorzystywane jako nakłady w procesie produkcji i całkowicie zużywane
(surowce i materiały).
13. Dobra wytwarzane w kraju i sprzedawane za granicę.
14. Ta część dochodu, która nie jest wydawana na zakup dóbr i usług.
15. Przyrost wartości dóbr w trakcie procesu produkcji.
16. PNB podzielony przez liczbę ludności.
17. Przybliżona miara ubytku wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie
wskutek fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
18. Miara wartości produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich od dóbr i
usług.
19. Dochody gospodarstw domowych z uwzględnieniem świadczeń budżetowych (płatności transferowych z budżetu państwa), pomniejszone o podatki bezpośrednie; suma,
jaka pozostaje gospodarstwom domowym na wydatki i oszczędności.
6
20. Gospodarka nie prowadząca wymiany z zagranicą.
21. Dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika: dobra konsumpcyjne zakupywane przez gospodarstwa domowe albo dobra kapitałowe, czyli inwestycyjne (np. maszyny), nabywane przez przedsiębiorstwa 5.
5 W szerszym ujęciu kategoria ta obejmuje: dobra konsumpcyjne nabywane przez ludność, dobra kapitałowe (inwestycyjne) nabywane przez przedsiębiorstwa, dobra nabywane przez państwo, przyrost zapasów i eksport netto (przyp. Z.M.).
22. Dobra trzymane przez przedsiębiorstwa na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.
23. Gospodarka prowadząca wymianę z innymi krajami.
24. Stosunek nominalnego PNB do realnego PNB wyrażony w postaci wskaźnika.
Zadania
1 Tablica 19.1 zawiera wskaźniki cen konsumpcyjnych dla Wielkiej Brytanii, Japonii i Włoch. (Wskaźnik cen konsumpcyjnych to inaczej deflator wydatków konsumentów, obliczony podobnie jak deflator PNB w podrozdziale 19.5 podręcznika).
a Oblicz roczne stopy inflacji dla każdego kraju.
b Przedstaw na wykresie trzy szeregi i czasowe stóp inflacji.
c O ile procent wzrosły ceny w poszczególnych krajach w całym okresie, tj. w latach 1979-1989?
d Który kraj cechowała największa stabilność cen?
e W którym kraju wystąpił największy spadek stopy inflacji po 1980 r.?
7
Tablica 19.1. Inflacja w latach 1979- 1989 w...
Wielkiej Brytanii
Japonii
Lata WCK
Stopa
(1985=100) inflacji(%)
WCK
Stopa
(1985=100) (%)
1979 59,9
1980 70,7
1981 79,1
1982 85,9
1983 89,8
1984 94,3
19s5 l00,0
1986 103,4
1987 107,7
1988 113,0
1989 121,8
80,9
87,4
91,7
94,1
95,9
98,0
l00,0
100,6
100,7
101,4
103,7
we Włoszech
inflacjiWCK
Stopa
(1985=100) (%)
inflacji
43,4
52,5
61,9
72,1
82,7
91,6
l00,0
105,8
110,9
116,5
123,8
Źródło: Department of Employment, Employmenr Gazette.
W tablicy 19.2 przedstawiono wybrane dane o dynamice produkcji w tych krajach
w tym samym okresie; dane wyrażone są w postaci wskaźników.
8
Tablica 19.2. Dynamika produktu społecznego w Wielkiej Brytanii, Japonii i
we Włoszech w latach 1979- 1988
Wielka Brytania
Japonia
Włochy
Lata PKB
Stopa wzrostu(%) PNB
Stopa
PKB
Stopa
(1985= 100)
(1985= 100) wzrostu(%) (1985= 100) wzrostu(%)
1979 92,7
78,8
89,0
1980 90,6
82,2
92,5
1981 89,5
85,2
93,5
1982 91,1
87,9
93,7
1983 94,5
90,7
94,7
1984 96,6
95,3
97,5
1985100,0
100,0
100,0
1986103,4
102,5
102,5
1987108,4
107,0
105,6
1988112,8
113,2
109,7
Zródło: Main Economic lndicators, OECD.
f Oblicz roczne stopy wzrostu PKB (lub PNB) dla każdego kraju.
g Przedstaw na wykresie wyniki obliczeń w postaci szeregów czasowych.
h O ile procent wzrosła produkcja w poszczególnych krajach w analizowanym
okresie?
9
_2 W hipotetycznej gospodarce zamkniętej (bez udziału państwa) planowana konsumpcja jest równa 150, planowane inwestycje : 50, a produkcja : 210.
a Jaka jest wielkość planowanych wydatków?
b O ile zmieni się poziom zapasów?
c Jaka będzie w tej sytuacji wielkość oszczędności?
d Na jakim poziomie ukształtują się faktyczne inwestycje?
e Jak na tę sytuację zareagują w następnym okresie producenci?
3 Tablica 19.3 zawiera składniki produktu narodowego brutto Wielkiej Brytanii w
1988 r., ujętego od strony dochodów i wydatków. Wszystkie wielkości są wyrażone w milionach funtów w cenach bieżących.
Podchodząc do rachunku od strony wydatków, oblicz:
a) produkt krajowy brutto w cenach rynkowych,
b) produkt narodowy brutto w cenach rynkowych,
c) produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji,
d) dochód narodowy.
Podchodząc do rachunku od strony dochodowej:
e) oblicz produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji,
f) wyjaśnij, dlaczego odpowiedzi na pytania c) i e) nie są identyczne.
10
Tablica 19.3. Składniki produktu narodowego brutto Wielkiej Brytanii w 1988 r.
(w mln £)
Wydatki konsumentów . . . .
293 569
Subsydia państwowe . . . . .
5 883
Czynsze . . . . . . . . .
27 464
Dochody netto z własności za granicą
5 619
Wydatki konsumpcyjne państwa
91847
Podatki od towarów i usług . .
75 029
Zyski . . : . . . . . . .
77458
Amortyzacja . . . . . . .
45 918
Zmiany stanu zapasów . . . .
4 371
Inwestycje w kapitale trwałym .
88 751
Eksport . . . . . . . . .
108533
Płace . . . . . . . . . .
292392
Wynagrodzenia pozostałych czynników produkcji
- 2 708
Import . . . . . . . . .
125194
11
4 W gospodarce zamkniętej działa pięć przedsiębiorstw wytwarzających: stal,
gumę, obrabiarki, opony i rowery. Producent rowerów sprzedaje rowery finalnym
nabywcom za 8000£. W procesie wytwarzania rowerów wykorzystuje opony, które kupuje za 1000£, stal (2500£) i obrabiarki (1800£). Producent opon nabywa
gumę (600£), a producent obrabiarek zużywa stal za 1000£.
a Jaki jest wkład przemysłu rowerowego w tworzenie PKB?
b Jaka jest całkowita wielkość wydatków finalnych?
5 Poniższe zestawienie zawiera składniki dochodów osobistych i podatków w
Wielkiej Brytanii w 1988 r. Oraz pewne dane nie mające związku z treścią pytań,
wprowadzone jedynie dla utrudnienia zadania.
Tablica 19.4. Dochody ludności Wielkiej Brytanii w 1988 r. (w mln £)
Dochody z pracy najemnej
lub prowadzenia własnej firmy
292 392
Dochody z kapitału . . . . .
40 878
Podatki dochodowe, składki na fundusz ubezpieczeń społecznych itd.
82 657
Podatki od wydatków konsumentów . . . . . .
51696
Oszczędności . . . . . . .
13 601
Wydatki transferowe z budżetu państwa . . . . . . . .
56 557
a Oblicz całkowite dochody ludności.
b Oblicz wielkość dochodów rozporządzalnych ludności.
Źródło: jak w tablicy 19.3.
12
6 Produkt krajowy brutto Wielkiej Brytanii, liczony w cenach rynkowych z 1985 r.,
wyniósł 384 996 mln £ w 1987 r. i 400 999 mln £ w 1988 r. Liczony w bieżących
cenach rynkowych wyniósł 355 329 mln £ w 1985 r., 380 623 mln £ w 1986 r. i
463 933 mln £ w 1988 r. Deflator PKB wyniósł 103,5 w 1986 r. i 108,5 w 1987 r.
Oblicz roczne stopy wzrostu realnego i nominalnego PKB oraz wskaźniki cen dla
lat 1985-1988.
7 Która z wymienionych pozycji nie jest składnikiem dochodu narodowego?
a Wynagrodzenia policji.
b Wypłaty dla więźniów za zlecone im prace.
c Zasiłki chorobowe.
d Płace organizatorów działalności dobroczynnej.
e Dywidendy wypłacane akcjonariuszom.
8 Wymienione pozycje, z jednym wyjątkiem, to dochody czynników produkcji. Wyjątkiem jest:
a) opłata komisowa pobierana przez dealera sprzedającego używane samochody,
b) uposażenie inspektora służby skarbowej,
c) napiwek wypłacony „złotej rączce" za wymianę obluzowanej dachówki na dachu naszego domu,
d) emerytura byłego oficera policji, zatrudnionego obecnie w firmie ochrony mienia,
e) dywidenda otrzymywana przez właściciela akcji.
13
_9 Które z następujących pozycji są uwzględniane w obliczeniach PNB, a które nie
są brane pod uwagę?
a Wynagrodzenia nauczycieli.
b Napiwki otrzymywane przez taksówkarzy.
c Zasiłki z opieki społecznej.
d Dochód osiągany przez handlarza używanych samochodów.
e Praca wykonywana w domu przez gospodynie domowe.
f Praca wykonywana w domu przez płatną pomoc domową.
g Wartość przyjemności czerpanej z czasu wolnego.
h Dochód ze sprzedaży jaj na rynku.
i Maliny zbierane na działce.
10 Przyjmijmy, że powierzchnia koła przedstawia produkt narodowy brutto,
a I, X i G oznaczają odpowiednio: I - dobra i usługi inwestycyjne, X - dobra i usługi eksportowe, G - dobra i
usługi nabywane przez państwo.
Co przedstawia nie oznaczona część koła? Wybierz właściwą odpowiedź:
a) spożycie prywatne dóbr i usług,
b) spożycie prywatne minus import,
c) spożycie prywatne minus amortyzacja.
Rysunek 19.1. Podział produktu narodowego brutto
14
11 Poniższe zestawienie zawiera dane o wydatkach krajowych i dochodzie narodowym pewnego kraju (w mln £) w trzech kolejnych latach:
Pozycje
Rok IRok 2Rok 3
Dochód narodowy
500 600 700
Wydatki państwa
200 250 200
Wydatki prywatne na spożycie 300 300 250
Inwestycje
50 200 200
W pewnym okresie w gospodarce wystąpił deficyt handlowy. W którym? Wskaż
prawidłową odpowiedź: a) w roku 1, 2 i 3, b) w roku 1 i 2, c) w roku 2 i 3, d) tylko
w roku 1.
12 Poniższe zestawienie zawiera dane ilustrujące sytuację gospodarczą pewnego
kraju w dwóch kolejnych latach:
Rok Ludność Dochód narodowy Wskaźnik cen
1 10,0 mln 500 mln
100
2 10,5 mln 550 mln
110
Które stwierdzenie prawidłowo wyraża zmiany przedstawione w zestawieniu?
a Realny dochód narodowy obniżył się. b Realny dochód narodowy wzrósł.
c Realny dochód narodowy na 1 mieszkańca obniżył się.
d Realny dochód narodowy na 1 mieszkańca pozostał nie zmieniony.
e Realny dochód narodowy na 1 mieszkańca wzrósł.
15
13 Poniższe zestawienie zawiera dane ilustrujące sytuację gospodarczą pewnego
kraju w dwóch kolejnych latach. Dane wskazują, że:
a) realny dochód narodowy zwiększył się,
b) stopa życiowa mieszkańców wzrosła,
RokWskaźnik produktuWskaźnik cenWskaźnik liczbyPrzeciętna długość tygonarodowego brutto detalicznych ludności
dnia roboczego
1 105
102
103
44 godz.
2 110
106
103
44 godz.
102,94
103,77
c) liczba ludności zawodowo czynnej zwiększyła się.
Wybierz właściwy wariant odpowiedzi: I) a, b i c, II) a i b, III) b i c, IV - a.
14 Uważa się, że produkt narodowy brutto jest niedokładnym wskaźnikiem dobrobytu społecznego, ponieważ:
a) nie uwzględnia amortyzacji,
b) dobrobyt społeczny obejmuje także dobra i usługi nie będące przedmiotem
transakcji rynkowych,
c) nie uwzględnia zasiłków socjalnych,
d) płace pracowników opieki społecznej i służby zdrowia są finansowane z pieniędzy podatników.
Która odpowiedź jest prawidłowa?
16
15 Poniżej przedstawiono wybrane dane z rachunków dochodu narodowego
Wielkiej Brytanii w 1988 r.
Oblicz: a) produkt krajowy brutto w cenach rynkowych,
b) produkt narodowy netto w cenach rynkowych,
c) produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji,
Tablica 19.5. Wybrane dane z rachunków dochodu narodowego Wielkiej Brytanii w 1988 r.
Pozycje
mld £
Produkt narodowy brutto w cenach rynkowych 469,6
Podatki od wydatków
75,0
Amortyzacja
54,8
Dochody netto z własności za granicą
5,6
Subsydia państwowe
5,9
d) produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji,
e) dochód narodowy.
Tak/Nie
1. Wzrostem gospodarczym nazywamy zwiększenie ilości dóbr i usług, na których
zakup może sobie pozwolić społeczeństwo.
17
2. W latach 1973 -1984 wzrost gospodarczy w Brazylii, Korei i Japonii był znacznie
szybszy niż w krajach Europy Zachodniej, takich jak Wielka Brytania, Szwajcaria
czy RFN.
3. Dysponując dokładną i kompletną metodą pomiaru powinniśmy otrzymać te
same wyniki dotyczące rozmiarów działalności gospodarczej, niezależnie od tego,
czy mierzymy wartość wytworzonej produkcji, sumę wynagrodzeń (dochodów)
czynników wytwórczych, czy też wielkość wydatków na zakup dóbr i usług.
4. Gospodarka zamknięta to taka, w której istnieje nadmierne bezrobocie.
5. Obliczanie wartości dodanej jest metodą pomiaru wielkości produkcji pozwalającą uniknąć podwójnego liczenia.
6. W gospodarce zamkniętej, bez udziału państwa, oszczędności są zawsze równe
inwestycjom.
7. Produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji jest równy produktowi
krajowemu brutto w cenach rynkowych plus podatki pośrednie netto.
8. Amortyzacja jest kosztem ekonomicznym, ponieważ odzwierciedla zużycie
środków trwałych w procesie produkcji.
9. Produkt narodowy brutto liczony w cenach bieżących jest miarą realnej działalności gospodarczej.
10. Produkt narodowy brutto w cenach stałych jest bezużyteczny jako miernik dobrobytu ekonomicznego, gdyż nie uwzględnia wielu istotnych jego składników.
18
Problemy do przemyślenia
1 Przyjrzyj się ponownie pozycjom wymienionym w zadaniu 9. Które z nich powinno się uwzględnić przy konstruowaniu miernika dobrobytu ekonomicznego?
Jakie inne elementy (ze znakiem plus lub minus) powinno się dodatkowo wziąć
pod uwagę?
2 W wielu krajach słabo rozwiniętych duża część działalności gospodarczej skupiona jest w małych gospodarstwach rolnych, produkujących głównie na potrzeby
własne rolnika i jego rodziny. W jaki sposób wpływa to na porównania poziomu
życia oparte na mierniku PNB? Jakie jeszcze inne trudności występują w międzynarodowych porównaniach stopy życiowej w różnych krajach?
3_ Dlaczego tak istotne jest rozróżnienie między nominalnym i realnym ujęciem
dochodu narodowego?
Odpowiedzi i komentarze
Pojęcia i określenia
1 (e) 7 (x) 13(b) 19 (o)
2 (t) 8 (s) 14(f) 20 (m)
3 (n) 9 (k) 15(q) 21 (c)
4 (v) 10(i) 16(d) 22 (a)
5 (u) 11(p)17(g) 23 (1)
6 (w)12(j) 18(h) 24 (r)
19
Zadania
_1 Tablica A 19.1. Inflacja w Wielkiej Brytanii, Japonii i we Włoszech w latach 19791989
Wielka Brytania
Japonia
Włochy
Lata WCK 1985=100Stopa inflacjiWCK (1985=100)Inflacja (%)WCK (1985=100)Inflacja (%)
1979
59,9
80,9
43,4
1980
70,7
18,0
87,4
8,0
52,5
21,0
1981
79,1
11,9
91,7
4,9
61,9
17,9
1982
85,9
8,6
94,1
2,6
72,1
16,5
1983
89,8
4,5
95,9
1,9
82,7
14,7
1984
94,3
5,0
98,0
2,2
91,6
10,8
1985
100,0
6,0
100,0
2,0
100,0
9,2
1986
103,4
3,4
100,6
0,6
105,8
5,8
1987
107,7
4,2
100,7
0,1
110,9
4,8
1988
113,0
4,9
101,4
0,7
116,5
5,0
1989
121,8
7,8
103,7
2,3
123,8
6,3
a Roczną stopę inflacji obliczamy na podstawie wskaźnika cen konsumpcyjnych,
wykorzystując metodę opisaną w podrozdziale 19.2 podręcznika. Na przykład,
stopę inflacji w Wielkiej Brytanii w 1980 r. (w stosunku do 1979 r.) obliczono następująco: (70,7-59,9)/59,9 · 100% = 18%
(70,7 / 59,9) – 1 = 0,18 = (70,7 / 59,9 ·100%) - 100% = 18,0%.
20
b Rysunek A 19.1.
c W Wielkiej Brytanii o 103,3%, w Japonii o 28,2%,
we Włoszech 0 185,3%.
d Japonię.
e We Włoszech. Inflację udało się także zahamować w Wielkiej Brytanii, ale pod koniec lat osiemdziesiątych nastąpiło ponowne przyspieszenie
wzrostu cen.
f Stopy wzrostu produkcji oblicza się w ten sam
sposób, jak stopy inflacji (zob. tablica A 19.2).
g Rysunek A 19.2.
h W Wielkiej Brytanii o 21,7%, w Japonii o 43,7%,
we Włoszech o 23,3%.
2 a Planowane wydatki wynoszą: 150 + 50 = 200.
b Poziom zapasów zmieni się o: 210-200 = 10.
c Oszczędności wyniosą: 210-150 = 60.
d Faktyczne inwestycje ukształtują się na poziomie: 50 + 10 = 60.
Tak więc faktyczne inwestycje = faktyczne oszczędności.
21
e Producenci sprzedali mniej produktów, niż się spodziewali i dlatego wzrósł poziom zapasów. W tej sytuacji można oczekiwać jednej z dwóch reakcji dostosowawczych: ograniczenia rozmiarów produkcji lub obniżki cen. Jeżeli założymy, że
ceny są stałe, rezultatem nie planowanego wzrostu zapasów będzie ograniczenie
wielkości produkcji.
Tablica A 19.2. Dynamika produktu społecznego w Wielkiej Brytanii, Japonii i we
Włoszech w latach 1979-1988
Wielka
Brytania Japonia
Włochy
Lata PKB (1985=100)Stopa wzrostuPNB 1985= 100Stopa wzrostu(%)PKB 1985=100Stopa wzrostu %
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
92,7
90,6
89,5
91,1
94,5
96,6
100,0
103,4
108,4
112,8
-2,3
-1,2
1,8
3,7
2,2
3,5
3,4
4,8
4,1
78,8
82,2
85,2
87,9
90,7
95,3
100,0
102,5
107,0
113,2
4,3
3,6
3,2
3,2
5,1
4,9
2,5
4,4
5,8
89,0
92,5
93,5
93,7
94,7
97,5
100,0
102,5
105,6
109,7
3,9
1,1
0,2
1,1
3,0
2,6
2,5
3,0
3,9
22
3 Do rozwiązania zadania pomocne będzie zastąpienie występujących w tablicy
pojęć oznaczeniami przyjętymi w podręczniku:
a) PKB w cenach rynkowych jest równy C + I + G + ( X - Z) = 461 877 mln £.
b) PNB w cenach rynkowych to inaczej PKB w cenach rynkowych plus dochody
netto z własności za granicą = 467 496 mln £.
e) PKB w cenach czynników produkcji to PKB w cenach rynkowych minus Te = 392
731 mln £.
d) Dochód narodowy, czyli PNN w cenach czynników produkcji, równa się PNB w
cenach czynników produkcji minus amortyzacja = PNB w cenach rynkowych minus Te minus amortyzacja = 352 432 mln £.
e) Ujmowany od strony dochodów PKB w cenach czynników produkcji = płace
plus zyski plus czynsze plus wynagrodzenia pozostałych czynników produkcji =
394 606 mln £. Przy zastosowaniu idealnie dokładnych danych te dwie metody
powinny dać identyczny wynik. W praktyce jednak występują pewne rozbieżności
wynikające z niedokładności danych. Wartość PKB podawana w rocznikach statystycznych powstaje jako średnia z wyników zastosowania trzech metod pomiaru:
dochodów, wydatków i produkcji.
Tablica A 19.3. Obliczanie wartości dodanej
23
(1)Dobro (2)Sprzedawca
(3)Nabywca
(4)Wartość (5)Wartość
transakcji(£) dodana (£)
Stal
Producent stali
Producent obrabiarek
1000
1000
Stal
Producent stali
Producent rowerów
2500
2500
Guma
Producent gumy
Producent opon
600
600
Obrabiarki Producent obrabiarekProducent rowerów
1800
800
Opony
Producent opon
Producent rowerów
1000
400
Rowery
Producent rowerów Użytkownicy finalni
8000
4500
4 Najlepiej będzie zestawić wszystkie transakcje w formie tabeli (tablica A 19.3), a
następnie obliczyć wartość dodaną występującą w każdej transakcji. Sposób ten
został pokazany w podrozdziale 19.4 podręcznika. Sprawdź, czy rozumiesz, w jaki
sposób powstaje kolumna (5). Na przykład, wartość dodana przez producenta rowerów jest równa wartości sprzedanych rowerów (8000£) minus wartość dóbr
zużytych w procesie produkcji - opon (1000£) i stali (2500£); wartość dodana wynosi więc: 8000-1000-2500 = 4500£. Dla uproszczenia pomijamy zużycie maszyny
(obrabiarki), która nie „zużywa się" całkowicie, lecz będzie dalej wykorzystywana
w procesie produkcji.
a Wkład ten jest równy sumie wartości dodanej z kolumny (5) i wynosi 9800£.
b Na całkowite wydatki finalne składają się dwa elementy - wydatki konsumentów
na zakup rowerów (8000£) i wydatki producenta rowerów na zakup obrabiarek
(1800£), czyli 9800£.
24
5
a Całkowite dochody ludności to suma dochodów z pracy, czynszów, dywidend i
wypłaconych świadczeń (transferów) z budżetu państwa. Wynoszą one 389 827
mln £.
b Dochody rozporządzalne (suma dochodów, jakimi dysponują gospodarstwa domowe, przeznaczona na wydatki lub oszczędności) są równe całkowitym dochodom ludności pomniejszonym o płatności z tytułu podatku dochodowego, składek na fundusz ubezpieczeń społecznych itd. W podanym przykładzie wielkość ta
wyniosła: 389 827 - 82 657 = 307 170 mln £. Kategoria rozporządzalnych dochodów osobistych jest omawiana w podrozdziale 19.4 podręcznika.
6 Podstawowa zależność, którą należy zapamiętać, jest następująca: deflator PKB
to stosunek nominalnego PKB do realnego PKB, wyrażony w postaci wskaźnika:
wskaźnik cen = (nominalny PKB X 100) / realny PKB
Jeżeli znamy dwie z tych wielkości w jakimś roku, to możemy obliczyć trzecią. Na
przykład w zadaniu mamy podane dwie miary PKB dla 1988 r. i na tej podstawie
możemy obliczyć wskaźnik cen. Mając już kompletne szeregi czasowe, możemy
wyliczyć stopy wzrostu. Zauważmy, że rok 1985 jest rokiem bazowym, co oznacza,
iż nominalny PKB jest równy realnemu PKB, a wskaźnik cen wynosi 100. Wyniki
obliczeń zostały zestawione w tablicy A 19.4.
25
Tablica A 19.4. Wyniki obliczeń nominalnego i realnego PKB
Lata PKB w ce- Stopa wzrostu PKB w ce- Stopa wzrostu Defla- Stopa zmian
nach z 1985 PKB w cenach nach bie- PKB w cenach tor
deflatora
r.(mln £)
stałych (w %
żących bieżących w % PKB PKB w %
rocznie)
(mln £)
rocznie
rocznie
1985 355 239
355 329
100,0
1986 367 752
3,5
380 623
7,1
103,5
3,5
1987 384996
4,7
417721
9,7
108,5
4,8
1988 400999
4,2
463933
11,1
115,7
6,6
7 c. 8 d).
9 Generalną zasadą jest uwzględnianie w rachunku PNB wszystkich pozycji (działalności), które mogą być wycenione i są notowane w statystyce gopodarczej. Za
składniki PNB można zatem uznać a, b, d, f i h, choć nie zawsze dysponujemy
pełną informacją o tych pozycjach. Pozycja c dotyczy płatności transferowych i z
definicji nie jest częścią PNB. Pozycja e jest niemierzalna. Pozycję g trudno dokładnie zmierzyć, choć do PNB włącza się opłaty za usługi związane z wykorzystaniem czasu wolnego. Owoców z działki nie da się wycenić, a ich zbiór nie podlega rejestracji statystycznej, chyba że chodziłoby o gospodarstwo ogrodnicze prowadzące plantację malin na zasadach komercyjnych.
10 b). _11 b). 12 c. 13 Wariant IV. 14 b).
26
15 Oznaczmy subskryptami mp i fc odpowiednio mierniki produktu społecznego
wyrażone w cenach rynkowych (market price) oraz w cenach czynników produkcji
(factor cost). Możemy wówczas zapisać:
a) PKBmp to PNBmp minus dochody netto z własności za granicą, czyli: 469,6-5,6
= 464,0.
b) PNNmp jest równy PNBmp pomniejszonemu o amortyzację: 469,6-54,8 =
414,8.
c) PNN fc jest równy PNNmp minus podatki netto od wydatków: 414,8-(75,0-5,9)
= 345,7.
d) PKB fc to PKBmp minus podatki netto od wydatków, czyli: 464,0-(75,0-5,9) =
394,9.
e) Dochód narodowy jest równy (z definicji) PNN fc.
Tak/ Nie
1. Tak (zob. podrozdział 19.1 podręcznika).
Ta definicja nie jest właściwa dla gospodarki otwartej. Dotyczy bowiem tzw. dochodu narodowego podzielonego, a nie wytworzonego (składnikiem dochodu podzielonego jest import netto, a składnikiem dochodu wytworzonego - eksport
netto). Powszechnie przyjętym kryterium wzrostu gospodarczego jest wielkość
produkcji społecznej, a podstawowym miernikiem - stopa wzrostu PNB lub PKB.
Obydwa te mierniki dotyczą dochodu narodowego wytworzonego, a nie podzielo27
nego. Prawidłowa definicja jest następująca: wzrostem gospodarczym nazywamy
zwiększenie ilości dóbr i usług wytwarzanych w danej gospodarce (przyp. Z.M.).
Pod warunkiem, że sumę krajowych wydatków na zakup dóbr i usług skorygujemy o wartość eksportu netto (dodając tę wartość); por. przypis 3 (przyp. Z.M.).
3. Tak (zob. podrozdział 19.3 podręcznika)'.
4. Nie! Gospodarką zamkniętą nazywamy gospodarkę nie prowadzącą wymiany z
zagranicą. Nie ma to nic wspólnego z poziomem bezrobocia.
5. Tak.
6. Tak. Faktyczne oszczędności są zawsze równe faktycznym inwestycjom (z
uwzględnieniem zmian stanu zapasów - przyp. Z.M.); równość ta jest pochodną
przyjętych przez nas definicji tych zmiennych. Nie oznacza to jednak, że planowane oszczędności i inwestycje są zawsze sobie równe.
7. Nie. Aby otrzymać PKB w cenach czynników produkcji, trzeba od PKB w cenach
rynkowych odjąć podatki pośrednie.
8. Tak. Amortyzacja nie jest jednak dokładną miarą faktycznego zużycia środków
trwałych.
9. Nie. Miarą realnej produkcji społecznej jest PNB w cenach stałych.
10. Nie. Realny PNB nie jest idealnym miernikiem dobrobytu, ale jest tc najlepszy
standardowy miernik, jakim dysponujemy.
28
1 Krótkie omówienie mierników dobrobytu zawiera podrozdział 19.5 podręcznika.
2. Istnienie nie ewidencjonowanej działalności gospodarczej powoduje niedoszacowanie PNB. Przy porównaniach międzynarodowych problemy stwarzają także
różnice w podziale dochodu narodowego oraz trudności z przeliczaniem walut.
3. Można wykorzystać tu przykład liczbowy z zadania 6.
Determinanty dochodu narodowego
W poprzednim rozdziale dowiedzieliśmy się, jak mierzy się dochód narodowy. W tym rozdziale zajmiemy się
wyjaśnieniem, od czego zależy poziom dochodu narodowego. W tym celu zbudujemy model, który ułatwi
zbadanie wzajemnych związków między rynkami poszczególnych dóbr w skali całej gospodarki.
Maksymalną wielkość produkcji, jaką gospodarka może wytworzyć w danym okresie, nazywamy produkcją
potencjalną lub - potencjałem wytwórczym. Zauważmy, że nawet w przypadku osiągnięcia maksymalnego
poziomu produkcji może utrzymać się pewna wielkość bezrobocia. Rozmiary potencjału wytwórczego zwiększają się wraz ze wzrostem zasobów siły roboczej, akumulacją kapitału oraz postępem technicznym. Do tego
wątku wrócimy w dalszych rozdziałach. Obecnie zastanowimy się natomiast, dlaczego w określonym momencie gospodarka osiąga poziom produkcji niższy od potencjalnego, czyli znajduje się w sytuacji niepełnego zatrudnienia.
Budując model zakładamy, że ceny i płace są stałe, a w gospodarce występują nie wykorzystane zasoby. Pozwala to pominąć na razie podażową stronę gospodarki i skoncentrować się na krótkookresowym popytowym modelu keynesowskim.
Zakładamy ponadto brak interwencji państwa oraz handlu zagranicznego.
W gospodarce występują zatem jedynie dwie grupy podmiotów: gospodarstwa domowe, które dostarczają
siły roboczej i nabywają dobra konsumpcyjne, oraz przedsiębiorstwa, które wytwarzają różne produkty, wypłacają dochody gospodarstwom domowym oraz nabywają dobra inwestycyjne (szerzej -dobra produkcyjne). Znaczenie popytu jest wyraźnie widoczne w schemacie ruchu okrężnego. Gdyby gospodarstwa domowe
29
wydawały mniejszą część swojego dochodu na zakup dóbr, to zmniejszyłby się popyt globalny, a w konsekwencji i produkcja.
Wielkość indywidualnego spożycia zależy przede wszystkim od rozmiarów dochodu narodowego, ale częściowo ma charakter autonomiczny (później okaże się, że ważne są również inne czynniki). Makroekono miczna funkcja konsumpcji opisuje, jak zmienia się ogólny poziom spożycia pod wpływem zmian dochodu
narodowego. Wzrost dochodu powoduje, że konsumpcja także wzrasta, ale nie w takim samym stopniu;
część przyrostu dochodu zostaje zaoszczędzona. Krańcowa skłonność do konsumpcji pokazuje, jak duża
część przyrostu dochodu zostaje przeznaczona na konsumpcję'. Dokładniej, krańcowa stopa konsumpcji to
relacja między przyrostem konsumpcji a przyrostem dochodu W uproszczonym modelu gospodarki określenie funkcji konsumpcji jest równoznaczne z określeniem funkcji oszczędności, ponieważ nie wydany dochód będzie zaoszczędzony.
Kolejnym składnikiem popytu globalnego są inwestycje. Zakładamy, że są one niezależne od bieżącego dochodu. W rzeczywistości rozmiary inwestycji zależą od przewidywanych przez przedsiębiorstwa przyszłych
zmian popytu oraz od stopy procentowej. My zakładamy, że inwestycje mają charakter autonomiczny.
Funkcja popytu globalnego, powstająca z połączenia funkcji konsumpcji z funkcją autonomicznego popytu
inwestycyjnego, pokazuje wielkość popytu globalnego przy różnych poziomach dochodu narodowego.
Równowaga krótkookresowa występuje wtedy, kiedy planowany popyt globalny (suma zamierzonych wydatków konsumentów i inwestorów) jest równy faktycznej podaży. Na rysunku przedstawiającym zależność
między dochodem a wydatkami wykreślamy prostą pod kątem 45°; każdy punkt na prostej oznacza równość
popytu i podaży. Przecięcie prostej z krzywą popytu globalnego wyznacza poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę. Jeżeli planowany popyt globalny okaże się mniejszy od bieżącej podaży, to w przedsiębiorstwach wystąpi nie planowany wzrost zapasów. Należy przypuszczać, że zareagują one ograniczeniem
produkcji w następnym okresie, przywracając w ten sposób równowagę. Podobne dostosowania następują
wówczas, gdy produkcja jest mniejsza od popytu globalnego. Procesy dostosowawcze nie muszą prowadzić
do przywrócenia równowagi na poziomie produkcji potencjalnej. Równowagę krótkookresową możemy również traktować jak stan, w którym planowane oszczędności są równe planowanym inwestycjom. W stanie
równowagi przedsiębiorstwa będą zaciągać pożyczki na inwestycje odpowiadające dokładnie zamierzonym
oszczędnościom gospodarstw domowych. Równości planowanych, czyli zamierzonych, oszczędności i inwe30
stycji nie należy mylić z równością faktycznych oszczędności i inwestycji, przedstawioną w rozdziale 19. Tamta równość miała charakter tożsamościowy i wynikała ze sposobu zdefiniowania zmiennych (szczególnie inwestycji).
Położenie krzywej popytu globalnego zależy od rozmiarów wydatków autonomicznych - inwestycji i konsumpcji autonomicznej. Keynes przewidywał, że inwestycje autonomiczne będą podlegać szczególnie silnym
wahaniom, ponieważ zależą od nastrojów inwestorów, odzwierciedlających ich optymistyczną lub pesymistyczną ocenę przyszłego popytu. Zmiana poziomu wydatków autonomicznych, przesuwająca krzywą popytu
globalnego, popycha gospodarkę do nowego punktu równowagi. Zmiana wielkości produkcji zapewniającej
równowagę jest większa od wyjściowej zmiany wydatków autonomicznych. Dzieje się tak dlatego, że zmiana
rozmiarów dochodu narodowego pociąga za sobą dalsze zmiany wydatków wskutek działania mechanizmu
mnożnika. Trzeba zauważyć, że wielkość efektu mnożnikowego w naszym uproszczonym modelu jest mocno
zawyżona 2.
Wielkość mnożnika obniży się po wprowadzeniu do modelu budżetu państwa (podatki) i wymiany zagranicznej (import) (przyp. Z.M.).
Czy decyzja gospodarstw domowych o zmniejszeniu oszczędności oznacza ograniczenie inwestycji i spadek
produkcji? Nie. Jeśli gospodarstwa domowe mniej oszczędzają przy każdym poziomie dochodu, to więcej
wydają. Rośnie zatem produkcja, zwiększają się dochody gospodarstw domowych, a także ich oszczędności.
Proces ten trwa aż do ponownego zrównania planowanych oszczędności z planowanymi inwestyc jami (pamiętajmy, że założyliśmy autonomiczny charakter inwestycji). W teorii ekonomii zjawisko to znane jest pod
nazwą paradoksu zapobiegliwości (paradox of thrift)3.' Tzw. paradoks zapobiegliwości polega na tym, że
wzrost lub spadek skłonności do oszczędzania powoduje odpowiednią zmianę (zmniejszenie lub zwiększenie) globalnego popytu i produkcji, ale nie pociąga za sobą zmiany poziomu oszczędności, które w stanie
równowagi muszą być równe planowanym inwestycjom (wielkość inwestycji przyjęliśmy za stałą). Zob. też
objaśnienie podane w dziale
Oczywiście żaden model ekonomiczny nie jest lepszy od założeń, na których jest oparty. Nasz model jest na
razie bardzo prosty - dotyczy krótkookresowej analizy gospodarki zamkniętej, bez sektora państwowego, ze
stałymi płacami i cenami oraz z rezerwami zasobów. Dlatego nie wszystkie wyprowadzone tu wnioski okażą
się słuszne, gdy przejdziemy do analizy bardziej złożonych modeli gospodarki.
31
Pojęcia i określenia.
(a). popyt inwestycyjny
Każdemu z pojęć oznaczonych literami przy-(b) nastroje inwestorów
porządkuj odpowiednie określenie oznaczone(c) konsumpcja autonomiczna
(d) produkcja potencjalna (potencjał wyliczbą:
twórczy)
1. Część wydatków konsumpcyjnych, która nie
(e) poziom produkcji zapewniający rówjest zależna od poziomu dochodów.
nowagę krótkookresową
2. Nakłady na zwiększenie majątku trwałego(f) krańcowa skłonność do oszczędzania
przedsiębiorstw (budynki i maszyny) oraz za-(g) prosta o nachyleniu 45°
(h) funkcja konsumpcji
pasów.
3. Nieprzewidziany wzrost lub nieprzewidziany(i) funkcja oszczędności
funkcja (krzywa) popytu globalnego
spadek poziomu zapasów utrzymywanych(j)
(k) produkcja faktyczna
przez przedsiębiorstwa.
(I) krańcowa skłonność do konsumpcji
4. Funkcja pokazująca poziom zamierzonych(m) paradoks zapobiegliwości
oszczędności przy każdym poziomie docho-(n) nie planowane zmiany zapasów
(o) dochody rozporządzalne
dów rozporządzalnych ludności.
5. Dochody, którymi dysponują gospodarstwa(p) mnożnik
domowe na wydatki i oszczędności.
6. Funkcja pokazująca ogólną wielkość planowanych wydatków przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych na dobra i usługi przy każdym poziomie dochodu.
7. Wielkość produkcji, którą gospodarka wytworzyłaby, gdyby wszystkie czynniki
produkcji były w pełni wykorzystane.
32
8. Relacja zmiany wielkości produkcji zapewniającej równowagę do zmiany wydatków autonomicznych, powodującej zmianę globalnego popytu i produkcji.
9. Sytuacja, w której zmiana krańcowej stopy oszczędności prowadzi do zmiany
poziomu dochodu narodowego zapewniającego równowagę, lecz nie zmienia poziomu oszczędności, które nadal muszą być równe planowanym inwestycjom.
10. Prosta na wykresie przedstawiająca związek między dochodem a wydatkami,
łącząca wszystkie punkty, w których dochód jest równy wydatkom.
11. Część przyrostu rozporządzalnych dochodów, którą gospodarstwa domowe
pragną przeznaczyć na oszczędności.
12. Wielkość produkcji wytwarzanej w gospodarce w danym okresie.
13. Część przyrostu rozporządzalnych dochodów, którą gospodarstwa domowe
chcą przeznaczyć na zwiększenie konsumpcji.
14. Poziom produkcji w gospodarce odpowiadający wielkości popytu globalnego
czyli sumie zamierzonych wydatków.
15. Pesymistyczne lub optymistyczne nastroje przedsiębiorców związane z oceną
przyszłego popytu i zysków.
16. Funkcja pokazująca wielkość zamierzonej konsumpcji przy różnych poziomach dochodów rozporządzalnych.
Zadania
33
1 Tablica 20.1 przedstawia dane dotyczące realnych wydatków konsumpcyjnych
oraz dochodów rozporządzalnych ludności w Wielkiej Brytanii.
a Oblicz wielkość realnych oszczędności w każdym roku i odsetek zaoszczędzonych dochodów.
b Sporządź wykres punktowy ilustrujący zależność między realną wielkością konsumpcji (na osi pionowej) i realnymi dochodami rozporządzalnymi (na osi poziomej).
c Narysuj linię prostą przechodzącą możliwie najbliżej punktów zaznaczonych na
wykresie i zmierz w przybliżeniu jej nachylenie.
d Pod jakimi warunkami można uznać nachylenie tej linii za zadowalającą miarę
krańcowej skłonności do konsumpcji?
e Sporządź wykres punktowy ilustrujący zależność realnych oszczędności od dochodów.
f Narysuj prostą ilustrującą rozkład punktów na tym wykresie. Zmierz w przybliżeniu jej nachylenie. Jaki związek zachodzi między linią, którą narysowałeś w
punkcie c, a tą prostą?
g Przyjmując, że nachylenie tej prostej jest prawidłową miarą krańcowej skłonności do oszczędzania, oblicz wartość mnożnika.
Tablica 20.1. Konsumpcja i dochody rozporządzalne ludności w Wielkiej Brytanii w latach 1977-1986
34
Rok Realne wydatki konsumpcyjne(mln £) Realne dochody rozporządzalne(mln £)
1977
124 868
140 930
1978
131 742
150 624
1979
137 612
158 743
1980
137 234
161 581
1981
137 211
158 507
1982
138 277
158 736
1983
143 603
162 507
1984
146 657
166 951
1985
151 986
171 540
1986
159 715
178 849
_2 Tablica 20.2 przedstawia dane na temat konsumpcji i dochodu (produktu) narodowego w Hipotecji. Planowane inwestycje są autonomiczne i wynoszą 60 mld
dolarów.
a Oblicz wielkość oszczędności i popytu globalnego przy każdym poziomie dochodu narodowego.
b Dla każdego poziomu produkcji wylicz nie planowaną zmianę zapasów oraz
wielkość faktycznych inwestycji, uwzględniając zmiany zapasów.
c Gdyby w jakimś okresie dochód narodowy wyniósł 100 mld dolarów, to jak zareagowaliby producenci?
Tablica 20.2. Dochód narodowy i jego składniki w Hipotecji (mld $ hipotetycznych)
35
Nie planowana Faktyczne
Dochód
Planowana Planowane Oszczę Popyt
(produkcja) konsumpcja inwestycje dności globalny zmiana zapasów inwestycje
50
35
100
70
60
30
130
-30
30
150
105
60
45165
-15
45
200
140
60
60200
0
60
250
175
60
75
235
15
75
300
210
90
270
90
350
245
400
280
Biała czcionka
d Gdyby w jakimś okresie dochód narodowy wyniósł 350 mld dolarów, to jak powinni zareagować producenci?
e Jaki poziom dochodu narodowego zapewnia równowagę?
f Ile wynosi krańcowa skłonność do konsumpcji?
g Gdyby planowane inwestycje wzrosły o 15 mld dolarów, to o ile musiałby wzrosnąć dochód narodowy, aby nastąpiła równowaga?
To zadanie sugeruje, że produkcja może sobie rosnąć przy inwestycjach ciągle wyno-
szących 60 i że to jest złe, bo nieplanowane zapasy ściągną gospodarkę w dół. „Nieco” wypacza to istotę rozumowania Keynesa i Kaleckiego. Jeśli krótkoterminowa rów-
nowaga (200) osiągana jest przy pełnym zatrudnieniu, to produkcja nie może rosnąć!
36
A jeśli może (do 400 !), to, do licha, powinna rosnąć, bo lepiej jest mieć 2 x
większe mieszkanie a w nim dwa razy więcej rzeczy użytecznych. Skoro więc są moce
produkcyjne i bezrobotni, to rolą państwa jest nie dopuścić żeby inwestycje były za
niskie i pojawiały się nie planowane zapasy! Brakuje tu zatem pytania h:
h Jeśli produkcja (i dochód) może wzrosnąć do 400 a inwestycje wynoszą 75, to co
powinien zrobić rząd?
3 a Wykorzystując dane z zadania 2, wykreśl funkcję konsumpcji i funkcję popytu
globalnego.
b Wprowadź prostą 45° i sprawdź, czy równowaga występuje w punkcie wskazanym w zadaniu 2e.
c Jaki wpływ na równowagę wywiera wzrost inwestycji o 15 mld dolarów.
4 a Na podstawie danych z zadania 2 sporządź wykres pokazujący, jak zmieniają
się oszczędności wraz ze wzrostem dochodu narodowego.
b Wprowadź linię prostą przedstawiającą planowane inwestycje i sprawdź, czy
równowaga występuje przy tym samym poziomie dochodu jak poprzednio.
c Pokaż, jak zmieni się poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę,
jeśli inwestycje wzrosną o 15 mld dolarów.
d Wyjaśnij, jak dochodzi do osiągnięcia nowego poziomu równowagi.
37
_5 Rysunek 20.1 przedstawia krzywą popytu globalnego w gospodarce oraz prostą 45°.
a Przyjmijmy, że produkcja wynosi OG. Odczytaj
poziom popytu globalnego i stwierdź, czy występuje nadwyżka popytu, czy podaży.
b Określ wielkość nie planowanej zmiany zapasów przy produkcji OG.
e Jak zareagują przedsiębiorstwa na tę sytuację?
d Określ poziom równowagi dochodu i wydatków.
e Przyjmijmy, że produkcja wynosi OJ. Określ
poziom łącznych planowanych wydatków i
stwierdź, czy występuje nadwyżka popytu, czy
podaży.
f Określ wielkość nie planowanej zmiany zapasów przy produkcji OJ. Jak przedsiębiorstwa zareagują na tę sytuację?
6 Rysunek 20.2 przedstawia inwestycje autonomiczne w gospodarce oraz funkcję
oszczędności pokazującą, jak zmieniają się oszczędności wraz ze zmianami dochodu narodowego. IB jest wyjściowym poziomem inwestycji.
a Wskaż wyjściowy poziom równowagi dochodu i oszczędności.
38
b Jaki poziom inwestycji odzwierciedla
wzrost optymizmu wśród przedsiębiorców?
e Jaki nowy poziom dochodu zapewni równowagę?
d Jaka jest wielkość mnożnika?
e Jaki poziom inwestycji wskazuje na wzrost
pesymizmu wśród przedsiębiorców?
f Jaki poziom dochodu zapewniłby teraz
równowagę?
7. W gospodarce zamkniętej, bez sektora
państwowego, związek między konsumpcją
(C) i dochodem narodowym przedstawia
funkcja (w mln £): C = 400 + 0,75 Y. Oszczędności będą równe zeru, kiedy dochód
narodowy wyniesie:
a) 0, b) 100 mln £, c) 300 mln £, d) 700 mln £, e) 1600 mln £.
8. Wskaż właściwą odpowiedź. W gospodarce zamkniętej, bez budżetu państwa,
wielkość krańcowej skłonności do konsumpcji wystarczy, aby obliczyć:
a) rzeczywisty poziom dochodu narodowego,
b) poziom dochodu narodowego odpowiadający równowadze,
c) mnożnik inwestycyjny, d) rozmiary inwestycji,
f) nie wystarczy do obliczenia żadnej z tych wielkości.
39
_9 Jeżeli krańcowa skłonność do konsumpcji wzrośnie, to:
a) zmniejszy się suma oszczędności, b) obniży się poziom inwestycji,
c) krańcowa skłonność do konsumpcji będzie większa od 1,
d) zmniejszy się wartość mnożnika, e) zwiększy się wartość mnożnika.
Wskaż właściwą odpowiedź. (Uniyersity of London, GCE A level Economics.
10
Krańcowa skłonność do oszczędzania to:
a) stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu,
b) odwrotność krańcowej skłonności do konsumpcji,
c) nie wydana część dochodu,
d) kwota zaoszczędzona z przyrostu dochodu,
e) zmniejszenie siły nabywczej. Wskaż właściwą odpowiedź.
11 Rysunek 20.3 przedstawia gospodarkę zamkniętą, bez sektora państwowego. Przy poziomie dochodu narodowego zapewniającym równowagę
krańcową skłonność do konsumpcji oblicza się
jako:
a) VW:OW, b) YZ : ZX, c) YZ : OX, d) ZX : OX. Wskaż
właściwą odpowiedź.
40
12 Rysunek 20.4 pokazuje zależność wydatków konsumpcyjnych od poziomu dochodu narodowego.
Pod wpływem zmiany stopy oszczędności funkcja
konsumpcji przesuwa się z położenia AB do AC.
Oznacza to, że wartość mnożnika:
a) wzrosła, ponieważ wzrosła krańcowa skłonność
do konsumpcji,
b) zmalała, ponieważ wzrosła krańcowa skłonność
do konsumpcji,
c) wzrosła, ponieważ zmalała krańcowa skłonność
do konsumpcji,
d) zmalała, ponieważ zmalała krańcowa skłonność
do konsumpcji. Wskaż właściwą odpowiedź.
13 Rysunek 20.5 przedstawia gospodarkę, w której wyjściową funkcję popytu globalnego ilustruje prosta AK.
a Jaki wyjściowy poziom dochodu narodowego odpowiada równowadze?
b Załóżmy, że nastąpił wzrost krańcowej skłonności do oszczędzania: która linia
pokazuje nową funkcję popytu globalnego?
41
c Jaki poziom dochodu narodowego zapewni teraz równowagę?
d Załóżmy, że wzrosła krańcowa skłonność do
konsumpcji: jakie położenie przyjmie funkcja popytu globalnego?
e Jaki jest nowy poziom dochodu narodowego w
stanie równowagi?
14 Gospodarka zamknięta, bez sektora państwowego, jest w stanie równowagi. Przeciętna i krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi 0,85, a dochód narodowy - 30 mld £. Wskaż właściwy poziom inwestycji: a) 3,0 mld £, b) 4,5 mld £, c) 5,0
mld £, d) 6,0 mld £, e) 7,5 mld £.
15.Wydatki konsumpcyjne ludności w ostatnich kilku latach rosły, choć poziom
realnych dochodów rozporządzalnych nie uległ zmianie. Wzrost wydatków mógł
być spowodowany:
a) obniżeniem przeciętnej skłonności do oszczędzania,
b) wzrostem zadłużenia ludności,
e) ogólnym wzrostem stopy życiowej ludności.
42
Który z wariantów odpowiedzi jest prawidłowy?
I - a, II – b, III - a i b, IV-a,bic.
16 Jeszcze raz zajmiemy się gospodarką Hipotecji. Początkowo konsumpcja wynosi (tak jak poprzednio) 70% dochodu narodowego. Inwestycje są autonomiczne i
wynoszą 90 mld dolarów.
a Jaki poziom dochodu narodowego zapewnia równowagę? (Dla ułatwienia można sporządzić tablicę, podobną jak w zadaniu 2, dla wartości produkcji od 250 do
600).
b Jaki poziom dochodu narodowego zapewniałby równowagę, gdyby inwestycje
wzrosły o 15 mld dolarów?
c Oblicz wartość mnożnika.
Przypuśćmy, że konsumenci z Hipotecji stają się bardziej skłonni do wydatków i
wydają obecnie 80 centów, zamiast 70, z każdego dolara. Inwestycje wynoszą nadal 90 mld dolarów.
d Oblicz wielkość dochodu narodowego zapewniającą równowagę.
e Oblicz wielkość dochodu narodowego zapewniającą równowagę przy wzroście
inwestycji o 10 mld dolarów.
f Oblicz wartość mnożnika.
Tak/Nie
43
I. Pojęcie produkcji potencjalnej dopuszcza możliwość istnienia bezrobocia naturalnego.
2. Model keynesowski zakłada, że o wielkości produkcji decyduje przede wszystkim wielkość popytu.
3. Konsumpcja jest liniową funkcją dochodu.
4. Suma krańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej skłonności do oszczędzania jest równa 1.
5. Inwestycje mają rzeczywiście charakter autonomiczny.
6. Funkcja popytu globalnego pokazuje zmiany popytu wywołane bezpośrednio
przez zmianę poziomu dochodu narodowego.
7. Równowaga krótkookresowa ma miejsce wtedy, kiedy plany zakupów nie są zagrożone przez niedobór towarów, a przedsiębiorstwa nie produkują więcej, niż
mogą sprzedać.
8. Nie planowane zmiany zapasów są dla przedsiębiorstw sygnałem braku równowagi.
9. Planowane oszczędności są zawsze równe planowanym inwestycjom.
10. Nachylenie krzywej popytu globalnego zależy wyłącznie od poziomu konsumpcji autonomicznej.
11. W prostym modelu równowagi mnożnik informuje, o ile zmieni się wielkość
produkcji, gdy zmieni się poziom popytu globalnego
44
12. Gdyby ludzie byli skłonni więcej oszczędzać, to wzrosłyby inwestycje i w gospodarce nastąpiłoby ożywienie.
1 Wiemy, że w gospodarce zamkniętej, przy braku gospodarczej działalności państwa, oszczędności i inwestycje są zawsze sobie równe. Dlaczego zatem ekonomiści mówią o sytuacjach, w których wielkości oszczędności i inwestycji różnią się?
2 Pomyśl o wydatkach konsumpcyjnych dokonywanych przez twoje gospodarstwo domowe. Czy bieżący dochód jest jedynym czynnikiem określającym wielkość
wydatków? Jakie inne czynniki określają poziom wydatków konsumpcyjnych?
3 Przypuśćmy, że produkcji. zapewniającej równowagę towarzyszy wysoki poziom
bezrobocia. Czy z treści tego rozdziału można wywnioskować, jakie działania
może podjąć rząd, aby zmniejszyć rozmiary bezrobocia?
1 (c) 5 (o) 9 (m) 13 (1) 2 (a) 6 (j) 10 (g) 14 (e) 3 (n) 7 (d) 11
(f) 15 (b) 4 (i> s (p> 12 (k> 16 (h)
Zadania
_1 a Tablica A 20.1. b Rysunek A 20.1.
45
c Taka prosta nazywa się linią regresji. Jej nachylenie wynosi 0,933.
Tablica A 20.1. Konsumpcja, dochody i oszczędności w Wielkiej Brytanii w latach
1977- 1986
Realne wydatki kon- Realne dochody roz- Realne oszczędstopa
Rok
sumpcyjne (mln £)
porządzalne (mln £)
ności (mln £) oszczędności
1977
124 868
140 930
16 062
11,4
1978
131 742
150 624
18 882
12,5
1979
137 612
158 743
21 131
13,3
1980
137 234
161 581
24 347
15,1
1981
137 211
158 507
21 296
13,4
1982
138 277
158 736
20 459
12,9
1983
143 603
162 507
18 904
11,6
1984
146 657
166 951
20 294
12,2
1985
151986
171 540
19 554
11,4
1986
159 715
178 849
19 134
10,7
d Rozpatrując związek między konsumpcją i dochodem, przyjęliśmy szereg
upraszczających założeń, na przykład co do wielkości autonomicznej części konsumpcji. Założyliśmy także, że zależność może być przedstawiona za pomocą prostej. Jedynie w przypadku poprawności wszystkich założeń możemy przyjąć, ze
ocena krańcowej skłonności do konsumpcji jest miarodajna. Musimy to zinterpre46
tować w świetle teorii ekonomii (co chcemy zmierzyć?) oraz statystyki (jak chcemy
mierzyć?). Ocena krańcowej skłonności do konsumpcji wydaje się za wysoka, lecz
dane po 1986 r. dotyczą okresu tzw. boomu konsumpcyjnego. Stopa oszczędności obniżyła się wówczas drastycznie (do 4,4% w 1988 r.), a wartość współczynnika regresji opisującego zależność konsumpcji od dochodów byłaby jeszcze wyższa. Świadczy to o tym, że wyniki takich obliczeń należy traktować z wyjątkową
ostrożnością.
e Rysunek A 20.2.
f Skoro Y = C + S, to musi występować ścisły związek
między funkcjami oszczędności i konsumpcji. Zapisując C = a -~ bY, otrzymamy S =
-a + (1-b)Y. Nachylenie funkcji oszczędności wynosi zatem 1-0,933 = 0,067.
g 1 : 0,067 = 14,9; wynik należy interpretować z
ostrożnością.
2. a i b Tablica A 20.2.
Tablica A 20.2. Dochód narodowy i jego składniki w Hipotecji (mld $ hipotetycznych)
47
Nie planowana Faktyczne
Dochód Planowana Planowane Oszczę Popyt
(produkcja) konsumpcja inwestycje dności globalny Zmiana zapasów inwestycje
50
35
60
15
95
- 45
15
100
70
60
30
130
- 30
30
150
105
60
45
165
- 15
45
200
140
60
60
200
0
60
250
175
60
75
235
15
75
300
210
60
90
270
30
90
350
245
60
105
305
45
105
400
280
60
120
340
60
120
c Przy dochodzie narodowym wynoszącym 100 popyt globalny wyniesie 130, zatem zapasy gwałtownie spadną. Producenci zareagują prawdopodobnie zwiększeniem produkcji w następnym okresie.
d Przy dochodzie narodowym wynoszącym 350 popyt globalny wynosi zaledwie
305, a więc zapasy nie sprzedanej produkcji będą wzrastać. W następnym okresie
producenci najprawdopodobniej ograniczą produkcję.
e Jedynie przy dochodzie wynoszącym 200 globalny popyt równy jest globalnej
podaży (planowane inwestycje są wówczas równe planowanym oszczędnościom).
Jest to zatem poziom dochodu zapewniający równowagę.
f Wzrost dochodu o 50 spowoduje wzrost konsumpcji o 35, zatem krańcowa
skłonność do konsumpcji wynosi 0,7 (35:50).
48
g Wzrost inwestycji o 15 (do poziomu 75) spowodowałby wzrost dochodu o 50 (15:0,3); dochód
zapewniający równowagę wynosi 250.
3_ a Rysunek A 20.3.
b Wykres potwierdza, że równowaga występuje
przy dochodzie narodowym równym 200 - w
miejscu, w którym wykres funkcji popytu globalnego przecina prostą 45°.
c Wzrost inwestycji przesuwa krzywą popytu globalnego, prowadząc do nowej równowagi przy
dochodzie narodowym równym 250.
4 Rysunek A 20.4.
b Równowaga występuje przy dochodzie narodowym równym 200.
c Wielkość dochodu narodowego równoważąca
wzrost inwestycji = 250.
d Zwiększenie inwestycji -> wzrost produkcji -->
wzrost dochodu -> zwiększenie oszczędności; proces ten trwa aż do zrównania planowanych
oszczędności z planowanymi inwestycjami.
49
5 a Popyt globalny wynosi OB; występuje nadwyżka popytu.
b Nastąpi spadek zapasów równy nadwyżce popytu, która wynosi AB.
c Można się spodziewać, że w następnym okresie przedsiębiorstwa zwiększą produkcję.
d Dochód OH, planowane wydatki OD.
e Łączne planowane wydatki wynoszą OE; występuje nadwyżka podaży.
f Zapasy wzrosną o wielkość równą nadwyżce podaży, czyli o EF. Przedsiębiorstwa
prawdopodobnie ograniczą produkcję.
6 a Dochód OF, oszczędności OIB. b OI~.c OG. d LM : NM. e OIA.f OE.
Tablica A 20.3. Dochód narodowy i jego składniki w Hipotecji (mld $ hipotetycznych)
Dochód
Planowana
(produkcja) sumpcja
(KSK=0,7)*
250
175
300
210
350
245
400
280
450
315
500
350
550
385
600
420
kon-Popyt glo-Popyt glo-Planowana
balny (1) balny (2) sumpcja
(KSK=0,8)*
265
280
200
300
315
240
335
350
280
370
385
320
405
420
360
440
455
400
475
490
440
510
525
480
kon-Popyt glo-Popyt globalny (3) balny (4)
290
330
370
4l0
450
490
530
570
300
340
380
420
460
500
540
580
50
* KSK -krańcowa skłonność do konsumpcji.
7 e). 8 c). 9_ e). 10 a). _11 d). 12 a).
13 a OG. b AJ. c OF. d AL. e OH
14 Oszczędności wynoszą: 0,15 x 30 = 4,5 mld £. W stanie równowagi musi im odpowiadać taka sama wielkość inwestycji. Prawidłowa jest zatem odpowiedź b).
15 Przyczyna c) jest fałszywa, gdyż realny dochód rozporządzalny nie uległ zmianie. Wzrost konsumpcji mógl więc nastąpić tylko wskutek zmniejszania oszczędności (a) lub wzrostu zadłużenia (b). Prawidłową odpowiedzią jest zatem wariant
III.
16 Tablica A 20.3.
a Kolumna popytu globalnego (1) pokazuje, że dochód w stanie równowagi wynosi 300 (konsumpcja wynosi 0,7 x 300 = 210, zatem C + I = = 210 + 90 = 300). Poziom równowagi możemy również wyznaczyć wykorzystując formułę mnożnika:
Y = I __ 90 = 300.
1-KSK 0,3
b Z kolumny popytu globalnego (2) odczytujemy, że produkcja równoważąca popyt z podażą wynosi 350. Ten sam wynik otrzymamy stosują formułę mnożnika:
Y = I __ 105 = 350.
1-KSK 0,3
51
c Mnożnik można obliczyć jako stosunek zmiany dochodu w stanie równowagi do
wywołującej ją zmiany
inwestycji (50: 15 = 3,33) lub za pomocą formuły:
1 _ 1 = 3,33.
1- KSK 0,3
d Ponieważ wzrasta skłonność do konsumpcji, przechodzimy do kolumny popytu
globalnego (3) i równowagi na poziomie 450:
1 __ 90 = 450.
1-KSK 0,2
e Przechodzimy do kolumny popytu globalnego (4); równowaga następuje przy
dochodzie wynoszącym 500.
f 50 :10 = 5 albo
012 = 5.
Tak/Nie
1. Tak (zob. wprowadzenie do rozdziału 20 podręcznika).
2. Tak.
3. Niekoniecznie. Jest to upraszczające założenie, które nie zawsze musi być prawdziwe (zob. podrozdział 20.2 podręcznika).
4. Tak. W modelu rozważanym w tym rozdziale dochód jest albo wydawany na
konsumpcję, albo oszczędzany. (W modelach uwzględniających budżet państwa i
handel zagraniczny będzie jednak inaczej - przyp. Z.M.).
52
5. Nie. Przyjęliśmy takie założenie, aby zachować prostą postać modelu; w rozdziale 29 potraktujemy inwestycje bardziej realistycznie i rozważymy ich determinanty.
6. Tak (zob. ramkę 20.1 w podręczniku).
8. Tak.
9. Nie. Stwierdzenie to jest prawdziwe tylko w warunkach równowagi. Plany
oszczędności i inwestycji są sporządzane niezależnie przez różne podmioty i ich
sumy nie zawsze są zgodne (zob. podrozdział 20.5 podręcznika).
10. Nie. Nachylenie krzywej popytu globalnego zależy od krańcowej skłonności do
konsumpcji, a jej położenie zależy częściowo od poziomu konsumpcji autonomicznej (zob. podrozdział 20.6 podręcznika).
12. Nie. Działa tu tzw. paradoks zapobiegliwości (zob. podrozdział 20.8 podręcznika).
1 Pamiętaj o różnicy między wielkościami planowanymi i faktycznymi (zob. podrozdział 20.5 podręcznika).
2 Do czynników określających poziom konsumpcji powrócimy w rozdziale 24.
3 Pytanie to wybiega naprzód, do rozdziału 21.
53
Popyt globalny, polityka fiskalna i handel zagraniczny
Rozbudujemy obecnie model określający wielkość dochodu narodowego, przedstawiony w rozdziale 20,
uwzględniając działalność gospodarczą państwa i wymianę z zagranicą. Oba te elementy są bardzo ważne
we współczesnej gospodarce. Działalność państwa ma istotny wpływ na rozmiary popytu globalnego i wielkość dochodu narodowego. Wydatki państwa na zakup dóbr i usług stanowią składnik popytu globalnego.
Jednocześnie siła nabywcza gospodarstw domowych (określona przez poziom dochodów rozporządzalnych)
jest bezpośrednio zależna od pobieranych przez państwo podatków i wypłacanych transferów. Wymiana z
zagranicą również wpływa na popyt globalny i podaż. Na razie ograniczymy naszą analizę do bezpośrednich
skutków importu i eksportu.
W Wielkiej Brytanii państwo jest znaczącym podmiotem gospodarczym. Z budżetu państwa finansowane są
nakłady na publiczną służbę zdrowia, oświatę, obronę narodową i inne cele; wypłacane są też emerytury i
inne transfery z tytułu opieki społecznej. Wydatki bezpośrednie budżetu państwa stanowiły w 1989 r. prawie
jedną czwartą PNB, podobnie jak płatności transferowe. Wpływy budżetowe pochodzą z podatków bezpośrednich
i pośrednich. Udział państwa w gospodarce jest znaczny i wywiera istotny wpływ na ogólne rozmiary popytu,
a tym samym na wielkość dochodu narodowego odpowiadającą warunkom równowagi. Decyzje dotyczące
całokształtu podatków i wydatków państwa nazywane są polityką fiskalną albo polityką budżetową'. Działania zmierzające do utrzymania produkcji na poziomie zbliżonym do pełnego zatrudnienia nazywa się polityką stabilizacyjną.
' Używane w języku angielskim określenie „polityka fiskalna" (fiscal polic,v) kojarzy się w języku polskim gównie z polityką podatkową rządu. Tutaj chodzi natomiast o politykę kształtując zarówno dochody, jak i wydatki
państwa. Dlatego właściwsze będzie określenie „polityka budżetowa". Obydwu terminów używamy zamiennie lprzyp. z. nr.).
Analizę wpływu państwa na popyt globalny zaczniemy od gospodarki zamkniętej i pominiemy na razie kwestię podatków pośrednich. Wydatki państwa mają charakter autonomiczny, tzn. nie zależą od poziomu dochodu narodowego. Pamiętajmy jednak, że suma podatków netto (podatki bezpośrednie pomniejszone o
płatności transferowe) z założenia zmienia się wraz ze zmianą dochodów. Gdy dochody rosną, gospodarstwa
54
domowe płacą wyższe. podatki, a państwo wypłaca mniej zasiłków dla bezrobotnych. Instytucja podatków
powoduje, że powstaje różnica między dochodami brutto a dochodami rozporządzalnymi - sumą pozostającą do dyspozycji gospodarstw domowych. W Wielkiej Brytanii podatki bezpośrednie netto pochłaniają około
20% dochodu gospodarstw domowych.
Wydatki państwa wpływają na rozmiary produkcji zapewniającej równowagę poprzez przesunięcie krzywej
popytu globalnego. Stopa podatkowa natomiast wpływa poprzez zmianę nachylenia tej krzywej. Mnożnik
zrównoważonego budżetu wykazuje, że wzrost wydatków państwa finansowany takim samym wzrostem podatków netto powoduje zwiększenie poziomu dochodu narodowego zapewniającego równowagę. Wprowadzenie podatków obniża jednak wartość mnożnika.
Deficyt budżetowy oznacza, że wydatki państwa są większe od dochodów. Rozmiary deficytu budżetowego
(lub nadwyżki) są określone przez wielkość wydatków państwowych, stopę podatków netto oraz poziom dochodu narodowego. W stanie równowagi planowane oszczędności i planowane podatki netto muszą być
równe sumie planowanych inwestycji prywatnych oraz planowanych wydatków państwa. Przy danej stopie
opodatkowania wzrost wydatków państwowych oznacza zwiększenie poziomu dochodu narodowego zapewniającego równowagę oraz zwiększenie deficytu budżetowego. Zwiększenie stopy podatkowej obniża poziom dochodu narodowego odpowiadającego równowadze i zmniejsza rozmiary deficytu budżetowego. Należy przy tym zauważyć, że wielkość deficytu budżetu państwa odpowiada w pewnym stopniu ogólnemu po ziomowi aktywności gospodarczej - deficyt narasta w trakcie recesji i maleje w czasie ożywienia. Dzieje się
tak wskutek działania automatycznych stabilizatorów.
Rządy niejednokrotnie wykorzystują politykę budżetową do regulowania ogólnego poziomu aktywności gospodarczej. Polityki budżetowej rządu nie można jednak oceniać wyłącznie na podstawie wielkości deficytu
budżetowego, gdyż wzrost deficytu może być spowodowany recesją gospodarczą. Lepszym wskażnikiem intencji rządu jest budżet pełnego zatrudnienia. Jest to wskaźnik pokazujący, jaki byłby deficyt lub nadwyżka
budżetu - przy danej stopie podatkowej i danym poziomie wydatków - gdyby gospodarka funkcjonowała w
stanie pełnego zatrudnienia. Należy zauważyć, że ohcjalne dane budżetowe mogą być mylące również w tym
sensie, że wydatki i dochody wykazywane są w budżecie w ujęciu nominalnym, a nie realnym. Po wyeliminowaniu wpływu inflacji obraz budżetu państwa wygląda zupełnie inaczej.
55
Pozytywny wpływ aktywnej polityki fiskalnej na stabilizację sytuacji gospodarczej może być ograniczany
przez wiele czynników. Jednym z nich jest czas. Jeżeli zostanie podjęta decyzja o zastosowaniu określonych
środków stabilizacyjnych, to trudno dokładnie przewidzieć, kiedy konkretnie pojawią się oczekiwane efekty.
W tym czasie mogą wystąpić indukowane zmiany w pozostałych składnikach popytu globalnego, które zniwelują efekty polityki stabilizacyjnej. Do zagadnień tych powrócimy w rozdziale 24.
Jeżeli rząd dopuszcza istnienie deficytu budżetowego, to wówczas musi pożyczyć pieniądze od społeczeństwa na jego finansowanie. Zazwyczaj musi pokryć również deficyt przedsiębiorstw państwowych. Wszystko
to określa rozmiary potrzeb pożyczkowych sektora publicznego. Skumulowana suma pozostających do spłacenia pożyczek zaciągniętych przez państwo nazywana jest długiem publicznym.
Wielkość zadłużenia państwa należy rozpatrywać w relacji do dochodu narodowego, a przy ocenie wzrostu
wysokości długu trzeba uwzględnić wpływ inflacji. Nie należy wyolbrzymiać znaczenia umiarkowanego długu
publicznego dla funkcjonowania gospodarki. Gdy jednak zadłużenie państwa staje się stosunkowo duże w
relacji do dochodu narodowego, wówczas problem spłaty długu można rozwiązać tylko poprzez emisję dodatkowego pieniądza lub przez podniesienie stopy procentowej, w celu zachęcenia społeczeństwa do udzielenia dalszych pożyczek państwu2. Jak dotychczas, dług publiczny w Wielkiej Brytanii nie osiąga rozmiarów,
które zmuszałyby rząd do podjęcia działań interwencyjnych.
Skutkami zmian kursu walutowego i międzynarodowych transakcji kapitałowych zajmiemy się w rozdziale
32. Rozpatrywany przez nas model gospodarki nie byłby kompletny, gdybyśmy nie uwzględnili międzynarodowej wymiany dóbr i usług, to znaczy importu i eksportu. W przypadku Wielkiej Brytanii eksport netto
(nadwyżka eksportu nad importem) jest na ogół niewielki, ale udział eksportu i importu w dochodzie narodowym jest znaczny i wykazuje tendencję do wzrostu. Eksport można traktować jak wielkość autonomiczną,
zależną raczej od warunków panujących za granicą niż od czynników krajowych. Rozmiary importu natomiast są zależne od wielkości dochodu narodowego danego kraju. Wprowa
z Inaczej ma się sprawa z zadłużeniem zagranicznym państwa, które spłacić trzeba w walutach obcych lub
dostawami towarów. W tym przypadku ważna jest relacja długu do wartości eksportu kraju (przyp. Z.M.).
dzenie handlu zagranicznego do modelu zmniejsza wartość mnożnika. Wzrost dochodów przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych powoduje, że zgłaszają one coraz większy popyt na importowane dobra i usługi.
Przy autonomicznej wielkości eksportu oznacza to, że wraz ze wzrostem dochodu narodowego rośnie defi56
cyt handlowy, co może ograniczać wzrost gospodarczy. Poszczególne kraje próbują przeciw działać temu
wprowadzając różnego typu ograniczenia importu. Wadą tego rozwiązania jest to, że zwiększa ono prawdopodobieństwo zastosowania podobnych restrykcji przez partnerów handlowych.
Każdemu z pojęć oznaczonych literami przyporządkuj odpowiednie określenie
oznaczone liczbą:
(a)
(b)
(c).
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
(k)
(l)
(m)
(n)
(o)
(p)
automatyczne stabilizatory
nadwyżka eksportowa
dług publiczny (państwowy)
krańcowa skłonność do importu
polityka stabilizacyjna
ograniczenia importu
aktywna polityka fiskalna
potrzeby pożyczkowe sektora państwowego
mnożnik zrównoważonego budżetu
eksport netto
deficyt budżetowy
„dostrajanie" polityki gospodarczej
budżet pełnego zatrudnienia
bilans handlowy (saldo)
polityka fiskalna (budżetowa)
deficyt bilansu handlowego
57
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Decyzje państwa o wydatkach budżetowych i podatkach.
Bezpośrednia kontrola wielkości importu przez rząd.
Mechanizmy ekonomiczne zmniejszające podatność gospodarki na wstrząsy.
Wartość eksportu netto.
Różnica między eksportem a importem.
Nadwyżka wartości eksportu nad wartością importu.
Działania rządu zmierzające do utrzymania produkcji na poziomie zbliżonym
do pełnego zatrudnienia.
8. Nadwyżka wartości importu nad wartością eksportu.
9. Nadwyżka wydatków nad przychodami budżetu państwa.
10.
Mechanizm sprawiający, że wzrost wydatków państwa zrównoważony
wzrostem podatków prowadzi do wzrostu ogólnego poziomu produkcji.
11.
Deficyt budżetu państwa powiększony o straty netto przedsiębiorstw
państwowych.
12.
Ta część przyrostu dochodu narodowego, którą społeczeństwo chce
przeznaczyć na dodatkowy import. Ogólna suma pożyczek zaciągniętych i
nie spłaconych przez państwo.
13.
Bieżące dostosowywanie narzędzi polityki gospodarczej do zmieniających się warunków.
14.
Wielkość deficytu budżetowego obliczona przy założeniu pełnego zatrudnienia; wskaźnik oceniający stan finansów państwa.
58
15.
Stosowanie polityki budżetowej do regulowania stanu gospodarki.
Zadania
Tablica 21.1 przypomina nam o Hipotecji, którą zwiedzaliśmy w rozdziale 20. Podobnie jak wówczas, planowana konsumpcja stanowi 70% rozporządzalnego dochodu, ale teraz rząd wprowadza podatki netto sięgające 20% dochodu narodowego brutto. Planowane inwestycje są równe 60 mld dolarów, a planowane wydatki państwowe - 50 mld dolarów.
a Dla każdego poziomu dochodu narodowego oblicz: dochód rozporządzalny ludności, wielkość zamierzonych wydatków konsumpcyjnych, oszczędności i podatki
netto.
b Dla każdej wielkości podaży globalnej oblicz wielkość popytu globalnego.
c Jeżeli w pewnym okresie dochód narodowy wyniesie 350 mld dolarów, to jak zareagują producenci?
d Jaki poziom dochodu narodowego zapewnia równowagę?
e Oblicz wielkość deficytu budżetowego przy dochodzie narodowym na poziomie
zapewniającym równowagę.
Załóżmy, że wydatki państwa wzrosły o 22 mld dolarów.
f Jaki jest nowy poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę?
g Oblicz obecną wielkość deficytu budżetowego w warunkach równowagi.
h Jaka jest wartość mnożnika?
59
2 a Korzystając z danych zadania 1 wykreśl funkcję konsumpcji i funkcję popytu
globalnego.
b Nanieś prostą o nachyleniu 45° i sprawdź, czy równowaga zachodzi w tym samym punkcie, który został wyznaczony w odpowiedzi 1d.
Tablica 21.1. Dochód narodowy i jego składniki w Hipotecji z uwzględnieniem budżetu państwa (w mld $ hipotetycznych)
Produkcja iDochód Planowana Planowane Wydatki Oszczę Podat- Popyt
dochód na-rozporzą- konsumpcja inwestycje państwa dności ki net-globalny
rodowy
dzalny
to
50
100
150
200
250
300
350
400
c Zaznacz, jaki będzie wpływ wzrostu wydatków państwa o 22 mld dolarów na poziom dochodu narodowego w stanie równowagi.
Zadanie dotyczy działania mnożnika w różnych warunkach gospodarki zamkniętej
- z udziałem państwa i bez jego udziału. Wydatki konsumpcyjne wynoszą 80%
60
rozporządzalnych dochodów gospodarstw domowych. Inwestycje są autonomiczne i wynoszą 450, tak jak wykazano w tablicy 21.2. a Oblicz wielkość konsumpcji
i popytu globalnego w wariancie 1.
Tablica 21.2. Działanie mnożnika w gospodarce zamkniętej
Produkcja Konsump- lnwestycje Popyt glo-Dochód Konsump- Wydatki
i dochódcja
(Wabalny (wa-rozporzą- cja
(wa-państwa
narodowy riant1)*
riant 1)
dzalny
riant2)**
Popyt globalny (wariant 2)
2000
2250
2500
2750
3000
* Bez budżetu państwa. ** Z uwzględnieniem budżetu państwa.
b Jaki poziom dochodu narodowego, zapewnia równowagę?
c Jaki poziom dochodu narodowego zapewniłby równowagę, gdyby inwestycje
wzrosły o 50?
d Oblicz wartość mnożnika.
Załóżmy teraz, że rząd wprowadza podatki bezpośrednie równe 10% dochodu narodowego oraz wydatki budżetowe na kwotę 250, przy inwestycjach wynoszących
nadal 450.
61
e Oblicz sumę dochodów rozporządzalnych oraz wielkość konsumpcji i popytu
globalnego w wariancie 2.
f Jaki jest obecnie poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę?
g Jakie są rozmiary deficytu budżetowego?
h Wykorzystując odpowiedzi na pytania b, e i f, wyjaśnij działanie mnożnika zrównoważonego budżetu.
i Jaka byłaby wielkość dochodu narodowego w stanie równowagi, gdyby inwestycje wzrosły o 70?
j Oblicz wartość mnożnika.
_4 Państwo wydatkuje na dobra i usługi 100 mln £ i wypłaca transfery równe 10%
dochodu narodowego. Stopa podatków bezpośrednich wynosi 30%.
a Narysuj wykres przedstawiający autonomiczne wydatki państwa i zmiany sumy
podatków netto zachodzące pod wpływem zmian wielkości dochodu narodowego.
b Przy jakim poziomie dochodu narodowego budżet państwa znajduje się w równowadze?
c W jakim przedziale wartości dochodu narodowego występuje deficyt budżetowy?
d W jakim przedziale wartości dochodu narodowego występuje nadwyżka budżetowa?
62
e Jaki byłby deficyt lub nadwyżka budżetowa, gdyby dochód narodowy w stanie
równowagi wynosił 400 mln £?
f Jeżeli dla zapewnienia pełnego zatrudnienia dochód narodowy miałby wynieść
750 mln £, to jakim saldem musiałby zamknąć się budżet państwa?
5 Rząd ma do spłacenia dług państwowy w wysokości 100 mld £, od którego płaci
odsetki według nominalnej stopy procentowej, wynoszącej 8%. Stopa inflacji wynosi 6% rocznie.
a Nominalna wartość płaconych odsetek jest uwzględniona w sumie wydatków
państwa i przyczynia się do powiększenia deficytu budżetowego. Tle wynosi nominalny ciężar odsetek od długu?
b Jaka jest wysokość realnej stopy procentowej? (Uwaga: pojęcie to było wyjaśnione w rozdziale 12).
c Jaki jest realny ciężar odsetek od długu?
d Posiadaczom obligacji państwowych trzeba wypłacić 8% odsetek (nominalnie).
Jak w praktyce rząd może sprostać temu wymaganiu?
6 To zadanie przedstawia działanie mnożnika zrównoważonego budżetu w gospodarce zamkniętej. Wydatki inwestycyjne są ustalone na poziomie 450, konsumpcja stanowi 80% dochodu rozporządzalnego. Początkowo wydatki państwa wyno63
szą 250, a podatki bezpośrednie równe są 10% dochodu. a Oblicz początkowy poziom dochodu
narodowego zapewniający równowagę.
b Oblicz sumę wydatków konsumpcyjnych, wielkość wpływów podatkowych oraz
saldo budżetu państwa.
Przypuśćmy teraz, że wydatki państwa rosną o 500, a stopa podatkowa wzrasta z
10% do 25%.
c O ile obniży się dochód rozporządzalny, zanim produkcja dostosuje się do nowej sytuacji?
d Oblicz związaną z tym zmianę poziomu wydatków konsumpcyjnych i zmianę
netto popytu globalnego, pamiętając o wzroście wydatków państwa.
e Jaki jest nowy stan równowagi w gospodarce?
f Jaki jest stan budżetu?
g Oblicz mnożnik zrównoważonego budżetu.
7 Potrzeby kredytowe państwa obejmują:
a) pożyczki zaciągane przez rząd,
b) pożyczki zaciągane przez przedsiębiorstwa państwowe,
e) pożyczki zaciągane przez ludność.
Wybierz właściwy wariant odpowiedzi: I - a, b i c, II - a i b, III - b i c, IV-a.
64
8 Wskaźnikiem ogólnego zadłużenia państwa jest:
a) różnica między bieżącymi wydatkami budżetu państwa a wpływami podatkowymi,
b) suma zobowiązań kraju względem MFW,
c) skumulowana suma netto deficytów bilansu płatniczego,
d) skumulowana suma netto deficytów budżetu państwa,
e) suma pozostającego do spłaty zadłużenia kraju wobec zagranicy.
Wskaż właściwą odpowiedź.
9 Pewna gospodarka eksportuje dobra i usługi o wartości 150 mln £ w każdym
roku, czyli wielkość ta jest niezależna. Import natomiast zmienia się wraz z poziomem dochodu narodowego, ale zawsze stanowi 20% dochodu.
a Narysuj wykres przedstawiający zależność importu i eksportu od dochodu narodowego.
b Jaki jest stan bilansu handlowego, gdy dochód narodowy wynosi 1000 mln £ ?
c Jaki jest stan bilansu handlowego, gdy dochód narodowy wynosi 500 mln £ ?
d Przy jakim poziomie dochodu narodowego następuje zrównanie importu z eksportem?
65
e Wyjaśnij, jak stan bilansu handlowego może utrudniać rządowi prowadzenie aktywnej polityki budżetowej w sytuacji, gdy dochód
narodowy zapewniający pełne zatrudnienie wynosi
1000 mln £.
10 Rysunek 21.1 przedstawia funkcję popytu globalnego w warunkach istnienia wymiany z zagranicą i
bez wymiany oraz prostą 45°.
a Proste AB i CD przedstawiają popyt globalny w gospodarce z handlem zagranicznym i bez handlu. Załóżmy, że import jest proporcjonalny do dochodu
narodowego, a eksport jest autonomiczny. Która
prosta ilustruje sytuację w gospodarce otwartej, a
która w gospodarce zamkniętej?
b Wskaż poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę w gospodarce
zamkniętej.
c Wskaż poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę w gospodarce
otwartej.
d Przy jakim poziomie dochodu narodowego bilans handlowy jest zrównoważony?
e Wyjaśnij, czy handel zagraniczny obniża czy podwyższa wartość mnożnika?
66
11
Jeżeli gospodarka otwarta z budżetem państwa jest w stanie równowagi, a wartość importu przewyższa wartość eksportu, to które z następujących twierdzeń
musi być prawdziwe?
a Oszczędności są większe od inwestycji.
b Suma wydatków prywatnych inwestorów oraz wydatków państwa jest większa
od sumy indywidualnych oszczędności i podatków.
c Wpływy z podatków są większe niż wydatki budżetowe.
d Suma wydatków prywatnych inwestorów oraz wydatków państwa jest mniejsza
od sumy indywidualnych oszczędności i podatków.
e Wydatki państwa są mniejsze od wpływów podatkowych.
12 Który z następujących warunków zapewnia pełne zatrudnienie w gospodarce
otwartej z budżetem państwa?
a Oszczędności = inwestycje. b Podatki = wydatki państwa.
c Oszczędności + wydatki + import = inwestycje + wydatki państwa + eksport.
d Żaden z tych warunków. Wskaż właściwą odpowiedź.
13 Oczekuje się, że eksport pewnego kraju wzrośnie w następnym roku w wyniku
zniesienia opłat celnych. W gospodarce występuje znaczne bezrobocie. Dodatkowy eksport przyczyni się do:
67
a) zmniejszenia dochodu narodowego o kwotę równą wartości dodatkowego eksportu,
b) zmniejszenia dochodu realnego mieszkańców na skutek uszczuplenia podaży
dostępnych dóbr i usług,
c) wzrostu dochodu narodowego, ponieważ eksport jest składnikiem PNB, a jego
wzrost wywoła efekty mnożnikowe,
d) nie wywoła żadnych zmian, ponieważ wartość dóbr i usług sprzedanych za granicę jest taka sama jak kwota, którą za nie otrzymamy.
14 Wyjaśnij, dlaczego wymienione niżej czynniki mogą utrudniać prowadzenie aktywnej polityki budżetowej.
a Ocena stanu gospodarki.
b Wprowadzenie zmian w programie wydatków budżetowych.
c Czas działania procesów mnożnikowych.
d Niepewność związana z działaniem mnożnika.
e Niepewność związana z kształtowaniem się przyszłego poziomu globalnego popytu.
f Możliwość wystąpienia niezamierzonych (pośrednich) efektów polityki gospodarczej.
g Konieczność godzenia polityki stabilizacyjnej z realizacją innych celów polityki
gospodarczej.
h Nieznany poziom pełnego zatrudnienia.
68
Tak/Nie
1. W 1984 roku bezpośrednie wydatki państwa w Wielkiej Brytanii stanowiły prawie połowę PNB.
2. Instytucja podatków netto zwiększa udział konsumpcji w dochodzie narodowym.
3. Wzrost wydatków państwa zrównoważony wzrostem podatków prowadzi do
wzrostu produkcji.
4. Dodatnie podatki netto zmniejszają wartość mnożnika.
5. Deficyt budżetowy można rozumieć jako nadwyżkę wydatków państwa nad
jego dochodami.
6. Przy danej wielkości wydatków państwowych wzrost stopy podatkowej pociąga
za sobą spadek poziomu dochodu narodowego zapewniającego równowagę oraz
zmniejszenie deficytu budżetowego.
7. Wielkość deficytu budżetowego jest dobrym miernikiem stanu finansów publicznych.
8. Budżet odpowiadający pełnemu zatrudnieniu to taki stan budżetu państwa, w
którym globalny popyt zapewnia pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych
gospodarki.
9. Podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej i zasiłki dla bezrobotnych to
przykłady automatycznych stabilizatorów koniunktury.
69
10. Od połowy lat siedemdziesiątych ekipy rządzące w Wielkiej Brytanii niechętnie
angażują się w ekspansywną politykę Bskalną, zmierzającą do ograniczenia bezrobocia.
11. W latach osiemdziesiątych w krajach wysoko rozwiniętych nastąpiło relatywne
zmniejszenie zadłużenia państwa, wyrażonego w odsetkach dochodu narodowego.
12. Brytyjski eksport netto stanowił w 1982 r. blisko 30% PKB.
13. Bezpośrednie ogranic-renia importu mają zawsze korzystny wpływ na poziom
produkcji i zatrudnienia w danym kraju; umożliwiają osiągnięcie stanu pełnego
zatrudnienia bez pogorszenia bilansu handlowego.
1 Przeanalizuj wpływ polityki fiskalnej państwa oraz handlu zagranicznego na
działanie mnożnika. Rozważ kwestię przebiegu w czasie procesu mnożnikowego i
wskaż przyczyny, które powodują, że model mnożnika nie zawsze prawidłowo wyjaśnia funkcjonowanie rzeczywistej gospodarki.
_2 Zastanów się nad znaczeniem automatycznych stabilizatorów koniunktury.
W jakim sensie można uznać import za jeden z nich?
3 Jakie są słabości omawianego dotychczas modelu gospodarki?
70
1 (o) 5 (j) 9 (k) 13 (c) 2 (f) 6 (b) 10 (i) 14 (1) 3 (a) 7 (e) 11 (h) 15 (m) 4 (n) 8 (p) 12 (d)
16 (g)
Zadania
Tablica A 21.1. Dochód narodowy i jego składniki w Hipotecji z uwzględnieniem
budżetu państwa
Produkcja Dochód Planowana Planowane Wydatki Oszczę Podatki Popyt gloi dochódrozporzą- konsump- inwestycje państwa dności netto balny
narodowy dzalny
cja
50
40
28
60
50
12
10
138
100
80
56
60
50
24
20
166
150
120
84
60
50
36
30
194
200
160
112
60
50
48
40
222
250
200
140
60
50
60
50
250
300
240
168
60
50
72
60
278
350
280
196
60
50
84
70
306
400
320
224
60
50
96
80
334
1 a i b Tablica A 21.1.
c Przy dochodzie narodowym równym 350 mld dolarów popyt globalny wynosi
tylko 306 mld dolarów. Producenci stwierdzą wzrost zapasów i w następnym
okresie zmniejszą produkcję.
71
d Równowaga ma miejsce, gdy popyt globalny zrównuje się z podażą globalną
(gdy I + G = S + NZ), przy dochodzie narodowym równym 250 mld dolarów.
e Wydatki państwa wynoszą 50 mld dolarów, a podatki netto 0,2 x 250 mld = 50
mld dolarów; budżet jest więc zrównoważony.
f Przy wydatkach państwa równych 72 mld dolarów poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę wzrasta do 300 mld dolarów.
g Wydatki państwa wynoszą teraz 72 mld dolarów, a podatki netto 0,2 x 300 mld
= 60 mld dolarów. Deficyt budżetowy wynosi więc 12 mld dolarów.
h Mnożnik równa się Ź~ = 2,27. Inny sposób obliczenia tej wartości to: 1 = 1 =
1 - c (1 - t) 1 - 0,56 = 2,27.
_2 a Rysunek A 21.1.
Zauważ, że nachylenie funkcji popytu globalnego jest
mniejsze niż uprzednio (na rysunku A 20.3); dzieje się
tak za sprawą podatków.
b Wykres potwierdza, że równowaga następuje przy
dochodzie równym 250 mld dolarów (funkcja popytu
globalnego przecina linię 45°).
c Wzrost wydatków państwa przesuwa linię popytu
globalnego do położenia AD, co powoduje, że nowa
równowaga ustala się przy dochodzie równym 300
mld dolarów.
72
3 a Tablica A 21.2. b 2250. c 2500. d 250 = 5. 50 e Tablica A 21.2. f 2500. g Budżet
jest zrównoważony.
h Po wprowadzeniu budżetu państwa dochód narodowy na poziomie równowagi
wzrasta z 2250 do 2500, mimo że państwo nie wydaje więcej niż zbiera z podatków (por: podrozdział 21.2 podręcznika).
i 2750/70 = 3,57.
Tablica A 21.2. Działanie mnożnika w gospodarce zamkniętej
Produkcja iKonsump- Inwedochód
cja wariantstyoje
narodowy 1)
2000
2250
2500
2750
3000
1600
1800
2000
2200
2400
450
450
450
450
450
Popyt Dochód roz-Konsump- Wydatki Popyt
globalny porządzalny cja (wariantpańglobalny
iant 1)
2)
stwa
(wariant
2)
2050
1800
1440
250
2140
2250
2025
1620
250
2320
2450
2250
1800
250
2500
2650
2475
1980
250
2680
2850
2700
2160
250
2860
4 a Rysunek A 21.2.
Rysunek A 21.2. Budżet państwa a dochód narodowy
b 500 mln £.
c Do 500 mln £.
d Powyżej 500 mln £.
73
e Podatki netto wyniosłyby 80 mln £, a więc przy wydatkach państwa na poziomie
100 mln £ deficyt budżetowy wyniósłby 20 mln £.
f Nadwyżka 50 mln £.
_5 a 0,08 x 100 mld = 8 mld £.
b Realną stopę procentową możemy w przybliżeniu obliczyć jako różnicę między
nominalną stopą procentową i stopą inflacji. W tym przypadku realna stopa procentowa wynosi 8% -6% = 2%.
c 0,02 x 100 mld = 2 mld £.
d Wprawdzie rząd musi zapłacić odsetki w nominalnej kwocie 8 mld £, ale pod
wpływem inflacji rosną wpływy podatkowe, co zwraca część tej sumy. Jeżeli jednocześnie wzrośnie także realna wielkość dochodu narodowego, to wpływy z podatków będą jeszcze większe.
6
a Y = I + G = 700 =
2500
1 - c (I - t) 0,28
b C = 0,8 x 2500 x 0,9 = 1800, wpływy podatkowe = 0,1 x 2500 = 250, nadwyżka
budżetowa = tY - G = 0.
c Dochód rozporządzalny wynosił: 2500 x 0,9 = 2250,
74
a obecnie równa się: 2500 x 0,75 = 1875, czyli zmalał 0 375.
d Konsumpcja zmaleje o: 0,8 x 375 = = 300, a globalny popyt wzrośnie o: 500 300 = 200.
e Y = 1 ~ ~1G t) = 10,4 =
3000.
f Nadwyżka budżetowa wynosi tY-G=750-750=0.
g Mnożnik = ~ Y 500 = 1.
OG 500
W tym przypadku mnożnik zrównoważonego budżetu równy jest jedności, tzn.
zrównoważony budżet państwa nie wyzwala efektów mnożnikowych.
7 Wariant II.
_8 d).
9 a Rysunek A 21.3.
b Przy tym poziomie dochodu narodowego import
wynosi 200 mln £, a więc deficyt bilansu handlowego
równa się 50 mln £.
c Import równa się 100 mln £, a eksport - 150 mln £; bilans handlowy zamyka się
więc nadwyżką 50 mln £.
d Przy dochodzie narodowym równym 750 mln £.
75
e W punkcie b stwierdziliśmy, że ten poziom dochodu narodowego pociąga za
sobą deficyt bilansu handlowego w wysokości 50 mln £. Na dłuższą metę nie
można utrzymywać takiego deficytu, a więc polityka budżetowa zmierzająca do
pełnego zatrudnienia nie jest właściwym rozwiązaniem dla danej gospodarki. Niektórzy ekonomiści upatrują w tym ograniczeniu główną przyczynę zwolnienia
wzrostu gospodarczego Wielkiej Brytanii tuż po II wojnie światowej.
10 a Prosta AB przedstawia popyt globalny w gospodarce zamkniętej Uwzględnienie autonomicznego eksportu oraz importu, który jest proporcjonalny do dochodu narodowe go, przesuwa krzywą popytu globalnego do położenia CD 3.
3 Wprowadzenie eksportu (z założenia niezależnego od poziomu dochodu narodowego danego kraju) przesuwa krzywą popytu globalnego w górę, a wprowadzenie importu (proporcjonalnego do dochodu narodowego) zmniejsza wartość
mnożnika, a zatem zmniejsza również nachylenie linii popytu (przyp. Z.M.).
b OG. c OF.
d Eksport równa się importowi przy dochodzie narodowym na poziomie OE. W tej
sytuacji popyt globalny jest taki sam na prostej AB i CD, a eksport netto wynosi 0.
e Wartość mnożnika maleje pod wpływem handlu zagranicznego wskutek działania krańcowej skłonności do importu (por. podrozdział 21.7 podręcznika).
76
' Nie oznacza to, że efekty mnożnikowe handlu zagranicznego są zawsze ujemne.
Eksport wyzwala podobne efekty mnożnikowe jak inwestycje, wydatki państwa
lub inne autonomiczne składniki popytu (przyp. Z.M.).
_11 b). Zob. podrozdzial 21.7 podręcznika.
_12 Warunek c) zapewnia równowagę, ale nie zapewnia pełnego zatrudnienia.
Prawidłową odpowiedzią jest d).
_13 c).
14 a Zebranie informacji o stanie gospodarki i podjęcie odpowiednich decyzji w
polityce gospodarczej wymaga pewnego czasu.
b Po podjęciu decyzji o zmianie wysokości wydatków budżetowych potrzeba czasu na urzeczywistnienie tych zmian. Wydatki w państwowych programach inwestycyjnych są usztywnione, a poszczególne ministerstwa sprzeciwiają się cięciom
ich budżetów.
c Mechanizm mnożnikowy nie działa natychmiast, potrzebny jest czas na dostosowanie się ogólnego poziomu popytu i produkcji.
d Nie wiadomo, w jakim stopniu, jak szybko i czy rzeczywiście nastąpią zamierzone efekty działań rządu. Nie zapominajmy, że polityka stabilizacyjna jest realizowana poprzez oddziaływanie na zachowanie suwerennych podmiotów gospodarczych, np. gospodarstw domowych.
77
e Zanim wystąpią skutki gospodarczych decyzji rządu, zmianie mogą ulec inne
elementy popytu globalnego, co wpłynie na zmianę poziomu dochodu narodowego wymaganego do zapewnienia równowagi.
f Nasz model jest nadal uproszczony; w rzeczywistości istnieje wiele dróg pośredniego oddziaływania polityki fiskalnej na poszczególne składniki popytu globalnego, na przykład na inwestycje.
g Polityka gospodarcza musi uwzględniać także inne przesłanki, takie jak kontrola
podaży pieniądza w celu zahamowania inflacji, które mogą być sprzeczne z założeniami polityki budżetowej.
h Zanim przystąpimy do zwalczania bezrobocia, musimy się upewnić, że taki problem faktycznie istnieje i na jaką skalę.
Zagadnienia te są omawiane w rozdziale 21 podręcznika.
Tak/Nie
1. Nie - raczej jedną czwartą PNB
(zob. podrozdział 21.1 podręcznika).
2. Nie, wprost przeciwnie (zob. podrozdział 21.2 podręcznika).
3. Tak (o ile gospodarka nie zbliża się do stanu pełnego zatrudnienia). 4. Tak.
6. Tak.
7. Nie - może to być mylący wskaźnik (zob. podrozdział 21.4 podręcznika).
78
8. Tak. (Pojęcie pełnego zatrudnienia oznacza stan, w którym w pełni wykorzystane są wszystkie czynniki produkcji, nie tylko siła robocza przyp. Z.M.).
10. Tak (zob. ramkę 21.1 w podręczniku).
11. Nie. Stosunek zadłużenia państwa do dochodu narodowego zmniejszył się w
Wielkiej Brytanii i Japonii, ale wzrósł w wielu innych krajach.
12. Nie. Sam eksport stanowił około 30% PKB, ale eksport netto (róż
nica między eksportem i importem) był dużo mniejszy (zob. podrozdział 21.7
podręcznika).
13. Nie, istnieje bowiem możliwość podjęcia kroków odwetowych przez inne kraje.
Wprowadzenie do naszego modelu budżetu państwa i handlu zagranicznego obniża wartość mnożnika. Przy porównywaniu dwóch poziomów równowagi pomijamy problem czasu niezbędnego do osiągnięcia nowego stanu równowagi. Taki
proces może trwać dość długo (zob: podrozdział 20.6 podręcznika). Uwagi dotyczące ograniczeń tego modelu są zawarte we wskazówkach do pytania 3.
2 Bez wskazówek.
3 Na tym etapie rozważań nasz model jest nadal bardzo abstrakcyjny. Nie
uwzględnia pieniężnej strony procesów gospodarczych, możliwości zmian cen ani
czynników określających wysokość stopy procentowej. Nie wyjaśniliśmy także, co
79
decyduje o poziomie inwestycji. Poza tym nawet pobieżne spojrzenie na rzeczywistość pozwala zauważyć, że zmiany wielkości ekonomicznych wymagają czasu.
Wszystkie te sprawy są poruszane w następnych rozdziałach.
Pieniądz i współczesny system bankowy
W rozważaniach poświęconych makroekonomii zajmowaliśmy się zmiennymi o
charakterze realnym, takimi jak fizyczna wielkość produkcji społecznej, wydatki
na dobra i usługi (w cenach stałych). Obecnie zajmiemy się rynkami finansowymi,
a zwlaszcza rolą pieniądza i systemu bankowego we współczesnej gospodarce. W
tym i w następnym rozdziale poznamy różne zastosowania pieniądza oraz metody kontroli jego podaży stosowane przez państwo.
Pieniądz spełnia w gospodarce przede wszystkim funkcję środka wymiany musi
więc być powszechnie akceptowanym środkiem zapłaty za nabywane dobra i
usługi oraz środkiem regulowania zobowiązań. Nietrudno sobie wyobrazić problemy, jakie powstałyby przy wymianie w gospodarce bezpieniężnej (barterowej).
W celu dokonania określonej transakcji trzeba byłoby znaleźć inną osobę, która
mogłaby dostarczyć dobro, jakiego poszukujemy, a jednocześnie potrzebowałaby
dóbr, którymi właśnie dysponujemy. Musiałaby wystąpić tzw. podwójna zbieżność zapotrzebowania. Istnienie pieniądza znacznie upraszcza transakcje wymienne i podnosi ich efektywność.
Pieniądz spełnia także funkcję jednostki rozrachunkowej, tj. standardowej jednostki miary, za pomocą której wyraża się ceny dóbr i usług. Inna funkcja pienią80
dza polega na przechowywaniu wartości (środek tezauryzacji). Aby pieniądz dobrze pełnił funkcję środka wymiany, musi zachowywać swą wartość (siłę nabywczą) w transakcjach dokonywanych w przyszłości. Oczywiście, są również inne towary, które mają zdolność przechowywania wartości w czasie i które chronią
przed inflacją lub dają możliwość osiągnięcia zysku. Pieniądz powinien także,
przynajmniej do pewnego stopnia, wykazywać tę właściwość, jeżeli ma sprawnie
spełniać swoje funkcje. Wreszcie pieniądz pełni funkcję miernika odroczonych
platności, czyli pozwala ustalić wartość przyszłych spłat długu.
W przeszłości różne towary pełniły funkcje pieniądza - na przykład psie zęby,
muszle, złoto, niewolnicy i papierosy. Był to tzw. pieniądz towarowy. We współczesnym świecie ta postać pieniądza występuje coraz rzadziej, a powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym jest pieniądz symboliczny (znak pieniężny).
Przykładami pieniądza symbolicznego są banknoty i bilon (prawne środki płatnicze), które w coraz większym stopniu uzupełnia pieniądz bezgotówkowy w postaci
wkładów bankowych.
Początków nowoczesnego systemu bankowego należy upatrywać w operacjach
przeprowadzanych przez średnio
5. Motyw utrzymywania pieniądza (gotówki) mający swe źródło w niepewności.
Niepewność sprawia, iż ludzie trzymają pieniądze, by pokryć nieprzewidziane wydatki.
81
6. Działania banku centralnego, których celem jest zmiana wielkości bazy monetarnej przez kupno lub sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku.
7. Funkcja banku centralnego polegająca na tym, iż jest on gotów wspomóc pożyczkami banki i inne instytucje finansowe, gdyby panika finansowa zagroziła stabilności całego systemu finansowego.
8. Stopa procentowa pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych
bankom komercyjnym.
9. Minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych,
ustalana przez bank centralny.
10. Motyw utrzymywania pieniądza wynikający z niechęci do ponoszenia ryzyka i
gotowości do poświęcenia wysokiej stopy zysku na rzecz takiej struktury posiadanych aktywów, która zapewnia niższą, ale łatwiejszą do przewidzenia stopę zysku.
11. Wartość zasobów pieniądza nie skorygowana o zmiany poziomu cen.
12. Motyw utrzymywania pieniądza wynikający z niedoskonałej synchronizacji dochodów i wydatków w czasie.
13. Deficyt budżetu państwa plus łączny deficyt przedsiębiorstw państwowych.
14. Decyzje, na podstawie których bank centralny ustala zasady wykupu starych i
emisji nowych obli
gacji, wysokość ich oprocentowania itd.
82
15. Narzędzie polityki pieniężnej polegające na tym, że banki komercyjne muszą
zdeponować w banku centralnym pewną część swych rezerw gotówkowych, które
nie są częścią ich rezerw obowiązkowych.
16. Odsetki, z których rezygnujemy trzymając pieniądze w gotówce, a nie w postaci oprocentowanych obligacji' .
' Punktem odniesienia w ocenie kosztu alternatywnego pieniądza mogą być także
dochody z innych aktywów finansowych nie będących bezpośrednio środkiem
płatniczym, np. odsetki od wkładów terminowych. W analizie teoretycznej przyjmuje się, że miarą kosztu alternatywnego utrzymywania pieniądza (w gotówce
lub na nie oprocentowanym rachunku) jest bieżąca stopa procentowa, bez precyzowania, o jaką stopę procentową konkretnie chodzi. Konkretyzacja miary alternatywnego kosztu pieniądza zależy od tego, w jakich kategoriach rozważamy popyt na pieniądz (pieniądz gotówkowy czy szersze agregaty (przyp. Z.M.).
17. Udział aktywów płynnych (gotówki i krótkoterminowych środków finansowych) w całości aktywów banku. Bank centralny może nałożyć obowiązek utrzymywania przez banki komercyjne pewnej części złożonych w nich wkładów w postaci gotówki i krótkoterminowych weksli (tzw. płynność obowiązkowa).
18. Prawidłowość polegająca na tym, iż jakakolwiek próba regulacji lub opodatkowania jednego kanału działalności bankowej przez bank centralny powoduje
szybkie przerzucenie tych samych operacji do innego kanału, nie objętego regulacją lub nie opodatkowanego.
83
Zadania
Na aktywa i pasywa Banku Anglii w marcu 1990 r. składały się następujące pozycje:
mld
Państwowe papiery wartościowe (Wydział Emisyjny) 10,8
Wkłady sektora pozabankowego
0,1
Pożyczki
0,5
Depozyty specjalne
0,0
Państwowe papiery wartościowe (Wydział Bankowy) 1,4
Banknoty w obiegu
15,2
Wkłady bankierskie
1,5
Rezerwy i inne rachunki
2,1
Pozostałe papiery wartościowe (Wydział Emisyjny)
4,4
Pozostałe aktywa (Wydział Bankowy)
0,4
Określ, które pozycje są składnikiem aktywów, a które pasywów, i sporządź bilans
obejmujący obydwa wydziały Banku Anglii.
_2 W pewnej gospodarce sektor pozabankowy utrzymuje zasoby gotówki na poziomie 40% swych wkładów bankowych. Stopa rezerw obowiązkowych wynosi
5%, a zasób pieniądza wielkiej mocy - 12 mld £.
84
a Jaka jest wielkość podaży pieniądza? Każda z czterech poniższych sytuacji odzwierciedla próbę ograniczenia przez bank centralny podaży pieniądza. Przyjmij,
iż w każdej z nich w punkcie wyjścia system bankowy wygląda tak, jak to opisano
wyżej.
b Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny nałoży na banki komercyjne
wymóg utrzymywania rezerw gotówkowych w wysokości 10%?
c Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny podniesie stopę dyskontową
do takiego (karnego) poziomu), iż banki same zdecydują się zwiększyć stan swych
rezerw gotówkowych o dodatkowe 5% w stosunku do wkładów?
d Jak zmieni się podaż pieniądza, jeśli bank centralny wprowadzi depozyty specjalne w wysokości odpowiadającej 5% wkładów w bankach komercyjnych?
e O ile zmniejszy się podaż pieniądza, jeśli bank centralny zastosuje operacje
otwartego rynku w celu zmniejszenia zasobu pieniądza wielkiej mocy o 1 mld £?
3 Tablica 23.1 zawiera informacje na temat nominalnej wartości PKB, agregatów
M 1 i M 3 oraz stopy procentowej w Wielkiej Brytanii w latach 1979 i 1983.
Tablica 23.1. Wybrane wskaźniki obiegu pieniężnego w Wielkiej Brytanii w latach
1979 i 1983 (1979 = 100)
Wyszczególnienie
1979 1983
Nominalne zasoby pieniądza, M 1
100 151,5
Nominalne zasoby pieniądza, M 3
100 178,0
85
Nominalny PKB
Deflator PKB
Nominalne oprocentowanie 3-miesięcznych bonów skarbowych (%)
100 137.5
100 139,7
16.65 9.28
a Oblicz wskaźnik realnego PK B dla 1983 r.
b Na podstawie danych na temat PKB, cen i stopy procentowej wyjaśnij, jak zmieniła się wielkość realnych zasobów pieniądza w latach 1979-1983.
c Oblicz wskaźnik realnych zasobów pieniądza M1 i M3 w 1983 r. Zastanów się,
czy twoja odpowiedź jest spójna z rozumowaniem przeprowadzonym w pkt-cie b.
d Dlaczego bankowi centralnemu trudniej jest kontrolować realne zasoby pieniądza niż zasoby nominalne i jakie ma to znaczenie?
4 Wypełnij tablicę 23.2 tak, aby pozwoliło to scharakteryzować różne zestawy narzędzi polityki pieniężnej stosowane w Wielkiej Brytanii w trzech okresach po II
wojnie światowej.
Tablica 23.2. Kontrola podaży pieniądza w Wielkiej Brytanii
Narzędzia kontroli
Do 1971 r. okres kontroli kredytu od 1981 r.
Stopa rezerw gotówkowych
Stopa płynnych aktywów
Kontrola kredytów
Depozyty specjalne
Uzupełniające depozyty specjalne
86
Stopa dyskontowa
_5 Rysunek 23.1 przedstawia sytuację na rynku pieniężnym. Proste LLo i LLl obrazują dwie funkcje realnego popytu na pieniądz, a MSo i MSl - dwie różne funkcje
realnej podaży pieniądza. W punkcie wyjścia rynek pieniężny znajduje się w równowadze, gdy funk
cja popytu na pieniądz znajduje się w położeniu LLo, a
funkcja podaży pieniądza - MSo.
a Wskaż wielkość zasobów pieniądza oraz wysokość
stopy procentowej w wyjściowym stanie równowagi.
b Co mogło , sprawić, że linia popytu na pieniądz przesunęła się z położenia LLo do LLl ?
c Przypuśćmy, że po tej zmianie nie dokonały się jeszcze na rynku pieniężnym procesy dostosowawcze: czy
na rynku pieniądza wystąpi nadwyżka popytu czy podaży?
d W jaki sposób nierównowaga na rynku pieniądza wpłynie na rynek obligacji?
e Wskaż nowy punkt równowagi na rynku pieniężnym.
f Załóżmy, że funkcja popytu na pieniądz pozostaje w położeniu LL: co mogą
uczynić władze monetarne, aby spowodować przesunięcie funkcji podaży pieniądza z pozycji MSo do MSl ?
g Wskaż nowy punkt równowagi.
87
_6 W jaki sposób poniższe zmiany wpłyną na popyt na realne zasoby pieniądza?
a Wzrost dochodów realnych.
b Wzrost optymizmu co do przyszłości.
e Wzrost kosztu alternatywnego utrzymywania pieniądza.
d Spadek nominalnej stopy procentowej.
e Wzrost poziomu cen.
f Zwiększenie różnicy oprocentowania między aktywami o wysokim stopniu ryzyka i wkładami terminowymi.
g Wzrost niepewności co do przyszłych transakcji.
h Zmniejszenie częstotliwości wypłat wynagrodzeń, np. przejście z wypłat tygodniowych na miesięczne.
i Zwiększenie ilości gotówki w obiegu spowodowane podjęciem przez bank centralny na szeroką skalę wykupu obligacji w ramach operacji otwartego rynku.
7 Poniższe zmiany, z wyjątkiem jednej, powinny prowadzić do wzrostu popytu
na pieniądz wywołanego motywem transakcyjnym. Wskaż ten wyjątek. a Ogólny
wzrost cen.
b Oczekiwany wzrost cen. c Wzrost dochodów.
d Podniesienie stopy podatku dochodowego.
e Podniesienie podatku od wartości dodanej (VAT).
88
8 Z rysunku 23.2 wynika, że w krótkim okresie:
a) stopa procentowa jest jedynym czynnikiem określającym popyt na pieniądz,
b) podaż pieniądza nie reaguje na zmiany stopy procentowej,
c) popyt na pieniądz zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do zmian stopy procentowej.
Wybierz właściwy wariant odpowiedzi: I-aib,
II-bic, III - a i c, IV - a, b i c.
3 Przypuśćmy, że w pewnej gospodarce występuje obowiązek utrzymywania minimalnej stopy rezerw płynnych aktywów, a bank centralny prowadzi re
strykcyjną politykę pieniężną. Wyjaśnij sprzeczność interesów, która może powstać, jeżeli PPSP są duże, a źródłem ich finansowania ma być emisja weksli skarbowych.
1 (b) 5 (1) 9 (n) 13 (j) 17 (f) 2 (i) 6 (h) 10 (g) 14 (c) 18 (q) 3 (m) 7 (k) 11 (d) 15 (a) 4 (o)
8 (e) 12 (p) 16 (r)
89
Zadania
_1 Tablica A 23.1.
Tablica A 23
Wydział
Emisyjny
Wydział
Bankowy
.1. Bilans Banku Anglii w marcu 1990 r.
Aktywa
mld £
Pasywa
Państwowe papiery wartościowe 10,8
Banknoty w obiegu
Pozostałe papiery wartościowe 4,4
Aktywa Wydziału Emisyjnego
15,2
Pasywa Wydziału Emisyjnego
Państwowe papiery wartościowe 1,4
Wkłady sektora pozabankowego
Pożyczki
0.5
Depozyty banków
Pozostałc aktywa
1,8
Rezerwy i innc rachunki
Depozyty specjalne
Aktywa Wydziału Bankowego
3,7
Pasywa Wydziału Bankowego
mld £
15,2
15,2
0.1
1,5
2,1
0.0
3.7
_2 a Przypomnijmy wzór mnożnika krea
cji pieniądza (zob. aneks do rozdziału 22 podręcznika):
_ (c'p + I) M- ~H, (~~p + ~6)
gdzie M oznacza podaż pieniądza (gotówka w obiegu i wkłady na ra
chunkach w bankach), H to zasob~ gotówki w obiegu rezerwy gotów kowe banków, cp to zamierzona sto pa gotówka-wkłady bankowe sek tora prywatnego, a
cb - zamierzom stopa rezerw gotówkowych banków
W analizowanym przypadka cp = 0,40, cb = 0,05, H = 12 mld £
Stąd
90
M1,40.12=3,1112=
0,45
= 37,32 mld £.
b Spowoduje to zmniejszenie mnożni ka kreacji pieniądza z 3,11 do 2,8 w związku
z czym podaż pieniądza zmniejszy się do 33,6 mld £.
c Skutek będzie podobny jak w punk cie b - podaż pieniądza zmniejsz się do 33,6
mld £.
d Również i w tym przypadku skutek będzie identyczny - podaż pieniądza zmaleje
do 33,6 mld £.
e Zmniejszenie H o 1 mld £ prowadzi do ograniczenia M o wielkość wynikającą z
mnożnika kreacji pieniądza, tj. 0 3,11 mld £, do poziomu 34,21 mld £.
3
137,5
a 139,7 ' 100
= 98,4.
b Widzimy, iż realny dochód narodowy w tym okresie nieco się obniżył. Powinno
to doprowadzić do zmniejszenia realnego popytu na pieniądz (szczególnie na M
I ). Równocześnie jednak obniżyła się także nominalna stopa procentowa, powo91
dując spadek kosztu alternatywnego utrzymywania pieniądza; ten czynnik z kolei
będzie oddziaływał na wzrost popytu na realne zasoby pieniądza (zwłaszcza M 3).
Zmiany cen nie powinny wpłynąć na realny popyt na pie
niądz, ale przyczynią się niewątpliwie do znacznego wzrostu popytu na nominalne zasoby pieniądza.
151 5
c Dla realnego M l: 139
7 ' 100 =
,
= 108,4.
Dla realnego M 3: 178'0 .
100 =
139,7
= 127,4.
Wyniki te potwierdzają nasze spostrzeżenia, zwłaszcza dotyczące zmian nominalnej stopy procentowej. Zgodnie z przewidywaniami, realne zasoby M 3 wzrosły w
większym stbpniu niż realne zasoby M 1.
d Najprostsza odpowiedź brzmi, iż władze nie w pełni kontrolują ceny. Wszystkie
narzędzia polityki pieniężnej oddziałują jedynie na nominalną podaż pieniądza.
92
Istotna dla kształtowania ludzkich zachowań jest jednakże nie nominalna, lecz realna podaż pieniądza.
4 Tablica A 23.2.
Tablica A 23.2. Kontrola podaży pieniądza w Wielkiej Brytanii
Narzędzia
Do 1971 r.
Okres kontroliOd 1981 r.
kontroli
kredytu
Stopa rezerw8%
1,5%
0,5%
gotówkowych
Stopa płyn-28%
12,5%
Nie
nych
aktywów
Kontrola kre-Depozyty obo-Depozyty obo-Nie
dytów
wiązkowe Puła-wiązkowe Konpy ilościowe
trola ilościowa
Depozyty
Tak
Tak
Oficjalnie tak, ale w prakspecjalne
tyce nie stosowane
Uzupełniają- ie
Tak, po 1973 r. Nie
ce depozyty
specjalne
Stopa
dys-Stopa bankowa Minimalna sto-Zmiany stopy dyskontokontowa
papożyczkowa wej nic są zapowiadane;
93
bankowe stopy krótkoterminowe utrzymywane w
określonym przedzialc za
pomocą operacji otwartego rynku
_5 a Jeżeli funkcja popytu na pieniądz
znajduje się w położeniu LLo, a funkcja podaży pieniądza w położeniu MSo, to
równowaga jest osiągana przy realnych zasobach pieniądza równych OF i stopie
procentowej OA.
b Położenie prostej LL zależy przede wszystkim od dochodu realnego; jego wzrost
mógł spowodować przesunięcie prostej z pozycji LLo do LLl .
e Jeżeli funkcja popytu na pieniądz znajduje się w położeniu LLt , a funkcja podaży
pieniądza w MSo, przy stopie procentowej OA, to wystąpi oczywiście nadwyżka
popytu na pieniądz równa FG.
d Lustrzanym odbiciem nadwyżki popytu na pieniądz jest równa co do wielkości
nadwyżka podaży obligacji. W konsekwencji obniżą się ceny obligacji, co spowoduje wzrost stopy procentowej. Proces ten trwa do momentu osiągnięcia równowagi.
e Nowy stan równowagi wystąpi przy stopie procentowej OC; przy tej stopie realny popyt na pieniądz będzie równy podaży pieniądza OF.
94
f Władze mogą oddziaływać albo na zasób pieniądza wielkiej mocy, albo na
mnożnik kreacji pieniądza. W pierwszym przypadku głównym sposobem oddziaływania są operacje otwartego rynku, tj. kupno lub sprzedaż papierów wartościowych sektorowi pozabankowemu (prywatnemu). Oddziaływanie na wielkość
mnożnika kreacji pieniądza może się dokonywać przez ustalanie wysokości obowiązkowych rezerw banków.
g Równowaga ukształtuje się przy stopie procentowej OD i realnych zasobach pieniądza OE.
6
a Wzrost realnych dochodów prowadzi do zwiększenia popytu na realne zasoby
pieniądza pod wpływem oddziaływania motywu transakcyjnego i motywu przezorności.
b Jeżeli zinterpretować to jako zmniejszenie niepewności, to popyt na pieniądz
zmniejszy się, co ma związek z działaniem motywu przezorności.
c Zmniejsza to popyt na pieniądz w ujęciu realnym (działanie motywu portfelowego).
d Jest to odwrotność sytuacji opisanej w punkcie c: kosztem alternatywnym utrzymywania pieniądza jest nominalna stopa procentowa.
e Wpłynie to na nominalny popyt na pieniądz, ale popyt na realne zasoby pieniądza nie zmieni się.
95
f Jeżeli bierzemy pod uwagę szerokie definicje pieniądza, to różnica ta stanowi
koszt alternatywny utrzymywania pieniądza - możemy zatem spodziewać się
spadku realnego popytu na pieniądz.
g Zwiększa to popyt na pieniądz w ujęciu realnym (działanie motywu przezorności).
h Wpływ ten zależy od reakcji ludzi: jeżeli nie zmienią oni zwyczajów dotyczących
wydatków, to popyt na pieniądz w ujęciu realnym prawdopodobnie wzrośnie.
Wyjątkiem jest d.
ó
To, że krzywa popytu jest wykreślona w dwóch położeniach, wskazuje, iż wielkość
popytu na pieniądz zależy także od innych czynników, a nie tylko od stopy procentowej. Pionowa funkcja podaży wskazuje, że podaż pieniądza jest niezależna
od poziomu stopy pro
96

ćwiczenia z makroekonomii

Transkrypt

Podobne dokumenty

ZAŁĄCZNIK 3 OŚWIADCZENIE O WYSOKOŚCI DOCHODÓW Ja

Deklaracja o wysokości dochodów

oBJAŚNIENIA - zpsgasawa.org

oświadczenie dotyczące utraty i uzyskania dochodu przez

Najczęściej zadawane pytania

Wprowadzenie do ekonomi i gospodarki

dochód w rozumieniu przepisów art8. ustawy o pomocy społecznej i