Aleksytymia u osób otyłych

P R A C A P O G L Ą D O W A
ISSN 1734–3321
Agnieszka Żak-Gołąb1, Radosław Tomalski2, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz3, Jerzy Chudek1
Zakład Patofizjologii Katedry Patofizjologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Oddział Dzienny Psychiatryczny Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Feniks w Sosnowcu
Zakład Promocji Zdrowia i Leczenia Otyłości Katedry Patofizjologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
1
2
3
Aleksytymia u osób otyłych
Alexithymia in obese patients
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Otyłość jest chorobą przewlekłą, której częstość występowania
Obesity is a chronic disease that prevalence has increased signifi-
znacznie się zwiększyła w ostatnich latach. Mimo coraz lepszego
cantly in recent years. Despite getting a better understanding of
poznania czynników wpływających na rozwój otyłości, odległe efekty
factors influencing the development of obesity, long-term effects of
jej leczenia pozostają niezadowalające. Na efektywność leczenia
its treatment are still unsatisfactory. A significant influence on the
otyłości mogą istotnie wpływać jej aspekty psychologiczne, które
effectiveness of the treatment of obesity may have its psychologi-
często są niedoceniane i nieuwzględniane w procesie leczenia.
cal aspects, which are often unrecognized and not considered in
Dotychczas nie udało się zidentyfikować specyficznych dla otyłości
the treatment process. A specific psychopathological features of
cech psychopatologicznych. W dużych badaniach epidemiologicz-
obesity have not been yet found. Large epidemiological studies
nych wykazano większą częstość występowania zaburzeń lękowych,
have shown a higher incidence of anxiety, depression, and eating
depresyjnych oraz zaburzeń odżywiania u osób otyłych.
disorders in obese.
Termin „aleksytymia” określa niezdolność do identyfikacji i wyrażania
Alexithymia is define as difficulty to identify and express emotions,
emocji, ubóstwo fantazji oraz myślenie konkretne. Aleksytymię po-
paucity of fantasy life and operatory thinking. Alexithymia was ini-
czątkowo opisywano u pacjentów z chorobami psychosomatyczny-
tially described in patients with psychosomatic diseases, but later
mi, a później występowanie tej cechy stwierdzono również w innych
its’ more frequent occurrence was also found in other groups of
grupach zaburzeń psychicznych, w tym u osób z zaburzeniami od-
patients with mental disorders, among them — patients with eating
żywiania. Badania oceniające związki między aleksytymią a otyłością
disorders. There are few studies which analyze the association of
są nieliczne, a ich wyniki — niejednoznaczne, co po części można
alexithymia and obesity, and their results are inconsistent, partially
wytłumaczyć różnymi czynnikami indukującymi rozwój otyłości.
due to heterogeneity of the causes of obesity.
W niniejszej pracy omówiono wyniki dotychczasowych badań,
The paper discusses the potential role of alexithymia in the deve­
w których oceniano wpływ aleksytymii na rozwój, utrzymywanie się
lopment, course and treatment of obesity. Therapeutic implications
i występowanie powikłań otyłości oraz efekty jej leczenia. Szcze-
of the coexistence of alexithymia and obesity were indicated.
gólną uwagę zwrócono na implikacje terapeutyczne występowania
Key words: obesity, alexithymia, binge eating syndrome, depres-
aleksytymii u osób otyłych.
sion, anxiety
Słowa klucze: otyłość, aleksytymia, zespół napadowego objadania
Endocrinology, Obesity and Metabolic Disorders 2012, vol. 8, No 4,
124–129
się, depresja, lęk
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2012, tom 8, nr 4,
124–129
Wstęp
Adres do korespondencji: dr n. med. Agnieszka Żak-Gołąb
Zakład Patofizjologii, Katedra Patofizjologii
Śląski Uniwersytet Medyczny
ul. Medyków 18, 40–752 Katowice
e-mail: [email protected]
Copyright © 2012 Via Medica
Nadesłano: 5.12.2012
Przyjęto do druku: 3.01.2013
124
Otyłość jest chorobą przewlekłą charakteryzującą
się nadmiernym nagromadzeniem tłuszczu — u kobiet
ponad 30%, a u mężczyzn więcej niż 25% masy ciała.
Najczęściej (> 95%) jest konsekwencją długotrwałego
www.endokrynologia.viamedica.pl
Agnieszka Żak-Gołąb i wsp., Aleksytymia u osób otyłych
dodatniego bilansu energetycznego. Na rozwój otyłości
wpływają czynniki zewnętrzne, takie jak nieprawidłowe
żywienie, niska aktywność fizyczna i stres oraz czynniki
wewnętrzne: predyspozycje genetyczne, zaburzenia
metaboliczne i neuroendokrynne [1].
Rozwój cywilizacji, niosący ze sobą wzrost spożycia produktów wysokoenergetycznych przy równoczesnym zmniejszeniu aktywności fizycznej, sprzyja
stałemu zwiększaniu się liczby osób otyłych nie tylko
w Stanach Zjednoczonych, ale również w Europie
i w krajach rozwijających się [2]. W ostatnim badaniu
National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES), realizowanym w latach 2007–2008 w Stanach
Zjednoczonych, występowanie nadwagi stwierdzono
u 72,3% mężczyzn i 64,1% kobiet, a otyłości odpowiednio u 32,2% i u 35,5% [3]. W ostatniej dekadzie
częstość występowania nadwagi i otyłości w krajach
europejskich zwiększyła się o 10–40%. Szacuje się, że
występują one u połowy osób w populacji europejskiej,
w tym otyłość zależnie od kraju jest diagnozowana
u 10–25% mężczyzn i 10–30% kobiet [4, 5]. W ostatnim badaniu epidemiologicznym, przeprowadzonym
w Polsce w latach 2003–2005 (WOBASZ), w populacji
w wieku 20–74 lat nadwagę stwierdzono u 40,4%
mężczyzn i u 27,9% kobiet, a otyłość odpowiednio
u 20,6% i u 20,2% [6].
Otyłość jest istotnym problemem zdrowia publicznego, nie tylko z powodu częstości występowania
i opisanych niżej powikłań, ale również ze względu
na koszty związane z ich leczeniem. Szacuje się, że
w krajach Europy Zachodniej 2–8% nakładów ponoszonych przez systemy opieki zdrowotnej można przypisać
bezpośrednio otyłości [7].
Otyłość, szczególnie trzewna, jest czynnikiem
ryzyka rozwoju wielu chorób przewlekłych, takich
jak: cukrzyca typu 2, dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, udar mózgu, zaburzenia
hormonalne, a także niektórych nowotworów (m.in.:
rak sutka, rak trzonu macicy, rak jelita grubego, rak
gruczołu krokowego) [8]. Ponadto otyłość znacznie
obniża jakość życia oraz zmniejsza wydajność pracy
i dochód [9]. Ostatnio coraz większą uwagę zwraca
się na psychologiczne konsekwencje otyłości, takie
jak obniżona samoocena, stany lękowe i zaburzenia
depresyjne. Zaburzenia te mogą ulegać nasileniu z powodu negatywnego nastawienia społeczeństwa wobec
osób otyłych i dyskryminacji w różnych dziedzinach
życia, w tym opiece medycznej i przy poszukiwaniu
zatrudnienia.
Mimo coraz lepszego poznania czynników wpływających na rozwój otyłości, odległe efekty jej leczenia
pozostają niezadowalające [10]. Istotny wpływ na
efektywność leczenia otyłości mogą mieć jej aspekty
psychologiczne, które często są niedoceniane i nieuwzględniane w procesie leczenia.
Zaburzenia psychiczne u osób otyłych
W dużych badaniach epidemiologicznych wykazano większą częstość występowania zaburzeń lękowych, somatoformicznych oraz zaburzeń odżywiania
u otyłych [11, 12]. Kasen i wsp. [13] w trwającej 30 lat
obserwacji przeprowadzonej u osób otyłych wykazali
kilkakrotnie większą częstość występowania zespołów
lękowych oraz dużych epizodów depresji niż u osób
z prawidłową masą ciała. Problematykę współwystępowania depresji i otyłości oraz łączących je zależności przedstawiono w niedawno opublikowanej pracy
poglądowej [14].
Dotychczas nie udało się znaleźć specyficznych dla
otyłości cech psychopatologicznych. Stwierdzono natomiast, że osoby otyłe rzadziej nadużywają substancji
psychoaktywnych niż osoby z prawidłową masą ciała
[15]. Friedman [16] za przyczynę utrudniającą ustalenie
charakterystycznych dla otyłości cech psychopatologicznych uważa niejednorodność populacji osób
otyłych. Szczególną uwagę zwraca się na to, że próby
redukcji masy ciała podejmują głównie kobiety, chociaż częstość występowania otyłości u mężczyzn jest
podobna. Zdaniem Friedmana, aby ustalić specyficzne
dla otyłości cechy psychopatologiczne, konieczne jest
prowadzenie badań drugiej generacji w celu poszukiwania czynników ryzyka zaburzeń psychicznych u osób
otyłych, a nie badań pierwszej generacji, w których
porównuje się częstość występowania takich zaburzeń,
jak depresja i lęk oraz cechy osobowości u osób otyłych
i z prawidłową masą ciała. Autor ten sugeruje, że istotnymi czynnikami ryzyka zaburzeń psychicznych u osób
otyłych są: stosowanie restrykcyjnych diet obecnie lub
w przeszłości, znaczne wahania masy ciała (weight
cycling) i epizody objadania się (binge eating). Ostatni
z tych czynników najdokładniej zbadano pod względem
wpływu na rozwój otyłości i zaburzeń psychicznych.
Zespół gwałtownego objadania się (BED, binge
eating disorder) charakteryzuje występowanie epizodów objadania się o typie bulimicznym, którym nie
towarzyszą regularnie pojawiające się zachowania
kompensacyjne. Epizody te cechują się utratą kontroli
nad jedzeniem i spożywaniem dużych ilości pokarmu.
Zespół ten wyodrębniono w czwartej edycji amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej z 1994 roku (DSM-IV,
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,
Fourth Edition), natomiast obowiązująca w Polsce kla-
www.endokrynologia.viamedica.pl
125
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2012, tom 8, nr 4
syfikacja chorób International Statistical Classification
of Diseases and Health Related Problems 10th Revision
(ICD-10) nie uwzględnia tej jednostki. W Polsce do
określenia tego typu zaburzeń stosuje się zamiennie
dwa terminy „zespół gwałtownego objadania się”
(gwałtownego jedzenia) oraz „zaburzenia odżywiania
z epizodami niekontrolowanego objadania się”.
Szacuje się, że BED występuje u 2–5% populacji
ogólnej [17]. Natomiast u osób otyłych podejmujących
leczenie częstość jego występowania sięga 30%. W ba­daniach własnych autorów częstość występowania
BED wśród pacjentów rozpoczynających kurację odchudzającą wynosiła 35% [18]. Autorzy wykazali także,
że zespół ten częściej występuje u osób z otyłością
olbrzymią [19]. Zespół gwałtownego objadania się
wydaje się istotnym czynnikiem przyczyniającym się do
rozwoju otyłości o podłożu emocjonalnym nasilanym
przez stres.
Jedną z cech osobowości, które mogą wpływać
na rozwój, przebieg i wyniki leczenia otyłości, a także
towarzyszących jej zaburzeń psychicznych, jest aleksytymia. Jest to mało znany kierunek badań dotyczących
aspektów psychologicznych otyłości, który może być
ważnym ogniwem łączącym otyłość, BED, zaburzenia
lękowe i depresyjne. Dlatego celem niniejszego opracowania jest przedstawienie związków między występowaniem aleksytymii a rozwojem otyłości i efektami
jej leczenia.
Aleksytymia — wprowadzenie
Aleksytymia jest cechą obejmującą: trudności w od­różnianiu stanów emocjonalnych od doznań fizycznych, trudność w opisywaniu emocji, skłonność do
koncentrowania się raczej na zewnętrznych wydarzeniach niż na wewnętrznych doświadczeniach (myślenie
operacyjne, konkretne) oraz upośledzenie w zakresie
symbolizacji, wyrażające się ubóstwem wyobraźni. Częstość występowania aleksytymii w populacji ogólnej wynosi 10–13%. Cechę tę częściej przejawiają mężczyźni
(12,8–17,0%) niż kobiety (8,2–10,0%). Obserwuje się
również częstsze występowanie tej cechy osobowości
u osób starszych (34% w populacji 70-latków) [20].
U osób z cechami aleksytymii stwierdza się większe nasilenie objawów psychopatologicznych, przede
wszystkim depresyjnych (choć dotyczy to zwłaszcza
czynnika najmniej specyficznego — „trudności w opisywaniu emocji”). Znaczne nasilenie aleksytymii znajduje swój wyraz w określonym stylu funkcjonowania.
Relacje interpersonalne są nacechowane obojętnością
wobec oczekiwań innych, chłodem i zdystansowaniem.
Potrzeba zależności i bezpieczeństwa przeważa nad
126
potrzebą ryzykownych myśli i zachowań niekonwencjonalnych. Jedną z konsekwencji tego stanu jest mniejsza
zdolność przystosowywania się do nowych sytuacji.
Co istotne, osoby z aleksytymią otrzymują mniejsze
wsparcie społeczne i gorzej z niego korzystają. Problem
ten dotyczy również opieki zdrowotnej. Między innymi
z tego powodu osoby z aleksytymią cechują się gorszym stanem zdrowia somatycznego. Stwierdzono
także, że występowanie tej cechy osobowości jest
niezależnym czynnikiem ryzyka 5-letniej śmiertelności
u mężczyzn w średnim wieku [21].
Przyczyny rozwoju aleksytymii są złożone i obejmują czynniki neurobiologiczne i psychologiczne. Do
czynników neurobiologicznych związanych z aleksytymią zaliczono deficyt transferu międzypółkulowego,
nieprawidłowości funkcjonowania prawej półkuli, zaburzenia dotyczące przedniej części zakrętu obręczy oraz
upośledzenie koordynacji między układem limbicznym
i korą mózgu [22–24].
Wśród czynników psychologicznych wyróżnia się
trudności w relacjach z matką i urazy psychiczne o charakterze zaniedbania lub nadużycia. Przyczyną wtórnej
aleksytymii są doświadczenia o charakterze traumatycznym przebyte w życiu dorosłym [25].
Pierwsze badania dotyczące związku aleksytymii
z innymi zaburzeniami przeprowadzono u pacjentów z chorobami psychosomatycznymi [26]. Później
opublikowano wyniki dotyczące związku tej cechy
osobowości z depresją i zaburzeniami lękowymi oraz
częstszym jej występowaniu u pacjentów ze skłonnością do uzależnień i z zaburzeniami osobowości,
a także z zespołem stresu pourazowego [27].
Do najbardziej znanych kwestionariuszy przeznaczonych do oceny występowania i nasilenia aleksytymii
zalicza się TAS 26, TAS 20 [28] oraz Bermond-Vorst
Alexithymia Questionnaire (BVAQ) [29, 30].
Aleksytymia — przyczyna
czy skutek otyłości?
Poszukiwania prostej zależności między występowaniem aleksytymii i otyłości nie doprowadziły do
jednoznacznych wniosków. Ta cecha osobowości
wiązała się raczej z nasileniem ogólnej psychopatologii
(w tym depresji) u osób otyłych niż z ich masą ciała [31].
Jedynie w niektórych badaniach wykazano częstsze
występowanie aleksytymii u osób otyłych niż w populacji ogólnej. Cechy aleksytymii, z wyjątkiem trudności
w opisywaniu emocji, częściej występowały u kobiet
niż u mężczyzn [32]. Ponadto De Chouly i wsp. [33]
zaobserwowali wyraźnie większe nasilenie cech aleksytymii u kobiet otyłych niż u tych z prawidłową masą
www.endokrynologia.viamedica.pl
Agnieszka Żak-Gołąb i wsp., Aleksytymia u osób otyłych
ciała. Nie stwierdzono natomiast zależności między
nasileniem tej cechy osobowości a wskaźnikiem masy
ciała (BMI, body mass index) [34–36]. Dalsze badania
są prowadzone z udziałem wyselekcjonowanych podgrup osób otyłych, charakteryzujących się wyższym
nasileniem aleksytymii lub jej składowych. Hipoteza,
zgodnie z którą populacja otyłych jest heterogenna pod
względem tej cechy, pojawiała się już dawno. Waysfeld
i wsp. [37] na podstawie cech psychologicznych (test
Rorschacha i Minnesota Multiphase Personality Inventory [MMPI]) podzielili osoby otyłe na „neurotyków”
i „psychosomatyków”. Tę drugą podgrupę można utożsamiać z „aleksytymiczną” lub cechującą się większym
nasileniem myślenia operacyjnego. Wydaje się, że to
właśnie myślenie operacyjne jest najbardziej wyrażonym aspektem aleksytymii u osób otyłych, zwłaszcza
mężczyzn [32]. Bardziej konkretny styl poznawczy
może się przekładać na zmniejszone zainteresowanie
własnym życiem wewnętrznym, przejadanie się oraz
siedzący tryb życia. Według Helmersa i wsp. [38]
wpływ aleksytymii na styl życia może być efektem
głównie takich jej cech, jak „trudność w identyfikowaniu emocji” (złe odżywianie się, nadużywanie alkoholu
i narkotyków) oraz „trudność komunikowania emocji”
(siedzący tryb życia).
Większe nasilenie aleksytymii obserwowano również u osób otyłych, u których rozwinęły się powikłania
otyłości, takie jak nadciśnienie tętnicze [39–41], cukrzyca typu 2 [42] i składowe zespołu metabolicznego [43].
Nie określono jednak roli aleksytymii w rozwoju tych
powikłań. Niektórzy badacze sugerują wręcz, że u osób
z chorobami somatycznymi może dochodzić do rozwoju wtórnej aleksytymii [44]. Hipotezę tę jako pierwszy
sformułował Freyberger [25] na podstawie obserwacji
osób z chorobą nowotworową, u których pojawiły się
cechy aleksytymiczne. Na pytanie, czy aleksytymia jest
cechą osobowości osób otyłych, czy też pojawia się
jako cecha wtórna do otyłości lub chorób jej towarzyszących, próbowali odpowiedzieć Adami i wsp. [35].
Wyniki uzyskane przez tych badaczy przemawiają za
pierwotną naturą aleksytymii u otyłych, niezależną od
masy ciała, wyglądu i akceptacji społecznej. Podobne
wnioski wypłynęły z badań Baldaro i wsp. [45], którzy
u otyłych chłopców i dziewczynek, a także ich matek
obserwowali mniejszą zdolność dekodowania wzrokowych i słownych przejawów emocji niż u osób z grupy
kontrolnej. Wskazywałoby to na pewien deficyt rozwojowy relacji z opiekunem niezdolnym do właściwego
opracowania poznawczego emocji, co — obok wpływu
na rozwój tych samych cech osobowości u dziecka —
mogłoby się również przyczyniać do rozwoju otyłości.
Powyższe dane sugerują, że występowanie aleksytymii pierwotnej może być nie tylko czynnikiem induku-
jącym rozwój otyłości, poprzez wpływ na kształtowanie
się niekorzystnego dla zdrowia stylu życia, ale także
szybszego pogarszania się stanu zdrowia osób otyłych z powodu niewłaściwego korzystania ze wsparcia
społecznego i opieki zdrowotnej.
Aleksytymia a jedzenie
pod wpływem negatywnych emocji
Jedzenie pod wpływem negatywnych emocji
(emotional eating) może przybierać różne formy:
od sporadycznego jedzenia związanego z przeżywanymi emocjami (które nie zawsze są świadomie
identyfikowane przez daną osobę), poprzez jedzenie
w godzinach wieczornych i nocnych (night eating), aż
do impulsywnego objadania się (binge eating), które
może spełniać kryteria rozpoznania BED. Wydaje się,
że jedzenie pod wpływem emocji może mieć inne
podłoże u otyłych z BED niż u osób bez tego zespołu.
Chociaż cechy aleksytymiczne sprzyjają rozładowaniu
afektu poprzez jedzenie, to dane dotyczące związku
aleksytymii z objadaniem się nie są jednoznaczne. Noli
i wsp. [46] nie wykazali zależności między występowaniem cech aleksytymii a BED, nocnym objadaniem
się (night eating) czy jedzeniem pod wpływem emocji
(emotional eating) u osób otyłych zgłaszających się do
chirurgicznego leczenia otyłości. Natomiast O’Connel
[47] zaobserwował większe nasilenie cech aleksytymii
u osób ze wzmożonym niż u tych z umiarkowanym
kompulsywnym objadaniem się. Z kolei Pinaquy
i wsp. [48] stwierdzili, że u osób otyłych z BED częściej
stwierdza się aleksytymię niż u otyłych bez BED (62,5%
v. 48,8%), choć różnica ta (ze względu na małą liczebność grupy) nie była istotna statystycznie. W badaniu
de Zwaan i wsp. [34] częstość aleksytymii o istotnym
klinicznie nasileniu u otyłych z BED była istotnie wyższa
niż w grupie bez tego zespołu (odpowiednio 24,1%
v. 11,1%; p = 0,02). Gdy jednak wzięto pod uwagę
średnią wartość nasilenia aleksytymii w skali TAS-26,
to podgrupy te nie różniły się między sobą (63,8 ± 11,5
pkt. v. 61,9 ± 8,1 pkt.). Z kolei Delaney i Ward [49] zaobserwowali, że osoby otyłe napadowo objadające się
nie wyróżniały się ogólnym nasileniem aleksytymii, ale
częściej nie potrafiły określić swoich odczuć cielesnych
i emocji oraz uważały, że kwestie emocji nie mają dla
nich zasadniczego znaczenia.
Niektórzy badacze sugerują, że jedzenie pod
wpływem emocji u osób z BED wiąże się z nasileniem
aleksytymii, natomiast u osób bez BED zależy raczej
od nasilenia stresu i poziomu depresji [48]. Być może,
niektóre osoby traktujące jedzenie jako „pocieszenie”
lub „uspokojenie” w chwilach odczuwania napięcia
www.endokrynologia.viamedica.pl
127
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2012, tom 8, nr 4
psychicznego lub przeżywania trudnych emocji mają
świadomość takich zachowań i są w stanie je częściowo
kontrolować. Natomiast osoby z aleksytymią nie wiążą
stanu napięcia i emocji z objadaniem się i dlatego nie
potrafią go kontrolować. Z tego względu psychoterapia
w tych dwóch grupach powinna być odmienna. U osób
z aleksytymią terapia powinna być ukierunkowana na
odtworzenie zdolności do identyfikowania emocji i poszukiwania alternatywnych do objadania się sposobów
radzenia sobie z nimi, natomiast w drugiej grupie celem powinno być bardziej efektywne i konstruktywne
radzenie sobie z emocjami, a nie rozpoznawanie ich.
Aleksytymia a efekty kuracji odchudzającej
Niektóre obserwacje kliniczne sugerują, że aleksytymia może utrudniać leczenie otyłości [50, 51]. Jednak
w grupie otyłych leczonych bariatrycznie nie stwierdzono, by występowanie cech aleksytymii wpływało
na efekty uzyskane w czasie rocznej obserwacji [36].
De Panfilis i wsp. [52] badali, jakie znaczenie dla
efektów kuracji odchudzającej miało współwystępowanie zaburzeń psychicznych z osi pierwszej. Stwierdzili
oni, że wyniki leczenia u tych osób mimo lepszej współpracy były gorsze. Na efekty leczenia wpływały takie
cechy, jak trudności komunikowania emocji i trudności
w angażowaniu się w relacje społeczne. Pierwsza z tych
cech jest składową zespołu aleksytymii. Natomiast
u osób bez zaburzeń z pierwszej osi istotny wpływ na
wynik leczenia miało między innymi niewielkie nasilenie
narcystycznych cech osobowości. Powyższe wyniki
wskazują, że trudności w angażowaniu się w relacje
społeczne oraz komunikowania własnych stanów psychicznych i somatycznych otoczeniu wiążą się ściśle
z funkcjonowaniem w relacjach terapeutycznych, na
przykład z lekarzem w trakcie kuracji odchudzającej.
Może to dotyczyć umiejętności kształtowania relacji
zależności od lekarza lub terapeuty, przekazywania
trudności emocjonalnych związanych z leczeniem oraz
współpracy w poszukiwaniu rozwiązań napotykanych
problemów. Osoby o niskich kompetencjach w tym
zakresie będą przyjmowały bardziej bierną rolę, co
może się przełożyć na efekty leczenia i niezadowolenie wynikające z przekonania, że lekarz czy terapeuta
zrobili zbyt mało, by im pomóc. Wydaje się jednak, że
konstrukt aleksytymii, zdefiniowany w taki sposób, jak
uczynili to jego twórcy, ma ograniczone zastosowanie
w odniesieniu do rozwoju, przebiegu i leczenia otyłości.
Dopiero głębsza analiza znaczenia poszczególnych
składowych aleksytymii pozwala na lepsze rozumienie
zależności między życiem emocjonalnym a rozwojem
otyłości i w pewnym stopniu ukierunkowuje psychoterapię.
Podsumowanie
Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że częstość występowania aleksytymii u osób otyłych jest
zwiększona. Niezależnie od tego, czy jest to zjawisko
pierwotne, czy wtórne, wiedza na temat występowania
cech aleksytymii w tej grupie chorych może mieć pewne, choć ograniczone, implikacje kliniczne. Wydaje się,
że znaczne nasilenie aleksytymii może być przyczyną
rozwoju otyłości, głównie w wyniku napadowego objadania się. Ta cecha osobowości może również powodować, że osoby takie rzadziej poszukują pomocy
specjalistycznej, a jeżeli już podejmą próbę redukcji
masy ciała, to ich współpraca z lekarzem i osiągane
efekty są gorsze. Nie jest jasne, czy psychoterapia
poprawiająca wgląd we własne przeżywanie i ekspresję
emocji może poprawić skuteczność kuracji odchudzającej osób z cechami aleksynymii. Niewątpliwie jednak,
należy przywiązywać większą wagę do dobrej współpracy lekarza i psychologa w procesie leczenia otyłości.
Piśmiennictwo
1. Obesity: preventing and managing the
global epidemic. WHO/NUT/NCD/98.1
Report of a WHO consultation on
Obesity. WHO, Geneva 1998: 12–40.
2. Wang Y., Beydoun M.A., Liang L. i wsp.:
Will all Americans become overweight
or obese? estimating the progression
and cost of the US obesity epidemic.
Obesity 2008; 16: 2323–2330.
3. Flegal K.M., Carroll M.D., Ogden C.L.
i wsp.: Prevalence and trends in obesity among US adults, 1999–2008.
JAMA 2010; 303: 235–241.
4. James W.P.: The epidemiology of
obesity: the size of the problem. J. Intern.
Med. 2008; 263: 336–352.
128
5. Branca F., Nikogosian H., Lobstein T.:
The challenge of the obesity in the
WHO European region and the
strategies for response: summary.
WHO Regional Office for Europe,
Copenhagen 2007.
6. Biela U., Pająk A., Kaczmarczyk-Chałas K. i wsp.: Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet
i mężczyzn w wieku 20–74 lat. Wyniki
programu WOBASZ. Kardiol. Pol.
2005; 63 (supl. 4): 632–635.
7. Andreyeva T., Sturm R., Ringel J.S.:
Moderate and severe obesity have
large differences in health care costs.
Obes. Res. 2004; 12: 1936–1943.
www.endokrynologia.viamedica.pl
8. Adams K.F., Schatzkin A., Harris T.B.
i wsp.: Overweight, obesity and mortality in a large prospective cohort of
persons 50 to 71 years old. N. Engl.
J. Med. 2006; 355: 763–778.
9. Lillis J., Levin M.E., Hayes S.: Exploring the relationship between BMI
and health-related quality of life:
a pilot study of the impact of weight
self-stigma and experiential avoidance.
J. Health Psychol. 2011; 16: 722–727.
10. Greaves C.J., Sheppard K.E., Abraham C. i wsp.: Systematic review of
reviews of intervention components
associated with increased effectiveness in dietary and physical activity
Agnieszka Żak-Gołąb i wsp., Aleksytymia u osób otyłych
interventions. BMC Public Health
2011; 11: 119.
11. Wardle J., Waller J., Rapaport L.: Body
dissatisfaction and binge eating in
obese women. The role of restraint
and depression. Obes. Res. 2001; 9:
778–787.
12. Baumeister H., Harter M.: Mental
disorders in patients with obesity in comparison with healthy
probands. Int. J. Obes. 2007; 31:
1155–1164.
13. Kasen S., Cohen P., Chen H. i wsp.:
Obesity and psychopathology in
women: a three decade prospective
study. Int. J. Obes. 2008; 32: 558–566.
14. Olszanecka-Glinianowicz M.: Depresja — przyczyna czy skutek otyłości?
Endokrynol. Otył. Zab. Przem. Mat.
2008; 4: 78–85.
15. Hrabosky J.I., Thomas J.J.: Elucidating the relationship between obesity
and depression: recommendations
for future research. Clin. Psychol. Sci.
Prac. 2008: 15: 28–34.
16. Friedman M.A., Brownell K.D.: Psychological correlates of obesity: moving to the next research generation.
Psychol. Bull. 1995; 117: 3–20.
17. de Zwaan M.: Binge eating disorder
and obesity. Int. J. Obes. 2001; 25:
51–55.
18. Żak-Gołąb A., Zahorska-Markiewicz B., Tomalski R. i wsp.: The association between anxiety, depression,
alexithymia and binge eating in obese
patients. Karlove Vary, Abstract Book
2008.
19. Tomalski R., Żak-Gołąb A., Zahorska-Markiewicz B.: Czy rezygnacja
z kuracji odchudzającej ma związek
z występowaniem żarłocznego jedzenia? Endokrynol. Otył. Zab. Przem.
Mat. 2008; 4: 53–57.
20. Salminen J.K., Saarijarvi S., Aarela E.
i wsp.: Prevalence of alexithymia
and its association with sociodemographic variables in the general
population of Finland. J. Psychosom.
Res. 1999; 46: 75–82.
21. Kauhanen J., Kaplan G.A., Cohen R.D.
i wsp.: Alexithymia and risk of health
in middle-aged man. J. Psychosom.
Res. 1996; 41: 541–549.
22. Larsen J.K., Brand N., Bermond B.
i wsp.: Cognitive and emotional characteristics of alexithymia: a rewiew
of neurobiological studies. J. Psychosom. Res. 2003; 54: 533–541.
23. Lane R.D., Ahern G.L., Schwartz G.E.
i wsp.: Is alexithymia the emotional
equivalent of blindsight? Biol. Psychiatry 1997; 42: 834–844.
24. Dewaraja R., Sasaki Y.: A left to right
hemisphere callosal transfer deficit of
nonlinguistic information in alexithymia. Psychother. Psychosom. 1990;
54: 201–207.
25. Freyberger H.: Supportive psychotherapeutic techniques in primary and
secondary alexithymia. Psychother.
Psychosom. 1977; 28: 337–342.
26. Sifneos P.E.: Alexithymia: past and
presence. Am. J. Psychiatry 1996;
153: 137–142.
27. Maruszewski T., Ścigała E.: Emocje,
aleksytymia, poznanie. Wydawnictwo
Fundacji Humaniora, Poznań 1998.
28. Taylor G.J., Bagby R.M., Ryan D.P.
i wsp.: Criterion validity of the Toronto
Alexithymia Scale. Psychosom. Med.
1988; 50: 500–509.
29. Parker J.D., Taylor G.J., Bagby R.M.:
The 20-item Toronto Alexithymia
Scale. III. Reliability and factorial
validity in a community population.
J. Psychosom. Res. 2003; 55: 269–275.
30. Vorst C.M., Bermond B.: Validity
and reliability of the Bermond-Vorst
Alexithymia Questionnaire. Pers.
Individ. Dif. 2001; 30: 413–434.
31. Morosin A., Riva G.: Alexithymia in
a clinical sample of obese women.
Psychol. Rep. 1997; 80: 387–394.
32. Elfhag K., Lundh L.G.: TAS-20 alexithymia in obesity, and its links to personality. Scand. J. Psychol. 2007; 48:
391–398.
33. De Chouly De Lenclave M.B., Florequin C., Bailly D.: Obesity, alexithymia, psychopathgology and binge
eating: a comparative study of 40
obese patients and 32 controls. Encephale 2001; 27: 343–350.
34. de Zwaan M., Bach M., Mitchell J.E.
i wsp.: Alexithymia, obesity and binge
eating disorder. Int. J. Eat. Disord.
1995; 17: 135–140.
35. Adami G.F., Campostano A., Ravera G.
i wsp.: Alexithymia and body weight
in obese patients. Behav. Med. 2001;
27: 121–126.
36. Marechal V., Loas G., Legrand A.
i wsp.: Alexithymia in severely obese
patients seeking surgical treatment.
Psychol. Rep. 2009; 105: 935–944.
37. Waysfeld B., Le Barzic M., Aimez P.
i wsp.: “Pense operatoire” in obesity.
Psychother. Psychosom. 1977; 28:
127–132.
38. Helmers K.F., Mente A.: Alexithymia
and heath behaviors in healthy male
volunteers. J. Psychosom. Res. 1999;
47: 635–645.
39. Grabe H.J., Schwahn C., Barnow S.
i wsp.: Alexithymia, hypertension
www.endokrynologia.viamedica.pl
and atherosclerosis in the general
population. J. Psychosom. Res. 2010;
68: 139–147.
40. Jula A., Salminen J.K., Saarijarvi S.:
Alexithymia: a facet of essentials
hypertension. Hypertension 1999;
33: 1057–1061.
41. Todarello O., Taylor G.J., Parker J.D.
i wsp.: Alexithymia in essential hypertensive and psychiatric outpatients:
a comparative study. J. Psychosom.
Res. 1995; 39: 987–994.
42. Damak R., Mnif L., Masmoudi J.
i wsp.: Alexithymia in diabetes type 2.
Eur. Psych. 2010; 25: 1008.
43. Lemche A.V., Chaban O.S., Lemche E.:
Alexithymia predicts triglyceride level,
systolic blood pressure, and diabetic
status in metabolic syndrome. Eur.
Psych. 2010; 25: 1019.
44. Wise T.N., Mann S., Mitchell D. i wsp.:
Secondary alexithymia: an empirical
validation. Comprehen. Psychol.
1990; 31: 284–288.
45. Baldaro B., Rossi N., Caterina R.
i wsp.: Deficit in the discrimination
of nonverbal emotions in children
with obesity and their mothers. Int.
J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2003;
27: 191–195.
46. Noli G., Cornicelli M., Marinari G.M.
i wsp.: Alexithymia and eating behavior
in severely obese patients. J. Hum.
Nutr. Diet. 2010; 23: 616–619.
47. O’Connel R.C.: Alexithymia and self-regulation: affective and cognitive functioning in compulsive eating. The Sciences
and Engineering 2003; 63: 4381.
48. Pinaquy S., Chabrol H., Simon C.
i wsp.: Emotional eating, alexithymia,
and binge-eating disorder in obese
women. Obes. Res. 2003; 11: 195–201.
49. Delaney L., Ward L.: The relationships
of alexithymia, body image distortion,
and body image dissatisfaction to binge
eating in obese populations. The Sciences and Engineering 2002; 63: 1558.
50. Beales D., Dolton R.: Eating disordered patients: personality, alexithymia,
and implications for primary care. Br.
J. Gen. Pract. 2000; 50: 21–26.
51. Żak-Gołąb A., Olszanecka-Gliniano­
wicz M., Bąk-Sosnowska M. i wsp.:
Does alexithymia influence on the early
termination of body weight reduction
therapy? Streszczenie zjazdowe —
Sztokholm. Obes. Rev. 2010; 11 (supl. 1):
306–307.
52. De Panfilis C., Cero S., Dall’Aglio E.
i wsp.: Psychopathological predictors
of compliance and outcome in weight
-loss obesity treatment. Acta Biomed.
2007; 78: 22–28.
129