Rola mediów publicznych w kreowaniu wizerunku

Rola mediów publicznych w kreowaniu wizerunku

Zeszyty naukowe nr 2
2004
Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni
Tadeusz Skoczek
Rola mediów publicznych w kreowaniu wizerunku
lokalnych samorządów i społeczności
1. Samorząd terytorialny w III RP
Samorząd terytorialny jest trwałą i niepodważalną wartością ustroju III Rzeczypospolitej. Jest strukturą państwa, jedną z form jego organizacji. Samorząd
oznacza także i to, że społeczność lokalna czy regionalna ma uprawnienia konstytucyjne do załatwiania pewnych spraw przez samych siebie. Natomiast administracja rządowa może jedynie kontrolować, czy owe działania są zgodne
z prawem.
Samorząd oznacza, że lokalna społeczność, reprezentowana przez wybrane władze, posiada własny majątek i własny budżet, ale też jest zobowiązana do
zaspokajania potrzeb ludzi określonych przez prawo. Parlament nawet w drodze
ustawy nie ma prawa wprowadzać dodatkowych ograniczeń, gdyż byłoby to zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego.
Samorząd jest więc formą organizacji państwa opartego na zdecentralizowanej władzy, na ograniczeniu uprawnień administracji centralnej tylko do tych
spraw, którymi musi się zajmować jedynie w imię interesu wszystkich obywateli. A to, czym nie musi zarządzać państwo – powinno być przekazane ludziom,
być jak najbliżej obywatela. A więc – maksimum do gmin, a to, czego gmina dokonać nie może – do powiatu, a czemu powiat nie podoła – to w myśl tej zasady
pomocniczości – do województwa.
Reforma administracji publicznej z 1990r. (Ustawa o samorządzie gminnym z 8.III.1990 r. i pierwsze wybory do samorządu gminnego – 27.V.1990 r.)
to – można rzec – rewolucja w zarządzaniu Polską. I był to pierwszy etap decentralizacji państwa.
Po ośmiu latach wielkiej burzy, jaka przeszła nad kształtem dalszych pięter
„Naszego Domu”, doczekaliśmy się kolejnych aktów prawnych: Ustawy o samorządzie powiatowym i Ustawy o samorządzie wojewódzkim; obie Sejm przegłosował 5 czerwca 1998 r.
Od tego czasu Polska stała się państwem zdecentralizowanym, w sensie struktury administracyjnej, przystosowanym do partnerskiej współpracy
66
z krajami Unii Europejskiej. To konsekwencja naszego wyboru wolności i demokracji.
Pojęcie „małych ojczyzn” to nic innego jak tożsamość miejsca najbliższego człowiekowi. To ta przestrzeń, gdzie realizują się jego podstawowe potrzeby,
gdzie żyje, gdzie pracuje, gdzie stara się realizować swoje ambicje, to także ta
„mała Polska”, z którą obywatel wygrywa i przegrywa. „Mała ojczyzna” to także historia i tradycja tego jedynego miejsca na świecie, pejzaż, a przede wszystkim wszyscy żyjący tu ludzie.
Samorząd terytorialny jest związkiem ziemi, ludzi i ich spraw obywatelskich. Powstał z prostego przesłania wyrażającego się w słowach „sami dla siebie” i także tej oto myśli „działaj lokalnie – myśl globalnie”, albowiem to nic innego jak Polska w wymiarach małej wspólnoty.
Według naszej Konstytucji, samorząd terytorialny „jest wspólnotą ludzi
istniejącą z mocy prawa i obejmującą ogół mieszkańców jednostki terytorialnej” (art.16 ust.1), która „wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez
Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych” (art.163).
Polska jest sygnatariuszem Europejskiej Karty Samorządu Publicznego.
Podstawowe zasady tego porozumienia to przede wszystkim:
• prawo samorządów do samodzielnego zarządzania istotnym zakresem
spraw publicznych,
• przekazywanie władzom najbliższym obywatelom wykonywania zadań
publicznych z uwzględnieniem zasady efektywności,
• zapewnienie przez państwo samorządom lokalnym prawnych i finansowych środków umożliwiających realizację powierzonych im zadań.
2. Misja telewizji
Programowe powinności telewizji publicznej wobec społeczności lokalnych
i ich samorządów są wpisane w najważniejsze akty prawne i dokumenty określające jej misję. Obywatel w demokratycznym państwie ma niekwestionowane prawo do informacji. W wyniku przełomu ustrojowego (można tu sięgnąć do
materiałów Okrągłego Stołu i wyborów parlamentarnych w 1989 r.) uzyskaliśmy
nową jakość informowania przez media. Największą rolę, obok Polskiego Radia,
miała odgrywać w nowej sytuacji politycznej i społecznej telewizja publiczna
z jej programami 1, 2 oraz oddziałami terenowymi.
Warto pamiętać o długiej tradycji telewizji terenowej. Datuje się ona od
1956 roku, kiedy to powstały jej oddziały w Łodzi, Poznaniu, Katowicach
i Gdańsku. Obecnie w największych miastach działa 12 oddziałów terenowych
TVP S.A. (Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Kraków, Katowice, Lublin, Poznań,
Łódź, Rzeszów, Szczecin, Wrocław, Warszawa). Powstały także dodatkowe podległe im jeszcze 4 ośrodki (Opole, Kielce, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski).
67
Realizując swoją misję, telewizja publiczna w bardzo szerokim zakresie
miała kreować wizerunek polskich samorządów lokalnych. Spółka Telewizja
Polska S.A., powołana ustawą z 12 grudnia 1992 roku, ma za zadanie tworzenie i rozpowszechnianie ogólnokrajowych programów I, II, i TV Polonia,
oraz regionalnych programów telewizji zintegrowanych w strukturę o nazwie
TVP 3 Regionalna. Biuro Oddziałów Terenowych, jednostka zarządzająca i koordynująca pracę oddziałów, powstało 1 kwietnia 1994 r. BOT został przekształcony
w Biuro Programów Regionalnych i od tej pory Telewizja Regionalna zaczęła być postrzegana jako zintegrowana całość, trzecia antena TVP S.A, ze swoim logo TVP 3. Tak więc „świadomość terenowa” była jedną z elementarnych
przesłanek określania ustroju mediów publicznych, w tym oczywiście regionalnej Trójki.
Misję i zadania mediów publicznych precyzuje Ustawa o Radiofonii
i Telewizji. Zadania w dziedzinie przedstawiania „małych ojczyzn” znajdziemy w podstawowych obowiązkach radiofonii i telewizji. Formułują to Przepisy
Ogólne w Rozdziale I wspomnianej Ustawy:
• dostarczanie informacji,
• udostępnianie dóbr kultury i sztuki,
• ułatwianie korzystania z oświaty i dorobku nauki,
• upowszechnianie edukacji obywatelskiej,
• popieranie krajowej twórczości audiowizualnej.
Ustawodawca określa oczywiście także powinności publicznej radiofonii
i telewizji. Są to:
• kierowanie się odpowiedzialnością za słowo i dbanie o dobre imię publicznej radiofonii i telewizji,
• rzetelne ukazywanie całej różnorodności wydarzeń i zjawisk w kraju i za
granicą,
• sprzyjanie swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli oraz formowaniu się opinii publicznej,
• umożliwianie obywatelom i ich organizacjom uczestniczenia w życiu
publicznym poprzez prezentowanie zróżnicowanych poglądów i stanowisk oraz wykonywane prawa do kontroli i krytyki społecznej,
• służenie rozwojowi kultury, nauki i oświaty, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego dorobku intelektualnego i artystycznego,
• respektowanie chrześcijańskiego systemu wartości, z przyjęciem za podstawę uniwersalnych zasad etyki,
• służenie umacnianiu rodziny,
• służenie kształtowaniu postaw prozdrowotnych,
• służenie zwalczaniu patologii społecznych,
• uwzględnianie potrzeb mniejszości narodowych i grup etnicznych.
68
Szczególna uwaga została zwrócona na jakość i rzetelność programów informacyjnych. Powinny one być bezstronne w sensie politycznym i obiektywnie przedstawiać rzeczywistość. Dotyczy to postaw światopoglądowych, zasad
obyczajowych, tradycji kulturowych, narodowych, etnicznych. W sytuacjach
dyskusji i debat należy zachowywać dbałość o równowagę stanowisk i opinii.
Telewizja publiczna jest bowiem naszą własnością, naszą wspólną wartością.
Wszystko to ma oczywisty związek z przestrzenią lokalną. Każda sprawa,
każdy konflikt, każdy problem, nawet każda opinia wywodzi się z konkretnego miejsca w przestrzeni i czasie naszego państwa. Każda opinia kształtowana
jest przez osobiste doświadczenie powstające przede wszystkim na najbliższym
nam terenie. A warto dodać i to, że dziś ponad 50 procent wszystkich zadań publicznych należy do powinności samorządu terytorialnego, gmin, powiatów i województw. Misję TVP S.A. tworzy więc bardzo ścisły związek tego, co lokalne
z tym co powszechne, państwowe i narodowe.
Jest dobrą tradycją programową telewizji publicznej bardzo wyraźna świadomość regionalna, samorządowa. Bez niej telewizja publiczna byłaby niemożliwa. Warto uzmysławiać sobie, że regionalizm jest odpowiedzią na ekspansję globalizmu. Będziemy tyle znaczyć na światowym rynku wymiany towarów i usług,
ile będzie w tym naszej polskiej nowoczesnej konkurencyjności. A konkurencyjności nie stworzą już w sprywatyzowanej gospodarce państwowe przedsiębiorstwa, ale jak dowodzi praktyka, właśnie lokalne wyspecjalizowane firmy o światowych standardach.
Telewizja publiczna powinna towarzyszyć tym procesom, ponieważ nasza droga do integracji europejskiej już od dawna prowadzi właśnie
z Rzeczypospolitej Samorządowej. To przecież polskie gminy tak często inicjowały międzynarodową współpracę gospodarczą i kulturalną, to w polskich gminach realizowana była i jest filozofia miast bliźniaczych i partnerskich. To w polskich gminach powiewają Honorowe Flagi Rady Europy, to polskie gminy szczycą się europejskimi tablicami honorowymi.
Wszyscy uczyliśmy się i nadal powinniśmy się uczyć samorządności oraz
tego, jak w pełni wykorzystać możliwości otwierające się wraz z europejską integracją przed społecznościami lokalnymi. Działają na tym polu zarówno samorządy, jak i różne niezależne organizacje, stowarzyszenia i fundacje informując,
organizując szkolenia i studyjne wyjazdy zagraniczne. Swój skromny udział ma
w tych działaniach także telewizja publiczna, a zwłaszcza jej oddziały terenowe, które w swoich audycjach nie tylko relacjonują obszernie tego typu przedsięwzięcia, ale starają się również inspirować i doradzać.
Obserwowanie tego wszystkiego, relacjonowanie, a także inspirowanie
przez telewizję publiczną, a zwłaszcza jej ośrodki regionalne było realizowaniem
misji programowej, społecznej, obywatelskiej.
69
3. W czym wyraża się misja popularyzowania Polski
samorządowej?
To banalne pytanie musimy postawić, aby odpowiedzieć, że interesująca nas
w tym tekście problematyka realizowana jest głównie w audycjach informacyjnych i publicystycznych. Oto dane obrazujące udział tych dwu misyjnych filarów
w ramówkach trzech podstawowych antenTVP S.A. w roku 2002:
• TVP 1 nadawała 9% gatunków informacyjnych i 17% publicystycznych,
• TVP 2 nadawała 10% gatunków informacyjnych i 6% publicystycznych,
• TVP 3 nadawała w pasmach własnych 29,4% gatunków informacyjnych i 30,3% publicystycznych, zaś w paśmie wspólnym stosownie
23% i 21,4%.
W tej zwięzłej statystyce kryje się też odpowiedź na pytanie, dlaczego cała ta
problematyka medialna koncentruje się na zadaniach TVP 3 Regionalnej.1
Latem 2003 roku analiza OBOP-u przyniosła bardzo interesujące ustalenia: 88% respondentów odpowiedziało, że głównym źródłem ich wiedzy o sprawach lokalnych jest Telewizja Regionalna2. Następnie ta sama analiza stwierdza:
„Stosunkowo najlepiej (bardzo dobrze i raczej dobrze) TVP 3 wywiązuje się z takich funkcji jak informowanie o życiu regionu (71%), podtrzymywanie tradycji
i zwyczajów regionalnych (70%), prezentowanie osiągnięć regionu (68%), dostarczenie informacji przydatnych w codziennym życiu (66%). Stosunkowo najsłabiej oceniono funkcję kontrolną TVP 3 wobec władz lokalnych (44%).”
Nasycenie programu informacjami z regionu jest oceniane nie całkiem zadowalająco – ogółem dwie piąte badanych (43%) sądzi, że informacji na ten temat jest tyle ile trzeba, ale prawie połowa (46%) uważa, że powinno być ich
więcej. Zdecydowana większość badanych ze wszystkich ośrodków ocenia, że
TVP 3 rzetelnie przedstawia problemy mieszkańców regionu.
Stosunkowo najważniejsze dla widzów i najbardziej przez nich oczekiwane
informacje w telewizji lokalnej dotyczą spraw i problemów codziennego życia
regionu, sytuacji na rynku pracy i działalności władz lokalnych. Najwięcej osób
(42%) oczekuje programów przedstawiających życie mieszkańców, ale oczekują też odpowiedzi na konkretne pytania, takie jak: gdzie w regionie likwidowane
są, a gdzie powstają miejsca pracy (40%), na jaką pomoc mogą liczyć bezrobotni (36%), jak dużo jest ludzi biednych i jak sobie radzą (31%), gdzie są miejsca
bezpieczne, a gdzie niebezpieczne (30%), jakie problemy mają różne grupy zawodowe (28%), o czym aktualnie dyskutują władze gminne(27%), jakie są plany
zabudowy w regionie (22%).”
Deklaracje dotyczące najczęściej oglądanych gatunków programowych
regionalnych ośrodków telewizyjnych koncentrują się również wokół spraw
70
lokalnych. Na komentarz zasługuje postulat sprawowania przez telewizję publiczną kontroli nad władzą samorządową. W tym kryje się zasada autonomii i koniecznej niezależności mediów. Jakiekolwiek spekulacje na temat udziału własnościowego samorządów w telewizjach regionalnych wywołują ten właśnie problem
i mam nadzieję, że go natychmiast czynią nieaktualnym. Telewizja jako partner
samorządu – tak!, jako organ samorządu – nie!
4. Zadania Telewizji Regionalnej
Telewizja regionalna w istocie rzeczy wykonuje zadania w bardzo szerokim zakresie powinności publicznych. Należą do nich nie tylko relacjonowanie
codzienności życia całego kraju, ale i informowanie o tym, co światowe oraz
podejmowanie działań na rzecz powstawania społeczeństwa obywatelskiego.
A telewizja obywatelska to telewizja obiektywizmu i prawdy, to telewizja pokazująca prawo i domagająca się jego przestrzegania, to telewizja podstawowych
praw obywatelskich.
Od telewizji publicznej w wymiarze regionalnym należy wymagać bardzo wiele. Nie może być jedynie lustrem odbijającym wiernie lokalne życie.
Telewizja regionalna powinna zwracać uwagę na kreatywność i przedsiębiorczość, uczyć swoich odbiorców umiejętności wychodzenia z marazmu i bierności, i dawać szansę wiary w przyszłość. Przekonywać o sensie tożsamości
gminy, powiatu, województwa, co dotąd często bywa teoretyczną wartością.
Uczestniczyć w tym powinny lokalne towarzystwa, organizacje, fundacje.
Jak Telewizja Polska może pomagać i pomaga? Mądrze i konstruktywnie mówiono o tym w 2000 roku podczas konferencji „Regionalizm, lokalizm,
media” zorganizowanej w Bochni przez Małopolski Ośrodek Dokumentacji
Regionalnej, Ziemię Bocheńską – Stowarzyszenie Rozwoju Regionu oraz Biuro
Programów Regionalnych TVP S.A. Anatol Jan Omelaniuk reprezentujący Radę
Krajową Regionalnych Towarzystw Kultury mówił wtedy: „Dążyć należy, przy
pomocy mediów lokalnych, do stworzenia w małych środowiskach ruchu solidaryzmu społecznego, skupionego na ważnych i bliskich celach, jednoczącego ludzi w różnym wieku, różnych poglądów, zawodów, pozycji społecznej i inicjującego działania służące wspólnocie lokalnej. Trzeba proponować zajmowanie się
tym wszystkim w swoim otoczeniu, co wiąże się z ojcowizną, co umacnia rodzinę i tożsamość narodową. Trzeba wzmacniać poczucie identyfikacji z najbliższym
otoczeniem, co ma istotny wpływ na ożywienie lokalnego życia społecznego i inicjatyw kulturalnych”3.
A oto głos Ryszarda Pacławskiego, wówczas dyrektora Biura Programów
Regionalnych TVP S.A., a obecnie dyrektora TVP 3 Regionalnej: „Obowiązki
nałożone przez ustawę o radiofonii i telewizji w zakresie telewizji regionalnej
sprowadzają się do następujących powinności:
71
- tworzenie warunków do prezentacji problematyki regionalnej i ponadregionalnej, dotyczącej życia społecznego, kultury i tradycji,
- wspierania inicjatyw lokalnych,
- realizacja potrzeb edukacyjnych oraz uaktywnienie lokalnych środowisk
opiniotwórczych i kulturotwórczych.
Uchwała Nr 130/99 Zarządu TVP z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie tworzenia programów i restrukturyzacji w oddziałach terenowych przewiduje, że zadania programowe oddziałów terenowych telewizji koncentrują się na produkcji i emisji w pasmach własnych audycji informacyjnych, publicystycznych, form
dokumentalnych i reportażowych dotyczących problematyki regionalnej. (...)
Telewizja to medium o ogromnej sile oddziaływania. Dlatego jej udział w życiu
wspólnot lokalnych, polegający nie tylko na obserwowaniu, ale tez na pomocy
świadczonej w sposób właściwy temu medium – niewątpliwie wniesie nową dynamikę do tych procesów społecznych, które mają z Polski uczynić kraj w pełni nowoczesny, „wspólnotę wspólnot” ludzi zamieszkujących wsie, osiedla, miasteczka i miasta między Odrą i Bugiem, Bałtykiem, Karpatami i Sudetami”4.
Telewizja Regionalna podejmuje zatem zadania przynależne temu rodzajowi
dziennikarstwa, które Amerykanie określają mianem civic journalism lub public
journalism, dla którego ważniejszą od komercyjnie pojmowanej atrakcyjności
i pogoni za wskaźnikami oglądalności jest służba publiczna rozumiana m.in. jako
wspieranie społeczeństwa obywatelskiego, lokalnych wspólnot i obywatelskich
inicjatyw. Dla telewizji publicznej w ogóle, a zwłaszcza regionalnej, to wyzwanie na miarę zdań stojących przed Polską, modernizującą się i integrującą z Unią
Europejską, wyzwania na miarę aspiracji i oczekiwań obywateli naszego kraju.
Gospodarka głupcze! To zdanie Billa Clintona weszło już do języka potocznego. Wyjątkowo pasuje także do naszej sytuacji. Koncentrując się na tematyce
społecznej i kulturalnej, telewizja regionalna w zbyt małym stopniu włącza się
w dyskurs o przedsiębiorczości i gospodarce. A przecież poziom życia i możliwości lokalnych społeczności (także w dziedzinie kultury czy edukacji) są prostą konsekwencją stanu gospodarki w gminie, powiecie i województwie. Procesy
decentralizacji, rozwoju samorządności i społeczeństwa obywatelskiego nie
są celem samym w sobie. Mają służyć wyzwaniu indywidualnej i społecznej
aktywności, inicjatywy i przedsiębiorczości. Telewizja regionalna może i powinna uczestniczyć w tym dziele w szerszym zakresie, promując kreatywność lokalnych wspólnot, ich wysiłki „brania spraw we własne ręce”. Powinna pokazywać,
doradzać i uczyć, jak pokonywać marazm oraz walczyć z biernością. Nie rezygnując z kultywowania lokalnej tradycji, powinna też propagować modernizację wszystkich dziedzin naszego życia. Regionalna telewizja publiczna jest znakomitym medium dla obywatelskiego dziennikarstwa, które podejmuje zadanie
„pracy nad pracą” i wysiłek „oswajania przyszłości”. To z pewnością zadania
tyleż trudne do efektownej realizacji, co ważne.
72
5. Cykliczne audycje telewizyjne po roku 1990 (samorządowe)
5.1. Telewizja Regionalna
Telewizja regionalna przede wszystkim rzetelnie informowała – w lokalnych
wiadomościach, audycjach publicystycznych, magazynach oraz reportażach –
o wszystkim, co dotyczyło życia lokalnych społeczności. Informowała szeroko, oczywiście, również o przygotowaniach do reformy samorządowej oraz jej
realizacji.
Telewizyjny Kurier Warszawski i Rozmowy dnia, to programy cykliczne
WOT istniejące od samego początku do dziś. Od czasu wprowadzenia reformy samorządowej zarówno „TKW”, jak i jego terenowi odpowiednicy, rzetelnie informowali (w rozmaitych formach – rozmowa, reportaż, informacja, interwencja) o tym wszystkim, co dotyczy spraw społeczności lokalnych, najpierw
gminnych, potem – powiatowych i wojewódzkich). Po 1995r. na ogólnopolskiej
antenie, obok takich cykli jak Wieści z Ratusza czy Patrol miejski, mogliśmy
oglądać Przegląd wydarzeń tygodnia z całej Polski i Kwadrans o... prezentujący ludzi i lokalne inicjatywy, działania lokalnej przedsiębiorczości. Duże uznanie telewidowni zyskały takie programy, jak Halo gmina (1998), Co czeka radnych (1998), Tak czy inaczej (1999), Panorama powiatów (1999), Mazowsze
– nowy podział (2000), Mikser (2000), Echa regionów (2000), Odkryj nowy
świat – Forum Organizacji Pozarządowych (2001), Puls stolicy (2001), Album
Mazowsza (2001), Kalejdoskop – cykl reportaży z Polski (2001), Echa dnia
– rozmowy powstałe przed wyborami samorządowymi 2002.
Nie sposób tu wymienić wszystkich programów, bo były i są ich setki. Praca
nad nowym wizerunkiem Trójki zdominowała zadania 2001 roku. Z biegiem lat
Telewizja Regionalna rozwijała się. Klarowała się jej idea, rozwijała struktura,
zaś coraz bogatszy program zyskiwał bardziej wyrazistą tożsamość. Telewizja
Regionalna okrzepła. Kultywowała regionalizm, którego znaczenie rosło i rośnie
wraz z postępującą globalizacją i towarzyszącymi jej procesami kulturowej unifikacji. Oddziały terenowe zaczęły się specjalizować w programach dotyczących
historii, tradycji i kultury własnej ziemi, przyczyniać się do pielęgnowania lokalnego patriotyzmu, rozbudzania poczucia identyfikacji widzów z ich regionem.
Równocześnie pojawiły się przed oddziałami nowe wyzwania budowania „telewizji bez granic” i „telewizji pogranicza”. Powstały programy o mniejszościach
narodowych i etnicznych, dialogu kultur, itp.
TVP 3 stała się uczestnikiem forum dyskusyjnego i organizatorem wielu konferencji, seminariów i przeglądów na temat szeroko pojętego regionalizmu. W X edycji Grand Prix Circom Regional 2001 – konkursu Europejskiego
Stowarzyszenia Stacji Regionalnych – TVP 3 odniosła bezprecedensowy sukces
73
zdobywając niemal wszystkie czołowe nagrody.
Od roku 2000 znacznie rozszerzyła się oferta programowa TVP 3. Obejmuje
ona publicystykę polityczną i społeczną, programy reporterskie i dokumentalne,
filmy i telenowele, koncerty estradowe i muzykę poważną, magazyny kulturalne,
Teatr Telewizji, audycje związane z życiem, kulturą i religią mniejszości narodowych i etnicznych, transmisje sportowe, programy przyrodnicze i krajoznawcze,
poradniki, telewizję dla dzieci. To wszystko mieści się w 5-godzinnych pasmach
lokalnych oddziałów, uzupełnionych 12-godzinnym wspólnym pasmem programowym, redagowanym przez Biuro Programów Regionalnych.
3 marca 2002 r. program w TVP3 uzyskał profil informacyjno-publicystyczny, którego podstawowym założeniem jest ułożenie informacji według zasady
„region – kraj – świat”. Co godzinę w pasmach wspólnych emitowany jest program informacyjny „Kurier”. Nigdy dotąd władze terenowe i ich społeczności
nie funkcjonowały pod tak bliskim okiem kamer.
5.2. Program 1 i 2 TVP S.A.
Program 1 TVP S.A. zareagował na wprowadzenie reformy administracji
publicznej, zaraz po wyborach samorządowych w 1990, cyklicznym magazynem samorządowym, który pod różnymi tytułami (Rzeczpospolita Samorządna,
Magazyn samorządowy, Nasze Państwo, Rzeczpospolita Samorządowa, Raport
z demokracji, który mimo emisji o godz. 15.30 znalazł się w rankingu programów publicystycznych wszystkich telewizji, czy ostatnio – Bądź i rządź, magazyn poświęcony problematyce samorządowej) przetrwał do dziś. Dzięki temu, że
kamery TVP 1 towarzyszyły bodaj wszystkim ważnym spotkaniom i przełomom
w tworzeniu demokracji lokalnej, mamy bogate archiwum, a w nim, można rzec,
dokumentalny filmowy zapis historii tworzenia administracyjnej konstrukcji
III Rzeczypospolitej demokratycznej, a więc – tworzenia państwa prawa.
Na antenie telewizyjnej Jedynki przez szereg lat organizowano Dni
Demokracji Lokalnej, a w 10 rocznicę powstania samorządu gminnego – Turniej
miast – Cieszyn kontra Puck. W ten sposób świętowano pierwsze, niezależne,
w pełni demokratyczne wybory w III RP do rad gmin. W połowie lat dziewięćdziesiątych warto odnotować fakt wspólnego z ośrodkami TVP, redagowania
dziennika samorządowego pt. Nasze państwo – aktualności, i reportaży o najwybitniejszych ludziach w demokracji lokalnej w cyklu Nasze państwo – nasi
ludzie. Również ówczesna Redakcja Rolna wiele czasu poświęcała nowopowstałym gminom, chociażby w programie Nasz człowiek na urzędzie. Programy
zawierały również liczne konkursy dla telewidzów, cieszące się ogromnym powodzeniem.
Program 2 TVP S.A. ma charakter kulturotwórczy. Nie znaczy to jednak,
że żywo nie uczestniczył w prezentowaniu na swojej antenie najistotniejszych
74
kwestii dotyczących wprowadzaniu reformy administracji publicznej. Czas wielkich przekształceń ustrojowych znajdował tu odzwierciedlenie, podobnie jak
i w programie pierwszym, we wszystkich programach informacyjnych, studyjnych spotkaniach panelowych, poszczególnych pozycjach publicystycznych, reporterskich, czy dokumentalnych. Samorządowa codzienność znajdowała i znajduje swoje miejsce w większości programów. Warto jednak w tym miejscu wymienić cykl pt. Małe Ojczyzny, reportaże wybitnych twórców telewizyjnych,
czy też widowiska artystyczne z wykorzystaniem lokalnych zwyczajów i tradycji (słynne Biesiady). Odnotować należy swego rodzaju dziennik lokalny, przygotowywany na antenę dwójki przez dziennikarzy z ośrodków terenowych – pt.
Dziennik krajowy. Anteny współorganizowały i współuczestniczyły także w takich działaniach, jak np. w konkursie na wybór „Wójta Roku” lub najlepszego
gospodarstwa rolnego oraz firm pracujących na rzecz rolnictwa (Agroliga)
Przed każdymi wyborami samorządowymi na antenach telewizji publicznej, obok dużych programów studyjnych, pojawiały się Teledyski przedwyborcze, mające charakter informacyjno instruktażowy, zachęcające ludzi do wzięcia udziału w wyborach. Również przed wielkimi „zawirowaniami” dotyczącymi powstania powiatów, czy w dobie tzw. „wojen o województwa”, nie było
chyba dnia, żeby tematyka samorządowa znikała z ekranów Jedynki, Dwójki
czy Trójki. Swoje racje prezentowali zarówno twórcy, jak i przeciwnicy reformy. Wspomnijmy choćby głośne w swoim czasie dyskusje prof. prof. Michała
Kuleszy, Jerzego Regulskiego, Jerzego Stępnia z przeciwnikami powiatyzacji,
jakimi byli m.in.: Michał Strąk, ówczesny szef URM, prof. Witold Kieżun, czy
znany publicysta Stefan Bratkowski. Takich nazwisk i takich programów można podać dziesiątki.
6. Reforma samorządowa w programach TVP S.A.
Trzeba odnotować fakt, iż twórcy reformy samorządowej, począwszy od
1990 roku, mieli znaczący wpływ na kształt informacji dotyczącej kolejnych
reform samorządowych (gminnej – 1990, powiatowej i wojewódzkiej – 1998).
Profesor Jerzy Regulski, jako tzw. „ojciec” reformy, był obecny na antenie nie
tylko w stałych pozycjach samorządowych Jedynki, ale jako wybitny ekspert
– również w programach wszystkich anten. Profesor Michał Kulesza i senator
Jerzy Stępień (obecnie Sędzia Trybunału Konstytucyjnego) byli konsultantami
magazynu Nasze Państwo. Także prof. Michał Kulesza, jako dwukrotny pełnomocnik rządu ds. reform ustrojowych, ściśle współpracował z programem 1 TVP,
nadzorując specjalny cykl informacyjno – popularyzatorski (dot. wprowadzenia
powiatów) pt. Jaka Polska ?
Ciekawa była samorządowa współpraca parlamentu z TVP (głównie
z Sejmową Komisją ds. Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej).
75
Na jej zaproszenie nasi dziennikarze wraz z grupą parlamentarzystów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast odbyli studyjne wyjazdy do kilku krajów
– Niemiec, Szwecji, Austrii czy Stanów Zjednoczonych Ameryki. Z tych podróży wyemitowano kilkanaście reportaży i kilka programów nt. istoty demokracji
lokalnej na świecie.
Ponadto telewizyjne programy samorządowe, począwszy od 1990 roku
współpracowały, i do dziś to czynią, z organizacjami pozarządowymi, takimi
jak: Związek Miast Polskich, Związek Gmin Wiejskich, Unia Miasteczek, Unia
Matropolii, Federacja Związku Gmin i Powiatów Małopolski, Związek Gmin
Śląska Opolskiego, Związek Powiatów Polskich (od 1998, wcześniej działał jako
Sądecka Strefa Usług Publicznych), z Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej,
Agencją Rozwoju Komunalnego i z wieloma innymi.
Przez cały okres trwania reform ustrojowych nasi dziennikarze zapraszani
byli na spotkania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu i analogicznej przy Panu
Prezydencie (dotyczy to obu prezydentów III RP). Dzięki ścisłej i ciągłej współpracy naszych redaktorów z dziesiątkami osób i organizacjami rządowymi i pozarządowymi, zaangażowanymi w sprawę samorządu terytorialnego, dziś w telewizji publicznej mamy specjalistów z tej dziedziny.
7. Poza ekranem
O związkach telewizji publicznej z regionami i społeczeństwem terytorialnym nie powiedzielibyśmy wszystkiego, gdyby nie wspomnieć o akcjach społecznych prowadzonych przez naszą Spółkę. Są to akcje charytatywne, które telewizja relacjonuje, koordynuje lub sama organizuje. Niemal zawsze efekt tych
akcji wspomaga bezpośrednio budżet samorządów i niesie bezpośrednie wsparcie społecznościom lokalnym.
Przykładem najbardziej spektakularnym jest Wielka Orkiestra Świątecznej
Pomocy Jurka Owsiaka – sprzęt medyczny, który trafił do setek miejskich i powiatowych szpitali, nigdy nie mógłby być zakupiony przez władze lokalne. To
samo dotyczy dziesiątków przykładów wyposażania gminnych szkół w komputery, popularyzowania agroturystyki, small-businessu itp. – te akcje są bezpośrednim wkładem mediów w poszczególne sfery życia obywatelskiego.
Od lat TVP S.A. prowadzi akcję „Reklama dzieciom” – z odpisów od dochodów reklamowych fundowane są remonty domów dziecka, dotowane są przedszkola, schroniska i organizacje zajmujące się tą trudną dziedziną życia.
W 2002 roku telewizja publiczna zakończyła akcję „Telewidzowie – powodzianom”, w ramach której organizowaliśmy ogólnopolską zbiórkę na rzecz
ludzi i terenów poszkodowanych przez powódź. Telewizja zebrała prawie
12 mln złotych do dyspozycji samorządów. Województwo małopolskie otrzymało z tej puli 8.580.451 zł, województwo świętokrzyskie – 2.295.800 zł, lubelskie
76
– 581.320 zł, mazowieckie – 170.000 zł i dolnośląskie – 20.650 zł. Dziś niemal wszystkie mosty uszkodzone przez powódź w tych województwach zostały odremontowane z zasobów uzyskanych z tej zbiórki, nie mówiąc o innych
obiektach.
8. Czy reforma samorządowa stała się faktem?
Z jednej strony tak, bo mamy zbudowane szczeble administracji publicznej.
Ale fakt istnienia gmin, powiatów i województw nie wypełnia wszystkich zadań
podstawowej reformy. Czeka nas kolejna wielka reforma finansów publicznych,
to ważne! Ale chyba najważniejsze i najtrudniejsze do przeprowadzenia to zmiana świadomości ludzi, obudzenie ich do uczestniczenia w nowej rzeczywistości.
I nie są już potrzebne programy telewizyjne traktujące o budowaniu struktur państwowych. Te struktury są. W naszych programach mówimy o sprawach, które na ogół podlegają ustawowym zadaniom demokracji lokalnej (ustawy samorządowe). Widok w telewizji radnych, wójtów, burmistrzów, prezydentów, starostów i marszałków stał się normalnością. Wprawdzie jeszcze nie zawsze i niezbyt
dobrze jako obywatele demokracji umiemy poruszać się w stosunkowo nowym
dla nas świecie, ale to przecież telewizja publiczna jest od tego, by pomóc zrozumieć, poznać i wskazywać, jak korzystać z przysługującej nam wolności, z naszego całkiem niezłego obywatelskiego prawa, przy oczywistym niezapominaniu
o obowiązkach. Bo demokracja to nie tylko prawa, ale i obowiązki.
Dziś największą misją telewizji publicznej powinno być kształtowanie, czy
nawet budowanie społeczeństwa obywatelskiego, bo bez społeczeństwa obywatelskiego nie ma demokracji.
Przypisy
1
Dane zaczerpnięte za wewnętrznym opracowaniem red. Tadeusza Pikulskiego pn. Misja
telewizji publicznej.
2
Biuletyn Informacyjny Biura Programowego – Zespołu Badań i Analiz Medialnych
TVP S.A. Nr 6/2003.
3
Anatol Omelaniuk Współczesny regionalizm a media w: Regionalizm, lokalizm, media,
Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, Bochnia – Warszawa 2001
4
Ryszard Pacławski Zadania telewizji publicznej wobec społeczności lokalnych
i regionalnych w: op.cit.