po Europejskim Banku Obywatelski przewodnik
Transkrypt
po Europejskim Banku Obywatelski przewodnik
Obywatelski przewodnik po Europejskim Banku Inwestycyjnym 1 O nas Wprowadzenie Counter Balance to nowopowstała koalicja organizacji pozarządowych zajmujących się polityką rozwoju i środowiskiem, rzucająca wyzwanie dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI). Zaangażowane organizacje mają wieloletnie doświadczenie w pracy związanej z finansowaniem rozwoju oraz międzynarodowymi instytucjami finansowymi, jak również w prowadzeniu kampanii zapobiegających negatywnym skutkom realizacji dużych projektów infrastrukturalnych. Największa publiczna instytucja kredytowa i jeden z największych podmiotów finansujących projekty rozwojowe w krajach Globalnego Południa. Instytucja unijna, jednak prawie w ogóle nie znana politykom ani opinii publicznej w Unii Europejskiej, w praktyce zwolniona z odpowiedzialności przed innymi instytucjami UE. Działa kierując się anachroniczną ideologią ‘rosnącego bilansu’ i wspierania wielkich prywatnych korporacji z Zachodu, co przypomina najgorsze aspekty działalności Banku Światowego sprzed trzydziestu lat. Witamy w Europejskim Banku Inwestycyjnym. Koalicja zamierza zogniskować rosnącą presję – ze strony instytucji Unii Europejskiej, krajów członkowskich, biorców pomocy, innych międzynarodowych instytucji finansowych, a nawet określonych departamentów w samym EBI – na rzecz zasadniczych zmian w działalności banku. Jesteśmy rzecznikami przekształcenia Europejskiego Banku Inwestycyjnego w otwartą i progresywną instytucję kierującą się interesem publicznym oraz stanowiącą ważny instrument dla osiągnięcia Milenijnych Celów Rozwoju i walki ze zmianami klimatu. Chcemy zbudować świadomość pośród rozmaitych grup społeczeństwa obywatelskiego na temat działalności EBI poza granicami UE i jej wpływie na społeczności lokalne oraz środowisko. Zachęcamy organizacje walczące o prawa człowieka, równouprawnienie płci, czy też ogólnie zajmujące się problematyką rozwojową i/lub ochroną środowiska do wsparcia naszych wysiłków. Czekamy na pytania i prośby o pomocy w dziedzinie projektów finansowanych przez EBI, zwłaszcza od mieszkańców Globalnego Południa potencjalnie objętych oddziaływaniem tej instytucji. www.counterbalance-eib.org Biorąc pod uwagę skalę i rodzaj działalności, jest dosyć zadziwiające, że EBI od dłuższego czasu umyka uwadze polityków, opinii publicznej, jak również organizacji pozarządowych zajmujących się rozwojem. Być może jest tak dlatego, że dotychczas większość działań tej instytucji miał taki charakter, który nie przyciąga szerokiej uwagi: projekty infrastrukturalne w biedniejszych krajach i regionach UE. To się jednak zmienia: coraz większy odsetek operacji EBI ma miejsce poza UE, gdzie na brak wiążących standardów inwestycyjnych nakłada się nieobecność unijnego prawodawstwa, które wytycza ramy działalności EBI wyłącznie w Europie. Europejski Bank Inwestycyjny staje się jedną z głównych instytucji świadczącą pomoc rozwojową UE. Towarzyszy jednak temu brak odpowiedniej wiedzy, zdolności instytucjonalnej czy zasad działania, które tego typu agencja powinna posiadać. Niniejszy przewodnik przeznaczony jest dla każdego, kto czuje się zaniepokojony jakością świadczonej pomocy rozwojowej. SPIS TREŚCI Ś 1. OBJAŚNIENIE SKRÓTÓW W JĘZYKU ANGIELSKIM 4 PODSTAWOWE FAKTY O EBI 5 1.1. Struktura zarządzania i podejmowania decyzji – fakty i defekty: 6 1.2. EBI poza Unią Europejską 7 1.3. Deficyt demokracji – przed kim EBI odpowiada, komu służy? 7 2. 8 EBI W SYSTEMIE EUROPEJSKIEJ POLITYKI ROZWOJOWEJ 2.1. Zobowiązania EBI wynikające z prawa UE 8 2.2. Zobowiązania EBI w odniesieniu do polityki rozwojowej UE 8 3. 9 DOKĄD DOKŁADNIE TRAFIA TWOJE 50 MLD EURO? 3.1. Gdzie w rzeczywistości inwestuje EBI 9 3.2. Dobro korporacji – jak pomóc bogatym wzbogacić się jeszcze bardziej 4. 5. 9 REFORMA EBI – PODEJŚCIE ZGODNE Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU 11 KRÓTKI PRZEWODNIK PRAKTYCZNY PO KONTAKTACH Z EBI 12 5.1. Poruszanie się po stronie EBI – gdzie szukać projektów f inansowanych przez EBI, danych oraz innych użytecznych informacji 12 5.2. Jak występować o informacje – przetestuj EBI 12 5.3. Jak wnosić skargi do/na EBI: 14 5.4. Jak zgłosić defraudację lub korupcję? 15 5.5. Gdzie znaleźć biura EBI 15 Objaśnienie j skrótów w języku ję y angielskim g ACP ALA CEE COP CONT DG EC ECOFIN ECJ EIA EIB EIF EMAC ELM EO EP EU FI IFIs RSFF SDIs SFF SMEs TENs WCD 4 Kraje Afryki, basenu Morza Karaibskiego oraz Pacyfiku Azja i Ameryka Łacińska Europa Środkowo-Wschodnia Korporacyjny Plan Operacyjny Komisja kontroli budżetowej Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej Komisja Europejska (KE) Rada Ministrów Gospodarki i Finansów Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) Europejski Fundusz Inewstycyjny (EFI) Komisja ds. gospodarczych i monetarnych Mandat na pożyczki zewnętrzne Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Parlament Europejski (PE) Unia Europejska (UE) FInwestycje zagraniczne Międzynarodowe instytucje finansowe Finansowy Instrument Podziału Ryzyka Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Strukturalny mechanizm finansowy Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) Transeuropejskie sieci transportowe i energetyczne Światowa Komisja ds. Zapór 1. Podstawowe fakty o EBI Europejski Bank Inwestycyjny jest instytucją Unii Europejskiej, utworzoną w roku 1958 na mocy Traktatu Rzymskiego, ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (późniejszą Unię Europejską). W roku 2006 EBI zatwierdził p y pożyczki na kwotę ę 53 mld euro, co czyni y z niego g największą j ę ą międzynarodową ę y ą publiczną p ą instytucję y ję finansową ą działającą ją ą w skali globalnej. Centrala EBI mieści się w Luksemburgu, ponadto w ostatnich latach tworzone są kolejne biura regionalne. Będąc instytucją unijną, EBI określa swoją misję jako wspieranie realizacji celów UE poprzez ‘udostępnianie długoterminowego finansowania dla ważnych inwestycji’. Sugeruje to, że u podstaw polityki kredytowej EBI powinny leżeć przynajmniej dwie zasady. Pierwszą z zasad powinno być dążenie do spełnienia celów UE, które w coraz większym stopniu koncentrują się na promocji zrównoważonego rozwoju w obrębie Unii i na zewnątrz. Druga zasada to wartość dodana: EBI w teorii powinien przeznaczać swoje zasoby na udzielaPodział kapitału EBI - stan na 1 stycznia 2007 70 Niemcy 26 649 532 500 DE Francja 26 649 532 500 FR Włochy 26 649 532 500 IT Wielka Brytania 26 649 532 500 GB Hiszpania 15 989 719 500 ES Belgia 7 387 065 000 BE Holandia 7 387 065 000 NL Dania 4 900 585 500 SE Austria 3 740 283 000 DK Polska 3 666 973 500 AT Finlandia 3 411 263 500 PL Grecja 2 106 816 000 FI Portugalia 2 003 725 500 GR Czechy 1 291 287 000 PT Węgry 1 258 785 500 CZ Irlandia 1 190 868 500 HU Rumunia 925 070 000 IE Słowacja 863 514 500 RO Słowenia 428 490 500 SK Bułgaria 397 815 000 SI Litwa 290 917 500 BG Luksemburg 249 617 500 LT Cypr 187 015 500 LU Łotwa 183 382 000 CY Estonia 152 335 000 LV Malta 117 640 000 EE Suma 164 808 169 000 nie pożyczek dla projektów, które są wprawdzie finansowo i społecznie opłacalne, jednak związane z nimi ryzyko czyni je nieatrakcyjnymi dla inwestorów komercyjnych. EBI finansowany jest przez swoich udziałowców – 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej, które wspólnie zapewniają kapitał inwestycyjny, przy czym wkład poszczególnych krajów odzwierciedla ich gospodarczą wagę w obrębie Unii. Bezpośredni wkład ze strony krajów członkowskich, wynoszący 8 miliardów euro, jest istotny, jednak przeważająca część publicznego wsparcia dla EBI ma formę kapitału subskrybowanego (około 160 mld euro), zabezpieczającego inwestycje banku. Z uwagi na fakt, że EBI jest własnością krajów UE, wnoszących y i gwarantujących g ją y jego j g kapitał, p bank ten klasyfi y kowanyy jest jako solidny partner finansowy i otrzymuje od agencji ratingowych g y najwyższą j y ą ocenę ę AAA (Moody’s/Standard y and Poor’s/Fitch). Pozwala to EBI podejmować działania na rynkach finansowych, takie jak pożyczanie i emisję obligacji co w znacznej mierze zapewnia jego płynność finansową. 10 000 000 000 20 000 000 000 % 16.170 16.170 16.170 16.170 9.702 4.482 4.482 2.974 2.269 2.225 2.070 1.278 1.216 0.784 0.764 0.723 0.567 0.524 0.260 0.241 0.177 0.151 0.113 0.111 0.092 0.071 100.000 Źródło: www.eib.org 5 1.1 Struktura zarządzania i podejmowania decyzji – fakty i defekty Decyzje w obrębie EBI podejmowane są przez następujące organy: Radę Gubernatorów (składającą się z ministrówfinansów, gospodarki oraz skarbu krajów członkowskich), Radę Dyrektorów (zatwierdzanie udzielanych i zaciąganych pożyczek), Komitet Zarządzający ( pełnoetatowy organ zarządzający)–skupiający ośmiu wiceprezesów pod zwierzchnictwem prezydenta (aktualnie jest nim Belg, Philippe Maystadt), oraz Komisja ds. Audytu. Rada Dyrektorów składa się z 28 dyrektorów i 18 zastępców nominowanych przez poszczególne kraje członkowskie oraz Komisję Europejską. Dyrektorzy są wyznaczani zazwyczaj na pięcioletnią kadencję przez Radę Gubernatorów. Rada posiada kluczową rolę w zatwierdzaniu projektów, jednak nie funkcjonuje stale i spotyka się tylko 10 razy w roku w celu oceny ponad 300 projektów. Dyrektorami nie są pełnoetatowi pracownicy EBI, lecz urzędnicy, którzy wciąż pełnią służbę cywilną w swoich ministerstwach. Ich uwaga skupia się przede wszystkim na sprawach krajowych, co powoduje że większość inwestycji EBI nie jest dokładnie przez nich sprawdzana. 6 Priorytety EBI w udzielaniu pożyczek W obrębie UE oraz krajów kandydujących , EBI ma wyznaczone sześć priorytetowych celów, zdefiniowanych w Korporacyjnym Planie Operacyjnym (COP). Spójność i konwergencja Wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) Zrównoważone korzystanie ze środowiska Wdrażanie Innovation 2010 Initiative (i2i) Rozwój transeuropejskich sieci transportowych i energetycznych (TEN) Zrównoważona, konkurencyjna i bezpieczna energetyka 1.2 EBI poza Unią Europejską Poza UE działalność kredytowa y EBI opiera p się ęop polityki y współpracy zewnętrznej i rozwoju UE. W 2006 na działania p poza UE udzielono p pożyczek y na kwotę ę 5,9 mld euro. Mandaty Unii Europejskiej: Przedakcesyjny w ramach nowego mandatu na udzielanie pożyczek zewnętrznych: kraje kandydujące i potencjalne kraje kandydujące na obszarze akcesyjnym Europejskie sąsiedztwo w ramach nowego mandatu na udzielanie pożyczek zewnętrznych: basen Morza Śródziemnego, Rosja i sąsiedztwo wschodnie Rozwojowy – w ramach Porozumienia Cotonou: Afryka, Pacyfik i Karaiby (ACP) oraz Republika Południowa Afryki. Współpraca gospodarcza w ramach nowego mandatu na udzielanie pożyczek zewnętrznych: Azja i Ameryka Łacińska (ALA) Cele pożyczek zewnętrznych EBI koncentrują się głównie na sektorze prywatnym i wsparciu obecności UE poprzez zapewnienie bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz transferu know-how. 1.3 Deficyt demokracji – przed kim EBI odpowiada, komusłuży? Przyglądając się bliżej działalności EBI w praktyce, ważne jest postawienie pytań: przed kim EBI odpowiada i za pomocą jakich mechanizmów? Czy jest to Komisja Europejska, Parlament Europejski, Rada Europejska, Rzecznik Praw Obywatelskich, odpowiedzialne władze krajowe, czy zwykli obywatele? W jaki sposób te podmioty mogą analizować i mieć wpływ na działalność EBI? Rola Komisji Europejskiej w obecnym systemie instytucjonalnym jest raczej ograniczona, jednak KE może mieć wgląd w projekty, na które EBI pożycza pieniądze, wykorzystując wewnętrzną procedurę – konsultacje międzyinstytucjonalne – w ramach której EBI dostarcza KE informacji poprzez poszczególne Dyrekcje Generalne, które mogą śledzić i komentować realizację projektów, jednak bez prawa weta. Wkład poszczególnych DG koordynowany jest przez Dyrekcję Generalną ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN). Rola Rady Europejskiej Przedstawiciele EBI obecni są na spotkaniach Rady ECOFIN, służąc wiedzą dotyczącą kwestii gospodarczych. Co do zasady, Rada Europejska może wnosić do EBI swoje propozycje, nie gwarantuje to jednak w żaden sposób efektywnej kontroli nad EBI. Rola Parlamentu Europejskiego Współpraca między Parlamentem Europejskim (PE) a EBI jest minimalna. Parlament przygląda się działalności EBI wyłącznie z własnej inicjatywy, przedstawiając opinię na temat raportu rocznego EBI. Raport PE zazwyczaj głosowany jest w pierwszej połowie drugiego roku po publikacji raportu EBI (będzie to więc pierwsza połowa 2008 w przypadku raportu rocznego EBI za 2006). Na podstawie raportu rocznego EBI, Komisja ds. gospodarczych i monetarnych (EMAC), a ostatnio Komisja ds. kontroli budżetowej (CONT), przedstawia komentarze i rekomendacje odnośnie działalności i wyników banku . Rola władz krajowych Rządy krajów członkowskich mają ograniczony wpływ na decyzje EBI. Rada Gubernatorów składa się z ministrów finansów lub gospodarki z każdego kraju członkowskiego i odpowiedzialna jest za wyznaczanie ogólnych wskazówek dla polityki EBI. Jednak ciało to zbiera się tylko raz w roku, co ewidentnie nie jest wystarczające, aby kontrolować działania EBI. Społeczeństwo obywatelskie i ludność, na którą oddziałują projekty Społeczeństwo obywatelskie odgrywa ważną rolę w reformowaniu EBI. W 2006 roku bank opublikował zrewidowaną politykę dostępu do informacji, która powstała po raz pierwszy w procesie konsultacji społecznych. W dokumencie tym EBI przyjmuje „odpowiedzialność wobec obywateli Unii”za pośrednictwem krajów członkowskich UE. 7 2. EBI w systemie europejskiej polityki rozwojowej 2.1. Zobowiązania EBI wynikające z prawa UE Europejski Bank Inwestycyjny ma w tej chwili dwuznaczny status prawny. Nie jest instytucją z zadaniami legislacyjnymi czy wykonawczymi w rozumieniu Art. 7 Traktatu Rzymskiego, lecz niezależnym podmiotem finansowym z własną odpowiedzialnością prawną i strukturą administracyjną. Niezależność ta daje EBI duże pole manewru w interpretacji prawnych zobowiązań. Bank konsekwentnie prowadził taktykę y ę stosowania p prawodawstwa UE tak rzadko i w minimalnym y stopniu, p jak j to możliwe, do tego g stopnia, p że w kilku przypadkach p yp skierowanowsprawę p ę przeciwko p EBI do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) (ETS). ETS konsekwentnie orzekał, że wbrew twierdzeniom EBI „jest jasne... że EBI ma za zadanie przyczyniać się do osiągnięcia celów Wspólnoty Europejskiej i... [z tego względu] przekracza swój margines autonomii organizacji” (Komisja przeciw EBI, 2003). Mimo to, problem braku odpowiedzialności prawnej się pogłębia, wraz z rozszerzaniem się portfela pożyczkowego EBI. 2.2. Zobowiązania EBI w odniesieniu do polityki rozwojowej UE W sytuacji kiedy nie jest jasne, co EBI musi robić zgodnie z prawem europejskim, może łatwiej można ustalić, co EBI powinien robić zgodnie z polityką rozwojową UE i innymi politykami? EBI twierdzi, że jego “misją jest przyczynić się do realizacji celów Unii Europejskiej”, a jest absolutnie jasne, że cele UE w krajach Globalnego Południa są w znacznym stopniu ukształtowane przez koncepcje rozwojowe. Przykładowo, Deklaracja ws. polityki rozwoju Wspólnoty Europejskiej zawiera stwierdzenie, iż „ polityka rozwojowa Wspólnoty oparta jest o zasadę zrównoważonego rozwoju ludzkiego i społecznego, dającego równe szanse i udział… Głównym celem polityki rozwojowej Wspólnoty musi być ograniczenie, a w dalszej perspektywie eliminacja ubóstwa.” 8 Zasady te są ewidentnie zawarte w dwóch głównych porozumieniach, na podstawie których EBI udziela pożyczek poza Europą. W krajach Afryki, basenu Morza Karaibskiego oraz Pacyfiku (ACP), EBI działa w oparciu o Porozumienie Cotonou, do którego bezpośrednich celów należy „ograniczenie ubóstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju”. Podobnie, zgodnie z nowym mandatem na pożyczki zewnętrzne (External Lending Mandate, ELM), w oparciu o który EBI działa w Europie Wschodniej oraz krajach Azji i Ameryki Łacińskiej (ALA), „operacje finansowe EBI powinny być spójne oraz wspierać zewnętrzną politykę UE, przy wzięciu pod uwagę specyficznych celów regionalnych, zapewniając ogólną spójność z działaniami UE.” Jest zatem dosyć jasne, że EBI zobowiązany jest do udzielania pożyczek zgodnie z celami rozwojowymi UE, natomiast zasadniczym pytaniem pozostaje: czy EBI poprzez swoje inwestycje faktycznie promuje rozwój, zrównoważony bądź inny, oraz ograniczenie ubóstwa w krajach Globalnego Południa? Naszym zdaniem, odpowiedź jest jasna: nie. Dlaczego więc EBI ma taką skłonność do wspierania projektów takiego rodzaju, które powodują szkody społeczne i środowiskowe na wielką skalę i jawnie nie spełniają jego zobowiązań z zakresu polityki rozwojowej? Problem jest głównie natury ideologicznej. EBI wyznaje anachroniczną ideologię wyniku końcowego rozwoju gospodarczego, wspierając projekty na dużą skalę realizowane przez wielkie korporacje. Przykładowo, ponad 80% Funduszu Inwestycyjnego, głównego źródła pieniędzy na projekty w krajach ACP, trafia do sektora prywatnego, który często potrzebuje pieniędzy raczej dla ubezpiezenia ryzyka politycznego niż ze względu na płynność finansową. Przykładowo, o pożyczkę na kopalnię Tenke w Demokratycznej Republice Kongo starał się jeden z największych światowych konglomeratów górniczych, Freeport McMoran; trudno jest zrozumieć, dlaczego ogromne przedsiębiorstwo prywatne (z historią szkodliwej społecznie i środowiskowo działalności) zasługuje na publiczną dotację od EBI, albo co społeczeństwo zyskuje za te pieniądze. 3. Dokąd dokładnie trafia twoje 50 mld euro? W obrębie swojej działalności, EBI oferuje różne pożyczki – indywidualne indywidualne, finansujące konkretne projekty i programy (powyżej 25 mln euro); pożyczki globalne (przez pośredników), rozprowadzone jako linie kredytowe dla banków i instytucji finansowych w celu wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw (gdzie projekty mają wartość niższą niż 25 mln euro); oraz Strukturalny Mechanizm Finansowy dla największych pożyczek i gwarancji dla projektów o wysokim ryzyku, głównie infrastrukturalnych. Odnośnie pożyczek indywidualnych, EBI finansuje projekty w większości możliwych sektorów, co w teorii powinno być zgodne z wyznaczonym dla EBI zadaniem przyczyniania się do realizacji polityki i celów gospodarczych UE, jak również z mandatami udzielonymi EBI przez Unię na kraje poza UE, ze wskazaniem na wsparcie unijnych “polityk rozwojowych i współpracy w krajach partnerskich”. Ze względu na szeroką definicję, interpretacja tych celów bywa raczej rozmyta i niejednoznaczna, co daje EBI znaczny stopień swobody w inwestowaniu. 3.1 Gdzie w rzeczywistości inwestuje EBI EBI udziela pożyczek p y w wielu sektorach, przy p y czym y przep ważająca ją część ę p pieniędzy ę y trafia do sektora prywatnego, p y g z których y ponad p 50% rozdzielanych y jest j w formie pożyczek p y globalnych, zaś następne w kolejności są wielkoskalowe p j projekty w sektorach transportu, p energetyki, g p przemysłu i telekomunikacji (patrz wykres 1). Tylko niewielki ułamek pożyczek EBI w ciągu g ostatnich dziesięciu lat dedykowany był projektom dotyczącym edukacji, zdrowia czy rolnictwa. W ostatnich latach, EBI zaangażowany był w projekty, które można zaliczyć do najbardziej chybionych i destruktywnych projektów infrastrukturalnych na Ziemi. Rurociąg CzadKamerun, projekt wodny na wyżynach Lesoto, Zapora Nam Theun II oraz Gazociąg Zachodnioafrykański to tylko niektóre z kontrowersyjnych przedsięwzięć, których realizacja możliwa była dzięki pożyczkom EBI. Projekty te z jednej strony spowodowały szeroko zakrojone przesiedlenia i zubożenie lokalnej ludności, poważne szkody środowiskowe, a z drugiej przyniosły minimalne korzyści wobec olbrzymich zysków które trafiają do zachodnich korporacji.. Lista wątpliwych projektów czekających w kolejce do wsparcia EBI stale się wydłuża: przykładowo, kopalnia miedzi Tenke Fungurume w Demokratycznej Republice Kongo, gdzie robotnicy niedawno wszczęli rozruchy w proteście przeciw warunkom pracy, natomiast koncesja została podpisana podczas wojny domowej, a liczne inne międzynarodowe instytucje finansowe odmówiły wsparcia; zapora Gilgel Gibe III w Etiopii, obciążona zarzutami korupcyjnymi; czy wreszcie kopalnia miedzi Mopani w Zambii, która niedawno zatruła 800 osób zanieczyszczając lokalne ujęcia wody i stale łamie swoje zobowiązania odnośnie ochrony środowiska. © Peter Sinkamba Kanál odvádějící odpadní vodu z měděného dolu Mopani v Zambii 3.2 Dobro korporacji – jak pomóc bogatym wzbogacić się jeszcze bardziej EBI udziela pożyczek zarówno sektorowi publicznemu jak i prywatnemu, jednak priorytet nadawany jest wielkim korporacjom z Północy, przez co EBI zachowuje się bardziej jak bank zorientowany na klienta niż bank realizujący cele rozwojowe. Statystyki pokazują, że między 1993 a 2004, ponad 90% pożyczek EBI w Ameryce Łacińskiej trafiło do przedsiębiorstw z centralą w Europie, bądź do dużych międzynarodowych korporacji. Firmy takiej jak Gas de France, Respol, British Gas czy Shell dostały miliony euro w ramach kontraktów w sektorze naftowym i gazowniczym. W Ameryce Łacińskiej lokalne firmy prywatne otrzymały około 2% kwoty pożyczek EBI na projekty indywidualne. Wykres 1. Statystyki dotyczące całkowitej kwoty pożyczek EBI wg sektora, za okres 1995-2006 Nieokreślone 0% 1% 1% Edukacja 3% Energia 10% 3% Środowisko 5% Transport 28% Sektor finansowy 30% Telekomunikacja 5% Służba zdrowia 2% Mieszane 1% Infrastruktura 2% 10 Przemysł 8% Nieokreślone Rolnictwo Odbudowa zniszczeń Edukacja Energia Środowisko Sektor finansowy Służba zdrowia Przemysł Infrastruktura Mieszane Usługi pocztowe Telekomunikacja Transport Rozwój miast Aby aktywnie promować rozwój, który jest właściwy z punktu widzenia środowiskowego i społecznego, EBI musi drastycznie się zmienić i podjąć aktywne działania, opracowując klarowną „strategię zrównoważonego rozwoju”. Potrzebne jest jedno spójne podejście, które zastąpi poszczególne mandaty, na podstawie których EBI działa w krajach rozwijających się. Częścią tego nowego podejścia byłaby rezygnacja z tradycyjnego myślenia o „nieograniczonym wzroście”. Obecne wskaźniki wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji rozwojowych – krajowe wartości makroekonomiczne takie jak produkt krajowy brutto (PKB) – ignorują zużycie zasobów i szkody środowiskowe. Nowe mierniki dobrobytu, które brałyby pod uwagę zużycie zasobów i szkody środowiskowe są niezbędne, aby rozwój gospodarczy był “zrównoważony”. Ponadto, EBI powinien ponownie rozważyć, czy priorytetem powinno być wsparcie rozwoju tylko poprzez stymulowanie sektora prywa-tnego. Bank powinien opracować nowe instrumenty, które wspierałyby również publiczną politykę zorientowaną na zrównoważony rozwój, będącą dźwignią harmonijnego rozwoju, zarówno w obrębie jak i poza UE. Aby zapewnić, że wszystkie przyszłe projekty EBI przyczyniać się będą do zrównoważonego rozwoju, bank ten musi drastycznie zmienić swoje działania i praktyki związane z pożyczkami, procedurę zatwierdzania wniosku i zmienić ukierunkowanie portfela pożyczkowego, poprzez przyjęcie: najwyższych międzynarodowych standardów społecznych i ekologicznych dotyczących ochrony środowiska, praw człowieka i ochrony społecznej, systematycznego i rozszerzonego zastosowania ocen oddziaływania na środowisko i społeczeństwo, spójnie łączących poszczególne aspekty zrównoważonego rozwoju, które muszą stać się obowiązkową częścią procesu decyzyjnego w EBI, przed zatwierdzeniem projektu przez Radę. Ponadto, EBI musi wypracować cele i wskaźniki zrównoważonego rozwoju oraz system raportowania dla finanso- wanych projektów, jasne kryteria zawieszania lub odmowy wsparcia wobec niebezpieczeństwa wzmożenia napięć społecznych albo nawet powodowania konfliktów zbrojnych lub/i pogwałcenia praw człowieka, przyczyniania się do zmian klimatu i nieodwracalnych szkód środowiskowych, EBI wymaga gruntownej reorganizacji instytucjonalnej, pozwalającej zbudować zdolność tej instytucji do przekształcenia się w bank wspierający zrównoważony rozwój. EBI musi również zapewnić szeroki udział społeczny w podejmowaniu decyzji, zwłaszcza w odniesieniu do ludności, na którą bezpośrednio oddziałują projekty, które bank zamierza finansować. EBI powinien ustanowić efektywne mechanizmy niezależnego monitoringu i nadzoru, zapewniające zgodność ze standardami i podejmowanie działań naprawczych. © Elizabeth Bast 4. Reforma EBI – p podejście j zgodne g z zasadami zrównoważonego g rozwoju j Spalování zemního plynu v deltě Nigeru 11 5. Krótki przewodnik praktyczny w kontaktach z EBI 5.1. Poruszanie się po stronie EBI – gdzie szukać projektów finansowanych przez EBI, danych oraz innych użytecznych informacji Jak wszystko co związane z EBI, strona internetowa banku jest dziwnym zwierzęciem, które trzeba powoli oswajać. EBI prowadzi swoją stronę w sposób, który uniemożliwia poleganie na znalezionych linkach, bo zgodnie ze stanowiskiem EBI: „Linki działają do momentu następnej aktualizacji informacji na naszej stronie (codziennie)”... W momencie, gdy projekt trafia na listę w raporcie rocznym (publikowanym raz w roku, w terminie zbliżonym do terminu dorocznego spotkania w czerwcu), przechodzi on do kategorii ‘Projects financed’ (projekty finansowane). Jeśli nie jesteś pewien, jaki status ma projekt, warto go poszukać w obydwu kategoriach. Z tego względu, aby znaleźć informacje, należy kierować się strukturą strony – poniżej kilka użytecznych wskazówek: O ile opisy projektów “do finansowania” zawierają informacje długości jednej strony, to opis projektów już finansowanych zawiera jedynie kraj, tytuł projektu i kwotę. Adres strony: www.eib.org ‘Capital Markets’ – rynki kapitałowe – dotyczy zagadnień związanych z EBI jako pożyczkobiorcą na rynkach kapitałowych Na stronie głównej można również zmienić język na francuski lub niemiecki. Strona główna zawiera działy: ‘About’ – o banku – tu można znaleźć generalne informacje o misji EBI, jego strukturze organizacyjnej, w tym organach zarządzających, strategii, kluczowych danych i najważniejszych kontaktach. Warto przyjrzeć się strukturze, aby zobaczyć, kto pełni funkcje kierownicze i kto zasiada w Radzie Dyrektorów oraz Radzie Gubernatorów. Struktura pokazuje również departamenty EBI. ‘Products’ – produkty – sekcja opisuje rodzaje produktów i usług oferowanych przez EBI ‘Projects’ – projekty – znaleźć tam można opis cyklu projektowego oraz tematy i regiony objęte działalnością EBI. Można tu również sprawdzić, czy projekt, który nas interesuje, jest w toku postępowania (project pipeline) – należy wejść w ‘Projects to be financed’ – projekty do finansowania – można tu skorzystać z wyszukiwania według krajów lub sektorów, jak również wg statusu projektu: rozpatrywany, zatwierdzony lub podpisany. 12 Należy zwrócić uwagę na fakt, że jeśli w bazie nie ma interesującego nas projektu, nie oznacza to, że EBI go nie rozpatruje – bank zastrzega sobie prawo do niepublikowania informacji w przypadku, gdy pojawiają się kwestie tajemnicy handlowej. Co do zasady, powinno to dotyczyć tylko projektów z sektora prywatnego, jednak w praktyce może się zdarzyć również w odniesieniu do sektora publicznego. ‘Info Centre’ – centrum informacji – zawiera często użyteczne rozdziały obejmujące wiadomości, wydarzenia, notatki prasowe i publikacje. 5.2. Jak występować o informacje – przetestuj EBI Zgodnie g z polityką p y ą dostępu ęp do informacji j EBI, opublikowap ną ą 12 kwietnia 2006, możesz występować y ęp o informacje j na temat projektów. p j Rutynowe y udostępnianie ęp informacji j o projektach p j (zasady) y Informacja o planowanych projektach, których finansowanie jest rozważane, powinna być umieszczana na stronie EBI w formie streszczenia projektu, na około dwa miesiące przed decyzją Rady. Jednak ten termin często nie jest dotrzymywany. Niektóre projekty z sektora prywatnego mogą nie zostać opublikowane przed zatwierdzeniem przez Radę, a w niektórych przypadkach, przed podpisaniem umowy kredytowej. Zdaniem EBI, sytuacja taka ma miejsce bardzo rzadko i ma na celu ochronę tajemnicy handlowej. Z tego względu prosimy o informację za każdym razem, gdy zauważysz taki przypadek. Streszczenie w języku niespecjalistycznym oceny oddziaływania na środowisku (OOŚ), jeśli dotyczy, powinno być załączone albo podlinkowane w streszczeniu projektu opublikowanym na stronie internetowej. Dla projektów poza UE opublikowany powinien być odpowiednik streszczenia w języku niespecjalistycznym oraz raport z oceny oddziaływania na środowisko. Również tutaj nie zawsze obowiązek ten jest przestrzegany. Omówienia aktualnych projektów przygotowywane i publikowane są w przypadkach, gdy projekty wzbudzają istotne zainteresowanie społeczne, jednak dzieje się to często już po ich zatwierdzeniu. Informacja o projektach / dokumenty dostępne na życzenie y Aby lepiej zrozumieć proces rozpatrywania projektów w EBI należy zauważyć, że każdy projekt generuje niżej wymienione dokumenty, odgrywające kluczową rolę w dotyczącym go procesie decyzyjnym. Niektóre z nich utrzymywane są w tajemnicy (obejmują je zapisy ograniczające ich udostępnianie), podczas gdy inne powinny być udostępniane na życzenie, bądź możliwość ich udostępnienia musi być sprawdzona pod kątem spełniania zasad EBI dotyczących domniemania jawności (patrz tabela poniżej). Nazwa dokumentu Dostępność Wstępna nota informacyjna Dokument jest poufny, jednak można zażądać od EBI informacji, czy wnioskodawca ubiega się o dofinansowanie Propozycja autory- Dokument jest poufny, jednak można zapytać EBI, zacji rozpatrywania na jakim etapie jest rozpatrywanie projektu Wniosek o opinię Dokument jest poufny, jednak można zapytać EBI, Komisji Eurona jakim etapie jest rozpatrywanie projektu pejskiej i kraju (krajów) członkowskich UE Opinia Komisji Europejskiej Uważana jest za dokument zewnętrzny. EBI konsultuje się ze stroną trzecią w celu oceny, czy informacja zawarta w dokumencie jest poufna. Nie zostało jeszcze dostatecznie przetestowane, czy i co EBI lub Komisja byłyby skłonne ujawnić. Opinia kraju Uważana jest za dokument zewnętrzny. EBI (krajów) członkow- konsultuje się ze stroną trzecią aby ocenić, czy skich informacja zawarta w dokumencie jest poufna. Nie zostało jeszcze dostatecznie przetestowane, czy i co EBI lub kraje członkowskie byłyby skłonne ujawnić. Propozycja nego- Dokument jest poufny, jednak można wystąpić o cjacji projektu, w informacje społeczne i środowiskowe z dokumentym opinie różnych tacji EBI. rozpatrzenia wniosku. agend EBI Propozycja finansowania projektu przedkładana przez Komitet Zarządzający Radzie Dyrektorów Propozycje Komitetu Zarządzającego przedkładane Radzie Dyrektorów publikowane są na życzenie tylko dla projektów publicznych i po ich zatwierdzeniu – jednak w niektórych przypadkach, Rada może odmówić ujawnienia informacji. Dla prywatnych projektów informacje nie są ujawniane, jednak wystąpienie o nie może być użyteczne, aby pokazać zwiększone zainteresowanie społeczne jawnością działań EBI. Formalny wniosek Poufny o dofinansowanie od wykonawcy projektu Kontrakt finasowy EBI nie ma zastrzeżeń, jeśli wykonawcy projektu, pożyczkobiorcy czy inne kompetentne strony udostępniają informacji odnośnie swoich relacji i ustaleń z EBI. Jednak sam EBI nie udziela informacji odnośnie kontraktu finansowego. 13 Zasady udzielania informacji na życzenie przez EBI (zgodnie z polityką EBI) Krok 1 Wniosek Wnioski o dostęp do informacji mogą być składane w formie pisemnej lub ustnie. Powinny one być kierowane do Departamentu Komunikacji i Informacji albo na adres [email protected]. Oczywiście, można również kontaktować się z poszczególnymi pracownikami lub kadrą zarządzającą. Jeśli wniosek trafia do nieodpowiedniej osoby w EBI, pracownik ten powinien bezzwłocznie przekazać go do właściwego departamentu. Krok 2 Odpowiedź Rozpatrywanie wniosku przez EBI i udzielenie odpowiedzi powinno następować bezzwłocznie, a w żadnym wypadku nie dłużej niż 15 dni roboczych od otrzymania wniosku. Jeśli jednak poruszona problematyka jest skomplikowana, a EBI nie jest w stanie dotrzymać wyznaczonego okresu, powinien poinformować o tym składającego wniosek nie później niż 10 dni roboczych od otrzymania zapytania. Odpowiedź na skomplikowany wniosek nie powinna trwać dłużej niż 30 dni roboczych. Krok 3 Wniosek potwierdzający, p ją y jeśli j niezbędny ę y W przypadku całkowitej lub częściowej odmowy, albo niedotrzymania przez EBI określonego terminu odpowiedzi na wniosek, wnioskodawca może, w ciągu 15 dni roboczych od otrzymania odpowiedzi EBI, złożyć ponowny wniosek (potwierdzający). EBI rozpatrzy wniosek potwierdzający najszybciej, jak to możliwe, jednak nie później niż 15 dni roboczych od jego otrzymania. W wyjątkowych przypadkach, np. gdy wniosek dotyczy szczególnie skomplikowanego dokumentu lub pytania, termin ten może być wydłużony o następne 15 dni roboczych, przy założeniu, że wnioskodawca powiadomiony jest z góry i podane są przyczyny. 5.3. Jak wnosić skargi do/na EBI: Skarga do Sekretarza Generalnego Jeśli Twój wniosek o informację nie jest rozpatrzony przez pracowników EBI zgodnie ze standardami i procedurami, możesz wnieść formalną skargę do Sekretarza Generalnego EBI. Uwaga – skargi muszą mieć formę pisemną, w 14 terminie 20 dni od daty korespondencji, która jest przedmiotem skargi. EBI powinien bezzwłocznie potwierdzić otrzymanie skargi, a odpowiedź Sekretarza Generalnego powinna być udzielona nie później niż 20 dni roboczych po otrzymaniu skargi. Skargi powinny być kierowane do Sekretarza Generalnego: Secretary General, 100 boulevard Konrad Adenauer, L-2950 Luxembourg. e-mail: [email protected] Skarga do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich W przypadku całkowitej lub częściowej odmowy, albo nieudzielenia przez EBI odpowiedzi na wniosek, możesz odwoływać się do Europejskiego Rzecznika Praw Człowieka, który rozpatruje wszelkie możliwe nieprawidłowości w działalności instytucji i organów UE i raportuje je Parlamentowi Europejskiemu. Możesz wnieść skargę na każdym etapie; jednak z dotychczasowych doświadczeń wynika, że Rzecznik preferuje, aby najpierw wykorzystać wszelkie istniejące procedury w samym EBI. Strona internetowa Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich: www.ombudsman.europa.eu Skarga musi być złożona pocztą tradycyjną, pocztą elektroniczną lub umieszczona w formie elektronicznej na stronie Rzecznika. Formularz skargi dostępny jest pod adresem: http://www.ombudsman.europa.eu/form/en/default.htm Dla osób niebędących obywatelami ani mieszkańcami UE Zgodnie z Traktatem Europejskim, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich zajmuje się obywatelami lub mieszkańcami UE. Jednak Rzecznik z własnej inicjatywy zgodził się zająć skargami przeciwko nieprawidłowościom w EBI spoza UE. Sam EBI ustanowił dodatkowy organ odwoławczy dla osób niebędących obywatelami ani mieszkańcami UE dla przypadków, gdy skarga jest odrzucona przez Rzecznika ‘tylko ze względu na ich pochodzenie spoza UE’. Skarga może być wniesiona do Inspektoratu Generalnego EBI w ramach niezależnego mechanizmu odwoławczego ([email protected]), jednak nie jest jeszcze jasne, na ile wiarygodny jest ten mechanizm. Inspektor Generalny: Inspector General, 100 boulevard Konrad Adenauer, L-2950 Luxembourg. Adres e-mail: [email protected] 5.4. Jak zgłosić defraudację lub korupcję? Aby zgłosić podejrzenia defraudacji lub korupcji w projektach finansowanych przez EBI, należy kontaktować się z Inspektoratem Generalnym (IG). EBI obiecuje, że wszystkie skargi będą traktowane jako ściśle poufne. Z Inspektoratem można kontaktować się na wiele sposobów, przekazując swoje domniemania: e-mailem : [email protected] faxem: +352 43 79 42 97 pocztą (z adnotacja ‘ściśle tajne’): Inspectorate General, Fraud Investigations European Investment Bank 100 boulevard Konrad Adenauer, L-2950 Luxembourg Można ewentualnie bezpośrednio kontaktować się z OLAF (antykorupcyjną instytucją UE) Tel.: +32 2 29 84 940 lub +32 2 29 55 944, fax: +32 2 99 33 42 Strona internetowa: http://europa.eu.int/comm/anti_ fraud/contact_us/index_en.html 5.5. Gdzie znaleźć biura EBI Centrala EBI mieści się w Luksemburgu: 100, boulevard Konrad Adenauer L-2950 Luxembourg Tel: (+352) 43 79 1 (centrala) Fax: (+352) 43 77 04 EBI posiada obecnie również biura zewnętrzne zlokalizowane w Wiedniu (Austria), Brukseli (Belgia), Paryżu (Francja), Berlinie (Niemcy), Atenach (Grecji), Rzymie (Włochy), Warszawie (Polska), Lizbonie (Portugalia), Bukareszcie (Rumunia), Madrycie (Hiszpania), Londynie (Wielka Brytania), Fort-de-France (Karaiby), Gizie (Egipt), Nairobi (Kenia), Rabacie (Maroko), Sydney (Australia), Dakarze (Senegal), Tshwane (Pretoria, RPA) oraz Tunisie (Tunezja). Adresy powyższych biur można znaleźć w dziale strony internetowej ‘Info Centre’ w zakładce ‘Contact’. EBI nie posiada zasobów umożliwiających właściwą ocenę projektów – w rezultacie pieniądze podatników trafiają do prywatnych przedsiębiorstw i finansują rurociągi ropy naftowej oraz inne projekty infrastrukturalne w krajach gdzie brak łamania praw pracowniczych, czy zapobieganie dewastacji środowiska, nie są zagwarantowane. Richard Howitt, Poseł Parlamentu Europejskiego Socialist Group in the European Parliament. 15 Publikacja została przygotowana przez Counter Balance: Wyzwanie dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego, koalicję europejskich organizacji zajmujących się problematyką rozwojową i środowiskiem. Both ENDS Nieuwe Keizersgracht 45 1018 VC Amsterdam The Netherlands www.bothends.org Bretton Woods Project c/o Action Aid Hamlyn House Macdonald Road London N19 5PG United Kingdom www.brettonwoodsproject.org Campagna per la Riforma della Banca Mondiale (CRBM) Via Tommaso da Celano 15 00179 Roma Italia www.crbm.org Les Amis de la Terre 2B rue Jules Ferry 93100 Montreuil France www.amisdelaterre.org Publikacja została wydana przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Przedstawione w niej poglądy należą do CEE Bankwatch Network i w żadnym razie nie mogą być utożsamiane ze stanowiskiem Unii Europejskiej. urgewald Prenzlauer Allee 230 D-10405 Berlin Germany www.urgewald.de Weltwirtschaft, Ökologie & Entwicklung (WEED) Eldenaer Str. 60 D-10247 Berlin Germany www.weed-online.org Wydanie Polskie: Polska Zielona Sieć / Bankwatch Tłumaczenie: Przemysław Kalinka Koordynacja: Robert Cyglicki Polska Zielona Sieć / Bankwatch Sławkowska 26a, 30-014 Kraków E-mail: [email protected] Druk: Grafokon, Prague Wydrukowano na papierze z recyklingu Kontakt: CEE Bankwatch Network Jicinska 8 Praha 3, 130 00 Czech Republic www.bankwatch.org