Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli

Transkrypt

Analiza trendów rozwojowych
w zakresie technologii i nowych
myśli technicznych w Polsce,
Europie i świecie w branży
produkcji artykułów spożywczych
Projekt „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy”, realizowany w ramach Priorytetu VIII
Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.2 Transfer wiedzy, Poddziałania 8.2.2 Regionalne strategie innowacji Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego.
Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii
i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie
w branży produkcji artykułów spożywczych
Spis treści
1.
Ogólna analiza potencjału gospodarczego województwa zachodniopomorskiego ...... 3
2.
Aktualne trendy technologiczne w branży produkcji artykułów spożywczych na rynku
polskim, europejskim i światowym ............................................................................. 17
2.1.
Wstęp ................................................................................................................................17
2.2.
Charakterystyka rynku produkcji artykułów spożywczych .......................................................18
2.3.
Trendy technologiczne w branży produkcji artykułów spożywczych ........................................19
3.
Branżowe przedsiębiorstwa województwa zachodniopomorskiego na tle wyzwań
rynkowych i nowych technologii ................................................................................. 24
4.
Województwo zachodniopomorskie regionem opartym na wiedzy ............................ 27
4.1.
Potencjał badawczy w zakresie badań nad nowymi technologiami ..........................................27
4.2.
Zapotrzebowanie na nowe technologie w branży produkcji artykułów spożywczych .................31
4.3.
Dobre praktyki w zakresie transferu technologii z nauki do biznesu ........................................33
4.4.
Komercjalizacja wiedzy ........................................................................................................45
5.
Innowacyjne kierunki rozwoju technologii w województwie zachodniopomorskim na
tle krajowych trendów rozwojowych .......................................................................... 51
2
1. Ogólna
analiza
potencjału
zachodniopomorskiego
gospodarczego
województwa
Specyfika regionu
Województwo
zachodniopomorskie
posiada
szczególne
położenie
geograficzne,
które
charakteryzuje się bezpośrednim dostępem do Morza Bałtyckiego (poprzez Zespół Portów SzczecinŚwinoujście) oraz sąsiedztwem Niemiec i państw skandynawskich. Usytuowane jest na skrzyżowaniu
ważnych międzynarodowych szlaków transportowych z Północy na Południe i z Zachodu na Wschód.
Odległość pomiędzy Szczecinem – europejskim portem morskim i stolicą województwa,
a Berlinem wynosi jedynie 130 km. Region do niedawna kojarzony był przede wszystkim z przemysłem
okrętowym
i
rolnictwem,
dzisiaj
rozwija
różne
sektory
gospodarki,
głównie
te
związane
z nowoczesnymi technologiami. Województwo także coraz lepiej wykorzystuje odnawialne źródła
energii. Zachodniopomorskie jest regionem o dobrze ukształtowanym zapleczu przemysłowym
i portowym.
Port Szczecin-Świnoujście oferuje kompleksowe usługi przeładunkowe. Do sektorów
wysokiej szansy można dodatkowo zaliczyć: sektor BPO, logistyczny, turystyczny, chemiczny,
elektroniczny, drzewny i meblarski oraz motoryzacyjny (części samochodowe). Region posiada duże
obszary terenów wiejskich i leśnych.
Do atutów województwa należą:
dobrze rozwinięta sieć drogowa i połączenie autostradowe z Europą Zachodnią,
dostępność dla żeglugi śródlądowej w kierunku Dolnego Śląska i Berlina.
dobre połączenia promowe ze Skandynawią,
szybko rozwijający się sektor prywatny, w tym sektor usług,
dynamiczny rozwój instytucji obsługujących biznes,
stosunkowo dobrze rozwinięte szkolnictwo wyższe oraz baza naukowa,
Uwarunkowania geograficzne
Zachodniopomorskie zajmuje obszar 22 892 km2 i jest piątym, co do wielkości regionem
Polski. Położone jest przy najkrótszych szlakach łączących Skandynawię za Środkową i Południową
Europą oraz przy najkrótszych szlakach łączących Europę zachodnią z Republikami Nadbałtyckimi i
Rosją. Główne miasto regionu Szczecin jest jedynym miastem w Polsce z bezpośrednim połączeniem
autostradowym z Europą Zachodnią (A6).
Na terenie województwa znajduje się dostęp do Międzynarodowego Portu Lotniczego
Szczecin-Goleniów obsługującego loty pasażerskie do Londynu, Dublina Oslo, Lizbony i Liverpoolu oraz
krajowe do Warszawy, Poznania i Krakowa.
Region posiada bezpośredni dostęp do kilku portów
morskich: Port Szczecin-Świnoujście, Port Police oraz Port Kołobrzeg.
Szczecin – stolica województwa Zachodniopomorskiego – jest łatwo dostępny ze
względu na węzłowe położenie w systemie komunikacji europejskiej. Tu krzyżują się szlaki wszystkich
rodzajów transportu: drogowy, kolejowy, lotniczy i żeglugowy. Szczecin jest liczącym się w Polsce
ośrodkiem administracyjnym i naukowym, miasto liczy ponad 400 tys. mieszkańców a planowany
Szczeciński Obszar Metropolitarny blisko 670 tys. W Szczecinie ponad 66% stanowią osoby w wieku
3
produkcyjnym, w tym blisko 70 tys. osób młodych między 20 a 29 rokiem życia1. Szczecin jest
głównym ośrodkiem gospodarczym regionu i jednym z największych miast w Polsce (trzecie miejsce
pod względem zajmowanej powierzchni i siódme pod względem liczby ludności).
Głównymi miastami regionu są:
Koszalin - ponad 100 tys. mieszkańców, drugi ośrodek miejski, położony na północnym
wschodzie województwa, pełni rolę komplementarnego ośrodka gospodarczego, na terenie miasta
znajduje się obszar objęty Słupską Specjalną Strefą Ekonomiczną, centrum miasta znajduje się
zaledwie 11 km od wybrzeża morskiego.
Stargard Szczeciński - ok. 70 tys. mieszkańców, trzeci (pod względem ilości mieszkańców)
ośrodek miejski województwa. Usytuowany jest w tzw. bramie wjazdowej do zespołu wielkomiejskoportowego Szczecina. Spełnia funkcje dużego węzła komunikacyjnego. Przecinają się tu ważne drogi
komunikacyjne i kolejowe. Na terenie miasta znajduje się obszar objęty Pomorską Specjalną Strefą
Ekonomiczną.
Kołobrzeg - ok. 45 tys. mieszkańców, miasto położone w północnej części województwa,
największe krajowe uzdrowisko posiadające u ujścia rzeki port handlowy, pasażerski, rybacki i
jachtowy.
Świnoujście - ponad 40 tys. mieszkańców, jedyne w Polsce miasto położone na trzech dużych
wyspach: Uznam, Wolin, Karsibór oraz na kilkudziesięciu (łącznie 44) małych, niezamieszkanych
wysepkach, port morski, uzdrowisko. Należy do grona najbogatszych miast w Polsce.
Szczecinek - ok. 40 tys. mieszkańców, szósty ośrodek miejski województwa, położony na
pograniczu Pojezierza Drawskiego i Pojezierza Szczecineckiego. Na terenie miasta znajduje się obszar
objęty Słupską Specjalną Strefą Ekonomiczną.
Informacje gospodarcze
Struktura podmiotów według liczby pracujących na końcu 2007 r. przedstawiała się
następująco2:
97,2% mikroprzedsiębiorstwa,
2,1% małe przedsiębiorstwa,
0,6% średnie przedsiębiorstwa,
0,1% duże przedsiębiorstwa.
W 2008 roku region zachodniopomorski wytworzył 4% krajowego PKB. W przeliczeniu na 1
mieszkańca PKB w województwie wyniosło 27 708 zł, w porównaniu do 30 873 zł na 1 mieszkańca w
całym kraju, co stanowi
89,7%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie
zachodniopomorskim wynosi 2 942 zł, co stanowi 89,4% wartości krajowej przeciętnego
wynagrodzenia. W obrębie województwa widać znaczne zróżnicowanie społeczne i gospodarcze
między częścią zachodnią i wschodnią, z tendencją do wyrównywania dysproporcji. Liczba ludności
1 693,3 tys. osób stanowi 4,4% ogółu ludności w Polsce (stan na 31 marzec 2010 r.).
1
2
http://www.szczecin.eu/invest
Uwarunkowania Inwestycyjne Województwa Zachodniopomorskiego
4
Do sektorów priorytetowych w zakresie eksportu należą przedsiębiorstwa produkcyjne
reprezentujące: przemysł spożywczy (w tym rybołówstwo), drzewno-meblarski, chemiczny, stoczniowy
(w tym produkcja mniejszych jednostek pływających), konstrukcje stalowe / wyroby metalowe,
elektroniczny, tekstylny. W 2009 r. zrealizowano kilka dużych projektów inwestycyjnych, w tym m.in.:
Cargotec Corporation (Finlandia), Cargotec Poland sp.zo.o.,
Specma Hydraulic AB (Szwecja),
RewAir Holding A/S (Dania),
DUNSTER Polska Sp. zo.o.
Województwo zachodniopomorskie zajmuje 6 miejsce w rankingu „Atrakcyjności Inwestycyjnej
Województw i Podregionów Polski” (dane za rok 2009) przygotowanym przez Instytut Badan nad
Gospodarką Rynkową, i jest to awans o 2 miejsca w porównaniu do poprzednich lat.
Największymi pracodawcami w regionie są3: Zakłady Chemiczne Police S.A. (Police),
zatrudnienie 3 203, Swedwood Poland Sp. z o.o. (Goleniów), zatrudnienie 2 500, Zespół Elektrowni
Dolna Odra S.A. (Gryfino), zatrudnienie 2 454, Polska Żegluga Morska, (Szczecin), zatrudnienie 2 418,
Netto Sp. z o.o.
(Kobylanka), zatrudnienie 2 345*, Polferries Polska Żegluga Bałtycka S.A.
(Kołobrzeg), zatrudnienie 2 000*, Barlinek Inwestycje Sp. z o.o., (Barlinek), zatrudnienie 1 428, KPPD
S.A. (Szczecinek), zatrudnienie 1 314*, Komfort Sp. z o.o. (Szczecin), zatrudnienie 1 197*, Stocznia
Remontowa Gryfia S.A. (Szczecin), zatrudnienie 1 000, Espersen Polska Sp. zo.o. (Koszalin),
zatrudnienie 800, Dajar Sp. z o.o.
(Koszalin), zatrudnienie 668, Kronospan Szczecinek Sp. z o.o.
(Szczecinek), zatrudnienie 600, Energopol Szczecin S.A. (Szczecin), zatrudnienie 450, Drobimex Sp. z
o.o., (Szczecin), zatrudnienie 400 – liczby z * oznaczają zatrudnienie we wszystkich oddziałach firmy
w Polsce.
Na Pomorzu Zachodnim działają 4 Specjalne Strefy Ekonomiczne:
Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna - usytuowana na terenie województw
wielkopolskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego. Zajmuje powierzchnię ponad 1 258 ha.
Spółką arządzającą jest Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. z siedzibą w
Kostrzynie nad Odrą. Strefa składa się z 25 podstref, z których Police, Goleniów, Gryfino i
Karlino zajmują ponad 204 ha w województwie zachodniopomorskim.
Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna - ulokowana jest na terenie województw: pomorskiego,
zachodniopomorskiego oraz wielkopolskiego i zajmuje łączną powierzchnię ponad 400 ha.
Zarządzającym strefą jest Pomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. z siedzibą w
Słupsku.
SSSE
składa
się
z
8
podstref
inwestycyjnych
położonych
w
regionie
środkowopomorskim, z których 3 podstrefy: Koszalin, Szczecinek i Wałcz zajmują ponad 200
ha województwa zachodniopomorskiego.
Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna - znajduje się jest na terenie województw
pomorskiego, kujawsko-pomorskiego i zachodniopomorskiego. Zajmuje powierzchnię ponad 1
220 ha. Zarządzającym strefą jest Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna Sp. z o.o. z
siedzibą w Sopocie. PSSE składa się z 15 podstref, z których podstrefa Stargard Szczeciński
zajmuje 170 ha województwa zachodniopomorskiego.
3
Uwarunkowania Inwestycyjne Województwa Zachodniopomorskiego
5
Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO PARK Mielec znajduje się na terenie województw:
podkarpackiego,
małopolskiego,
lubelskiego
oraz
zachodniopomorskiego.
Zajmuje
powierzchnię: 1 135 ha. Zarządzającym strefą jest Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. Oddział w
Mielcu. SSE EURO PARK Mielec składa się z 22 podstref, z czego podstrefa Szczecin zajmuje
73 ha.
W
województwie
zachodniopomorskim
funkcjonuje
6
parków
przemysłowych
i
technologicznych oraz kilka centrów innowacji i transferu technologii:
Goleniowski Park Przemysłowy (GPP) - w pełni uzbrojony technicznie teren o pow. 400 ha,
przeznaczony pod obiekty produkcyjne i usługi przemysłowe. Na terenie parku działa
Specjalna Strefa Ekonomiczna, będąca podstrefą Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy
Ekonomicznej.
Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny Spółka z o. o. - utworzony został w 2000 r. i jest w
100% własnością Gminy Miasto Szczecin. Zgodnie ze statutem jest organizacją non-profit.
Misją SPNT jest osiągnięcie wzrostu produkcji w regionie opartej na nowych, innowacyjnych
technologiach oraz wzrost zatrudnienia w regionie. Stymuluje i zarządza przepływem wiedzy i
technologii
pomiędzy
szkołami
wyższymi,
jednostkami
badawczo-rozwojowymi,
przedsiębiorstwami i rynkami. Obecnie prowadzi przygotowania do realizacji projektu
inwestycyjnego p. n. Park „Pomerania” . Głównym zadaniem Parku będzie skupienie na
jednym terenie ośrodków badawczo-rozwojowych oraz przedsiębiorstw zainteresowanych
inwestowaniem w innowacyjne produkty i usługi. Realizacja inwestycji została podzielona na
etapy i obejmuje lata 2009-2020.
Park
Naukowo-Technologiczny
Politechniki
Koszalińskiej
jest
wewnętrzną
jednostką
Politechniki Koszalińskiej. Głównym celem działalności jest zwiększenie efektywności
wykorzystania wyników badań naukowych dla potrzeb gospodarki. Działalność merytoryczną
parku realizują jednostki: Centrum Transferu Wiedzy, Centrum Transferu Technologii,
Akademicki
Inkubator
Przedsiębiorczości.
Powierzchnię
parku
stanowią
biura
do
wynajęcia/dzierżawy o powierzchni 300 m.
Policki Park Przemysłowy Infrapark Police (PPP) - składa się z 16 obszarów inwestycyjnych o
łącznej powierzchni ok. 150 ha. W parku z racji bezpośredniej bliskości kombinatu Zakłady
Chemiczne „Police” SA lokują się głównie inwestorzy branży chemicznej. Obecnie na terenie
parku działa 6 inwestorów z branży chemicznej, stalowej i drzewnej. Istnieje możliwość
korzystania z portu barkowego oraz portu morskiego.
Park Przemysłowy Nowoczesnych Technologii w Stargardzie Szczecińskim - znajduje się w
fazie wstępnego rozwoju. Obecnie 50 ha parku objęte jest statusem SSE przez Pomorską
Specjalną Strefę Ekonomiczną, możliwe jest rozszerzenie granic SSE.
Stargardzki Park Przemysłowy - to obszar inwestycyjny o powierzchni ponad 150 ha,
utworzony w 2004 r. Park zarządzany jest przez Stargardzką Agencję Rozwoju Lokalnego Sp.
z o.o., utworzoną przez miasto Stargard Szczeciński oraz Agencję Rozwoju Przemysłu w
Warszawie.
Zachodniopomorskie
Centrum
Zaawansowanych
Technologii
tworzone
przez
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, Pomorską Akademię Medyczną, oraz kilka
podmiotów gospodarczych jest wysoko wyspecjalizowanym Konsorcjum, którego celem jest
6
integracja oraz intensyfikacja interdyscyplinarnych prac naukowo-badawczych, szczególnie
badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych.
Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii działające przy Zachodniopomorskim
Uniwersytecie Technologicznym centrum prowadzi działalność usługową i promocyjną w
zakresie
ochrony
własności
intelektualnej,
transferu
technologii,
badań
i
rozwoju,
komercjalizacji wiedzy, przedsiębiorczości i stymulowania innowacyjności. Celem jest
tworzenie kultury innowacji i przedsiębiorczości, inicjowanie i wspieranie współpracy między
środowiskiem akademickim a biznesowym.
Polska Fundacja Przedsiębiorczości oferująca pożyczki dla przedsiębiorstw, szkolenia i
doradztwo, inwestycje kapitałowe i poręczenia kredytowe w ramach programów: Regionalne i
Subregionalne Fundusze Pożyczkowe, Program Pożyczek Bezpośrednich PFP, Kanadyjski
Program Pożyczkowy, Program Poręczeń Kredytowych, Program Szkoleniowo-Doradczy.
Polska Fundacja Przedsiębiorczości utworzyła również Fundusz Innowacyjno-Inwestycyjny
„Pomeranus II” sp. z o.o., którego głównym celem jest dostarczanie kapitału na inwestycje
mikro, małym i średnim przedsiębiorcom mającym potencjał szybkiego wzrostu. Inwestycje
Funduszu koncentrują się na wdrażaniu nowych technologii oraz wdrażaniu przemysłowych
patentów i wzorów użytkowych w produkcji i w usługach.
Centrum Rozwoju Biznesu (CRB) Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu. Misją CRB jest
rozwijanie potencjału organizacji i ludzi w celu poprawy ich konkurencyjności, sprawności
działania i umiejętności adaptacji do zmieniających się warunków gospodarczych. CRB już od
kilkunastu lat ma swój udział w kreowaniu rzeczywistości gospodarczej, uczestnicząc w wielu
regionalnych i krajowych inicjatywach, tworząc szerokie forum wymiany wiedzy, opinii i
poglądów. Można tu wymienić uczestnictwo w Krajowym Systemie Usług dla MSP, współudział
w tworzeniu Fundacji na Rzecz Rozwoju Pomorza Zachodniego, współpracę ze Szczecińskim
Związkiem Pracodawców czy szczecińskim Business Clubem.
Akademicki
Inkubator
Przedsiębiorczości
US.
Celem
Akademickiego
Inkubatora
Przedsiębiorczości jest tworzenie warunków sprzyjających powstawaniu i rozwojowi małych i
średnich przedsiębiorstw. Oferta Inkubatora skierowana jest do osób o dużym potencjale
wiedzy, kreatywności i innowacji, który odpowiednio zagospodarowany może stać się w
przyszłości dominującym czynnikiem, wpływającym na rozwój gospodarczy regionu. Inkubator
świadczy usługi dla studentów i absolwentów w zakresie: wsparcia założycielskiego, wsparcia
infrastrukturalnego działalności gospodarczej, wsparcia technologicznego oraz wsparcia
biznesowego.
Fundusz Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina sp. z o.o. udzielający poręczeń
kredytowych. Pozwala to na skupienie instrumentów wspierających przedsiębiorczość w
jednym miejscu i wpływa na ich dostępność dla społeczności lokalnej. W siedzibie FWRGMS
działa, utworzony w 2004 r., Szczeciński Fundusz Pożyczkowy sp. z o.o. udzielający pożyczek
(o uproszczonej procedurze i korzystnym oprocentowaniu), będącym w początkowej fazie
rozwoju, małym firmom, które nie mogą liczyć na finansowanie swojej działalności przy
wsparciu sektora bankowego ze względu na brak historii finansowej, mały wkład własny w
finansowanie przedsięwzięcia czy podwyższone ryzyko finansowania działalności.
Zachodniopomorski
Regionalny
Fundusz
Poręczeń
Kredytowych
sp.
z
o.o.,
którego
założycielem jest Samorząd Województwa Zachodniopomorskiego. Jego głównym celem jest
ułatwianie przedsiębiorcom oraz osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą dostępu
7
do zewnętrznego finansowania kredytów bankowych oraz pożyczek na prowadzenie
działalności
mającym
gospodarczej.
swoją
siedzibę
Fundusz
i/lub
poręcza
zobowiązania
prowadzących
działalność
finansowe
na
przedsiębiorcom
terenie
województwa
zachodniopomorskiego, którzy mają wprawdzie zdolność kredytową, nie mają natomiast
wymaganych przez instytucję finansową zabezpieczeń.
Do głównych ośrodków naukowo badawczych w regionie należą: Zachodniopomorski
Uniwersytet Technologiczny (Instytut Polimerów, Instytut Inżynierii Materiałowej, Zakład Tworzyw
Polimerowych, Instytut Technologii Chemicznej Organicznej, Zakład Opakowalnictwa i Biopolimerów),
Instytut Badawczo-Rozwojowy Zaawansowanych Technologii Informatycznych WINFOR, Instytut
Melioracji i Użytków Zielonych - Zachodniopomorski Ośrodek Badawczy, Instytut Morski w Gdańsku Oddział Szczecin, Zakład Gospodarki Wodnej i Inżynierii Morskiej, Morski Instytut Rybacki - Zakład
Sortowania i Oznaczania Planktonu w Szczecinie, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Szczecinie i
w Koszalinie, Ośrodek Badawczy Ekonomiki Transportu w Warszawie Zakład Ekonomiki i Transportu
Międzynarodowego, Państwowy Instytut Geologiczny - Oddział Pomorski, Polska Akademia Nauk Instytut Budownictwa Wodnego - Pracownia Oceanotechniki, Polska Akademia Nauk - Oddział w
Gdańsku, Filia w Szczecinie, Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej - Oddział
Terenowy, READ-GENE S.A., Gryfitlab Sp. z o.o., Baltic Wind Polska Sp. z o.o.
Na koniec 2008 r. na terenie województwa działało 20 jednostek naukowo-badawczych,
zatrudniających ogółem 1 762 osoby. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w województwie
wyniosły 125,2 mln zł (dane za rok 2008) i wzrosły o 14 mln zł w porównaniu do roku 2007. Z tego
108,3 mln zł stanowiły wydatki szkół wyższych, a 16,9 mln zł sektora prywatnego.
W celu stymulowania współpracy w kluczowych branżach regionu Pomorza Zachodniego został
utworzony Zachodniopomorski Klaster Chemiczny „Zielona Chemia” skupiający ponad 20 firm
chemicznych z regionu oraz klaster przemysłu rybnego, w którym baza przedsiębiorstw liczy ok. 40
firm z tego sektora, klaster drzewno-meblarski, klaster budowlany, zachodniopomorski Klaster Morski.
Powstał także Klaster ICT Pomorze Zachodnie liczący obecnie 37 firm z branży IT z województwa
Zachodniopomorskiego.
Otoczenie
Województwo zachodniopomorskie prowadzi współpracę regionalną z miastami i regionami w
Europie oraz Azji. Prowadzona jest ona na podstawie porozumień i umów o współpracy oraz listów
intencyjnych. Obejmuje współpracę m.in. w zakresie: gospodarki, rozwoju regionalnego, rolnictwa,
nauki i oświaty, badań, kultury a także wiele innych. Aktualnie województwo zachodniopomorskie ma
podpisanych 14 porozumień o współpracy z: Krajem Związkowym Brandenburgia (Niemcy), Krajem
Związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie (Niemcy), Krajem Związkowym Bawaria (Niemcy),
Miastem Berlin (Niemcy), Obwodem Kaliningradzkim (Rosja), Obwodem Mikołajowskim (Ukraina),
Departamentem Loary Atlantyckiej (Francja), Departamentem Gironde (Francja), Regionem Skania
(Szwecja),Prowincja Overijssel (Holandia), Region Apulia (Włochy), Starostwo miasta Niemenczyn
(Litwa), Prowincją Ourensee (Hiszpania) oraz Prowincją Guandong (Chiny).
8
Ułatwienia dla przedsiębiorców
Na
terenie
województwa
zachodniopomorskiego
preferencyjne
warunki
prowadzenia
działalności gospodarczej występują m.in. w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. Ponadto
funkcjonuje wiele instytucji mających na celu wspieranie przedsiębiorców, m.in.:
Zachodniopomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych,
Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.,
Koszalińska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A,
Fundusz Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina,
Szczeciński Fundusz Pożyczkowy,
Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości,
Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Białogardzie,
Fundacja Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości w Koszalinie.
Potencjalny rynek pracy
Liczba pracujących: 532 218 osób, wskaźnik zatrudnienia: 45,6% w grupie ludności w wieku
produkcyjnym (stan na 31 grudnia 2008 r., GUS). W lutym 2011r liczba osób bezrobotnych
zarejestrowanych w urzędach pracy w województwie zachodniopomorskim wyniosła 120,6 tys osób i
w stosunku do stycznia wzrosła o 1,6 tys. osób. Stopa bezrobocia wyniosła w województwie 18,6%
wobec 13,2% w kraju4. Zachodniopomorskie należy do województw o najtrudniejszej sytuacji na
rynku pracy i najniższym poziomie aktywności zawodowej. Mimo znacznej poprawy i prowadzonej
aktywnej polityki, pozostaje regionem o wysokim odsetku niepracujących - zarówno bezrobotnych, w
tym długotrwale, jak i biernych zawodowo. Liczba osób niepracujących jest większa aniżeli
pracujących, średnio o 200 tysięcy. Ponad 15% mieszkańców regionu w wieku 18-59 lat zamieszkuje
w gospodarstwach domowych, w których nie pracuje ani jedna osoba. Wskaźnik zatrudnienia
obrazujący udział pracujących w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym utrzymuje się w
regionie na poziomie najniższym w Polsce i jest o 5 punktów procentowych niższy niż średnia krajowa.
Niepokojąca jest struktura demograficzna regionu, która w następnych 10 latach ulegnie
dalszemu pogorszeniu. W ciągu ostatniej dekady najwięcej przybyło kobiet i mężczyzn w wieku 55 –
59 lat. Zmniejszyła się natomiast liczba mieszkańców województwa w przedziale wiekowym 40-44, a
także osób poniżej 20 roku życia5.
W 2008 roku w województwie studiowało 78 000 osób, w tym 43 000 kobiet, uczelnie opuściło
17 tys. absolwentów, wśród nich 11 tys. kobiet.
Najwięcej osób studiuje na Uniwersytecie
Szczecińskim i Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym. W Koszalinie największą i
zasłużona dla tego miasta uczelnią jest Politechnika Koszalińska, kształcąca studentów także na
kierunkach przyrodniczych, humanistycznych oraz artystycznych. Liczba studentów szkół wyższych w
województwie ciągle nie odbiega znacząco od poziomu innych regionów, jednak w okresie 2004-2008
wskaźnik ten w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców zmniejszył się z 532 do 462, schodząc poniżej
średniej krajowej (501). Spadek ten był efektem z jednej strony wstępowania w wiek akademicki
pokolenia niżu demograficznego, a z drugiej częstszego wybierania przez absolwentów szkół średnich
4
http://www.eregion.wzp.pl/aktualnosci,bezrobocie_w_lutym.html
Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010. Sejmik Województwa
5
9
uczelni w innych regionach kraju w wyniku wprowadzenia w Polsce bardziej elastycznego systemu
naboru do szkół wyższych. Obecnie szkoły wyższe prowadzą intensywne kampanie promocyjne
zachęcające do podjęcia nauki na proponowanych przez nie kierunkach. Starają się także dostosować
programy kształcenia do potrzeb rynku pracy.
W latach 2004-2008 liczba filii i punktów
konsultacyjnych uczelni wyższych w województwie zmniejszyła się z 24 do 21.
Wykres 1. Studenci szkół wyższych według grup kierunków kształcenia w przeliczeniu na
10 000 mieszkańców w 2008 roku
Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010. Sejmik
Województwa Zachodniopomorskiego. Grupy kierunków kształcenia zgodne z Międzynarodową
Standardową Klasyfikacją Kształcenia ISCED'97
Szczecin jest największym ośrodkiem akademickim w województwie zachodniopomorskim – na
22 uczelniach, w tym 4 publicznych, 13 niepublicznych oraz 5 filiach uczelni z innych miast studiuje
prawie 60 tys. studentów, a około 13,5 tys. z nich co roku uzyskuje dyplom ukończenia studiów
wyższych. Na kierunkach Informatycznych w roku 2008/2009 studiowało 2094 osób, a 401 osób
zostało absolwentami tego kierunku6.
Rodzaje i wielkość nakładu funduszy UE
Na finansowanie Regionalnego Programu Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na
lata 2007 - 2013 przeznaczono z: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wsparcie w
wysokości 835 437 299 EUR, z krajowych środków publicznych w wysokości 147 430 118 EUR i z
innych źródeł finansowania w wysokości 240 049 397 EUR.
6
Raport o stanie miasta Szczecin 2010, Wydział Rozwoju Miasta UM Szczecin.
10
Województwo zachodniopomorskie doskonale radzi sobie w pozyskiwaniu funduszy unijnych.
Od roku 2004 do województwa napłynęło 4,903 mld zł. W przeliczeniu na jednego mieszkańca dotacja
z Unii Europejskiej wynosi 2 897 zł, co daje pierwsze miejsce w kraju7.
Perspektywy rozwoju
Kierunki rozwoju województwa zachodniopomorskiego zostały określone w Strategii Rozwoju
Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020. Zgodnie z tym dokumentem do celów
strategicznych Województwa należą:
wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania,
wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu,
zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu,
zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych oraz racjonalna gospodarka zasobami,
budowanie otwartej i konkurencyjnej spo³ecznoœci,
wzrost tożsamości i spójności społecznej regionu.
Podstawą dla rozwoju regionu przez wspieranie innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki,
jest dokument: Regionalna Strategia Innowacji Województwa Zachodniopomorskiego na lata 20112020. Strategia określa trzy kluczowe wyzwania, którym powinno się sprostać na drodze do rozwoju
innowacyjnej gospodarki. Są nimi:
świadomość i kompetencje innowacyjne,
endogeniczny potencjał na rzecz specjalizacji regionalnej,
regionalny system na rzecz tworzenia, dyfuzji i absorpcji innowacji.
Programy wieloletnie
Podstawą do kształtowania rzeczywistości społeczno-gospodarczej przy zachowaniu zasad
zrównoważonego rozwoju jest Wieloletni Program Inwestycyjny Województwa Zachodniopomorskiego
na lata 2007- 2013, który umożliwia władzom samorządowym świadome kształtowanie polityki
przestrzennej, planowanie strategiczne oraz dostosowanie działań do warunków wynikających ze
zróżnicowanych cech przestrzeni województwa zachodniopomorskiego.
Rzeczywistość gospodarcza
W ostatnich latach obserwuje się likwidację lub przeprowadzkę do innych miast dużych
przedsiębiorstw z regionu, co negatywnie wpływa na perspektywy rozwoju województwa. Koronnym
przykładem jest likwidacja Stoczni Szczecińskiej Nowa w 2009 roku, która zatrudniała ok. 4500
pracowników i współpracowała z wieloma mniejszymi firmami w regionie. W roku 2003 w
województwie Zachodniopomorskim swoją siedzibę miało 50 z 2000 największych polskich
przedsiębiorstw. Liczba ta zmalała do 39 w roku 2008. W samym Szczecinie liczba ta zmalała z 26 w
2003 r. do 16 w 2008 r8. Wśród tych firm tylko 5 w województwie Zachodniopomorskim (3 w
Szczecinie) można zaliczyć do firm wysokiej techniki (na podstawie symboli statystycznych według
PKD) charakteryzujących się wysoką innowacyjnością. Najwyżej sklasyfikowaną firmą z branży IT z
7
Raport o stanie województwa zachodniopomorskiego, Szczecin, styczeń 2010. Urząd Marszałkowski
Województwa Zachodniopomorskiego, Wydział Polityki Regionalnej.
8
Obliczono na postawie Lista 2000 – polskie przedsiębiorstwa, Rzeczpospolita z 12.10.2004 i 12.11.2009
11
województwa jest Vobis SA, znajdujący się obecnie na 240 miejscu wg rankingu Polityki 500
największych polskich firm9.
Województwo zachodniopomorskie posiada najbardziej rozdrobnioną strukturę wielkości
przedsiębiorstw w Polsce. Ilość mikroprzedsiębiorstw na 1000 mieszkańców stanowi 129% średniej
krajowej. Koncentracja małych (ogółem 6 561 podmiotów w 2008 r.) i średnich przedsiębiorstw (1 331
podmiotów w 2008 r.) nie odbiega znacząco od średniej krajowej. Znacząco niższy niż w innych
regionach jest natomiast udział firm dużych, których w 2008 r. było 167 (80% średniej koncentracji
krajowej). Co więcej, ich liczba od 2004 roku spadła aż o 10%, podczas gdy w Polsce spadek ten
wyniósł 1,5%10.
Na 350 spółek notowanych na rynku podstawowym Giełdy Papierów Wartościowych w
Warszawie zaledwie dwie mają siedzibę w województwie zachodniopomorskim – Zakłady Chemiczne
Police S.A. oraz Koszalińskie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego S.A. w Szczecinku. W wyniku
zmian własnościowych, konsolidacji i przejęć a szczególnie przenoszenia lub likwidacji central stolica
województwa traci swój ponadregionalny charakter. Szczecin przestał być siedzibą m.in. dla
Pomorskiego Banku Kredytowego.
Województwo zachodniopomorskie pomija się przy lokowaniu
(ustanawianiu) central o znaczeniu krajowym lub ponad wojewódzkim – przykładem może być
włączenie Zespołu Elektrowni Dolna Odra do nowo powstałej grupy energetycznej PGE. W północnozachodniej Polsce Szczecin na rzecz Poznania traci centrale lub regionalne dyrekcje firm
infrastrukturalnych i energetycznych w tym m.in.: Enea, Wielkopolska Spółka Gazownictwa, regionalne
dyrekcje Orlenu i spółek kolejowych.
W roku 2000 Szczecin był jednym z najlepiej rozwijających się miast w Polsce. Liczba firm w
przeliczeniu na 1000 mieszkańców była największa wśród miast wojewódzkich, więcej rejestrowano
ich tylko w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Łodzi. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w
stolicy regionu w roku 2002 wynosiło 2 282 zł i było niewiele niższe niż we Wrocławiu. Pozycji miasta i
regionu sprzyjała dobra sytuacja Stoczni Szczecińskiej, zaawansowanego technologicznie czołowego
producenta statków na świecie.
Przełom lat 2002-2003 to okres wyhamowania koniunktury stoczniowej, któremu towarzyszyła
zapaść bądź likwidacja innych zakładów pracy. Analiza danych związanych z PKB pokazuje, że w
ostatnich 10 latach rola gospodarcza województwa zachodniopomorskiego, w porównaniu z innymi
regionami polskimi i UE, uległa znaczącemu obniżeniu. Można je oszacować na poziomie 10%,
natomiast największy spadek miał miejsce w Szczecinie, gdzie sięgnął ok. 30%.
Pomimo faktu, że produkt krajowy brutto województwa zachodniopomorskiego w latach 19992008 systematycznie rósł, zmniejszał się jednak jego udział w krajowym PKB. W roku 1996 przy
potencjale ludnościowym województwa wynoszącym 4,44% mieszkańców Polski, produkt krajowy
brutto gmin tworzących obecne województwo zachodniopomorskie stanowił 4,60% krajowego PKB. W
2000 roku udział województwa w krajowym PKB wynosił 4,51%, by w 2007 osiągnąć poziom 3,99%,
mimo że w analogicznym okresie wzrósł z poziomu 33 599 milionów do 46 904 milionów złotych.
Jeszcze w 2000 roku PKB na mieszkańca zachodniopomorskiego stanowił 101,7% krajowego PKB
schodząc w 2007 roku do poziomu 89,8%.
9
http://www.lista500.polityka.pl/rankings/show/region:16
10
12
Wykres 2. Udział produktu krajowego brutto województwa zachodniopomorskiego w PKB
Polski w latach 1999-2006.
Źródło: Raport o stanie województwa zachodniopomorskiego, Szczecin, styczeń 2010. Urząd Marszałkowski
Województwa Zachodniopomorskiego, Wydział Polityki Regionalnej.
Wykres 3. Dynamika zmian udziału w krajowym PKB 1999-2006.
Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010. Sejmik
Województwa Zachodniopomorskiego. Grupy kierunków kształcenia zgodne z Międzynarodową
Standardową Klasyfikacją Kształcenia ISCED'97
W okresie 1999-2006 województwo zachodniopomorskie było najwolniej rozwijającym się
polskim regionem, w końcu tego okresu PKB na mieszkańca było o 8,9 punktu procentowego niższe
od średniej krajowej. Największy wpływ na taki wynik miało spowolnienie rozwoju w okresie 20012003.
Wykonane
szczegółowe
analizy
korelacyjne
PKB
wykazały,
że
w
województwie
13
zachodniopomorskim w ostatnich latach wielkość ta w decydującym (98%) stopniu zależy od poziomu
zatrudnienia. Pozostałe czynniki (np. innowacyjność) nie odgrywają znaczącej roli. Może to być jedną z
przyczyn wolniejszego niż w innych regionach tempa wzrostu PKB a z pewnością oznacza groźbę
dalszego spadku konkurencyjności województwa w dłuższej perspektywie.
Obecna pozycja województwa i niekorzystne trendy w jego rozwoju są wynikiem splotu wielu
czynników o charakterze lokalnym i ogólnopolskich, powiązanych ze zjawiskami globalnymi. W
największym stopniu jest ona uzależniona od sytuacji Stoczni Szczecińskiej, największego pracodawcy
w regionie zatrudniającego jeszcze w 2007 roku 5 tys. osób i osiągającego przychody sięgające 1 400
mln złotych. Odniesienie wysokości produkcji Stoczni Szczecińskiej do wskaźników sytuacji
ekonomicznej województwa świadczy o kluczowym znaczeniu tego zakładu, a także kooperujących z
nim firm. Kłopoty Stoczni Szczecińskiej wpłynęły na regres całego województwa, w tym głównie
zachodniej części województwa, a przede wszystkim samego miasta Szczecina. Wobec wyhamowania
produkcji stoczniowej miasto i cały region straciły największego producenta i pracodawcę. Poważne
trudności odczuwały także inne sektory. W roku 2000 zlikwidowano Transocean i FWS Wiskord, w
2001 - Przedsiębiorstwo Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich Gryf, w roku 2002 – zakłady
przemysłu odzieżowego Dana i Odra, w roku 2003 - Spółdzielnię Pracy „Meblosprzęt”. Na rok 2008
przypada ostateczna likwidacja Huty Szczecin i Papierni Skolwin. W roku 2009 zakończyła działalność
Stocznia Szczecińska Nowa. Zahamowanie produkcji i zwolnienia pracownicze dotknęły także liczne,
mniejsze zakłady kooperujące, w szczególności powiązane z sektorem morskim. W związku z tym
zauważalny jest nie tylko stały dopływ bezrobotnych na lokalny rynek pracy, ale także znaczący
dopływ grup wąsko wyspecjalizowanych fachowców, których szanse na znalezienie nowej pracy bez
przekwalifikowania są ograniczone.
Województwo zachodniopomorskie charakteryzuje przy tym jeden z najwyższych w kraju
udziałów procentowych zatrudnionych w sektorze usług do pracujących ogółem. Jest to cecha rynku
pracy charakterystyczna dla krajów rozwiniętych gospodarczo.
Udział poszczególnych branż w ogóle przychodów
Branżą, która w 200711 roku miała największy udział procentowy w ogóle przychodów ze
sprzedaży w województwie zachodniopomorskim, była branża spożywcza, traktowana łącznie jako
usługi i przetwórstwo. W tej samej branży zarejestrowano także najwyższy poziom zatrudnienia.
Sektor budownictwa, który w tym samym czasie przeżywał rozkwit, osiągał przychody niższe od
branży spożywczej o 5 punktów procentowych, ale charakteryzował się przy tym zatrudnieniem
zaledwie o 2 punkty procentowe niższym. Można założyć, że najbardziej produktywną branżą była
branża chemiczna, z jednym z największych przychodów w województwie i relatywnie niskim
zatrudnieniem. Wysoki poziom przychodów tłumaczyć można ówczesną stabilną sytuacją Zakładów
Chemicznych Police.
11
14
Wykres 4. Porównanie udziału branż w przychodach i zatrudnieniu w województwie
Zachodniopomorskim w roku 2007.
Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010. Sejmik Województwa
Zachodniopomorskiego. Grupy kierunków kształcenia zgodne z Międzynarodową Standardową Klasyfikacją
Kształcenia ISCED'97
Pozostałe wydzielone branże plasowały się poniżej poziomu 10% udziału w przychodach ze
sprzedaży i 8% w ogóle zatrudnienia. Najniższym zatrudnieniem, jak i przychodami wykazały się
branża energetyczna i poligraficzna. Mimo, iż województwo ma najwyższy wskaźnik obłożenia
turystycznego w Polsce, przychody ze sprzedaży przy średnim dla pozostałych branż zatrudnieniem nie
są imponujące. Również branża IT nie imponuje wynikami na poziomie 2% zatrudnienia i przychodów
ze sprzedaży.
Warto zauważyć duży potencjał Szczecina na tle regionu i kraju w działalności profesjonalnej,
naukowej i technicznej. Ponad 10% podmiotów zarejestrowanych w Szczecinie prowadzi właśnie taką
zaawansowaną działalność.
15
Wykres 5. Podmioty w Szczecinie według wybranych sekcji 31.12.2009r.
Źródło: Szczecin w liczbach 2010, Szczecin, Urząd Statystyczny w Szczecinie.
Potencjał regionu
Województwo zachodniopomorskie to obszar o ogromnych perspektywach, istotny dla
gospodarki kraju. Położenie geograficzne daje doskonałe warunki do turystyki i rekreacji. W regionie
znajduje się wiele atrakcyjnych miejscowości wypoczynkowych, bogata jest oferta uzdrowiskowa.
Liczne i silne wiatry umożliwiają pozyskiwanie energii przy pomocy turbin wiatrowych, podejmowane
są także działania na rzecz eksploatacji innych odnawialnych źródeł energii. Rolnictwo w regionie
charakteryzuje duża powierzchnia gospodarstw oraz niski, korzystny odsetek zatrudnionych. Wzrost
wartości produkcji w tym sektorze w latach 2003-2006 wynosił 20%, podczas gdy w porównywalnym
okresie w Polsce odnotowano wzrost o 11%. Pod względem zarejestrowanych firm na 1 tys.
mieszkańców województwo zajmuje 1. miejsce w kraju ze wskaźnikiem wynoszącym 124,6 przy
średniej
krajowej
96,7,
skupia
ono
5,7%
przedsiębiorstw
w
Polsce
ogółem. Dostęp
do
szerokopasmowego Internetu posiada 55 % firm, co jest drugim wynikiem w kraju.
Na województwo zachodniopomorskie przypada 80% potencjału ilościowego i prawie 90%
tonażowego morskiej floty transportowej Polski, prawie 40% ruchu pasażerskiego w portach morskich,
47% przeładunków towarowych. 18,7% ogółu miejsc noclegowych oraz 17,4% ogółu noclegów w
kraju (w roku 2007). Z lasów regionu pozyskano niemal 11% krajowego pozyskania. Udziałem
województwa w roku 2007 było 3,8% krajowego zatrudnienia w przemyśle, 3,1% krajowej wartości
produkcji przemysłowej, 3,6% sprzedaży detalicznej, 4,6% sprzedaży budowlano-montażowej kraju.
Nadwyżka w produkcji energii wyniosła 2 628,7 GWh. Moc uzyskiwana z zachodniopomorskich farm
wiatrowych stanowiła aż 38,4% energii uzyskiwanej z wiatru w Polsce.
Przy
tych
wszystkich
osiągnięciach
i
potencjale
przestarzała
struktura
gospodarki
województwa sprawia, że na przestrzeni lat 2004-2007 jego udział w ogólnopolskich nakładach na
badania i rozwój spadł z 4,1% do 1,7%. Nakłady na działalność innowacyjna w przedsiębiorstwach
przemysłowych w roku 2006 wyniosły 303,9 mln zł. Stanowiło to 1,8% ogółu nakładów w kraju.
16
2. Aktualne trendy technologiczne w branży produkcji
spożywczych na rynku polskim, europejskim i światowym
artykułów
2.1. Wstęp
Przed rozpoczęciem analizy sektora produkcji artykułów spożywczych należy określić co
dokładnie on obejmuje. Zgodnie z definicją przyjętą przez Główny Urząd Statystyczny dział produkcji
artykułów spożywczych (dział 10) obejmuje:
•
przetwarzanie produktów rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa oraz rybactwa w żywność i napoje
przeznaczone dla ludzi lub zwierząt,
•
produkcję półwyrobów, które nie są bezpośrednio wyrobami żywnościowymi.
W efekcie tych działalności powstają również produkty uboczne o różnej wartości użytkowej (np. skóry
surowe, makuchy z produkcji olejów roślinnych). Dział ten obejmuje działalności w wyniku których
powstają różnorodne wyroby, np.: mięso, ryby, owoce i warzywa, tłuszcze i oleje, wyroby mleczarskie,
produkty przemiału zbóż, karma dla zwierząt, pozostałe artykuły spożywcze. Natomiast działalność
jednostki, w przypadku, gdy wyrób podlega nieznacznemu przetworzeniu, nieprowadzącemu do jego
istotnych zmian sklasyfikowana jest w
odpowiednich podklasach Sekcji G: Handel hurtowy
i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle.
Wyróżnia się kilkanaście branż przemysłu spożywczego, z których najważniejsze to:
przemysł młynarski - rozwinięty w krajach o wysokich zbiorach zbóż (Chiny, USA, Rosja,
Brazylia, Indie, kraje Europy Zachodniej),
przemysł mięsny - związany z poziomem hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu (Chiny, USA,
Brazylia, Francja, Niemcy, Rosja, Ukraina),
przemysł rybny - dostarczający ryb solonych, mączki rybnej oraz konserw, rozwinięty w
państwach z dostępem do morza (Japonia, USA, Hiszpania, Portugalia, Islandia, Niemcy,
Rosja, Peru, RPA),
przemysł mleczarski - obejmujący produkcję mleka spożywczego, masła, śmietany, serów itp.
(Rosja, USA, Indie, Brazylia, większość krajów Europy Zachodniej),
przemysł cukrowniczy i cukierniczy - związany ściśle z uprawami roślin cukrodajnych (Indie,
Brazylia, USA, Meksyk, Kuba, Niemcy, Francja),
przemysł olejarsko-tłuszczowy - związany z uprawą roślin oleistych i otrzymywaniem z nich
oleju, oliwy i margaryny, potentatami są głównie kraje śródziemnomorskie (Hiszpania,
Włochy, Grecja, Tunezja, Turcja, Portugalia i Maroko),
przemysł tytoniowy - jeden z najbardziej rozpowszechnionych na świecie (Chiny, USA,
Japonia, kraje Europy Zachodniej i Rosja),
przemysł napojów alkoholowych - obejmujący browary, gorzelnie i winiarnie, dobrze
rozwinięty na całym świecie (głównie kraje europejskie, USA, Kanada, Meksyk, Argentyna).
17
W Polsce rozwinięte są wszystkie rodzaje przemysłu spożywczego, a szczególnie przemysły: mięsny,
mleczarski, gorzelniano-spirytusowy, tytoniowy i cukrowniczy, a na Wybrzeżu rybny12.
Branża spożywcza zaliczana jest do grupy działalności gospodarczej szczególnie wrażliwej na wpływ
wszelkiego rodzaju norm i regulacji (z ang. Regulatory Industry). Są to różnego rodzaju regulacje
prawne, normy i standardy jakości, przepisy sanitarne czy ochrony środowiska.
W niniejszym opracowaniu skoncentrowano się głównie na technologiach wspomagających produkcję
artykułów spożywczych w ujęciu całej branży, wskazując miejscami szczegółowe odniesienia do
konkretnych kategorii mieszczących się w ramach tejże branży.
2.2. Charakterystyka rynku produkcji artykułów spożywczych
Rynek produkcji artykułów spożywczych w Unii Europejskiej na tle rynku światowego
Przed scharakteryzowaniem rynku produkcji artykułów spożywczych należy spojrzeć na
otoczenie tegoż rynku, a w szczególności na zmiany charakteryzujące kwestie klientów rynku.
Dominujący współcześnie w całej Europie ustrój kapitalistyczny oparty o swobodny obrót
towarów i usług oraz wolną konkurencję odbija się na stylu życia XXI wieku. Charakteryzuje się
aktywnością człowieka, konsumpcjonizmem i nieustannym brakiem czasu, co powoduje wzrost
oczekiwań konsumentów wobec kupowanych produktów. Stopniowe odchodzenie od tradycyjnego
modelu rodziny powoduje zmiany przyzwyczajeń i nawyków konsumentów, co nie pozostaje bez
znaczenia w wielu dziedzinach przemysłu.
Aktualnie wzrasta popularność trendu zwanego tzw. convenience food - żywność wygodna przetworzona i łatwa do przyrządzenia lub praktycznie gotowa. Moda żywieniowa polega na
kupowaniu towarów, które nie wymagają dużo czasu ani wysiłku do przygotowania, natomiast okres
ich ważności jest skrócony. Gromadzenie w lodówkach lub zamrażalkach żywności, której
przygotowanie jest czasochłonne, staje się coraz mniej popularne - na korzyść produktów wygodnych i
szybkich w użyciu13.
Także malejące marże, coraz mniejsza lojalność coraz bardziej wymagających klientów, przy
ciągłym nacisku ze strony konkurencji, ostre normy i standardy jakości - to wszystko tworzy
szczególne środowisko gospodarcze dla branży spożywczej. Środowisko w którym skuteczne
zarządzanie produkcją, jakością czy efektywna komunikacja z kontrahentami to kilka z najczęściej
spotykanych wyzwań w zakresie organizacji i zarządzania14.
12
13
14
http://portalwiedzy.onet.pl
www.portalspozywczy.pl
18
2.3. Trendy technologiczne w branży produkcji artykułów spożywczych
Główne zmiany technologiczne w branży produkcji artykułów spożywczych koncentrują się
wokół procesów produkcji. Obecnie zauważalna jest tendencja, dodatkowo napędzana kryzysem
finansowym, zmian technologicznych w przedsiębiorstwach wpływających na wydajność procesu
produkcji oraz podnoszenie efektywności zarządzania tymże procesem. Należy pamiętać, iż producenci
i przetwórcy żywności to firmy pracujące na niskich, kilkuprocentowych marżach i dużych wolumenach
sprzedaży. W tej sytuacji, uzyskanie nawet niewielkiego wzrostu czy obniżenia kosztów ma spore
konsekwencje w ostatecznych wynikach firmy.
Przykładowo integracja urządzeń, odpowiedzialnych za rejestrację wszelkich procesów w ramach
produkcji, z systemem klasy ERP (Enterprise Resource Planning) pozwala przedsiębiorcom na
zwiększenie wydajność w wielu obszarach prowadzonej działalności. Otrzymują oni możliwość bieżącej
analizy w systemie ERP wprowadzonych danych. Rozwiązanie to pozwala także na przyspieszenie
obiegu informacji dotyczących przepływów detali w procesie produkcyjnym czy elektroniczną obsługę
gospodarki magazynowej. Szybszy do nich dostęp zapewnia dokładne ustalenie, na jakim etapie jest
określony proces produkcyjny. Dostęp on-line do informacji o zaawansowaniu produkcji pozwala
również skutecznie reagować na wszelkie zaburzenia trwającego procesu produkcyjnego. Dogłębna
wiedza o wszystkich zachodzących procesach oraz osobach za nie odpowiedzialnych umożliwia
również szybkie i bezbłędne zlokalizowanie określonego produktu, pracownika, surowca czy
półproduktu, a nawet ich dostawcy. Jest to niezwykle istotne w przypadku, kiedy na rynek trafia partia
niepełnowartościowych produktów i konieczne staje się ich skuteczne wycofanie15.
Zauważyć można również wykorzystywanie coraz to nowszych rozwiązań informatycznych,
znajdujących zastosowanie w procesach produkcyjnych. Jedną z innowacji stosowanych
w omawianym dziale są systemy klasy MES (Manufacturing Execution System). Wprowadzanie
elementów MES zmierza do zwiększenia automatyzacji procesu i zmniejszenia zakresu informacji
wprowadzanych przez użytkowników na rzecz informacji pobieranych przez system automatycznie.
Redukuje to liczbę błędnie wprowadzonych danych do systemu i zwiększa efektywność procesu
pomimo rejestrowania dużej liczby szczegółowych danych. Obok automatycznego pobierania wagi
surowców czy półproduktów, pozwala to również na automatyzację planowania produkcji i sprzężenie
planowania z systemem wagowym. Szczególnego znaczenia nabiera MES w przypadku branży
przetwórstwa mięsnego. W jej ramach zaobserwować można trend związany z bardziej szczegółowym
śledzeniem kosztów produkcji. W przypadku szybkozmiennej, wieloasortymentowej i opartej na
surowcach o niestabilnych parametrach produkcji, a z taką mamy do czynienia w przypadku
przetwórstwa mięsa, sytuacja jest bardzo skomplikowana. Oszacowanie kosztu wytworzenia
konkretnego wyrobu jest możliwe tylko przy bardzo precyzyjnej definicji receptury i technologii
produkcji. Konieczne jest również rejestrowanie każdego, nawet najdrobniejszego, odchylenia
rzeczywistego procesu od zakładanych parametrów. Takie podejście jest możliwe jedynie przy ścisłej
współpracy systemu technologiczno analitycznego z systemem pomiarowym dostarczającym
szczegółowych rzeczywistych danych o przebiegu procesu produkcyjnego16.
Kolejnym trendem charakteryzującym zmiany na rynku produkcji artykułów spożywczych jest
postępująca robotyzacja procesów produkcyjnych. Umożliwia to obniżanie stałych kosztów produkcji
redukując wykonywanie przez ludzi powtarzalnych i monotonnych elementów procesów, np.
paletyzacji. Zdaniem fachowców zaangażowanych w branżę maszyn przemysłowych, rozwój sektora
będzie zmierzał w kierunku zautomatyzowania urządzeń, celem optymalizacji obsługi i minimalizacji
15
16
19
czynnika ludzkiego w procesie produkcji. Korzyści wynikające z tych zmian przemawiają same za
siebie. Redukują koszty produkcji i zatrudnienia, zwiększają poziom jakości i bezpieczeństwa
użytkowania oraz udoskonalają wydajność i elastyczność wytwarzania. Ponadto automatyzacja
usprawnia ergonomię pracy i higienę pakowania. Obecne oczekiwania wobec dostawców części,
podzespołów, sterowników, napędów koncentrują się na dostarczaniu produktów i usług o jak
najmniejszej awaryjności oraz zamienności i kompatybilności najczęściej stosowanych elementów.
Najistotniejsze działania w tej dziedzinie to wspomaganie programowania, wizualizacja procesu,
kontrola kolizji, jak również kontrola poprawności poszczególnych podzespołów, przy odpowiednich
pracach konserwacyjnych maszyny17.
Jeszcze do niedawna w wielu dużych zakładach produkcyjnych robotyzacja procesów paletyzacji
wydawała się być odległą inwestycją. Tymczasem szybki wzrost płac w 2008 roku oraz brak siły
roboczej zasygnalizowały konieczność zmian w tym sektorze. Silnymi czynnikami wspomagającymi
instalację zrobotyzowanych stanowisk paletyzujących są: wzrost wydajności produkcyjnej oraz
malejące ceny robotów przemysłowych, jak i automatycznych owijarek do palet. Prognozuje się, iż na
przełomie 2009-2012 w Polce zrobotyzowana zostanie największa liczba zakładów produkcyjnych,
gdzie dominującymi procesami podlegającymi pełnej automatyzacji będą przenoszenie, pakowanie
oraz paletyzacja. Optymalizacja produkcji wymaga ciągłego poszukiwania oszczędności w kosztach
stałych wytworzenia produktu, co skutkuje wysublimowanymi wymaganiami stawianymi
poddostawcom maszyn, urządzeń oraz dostawcom półfabrykatów potrzebnych do produkcji.
Wymagania jakościowe wytwarzanego dobra pozostają na najwyższym poziomie. Innowacyjne
rozwiązania i technologie wykorzystywane są w celu uniknięcia zastojów produkcyjnych i spowolnienia
rozwoju. Wyjście z sytuacji choć ryzykowne - w perspektywie czasu opłacalne, ponieważ w dobie silnej
konkurencji, gdy automatyka i robotyka królują na rynku urządzeń przemysłowych, często jedynie
oryginalna i pionierska droga prowadzi do sukcesu18.
Postępujący wzrost liczby sposobów zastosowania robotów w produkcji artykułów spożywczych
zauważalny jest także w procesie pakowania produktów. Dodatkową zaletą robotów w tym zakresie,
oprócz zwiększenia poziomu higieny produkcji oraz wydajności, jest ich uniwersalność. Zrobotyzowane
systemy z urządzeniami wizyjnymi można łatwo przeprogramować do wykonywania innego rodzaju
zadań (wystarcza wymiana chwytaka), zmiana kształtu czy wymiarów opakowania nie wymaga więc
kosztownych zmian konstrukcyjnych. Jako przykład „inteligentnych” robotów pakujących można
wskazać FlexPicker, chwytający przemieszczające się na taśmie produkty z wydajnością do stu
kilkudziesięciu cykli na minutę. Coraz częściej stosowane są także specjalne urządzenia przeznaczone
są do pakowania w zmodyfikowanej atmosferze (MAP), będącej jednym z najlepszych sposobów
utrzymania świeżości produktów. Potrafią one - podobnie jak inne maszyny pakujące - zapakować
zarówno produkty spożywcze o stałym wymiarze, jak i wyroby o zmiennej długości, każdorazowo
dobierając rozmiar tworzonego opakowania i zapewniając jego hermetyczny zgrzew. Jest to
szczególnie istotne w przetwórstwie mięsa, gdzie ten system zapewnia wyższą wydajność i zwiększoną
elastyczność pakowania. Firmy spożywcze coraz częściej dążą do automatyzacji pakowania zbiorczego,
zastępującego wcześniejsze ręczne lub półautomatyczne. -Nowe potrzeby w tym zakresie wynikają z
konieczności podniesienia efektywności, jak również obniżenia i zmiany struktury kosztów związanych
z tą operacją. Zautomatyzowane systemy pakowania dają producentom artykułów spożywczych wiele
korzyści. Pozwalają uzyskać produkty jednolite jakościowo, zwiększyć wydajność i lepiej kontrolować a zazwyczaj po prostu ograniczać - koszty19.
17
18
19
20
Kolejnym elementem, związanym z procesem produkcji, podlegającym zmianom
technologicznym jest wilgoć. Ma ona kluczowe znaczenie również w przechowywaniu i handlu
żywnością, gdyż jej nadmiar powoduje psucie się produktów. Dlatego też podejmowane są prace
mające na celu ulepszenie urządzeń pomiarowych. Rozwój mikroorganizmów w dużej mierze zależy od
wilgotności i temperatury. Gdy nie ma pewności, czy w pomieszczeniach panuje odpowiednia
wilgotność, szybko się może okazać, że wszystkie przechowywane dobra stają się bezużyteczne.
Dodatkowo należy zwrócić szczególną uwagę na zmiany temperatury. Jeżeli chodzi o kierunki rozwoju
urządzeń pomiarowych w sektorze spożywczym, coraz częściej zauważa się potrzebę już nie tylko
doraźnych pomiarów temperatury czy wilgotności, ale monitorowania całościowego procesu
wytwarzania, przechowywania i transportu artykułów spożywczych20.
Postęp technologii stosowanej w branży spożywczej ukierunkowany jest także na
bezpośrednie podnoszenie poziomu jakości produktów, m.in. poprzez zmianę sposobów
konserwowania żywności. Najnowszymi sposobami konserwowania żywności są: liofilizacja
(odwadnianie w stanie zamrożenia, w metodzie tej rozpuszczalnik jest usuwany w obniżonej
temperaturze i pod zmniejszonym ciśnieniem; umożliwia suszenie produktów nieodpornych na
ogrzewanie) i napromieniowywanie. Powszechnie stosuje się także zamrażanie produktów
spożywczych, zwłaszcza owoców.
Obecnie w branży stosuje się głównie sztuczne środki konserwujące, jednakże zaobserwować można
trend ograniczania ich stosowania. Wzrasta m.in. znaczenie fizycznych metod utrwalania żywności. Ma
to również związek z oczekiwaniami konsumentów, którzy oczekują eliminacji z produktów
spożywczych dodatków postrzeganych jako „sztuczne”.
Poszukiwania rozwiązań dla przedłużenia trwałości zmierzają w kierunku stosowania naturalnych
antybiotyków, regulatorów kwasowości, przeciwutleniaczy czy aminokwasów. Jednym ze sposobów
przedłużania trwałości (np. przeciwdziałanie ciemnieniu warzyw czy owoców) jest regulacja
kwasowości przez stosowanie mieszanek złożonych z dostępnych regulatorów kwasowości oraz
enzymów. Coraz większą popularność zdobywają przeciwutleniacze, w szczególności naturalne:
witaminy, karotenoidy, tokoferole. Właściwości przeciwutleniające ekstraktów niektórych ziół (np.
rozmaryn, zielona herbata) również znajdują zastosowanie. Nowością jest stosowanie niektórych
aminokwasów (np. glicyny), które dzięki swym właściwościom bakteriostatycznym hamują namnażanie
się bakterii. Dzięki temu można np. przedłużać trwałość przetworów z jaj.
Z drugiej strony powstają nowe metody konserwacji, nie wymagające użycia sztucznych
konserwantów. Do takich należy np. tzw. bioprotekcja. Za procesy gnilne i fermentacyjne żywności
oraz jej zanieczyszczenie odpowiedzialne są różne patogeny, takie jak Escheri-chia coli, Listeria,
Salmonella, czy też powszechnie występujące grzyby. Jest możliwe stosowanie niektórych kultur
bakterii w celu zabezpieczania np. owoców przed działaniem niepożądanych drobnoustrojów, które
polega na inhibicji szkodliwych kultur w obecności bakterii kwasu mlekowego. Bioprotekcja polega na
dodaniu do chronionego produktu specjalnej mieszanki mikroorganizmów, które pasożytują na
szkodliwych mikroorganizmach - bakteriach gnilnych, a są obojętne dla człowieka. W ten sposób
powstrzymany zostaje rozwój niepożądanych mikroorganizmów, czyli uzyskuje się ten sam efekt, jak
przy konserwantach chemicznych. Bioprotekcja stosowana jest głównie w przemyśle mięsnym i przy
produkcji dań gotowych. Dzięki niej można obniżyć ilość stosowanych konserwantów chemicznych.
Można stwierdzić, że jest przeciwwagą dla chemicznych konserwantów21.
20
21
21
Kolejnym z rozwiązań stosowanych od niedawna w branży spożywczej, pozwalających na
wydłużanie terminów przydatności do spożycia produktów oraz opóźnianie procesów psucia, jest
wykorzystanie pakowania w atmosferach zmodyfikowanych (MAP).
MAP to sposób pakowania żywności w otoczeniu gazów, głównie wchodzących w skład powietrza, czyli
azotu, tlenu i dwutlenku węgla, w zmienionych, odpowiednio dobranych proporcjach. W połączeniu z
niskimi temperaturami przechowywania metoda ta pozwala bardzo efektywnie przedłużyć termin
przydatności produktów do spożycia. Dodatkową jej zaletą jest to, że można ograniczyć użycie
chemicznych środków konserwujących. Do tworzenia zmodyfikowanej atmosfery używa się przede
wszystkim azotu, CO2 i tlenu oraz odpowiednich mieszanek tych gazów. Czasami można się spotkać z
zastosowaniem argonu, mającego bardzo podobne właściwości jak azot oraz tlenek węgla i ozon,
które w Unii Europejskiej nie zostały dopuszczone na listę dozwolonych dodatków do żywności.
Zgodnie z opinią specjalistów, około 50-60 proc. pakowanych produktów w ochronnej atmosferze MAP
stanowi mięso surowe i przetworzone (kiełbasy, szynki itp.) Pozostałe 50-40 proc. to dania gotowe,
sery, wyroby piekarnicze, warzywa i owoce, ryby.
Atmosfera modyfikowana ma szczególne zastosowanie w zakładach przemysłu mięsnego do
pakowania wędlin i wyrobów plastrowanych w typowo konsumenckie opakowania, dzięki czemu
plastry nie ulegają sklejeniu. Dużą popularnością w przemyśle mięsnym cieszą się rozwiązania
polegające na pakowaniu wędlin w opakowania zbiorcze o masie 2-5 kg. Opakowania zbiorcze są
otwierane krótko przed ekspozycją w ladach chłodniczych w punkcie sprzedaży. W MAP pakuje się
także mięsa świeże w opakowania zbiorcze i opakowania konsumenckie - mięso pakowane w
kilkukilogramowe opakowania zbiorcze i większe dostarczane są do supermarketów. Konsumenci zaś
najczęściej spotykają się z MAP, kupując opakowania świeżej surowej wołowiny i wieprzowiny, gdzie
mięsa mogą być przygotowane w postaci kawałków, plastrów, kostki gulaszowej lub zmielone.
Również branża mleczarska stosuje powszechnie mieszaniny gazów do pakowania w atmosferze
zmodyfikowanej. Zarówno atmosfera ochronna do zapakowania gotowego produktu, jak i
przechowywania półproduktów, a także metody inertyzacji stosowane w trakcie procesu produkcji,
prowadzą do poprawy jakości produktów oraz efektów ekonomicznych. MAP znajduje głównie
zastosowanie w pakowaniu serów miękkich, dojrzewających typu grani, mleka w proszku, przy
produkcji jogurtów, odżywek dla dzieci i deserów mlecznych.
Pakowanie i schładzanie - mrożenie znajduje także zastosowanie w produkcji dań gotowych, pieczywa,
oleju, przetworów rybnych, napojów i oczywiście warzyw i owoców.
Według specjalistów branży spożywczej tendencja rynku gazów spożywczych jest wzrostowa, gdyż
coraz więcej supermarketów narzuca swoim dostawcom długie terminy przydatności, a MAP to jedna z
metod, którą można to zrobić22.
Podsumowując zagadnienie jakości produktów
systemowymi narzędziami jakościowymi stosowanymi w
w tej tematyce. Podstawowym narzędziem jest system
objęcie szczególną kontrolą momentów krytycznych
skomplikowany jest standard ISO 22000.
branży spożywczej warto pochylić się nad
przedsiębiorstwach i zmianach zachodzących
HACCP, którego fundamentem jest analiza i
w produkcji żywności. Znacznie bardziej
Wraz z rozwojem sieci handlowych wzrasta znaczenie dwóch standardów opracowanych specjalnie dla
branży spożywczej i handlowej. Pierwszym jest brytyjski system BRC. Drugi to IFS - International Food
Standard, utworzony w 2003 roku przez niemiecką federację sprzedawców detalicznych HDE i
22
22
francuską federację sprzedawców detalicznych i hurtowych FCD. Wymagają one od wszystkich
producentów i uczestników łańcucha żywnościowego bardzo ścisłej dbałości o wysoką jakość
produktów spożywczych oraz definiują szczegółowe wytyczne, które producent wyrobów spożywczych
musi spełnić, aby uzyskać certyfikat na zgodność z danym standardem. Oba systemy wymagają
przestrzegania odpowiednich, ściśle określonych procedur postępowania, co ma zagwarantować stałą,
powtarzalną jakość produktu. Certyfikaty BRC i IFS ważne są przez jeden rok. W porównaniu z
popularnym na rynku międzynarodowym systemem bezpieczeństwa żywności HACCP, standardy IFS i
BRC są dużo bardziej precyzyjne oraz przywiązują wielką wagę do zachowania jednolitego poziomu
jakości dla wszystkich produktów.
Na rynku spożywczym obserwuje się także wysyp wielu innowacyjnych rozwiązań związanych
zarówno z podnoszeniem poziomu jakości produktów końcowych jak i zmniejszania szkodliwego ich
wpływu na zdrowie człowieka. Jednym z przykładów takiego rozwiązania jest pomysł holenderskiej
firmy, która opracowała nowy rodzaj mokrego masła do użycia bezpośrednio na mięso lub ryby, bez
konieczności używania maszyn do zanurzania. Uzyskana panierka jest równie chrupiąca i smaczna jak
ta uzyskana po smażeniu, ale zawiera mniej tłuszczu.
Kolejną z innowacji jest oparty na zbożu zamiennik jajek. Niemieckie przedsiębiorstwo należące do
sektora MŚP wynalazło wegański zamiennik dla jajek. Firma wyodrębniła substancję z żyta z
możliwością do formowania stabilnej struktury piankowej z dość niską gęstością. Zawieszona w wodzie
może również tworzyć emulsję z olejem porównywalną do majonezu.
Ciekawostką wśród innowacyjnych rynkowych pomysłów branży spożywczej jest także metoda do
zamiany zwykłych jajek w jajka o różnych kształtach, kolorach i smakach. Jajka mogą być
kwadratowe, stożkowate, piramidalne, bardziej skomplikowane lub bezkształtnie. Podstawą technologii
jest odkrycie materiału sztucznej skorupki charakteryzującego się kruchością, twardością,
porowatością (fakturą) naturalnej skorupki jajka23.
W ciągu ostatnich kilku lat wyraźnym liderem, jeśli chodzi o inwestycje technologiczne, było
mleczarstwo, które nadal dobrze się rozwija. Inne segmenty branży spożywczej rozwijają się, pod
względem inwestycyjnym, nieco wolniej.
23
23
3.
Branżowe przedsiębiorstwa województwa zachodniopomorskiego na
tle wyzwań rynkowych i nowych technologii
Poniżej przedstawiono charakterystykę przedsiębiorstw przemysłu produkcji spożywczej
województwa zachodniopomorskiego na podstawie wybranych zakładów działających w tej branży.
Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego NOWAMYL SA
Jedyny na Pomorzu Zachodnim producent skrobi ziemniaczanej i maltodekstryn. Stale
współpracuje z czołowymi producentami farmaceutycznymi w Polsce oraz przetwórstwem spożywczym
i mięsnym. Znaczna część produkcji sprzedawana jest również na eksport. Używane w produkcji
surowce nie zawierają materiałów genetycznie modyfikowanych.
Zakład Przetwórstwa Spożywczego SOLAR
Podstawową działalnością jest produkcja przetworów rybnych. W zakładzie produkuje się:
marynaty,
salinaty,
śledzie solone,
sałatki,
ryby opiekane.
Piekarnia Asprod
Firma powstała w 1991 roku, posiada blisko 50 stoisk firmowych na terenie województwa
zachodniopomorskiego, lubuskiego i wielkopolskiego. Współpracuje z lokalnymi sieciami handlowymi
oraz indywidualnymi odbiorcami detalicznymi.
Asprod zajmuje się wypiekiem pieczywa oraz wyrobów cukierniczych różnego gatunku. Chleby
pieczone są na naturalnych zakwasach i nie zawierają konserwantów. Wyroby cukiernicze są
wytwarzane z wysokiej jakości surowców.
Wprowadzony w zakładach piekarniczym i cukierniczym system HACCP pozwala produkować
bezpieczną żywność.
Zakład Przetwórstwa Mięsnego Izabela i Zbigniew Grabowscy Sp. j.
Zakład
Przetwórstwa
Mięsnego
Izabela
i
Zbigniew
Grabowscy
jest
renomowanym
producentem mięsa i wędlin, którego wyroby zdobywają nagrody i medale przyznawane przez
ekspertów. ZPM I.Z. Grabowscy powstał w 1993 r. Niewątpliwym źródłem sukcesów przedsiębiorstwa
jest umiejętność czerpania ze zdobyczy nowoczesnej technologii przy jednoczesnym poszanowaniu
najlepszych polskich tradycji masarniczych. Dzięki temu dziś ZPM I.Z. Grabowscy jest jednym z
największych i najnowocześniejszych zakładów w północno-zachodniej Polsce, znanym z doskonałej
jakości wyrobów.
W ofercie zakładu można znaleźć bogaty wybór wędzonek, wędlin, wędlin podrobowych, wyrobów z
drobiu, wyrobów garmażeryjnych oraz mięs. ZPM I.Z. Grabowscy często poszerza swój asortyment o
nowe propozycje. Wiele z nich to produkty odpowiadające aktualnym trendom żywieniowym - lekkie, o
obniżonej zawartości tłuszczu, lub wręcz dietetyczne.
24
DROBDAR S.C.
Firma zajmuje się produkcją koncentratów spożywczych, zup instant, bulionów, zup
błyskawicznych z makaronem, sosów instant, przypraw i wielu innych. Zakład powstał w 1993 roku.
We wnętrzach obiektu istnieją doskonałe warunki do wytwarzania i przechowywania towarów oraz do
pracy załogi. Poza halą produkcyjną i magazynami w budynku mieszczą się pokoje biurowe,
pomieszczenia socjalne, szatnie i nowocześnie wyposażone sanitariaty. Zakład z roku na rok zwiększa
produkcję i poszerza asortyment wyrobów. Wytwarzane produkty sprzedawane są głównie na rynku
lokalnym do hurtowni, sklepów, punktów gastronomicznych oraz do innych producentów. Dystrybucją
wyrobów zajmują się sami właściciele firmy.
VICTORIA CYMES Sp. z o.o.
VICTORIA CYMES Sp z o.o. to firma, której rodowód sięga 1981 roku, kiedy rozpoczął
działalność zakład wytwarzający napoje gazowane. Z niewielkiej wytwórni wyrosło przedsiębiorstwo,
które jest dziś największym producentem syropów zagęszczanych w Polsce, a jego oferta handlowa
zawiera około 100 produktów, w tym obok syropów, napoje (niegazowane i gazowane), wodę
mineralną, musztardy.
Firma zbudowała własną, ogólnopolską sieć dystrybucji, a część produkcji eksportuje do Niemiec,
Austrii, Wspólnoty Niepodległych Państw, Stanów Zjednoczonych i Kanady.
VICTORIA CYMES zatrudnia około 200 stałych pracowników i współpracowników.
Produkcja odbywa się w oparciu o wodę pochodzenia plejstoceńskiego z własnych studni głębinowych.
Poza produkcją spożywczą VICTORIA CYMES dysponuje własnym zakładem przetwórstwa tworzyw
sztucznych, produkującym korki, folie itp.
P.P.H.U. "BIS"
Istnieje od 1983 roku i działa w branży spożywczej zajmując się prażeniem, suszeniem,
konfekcjonowaniem i przetwórstwem. Głównym produktem firmy jest słonecznik w łupie, ponadto
specjalizuje się w prażeniu orzechów, konfekcjonowaniu bakalii i płodów rolnych.
ZPC „Nord” Sp. z o.o.
ZPC „Nord” Sp. z o.o. została zarejestrowana 07.01.1991 roku. W początkowym okresie
działalności firma zajmowała się produkcją wyrobów cukierniczych w postaci cukierków czekoladowych
oraz produkcją kawy i herbaty. W 1998 roku Spółka „NORD” przejąła kontrolę nad Szczecińskimi
Zakładami Cukierniczymi „GRYF”- istniejącymi od 1960 roku. Obecnie firma zatrudnia 100
pracowników . Spółka ”NORD” posiada certyfikaty Jakości : IFS, GOST.
Na dzień dzisiejszy Firma „NORD” specjalizuje się w produkcji gumy i cukierków rozpuszczalnych,
karmelków i cukierków czekoladowych.
Firma prowadzi intensywną sprzedaż w kraju i za granicą. W kraju spółka sprzedaje wyroby w kanale
dystrybucji tradycyjnej poprzez Regionalnych Przedstawicieli Handlowych współpracujących z
dystrybutorami na terenie całej Polski. Wyroby firmy eksportowane są do wielu krajów, również do
krajów Unii Europejskiej.
Eurofish Poland Sp. z o.o.
Firma EUROFISH POLAND Sp. z o.o. powstała w 1990 roku. Od początku swojej
działalności firma prowadzi międzynarodowy i krajowy handel mrożonymi rybami pelagicznymi i
25
szerokim asortymentem ryb białych oraz doradztwo w dziedzinie rynku rybnego w kraju i za granicą.
Jest właścicielem znaków towarowych Eurofish® , Eura®, Anaelita®, Qklasa®, Eurafood®
Realizuje transakcje z firmami połowowymi i handlowymi na całym świecie (m.in. Islandia, Norwegia,
Holandia, Irlandia, Wielka Brytania, Dania, Hiszpania, Rosja, Ukraina, Włochy, Argentyna, Chile,
Urugwaj, USA, Kanada, Korea Płd., Chiny, Wietnam).
Dostarcza surowiec do większości liczących się zakładów przetwórstwa ryb w Polsce oraz dla sieci
dystrybucyjnej sprzedającej przetwory rybne ze znakiem towarowym Eura®.
Podstawowe gatunki ryb stanowiące przedmiot obrotu firmy, to: panga, mintaj, tilapia, flądra
strzałozębna (dawna nazwa soli francuskiej), limanda żółtopłetwa, miruna, morszczuk, łosoś, dorsz
/czarniak, halibut, trewal, makrela, śledź, szprot, ryba maślana, grenadier i inne.
Firma prowadzi działalność jako Grupa Eurofish, w skład której wchodzą firmy:
Eurofish Poland Sp. z o.o. Szczecin - import, handel,
Eurafood Sp. z o.o. Szczecin, dystrybucja,
Marinus Sp. z .o.o. Świnoujście,produkcja i konfekcja.
„Lipkon” Sp. z o.o.
Działalność firmy jest kontynuacją długoletniej tradycji przetwórstwa owocowego na terenie
czarnoziemów pyrzyckich, ziem Pomorza Zachodniego. Atutem korzystnego położenia geograficznego
jest wysokiej jakości własna baza surowcowa. Firma zajmuje się produkcją soków owocowych.
Przedsiębiorstwo Zbożowo-Młynarskie „PZZ” w Stoisławiu S.A.
Przedmiotem działalności przedsiębiorstwa jest:
kontraktacja i skup zbóż,
składowanie, konserwacja i obrót zbożami,
przetwórstwo oraz zbyt wyprodukowanych wyrobów (mąki, kasze, płatki, otręby spożywcze),
zbyt artykułów ubocznych z przemiału zbóż (otręby i śruty paszowe).
26
4.
Województwo zachodniopomorskie regionem opartym na wiedzy
4.1. Potencjał badawczy w zakresie badań nad nowymi technologiami
O potencjale badawczym w zakresie badań nad nowymi technologiami decyduje w głównej
mierze takie czynniki jak:
uczelnie wyższe kształcące na kierunkach branżowych,
kadra naukowa,
liczba studentów na kierunkach branżowych,
obecność w regionie instytucji naukowo-badawczych,
liczba zgłoszeń patentowych oraz udzielonych patentów w regionie,
działalność badawczo-rozwojowa prowadzona zarówno przez przedsiębiorstwa, jak
i instytucje zewnętrzne,
środki przeznaczane na działalność badawczo-rozwojową oraz innowacyjną.
W województwie zachodniopomorskim w 2009r. funkcjonowało 21 wyższych uczelni o różnych
profilach. Na uczelniach tych zatrudnionych było ogółem 4 303 nauczycieli akademickich, z których
blisko ¼, bo aż 1015 posiadało tytuł naukowy profesora. DO największych uczelni należą: Uniwersytet
Szczeciński,
Zachodniopomorski
Uniwersytet
Technologiczny,
Pomorska
Akademia
Medyczna,
Akademia Morska, Politechnika Koszalińska, Zachodniopomorska Szkoła Biznesu. W tabeli 4
przedstawiono informacje na temat szkół wyższych działających w regionie wg profili kształcenia.
Tabela 1. Szkoły wyższe w województwie zachodniopomorskim wg profili kształcenia w
2009r.
szkoły wyższe
uniwersytety
wyższe szkoły techniczne
wyższe szkoły ekonomiczne
wyższe szkoły pedagogiczne
akademie medyczne
akademie morskie
wyższe szkoły artystyczne
pozostałe
ogółem
liczba
2
1
1
1
1
1
1
13
21
studenci
42 730
10 475
2 067
2 242
3 741
3 234
238
8 352
73 079
absolwenci
10 702
1 775
606
627
513
685
44
2 165
17 117
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wg danych GUS w 2009r. na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych
kształciło się 19 145 studentów, co stanowiło 25,1% ogółu studentów i znacznie przewyższało średnią
dla kraju. Wyższy odsetek studentów na kierunkach technicznych w analogicznym okresie zanotowano
jedynie w województwie małopolskim, śląskim i pomorskim.
27
Tabela 2. Studenci i absolwenci na kierunkach matematycznych, przyrodniczych
i technicznych w 2009r.
Wyszczególnienie
studenci
%
absolwenci
%
zachodniopomorskie
19 145
25,1
3 759
21,8
polska
417 701
22,2
75 711
17,3
Województwo zachodniopomorskie przoduje również w statystykach dotyczących liczby
absolwentów kierunków matematycznych, przyrodniczych i technicznych. W 2009r. ich udział w ogóle
absolwentów wyniósł 21,8% i był wyższy od średniej dla Polski aż o 4,5 pp. Wyższy odsetek
absolwentów kierunków matematycznych, przyrodniczych i technicznych zanotowano w 2009r. jedynie
w województwie śląskim.
Najważniejszym generatorem innowacji w regionie są instytucje badawcze. Wg danych GUS
w 2009r. w województwie zachodniopomorskim funkcjonowało w sumie 25 takich instytucji wśród
których działało 9 jednostek uczelnianych. Działalność naukowo-badawcza w regionie uprawiana była
głównie przy uczelniach państwowych:
Uniwersytecie Szczecińskim,
Pomorskim Uniwersytecie Medycznym,
Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technicznym,
Akademii Morskiej,
Politechnice Koszalińskiej.
Ponadto w województwie zachodniopomorskim istnieje kilka inicjatyw naukowo-badawczych
zasadzających się na współpracy kilku jednostek naukowych. Wśród najważniejszych z nich, można
wymienić Zachodniopomorskie Centrum Zaawansowanych Technologii stanowiące obecnie konsorcjum
dwóch podmiotów prawnych tj.: Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie,
oraz Pomorskiej Akademii Medycznej. Poprzez działania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw
Centrum stało się ważnym partnerem dla gospodarki oraz coraz bardziej liczącą się jednostką
naukowo-badawczą w kraju.
Wg danych GUS w jednostkach badawczo-naukowych w województwie zachodniopomorskim
zatrudnionych jest ogółem 2 991 osób, których praca stanowi ekwiwalent 1 699 pełnych etatów.
Ponad 96% etatów w działalności badawczo-rozwojowej skoncentrowanych jest
w jednostkach
uczelnianych. W pozauczelnianych jednostkach badawczych funkcjonuje jedynie 61 etatów.
W jednostkach naukowo-badawczych w regionie zatrudnionych jest w sumie 311 osób
posiadających tytuł naukowy profesora oraz 457 osób z tytułem naukowym doktora habilitowanego.
Na działalność badawczo rozwojową w regionie w 2009 roku wydatkowanych zostało ogółem
117,8 mln PLN. Większość z tych środków, bo aż 97,4 mln PLN skonsumowana zastała przez jednostki
funkcjonujące w ramach uczelni wyższych. W strukturze wydatków dominowały nakłady na działalność
badawczą w naukach technicznych, na którą przeznaczone zostało 61,8% wszystkich środków24.
24
Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego, GUS 2010.
28
O nienajlepszej kondycji działalności naukowo-badawczej w regionie świadczy również liczna
zgłoszeń patentowych oraz udzielonych patentów na tle kraju. Wg danych GUS w 2009 roku dokonano
w Polsce ogółem 2899 zgłoszeń patentowych oraz udzielono 1539 patentów, z czego na województwo
zachodniopomorskie przypadło jedynie 109 wynalazków zgłoszonych oraz 43 udzielone patenty. Tak
więc udział województwa zachodniopomorskiego kształtował się odpowiednio na poziomie 4% ogółu
zgłoszeń patentowych i 3% ogółu patentów udzielonych w kraju.
Nakłady
przeznaczone
na
działalność
innowacyjną
w
sektorze
przedsiębiorstw
w województwie zachodniopomorskim wg danych GUS wyniosły w 2009 roku 246,9 mln PLN.
Zdecydowana większość z tych środków przeznaczona została na zakup nowych maszyn i urządzeń
technicznych oraz na budynki i budowle. Strukturę nakładów w przedsiębiorstwach sektora
publicznego i prywatnego przedstawiona została w tabeli 6.
Tabela 3. Struktura nakładów przeznaczonych na wydatki innowacyjne w sektorze przedsiębiorstw
w 2009r.
Inwestycje
działalność badawcza i rozwojowa
inwestycje na środki trwałe
zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych
zakup oprogramowania
pozostałe
sektor publiczny
8%
73,3%
9,5%
9,2%
sektor prywatny
3,7%
92,7%
0,1%
1,6%
1,9%
Nakłady na działalność innowacyjną w przetwórstwie przemysłowym w województwie
zachodniopomorskim w 2009 roku kształtowały się na poziomie ok. 238 mln PLN.
Tabela 4. Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle w 2009r. (tys.)
Wyszczególnienie
ogółem
działalnoś
ć B+R
wiedza ze
źródeł
zewnętrznych
inwestycje w
środki trwałe
oprogramowani
e
przetwórstwo
przemysłowe
238 353
9 480
303
221 548
4 194
Przeważająca
część
środków
przeznaczonych
na
innowacje
w
przedsiębiorstwach
przemysłowych zainwestowana została w środki trwałe, tj. nowe maszyny i urządzenia oraz budynki
i budowle. Znaczna część z tych inwestycji skierowana była na instalacje pozwalające na usprawnienie
procesu produkcji oraz ograniczające negatywny wpływ przemysłu na środowisko.
Najważniejszym ośrodkiem naukowym, w kontekście realizowania badań związanych z branżą
spożywczą
województwa
zachodniopomorskiego,
jest
Zachodniopomorski
Uniwersytet
Technologicznych, a w szczególności jego Katedra Technologii Żywności. Posiadane przez nią zasoby
techniczne oraz ludzkie pozwalają na prowadzenie badań m.in. w zakresie:
mapowania rozkładu temperatury wewnątrz autoklawu (punkt zimny i gorący
autoklawu) oraz zmian temperatury konserw jako podstawy oceny liczbowej procesów
wyjaławiania,
kontroli prawidłowości przebiegu procesów cieplnych żywności (dostępna lizyna, LAL,
dye-binding, itp.),
wyznaczania wartości sterylizacyjnej F0 (posiadamy autoklaw firmy Barriquand,
Steriflow S.A.R.L., Francja. Jest to wersja laboratoryjna autoklawu przemysłowego,
wykorzystująca natryskową metodę sterylizacji lub w płaszczu wodnym, statyczną
29
bądź
rotacyjną,
pozwalające
wyznaczać
parametry
procesów
cieplnych
do
zastosowania w przemyśle),
opracowania nowych parametrów obróbki cieplnej konserw mięsnych i owocowowarzywnych,
opracowania nowych parametrów procesu sterylizacji konserw rybnych, wyznaczanych
na podstawie uzyskanych optymalnych wartości wskaźników procesu sterylizacji,
projektowania i wprowadzania na rynek nowych produktów,
poprawy jakości oraz czasu przechowywania produktów,
określania składu podstawowego żywności,
określania zmian i oznaczania składu białek i produktów ich hydrolizy pod wpływem
procesów technologicznych,
enzymatycznej modyfikacji białek mięsa ryb,
kształtowania tekstury i struktury oraz wodochłonności żywności,
pomiarów tekstury żywności,
technologii i wykorzystania mechanicznie odkostnionego mięsa ryb małocennych,
technologii gotowych dań i mrożonek rybnych,
ekstruzji zimnej, ciepłej i gorącej,
technologii przetworów skrobiowych typu „snack food” z udziałem białka zwierzęcego,
technologii fermentacyjnej,
technologii piekarskiej,
opracowania nowych technologii i technik przetwórczych,
ekologicznych systemów przetwarzania żywności pochodzenia morskiego,
doboru i oceny dodatków do żywności oraz analizy
i
oceny
jakości
ryb
i
przetworów rybnych,
analizy i detekcji substancji zapachowych żywności,
analizy sensorycznej żywności,
właściwości funkcjonalnych substancji pochodzenia roślinnego,
technologii owocowo-warzywnej,
technologii gastronomicznej.
Województwo zachodniopomorskie charakteryzuje się dużą liczbą dokonań naukowych w
branży przetwórstwa rolno-spożywczego. W ramach funkcjonowania Regionalnego Centrum Innowacji
i Transferu Technologii oferowanych jest osiem rozwiązań technologicznych, opracowanych przez
naukowców Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gotowych do wdrożenia w
przedsiębiorstwach bądź zastosowania w formie usługi dla przemysłu.
1. Badania oraz pomiary zawartości białka, tłuszczu, suchej masy oraz azotanów (usługi
analityczno-badawcze).
30
2. Określenie wartości odżywczej i energetycznej oraz atrakcyjności sensorycznej
żywności (ekspertyzy).
3. Oznaczania składu podstawowego i szczegółowego pasz treściwych i objętościowych
(usługi analityczno-badawcze).
4. Prawidłowości żywienia zwierząt gospodarskich oraz przydatności pasz do skarmiania
(jakości) (ekspertyzy).
5. Technologia solenia filetów ze śledzia oparta na opatentowanym składzie środków
konserwujących. Technologia pozwala poprawić smak, wygląd i trwałość filetów
(oferta technologiczna).
6. Technologie mikrokapsułkowania. Technologie mikrokapsułkowania opracowywane do
indywidualnych potrzeb i oczekiwań z zastosowaniem różnych metod fizykochemicznych przeznaczonych do immobilizacji substancji aktywnych, np. biologicznieaktywnych – enzymów, żywych komórek itp. oraz dodatków funkcjonalnych do
żywności (maskowanie smaku i zapachu, ochrona przed działaniem środowiska
zewnętrznego).
Aspekt
innowacyjny:
wykorzystanie
substancji
pochodzenia
naturalnego dopuszczonych do kontaktu z żywnością oraz substancji, które mogą być
zastosowane w przemyśle farmaceutycznym, w medycynie oraz innych technikach
przemysłowych. Technologia oparta na innowacyjnych procesach formowania
mikrokapsuł (metoda elektrostatyczna, elektrowibracyjna itd.) jak również na
tradycyjnych procesach przemysłowych (suszenie rozpyłowe, koekstruzja) (oferta
technologiczna).
7. Wycena
tusz
zwierząt
i
drobiu
(rozbiór
dysekcyjny,
wadliwość
mięsa,
jakość tłuszczu).
8. Wskaźniki biochemiczne w surowicy krwi, ocena jakości paszy i oznaczanie składników
pokarmowych, skład okrywy włosowej zwierząt futerkowych (usługi analitycznobadawcze).
W ramach wykorzystywania funduszy UE realizowane są na terenie województwa liczne
projekty badawcze. Wśród projektów związanych z branżą spożywczą warto wyróżnić, zakończony już,
projekt „SUSTAINPACK - Innovation and sustainable development in the fibre based packaging value
chain”, realizowany przez Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie w ramach 6
Programu Ramowego. Projekt obejmował prace badawcze poświęcone modyfikacji powierzchni
materiałów celulozowych mających na celu ochronę przed czynnikami środowiska zewnętrznego.
Prowadzone badania dotyczyły między innymi możliwości zastosowania kompleksów biopolimerowych
oraz technik mikrokapsułkowania do modyfikacji powierzchni materiałów celulozowych np. kartonu.
Dzięki otrzymanym modyfikacjom powstaną materiały o nowych często unikalnych właściwościach
szeroko wykorzystywanych w opakowalnictwie.
4.2. Zapotrzebowanie na nowe technologie w branży produkcji artykułów
spożywczych
W toku przeprowadzonych analiz rynku produkcji artykułów spożywczych stwierdzono, iż
największe możliwości rozwoju w kontekście produkcji dotyczą usprawniania samego procesu
produkcji i polepszania technik obróbki surowców.
31
Rozwój technologii w branży spożywczej powinien wspierać dalszą robotyzację procesu
produkcji, wpływając na jego wydajność, obniżenie kosztów osobowych przedsiębiorstw oraz
poprawienie jakości wyrobów końcowych. Największe możliwości stosowania rozwiązań skracających
czas produkcji stoją wciąż przed procesem pakowania i paletyzacji. Również zastosowanie
nowoczesnych systemów informatycznych zarządzania procesem umożliwi sprawniejszą identyfikację
jego punktów problemowych, jak również stałe monitorowanie zapotrzebowania na półprodukty i
surowce.
Prace nad innowacyjnymi rozwiązaniami dotyczyć powinny również zwiększania czasu
trwałości produktów. Stosowanie coraz to bardziej higienicznych technik pakowania bądź obróbki
surowca umożliwi zwiększenie poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw oraz poprawi poziom
zadowolenia klientów z otrzymywanych produktów. Szczególnego znaczenia nabiera ta kwestia w
przypadku produktów branży przetwórstwa mięsnego.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż oczekiwania klientów związane z produktami żywnościowymi
stale ewoluują. Można zauważyć charakterystyczny trend, iż coraz bardziej ceniona jest „zdrowa”
żywność, przy produkcji której nie są stosowane sztuczne środki konserwujące. Niewątpliwie stwarza
to kolejne wyzwania przed naukowcami. Poszukiwanie środków konserwujących oddziałujących w jak
najmniejszym stopniu na organizm ludzki, a jednocześnie przedłużających okres trwałości produktów
powinno być priorytetem.
Preferencje konsumentów zmieniają się także w kierunku wzrostu spożycia żywności
przetworzonej i łatwej do przyrządzenia. Na rynku spożywczym zauważalne jest zapotrzebowanie na
coraz to nowe rozwiązania pozwalające na poszerzanie asortymentu produktowego. Ważne jest także
zapewnienie tymże produktów odpowiednich opakowań, pozwalających utrzymać wartości odżywcze
przez długi okres. Jest to czytelny sygnał, iż obecnie istnieje duże zapotrzebowanie na kolejne, może
nawet przełomowe, rozwiązania w opakowalnictwie, które to pozwoliłyby zwiększać przewagę
konkurencyjną przedsiębiorstw.
32
4.3. Dobre praktyki w zakresie transferu technologii z nauki do biznesu
Nowoczesna i konkurencyjna gospodarka wymaga współcześnie innowacji trafiających na
rynek i do konsumentów w postaci nowych produktów i usług. Zdolność do przekształcania wiedzy
w nowe produkty, usługi, technologie, techniki marketingowe i rozwiązania organizacyjne decyduje
o sukcesie rynkowym osób, przedsiębiorstw i całych gospodarek.
Innowacyjne rozwiązania wprowadzane w przedsiębiorstwach wpływają na ich działalność we
wszystkich obszarach. Implementacja nowych technologii umożliwia wzrost wydajności, zmniejszenie
zużycia materiałów i energii, skrócenie czasu wykonania, poprawę jakości i bezpieczeństwa pracy oraz
przede wszystkim wytwarzanie nowych wyrobów o nowych właściwościach.
W wyniku wprowadzanych usprawnień wzrasta konkurencyjność oraz produktywność
przedsiębiorstwa m.in. poprzez możliwe obniżenie kosztów produkcji, podniesienia jakości wyrobów,
zwiększenia ich asortymentu, skrócenia czasu produkcji, podniesienia wydajności linii produkcyjnych
itp. Czynniki te mają pozytywny wpływ na elastyczność przedsiębiorstwa, umożliwiając szybkie
reagowanie na zmieniające się potrzeby rynku i dostosowanie oferty do oczekiwań odbiorców, co
umożliwia wzrost sprzedaży zarówno na istniejących jak i nowych dla przedsiębiorstwa rynkach.
Wprowadzaniu usprawnień służy działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw lub w wypadku jej
braku transfer i implementacja technologii opracowanych przez inną jednostkę.
Transfer technologii to w szerokim rozumieniu proces przeniesienia wyników badań
naukowych, myśli naukowej, procesów, patentów lub oryginalnych pomysłów do gospodarki w celu
praktycznego zastosowania. Transfer technologii to proces pełniący funkcję swego rodzaju pomostu
między nauką a biznesem oraz płaszczyzna, na której te dwa odmiennie środowiska mogą
podejmować dialog.
Transfer technologii, jak również bezpośrednio z nim związana komercjalizacja wiedzy jest
jednym z najbardziej skomplikowanych procesów występujących w przedsiębiorstwach. Schematyczne
ujęcie tego procesu przedstawiono na poniższym rysunku.
Rysunek 1. Proces transferu technologii.
Źródło: Santarek K. (red.) „Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu
technologii”, PARP 2008.
Wbrew sugerowanemu uproszczeniu transfer technologii nie jest procesem liniowym, lecz
interaktywnym. W celu jego realizacji niezbędne jest przeprowadzenie następujących rodzajów prac:
badania podstawowe – podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy o zjawiskach
i faktach, nieukierunkowane na bezpośrednie zastosowanie w praktyce;
badania stosowane – podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy ukierunkowanej na
zastosowanie w praktyce;
33
prace rozwojowe – prace wykorzystujące dotychczasową wiedzę, prowadzone w celu
wytworzenia nowych lub istniejących materiałów, wyrobów, usług itd.;
badania przemysłowe – planowane badania mające na celu pozyskanie wiedzy, która
może być przydatna do opracowania nowych albo znaczącego udoskonalenia
istniejących produktów, procesów lub usług;
badania przedkonkurencyjne – przekształcanie wyników badań przemysłowych
w projekty
nowych,
zmodyfikowanych
produktów,
łącznie
z
prototypem
nieprzydatnym komercyjnie (nie obejmują one rutynowych lub okresowych zmian,
nawet jeżeli zmiany te stanowią usprawnienie);
prototypowanie – budowa prototypu;
prace wdrożeniowe mające na celu wprowadzenie opracowanego rozwiązania
technologicznego do praktyki przemysłowej25.
Pamiętać należy jednak, że spośród wielu pomysłów i koncepcji jedynie niektóre mają realne
szanse na dalszy rozwój. Tylko nieliczne kierowane są do dalszych prac i wdrożenia.
Tworzenie nowych technologii, ich udoskonalanie, a następnie wdrażanie jest złożonym
procesem realizowanym przez wiele podmiotów obejmujących jednostki naukowe (wyższe uczelnie,
instytuty naukowe, jednostki badawczo-rozwojowe), przedsiębiorstwa (w tym małe i średnie),
instytucje wsparcia i pośredniczące (banki, centra transferu technologii, firmy doradcze, i in.). Transfer
technologii jest pojęciem szerszym i oznacza ogólnie upowszechnianie i przenoszenie wiedzy
technicznej ze sfery (instytucji) nauki do zastosowań praktycznych (biznesu). Transfer technologii
obejmuje wszelkie formy i kanały dyfuzji innowacji oraz wykorzystuje różne nośniki innowacji: wiedzę
jawną (publikacje), wiedzę chronioną (patenty i licencje), sformalizowane kanały upowszechniania
technologii (kursy, szkolenia, studia, targi, wystawy) oraz nie-formalne kontakty (w tym z klientami,
dostawcami, firmami doradczymi ale także z firmami konkurującymi), fuzje i przejęcia firm, inwestycje
zewnętrzne, zakup maszyn i urządzeń lecz również materiałów i komponentów do produkcji, itp.26.
W nowoczesnych gospodarkach na styku narodowego i regionalnych systemów innowacji
powstaje funkcjonalny system transferu technologii i komercjalizacji wiedzy (STTiKW), obejmujący
podmioty i mechanizmy umożliwiające przekształcanie wiedzy w nowe wyroby, usługi, technologie,
rozwiązania organizacyjne i marketingowe. Powstaje swoista sieć łącząca te podmioty i mechanizmy,
na której strukturę składają się:
Instytucje sfery nauki i badań (instytuty naukowe, szkoły wyższe, centra badawcze,
działy rozwojowe przedsiębiorstw, samodzielne laboratoria) tworzące podstawy nowej
wiedzy i kreujące podaż pomysłów, idei, rozwiązań technologicznych, organizacyjnych.
Innowatorzy
(innowacyjni
przedsiębiorcy,
małe
i
średnie
innowacyjne
przedsiębiorstwa) przekształcający wiedzę, idee i pomysły w nowe rynkowe produkty,
technologie i usługi.
Ośrodki innowacji (parki i inkubatory technologiczne, centra transferu technologii,
preinkubatory, akademickie inkubatory), wspierające procesy innowacyjne poprzez
różnego typu formy pomocy i usługi proinnowacyjne.
25
Santarek K. (red.) „Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii”,
PARP 2008.
26
Ibidem.
34
Wyspecjalizowane fundusze finansowania innowacji (fundusze kapitału zalążkowego,
venture capital, anioły biznesu), oferujące specjalne narzędzia finansowania ryzyka
wynikającego ze specyfiki procesów innowacyjnych.
Rynkowi dostawcy usług doradczych, szkoleniowych i informacyjnych oferujący na
komercyjnych zasadach pomoc w realizacji procesów transferu i komercjalizacji
technologii27.
Dla zaistnienia efektywnego procesu transferu technologii konieczna jest współpraca
podmiotów generujących popyt i podaż na wiedzę. Zaspokajanie potrzeb przedsiębiorstw w zakresie
nowych rozwiązań wymaga wsparcia z zakresu usług proinnowacyjnych. Różne formy tego typu usług
umożliwiają absorpcję innowacji w przedsiębiorstwie w wyniku:
Poprawy dostępu do informacji naukowej, inicjowania kontaktów nauka – biznes;
Rozpoznania cech innowacyjnych produktu, technologii;
Ochrony prawnej dóbr niematerialnych wykreowanych przez przedsiębiorcę;
Wykreowania strategii rozwijania i wdrażania technologii i wiedzy;
Redukcji ryzyka rozwoju lub wdrażania technologii;
Określenia rynku, jego rozmiarów, potencjału i chłonności;
Tworzenia sieci współpracy, interakcji, kooperacji i wymiany doświadczeń;
Zapewnienia finansowania absorpcji i dyfuzji innowacji28.
Źródła pozyskania innowacji podzielić można na wewnętrzne (generowane wewnątrz firmy)
i zewnętrzne (pozyskiwane z źródeł zewnętrznych np. jednostek naukowo-badawczych, uczelni
wyższych, innych przedsiębiorstw), przy czym transfer technologii ze źródeł zewnętrznych polegać
może nie tylko na przekazaniu technologii oraz jej wdrożeniu w przedsiębiorstwie nabywającym, lecz
także może obejmować modyfikacje bądź ulepszenia pozyskanej technologii w firmie nabywcy.
Proces transferu technologii związany z rozwojem innowacyjności i rynkowymi zastosowaniami
technologii może być realizowany na następujących płaszczyznach:
nauka – biznes,
biznes – nauka – biznes,
biznes – biznes.
Przekazywanie technologii może się odbywać w kilku fazach i następuje na skutek zawarcia
umowy transferowej. Wśród typów umów dotyczących transferu technologii wyróżnić można:
umowy o dokonanie i/lub wdrożenie innowacji (zlecające prace badawcze),
umowy licencyjne, quasi-licencyjne i umowy o korzystanie z cudzego projektu
wynalazczego,
umowy o przeniesienie prawa,
umowy o udostępnienie know-how,
27
Matusiak K.B., Guliński J. (red.) „System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły
motoryczne i bariery”, PARP 2010.
28
Ibidem.
35
umowy
o
obciążenie
praw
podmiotowych
własności
przemysłowej
prawami
rzeczowymi ograniczonymi,
umowy o przeniesieniu prawa (przeniesienie patentu),
umowa sprzedaży (patentu, znaku towarowego),
umowa o współpracy (konsorcjum, joint venture),
umowy franczyzy, leasingu czy dzierżawy29.
Ponadto w procesach transferu technologii dość często zawierane SA umowy przedwstępne,
określające proces zawarcia umowy właściwej.
W celu minimalizacji prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych zdarzeń
związanych
z późniejszą realizacją umowy konieczna jest właściwa jej konstrukcja. Umowa powinna być
precyzyjna i zawierać definicje wykluczające rozbieżności w interpretacji poszczególnych zapisów. Aby
zapobiec ewentualnym nieporozumieniom do umów wprowadzane są specjalne klauzule. Do
najczęściej występujących klauzul należą:
klauzule interesu gospodarczego określające w jakim celu oraz kto zawiera daną
umowę. Klauzule te zawierają deklarację przesłanek zawarcia umowy, deklarację celu
zawarcia umowy itd. Bardzo często klauzule takie są zawarte w preambule do umowy;
klauzule prawne, określające wybór systemu prawnego, wybór trybu rozwiązywania
sporów, wybór systemu interpretacji praw autorskich i patentów;
klauzule definiujące lub też załączniki definiujące, najczęściej zawierające następujące
sformułowanie „ilekroć w umowie mowa jest o ...”;
klauzule przedmiotowe zawierające zakres przekazywanych praw i pochodnych (knowhow, wzoru, oprogramowania). Klauzule przedmiotowe ponadto określają formę
technologii (np. forma pisemna, konsultacja, projekt wykonawczy, szkolenie, nadzór
nad realizacją, forma surowców i wyposażenia, forma świadczenia usług);
klauzule licencyjne, zawierające listę patentów, oświadczenia dotyczące ważności
licencji, zakres i ograniczenia licencji, tryb postępowania w przypadku stwierdzenia
wad,
tryb
postępowania
w
przypadku
zamiaru
wprowadzenia
zmian,
tryb
postępowania w przypadku naruszenia warunków licencji, tryb postępowania
w przypadku wygaśnięcia umowy;
klauzule gwarancji efektywności zawierające sposób i warunki przeprowadzenia
testów, w tym sposób zachowania wyników testów, konsekwencje związane
z wynikami nie odpowiadającymi celowi umowy;
klauzule warunków finansowych, określające wartość umowy, cenę jednostkową,
warunki następowania płatności, dokumenty będące podstawą dokonania płatności,
zapisy dotyczące zabezpieczeń finansowych, sposób ubezpieczenia transakcji, zapisy
dotyczące trybu i rozliczania należności, w tym waluta, numery rachunków, tryb
zmiany numeru rachunku itd.;
29
klauzule dotyczące sposobu komunikowania się;
Szewc A., Zioło K., Grzesiczak M., „Umowy jako prawne narzędzie transferu innowacji”, PARP 2006
36
klauzule ewentualnego odstąpienia;
klauzule określające tryb wprowadzenia zmian;
klauzule
likwidacji
szkód
spowodowanych
niedotrzymaniem
terminu,
jakości
wykonania umowy;
klauzule dyscyplinarne określające wielkość kar, odszkodowań itd.30.
Sam proces prowadzący do podpisania umowy transferowej jest dosyć żmudny i długotrwały.
Składa się z kilku faz, których podstawą jest określenie potrzeb technologicznych przedsiębiorstwa
przeprowadzone w
oparciu o audyt technologiczny. Fazy organizacji
transferu technologii
z perspektywy przedsiębiorcy układają się w następujący schemat:
Rysunek 2. Fazy organizacji transferu technologii z perspektywy przedsiębiorcy.
Źródło: Opracowanie wlasne na podstawie literatury przedmiotu.
Transfer technologii tworzy płaszczyznę na której może dojść do współpracy pomiędzy
biznesem a nauką. Z perspektywy jednostki badawczej/wynalazcy fazy transferu technologii tworzą
następujące zależności:
30
Santarek K. (red.) „Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii”,
PARP 2008.
37
Rysunek 3. Fazy organizacji
badawczej/wynalazcy.
transferu
technologii
z
perspektywy
jednostki
Źródło: Opracowanie wlasne na podstawie literatury przedmiotu.
Istotnym problemem procesu transferu technologii jest wzajemna komunikacja dwóch
środowisk tworzących rynek technologii: środowiska nauki oraz środowiska biznesu, które
komercjalizuje innowacyjne technologie. W praktyce okazuje się, że przedstawiciele tych środowisk nie
są w stanie efektywnie się komunikować. Stąd ogromna rola instytucji pośredniczących w transferze
technologii: centrów innowacji i
transferu technologii, inkubatorów przedsiębiorczości oraz
inkubatorów technologicznych, parków technologicznych i przemysłowych.
Większość z tych instytucji potrzebuje skutecznych form komunikacji z podmiotami rynku
technologii: przedsiębiorstwami poszukującymi technologii oraz twórcami innowacyjnych rozwiązań.
Bardzo ważnym aspektem tej komunikacji jest orientacja międzynarodowa, a więc nie poprzestawanie
na poszukiwaniu potencjalnych partnerów współpracy w regionie lub w kraju, lecz wyjście z ofertą do
partnerów zagranicznych – znajdujących się w Europie lub nawet poza jej granicami. Jako przykład
instrumentu wspomagającego komunikację w procesie międzynarodowego transferu technologii
można wymienić sieć Enterprise Europe Network (EEN).
Działalność ośrodków innowacji wymaga współpracy wymaga partnerstwa i sieciowej
współpracy z administracją publiczną i innymi jednostkami wsparcia. Działania państwa mogą
przejawiać się w silniejszej i bardziej aktywnej roli jako czynnika stymulującego zarówno współpracę
uczelni z przemysłem, jak i rozwój instytucji pośredniczących w transferze wiedzy. Coraz ważniejszą
rolę w budowie gospodarki opartej na wiedzy i stymulowania innowacyjnej przedsiębiorczości zaczyna
odgrywać wymiar regionalny współpracy. Wymierne efekty przynosi kooperacja zasadzająca się na
bliskości lokalizacyjnej. Regionalne ośrodki innowacji pełnią funkcję pośrednictwa w dostępie
regionalnych firm do zewnętrznych zasobów wiedzy, doradztwa, finansów, nawiązywania współpracy
pomiędzy partnerami.
Ośrodki
innowacji
i
przedsiębiorczości
jako
instytucje
pośredniczące
stanowią
wyspecjalizowane podmioty o zróżnicowanych nazwach i strukturach. Instytucje te stanowią
38
publiczno-prywatne podmioty wyspecjalizowane w działaniach na rzecz rozwoju przedsiębiorczości,
transferu i komercjalizacji nowych technologii oraz poprawy konkurencyjności gospodarki. Celem ich
działania jest zaspokajanie lokalnych potrzeb w zakresie:
wspierania przedsiębiorczości i samo zatrudnienia,
tworzenia i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
transferu
nowych,
użytecznych
technologii
dla
działających
w
regionie
przedsiębiorstw,
stymulowania i monitorowania współpracy wszystkich podmiotów występujących na
scenie lokalnej,
podnoszenia jakości zasobów ludzkich poprzez szkolenia, edukację i doradztwo.
Instytucje pośredniczące występując w roli mediatora, transformatora i diagnostyka udzielają
przedsiębiorstwom pomocy przy wdrażaniu zaawansowanych metod, technologii i systemów. Rola
mediatora polega na ułatwianiu kontaktów pomiędzy poszczególnymi podmiotami oraz pośredniczeniu
w upowszechnianiu i przepływie informacji oraz wszelkich zasobów między tymi podmiotami.
Występując w roli transformatora instytucje pośredniczące mają za zadanie przystosować istniejące
zasoby bądź rozwiązania do potrzeb firmy, która chce je u siebie wdrożyć, zaś funkcja diagnostyka
polega m.in. na dokonaniu audytu innowacyjnego firm i oceny trudności w realizacji innowacji,
a następnie udzieleniu pomocy w poszukaniu odpowiedniego partnera do współpracy31.
W praktyce polskiej wyróżnić można następujące instytucje pośredniczące:
Centra transferu technologii – zróżnicowane organizacyjnie, nie nastawione na zysk
jednostki
doradcze,
szkoleniowe
i
informacyjne,
realizujące
programy
wsparcia
transferu
i komercjalizacji technologii i wszystkich towarzyszących temu procesowi zadań. Działalność centrów
transferu technologii na styku sfery nauki i biznesu (stąd częsta nazwa jednostki pomostowe) ma
zaowocować adaptacją nowoczesnych technologii przez działające w regionie małe i średnie firmy,
a tym samym przyczynić się do podniesienia innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz
regionalnych struktur gospodarczych.
Inkubatory przedsiębiorczości – zorganizowane kompleksy gospodarcze obejmujące
szeroką grupę wyodrębnionych i opartych na nieruchomości ośrodków, posiadających ofertę lokalową
oraz
ofertę
usług
wspierających
małe
i
średnie
firmy.
Funkcjonowanie
kompleksów
jest
ukierunkowane na wspomaganie rozwoju nowo powstałych firm oraz optymalizację warunków dla
transferu i komercjalizacji technologii. Misją inkubatorów jest zapewnienie jak najlepszych warunków –
zarówno w sensie infrastrukturalnym, jak i merytorycznym – dla powstawania i rozwoju nowych,
innowacyjnych firm opartych na innowacyjnych technologiach.
Akademickie
inkubatory
–
specyficzny
typ
inkubatora
przedsiębiorczości, ukierunkowanym na wspieranie firm, rozwijanych w otoczeniu akademickim (spinoff ii spin-out), zakładanych przez studentów i pracowników naukowych. Akademickie inkubatory
przedsiębiorczości tworzone są najczęściej przy uczelniach i stanowią przedłużenie procesu
dydaktycznego w zakresie przygotowania do praktycznego działania na rynku oraz weryfikacji wiedzy
i umiejętności we własnej firmie.
31
Matusiak K. B., „Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce”, SOOIPP-Raport 2007
39
Inkubatory technologiczne – zapewniają początkującym przedsiębiorcom z sektora MŚP
pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu firm oferujących produkt lub usługę powstałą w wyniku
wdrożenia
nowej
technologii.
Inkubator
technologiczny
łączy
ofertę
lokalową
z
usługami
wspierającymi rozwój firm oraz transfer i komercjalizację technologii. Wsparcie obejmować może
preferencyjne stawki czynszu, dostęp do infrastruktury badawczej, dostęp do sieci biznesowych,
pośredniczenie w kontaktach ze środowiskiem naukowym czy doradztwo (finansowe, prawne,
organizacyjne, technologiczne itp.). Głównym celem działalności inkubatora technologicznego jest
pomoc nowo powstałej, innowacyjnej firmie w osiągnięciu dojrzałości i zdolności do samodzielnego
funkcjonowania na rynku.
Parki
technologiczne
–
stanowią
zespoły
wyodrębnionych
nieruchomości
wraz
z infrastrukturą techniczną, utworzone w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy
jednostkami
naukowymi
a
przedsiębiorcami,
na
których
oferowane
są
przedsiębiorcom
wykorzystującym nowoczesne technologie usługi w zakresie: doradztwa w tworzeniu i rozwoju
przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac
rozwojowych w innowacje technologiczne, a także tworzenie korzystnych warunków prowadzenia
działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach
umownych. Parki technologiczne są najbardziej złożonymi przedsięwzięciami i tworzą szeroko
rozumiane środowisko do rozwoju innowacyjnych technologii. W ramach parków technologicznych
oprócz funkcji realizowanych w inkubatorach podejmowane są inne działania służące transferowi
i komercjalizacji technologii. Podobnie jak inkubatory technologiczne, parki naukowe ukierunkowane
są na rozwój branż
high-tech. W odróżnieniu jednak od inkubatorów (technologicznych,
przedsiębiorczości) parki technologiczne skupiają na swoim terenie szereg różnorodnych instytucji
(w tym również z zagranicy), zapewniają lokatorom wszelkiego rodzaju wsparcie w działalności
technologicznej i biznesowej, mają dostęp do laboratoriów i zaawansowanych aparatur badawczych
i posiadają formalne powiązania z zagranicznymi instytucjami badawczo-rozwojowymi i edukacyjnymi.
Parki naukowe – zgodnie z definicją Międzynarodowego Stowarzyszenia Parków Naukowych
(IASP) to instytucje zarządzane przez specjalistów, których głównym celem jest promowanie kultury
innowacyjnej oraz konkurencyjności instytutów naukowo-badawczych i firm zrzeszonych w parku.
Parki naukowe współpracują z uczelniami, instytucjami naukowo-badawczymi i przedsiębiorstwami.
W ramach prowadzonej działalności stwarzają dogodne warunki dla inkubacji małych, innowacyjnych
firm, a w szczególności wspierają tworzenie i rozwój firm typu spin-off . Parki naukowe ukierunkowane
na wspieranie współpracy z instytucjami B+R, pełnią funkcje zbliżone do parku technologicznego,
jednak produkcja w nich prowadzona ogranicza się do produkcji prototypowej.
Parki przemysłowe – stanowią zespoły wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą
techniczną, umożliwiające prowadzenie działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach.
Polskie parki przemysłowe mają przede wszystkim przyciągać inwestorów tworzących nowe miejsca
pracy, co przyczynić się ma do amortyzacji skutków restrukturyzacji przemysłu. Parki przemysłowotechnologiczne są szczególnym rodzajem parków technologicznych. Główny nacisk w powyższych
instytucjach
jest
położony
na
zagospodarowanie
majątku
likwidowanych
przedsiębiorstw
i wykorzystanie istniejącej infrastruktury oraz tworzenie nowych miejsc pracy, podczas gdy głównym
zadaniem parku technologicznego jest transfer
technologii między jednostkami naukowymi
a przedsiębiorcami. W przypadku parku przemysłowego zagospodarowane nieruchomości są
sposobem
na
przyciągnięcie
inwestorów
tworzących
miejsca
pracy.
W
przypadku
parków
technologicznych rozwój nieruchomości nie jest celem samym w sobie, lecz tylko narzędziem do
realizacji celów związanych z transferem i komercjalizacją technologii.
40
Ośrodki szkoleniowo-doradcze (Ośrodki Wspierania Przedsiębiorczości, Centra Wspierania
Biznesu, Kluby Przedsiębiorczości, Punkty Konsultacyjno-Doradcze) – to nie nastawione na zysk
jednostki doradcze, informacyjne i szkoleniowe, działające na rzecz rozwoju przedsiębiorczości
i samozatrudnienia oraz poprawy konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Ośrodki
szkoleniowo-doradcze uczestniczą we wszelkich inicjatywach mających na celu zwiększenie potencjału
gospodarczego oraz poprawę jakości życia społeczności lokalnej.
Znaczącą barierą napotykaną przez przedsiębiorców pragnących rozwijać innowacyjne
technologie jest również brak funduszy. W chwili obecnej transfer technologii może być finansowany
z następujących źródeł:
środki własne,
środki zewnętrzne:
o
publiczne, w tym budżetowe, unijne, inne,
o
prywatne, w tym fundusze venture-capital, aniołowie biznesu, banki, itp.
W Polsce jedynie ok. 40% środków przeznaczanych na działalność badawczo-rozwojową
i transfer technologii pochodzi ze środków prywatnych, pozostałą część pokrywają środki publiczne.
Największym źródłem finansowania tych procesów są w chwili obecnej Fu8ndusze strukturalne Unii
Europejskiej tj.:
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka,
Program Operacyjny Kapitał Ludzki,
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko,
Regionalne Programy Operacyjne.
Do najważniejszych instrumentów mających na celu umożliwienie transferu technologii należą:
Projekty celowe – skierowane do przedsiębiorców oraz jednostek naukowo-badawczych lub
konsorcjów naukowych. Projekt celowy obejmować może badania stosowane, prace rozwojowe,
badania przemysłowe lub badania przedkonkurencyjne. Projekt celowe w przeważającej części
finansowane są w ramach programów operacyjnych.
Projekty badawcze – określone zadania badawcze przewidziane do realizacji w danym
czasie. Obejmują następujące typy projektów:
zamawiane o tematyce określonej w Krajowym Programie Ramowym,
własne: projekty habilitacyjne, doktorskie,
rozwojowe mające na celu wykonanie zadania badawczego stanowiącego podstawę
do zastosowań praktycznych.
Programy Ramowe Unii Europejskiej – mające na celu wzmocnienie współpracy na linii
nauka-biznes. Szczególna role odgrywa tu 7. Program Ramowy Wspólnoty Europejskiej badań,
rozwoju technologicznego i wdrożeń na lata 2007 – 2013. Program ten jest siódmym z kolei
programem finansowania badań naukowych i rozwoju technologicznego w Unii Europejskiej.
Realizacja programu odbywa się za pośrednictwem programów szczegółowych:
cooperation (współpraca) – obejmuje wspieranie międzynarodowej współpracy
o charakterze
naukowo-badawczym
w
dziesięciu
określonych
dziedzinach
41
tematycznych powiązanych z głównymi obszarami wiedzy i technologii m.in. zdrowie,
żywność, technologie informacyjne i komunikacyjne, energia, środowisko, nauki
społeczno-ekonomiczne.
ideas (pomysły) – zakłada wspieranie twórczych, w wielu przypadkach ryzykownych
badań naukowych znajdujących się na granicy wiedzy, prowadzonych przez utworzone
pojedyncze zespoły projektowe składające się z naukowców pochodzących z sektora
prywatnego i publicznego. Obszarem działania będą wszystkie dziedziny nauki, ze
szczególnym uwzględnieniem badań interdyscyplinarnych. Program ten zakłada także
realizację projektów przez młodych naukowców i nowe grupy badawcze. Granty na
realizację projektów przyporządkowane do naukowca, a nie instytucji, w której
naukowiec jest zatrudniony.
people (ludzie) – program, który zakłada realizację różnych form wzmacniania
i rozwoju kariery w szczególności młodych naukowców poprzez system szkoleń, staży,
stypendiów.
capacities (możliwości) – celem programu jest wzmocnienie posiadanych możliwości
gospodarki europejskiej, w szczególności poprzez kształtowanie spójnej polityki
w dziedzinie badań naukowych z uwzględnieniem zadań do realizacji na szczeblu
regionalnym.
Program
przewiduje
działania
w
zakresie
m.in.:
infrastruktury
badawczej, badań na rzecz MSP, nauki w społeczeństwie, rozwoju polityk
badawczych.
W projektach 7. Programu Ramowego mogą (w zależności od określonych warunków danego
instrumentu wsparcia) wziąć udział m.in.: szkoły wyższe, instytucje naukowo-badawcze przedsiębiorcy
(nie funkcjonujący jako jednostki naukowo-badawcze, kontraktowe instytucje badawcze ani
konsultingowe) – w szczególności przedsiębiorcy należący do sektora MSP.
7. Program Ramowy skierowany jest zarówno do przedsiębiorców wykorzystujących
zaawansowane technologie i prowadzących własne badania, ale także do tych, którzy nie posiadają
wystarczającego potencjału badawczego, jednak są zainteresowani przygotowaniem nowego
produktu, procesu bądź technologii32.
Fundusze venture-capital – fundusze podwyższonego ryzyka przeznaczone dla dojrzałych
przedsiębiorstw o ustabilizowane pozycji na rynku, które potrzebują środków na dalszą ekspansję
i rozwój. Mogą być tworzone przez instytucje publiczne np. samorządy oraz inwestorów z sektora
prywatnego.
Anioły biznesu – inwestorzy prywatni, którzy posiadają wolne środki finansowe i chcą je
ulokować w dobrze rokujące przedsięwzięcia. Celem jest finansowanie przedsiębiorstw i ich projektów
we wczesnej fazie rozwoju. Jest to instrument finansowy podwyższonego ryzyka.
Omawiane instytucje pośredniczące i instrumenty finansowe stanowią bazę dla działań
modernizacyjnych i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i nowych technologiach. Obecnie w Polsce
działają następujące jednostki:
32
23 parki technologiczne,
17 inkubatorów technologicznych
www.kpk.gov.pl
42
87 centrów rozwoju technologii,
51 akademickich inkubatorów przedsiębiorczości,
9 funduszy kapitału zalążkowego,
7 sieci aniołów biznesu33.
Ośrodki te stanowią istotny element podnoszenia poziomu innowacyjności polskiej gospodarki,
która w porównaniu z krajami Unii Europejskiej oraz innymi wiodącymi technologicznie państwami nie
jest wysoka. Działania na rzecz dostosowania technologicznego krajowej gospodarki są głównym
elementem podnoszenia jej konkurencyjności, a tym samym wzrostu znaczenia Polski wśród najlepiej
rozwiniętych gospodarczo państw.
W budowaniu sprawnych systemów komercjalizacji innowacji i wsparcia dla twórcówinnowatorów szczególnie przydatne mogą być tzw. dobre praktyki. Są to zbiory ogólnych,
kierunkowych zaleceń opracowanych na podstawie analiz rozwiązań funkcjonujących w praktyce i
przynoszących określone (pozytywne) efekty. Poniżej zreferowano dobre praktyki opracowane na
bazie doświadczeń uczelni brytyjskich:
1. utworzenie profesjonalnego biura transferu technologii kierowanego przez osoby
posiadające doświadczenia akademickie i biznesowe,
2. przywiązanie do budowy i utrzymania zaufania w relacjach pomiędzy środowiskiem
akademickim a biznesem; zrozumienie reguł według jakich działa środowisko
biznesowe i naukowe,
3. utrzymywanie
stałych
nieformalnych
kontaktów
z
naukowcami
i
zespołami
badawczymi,
4. stosowanie podejścia „miękko-miękko” – systematyczne, delikatne, dyplomatyczne
tłumaczenie naukowcom istoty komercjalizacji i korzyści jakie ona daje; unikanie
(natrętnego) „chodzenia za naukowcami” czy też pouczania ich o prawnych aspektach
komercjalizacji,
5. wprowadzenie
bodźców
zachęcających
do
angażowania
się
w
różne
formy
komercjalizacji (także usługi konsultingowe),
6. unikanie nadmiernego biurokratyzowania procedur odnoszących się do współpracy z
biznesem (badania zamawiane),
7. stosowanie kombinacji różnych metod identyfikacji wynalazków nadających się do
komercjalizacji,
8. pełne wsparcie ze strony biura transferu technologii w zakresie identyfikacji, rozwoju
i eksploatacji okazji biznesowych,
9. budowa mapy możliwości (potencjału) instytucji badawczej dla dopasowania się do
oczekiwań przemysłu.
Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że dobre praktyki powinny stanowić jedynie intelektualny punkt
odniesienia na drodze do wypracowania własnych rozwiązań. W żadnym wypadku dobre praktyki nie
33
Matusiak K.B., Guliński J. (red.) „System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły
motoryczne i bariery”, PARP 2010.
43
powinny być kopiowane in extenso. Podejście takiej musi być ryzykowne, gdyż abstrahuje od
uwarunkowań środowiskowych w jakich dane rozwiązania funkcjonowały34.
W czasie swojego funkcjonowania Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii oraz
Katedra Technologii Żywności ZUT prowadziły owocną współpracę z wieloma przedsiębiorcami
województwa zachodniopomorskiego. W ramach branży spożywczej dokonano następujących
transferów technologii pomiędzy nauką a biznesem:
1. Transfer technologii do
rozwiązanie
Z.P.C. „Nord” Sp. z o.o.. Przedmiotem współpracy było
problemów
technologicznych
w
produkcji
cukierków,
konsultacje
technologiczne oraz poszukiwanie międzynarodowych partnerów technologicznych,
celem wymiany know-how oraz współpracy technicznej.
2. Transfer technologii do Rudnik Sp. z o.o.. Zakres współpracy obejmował m.in.
poszukiwanie nowych technologii przez RCIiTT związanych z funkcjonowaniem
maszyn do peletowania oraz systemów pakowania.
3. Transfer technologii do Zakładu Przetwórstwa Ryb „MIRKO”. Współpraca obejmowała
wsparcie w zakresie poszukiwania dostawcy technologii m.in. zalew do produktów
rybnych, celem zwiększenia okresu ich trwałości.
4. Transfer technologii do P.P.H. Morfish. Przedmiotem współpracy było wdrożenie
technologii opracowanej przez Katedrę Technologii Żywności ZUT, polegającej na
soleniu ryb śledziowatych z wykorzystaniem autoproteolizy surowca. Podstawą
technologii jest aktywacja proteinaz i peptydaz mięśniowych w procesie dojrzewania
ryb solonych bez stosowania tzw. „dojrzewaczy” syntetycznych.
Kolejnym z przykładów współpracy nauki z biznesem jest świadczenie przez naukowców usług
eksperckich
m.in.
poprzez
opiniowanie
stosowanej
przez
przedsiębiorców
technologii
bądź
oferowanych produktów. W ramach prowadzonej działalności Katedra Technologii Żywności ZUT
przygotowywała ekspertyzy dla podmiotów gospodarczych przemysłu spożywczego w Polsce i na
świecie:
1. „Admirał” Sp. z o.o. w Mysłowicach, dotycząca wdrożenia nowych sortymentów: śledź
lekko solony, śledź solony korzennie, śledź „a la kippers”, śledź odgłowiony solony,
śledź „a la łosoś” (2003r.),
2. Ajinomoto Europe Sales GmbH” w Hamburgu na temat zastosowania transglutaminazy
w celu zmniejszenia strat i poprawy tekstury tkanki śledzia podczas marynowania
(2003r.) oraz wykorzystania preparatu ACTIVA do łączenia kawałków mięsa ryb
(2004r.),
3. „UNIQ LISNER” Sp. z o.o. w Poznaniu, dotyczącą oceny trwałości solonych
przetworów rybnych składowanych w opakowaniach jednostkowych w temp. 4oC
(2003r.) oraz badań jakościowych 27 produktów rybnych (2005r.),
4. „IZYBAR” Piekarnia Cukiernia Wytwórnia Lodów w Szczecinie dotyczącej stosowania
technologii w maszynach i urządzeniach piekarniczych (2004r.),
34
Piotr Tamowicz, „Jak skomercjalizować pomysł? Poradnik dla twórców.”, Gdańsk 2009 r.
44
5. Piekarni „Saturn” w Nowogardzie dotyczącej wyrobów piekarniczych i cukierniczych
(2004r.),
6. Piekarni i Cukierni „Drożdżyk” G. T. Moskal, Sp. jawna w Łobzie, na temat linii
technologicznej do produkcji pieczywa (2005r.),
7. Urzędu Celnego w Szczecinie dotyczącej oceny tożsamości towaru – krewetek
blanszowanych i mrożonych (2007r.) oraz mrożonych przedżołądków wołowych w celu
prawidłowej klasyfikacji taryfowej przedmiotowego towaru (2008r.),
8. ZPC „NORD” Sp. z o.o. w Szczecinie dotyczącej analizy problematyki w firmie (na
zlecenie RCIiTT ZUT w Szczecinie) (2009r.),
9. Piekarni „Bagietka” w Szczecinie dotyczącej komercyjnego stosowania technologii
odroczonego rozrostu i fermentacji kęsów ciasta (2009r.),
10. „Independent Claims Surveyors Polska Sp. z o.o. w Poznaniu dotyczącej oceny jakości
mrożonego surowca rybnego (ryby siejowate) ze szczególnym uwzględnieniem
ustalenia przyczyn pożółknięcia i wysuszenia głów i brzuszków surowca (2010r.),
11. Zakładów Chemicznych Alwernia S.A. dotyczącej określenia typu dozwolonej
substancji dodatkowej – pirofosforan disodowy – E 450 (i) (2010r.).
4.4. Komercjalizacja wiedzy
We współczesnym świecie rozwój gospodarczy w dużej mierze zawdzięcza swój postęp
wdrożonym innowacjom. Wprowadzone na rynek nowe produkty, usługi i technologie to efekt
współpracy sfery badań naukowych i biznesu. Dominującą rolę w procesie tworzenia i przekazywania
wiedzy badawczo-rozwojowej odgrywają uczelnie, centra badawczo-rozwojowe, instytucje i ośrodki
naukowe. Prowadzą one badania naukowe i prace rozwojowe, w wyniku których powstaje nowa
wiedza, innowacyjne rozwiązania techniczno-technologiczne. Funkcjonowanie gospodarki opiera się na
jak najpełniejszym wykorzystaniu zasobów wiedzy i innowacji, a także na powszechnym dostępie do
informacji. Z perspektywy rozwoju gospodarka oparta na wiedzy wykazuje charakter dominujący.
Wiedza, sfera badań naukowych i komercjalizacja wiedzy know-how stanowią czynnik determinujący
tempo i poziom rozwoju gospodarczego. Dobra własności intelektualnej wypracowane na uczelniach
wyższych, ośrodkach badawczych, centrach badawczo-rozwojowych mogą być przedmiotem umów
w obrocie gospodarczym, przez co prawa do nich mogą być zbywalne.
Proces komercjalizacji technologii wymaga przeprowadzenia analizy istotnych elementów
i czynników całego przebiegu procesu: analiza docelowego rynku, rozwoju określonej technologii,
aktualnego rozwoju konkurencyjnych technologii na rynku, wymagania surowcowe, zbadanie
przyszłych trendów i wymagań technologicznych, wybór odpowiedniego modelu sprzedaży, zbadanie
ewentualnych barier wdrożenia nowych rozwiązań technologicznych na rynek, perspektywy zmian
w ustawodawstwie umożliwiające wprowadzenie nowych technologii. Przeprowadzona dogłębnie
analiza możliwości wdrożenia nowych technologii pozwoli na określenie wystąpienia potencjalnych
45
korzyści oraz szanse jej powodzenia, podjęcie decyzji o dalszych pracach badawczych i inwestowania
w ich przebieg na finalną postacią wynalazku. Doświadczenie wielu państw pokazuje, że inwestowanie
w innowacje technologiczne na etapie badań podstawowych przekłada się na rozwój gospodarczy
i wzrost jego potencjału. Dlatego bardzo dobrym rozwiązaniem stosowanym przez państwa zachodnie
jest tworzenie kooperacji ośrodków badawczych z przedsiębiorstwami w celu lepszego wykorzystania
kierowanego tam kapitału na badania i prace rozwojowe.
Sposoby komercjalizacji wiedzy:
sprzedaż praw własności,
sprzedaż licencji,
alians strategiczny,
joint-venture,
samodzielne wdrożenie (spin-off),
badanie zlecone.
Sprzedaż praw własności do technologii bądź wynalazku stanowi jedno z powszechniejszych
sposobów komercjalizacji wiedzy, która dotyczy głównie sprzedaży np. pojedynczej maszyny bądź linii
technologicznej wraz z przypisana do niej technologią. Po dokonaniu transakcji nabywca staje się
właścicielem nabytej własności intelektualnej i decyduje o jej dalszym rozwoju i upowszechnianiu.
Prawa do dóbr intelektualnych mogą zostać przekazywany na podmiot gospodarczy również w ramach
umów o pracach badawczo-rozwojowych, umów konsorcjum, umów o dzieło. Inną formą
komercjalizacji wyników badań może być sprzedaż tylko wiedzy know-how, które dotyczy danej
technologii oraz prawa używania jej. W tym aspekcie umowy, kontrakty, porozumienia, których
obrotem są własności intelektualne i własności przemysłowe są umowami o przeniesienia prawa.
Przedmiotem takich umów mogą być prawa wyłączne, dotyczące m.in. patentów, prawa ochronnego
wzorów użytkowych, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, prawa służące do uzyskania praw
wyłącznych odnośnie wynalazków, prawa zapewniające pierwszeństwo do uzyskania prawa
wyłącznego dotyczącego uzyskania patentu, wynalazku, wzoru użytkowego.
Ze sprzedaży praw własności i intelektualnej stanowią pewną korzyść dla instytucji badawczorozwojowej w postaci zastrzyku finansowego, który potem może przeznaczyć na badania nad nowymi
technologiami oraz dobrego rozwiązania w przypadku niepewności rynku, ponieważ licencjonowanie
technologii w długim czasie zwiększa ryzyko załamania rynku, a jednorazowa sprzedaż przesuwa to
ryzyko na nabywcę. Nabywca praw własności intelektualnej – przedsiębiorstwo – uzyskuje pełną
kontrolę nad dalszym rozwojem wynalazku, procesu technologicznego, innowacyjnego produktu
i wyboru dla niego rynków zbytu. Dzięki procesowi komercjalizacji wynalazek ma szansę na
sprawniejszą realizację poprzez wdrożenie.
46
Kolejną formą komercjalizacji wiedzy jest sprzedaż licencji, która jest również powszechnym
sposobem na jej rozpropagowanie. Poprzez licencję należy rozumieć umowę, która określa warunki
korzystania z praw własności intelektualnej (wynalazku, patentu, wzoru użytkowego), będących
przedmiotem prawa autorskiego. Stronami umowy licencji są licencjodawca – nadający prawo
użytkowania przedmiotu umowy w określonym celu (proces technologiczny produkcji, sprzedaż) oraz
licencjobiorca, który przyjmuje prawo używania przedmiotu umowy i tym samym zobowiązuje się
włączenia go do swojego procesu produkcyjnego, a w dalszej kolejności na wdrożenie do gospodarki.
W ty zakresie występuje kilka różnych rodzajów umów licencji, który są:
licencja pełna nie ogranicza licencjobiorcy w pełnym gospodarczo wykorzystaniu przedmiotu
umowy; pozwala ona licencjobiorcy zarówno na produkcję, sprzedaż, jak również
udoskonalenie wynalazku, patentu, wzoru użytkowego we wszystkich jego zastosowaniach,
licencja ograniczona wyznacza granice prawne gospodarczego wykorzystania przedmiotu
umowy, co oznacza, że licencjodawca może przekazać prawo do produkcji przedmiotu
umowy, ale jednocześnie zastrzega sobie prawo do dalszych udoskonaleń wynalazku, patentu;
taki charakter umowy wytycza zastosowanie określonej technologii w gospodarce, pozwala na
uzyskanie prawa do pojedynczego zastosowania danej technologii,
licencja wyłączna polega na udzieleniu tylko jednemu podmiotowi gospodarczemu na
określonym terytorium wyłączne prawo do korzystania z wynalazku, patentu, dzięki czemu
taki podmiot zyskuje zdecydowanie silniejszą przewagę i konkurencyjność na rynku,
licencja niewyłączna polega na udzieleniu kilku podmiotom gospodarczym prawa własności
intelektualnej jednocześnie, dopuszczające konkurencję kilku licencjobiorców na określonym
rynku,
licencja
otwarta
polega
na
oświadczeniu
gotowości
właściciela
patentu,
wynalazku
(np. ośrodka badawczo-rozwojowego, uczelni wyższej, instytucji naukowych) do udzielenia
licencji, zezwolenia na korzystanie ze swojego wynalazku,
sublicencja polega na udzieleniu licencji przez licencjobiorcę na korzystanie z wynalazku;
określony podmiot gospodarczy, który nabył prawa do wynalazku lub danej technologii na
mocy licencji podpisanej z ośrodkiem badawczo-rozwojowym może ją wylicencjonować
innemu podmiotowi na zasadzie sublicencji, a określony procent wpływów z sublicencji
odprowadzany jest do instytucji naukowej.
Podstawowymi zasadami działania licencji:
prawo wykonania, produkowania, modyfikowania dystrybuowania przedmiotu własności
intelektualnej udzielone przez licencjodawcę licencjobiorcy na mocy umowy z zachowaniem
formy pisemnej,
prawo własności pozostaje w instytucji macierzystej np. centra badawczo-rozwojowe, ośrodki
naukowe, uczelnie wyższe,
47
dalsze udoskonalenia i rodząca się własność intelektualna do negocjacji,
wynagrodzenie za udzielone prawa: opłaty licencyjne,
koszty patentowania po stronie licencjobiorcy,
wymiar czasowy: do momentu wygaśnięcia zastrzeżenia lub do negocjacji.35
Wynagrodzeniem za sprzedaż licencji do prawa własności intelektualnej są opłaty licencyjne,
które ponoszone są przez licencjobiorcę na rzecz licencjodawcy na określonych zasadach. Głównie
opłatę licencyjną stanowi procent od sprzedaży wynalazku, bądź procent od zysków netto.
W fazie komercjalizacji wiedzy i wyników badań naukowych dochodzi również do porozumienia
zawartego pomiędzy przedsiębiorstwami danej branży, które mają podobne potrzeby rynkowe
i wspólnie zlecają ośrodkom badawczym przeprowadzenie dla nich badań naukowych. Mowa tu
o aliansie strategicznym, który pozwala na pełniejszą współpracę sfery biznesu i nauki.
Przedsiębiorstwa, które poszukują nowych rozwiązań technologicznych bądź produktów, mogą
uczestniczyć w procesach badawczych, uczyć się od ośrodków realizujących badania, minimalizować
ryzyko i dzielić się kosztami badań. Taka forma partnerstwa sfery badań i biznesu może zostać
zainicjowana przez samą instytucję naukową, która chce wdrożyć nową technologię na rynek, bądź
przez przedsiębiorstwa, które chcą wykorzystać w swoich produkcjach prace rozwojowe.
Model join venture jest pewno rodzaju partnerstwem zawartym pomiędzy dysponującym
technologią i firmą posiadającą dostęp do rynku i chcącą ją wdrożyć. Model ten określa porozumienie,
umowę zawartą pomiędzy twórcą nowej technologii, patentu – jednostką badaczwo-rozwojową
a podmiotem gospodarczym, który zainteresowany jest pozyskaniem i wdrożeniem tejże technologii
do własnego procesu produkcyjnego. W tej formie komercjalizacji wiedzy dostawca technologii ma
bliższe i bieżące relacje z firmą przejmującą nową technologię poprzez prawo do współudziału
w decyzjach dotyczących procesów produkcyjnych wykorzystujących nową technologię. Tworzenie
wspólnego przedsięwzięcia z udziałem przedsiębiorstwa i instytucji naukowej wymaga zaangażowania
od obu stron w postaci zasobów ludzkich, nakładów inwestycyjnych, zasobów materiałowych. Wspólne
realizowane projekty obejmują następujące przedsięwzięcia:
zaprojektowanie, wdrożenie i eksploatacja innowacyjnej linii technologiczne,
zaprojektowanie, wdrożenie i wspólna eksploatacja systemów infrastrukturalnych,
zaprojektowanie nowego produktu, wdrożenie go do produkcji i eksploatacje korzyści z tego
tytułu,
zbudowanie
ośrodka
badawczego,
lub
wyodrębnienie
części
ośrodka
istniejącego,
nastawionego na realizację badań wyłącznie na rzecz partnera,
35
www.pi.gov.pl
48
realizowanie badań prowadzących bezpośrednio do patentowania i ochrony własności
przemysłowej,
projektowanie innowacyjnych instrumentów edukacyjnych w oparciu o doświadczenia
jednostki naukowej (uniwersytetu) i dokonywanie upowszechnienia tych osiągnięć.36
Niewątpliwą korzyścią takiego rozwiązania jest możliwość uczenia się od siebie nawzajem.
Wadą jest natomiast konieczność uzgadniania wspólnego stanowiska.
Jednym z aktywnych mechanizmów komercjalizacji jest samodzielne wdrożenie technologii
przez jej twórców, którzy decydują się na utworzenie spółki spin–off . Te formy komercjalizacji wydają
się w naszym kraju najlepszym sposobem na wdrożenie nowych technologii, które są pożądane przez
rozwój nowoczesnej gospodarki. Spółka spin-off to nowe przedsiębiorstwo, które powstaje poprzez
usamodzielnienie się pracowników przedsiębiorstwa macierzystego lub innej organizacji (np.
laboratorium badawczego, uczelni wyższej), wykorzystującego w tym celu intelektualne zasoby
organizacji macierzystej. Tego rodzaju firmy posiadają charakter przedsięwzięć niezależnych od
organizacji macierzystej. Powstanie firmy w wyniku usamodzielnienia się pracowników ośrodków
badawczych
bądź
personelu
technicznego
dużych
firm
przemysłowych,
związane
jest
z komercyjnym wykorzystaniem technologii, wiedzy technicznej, patentu. Proces ten w znacznej
mierze przyczynia się do upowszechnienia się (dyfuzji) nowych technologii w gospodarce.
w niektórych przypadkach przełomowe odkrycie w pojedynczej organizacji naukowo-badawczej może
powodować powstanie dużej grupy nowych firm spin-off. Przykładami mogą tu być m.in. technologia
tranzystorów czy technologie związane z konstrukcją dysków twardych.37 Firma ta podejmuje się
komercjalizacji własności intelektualnej (technologii, wynalazku), a na podstawie zawartej umowy
z jednostką macierzystą podejmuje działania polegające na dalszym jej udoskonalaniu, opatentowaniu
i wdrożeniu do gospodarki. Instytucja macierzysta na zasadzie aportu wprowadza daną technologię do
spółki spin-off, która podlega licencji. Zaletą powstania takiej spółki to szybsze wdrożenie
nowoczesnych technologii do gospodarki ponieważ powołuje się ją głównie dla celów komercjalizacji
wiedzy i wszystkie jej wysiłki są skoncentrowane na tymże rozwiązaniu. Dodatkowo spółka ta ma
możliwość poszukiwania źródeł zewnętrznych, inwestorów, silniejszych partnerów gospodarczych
zainteresowanych nowoczesnymi technologiami produkcyjnymi. Dodatkowo spółki poprzez swój
rozwój zdecydowanie przyczyniają się do wzrostu gospodarczego, chociażby w wyniku tworzenia
nowych miejsc pracy.
Sprawny system komercjalizacji badań naukowych jest nieodłącznym i niezbędnym elementem
procesu innowacji. Podstawowe warunki skuteczności i sprawności komercjalizacji to partnerstwo
dawcy i biorcy technologii, pomoc instytucji pomostowej oraz dostęp do źródeł finansowania tego
procesu.
Wyżej
przedstawione
modele
współpracy
jednostek
badaczwo-rozwojowych
36
Kulawczuk P., Konstruowanie modeli biznesowych współpracy nauki i biznesu w realizacji działalności badawczo
– rozwojowej [w:] Budowa współpracy nauki z biznesem. Publikacja z konferencji 2010, Warszawa 2010, s. 49.
37
www.pi.gov.pl/parp/data/slownik/slownik.html
49
z przedsiębiorcami stwarzają pewne możliwości na wdrożenie nowoczesnych technologii do
gospodarki.
50
5. Innowacyjne
kierunki
rozwoju
technologii
w
województwie
zachodniopomorskim na tle krajowych trendów rozwojowych
Województwo zachodniopomorskie nie zajmuje czołowych miejsc pod względem poziomu
innowacyjności działających w regionie przedsiębiorstw. Partnerstwo w zakresie transferu innowacji
z nauki do biznesu wciąż nie jest dostatecznie rozwinięte. W regionie w dziedzinie innowacyjności
działa kilkanaście instytucji otoczenia biznesu. Największą i najstarszą z nich jest Regionalne Centrum
Innowacji i Transferu Technologii w Szczecinie (RCIiTT), które funkcjonuje jako jednostka
Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego. Należy ono do Krajowej Sieci Innowacji (KSI)
oraz wspólnie z Zachodniopomorskim Stowarzyszeniem Rozwoju Gospodarczego prowadzi ośrodek
Enterprise Europe Network jako element sieci ośrodków przekazu innowacji. Od maja 2008r. działa
również Regionalna Rada ds. Gospodarki, Innowacji i Technologii składająca się z przedstawicieli
nauki, przedsiębiorców oraz instytucji wsparcia biznesu, będąca ciałem doradczym Zarządu
Województwa w zakresie planowanych i bieżących przedsięwzięć proinnowacyjnych38.
Wśród instytucji otoczenia biznesu znajdują się jednostki nastawione na niefinansowe
wspierania przedsiębiorczości i innowacyjności tj. parki naukowo-technologiczne nastawione na
zwiększenie wyników badań naukowych dla potrzeb gospodarki oraz wzmocnienie mechanizmów
przepływu
innowacji
z
nauki
do
biznesu
oraz
akademickie
inkubatory
przygotowujące studentów i pracowników uczelni do utworzenia własnych firm. Ponadto w Szczecinie
w ramach Polskiej Fundacji Przedsiębiorczości funkcjonuje sieć tzw. „aniołów biznesu” Amber
promująca rozwój innowacyjnych przedsięwzięć poprzez ich aktywne wsparcie na wczesnym etapie
rozwoju. Sieć stawia sobie za cel promocję nowatorskich rozwiązań oraz wdrażanie ich na rynek
krajowy oraz zagraniczny poprzez kojarzenie pomysłodawców z inwestorami.
Ważnym elementem świadczącym o rozwoju technologicznym regionu jest funkcjonowanie
firm innowacyjnych, które transferują nowe technologie ze sfery nauki do gospodarki. Wg danych GUS
w 2009r. jedynie ok. 1/3 przedsiębiorstw funkcjonujących w regionie można było określić jako firmy
innowacyjne.
Tabela 5. Przedsiębiorstwa innowacyjne
i procesowych w przemyśle w 2009r. (%).
w
zakresie
innowacji
Polska
ogółem
ulepszone produkty
nowe produkty
nowe lub ulepszone procesy
35,3
25,9
15,1
27,8
produktowych
zachodniopomorskie
32,3
19,0
11,5
26,3
Województwo zachodniopomorskie znacznie odstaje od średniej dla Polski jeśli chodzi o udział
przedsiębiorstw innowacyjnych w ogóle przedsiębiorstw. Różnica ta wynosi aż 3 pp. Największe
różnice zachodzą na poziomie przedsiębiorstw wprowadzających innowacje produktowe, udział
przedsiębiorstw województwa zachodniopomorskiego oferującego ulepszone lun nowe produkty jest
niższy od średniej ogólnopolskiej odpowiednio o 6,9 pp. i 3,6 pp. Może być to wynikiem
niedostatecznego funkcjonowania mechanizmów ułatwiających transfer wiedzy z nauki do biznesu
oraz o brakach środków na wdrażanie nowych technologii. Przekłada się to także na inne statystyki,
38
Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010
51
na liście najbardziej innowacyjnych firm polskich wg „Rzeczpospolitej” w 2009 r. figurują tylko dwie
z województwa: Zakłady Chemiczne Police SA (56. miejsce) oraz Fosfan SA (59. miejsce)39. Obie
wspomniane przedsiębiorstwa działają w branży chemicznej, a ich podstawę produktową stanowią
nawozy rolnicze.
39
Raport o stanie miasta Szczecin 2010, Wydział Rozwoju Miasta UM Szczecin.
52

Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli

Transkrypt

Podobne dokumenty

specyfikacja kosztów

Program konferencji Województwo Zachodniopomorskie w erze