Sytuacja epizootyczna wścieklizny po 16 latach doustnego
Transkrypt
Sytuacja epizootyczna wścieklizny po 16 latach doustnego
Sytuacja epizootyczna wścieklizny po 16 latach doustnego uodporniania lisów przeciwko wściekliźnie Paweł Trębas, Marcin Smreczak, Zakład Wirusologii, PIWet-PIB Streszczenie referatu z dnia 9 marca 2010 Wścieklizna jest ostrą chorobą zakaźną powodującą zmiany zapalne w mózgu, kończącą się zawsze zejściem śmiertelnym gdy wystąpią objawy kliniczne choroby. Na zakażenie wirusem wścieklizny wrażliwe są wszystkie zwierzęta stałocieplne w tym także człowiek. Transmisja choroby następuje zazwyczaj wraz ze śliną chorego zwierzęcia przez pogryzienie. Rocznie na świecie notowanych jest wg. danych szacunkowych Światowej Organizacji Zdrowia 50 000 zgonów ludzi spowodowanych zakażeniem wirusem wścieklizny. Wścieklizna jako choroba znana jest rodzajowi ludzkiemu od bardzo dawna. Jedna z najstarszych informacji jest datowana na XXIII wiek p.n.e. Do XIX w., oprócz obserwacji przebiegu choroby i kojarzenia ich ze wściekłymi zwierzętami, poczyniono niewiele w badaniach nad wścieklizną. Dopiero wiek XIX przyniósł szereg ważnych obserwacji będących fundamentem późniejszych odkryć Pasteura. Czynnikiem wywołującym chorobę jest neurotropowy wirus (wirusy) należący(e) do rodziny Rhabdoviridae i rodzaju Lyssavirus, w obrębie którego wyróżnia się 7 genotypów. W Polsce, jak dotychczas, stwierdzono występowanie dwóch spośród 7 genotypów lyssawirusów. Są to klasyczny wirus wścieklizny (genotyp 1), który wywołuje chorobę u zwierząt lądowych oraz European Bat Lyssavirus 1 - EBLV 1 (genotyp 5) występujący u nietoperzy. Do niedawna uważano, że transmisja wirusa od nietoperzy do zwierząt lądowych nie występuje. W ostatnich latach zanotowano kilka przypadków wścieklizny u zwierząt lądowych (owce, kuna), a także u człowieka wywołanych wirusem pochodzącym od nietoperzy. Najnowszy klasyfikacja wirusów z rodzaju Lyssavirus, według International Committee on Taxonomy of Viruses, wyróżnia 11 gatunków w obrębie rodzaju Lyssavirus, z uwzględnieniem genotypów wyizolowanych od nietoperzy bytujących w Azji. Bezpośrednio po zakończeniu II Wojny Światowej pies stanowił główny rezerwuar wścieklizny w Polsce. Wprowadzenie obowiązkowych, corocznych szczepień psów przeciwko wściekliźnie drastycznie zredukowało występowanie choroby u zwierząt tego gatunku. W latach 1949-1956 stwierdzano na terenie kraju tylko pojedyncze przypadki wścieklizny u zwierząt dzikich. Jednak w 1957 roku nastąpił niepokojący wzrost liczby przypadków wścieklizny u zwierząt wolno żyjących, szczególnie u lisów, który to wzrost zaobserwowano także w innych krajach europejskich. Pierwsze metody walki z wścieklizną lisów oparte były na: systematycznym odstrzale lisów, gazowaniu lisich nor, wykładaniu przynęt z trucizną czy próbach sterylizacji hormonalnej. Wszystkie te metody były nieskuteczne, a część z nich była wysoce niehumanitarna, co wzbudzało protesty wśród ludzi. W 1970 r. wykazano, że lisy mogą być uodpornione przeciwko wściekliźnie drogą doustną, a już w roku 1978 w Szwajcarii przeprowadzano pierwsze próby terenowe ograniczenia wścieklizny w populacji lisa z wykorzystaniem szczepionki doustnej. W roku 1983 rozpoczęto akcję zwalczania wścieklizny metodą doustnej immunizacji lisów w Niemczech. Dwa lata później akcję doustnego uodparniania wprowadzają kolejne kraje: Włochy, Belgia, Austria i Francja. W roku 1989 Unia Europejska wprowadza program zwalczania wścieklizny metodą doustnego uodparniania jako jedyna skuteczna metodę walki z chorobą wśród zwierząt wolno żyjących. Ze względu na to, iż w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, lis był głównym rezerwuarem wścieklizny, podjęta została decyzja o wprowadzeniu doustnego uodporniania lisów przeciwko wściekliźnie. Wykładanie szczepionki rozpoczęto w 1993 roku na obszarze ówczesnych województw graniczących z Niemcami. W kolejnych latach akcja zwalczania wścieklizny rozszerzała się w kierunku wschodnim, by w 2002 roku objąć swoim zasięgiem cały kraj. Monitorowanie efektów akcji doustnego uodporniania lisów przeciwko wściekliźnie obejmuje: - określenie obecności tetracykliny w kości żuchwy – jest to marker przyjęcia szczepionki zawarty w przynęcie, - określenie miana przeciwciał dla wirusa wścieklizny – jest to potwierdzenie efektywności szczepionki (jej właściwości immunogennych), - różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny izolowanych na obszarze wykładania szczepionki- wykluczenie, ze szczep szczepionkowy powoduje zakażenia, - analizę sytuacji epidemiologicznej na obszarze wykładania szczepionki. Według danych z roku 2008 średni wskaźnik przyjęcia szczepionki wynosił 86,9% podczas gdy średni poziom serokonwersji wyniósł 79,7% . W roku 2006 w Polsce zanotowano 82 przypadki wścieklizny. 59 przypadki wśród zwierząt wolno żyjących z czego 43 u lisów, 15 u jenotów i 1 u kuny. 19 przypadków wśród zwierząt domowych z czego 8 u bydła, 6 u kotów i 4 u psów. Oraz 4 przypadki wścieklizny wśród nietoperzy. W roku 2007 zanotowano w Polsce 71 przypadków wścieklizny. 53 przypadki wśród zwierząt wolno żyjących, z czego 43 u lisów, 7 u jenotów, oraz po jednym u kuny, borsuka oraz u łasicy, 15 przypadków wśród zwierząt domowych, z czego 6 u bydła, 6 u kotów oraz 3 u psów, oraz 3 przypadki wścieklizny u nietoperzy. W roku 2008 zanotowano w Polsce 29 przypadków wścieklizny. 21 przypadki wśród zwierząt wolno żyjących, z czego 19 u lisów i 2 u jenotów, 5 przypadków wśród zwierząt domowych, 3 u bydła oraz po jednym u psa i kota, oraz 3 przypadki wścieklizny u nietoperzy. W roku 2009 zanotowano w Polsce jedynie 8 przypadków wścieklizny. 6 przypadków u lisa, oraz 2 przypadki wścieklizny u nietoperzy. Nie stwierdzono przypadków wścieklizny wśród zwierząt domowych. W żadnym z analizowanych przypadków wścieklizny nie stwierdzono przypadku wścieklizny wywołanego szczep szczepionkowym. Dotychczasowe wyniki wskazują na dobrą skuteczność akcji zwalczania wścieklizny poprzez doustne uodpornianie lisów wolno żyjących. Notowane obecnie przypadki wścieklizny u zwierząt w kraju zlokalizowane są na obszarze województw tzw. „ściany wschodniej” bezpośrednio graniczących z krajami (Ukraina, Białoruś), gdzie nie prowadzi się zwalczania wścieklizny zwierząt wolno żyjących. Można się spodziewać , ze przypadki te będą się utrzymywały na tym terenie do czasu wprowadzenia akcji w tych krajach lub zastosowania szczepienie po obu stronach granicy zabezpieczających przed wnikaniem do kraju lisów zarażonych wirusem wścieklizny. Należy także zwrócić uwagę, iż wraz ze spadkiem liczby przypadków wścieklizny u zwierząt lądowych nowego znaczenia epidemiologicznego nabiera wścieklizna nietoperzy.