Prorocy Biblijni: cz. I – wprowadzenie

Cykliczne spotkania biblijne 2010/2011
Prorocy Biblijni: cz. I – wprowadzenie
1. Ogólne wiadomości o Księgach Prorockich na tle podziału Biblii
Podział katolicki Biblii
Podział Żydowski Biblii
STARY TESTAMENT
STARY TESTAMENT
KSIĘGI HISTORYCZNE:
PRAWO – PIECIOKSIĄG – TORA
Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt
Pięcioksiąg:
Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt
PROROCY – NEWIIM
Inne księgi:
Dawniejsi:
Joz, Sdz, Rt, 1-2 Sm, 1-2 Krl, 1-2 Krn,
Joz, Sdz, 1-2 Sm, 1-2 Krl
Ezd, Neh, Tob, Jdt, Est, 1-2 Mch
Późniejsi (3):
KSIĘGI DYDAKTYCZNE (MĄDROŚCIOWE):
Iz, Jr, Ez
Hi, Ps, Prz, Pnp, Koh, Ekl, Mdr, Syr
Mniejsi (12):
PROROCKIE
Oz, Jl, Am, Ab, Jon, Mi, Na, Ha, Sof, Ag,
Za, Ma
Prorocy Więksi (4):
Iz, Jr+Lm, Ez, Dn
PISMA - KETUWIM
Ps, Prz, Hi, Pnp, Rt, Lm (Jeremiasza),
Prorocy Mniejsi (12):
Oz, Jl, Am, Ab, Jon, Mi, Na, Ha, Sof, Ag,
Koh, Est, Dn, Ezd, Neh, 1-2 Krn
Za, Ma
Inni prorocy (1):
Ba (sekretarz Jeremiasza)
NOWY TESTAMENT:
EWANGELIE
Mt, Mk, Łk, J
DZIEJE APOSTOLSKIE
LISTY APOSTOLSKIE
Św. Pawła:
Rz, 1-2 Kor, Ga, Ef, Flp, Kol, 1-2 Tes, 1-2
Tm, Tt, Flm
Inne:
Hbr, Jk, 1-2 P, 1-3 J, Jud
APOKALIPSA – proroctwo
2. Ogólne podział Proroków Biblijnych Starego i Nowego Testamentu
STARY TESTAMENT:
Największy z Proroków: Mojżesz – szczególna rola w historii Narodu – osobne spotkanie;
Prorocy więksi: Izajasz i Jeremiasz, Ezechiel i Daniel – 2 spotkania po 2 proroków;
Prorocy mniejsi: Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz, Nahum, Habakuk, Sofoniasz,
Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz – 2 spotkania po 6 proroków
Pozostali Prorocy Starego Testamentu: Baruch, Eliasz, Elizeusz, Enoch (Henoch), Hiob, Samuel,
Natan, Gad, Micheasz, Debora, Hulda, Miriam, żona Izajasza i Noadia – jedyne kobiety, Aaron,
Achiasz, Józef Egipski, Daniel, Hanani, Jehu, Jahaziel i Eliezer;
NOWY TESTAMENT:
Prorocy w Ewangeliach: Jan Chrzciciel – prorok międzytestamentalny, Symeon, Anna, św. Józef;
Prorocy w Dziejach Apostolskich i listach: Agabus (Agabos), Juda, Sylas
Proroctwo Apokalipsy – św. Jan Ewangelista – ze względu na objętość tylko sygnalizacja tematu w
połączeniu z prorokami w Nowym Testamencie jako całości, z wyłączeniem Jana Chrzciciela – być
może materiał o Apokalipsie do rozwinięcia w roku 2011/2012
3. Podział proroków ze względu na historię i pozostawioną spuściznę
Prorocy nie-pisarze
Prorocy pisarze
– bez spuścizny literackiej
– ze spuścizną literacką
w. XII przed Chr.
w. VIII przed Chr.
Mojżesz, Aaron i Miriam
Amos, Ozeasz, Micheasz, Izajasz I
w. XI przed Chr.
(Proto-Izajasz)
Samuel, Natan, Gad
w. VII-VI przed Chr.
w. X przed Chr.
Sofoniasz, Nahum, Habakuk, Jeremiasz,
Achiasz z Szilo
Baruch
w. IX przed Chr.
w. VI przed Chr. – niewola babilońska
Eliasz, Elizeusz, Micheasz syn Jimli
Ezechiel, Izajasz II (Deutero-Izajasz),
w. VIII przed Chr.
Daniel?
Prorokini Hulda
w. VI-V przed Chr. – po niewoli babil.
Izajasz III (Trito-Izajasz), Aggeusz,
Zachariasz
I
(Proto-Zachariasz),
Malachiasz,
Zachariasz
II
(TritoZachariasz), Abdiasz, Joel i Jonasz
4. Ogólne wiadomości o znaczeniu proroctwa i proroków w Historii Zbawienia
- zjawisko występowania proroków i proroctw jest znane także w innych kulturach: Mezopotamia
(np. istniejące wyrocznie), Kanaan i Fenicja, Egipt (np. „Przysłowia Mędrca Ipu-wera” – ok.
1300 przed Chr. czy zasięganie rady w wyroczni Amona w Karnaku koło Teb), a ich znaczenie
polegało na przekazywaniu ludziom woli bóstwa (w ekstazach, snach i wizjach oraz poprzez
interpretowanie znaków);
- czasami w podziale proroków późniejszych dzieli się ich na proroków przed niewolą (Am, Oz, Mi,
Proto-Izajasz, So, Na, Ha, Jr, Lm, Ba) w niewoli (Ez, Deutero-Izajasz) i po niewoli (Ag, ProtoZachariasz, Trito-Izajasz, Ml, Deutero-Zachariasz, Ab, Jl, Jon);
- niekiedy zatem jedna księga dotyczy różnych okresów działalności proroka;
- niekiedy można spotkać świadectwa o prorokach jakiegoś bóstwa w Biblii: Balaam – widzący
(por. Lb 22-23; Joz 13, 22), prorocy filistyńscy (por. 1 Sm 6, 2-9), 400 proroków Aszery
rozmawiających z Eliaszem (por. 1 Krl 18, 19-40);
- karze mieli podlegać nie tylko prorocy fałszywie głoszący słowo Boga (por. Jr 14, 13-16; Ez 13,
10; 1 Krl 13, 7; 1 Krl 14, 3; 2 Rrl 5, 22-27; 2 Krl 8, 8), którzy Go nie słyszeli, ale chcieli
przypodobać się władcy czy też uzyskać popularność społeczną, także prorokujący w imieniu
obcych bóstw mieli być karani (por. 2 Krl 18, 20);
- prorocy w historii Izraela ogrywają szczególną role i różnią się od proroków reprezentujących
inne bóstwa i kultury a ich działalność ściśle wiąże się z historią Narodu Wybranego (niektórzy
pozostawili spuściznę literacką a inni nie);
- choć spisane księgi prorockie sięgają VIII w. przed Chr., to zjawisko prorockie występowało już
znacznie wcześniej (por. 1 Sm 9, 9) – określano ich dwoma słowami „widzący” i „prorok”;
- „widzący” to ludzie, którzy pojawili się stopniowo wraz z rozwojem myśli religijnej i byli
związani z kulturą nomadów – ludów koczujących – przedstawicielami byli Debora, Samuel,
Natan, Gad, Hulda, którzy cechowali się posiadaniem „Ducha Jahwe” (por. 1 Sm 10, 6 lub także
problem prorokujących pomocników Mojżesza – por. Lb 11, 25-29);
- „prorok” to ludzie występujący znaczenie później w czasie kultury osiadłej, których cechowała
silna ekstaza prorocka, czasem występujący w grupach (por. 1 Sm 10, 5-6. 20-24), by w okresie
monarchii stanowić osobny stan społeczny i byli zaliczani do grona królów, mędrców i kapłanów,
jako duchowi przywódcy Narodu (por. Oz 4, 4-5; Mi 3, 11; Iz 3, 2-3; Jr 6, 13; Ez 13, 19), choć już
za czasów Mojżesza byli obecni, jak np. Aaron (por. Wj 7, 1-2);
- osobna grupę stanowią „synowie proroków”, którzy mogli być uczniami lub zwolennikami
poszczególnych proroków, przygotowani do przewodzenia ludowi, wspierali się na autorytecie
religijno-moralnym proroka lub szukali jego opieki, ale były to tylko sytuacje czasowe (por. 1 Krl
20, 35; 2 Krl 2, 3; Am 7, 14);
- szczególna grupę prorocką stanowiły, wstępujące może niezbyt często, ale bardzo ważne
prorokinie: Miriam – siostra Mojżesza (por. Wj 15, 20), Debora (por. Sdz 5, 1) czy Hulda (por. 2
Krn 34, 8; 2 Krn 35, 25; Jr 1, 1-2) oraz negatywna postać prorokini Noadii (por. Ne 6, 14) czy
żona Izajasza, której nie znamy z imienia (por. Iz 8, 3);
- jak wielka rolę odgrywali prorocy świadczy fakt, że wybór nowego króla powierzono prorokowi
Samuelowi (por. 1 Sm 8, 4-5);
- w odróżnieniu od proroków w innych kulturach, szczególnie prorocy w Starym Testamencie
mówią nie do pojedynczego władcy czy dynastii, ale do całego Narodu; dotykają spraw
nadnaturalnych-wewnętrznych, a nie naturalnych; wpływają na obyczaje społeczne, mając
pełniejsze poznanie religijne przekładające się na etykę; szczególną role odgrywa dane im
powołanie, by mówili w imieniu Boga a nie swoim, co wiąże się zawsze gorliwością i
niezniechęcaniem się trudnościami czy nawet utraty życia, choć nie wszystkie rzeczy im się
podobają (np. Jonasz i Jego misja ze złością na Boga, że ocalił Sodomę – przy okazji szerzej na
Jego temat);
- znakiem rozpoznawczym prawdziwego proroka były znaki i cuda (np. dlatego o Jezusie mówiono,
że któryś z proroków zmartwychwstał – por. Łk 9, 19) oraz spełnienie się jego zapowiedzi;
- objawienie prorockie miało miejsce przez słowa (rady, polecenia – dialog lub monolog: Iz 38, 4;
Ez 1, 3); wizje lub widzenia (zewnętrzne – obiektywne – np. Krzak Ognisty: por. Wj 3, 1 czy uczta
Baltazara: Dn 5, 1-28 lub wewnętrzne – subiektywne – np. płonący garnek: Jr 1, 11-19); sny
prorocze samego proroka lub tłumaczone dla nie-proroka (Józef Egipski-faraon: wizja krów i
kłosów, Daniel-Nabuchodonozor: wizja postaci z żelaza, gliny itd.) czy zdarzenia z życia (np.
prorok Ozeasz poślubia nierządnice – por. Oz 1-3);
- prorocy przemawiali przez: ustne nauczanie, pisma, czynności symboliczne a zakres ich
działalności dotykał: życia prywatnego (por. 1 Sm 22, 5), życia publicznego (por. 2 Sm 24, 12)
oraz spraw religijnych i moralności (por. Oz 8, 1);
- po tzw. prehistorii biblijnej (Rdz 1-11 – była mowa na spotkaniach biblijnych 2009/2010), druga
najtrudniejsza częścią są prorocy: by właściwie zrozumieć przesłanie poszczególnych ksiąg
prorockich, oprócz znajomości postaci i jej czasów (to przede wszystkim będzie zadaniem w tym
roku na spotkaniach biblijnych), trzeba wskazać na: użyty rodzaj literacki księgi lub jej części,
okoliczności powstania księgi czy proroctwa oraz dlaczego jest ono niejasne dziś w swojej myśli
(natura proroctwa-nie historia, przedmiot-trudności w opisaniu Boga, natura wizji-nie szczegóły
ale ogólna myśl, anachronizmy i adaptacja do mentalności-dla konkretnie żyjących ludzi).
Bibliografia:
1) Bednarz Michał (ks.), Historia Zbawienia, Tranów 2000. 2) Blenkinsopp Joseph, Profetyzm i prorocy, w:
Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001.
3) Brzegowy Tadeusz (ks.), Prorocy Izraela cz. I, Tarnów 1999. 4) Jelonek Tomasz (ks.), Prorocy Starego Testamentu,
Kraków 2007. 5) Peter Michał (ks.), Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, Poznań 2005. 6) Polok Bernard (ks.),
Wprowadzenie do Ksiąg Starego Testamentu, Opole 1999. 7) Rumianek Ryszard (ks.), Prorocy okresu niewoli
babilońskiej, Warszawa 2004. 7) Szymanek Edward TChr (ks.), Wykład Pisma Świętego Nowego Testamentu, Poznań
1990. 8) Walton J. H., Matthews V. H., Chavalas M. W., Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej,
Warszawa 2005 (Wprowadzenie do Ksiąg Prorockich, s. 661-662).