Polityka Gosp 3

Polityka gospodarcza – materiały do wykładu
Cz. III
Pieniądz, polityka pieniężna i walutowa
Dr hab. Krzysztof Oplustil, prof. UJ
Katedra Polityki Gospodarczej UJ
Pojęcie i ewolucja pieniądza
 Pojęcie:
 powszechnie akceptowany ekwiwalent dóbr i usług
 miernik ich wartości.
 najbardziej płynne aktywum, mającym prawną oraz
umowną zdolność umarzania zobowiązań w obrocie
gospodarczym
 Ewolucja:
 Pieniądz towarowy
 Pieniądz kruszczowy
 Pieniądz papierowy
 Parytet oparty na złocie – system waluty złotej
 System sztabowo-złotowy
Pojęcie i ewolucja pieniądza
 System dewizowo-złotowy (system z Bretton
Woods, zob. dalej))
 Wymienialna na złoto po stałym kursie była jedynie waluta
podstawowa, tj. dolar USA
 Pieniądz fiducjarny – dominuje współcześnie,
niewymienialny na złoto, powinien mieć pokrycie w
PKB
 Pieniądz czysto umowny, zdecentralizowany
(niemający jednego emitenta) oparty wyłącznie na
zaufaniu użytkowników względem siebie – np.
kryptowaluty, bitcoin
Funkcje i miary pieniądza
 Funkcje:
 środek wymiany
 miernik wartości
 środek płatniczy
 instrument tezauryzacji
 funkcja pieniądza światowego (niektóre waluty)
 Miary (w załeżności od stopnia płynności)
 M0 – „zasób pieniądza wielkiej mocy”, „baza monetarna”: gotówka w
obiegu oraz w kasach banków oraz rezerwy banków w NBP
 M1 obejmuje M0 oraz depozyty bankowe płatne na żądanie
 M2 obejmuje M1 oraz depozyty terminowe i terminowe rach. oszcz.
 M3 obejmuje M2 oraz m.in. obligacje i inne pap. wart. dłużne o
terminie zapadalności do 2 lat
Popyt na pieniądz i stopa procentowa
• Popyt na pieniądz:
– transakcyjny – finansowanie stałych wydatków
– przezornościowy – wynikający z niepewności co do przyszłych
dochodów i wydatków
– spekulacyjny – posiadanie pieniądza w przewidywaniu spadku ceny
innych aktywów
– inwestycyjny – popyt na pieniądz zgłaszany przez głównie
przedsiębiorców w celu prowadzenia dział. gosp. i inwestowania
• Stopa procentowa – cena za korzystanie z cudzego pieniądza:
– nominalna i realna (oczyszczona z wpływu inflacji)
– naturalna (stopa optymalna, przy której gospodarka jest stabilna, a
inflacja jest pod kontrolą)
– stosowana przez banki centralne i banki komercyjne
– Stopy na rynku międzybankowym (WIBOR, LIBOR, EURIBOR)
Inflacja – pojęcie, rodzaje, przyczyny
• Inflacja - spadek wartości pieniądza wyrażający się we wzroście
ogólnego poziomu cen w pewnym okresie
• Pomiar inflacji za pomocą indeksów cenowych, np. indeksu cen
towarów konsumpcyjnych
• Deflatory określają procentowe zmiany poziomu cen dóbr i
usług w danym okresie (np. rok) w stosunku do poziomu cen z
okresu bazowego
– Deflator PKB odzwierciedla zmiany cen wszystkich dóbr i usług
tworzących PKB
• Inflacja bazowa - inflacja po wyłączeniu cen żywności i energii,
cen administrowanych (podlegających kontroli państwa) i cen
najbardziej zmiennych; Inflacja bazowa mierzy ruch cen, na
które polityka pieniężna prowadzona przez bank centralny ma
Inflacja –rodzaje, przyczyny i skutki
• Inflacja jawna i ukryta
• Inflacja pełzająca (3-5%rocznie)-, krocząca (510%rocznie), galopująca (powyżej 10%) i hiperinflacja
(ponad 100% w skali roku)
• Stagflacja i slumpflacja
• Inflacja popytowa, kosztowa, importowana, strukturalna,
„pchana przez zyski”, inercyjna
• Monetarystyczne i keynesowskie wyjaśnienie przyczyn
inflacji
• Skutki inflacji
• Deflacja i pułapka płynności (skutek odkładanych
zakupów i inwestycji w czasie)
Narodowy Bank Polski – funkcje
• Funkcja emisyjna: NBP ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz
ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość
polskiego pieniądza (art. 227 Konstytucji).
• Funkcja banku banków
– NBP prowadzi rachunku dla banków komercyjnych, przyjmuje od nich depozyty,
udziela im kredytów refinansując ich działalność (sprawuje nadzór
płynnościowy),
– pełni funkcję „pożyczkodawcy ostatniej instancji”; wspomagając płynność obrotu
międzybankowego
– Czuwa nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu płatniczego, dokonuje
rozrachunku transakcji bezgotówkowych
• Funkcja banku państwa – NBP prowadzi rachunki budżetu
państwa i jednostek budżetowych
• Funkcja centralnej bankowej instytucji dewizowej - NBP
gromadzi rezerwy dewizowe i zarządza nimi
NBP - struktura
• NBP jest osobą prawną, które działa przez swoje organy określone
w Konstytucji (art. 227 i n.) i ustawie z 29.8.1997 r. o NBP
• Organy:
– Prezesa powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią
kadencję
– Rada Polityki Pieniężnej – składa się z Prezesa i 9 członków,
powoływanych w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta na 6letnią kadencję; kompetencje RPP
– Zarząd – składa się z Prezesa oraz 6-8 członków
• Niezależność organów NBP od władzy ustawodawczej i
wykonawczej :
– Niezależność funkcjonalna, instytucjonalna, personalna, finansowa
– Zakaz monetarnego finansowania deficytu budżetowego (art. 220 ust. 2
Konstytucji)
Polityka pieniężna - strategia i instrumenty
• Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) – w jej
ramach bank centralny określa cel inflacyjny, a następnie
dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP,
tak by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego
celu.
– NBP: cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem
wahań +/-1 punkt procentowy
– EBC: średniookresowa inflacja wynosząca poniżej, ale blisko 2%.Tak
sformułowany cel stanowi swoistą "kotwicę", która stabilizuje
oczekiwania inflacyjne uczestników życia gospodarczego.
• Instrumenty polityki pieniężnej:
– rezerwa obowiązkową,
– operacje otwartego rynku,
– operacje kredytowo-depozytowe
Polityka pieniężna - instrumenty
• Rezerwa obowiązkowa to odsetek środków zgromadzonych
na rachunkach w bankach komercyjnych, który ma zostać
zdeponowany na rachunku w banku centralnym na koniec
dnia.
– Obecnie rezerwa obowiązkowa służy przede wszystkim ograniczaniu
nadpłynności banków
– Stopa rezerwy wpływa znacząco na wielkość podaży pieniądza, gdyż
zależy od niej maksymalna wielkość mnożnika kreacji pieniądza przez
banki komercyjne. Zdeponowane na rachunku w banku centralnym
środki nie mogą być wykorzystywane przez banki komercyjne na akcję
kredytową
– Stopa rezerwy obowiązkowej NBP wynosi 3,5% dla wszystkich
rodzajów depozytów .
Polityka pieniężna - instrumenty
• Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z
inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi.
– sprzedaż lub kupno (warunkowe lub bezwarunkowe) papierów
wartościowych lub dewiz (walut obcych),
– emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego (bony
pieniężne dla banków).
• Podział z punktu widzenia oddziaływania na płynność
systemu bankowego:
– operacje absorbujące - mają na celu absorpcję płynności banków,
czyli "ściągnięcie" pieniądza z rynku i ograniczenie jego podaży
– operacje zasilające - zasilają rynek pieniężny w gotówkę, prowadząc
do zwiększenia podaży pieniądza; polegają one na warunkowym (repo)
lub bezwarunkowym zakupie aktywów (w szczególności bonów
skarbowych lub obligacji).
Polityka pieniężna - instrumenty
• Operacje absorbujące obejmują:
– operacje podstawowe, czyli emisja 7-dniowych bonów
pieniężnych; ich minimalna rentowność jest równa stopie
referencyjnej wyznaczonej przez RPP (od 5 marca 2015 1,5%). Stopę referencyjną nazywa się stopą bazową, gdyż jest
ona niejako minimalną stopą oprocentowania kredytów i
kształtuje stopę kredytu na rynku międzybankowym,
– warunkową (reverse repo) lub bezwarunkową sprzedaż
aktywów, w szczególności bonów skarbowych i obligacji
skarbowych, a także innych dłużnych papierów wartościowych
(tj. takich, których emitentem nie jest Skarb Państwa)
Polityka pieniężna - instrumenty
• Operacje kredytowo-depozytowe (tzw. standing facilities)
polegają na udzielaniu bankom komercyjnym kredytów (tzw.
kredyty refinansowe) i przyjmowaniu od nich depozytów; są
przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych, a bank
centralny oferuje je w każdym czasie
• Kredyty refinansowe:
– Kredyt lombardowy umożliwia pokrywanie krótkookresowych (na
jeden dzień – overnight) niedoborów płynności banków komercyjnych.
Jest on udzielany pod zastaw skarbowych papierów wartościowych,
Stopa kredytu lombardowego (2,5%) pełni funkcję stopy maksymalnej,
określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na najkrótszy termin
na rynku międzybankowym
– Kredyt redyskontowy (redyskonto weksli) – NBP kupuje weksle,
przed terminem ich wymagalności, od banków komercyjnych według
stopy redyskontowej, ustalanej przez RPP
Polityka pieniężna - instrumenty
• NBP przyjmuje od banków komercyjnych krótkoterminowe
(jednodniowe) depozyty, których zwrot wraz z należnymi
odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym.
Oprocentowanie według stopy depozytowej (0,5%) ustalanej
przez RPP
• bezpośrednie sterowanie polityką kredytową – w sytuacjach
kryzysowych; w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej
RPP może w drodze uchwały ograniczyć wielkość środków
pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji
kredytobiorców i pożyczkobiorców (tzw. racjonowanie
kredytów), .
Polityka pieniężna – rodzaje
• Ekspansywna polityka pieniężna (taniego pieniądza):
– obniżenie stóp procentowych, zakup pap. wart. na otwartym rynku
(operacje zasilające), obniżenie wskaźnika rezerw obow.;
– Cel: doprowadzenie do potanienia kredytu, rozszerzenia akcji kredytowej
przez banki komercyjne i wzrostu podaży pieniądza; pobudzenie
rozwoju gospodarczego (ale wiąże się z tym ryzyko inflacji)
– luzowanie ilościowe (quantitative easing) - nadzwyczajny środek skrajnie
ekspansywnej polityki pieniężnej, polega na zwiększeniu przez bank
centralny emisji pieniądza M0, za który skupowane są od banków aktywa,
z reguły obligacje skarbowe; cel: sfinansowanie zwiększonych wydatków
budżetowych w okresie kryzysu
• Restrykcyjna polityka pieniężna (trudnego pieniądza)
– realizowana jest przez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie
wskaźnika rezerw obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów
wartościowych; zmniejszenie podaży pieniądza
– Cel: obniżenie inflacji
Polityka pieniężna
• Mechanizm transmisyjny – pośrednie oddziaływanie na
gospodarkę
– Bank centralny, stosując instrumenty polityki pieniężnej może jedynie
stymulować sektor bankowy do określonych działań, nie może
natomiast nakazać bankom określonego postępowania;
– opóźnienie transmisji impulsów tej polityki na inflację i produkcję.
– Efektywność zależy od różnych czynników, m.in. polityki fiskalnej,
stopnia płynności w sektorze bankowym
• policy mix – kombinacja polityki pieniężnej i fiskalnej
• Polityka dewizowa NBP:
– interwencje na rynku walutowym, służące utrzymaniu stabilności kursu
własnej waluty (interwencyjny skup lub sprzedaży walut obcych)
– gospodarowanie rezerwami dewizowym
Polityka walutowa
• zarządzanie kursem danej waluty, czyli oddziaływanie albo
celowa decyzja o zaniechaniu oddziaływania na kurs walutowy
• Cele
– stworzenie korzystnych warunków wymiany w handlu
międzynarodowym dla krajowych przedsiębiorców,
– zapobieganie wzrostowi deficytu w bilansie płatniczym oraz
gwałtownym i znacznym zmianom kursu waluty krajowej
(zarówno jej aprecjacji, jak i deprecjacji)
– osiągnięcie optymalnego poziomu kursu walutowego z
punktu widzenia potrzeb gospodarki krajowej i bilansu
płatniczego
• Realizowana jest zarówno przez bank centralny, jak i rząd
Polityka walutowa
• Kurs walutowy: cena jednej waluty wyrażoną w innej walucie;
wzajemna relacja wymienna walut poszczególnych krajów lub
obszarów walutowych
• Kursy nominalne i realne; kurs oparty na parytecie siły
nabywczej (np. Big Mac Index)
• Systemy kursu walutowego - całokształt zasad, na jakich ustala
się kurs waluty danego kraju w stosunku do innych walut
– system kursu sztywnego: władza monetarna (bank centralny) lub rząd
ustala stały kurs krajowej waluty do waluty odniesienia i zobowiązuje się
do jego utrzymania (dopuszczając ew. niewielki przedział wahań)
– system izby walutowej: odmiana systemu kursu sztywnego, który polega
na jednostronnym związaniu waluty krajowej z walutą zagraniczną
poprzez kurs sztywny, przy czym wielkość emisji pieniądza krajowego
musi mieć pokrycie w rezerwach walutowych banku centralnego.
Polityka walutowa
• Ryzyko kursu sztywnego: narażenie na ataki spekulacyjne,
koszty interwencji na rynku walutowym; jeżeli obrona
ustalonego kursu walutowego nie jest możliwa – decyzja o
dewaluacji albo rewaluacji
• Jednostronna dolaryzacja/euroizacja – rezygnacja z waluty
krajowej i wprowadzenie do obiegu waluty odniesienia
• system kursu zmiennego (płynnego) - ceny walut kształtują
się swobodnie na rynku walutowym pod wpływem relacji
podaży i popytu, a władze pieniężne państwa mogą, lecz nie
muszą, interweniować na tym rynku w celu utrzymania
określonego kursu
– w systemie tym ma miejsce aprecjacja lub deprecjacja waluty
Polityka walutowa
• Systemy pośrednie: dopuszczają różny stopień płynności
(zmienności) kursu, który nie wymaga interwencji banku
centralnego
– kurs stały z określonym przedziałem wahań (np. ERM II,
maksymalne wahania kursu waluty w stosunku do euro o 15% w
stosunku do kursu centralnego)
– kierowany kurs płynny - bank centralny może okresowo
interweniować na rynku, zapobiegając gwałtownym lub
nadmiernym wahaniom kursu
– kurs pełzający - polega na stopniowej, systematycznej i
niewielkiej zmianie ustalonego parytetu, przy czym władze
deklarują, o jaki procent i co jaki czas będą następować zmiany
– kurs sztywny korygowany skokowo - zmiana parytetu następuje
nieregularnie i o znaczne wielkości
Wady i zalety różnych systemów kursowych
• Kursy sztywne – zaleta: brak ryzyka kursowego;
przedsiębiorcy mogą uniknąć związanego z tym ryzyka
• Kursy sztywne – wady:
– konieczność zaangażowania się władz monetarnych w obronę
przyjętego kursu
– niemożność prowadzenia własnej polityki pieniężnej i konieczność
dostosowania się do polityki pieniężnej kraju czy obszaru, którego
waluta jest walutą odniesienia,
• Kursy płynne – zalety:
– bank centralny nie musi interweniować na rynku walutowym
– deprecjacja kursu pozwala łagodzić kryzys dzięki krótkoterminowej
poprawie konkurencyjności
• Kursy płynne – wada: niestabilność, ryzyko kursowe
Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego
• System waluty złotej (gold standard) - cały XIX w. do
początku lat 30. XX w. (w końcowym okresie jako system
waluty sztabowo-złotowej)
– rząd każdego kraju określał cenę złota wyrażoną w jednostkach
waluty danego kraju, czyli parytet złota,
– wyemitowany pieniądz papierowy miał pełne lub (częściej)
częściowe, lecz znaczne pokrycie w złocie - że wielkość rezerw
złota danego państwa ograniczała jego możliwości emisyjne.
– automatyczne przywracanie równowagi w bilansach handlowych i
płatniczych poszczególnych krajów wchodzących w skład
systemu (tzw. automatyzm złota)
Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego
• System kursu opartego na dolarze (system z Bretton
Woods) – 1944-1976
– system kursów sztywnych odniesionych do dolara USA
– dolar USA był wymienialny na złoto po stałym kursie (35
dolarów za uncję) na żądanie banków centralnych państw
uczestniczących w systemie
– Stabilność systemu miał zapewnić Międzynarodowy Fundusz
Walutowy (MFW), powołany na konferencji w Bretton Woods
– Kryzys w latach 60-tych XX w. w związku z pogłębiającym się
deficytem handlowym USA i zachwianiem zaufania do
stabilności waluty amerykańskiej
– 1971 r.: zawieszenie wymienialności dolara na złoto; 1976:
wprowadzenie kursów płynnych
Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego
• Obecnie: dominuje system kursów płynnych; unie walutowe
istniejąc na niektórych obszarach geograficznych
• Rolę międzynarodowej waluty rezerwowej pełni USD, euro,
niektóre waluty azjatyckie (jen jap., juan chiński)
• Specjalne Prawa Ciągnienia (Special Drawing Rights - SDR)
- międzynarodowa jednostka rozrachunkowa (od 1967 r.)
służąca przechowywaniu rezerw walutowych oraz
dokonywaniu rozliczeń między państwami członkowskimi
MFW
– Wartość SDR jest wyznaczana na podstawie koszyka walutowego:
USD 41,7%, CNY 10,9% (od 1.10.2016 r.), EUR 30,9%, JPY 8,3%,
GBP 8,1%
Unie walutowe
• Teoria tzw. optymalnego obszaru walutowego - obszar, w
którym przyjęcie jednej waluty lub stosowanie kursów
sztywnych zwiększa dobrobyt ponad poziom, jaki istniałby
wówczas, gdyby każde z państw pozostało przy swojej walucie
funkcjonującej w systemie płynnych kursów
• Autor: Robert Mundell (ur. 1932), laureat Nagrody Nobla w
dziedzinie ekonomii w 1999 r.
• Warunki optymalnego obszaru walutowego:
– swobodny przepływ czynników produkcji, przede wszystkim kapitału i
pracy
– podobny stopień rozwoju gospodarczego państw (odporność na tzw.
szoki asymetryczne, czyli różnice w reakcji poszczególnych gospodarek
narodowych na zmiany warunków, np. wzrost cen surowców czy recesje)
przy wzajemnej komplementarności i ożywionej wymianie handlowej,
Unie walutowe
• Warunki optymalnego obszaru walutowego – cd.:
–
–
–
–
duża otwartość gospodarki na wymianę z państwami spoza obszaru,
podobny stopień inflacji i długu publicznego,
wysoki stopień integracji rynków finansowych,
koordynacja polityki makroekonomicznej, zarówno pieniężnej, jak i
fiskalnej,
– podstawowa zgodność polityczną i kulturową.
• Przykłady unii walutowych:
– Unia Gospodarcza i Walutowa w Unii Europejskiej (strefa euro)
– dwie strefy franka CFA. Łączą one dwie grupy francuskojęzycznych
państw Afryki Zachodniej (tzw. zachodni frank CFA, XOF) oraz Afryki
Środkowej (środkowoafrykański frank CFA, XAF)
– Wschodniokaraibska Unia Walutowa, wspólna waluta - dolara
wschodniokaraibski (XCD).
Unia Gospodarcza i Walutowa (strefa euro)
• Ekonomiczne kryteria konwergencji – warunki przystąpienia
do strefy euro:
– trwała stabilność cen, co oznacza, że stopa inflacji, mierzona
wskaźnikiem cen konsumpcyjnych, nie może być wyższa o więcej niż 1,5
punktu procentowego od stopy inflacji zanotowanej w 3 państwach
członkowskich o najniższej inflacji
– długoterminowa stopy procentowej, mierzona na bazie 10-letnich
obligacji skarbowych; stopa ta nie może przekraczać więcej niż o 2
punkty procentowe średniej stóp procentowych występującej w trzech
krajach członkowskich o najniższej inflacji;
– konwergencja fiskalna, obejmująca dwa progi odnoszące się do
finansów publicznych państw członkowskich:
• deficytu budżetowego (tj. nadwyżki wydatków nad wpływami
budżetu), który nie może być wyższy niż 3% PKB,
• długu publicznego, który nie może przekroczyć 60% PKB;
Unia Gospodarcza i Walutowa (strefa euro)
• Ekonomiczne kryteria konwergencji – cd.
– stabilność kursu walutowego, tj. przestrzegania przez kraj
przedziału wahań swojej waluty w ramach mechanizmu ERM II
w ciągu co najmniej dwóch lat przed przystąpieniem do strefy
euro;
– w tym czasie kurs waluty krajowej w stosunku do euro powinien
utrzymywać się w ustalonym paśmie wahań +/- 15% w
stosunku do kursu centralnego, w szczególności bez dewaluacji
czy deprecjacji w stosunku do euro.