Benin 3

Służyć dziełu ewangelizacji i krajowi
Jan Paweł II w Beninie (17 lutego 1982 r.; 3-5 lutego 1993 r.)
I. 1. pielgrzymka papieska (17 lutego 1982 r.)
Jan Paweł II przybył po raz pierwszy do Beninu 17 lutego 1982 r. w ramach drugiej
pielgrzymki apostolskiej do Afryki (10. podróż apostolska poza granice Włoch), obejmującej
ponadto Nigerię, Gabon i Gwineę Równikową. Samolot z Papieżem na pokładzie przeleciał
do Cotonou, stolicy Beninu, z Nigerii w środę 17 lutego 1982 r. Na lotnisku Papieża powitali
dostojnicy kościelni oraz władze państwowe, z prezydentem Mathieu Kerekou na czele,
głównym autorem przewrotu wojskowego w 1972 r. i inicjatorem represji wobec Kościoła.
Chociaż ogólnym celem pielgrzymki do Beninu było utwierdzenie chrześcijan w wierze, to
już podczas ceremonii przywitania Jan Paweł II podkreślił, iż Kościół w Beninie jest mocno
zakorzeniony w miejscowej tradycji, wskazując w ten sposób na ewangelizację
inkulturowaną, która jest nieustannym zadaniem Kościoła w Beninie i nie tylko.
Dzieło ewangelizacji nie niszczy kultury
Po ceremonii powitania Jan Paweł II udał się na Stade Municipal, gdzie odprawił Mszę św. W
homilii Ojciec Święty nawiązał do przeszłości ewangelizacji kraju: „Dzisiaj nade wszystko
składamy dzięki Bogu za te oto sto dwadzieścia lat ewangelizacji. [...] Dzisiaj Papież staje
fizycznie pośród was, aby sprawować wielkie sprawy Boga i potwierdzać waszą wędrówkę w
wierze. [...] Któż wypowie ogrom nieznanego trudu, zasiewanego w radości i poświęceniu
przez pionierów Ewangelii i ich następców w czasie tego okresu wiary chrześcijańskiej? [...]
Dzisiaj Kościół, jak dobrze zakorzenione drzewo, rozrósł się. Ma już swoich kapłanów,
biskupów i zakonników, wywodzących się z tego kraju”.
Ojciec Święty wskazał na potrzebę przekazywania Ewangelii innym: „Ewangelizacja winna
postępować, docierać do innych, a przede wszystkim głębiej dotykać rzeczywistości waszego
własnego życia. [...] I nawet jeśli, Bogu dzięki, misjonarze zagraniczni służą wam cenną
pomocą, Benińczykom, zwłaszcza księżom i zakonnicom, coraz bardziej przypada zadanie
niesienia Dobrej Nowiny innym mieszkańcom Beninu, od diecezji do diecezji, a także –
dlaczego nie – poza granice waszego kraju, na przykład innym Afrykańczykom. Zapraszam
was do tego dzielenie się wiarą”. Papież docenił zwłaszcza to czerpanie przez Kościół w
Beninie z bogactwa własnej tradycji: „Szczep Ewangelii przynosi nowe owoce na drzewie
żywiącym się sokami Afryki. W ten sposób mężczyźni i kobiety zyskują swą autentyczną
osobowość ludzką i chrześcijańską, w zgodzie z samym sobą, to znaczy z własną duszą
afrykańską. [...] Ewangelizacja powinna także rozjaśniać, oczyszczać i kształtować całość
zwyczajów i tradycji, które tak silnie przenikają dusze waszych rodaków, aby stamtąd przejąć
to wszystko, co może współbrzmieć z życiem bardziej zgodnym z wiarą chrześcijańską i
ostatecznie głębiej jeszcze ludzkim”. Zaznaczył też, że ewangelizacja powinna obejmoac
także życie społeczne, w tym także zwracać uwagę na relacje sprzyjające kłamstwu,
deformacji sumienia zawodowego, zaniedbaniu poczucia obowiązku, utracie zmysłu dobra
wspólnego i wdzięczności stosunkach międzyludzkich.
Jan Paweł II docenił wkład miejscowego Kościoła w dzieło inkulturacji Ewangelii.
„Podczas stu dwudziestu lat ewangelizacji Kościół nie tylko nie odrzucał wielkich wartości
waszych przodków – mówił – ale je umacniał, w razie potrzeby oczyszczał, uszlachetniał i
poszerzał poprzez chrześcijańską wiarę. Wiara ta miała moc wyzwolenia synów tego kraju od
pewnego rodzaju lęku, zaprowadzając w ich duszach pokój w obliczu Stwórcy; wiara wzywa
ich nieustannie do lojalności, do poszanowania miłości i życia, do solidarnej pracy, do
dzielenia się z innymi, do bezinteresownej służby, do przebaczania, do odwagi w próbach, do
nadziei. [...] Owoce tej działalności są autentycznie afrykańskie i zarazem chrześcijańskie.
Jest oczywiste, że daleko im jeszcze do doskonałości, i że ich zakres jest wciąż zbyt
ograniczony; Kościół zdaje sobie dobrze sprawę z tego, iż chodzi tutaj o dzieła wymagające
wielu wysiłków, które należy nieustannie podejmować. Potrzeba tu przed wszystkim
cierpliwej i uczciwej formacji umysłów i serc, formacji uzdalniającej mężczyzn i kobiety do
sprostania wszystkim niełatwym zadaniom w pełni odpowiedzialności”1.
Papież cieszył się też licznego i dobrze uformowanego duchowieństwa, co jest jednym ze
znaków mówiących o dojrzałości miejscowego Kościoła, a także wyraził pewność, iż
członkowie miejscowego Kościoła potrafią „troskliwie rozróżnić „ziarna Słowa”: wszystko;
co daje się pogodzić z Ewangelią, co może, a nawet powinno, pomóc wyrazić ją w życiu w
sposób bliski temu ludowi, przyswajając to, co najgłębiej wyraża ducha, a jednocześnie, że
potraficie z odwagą określić to, co oddala od ewangelicznej prawdy lub wymaga nawrócenia”
***
Po Mszy św. Jan Paweł II złożył kurtuazyjną wizytę w prezydentowi kraju, płk. Mathieu
Karekou, podczas której podkreślił m.in. prawo katolików do praktyk religijnych oraz ich
wolę udziału w rozwoju kraju. Po wizycie u prezydenta Beninu Jan Paweł II spotkał się
jeszcze w pałacu arcybiskupim z członkami Episkopatu Beninu, którym przypomniał
1
Cytaty i streszczenia za: Jan Paweł II, Homilia podczas Mszy Świętej na Stade Municipal w Cotonou [w: ] Jan
Paweł II w Afryce, 2 V-12 V 1980, 12-19 II 1982: przemówienia i homilie, s. 407-415
„konieczność wzajemnej pomocy między Południem a Północą”. „Pozwolę sobie położyć
nacisk na to – mówił Ojciec Święty – abyście się nie obawiali oddawać do dyspozycji
biskupów z Północy liczniejszych i najwartościowszych misjonarzy”2.
Po kilkugodzinnej wizycie w Cotonou i skromnym pożegnaniu na lotnisku Jan Paweł II udał
się jeszcze tego samego dnia do Gabonu.
II. 2. pielgrzymka papieska (3-5 lutego 1993 r.)
Jan Paweł II przybył po raz drugi do Beninu w dniach 3-5lutego 1993 r. w ramach 10.
pielgrzymki apostolskiej do Afryki (57. podróży apostolskiej poza granice Włoch),
obejmującej Benin, Ugandę i Sudan. Tematem wiodącym podczas przemówień i spotkań Jana
Pawła II z mieszkańcami Beninu była Nowa Ewangelizacja, która obejmowała także służbę
na rzecz jedności i współpracę w odbudowie zniszczonego kraju.
W środę 3 lutego o godz. 14.30 samolot Alitalii z Ojcem Świętym na pokładzie wylądował
w Cotonou - gospodarczej stolicy Beninu. Na międzynarodowym lotnisku w Cotonou
powitali Papieża pronuncjusz apostolski w Beninie, Ghanie i Togo abp Abraham Kattumana,
arcybiskup Cotonou Isidore de Souza oraz prezydent Beninu Nicephoro Soglo. Prezydent w
przemówieniu powitalnym podkreślił m.in. zasługi Kościoła katolickiego dla odrodzenia
narodu, rozwoju szkolnictwa i służby zdrowia. Ojciec Święty nawiązał do słów prezydenta.
Docenił dokonane w kraju przemiany demokratyczne, rozwój nauki i szkolnictwa.
Przypomniał, że Benin nazywano kiedyś „Dzielnicą Łacińską Afryki” – analogicznie do
uniwersyteckiej dzielnicy Paryża. Podkreślił, że głównym celem jego wizyty jest zacieśnienie
braterskich więzów, aby życie wszystkich mogło rozwijać się w duchu tolerancji, pokoju
i miłości.
Nowa ewangelizacja służbą miłości
Z lotniska Papież przejechał odkrytym samochodem wśród wiwatujących tłumów na Stadion
Przyjaźni, gdzie o godzinie 16.15 odprawił Mszę św. dla 50 000 wiernych. Obecni byli
także pielgrzymi z sąsiednich krajów: Togo, Ghany, Nigerii. Msza św. miała piękną oprawę
liturgiczną rodzimych śpiewów i tańców, w których wyrażało się wspaniałe dziedzictwo
kulturowe narodu. W czasie tej Mszy św. Jan Paweł II udzielił święceń kapłańskich 11
diakonom. Tematem homilii była Nowa Ewangelizacja, która wyraża się przede wszystkim w
2
Tamże, s. 230.
konkretnej służbie bliźniemu. Wychodząc od wydarzenia w synagodze w Nazarecie, gdzie
Jezus odczytał słowa proroka Izajasza – a „Duch Pana Boga nade mną” (Iz 61, 1) – i
powiedział „Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli” (Łk 4,21), Jan Paweł II na
początku swej homilii stwierdził, iż „dziś Jezus z Nazaretu powtarza te słowa wśród was,
którzy jesteście Kościołem Boga żywego na afrykańskiej ziemi, w Cotonou, w Beninie. Wy
wszyscy, którzyście przyjęli Chrystusa, otrzymaliście też Ducha Świętego. Sakramentalnym
wyrazem i znakiem tego daru jest namaszczenie przy chrzcie św., przy bierzmowaniu, a także
w sakramencie chorych”. Zwracając się do nowo wyświeconych kapłanów mówił o potrzebie
służby w duchu Ewangelii. Podkreślił też, iż podstawowym środowiskiem ewangelizacji jest
rodzina: „Miłość pochodząca od Boga wzbogaca i oczyszcza miłość małżonków i rodziców.
Otwiera ich na przyjęcie dzieci, pomaga im wychować je i rozbudzić w nich wiarę. Jest
źródłem wzajemnego zaufania i szacunku. Łaska Boga, który kocha wszystkich ludzi,
uświęca ważne chwile życia: narodziny, małżeństwo, aż po ostatnie etapy naszego
pielgrzymowania. Miłość bliźniego, wzbogacona miłością Bożą, wzywa do poszanowania
godności każdego z członków rodziny, także tych, których życiowe zmagania pozbawiły
zdrowia, utrudniając normalny kontakt z otoczeniem”.
Ta miłość domaga się Nowej Ewangelizacji i wyraża się w poszanowaniu praw człowieka i
służbie jemu: „Bracia i siostry! Nowa ewangelizacja jest zadaniem Kościoła w Beninie, jak
również w całej Afryce i na całym świecie. Będzie ona owocem miłości, ożywiającej wasze
serca, rodziny, wspólnoty parafialne, stowarzyszenia i diecezje. Ta miłość winna opromieniać
waszą współpracę z rodakami dla dobra kraju, który dziś wymaga czynnego zaangażowania
wszystkich obywateli Beninu. Chrześcijanin, żyjący w społeczeństwie i miłujący swoich
bliźnich, broni praw osoby i spełnia swe obowiązki dla dobra wspólnego. Trzeba domagać się
sprawiedliwości i jednocześnie być solidarnym. Macie do wykonania wiele pięknych zadań
dla dobra narodu. Patrzcie w przyszłość z odwagą, która płynie z miłości”. Jezus,
podkreślając doniosłość i głęboki sens bratniej miłości zwracał uwagę na to, iż kieruje się ona
ku ubogim, chorym, obcokrajowcom, więźniom – „to bliźni, którym trzeba pomóc w sposób
prosty i konkretny: przede wszystkim nakarmić i napoić, odziać, pielęgnować i nawiedzać.
Zdumiewa nas zawsze – tak samo jak owych ludzi, do których zwraca się Pan – fakt, że Jezus
utożsamia się ze swoimi «najmniejszymi braćmi» (por. Mt 25, 40). Jakże więc można
zostawiać na uboczu braci i siostry, w których jest obecny Chrystus? Czy możemy być
świadkami Ewangelii, nie okazując solidarności każdemu z naszych bliźnich? Czy możemy
tworzyć jedno Ciało, nie gromadząc wszystkich naszych braci w tej samej miłości?”.
Na zakończenie Mszy św. Jan Paweł II zwrócił się z serdecznymi pozdrowieniami i wyrazami
solidarności do pielgrzymów z Togo. Ubolewał nad postawą tamtejszego rządu, która
sprawiła, że wielu mieszkańców opuściło ten kraj. Sam Benin przyjął wówczas już 25 tys.
uchodźców3.
Służyć ludziom i inkulturowanej ewangelizacji
Wieczorem 3 lutego Ojciec Święty spotkał się jeszcze z Konferencją Episkopatu Beninu.
Papież wygłosił orędzie do biskupów. Podkreślił w nim zasługi hierarchii kościelnej Beninu,
w której imieniu działał bp Isidore de Souza, w przemianach pokojowych i demokratycznych
kraju i wyraził życzenie, aby ci duchowni, którzy uznali za swój obowiązek przyjęcie w drodze wyjątku i w duchu ewangelicznym – tymczasowych funkcji politycznych,
niezwłocznie powrócili do wypełniania właściwej sobie misji duszpasterskiej, dla której
zostali wyświęceni. Wiele miejsca Jan Paweł II poświęcił inkulturacji. „U progu trzeciego
tysiąclecia inkulturacja, zakorzeniona w tradycji apostolskiej i kościelnej, staje przed
Kościołem katolickim w Afryce jako wielkie wyzwanie. Chrześcijański zasiew musi tu wydać
owoce prawdziwie afrykańskie, w jedności z innymi Kościołami lokalnymi kontynentu i z
Kościołem powszechnym. Waszym zadaniem, jako pasterzy tego kraju, jest troska o to, aby
mieszkaniec Beninu mógł stać się chrześcijaninem w całym swoim jestestwie”4.
Potrzeba jedności chrześcijan i jedności wszystkich ludzi
W czwartek 4 lutego, w godzinach rannych, Jan Paweł II udał się samolotem do oddalonego
o 320 km od Cotonou miasta Parakou, w centralnej części kraju, gdzie katolicy stanowili
zaledwie 7,2% mieszkańców diecezji. Większość miejscowej ludności wyznawała religie
tradycyjne (56%) oraz islam (35%). Szpaler honorowy na lotnisku tworzyła kawaleria
muzułmanów w białych turbanach. Najpierw Papież przybył do Miejskiego Ośrodka
Alfabetyzacji, gdzie spotkał się ze 100 przedstawicielami wspólnoty muzułmańskiej. Witając
go, imam Issiaka Ligali powiedział, że wspólnota muzułmańska Beninu w pełni docenia
bezustanne działania Głowy Kościoła katolickiego na rzecz pokoju, sprawiedliwości,
tolerancji i wzajemnej miłości na całej ziemi. Jan Paweł II w swoim wystapieniu ukazał
najważniejsze cele współpracy chrześcijan i muzułmanów: dobro rodziny, sprawę pokoju oraz
odbudowę kraju. „Wasz kraj - powiedział - przeżył okresy świetności i chwile bardzo trudne.
Dziś nadszedł czas, by wszyscy mieszkańcy Beninu, bez względu na przynależność
plemienną czy religię, połączyli swe siły w dziele odbudowy kraju. Rozwój Beninu, do
3
Cytaty i streszczenia za: Jan Paweł II, Nowa ewangelizacja owocem miłości. Msza św.: na «Stade de l'Amitie»,
Cotonou, 3 lutego 1993, OR
4
Cytaty i streszczenia za: Jan Paweł II, Przywróćcie nadzieję waszemu ludowi. Spotkanie z Konferencją
Episkopatu Beninu, Cotonou, 3 lutego 1993, OR
którego muszą się przyczynić muzułmanie, chrześcijanie i wyznawcy religii tradycyjnych,
powinien mieć na celu pomyślność wszystkich warstw społecznych i uwolnienie kraju od
wszelkich form przemocy moralnej, fizycznej lub psychologicznej”.
Następnie Ojciec Święty skierował się na pobliski stadion, gdzie odprawił Mszę dla ok. 15
tys. wiernych. Tematem papieskiej homilii była budowa jedności kraju i świata. Bp Nestor
Assogba, w przemówieniu powitalnym wskazał, że miasto Parakou leży na skrzyżowaniu
dróg prowadzących z Beninu do Nigerii, Nigru, Burkina Faso i Togo. Papież natomiast w
homilii nawiązał do słów Ewangelii św. Jana, że najgłębszym pragnieniem Chrystusa, a zatem
również Jego Kościoła, było i jest, „aby rozproszone dzieci Boże zgromadzić w jedno” (J
11,52). Wskazał przy tym na znaczenie dialogu codziennego życia, w którym wszyscy starają
się podtrzymywać ducha dobrosąsiedztwa, dzieląc wspólne radości i smutki, problemy i
troski. Taki dialog jest niezbędny: wymaga zrównoważonego podejścia, głębokich przekonań
religijnych i otwarcia na prawdę. Aby jedność mogła się w pełni urzeczywistnić, potrzebny
jest dialog zbawienia - kontynuował Ojciec Święty - powinien to być dialog codziennego
życia, w którym wszyscy starają się podtrzymywać ducha dobrych stosunków sąsiedzkich.
Wśród licznych darów, jakie otrzymał Papież, był także biały koń - znak największego
wyróżnienia w kulturze jednego z miejscowych plemion.
Wieczorem tego dnia, po powrocie do Cotonou, Jan Paweł II złożył kurtuazyjną wizytę
prezydentowi Nicephore Soglo, a następnie w siedzibie CODIAM odbyło się spotkanie
z wyznawcami kultu wudu, najbardziej rozpowszechnionej w Beninie religii tradycyjnej.
Wyznaje ją 20% ludności. Było to spotkanie bardzo barwne. Kapłani mieli kolorowe stroje,
wiele złotych amuletów i pomysłowe nakrycia głowy. Wyraz wudu (voodoo) oznacza tyle co
„duch”. Ojciec Święty jeszcze raz mówił o pilnej potrzebie dialogu międzyreligijnego.
Podstawę do niego widzi w słowach św. Pawła: „Wszystko, co jest prawdziwe, co godne, co
sprawiedliwe, co czyste, co mile, co zasługuje na uznanie; jeżeli jest jakąś cnotą i czynem
chwalebnym - to miejcie na myśli!” (Flp 4,8). Później mówił o kulcie przodków, który jest
ważnym elementem wudu, podkreślając, iż przodkom należy się wdzięczność, zwłaszcza tym,
którzy nam przekazali poczucie „Sacrum”.
Wieczorem w katedrze Jan Paweł II przewodniczył uroczystym nieszporom, w których
uczestniczyli kapłani, zakonnicy i zakonnice, seminarzyści oraz przedstawiciele laikatu –
wielka rzesza misjonarzy zaangażowanych bezpośrednio w dzieło ewangelizacji Beninu.
***
W piątek, 5 lutego, w godzinach rannych Jan Paweł II pożegnał Benin przed kolejnym
etapem podróży apostolskiej – do Ugandy. Po przemówieniu prezydenta Papież dziękował
całemu narodowi za serdeczne przyjęcie. W krótkich słowach wspomniał jeszcze o tragedii
niewolnictwa, gdyż i tu znajdował się jeden z portów, z którego wywożono mieszkańców
Czarnego Lądu do Ameryki. Na koniec powiedział: „Ufam waszemu narodowi, że będzie
umiał kontynuować swoje najszlachetniejsze tradycje. Niech Bóg wam błogosławi!”5
5
Cytaty i streszczenia: Benin. Kronika podróży, OR; Stanisław Świętokrzyski, 3/1993