Sytuacja epidemiologiczna gruźlicy w woj. śląskim

Sytuacja epidemiologiczna gruźlicy w województwie śląskim w latach 2008 – 2014
Gruźlica jest jedną z najstarszych chorób zakaźnych, która towarzyszy człowiekowi
od wielu lat. Jednak trzeba podkreślić, iż jej występowanie do końca XVIII wieku nie miało
charakteru epidemicznego. Wiek XIX i pierwsza połowa wieku XX - do czasów wykrycia
pierwszych leków przeciwprątkowych - to lata tak dużego natężenia gruźlicy że stała się ona
prawdziwą katastrofą społeczną, zwłaszcza wśród ludzi ubogich.
Gruźlica jest bakteryjną chorobą zakaźną. Jest to choroba wielonarządowa,
atakująca wszystkie
narządy i
tkanki,
ze
szczególną
jednak
skłonnością
mającą
powinowactwo do układu oddechowego.
Początek nie leczonej choroby jest zazwyczaj skryty, podstępny, a jej naturalny
przebieg
jest
przewlekły
z
okresami
remisji
i
zaostrzeń.
Przed
erą
leczenia
przeciwprątkowego były to tzw. galopujące schody prowadzące do śmierci w ciągu kilku
tygodni od zakażenia [1].
Początkowo zakażenie gruźlicą obejmuje zwykle środkowe lub dolne pola płucne. Zakażenie
pierwotne zwykle jest ograniczone i przebiega długo bezobjawowo. Bakterie w miejscu
zakażenia obumierają, jednakże niektóre z nich mogą pozostać żywe przez ponad 20 lat.
Uważa się, iż największe ryzyko zachorowania na czynną postać gruźlicy występuje w
okresie pierwszego roku od ekspozycji na zakażenie [3].
Objawy gruźlicy
Jak już wspomniano powyżej początek choroby, a także wczesne stadia mogą nie dawać
żadnych objawów, albo też nasilenie tych objawów jest małe. Objawy w tej chorobie, mogą
mieć
charakter
ogólnoustrojowy
i
miejscowy
związany
z atakowanym narządem.
Do najczęstszych objawów ogólnoustrojowych należą: stany podgorączkowe, gorączka
(głównie w godzinach popołudniowych), nocna potliwość, osłabienie, brak apetytu i ubytek
masy ciała. Natomiast kaszel jest najczęstszym objawem miejscowym, co jest związane
z najpowszechniejszą lokalizacją choroby w układzie oddechowym. Kaszlowi może
towarzyszyć odkrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej plwociny. Czasem chory odkrztusza
plwocinę z krwią, mogą występować także krwotoki płucne. Objawami gruźlicy płuc mogą
być również duszność oraz ból w klatce piersiowej. Z wyjątkiem gorączki, objawy gruźlicy
mogą być skąpe [1,4]. Gruźlica może się rozwijać w każdym narządzie, jednakże zmiany
najczęściej obserwuje się w płucach, szpiku kostnym, węzłach chłonnych, mózgu, oponach
mózgowo- rdzeniowych i jelitach [3].
Laboratoryjne kryteria rozpoznawania
Badanie
bakteriologiczne
jest
w
rozpoznawaniu
gruźlicy
zasadniczym
badaniem
diagnostycznym i powinno być wykonywane zawsze, w każdym przypadku podejrzenia
o gruźlicę. Stwierdzenie prątków w materiale diagnostycznym metodą hodowli spełnia
kryteria „przypadku definitywnego” „pewnego”. W badaniu mikroskopowym najczęściej
pobieranym materiałem jest plwocina [1,4].
Za czynniki predysponujące do zakażenia i zachorowania na gruźlicę uważa się:
- wtórną immunosupresję wywołaną: alkoholizmem, nikotynizmem, narkomanią, chorobami
nowotworowymi, układowymi, cukrzycą, leczeniem immunosupresyjnym, przeszczepami
narządowymi, infekcjami wirusowymi,
- HIV i związane z tym zakażenia oportunistyczne, mykobakteriozy, zakażenia grzybicze,
pierwotniakowe, bakteryjne i wirusowe,
- ubóstwo i związane z tym niedożywienie lub niewłaściwe żywienie,
- niedostateczną opieką medyczną,
- narastającą lekooporność prątków gruźlicy [2].
Czynnik etiologiczny
Należy podkreślić w przeważającej większości przypadków czynnikiem etiologicznym jest
prątek gruźlicy – Mycobacterium tuberculosis.
Za patogenne uznaje się bakterie z zespołu M. tuberculosis: do którego należą Mycobacterium
tuberculosis, Mycobacterium africanum i Mycobacterium bovis i Mycobacterium leprae [1,4].
Rezerwuar zakażenia
Rezerwuarem zakażenia są głównie chorzy na gruźlicę ludzie i chore na gruźlicę bydłow krajach gdzie nie opanowano gruźlicy bydła i pija się surowe mleko [1,4].
Źródło zakażenia
Najczęściej źródłem zakażenia
są: człowiek chory na gruźlicę, obficie prątkujący
i nieleczony a także chore na gruźlicę zwierzęta.
Drogi szerzenia zakażenia
Do
zakażenia
prątkiem
dochodzi
najczęściej
drogą
inhalacyjną
(oddechową)
za pośrednictwem drobnych kropelek wydzieliny z dróg oddechowych wydalanych przez
osoby chore w czasie kaszlu, kichania, mówienia, śpiewu lub śmiechu. Ryzyko zakażenia
drogą powietrzną wzrasta w źle wietrzonych pomieszczeniach, w których przebywają chorzy
obficie prątkujący [1].
Zapobieganie gruźlicy
Profilaktyka gruźlicy polega przede wszystkim na celu poprawie naturalnych sił obronnych
człowieka poprzez:
1. poprawę warunków życia, pracy, warunków środowiskowych (zdrowy styl życia, zdrowe
odżywianie, rzucenie nałogów),
2. eliminowanie nałogów,
3. szczepienie ochronne BCG,
4. likwidacja źródeł zakażenia poprzez leczenie chorych,
5. przecinanie dróg szerzenia się zakażenia: izolacja chorych, higiena osobista, sprzątanie
i wietrzenie pomieszczeń,
6. w przypadku gruźlicy bydła ubój zakażonego i chorego bydła,
7. pasteryzacja mleka [2,4].
Tak jak w przypadku innych chorób zakaźnych zgłaszanie i zwalczanie gruźlicy jest
uregulowane ustawą z 5 grudnia 2008 o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2013 r. poz. 947 z późn. zm.).
W przypadku zaobserwowania objawów gruźlicy u siebie lub członka rodziny oraz
wysoce ryzykownego kontaktu z chorym na gruźlicę należy jak najszybciej udać się do
lekarza
pierwszego
kontaktu.
Gruźlica
nie
leczona
może
być
śmiertelna!
Gruźlica w obecnych czasach jest uleczalna pod warunkiem rygorystycznego stosowania
się do leczenia zastosowanego zgodnie z zaleceniami lekarza.
Analiza liczby zachorowań, zapadalności i zgonów z powodu gruźlicy
w województwie śląskim w latach 2008 - 2014
Poniżej przedstawiono ilość zgłoszonych przez lekarzy zachorowań, do Państwowych
Powiatowych Inspektorów Sanitarnych województwa śląskiego w latach 2008-2014. Sytuację
epidemiologiczną gruźlicy należy uznać za stabilną, jednak podkreślenia wymaga fakt,
iż zachorowań tych jest ciągle zbyt wiele (zapadalność została przeliczona na 100 000
mieszkańców).
Tabela 1. Liczba zachorowań i zapadalnośc na gruźlicę w woj. śląskim z podziałem na nadzór PPIS
w latach 2008-2014.
2008
Nadzór PPIS w:
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Zach.
Zap.
Zach.
Zap.
Zach.
Zach.
Zach.
Zap.
Zach.
Zap.
Zach.
Zap.
Zach.
Zap.
Bielsku-Białej
60
18,2
43
13
42
12,6
33
10,9
30
9
34
10,2
47
14,1
Bytomiu
150
39,9
129
33,9
104
27,4
121
32,5
95
25,6
98
26,5
89
24,2
Chorzowie
94
55,9
66
39,4
69
41,3
86
52,3
85
51,9
77
47,2
73
45,0
Cieszynie
26
15,1
31
17,9
42
24,2
36
20,4
22
12,4
23
13,0
33
18,6
Częstochowie
Dąbrowie
Górniczej
101
26,9
67
17,9
76
20,3
109
29,3
71
19,2
91
24,7
89
24,3
73
26,1
74
26,5
80
28,7
90
32,4
98
35,4
68
24,7
86
31,3
Gliwicach
221
44,2
178
35,7
163
32,7
194
40,2
180
37,4
161
33,5
167
34,9
Jaworznie
35
36,6
29
30,4
23
24,2
16
16,9
22
23,3
26
27,7
18
19,2
Katowicach
110
24
132
29
113
24,9
116
25,5
117
25,8
103
22,9
104
23,3
Kłobucku
41
48,3
26
30,6
22
25,8
23
26,8
23
26,8
20
23,3
27
31,6
Lublińcu
30
39,2
40
52,4
27
35,1
30
38,8
33
42,6
38
49,2
29
37,6
Myszkowie
19
26,5
24
33,5
29
40,5
27
37,5
21
29,2
19
26,4
18
25,0
Raciborzu
30
27,1
39
35,2
18
16,3
26
23,6
13
11,8
14
12,8
30
27,4
Rudzie Śląskiej
42
29,1
45
31,3
55
38,4
40
27,9
46
32,2
52
36,7
36
25,5
Rybniku
90
32,4
56
20,1
67
24,1
59
21,1
57
20,4
52
18,6
59
21,1
Sosnowcu
45
20,2
42
19
56
25,6
41
19
52
24,3
68
32
49
23,3
Tychach
82
21,4
22
5,7
57
14,7
70
17,9
62
15,9
51
13,0
51
13,0
Wodzisławiu
Śląskim
64
25,6
69
27,6
90
36,1
90
35,9
87
34,8
80
32,0
63
25,3
Zawierciu
42
34,1
32
26
40
32,6
21
17,1
14
11,4
30
24,6
31
25,5
Żywcu
26
17,3
31
20,6
13
8,6
27
17,6
20
13,1
30
19,6
25
16,3
województwo
śląskie razem
liczba zachorowań
/zapadalność
1381
29,7
1175
25,3
1186
25,5
1255
27,1
1148
24,9
1135
24,6
1124
24,4
W 2014 roku stwierdzono, iż w porównaniu do roku 2008 ilość zachorowań spadła o 257
(18,6%). Natomiast w porównaniu do roku 2013 stwierdzono spadek o 11 zachorowań (1%).
Statystyki te są jednak ciągle mało zadowalające. Od kilku lat odnotowuje się stałą wysoką
ilość zachorowań na terenach nadzorowanych przez Państwowych Powiatowych Inspektorów
Sanitarnych w Gliwicach, Bytomiu, Katowicach. Najwyższą zapadalność obserwuje się na
terenie Chorzowa, na terenie powiatu lublinieckiego oraz na terenie nadzorowanym przez
PPIS w Gliwicach.
1600
1381
1400
1255
1186
1175
1200
1148
1135
1124
2012
2013
2014
1000
800
600
400
200
0
2008
2009
2010
2011
Wykres 1. Liczba zachorowań na gruźlicę w województwie śląskim w latach 2008- 2014
Analizując przypadki zachorowań na gruźlicę, które zakończyły się zgonem, w latach
2008 -2014 (7 lat), należy stwierdzić iż takich zdarzeń łącznie wystąpiło 400. Gruźlica jest
jednostką chorobową, która stanowi najczęstszą przyczynę zgonów wśród wszystkich chorób
zakaźnych.
Tabela 2. Zgony z powodu gruźlicy w latach 2008-2014 wg nadzoru PPIS woj. śląskiego.
Nadzór PPIS w:
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Razem
Bielsku-Białej
1
0
1
1
3
2
3
11
Bytomiu
5
8
7
5
7
8
6
46
Chorzowie
6
6
2
4
10
9
2
39
Cieszynie
0
0
1
0
0
0
0
1
Częstochowie
2
3
1
5
6
6
8
31
Dąbrowie Górniczej
4
1
1
3
3
2
2
16
Gliwicach
14
14
11
18
9
6
6
78
Jaworznie
2
2
1
1
1
1
1
9
Katowicach
9
8
5
8
8
6
7
51
Kłobucku
1
1
0
1
2
1
1
7
Lublińcu
0
4
0
2
1
2
2
11
Myszkowie
1
2
0
0
1
1
0
5
Raciborzu
1
4
3
2
2
0
2
14
Rudzie Śląskiej
1
5
2
2
2
2
2
16
Rybniku
3
1
0
0
1
2
0
7
Sosnowcu
4
3
1
0
5
2
2
17
Tychach
2
0
2
0
0
0
1
5
Wodzisławiu Śląskim
6
3
3
6
4
2
1
25
Zawierciu
3
0
0
0
2
2
2
9
Żywcu
0
0
0
0
1
0
1
2
województwo śląskie
razem
65
65
41
58
68
54
49
400
W omawianym okresie największą liczbę zgonów zarejestrowano w Gliwicach i
powiecie gliwickim (78 zgonów).
Podsumowanie
Należy podkreślić, iż podstawową bronią w walce z chorobą pozostaje profilaktyka
również pod postacią szczepień ochronnych, edukacja oraz przestrzeganie zasad higieny oraz
prawidłowe odżywianie, które minimalizują możliwość zakażenia prątkiem gruźlicy. Osoby,
które miały bezpośredni kontakt
z chorymi z już rozpoznaną gruźlicą
powinny jak
najszybciej skontaktować się z lekarzem.
Renata Cieślik- Tarkota, Janina Šabacka
Oddział Epidemiologii WSSE w Katowicach
Bibliografia:
1. Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz – Lesiuk, Andrzej Zieliński
„Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka”, Wyd. α-medica Press
2007r., str. 123-129
2. NIZP PZH „Przegląd epidemiologiczny”, Gruźlica Płuc- „ Czy grozi nam epidemia?”,
2008r., str. 16-17
3. Gabriel Virella, Wydanie I polskie pod redakcją Piotra B. Heczko, „Mikrobiologia i
choroby zakaźne” Wyd. Urban & Partner 2000r. str. 193- 106
4. Barbara A. Bannister, Norman T. Begg, Stephen H. Gillespie, Wydanie I polskie pod
redakcją Jacka Juszczyka „Choroby zakaźne“, wyd. Urban & Partner, Wrocław 1998r., str
366- 391.
oraz
Dane statystyczne i epidemiologiczne pochodzące z meldunków dotyczących chorób
zakaźnych gromadzone i analizowane na terenie województwa śląskiego przez 20
Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych oraz Śląskiego Wojewódzkiego
Państwowego Inspektora Sanitarnego.