Największym zagrożeniem w zarządzaniu ryzykiem jest…

Największym zagrożeniem w ryzyku jest . . .
Dr inż. Andrzej Kulik
IV Konferencja Matematyki Finansowej
Kraków, 17 kwietnia 2015
O czym będę mówił?
• Natura kontra ludzie
• Rzut oka na zarządzanie ryzykiem
• Opcjonalność sumy bilansowej banku
• Co dalej?
2 / 34
Szkoda, że mnie nie ma w niedzielę...
First Avenue, Nowy Jork, 2 listopada 2014 (meta 1,888 na 50,397)
3 / 34
Trzęsienie ziemi w Tohuku (11 marca, 2011)
• Ofiary śmiertelne: 15,776
• Straty ekonomiczne: ∼ $0.25 biliona
• Tej wielkości trzęsienie ziemi zdarza się co 100-150 lat
(99% jednoroczne)
4 / 34
Nikkei 225
• 10 marca 2011 - 10,434.38
• 12 września 2011 - 8,535.67
Spadek o 18%
5 / 34
Lehman Brothers (15 września 2008)
• Ofiary śmiertelne: brak
• Straty ekonomiczne: ∼ $10 bilionów (1012 )
6 / 34
Przyczyny strat z kryzysu w 2008 roku
Straty z hipotek w USA są za małe aby wytłumaczyć wielkość strat
z kryzysu 2008. Straty z tego powodu uwzględniając to co jeszcze
może zostać zrealizowane jest rzędu $1,500 miliardów. Światowe
straty z kryzysu są znacząco większe prawdopodobnie pomiędzy
$5,000 do $15,000 miliardów w zależności od przyjętej koncepcji
obliczeń.
Mark Adelson (The Journal of Portfolio Management Spring 2013)
7 / 34
A Polska?
• Przewalutowanie kredytów CHF ∼ 25 miliardów złotych
• Powódź 1997 ∼ 7.5 miliarda złotych
8 / 34
Zarządzanie ryzykiem
• Zarządzanie ryzykiem umożliwia transfer ryzyka od tych, którzy
nie chcą go brać do tych, którzy wiedzą jak to zrobić
• Koncepcja zarządzania ryzykiem jest relatywnie prosta, natomiast
implementacja już taka nie jest
9 / 34
Zarządzanie ryzykiem
• Ludzie są dużo bardziej niebezpieczni od natury
• Zarządy instytucji finansowych myślą, że dobra osoba zajmująca
się zarządzaniem ryzykiem umożliwi prowadzenie biznesu przy
minimalnej ilości potrzebnego kapitału
10 / 34
Natura ryzyka
• Endogeniczny (wewnętrzny) rodzaj ryzyka odnosi się do ryzyka,
które pochodzi z wewnątrz systemu i jest w ramach systemu
wzmacniane
• Egzogenny (zewnętrzny) rodzaj ryzyka odnosi się do ryzyka, które
pochodzi z zewnątrz systemu finansowego
Zdecydowana większość kryzysów w świecie finansów wynika
z endogenicznej natury ryzyka
11 / 34
Ekonomia
• Ekonomia mało ma wspólnego z fizyką - nie można powtarzać
eksperymentów i oczekiwać zawsze tych samych wyników
• Ekonomia ma więcej wspólnego z pokerem niż z ruletką
◦ Ruletka - podstawowe zasady prawdopodobieństwa, przegrywamy bo
kasyno dodało zero
◦ Poker - znajomość zasad prawdopodobieństwa pomaga, ale
umiejętność przetwarzania niepełnych informacji, pokazywania
emocji, umiejętności blefowania oraz szczęście to część gry
12 / 34
Zarządzanie ryzykiem
• Techniki towarzyszące nauczaniu zarządzania ryzykiem opierają
się na klasycznych metodach statystycznych, które zakładają
stabilne rozkłady prawdopodobieństwa
• Powszechnie stosowane techniki nie są w stanie wytłumaczyć
grubych ogonów
• W rzeczywistości mamy do czynienia ze zmianami strukturalnymi
w procesach losowych, które wpływają na prawdopodobieństwa
w ogonach rozkładów
• Powinniśmy patrzeć na analogie dla rynków finansowych poprzez
trzęsienia ziemi lub powstawanie lawin
13 / 34
14 / 34
01.2009
12.2008
11.2008
10.2008
09.2008
08.2008
Zmiana w procentach (%)
Porównanie
15
10
5
0
−5
−10
Zmiany strukturalne
Dużo zmian ma charakter wykładniczy - ilość transakcji OTC na
rynku międzybankowym
1000
Nominał $ mld
800
600
400
15 / 34
2013
2010
2007
2004
1998
2001
200
Zmiany strukturalne - moc obliczeniowa
16 / 34
Światowy system bankowy 2007
17 / 34
Finansowanie na rynku międzybankowym UK’2013
18 / 34
20 sigma events - kurs CHF/PLN
19 / 34
Ryzyko kredytowe
Pomimo, że media kochają informacje o rouge traders to wielkość
strat kredytowych jest o rząd wielkości większa od strat związanych
z ryzykiem rynkowym
Ryzyko rynkowe
Ryzyko kredytowe
20 / 34
UBS
Kweku Adoboli $2 miliardy
Hipoteki
Subprime
$37.7 miliardów
mBank
P.J. 18 mln PLN
Opcje walutowe 610
mln PLN
Aktywa firmy, wartość kapitału i bankructwo
21 / 34
Firma i spłata długu
1. Firma emituje obligację zerokuponową o wartości nominalnej F
oraz okresie do zapadalności T
2. VT jest wartością aktywów firmy w czasie T (majątek obrotowy
i trwały)
Co się stanie w czasie T jeśli:
VT > F
VT < F
22 / 34
Co robi firma?
Posiadacze obligacji
otrzymują
Akcjonariusze
otrzymują
Firma i spłata długu (1)
1. Firma emituje obligację zerokuponową o wartości nominalnej F
oraz okresie do zapadalności T
2. VT jest wartością aktywów firmy w czasie T (majątek obrotowy
i trwały)
Co się stanie w czasie T jeśli:
VT > F
VT < F
23 / 34
Co robi firma?
Normalnie funkcjonuje
Bankrutuje
Posiadacze obligacji
otrzymują
Akcjonariusze
otrzymują
Firma i spłata długu (2)
1. Firma emituje obligację zerokuponową o wartości nominalnej F
oraz okresie do zapadalności T
2. VT jest wartością aktywów firmy w czasie T (majątek obrotowy
i trwały)
Co się stanie w czasie T jeśli:
VT > F
VT < F
24 / 34
Co robi firma?
Normalnie funkcjonuje
Bankrutuje
Posiadacze obligacji
otrzymują
Nominał
obligacji
(F )
Recovery Rate (RR)
Akcjonariusze
otrzymują
VT − F
0
Sytuacja akcjonariuszy
25 / 34
Sytuacja akcjonariuszy
• Opcja: Long call na aktywa firmy, strike to wartość nominalna
długu
25 / 34
Sytuacja posiadaczy długu
26 / 34
Sytuacja posiadaczy długu
• Opcja: Short put na aktywa firmy, strike to wartość nominalna
długu
26 / 34
Opcjonalność bilansów banków
Robert Merton zauważył to już 40 lat temu . . .
• Udzielenie pożyczki to krótka pozycja opcyjna na aktywa
pożyczającego
• Pożyczka zostanie spłacona wtedy kiedy aktywa pożyczającego
będą większe niż nominał pożyczki
• Bilanse banków w większości przypadków składają się z krótkich
pozycji opcyjnych - bardzo niebezpieczna sytuacja
Banki nie sprzedają pożyczek, ale kupują ryzyko kredytowe
27 / 34
Charakterystyka krótkiej pozycji
• Maksymalna strata: nomiał pożyczki
• Maksymalny zysk: ograniczony do otrzymanej premii - spreadu
ponad WIBOR
• Wykorzystanie: kiedy jesteśmy pewni co do kierunku zmian na
rynku
• Wykorzystanie: kiedy przewidujemy spadek zmienności
28 / 34
Pożyczki w praktyce bankowej
1. Pożyczki najchętniej są udzielane w dobrych czasach i ciężko je
otrzymać podczas kryzysów
2. W kryzysie banki tylko obliczają swoje straty i liczą, że zapasy
kapitałowe wystarczą do pokrycia strat
3. Zmiany cen opcji są nieliniowe co tłumaczy znaczące zmiany
w wycenie aktywów
Przy takiej nieliniowości wymogi kapitałowe, które każą wyznaczać
wymóg przy poziomie prawdopodobieństwa 99.9% to zadanie
niemożliwe do prawidłowego oszacowania
29 / 34
Historia pożyczki w banku
W historii pożyczki w banku, bank może pokazać swoje umiejętności
tylko dwukrotnie:
1. decyzja kredytowa - umiejętność odróżniania dobrych i złych
kredytobiorców
2. windykacja - efektywność odzyskiwania zabezpieczeń
W praktyce bardzo dużo czasu jest spędzane na przewidywaniu co
się stanie z pożyczką, kiedy już została ona udzielona. Rozpraszamy
się na sprawach, które nie mają fundamentalnego znaczenia.
30 / 34
Problemy w zarządzaniu ryzykiem
• Brak koncentracji na najistotniejszych aspektach procesu
i patrzeniu w przyszłość
• Brak holistycznego podejścia mimo, że mamy do czynienia ze
złożonymi procesami
• Brak niezależności ale i też odpowiedzialności w wykonywanej
pracy
• Brak mierników efektywności procesu zarządzania ryzykiem
31 / 34
Co dalej?
• Umiejętność pracy zespołowej
• Cyfryzacja procesów - raz zrobione, można replikować bez końca
• Bankowość jest jednym z niewielu zawodów gdzie nie istnieje
konieczność potwierdzania umiejętność zawodowych
• Potrzebne są umiejętności analizy i wnioskowania na podstawie
dużych zbiorów danych (SQL)
• Nowoczesne technologie nie zastąpią myślenia nad tym jak je
można lepiej wykorzystać (.NET, C++)
• Eksperymentowanie i ciągłe próbowanie nowych pomysłów
32 / 34
mBank jako miejsce pracy
• Roczny program stażowy - kilkanaście miejsc, trwa rok dla
studentów ostatniego roku (lub absolwentów)
• Krótkie praktyki (zastępstwa nieobecnych pracowników)
Miejsce pracy: Warszawa albo Łódź
33 / 34
Kontakt
Andrzej Kulik
mBank
Departament Audytu Wewnętrznego
Senatorska 18
00-950 Warszawa
andrzej (kropka) kulik (małpa) mbank (kropka) pl
34 / 34