szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
J
2192
j [1. litera oznaczająca spółgłoskę j; 2. spółgłoska
środkowojęzykowa, dźwięczna; 3. litera
oznaczająca w numeracji porządkowej:
dziesiąty] – (j, jat, zöngés lágy
mássalhangzó)
1
J [symbol jednostki pracy i energii dżul] –
(fizika) j = joule (elektromos áram
munkájának mértékegysége; az a munka,
amelyet 1 s alatt 1 V elektromotorikus erő 1
A áram fejlesztésekor végez)
2
J [dawny symbol pierwiastka chemicznego jod]
– (kémia) jód
ja [I zaimek odnoszący się do mówiącego; II
osobowość, jaźń] – én, vkinek az énje,
egyénisége
ja bardzo lubię oglądać telewizję – nagyon
szeretem nézni a tévét
ja bez tego, jak ryba bez wody – (átv.) nem
élhetek e nélkül
ja chcę włożyć podręcznik do torby – bele
akarom tenni a könyvet a táskába
ja ci dam! – majd adok én neked!
ja ci pokażę! – majd én megmutatom neked!
ja ci pokażę, gdzie raki zimują – (átv.)
megtanítalak kesztyűbe dudálni
ja ci powiem – én mondom neked
ja cię nauczę – átv. majd megtanítalak én!
ja cię popielęgnuję [Henryk Sienkiewicz: Potop
II] – majd gondjaimba veszlet, majd
elápolgatlak
ja cię proszę – kérlek téged
ja, co go znałam – én, aki ismertem őt
ja do zgody, jak do ryba do wody – (átv.) nagyon
szívesen teszek vmit v. beleegyezem vmibe
ja funduję! – meghívlak, én fizetek! (ebédet,
vacsorát stb.)
ja go nie cierpię – nem szenvedhetem el őt; ki nem
állhatom
ja inaczej zapatruję się na tę sprawę – én
másképp látom ezt az ügyet
ja jestem studentem – egyetemista vagyok
ja jestem twoim ojcem – az apád vagyok; én
vagyok a te apád
ja już dość stary jestem na to, żeby – én már elég
idős vagyokahhoz v. arra, hogy…
ja już ledwie siedzę – én már alig ülök; már alig
tudom kivárni
jest już późno – már késő van
ja już wysiadłem – (átv.) én már letettem a lantot
ja mam – nekem van
ja mam 45 lat – 45 éves vagyok
ja mam ciekawą książkę – érdekes könyvem van
ja mam czas – van időm
ja mam na sobie… - van rajtam…
ja mieszkam w Budapeszcie –Budapesten lakom
ja mówię mało – keveset beszélek
ja na nic nie mam czasu – semmire sincs időm
(ja) na pana miejscu… – (én) a (maga/ön)
helyében…
ja na to, jak na lato – úgy várom mint a nyarat,
(átv.) szívesen benne vagyok
ja na to nic nie prowadzę – ezen én nem
segíthetek
ja na zawołanie – mintegy megrendelésre
ja nie znam Michela – én nem ismerem Michelt
ja o Pawle, on o Gawle… – [én Pálról, ő Gávelről;
(mindketten) más malomban őrölünk]
ja odpowiadam za niego v. za co! – felelek érte!
ja osobiście – magam, én magam, személyesen
ja ręczę za to – ezért kezeskedem
ja robie tak, a ty robisz wszystko odwrotnie – én
így csinálom és te mindennek az
ellenkezőjét; pont az ellenkezőjét teszed
annak, amit én
ja sam z nim pomówię – magam beszélek majd
vele
ja sądzę inaczej – másképpen gondolom; másként
vélem
ja się w tym nie wyznaję – én ebben nem tudok
eligazodni; én ehhez nem értek, én ebben
nem vagyok tájékozott
ja sobie wystarczam – beérem önmagammal
ja stawiam! – én fizetek! én állom (a számlát)!
ja także tam będę – én ugyancsak v. szintén ott
leszek; én is ott leszek
ja tego jakoś nie rozumiem – ezt valahogy nem
értem
ja tego tak nie zostawię! – ezt nem hagyom
ennyiben!
ja telefonuję dla ciebie, że nie bedzię pojechać telefonálok neked, hogy nem fogok elutazni
ja też – én is
ja też czytam gazetę, i czasopismo – én is újságot
és folyóiratot olvasok
ja też jeszcze nie wiem – még magam sem tudom
ja też jestem studentem (lektorem) – én is
egyetemista (nyelvtanár) vagyok
ja też mam – nekem is van
ja też nie mam – nekem sincs
ja też się nudzę bez niego – én is unatkozom
nélküle
ja też tak sądzę – én is úgy gondolom
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
2193
ja też tak uważam – én is úgy gondolom
ja też uważam, że jest już późno – én is úgy
vélem, hogy késő van
ja też wkrótce zacznę uczyć się Twojego języka –
én is hamarosan megkezdem tanulni a Te
nyelvedet
ja to natychmiast dostrzegłem – ezt rögtön
észrevettem
ja to sam załatwię – magam intézem el, magam is
elintézem
ja to sobie odbiję – ezt majd visszanyerem, majd
kárpótolom magam (ezért)
ja to rozumiem – én ezt megértem
ja tu już wysiadam – itt szállok le; itt már le is
szállok
ja tu mieszkam – itt lakom
ja urodziłem się w Budapeszcie, w tysiąc
dziewięćset sześćdziesiątym roku – 1960ban, Budapesten születtem
ja was rozsądzę – majd én eldöntöm a vitát
közöttetek
ja wiem – én tudom; tudom
ja za dobrą grę otrzymałem cennę nagrodę – a jó
játékomért értékes jutalmat kaptam
ja zapraszam pana tu do tej restauracji na
kolację – meghívom önt ide, ebbe az
éterembe vacsorára
ja zaś to dam – én viszont v. ellenben ezt adom
ja zostałem inżynierem ochronnym środowiska –
környezetvédelmi mérnökként végeztem
ja [tak] – [Słowniczek języka śląskiego] igen
jaba [kartofle] – burgonya, burgonya
Jabal (strumień, wędrownik) - syn Lamecha i
Ady; zwany ''Ojcem tych, co mieszkają w
namiotach'', ,tzn. koczowników, nomadów.
Jabal (strumień, wędrownik) [syn Lamecha i
Ady; zwany ''Ojcem tych, co mieszkają w
namiotach'',
,tzn.
koczowników,
nomadów.] – JÁBÁL (folyam, vándor,
nomád; mozgás; polgárrá fejlődő) [Lámek
(1) fia, a nomádok törzsatyja (1Móz 4,2022).]
Jabal al-Lawz (Dżabal al-Lawz) (arab ‫ال لوز ج بل‬,
znana także jako Gebel el-Lawz) [góra
położona w północno-zachodniej Arabii
Saudyjskiej w prowincji Tabuk, na
północny wschód od osady Al-Bad, blisko
granicy z Jordanią i państwa Izrael, nad
czerwonomorską Zatoką Akaba, 2580 m
n.p.m. Jej nazwa znaczy góra migdałowa.
Od końca lat 80. góra i teren wokół niej są
obszarem zastrzeżonym dla wojska.] –
(földr.) Jabal al-Lawz (hegy)
Jabal al-Lawz a góry Synaj i Horeb [Góra ta
leży w starożytnym kraju (krainie)
Midian
zamieszkiwanym
przez
-
Wersja 01 01 2017.
Midianitów. Według niektórych źródeł
może być biblijną Górą Synaj, Horeb,
którą tradycyjnie najczęściej lokalizuje
się w egipskim Południowym Synaju. W
Biblii i pismach Józefa Flawiusza
nazywana jest zamiennie górą Bożą,
Synaj i Horeb.] - Jabal al-Lawz (Sínaihegy)
Jabes (powodujący ból) [1. Potomek Jady. Prosił
Boga o rozszerzenie jego granic i chronił
go od zła, co mu też Bóg dał. Jest typem
pojedynczego człowieka, proszącego w
szczerości Boga. 2. Miasto zamieszkałe
przez rody pisarzy.] – JÁBES II. (héb.:
Jabbéc) (fájdalmat okoz, megszomorít;
magaslat) [1. Tekintélyes férfi Júda törzséből
(1Krón 4,9). 2. Város Júdában (1Krón 2,55).]
Jabes Galaad, Jabesz Gilead [miasto w
Gileadzie, którego mieszkańcy zostali
wybici za nieprzybycie na zgromadzenie
do Mispa. Tam pozostawiono przy życiu
tylko młode kobiety, dla pozostałych
Beniaminitów. Miasto to zostało później
zdobyte przez króla Saula. Dzielni ludzie
tego miasta zaopiekowali się ciałami Saula
i jego trzech synów, poległych w bitwie z
Filistynami.] – JÁBES-GILEÁD [Város a
Jordántól keletre, Bétsántól 15 km-nyire,
Manassé törzsi területén (4Móz 32,33). A
város férfiait megölték, mert nem vettek
részt a Mispában (4) tartott szent
gyülekezésen (Bír 21,8-15); később ennek a
városnak lakói temették el Saul (1) és
Jónatán (2) holttestét, mert különösképpen
hálára voltak irántuk kötelezve (1Sám 31,1113)]
Jabin (on zrozumie) [1. Król Hasoru; pobity
wraz z sprzymierzonymi królami północy
przez Jozuego. Działo się to około roku
1451 przed Chrystusem. 2. Drugi król
Hasoru; około
roku 1336 przed
Chrystusem. Ciemiężył Izraelitów przez
20 lat. Pobity przez Deborę i Baraka. Jego
naczelny dowódca, Sysera, zginął od
gwoździa namiotu, który wbiła mu do
skroni Jael, żona Hebera, w czasie snu.] –
JÁBIN (értelmes, belátó, képes különbséget
tenni; áttekinti a dolgokat) [1. Hásor (1)
királya, akit Józsué (1) legyőzött és megölt
(Józs 11,1-10). 2. Hásor (1) későbbi királya,
aki 20 évig zsarnokoskodott Izráel fölött, s
akit Debora (2) és Bárák győzött le (Bír 4;
1Sám 12,9; Zsolt 83,10)]
jabłczak – almagyümölcs
jabłczany, -a, -e [przymiotnik od: jabłko;
jabłeczny, jabłkowy] – almás, almajabłecznik [1. słabe wino wytrawne z jabłek;
2. placek z jabłkami] – (wino) almabor,
2194
almamust; (ciastko) almás lepény, almás
tészta, almásbéles
jabłeczny, -a, -e [przymiotnik od: jabłko;
jabłczany, jabłkowy] – alma-, almás-,
almával készült
jabłka [1. ciemniejsze plamy występujące w
siwej maści konia; 2. (u Zygmunta Glogera)
Prawdopodobnie kwaszenie jabłek leśnych
na zimę sięga w Polsce czasów
przedhistorycznych, a przetrwało do
czasów naszych w zwyczaju starych
gospodyń dodawania takich jabłek do
kwaszonej na zimę kapusty. Szczepienie
drzew owocowych zaprowadzili u nas w
dobie
piastowskiej
zakonnicy,
przybywający z Zachodu.] – (növ.) alma;
(áll.) almás
jabłka dochowały się do wiosny – az almák
tavaszig elálltak
Jabłka Granatu; Granatowiec właściwy (Punica
granatum L.) [granat jest krzewem
rosnącym w Azji Mniejszej, Palestynie i
innych
krajach
obszaru
nadśródziemnomorskiego. Jego liście są
błyszczące, zimotrwałe, podobne do liści
cytryny, a owoce wielkości jabłka. Kształt
ich służył za wzór do dzwonków u spodu
sukni
kapłana
najwyższego.
Typ
urodzajności, obfitości owoców. Służyły
także jako wzory dla ozdób u kolumn w
świątyni Salomona. W Pieśni nad
Pieśniami skroń oblubienicy porównana
jest do jabłka granatu. Robiono z nich
także moszcz.] – gránátalma [Gránátalma
(Punica granatum, rîmmon). Kistermetű
bokor vagy fácska, egy ilyen alá húzódott
Saul (1 Sám 14,2). Ágai gyakran tüskések, a
lándzsás levelek legtöbbször épek, a
levélnyél pirosas, lombhullató növény.
Mutatós csengőszerű virága skarlátpiros, de
van sárga és fehér virágú változata
(dísznövény). A gyümölcs kemény héjába
foglalt sok apró részterméskét kibontva,
mind tartalmaz egy-egy magot, ezért a régi
kultúrnépeknél a termékenység szimbóluma,
orgiasztikus növény. A húsa savanykás,
belőle készül a forróság ellen kiváló
szomjúságoltó serbet, de édesítve, erjesztve
és utána fűszerezve kellemes bor is nyerhető
a gránátalmából (Én 8,2). Magját kipréselték,
megcukrozták, szárították és süteményekbe
belesütötték. A mórok révén került
Spanyolországba. Az Újszövetség írói nem
említik,
de
ismét
megjelent
a
kereszténységben a XVI. század táján,
mégpedig Itáliában a brokát miseruhák
díszítőelemeként.
Hozzánk
török
közvetítéssel jutott el, népi hímzéseink
részben a motívumot megőrizték (Orosháza
-
Wersja 01 01 2017.
környéke). — A föníciai Rimmon-kultusz
sokáig élt a zsidók körében, eszmeileg
megtisztítva került a főpapi palást efódjának
díszítésére (2 Móz 28,33—34 és 39,24—26),
a szobrászok a templom díszítésére is
használták (1 Kir 6,29.32.35; Jer 52,22—23;
2 Kir 25,17; Krón 3,16 és 4,13). A Rimmontisztelet ténylegesen is élt a zsidóknál:
„Mikor bemegy az én uram a Rimmon
templomába, hogy ott imádkozzék, és ő az
én kezemre támaszkodik, ha akkor én is
meghajlok a Rimmon templomában: azt,
hogy én meghajlok Rimmon templomában,
bocsássa meg az Úr a te szolgádnak ebben a
dologban.” (2 Kir 5,18). A gránátalma
endemikus
voltát
nehéz
pontosan
megállapítani (4 Móz 13,24 és 5 Móz 8,8),
az biztos, hogy a zsidók ismerték (Joel 1,12
és Agg 2,19). Az Énekek éneke mint kertben
díszlő fát említi, amelynek a kinyílását a
vőlegény szeretné látni (Én 4,3 és 13; 6,8 és
7,12), a virágnyílás akkor sem nyújtott
kisebb gyönyörűséget, mint mostanság
mediterrán
környezetben.
Helységnév
formában is szerepel: Rîmmon, Én-Rîmmon,
Rîmmon-perez, ami jelentheti a gránátalma
gyakori előfordulását is (4 Móz 33,19—20,
Józs 15,32, 19,7 és 13), sőt a pusztai
vándorlás során eljutottak a Rimmonsziklához is, ott kerestek oltalmat (Bir
20,45).]
jabłka zapiekane w cieście – bundásalma
jabłka zimowe [odmiany jabłek zbierane z drzew
późną jesienią] – téli alma
jabłko (Malus communis) [są to owoce o pełnych
kształtach, oraz w zależności od odmiany
różnego koloru skórce. Owoc ten był
znany
i spożywany
pod
różnymi
postaciami już w epoce kamiennej.
Obecnie plantacje jabłek można spotkać
niemal na całym świecie. Poprzez
krzyżowanie różnych gatunków istnieje
obecnie wiele odmian jabłek np. red
delicjusz, granny smith, golden delicjusz,
starking, spartan, mcintosh. Jabłka
zawierają
dużo
witaminy
C,
węglowodanów i błonnika.] – (owoc) alma
jabłko Adama; jabłko adamowe [chrząstka
tarczowata,
tworząca
wyniosłość
krtaniową u mężczyzn; przenośnie coś
dławiącego, przeszkadzającego (Rdz 3,67)] – ádámcsutka
jabłko galasowe – tölgyfagubacs
jabłko kolana, jabłko kolanowe – térdkalács
Jabłko królewskie (łac. globus cruciger) [1. jeden
z trzech symboli władzy królewskiej, obok
korony i berła, oznaczający władzę w
czasach średniowiecza w chrześcijańskim
2195
kręgu kulturowym. Używane było na
monetach, w ikonografii i regaliach
królewskich. Było symbolem władzy
sprawowanej nad światem, trzymane w
ręku króla bądź niekiedy anioła. Jabłko
królewskie
symbolizuje
u
króla
umiłowanie wiary chrześcijańskiej i
zazwyczaj zrobione jest ze złota. Kulisty
kształt dawał wyobrażenie całości.
Trzymany w lewej ręce – po stronie serca.
Krzyż przypominał, że monarcha rządził
w imieniu Chrystusa. 2. kula złocista z
krzyżem na wierzchu, starodawne godło
władzy królewskiej i cesarskiej. Już
Rzymianie w ten sposób panowanie swoje
nad światem oznaczali, oczywiście bez
krzyża.] - (oznaka godności) országalma
[(latinul: pomum, globus) az uralkodói
hatalmi jelképek egyike. A magyar
koronázási jelvények között is találunk
országalmát.]
jabłko na pół zgniłe – félig rohadt alma
Jabłko niezgody [w mitologii greckiej złote
jabłko z napisem "dla najpiękniejszej" (gr.
τῇ καλλίστῃ te kalliste) rzucone przez
boginię Eris podczas wesela Tetydy i
Peleusa. Stało się ono przyczyną sporu
pomiędzy Herą, Afrodytą i Ateną.
Konkurs piękności z polecenia Zeusa
rozstrzygnął Parys. Każda z bogiń
obiecała mu zapłatę za przyznanie jabłka:
Hera – bogactwo, Atena – mądrość,
Afrodyta – najpiękniejszą kobietę za żonę.
Wygrała Afrodyta, która obiecała mu
żonę króla Sparty Menelaosa, Helenę.
Uprowadzenie Heleny przez Parysa było
powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej.]
– Eris almája, a viszály magva
jabłko pieczone – sült alma
jabłko suszone – aszalt alma
jabłko w cieście – bundásalma
jabłko winne – borízű alma
jabłko zimowe – téli alma
jabłkorodny, -a, -e – almatermő
jabłkowaty, -a, -e [podobny z kształtu do jabłka]
– almaféle; alma alakú, almaszerű
jabłkowity, -a, -e [o koniu: mający maść
najczęściej siwą, z ciemniejszymi
-
Wersja 01 01 2017.
plamami] – almás; almaszínű, almásderes
[koń jabłkowity: almásderes]
jabłkowy, -a, -e [przymiotnik od: jabłko]; v.
jabłeczny v. jabłczany – almajabłoneczka [zdrobnienie od: jabłonka] – kis
almafácska, almafa csemete
jabłoniowy, -a, -e [drzewo owocowe o
białoróżowych kwiatach] – almajabłonka [zdrobnienie od: jabłoń] – almafácska
Jabłonka (węg. Jablonka) [wieś w Polsce
położona w województwie małopolskim, w
powiecie
nowotarskim,
w
gminie
Jabłonka] – Jablonka [(lengyelül Jabłonka)
falu Lengyelországban, az egykori Nowy
Sącz, a mai Kis-Lengyelország vajdaságban]
jabłonkowy, -a, -e [przymiotnik od: jabłonka
(np. jabłonkowa szkółka)] – almafa-;
almafával kapcsolatos
jabłonny, -a, -e – alma-, almafaJabłonna [wieś w Polsce] – Jabłonna (lengyel falu)
jabłonna sad – almáskert
jabłoń [drzewo owocowe o białoróżowych
kwiatach], jabłonka – almafa (Pirus
malus); lakodalmi vessző
Jabłoń domowa (Malus domestica Borkh.) [1.
gatunek rośliny z rodziny różowatych.
Jest to gatunek który powstał w wyniku
samoczynnego krzyżowania dwóch dziko
rosnących na Kaukazie jabłoni - Malus
pumila Mill. oraz Malus sylvestris Mill., a
następnie w wyniku działań hodowlanych
człowieka uzupełnionego o geny kilku
innych naturalnie występujących w Azji i
Europie gatunków. Należy do najbardziej
popularnych w uprawie drzew owocowych
w strefie klimatu umiarkowanego; 2.
antropofit zadomowiony i gatunek
uprawiany] – alma (Malus domestica
Borkh.L.)
Jabłoń domowa (Malus domestica Borkh.)
Jabłoń dzika, płonka, jabłoń rajska (Malus
sylvestris) [gatunek jabłoni rosnący dziko
w niemal całej Europie. W Polsce
występuje rzadko na niżu i w niższych
położeniach górskich.] – vadalma (Malus
sylvestris) [a rózsafélék családjába, a Malus
(alma) nemzetségbe tartozó növényfaj.
Népies neve: vackor. Egész Európában
elterjedt, fanyar gyümölcsöt érlelő erdei fa, a
nemesített almafajták őse.]
2196
Jabłoń dzika
jabłoń leśna – vadalmafa
jabłoń urodziła ładny owoc – az almafa szép
gyümölcsöt termett
jabłuszko [zdrobnienie od "jabłko"] – kis alma,
almácska
Jabok, Jabbok (wylanie, wypróżnienie) [strumyk
na wschód od Jordanu, do którego wpada
mniej więcej w połowie odległości między
Jeziorem Słonym i Jeziorem Galilejskim.
Tam Jakub walczył (mocował się.) z
Mężem i tam dostał nowe imię: Izrael. Są
dwa szczególnie ważne miejsca, na
których Bóg działał z Jakubem i wielką
lekcję dają każdemu chrześcijaninowi.
Pierwsze nazywa się Betel. Tam Bóg
ukazał się Jakubowi we śnie. Bóg
przemawia do niego; objawia mu, kim On
jest, obiecuje mu dać ziemię, na której on
spał (bo ''śpiące'' było jeszcze jego pojęcie
Boga). Tam Jakub wierzył w Boga, o
którym opowiadali mu jego ojciec Izaak i
dziadek Abraham, innymi słowy: on
polegał jeszcze na tym, co mu bogobojni
ludzie powiedzieli, ale on sam nie przeżył
jeszcze Boga w sercu swoim, nie miał
jeszcze żywej wiary, był jeszcze czymś w
rodzaju religijnego racjonalisty. Działanie
Boga podobało mu się, ale on nie oddaje
serca swego Bogu i nie mówi: ''Tak jak Ty
chcesz, Boże'', ale Mu dyktuje, stawia
warunki: ''Jeżeli Bóg będzie ze mną, a
-
Wersja 01 01 2017.
strzec będzie mnie w drodze (na tej
mojej" drodze), którą ja (wg swojej
woli) idę i da mi chleb ku jedzeniu i
odzienie ku obleczeniu, a wrócę się w
pokoju do domu mego, tedy będzie mi Pan
za Boga (...) a ze wszystkiego, co mi dasz,
dziesięcinę dawać będę''. I Bóg go tak
zostawia na pewien czas, bo sam musi
dojrzeć do przyjęcia wiary. I tak Jakub
idzie jeszcze długi czas swoimi drogami i
wierzy w swój sposób, a nie tak jak Bóg
tego wymaga; nie czyni tego, co jest wolą
Boga. Nareszcie! przyszedł czas, że Jakub
musi opuścić miejsce, na którym zdobył
duży majątek, ale musi je opuścić, oszukał
Labana, który oszukał go przedtem. Spalił
więc za sobą mosty. A w drodze powrotnej
może spotkać brata swego, którego
również oszukał i który może być znacznie
silniejszy niż on. Im dalej Jakub idzie
swoją drogą, tym więcej odkrywa, że jego
własne drogi nie wyprowadzą go z
położenia, w które on się z własnej woli
dostał. Nad strumykiem Jabok Jakub
całym swoim dworem i bogactwem robi
postój, musi tam przenocować. Ale groźba
spotkania brata swego - naturalnego
człowieka, wroga, przekonuje go o tym, że
on sam sobie wyjścia nie znajdzie. Strach
się wzmaga i widzi, że wyjście może być
tylko w Bogu ojca jege i dziadka
Abrahama. Robi wszelkie przygotowania,
podyktowane przez rozum, ale to mało
znaczy; on tylko tym więcej poznaje swoją
radność. W tym momencie, jest zupełnie
sam. Pojawia się jednak Mąż - ten nie
mówi wiele jak kiedyś w Betel, z którym
Jakub się targował i Mu dyktował, ale
Jakub mówi; a tym razem nie dyktuje, ale
zwraca się do niego całym oddaniem,
wypowiada te słowa: ''Nie puszczę cię, aż
będziesz błogosławił''. To było mocowanie
się z Bogiem. Tam Jakub swoją ważną (!)
wolę oddał woli Boga, tam otrzymał
uderzenie w najsilniejszą część ciała
swego, tam wykończyła się siła cielesna, na
której polegał dotychczas, i powstał
uduchowiony człowiek. Tam także dostał
nowe imię, także duchowe: Izrael (co
znaczy żołnierz Boga, ten co mocował się z
Bogiem). W Betel Jakub pokazał nam typ
człowieka, który wierzy w Boga, bo widzi
działanie Jego, słyszy nawet Jego glos, ale
nie słucha Go, nawet mówi do Niego, że
będzie wierzył w Niego, gdy On uczyni
mu, co on (Jakub) chce; ale nad
strumykiem Jabok w Jakubie widzimy typ
człowieka, który poznaje swoją bezsilność
wobec potęg tego świata i wobec Boga i
2197
stwierdza, że on sam jest małą i słabą
istotą i tylko, będąc narzędziem w rękach
Boga, on może być użyty przez Niego do
wielkich czynów w Królestwie Ducha.
Zauważyć należy, że sama nazwa Jabok
jest symboliczna, bo oznacza wylanie; w
tym wypadku wylanie starego cielesnego
człowieka, a napełnienie się nowym,
duchowym,
do
Boga
podobnym
człowiekiem.] – JABBÓK (folyékony,
kiöntés, kiürítés; folyó) [A Jordán keleti
mellékfolyója, mintegy félúton a Holt-tenger
és a Genezáret-tó közt; Szihon és Óg
királyságai közt a határt jelentette (1Móz
32,22; 4Móz 21,24; Józs 12,2).]
jabol [1. wino jabłkowe; 2. (także alpaga, bełt i
in.) – potoczne określenie taniego wina
owocowego, najczęściej jabłkowego] –
[Słowniczek języka śląskiego] almabor
Jacek,
Jacenty,
Hiacynt
[imię
męskie
pochodzenia greckiego, żeńska forma to
Hiacynta. Wywodzi się od imienia
Hyakinthos, syna mitycznych Amyklasa i
Diomede. Z jego krwi wyrosły kwiaty
nazwane od jego imienia. Od tego imienia
pochodzi łacińskie słowo hiacynthus hiacynt, kwiat. Od tego zaś wywodzi się
imię Hiacynt. Polskim odpowiednikiem
jest imię Jacenty i Jacek.] – Jácint [görög
eredetű férfinév, amely a görög mitológiai
névnek a latin Hyacinthus formájából
származik. Magának a jácint virágnak
(Hyacinthus orientalis) a neve is egy mondai
alak nevéből származik. A monda szerint a
gyönyörű Hyacinthus Apolló kedveltje volt,
akit maga az isten sebzett halálra egy
diszkosszal. Az egyik változat szerint
véletlen baleset volt, míg a másik szerint az
isten féltékenysége állt a végzetes
diszkoszvetés hátterében. A jácint virág
pedig az ifjú férfi kiserkenő véréből fakadt.
Női párja: Jácinta.]
Jachin (kogo Bóg utwierdził) [nazwa dana przez
Salomona
słupowi
w
przedsionku
świątyni; a słupowi z prawej Boa z (w nim
moc).] – Jachin [Simeon, Simon (a héb.
Semaél, 'Isten meghallgatott' kicsinyítő
formája) egyik fia: Simeon a bibliai
genealógiában Jákob és Lea második fia, Izr.
12 törzse egyikének ősatyja (Ter 29,33-34;
35,23); jellemzése: 49,5-7 (Lévivel együtt,
utalás a 34,25-31-re); Mózes áldásában nem
szerepel. Fiai: Jemuel, Jámin, Ohád, Jachin,
Zechár/Cochár és Saul (46,10; Kiv 6,15;
1Krón 4,24: Nemuel, Jamin, Jarib, Zerach és
Saul). A törzs a Szám 1,22 szerint 59.300, a
26,12-14 szerint azonban csak 22.200
fegyverforgatásra képes férfit számlált.]
-
Wersja 01 01 2017.
jacht [ang. yacht [wym. jot] 'jacht' ze śr.d.nm.
jacht(schiff) dosł. '(statek) pościgowy] [1.
lekki statek żaglowy; lekki żaglowiec;
szybki statek piracki' od jacht-, jage
'polowanie'; szybki, lekki statek żaglowy
a. motorowy do celów sport., spacerowych
a. turystycznych] – (holland) jacht; 1.
(dawno) eredetileg egyárbócos, éles orrú,
hátul gömbölgydedre épített vitorláshajó; 2.
később gőz- és motoros jachtok is
keletkeznek,amelyek
sok
esetben
vitorlázattal is el vannak látva; 3. fényűzési
és sportcélokra használt kisebb hajó
jacht kilowy, balastowy [jacht z wbudowanym
balastem
zabezpieczającym
przed
wywróceniem] – kiles v. ballasztos jacht
jacht lodowy, ślizg lodowy [zob. bojer] jégvitorlás, vitorlásszán
jaht mieczony (kiłowy) – tőkesúlyos jacht
jachting [sport a. turystyka uprawiane na
jachtach] – jachtozás, jachton való utazás
jachtklub, yacht chlub [stowarzyszenie dla
uprawiania sportów wodnych] – jachtklub
jack [wym. dżek] [wtyczka w postaci bolca] - jack
[amerikai eredetű, koncentrikus elrendezésű
hangfrekvenciás csatlakozótípus.
Általánosan használt típusainak átmérője 2,5
- 3,5 - 6,3 mm.] (ld. skoczek)
jacquard, jakard [maszyna żakardowa, maszyna
Jacquarda umożliwia uzyskanie na
tkaninie praktycznie dowolnego wzoru,
prawie bez ograniczeń.] – jacquard, [1.
bonyolultabb mintájú szöveteket előállító,
lyukkártya vezérlésű, felsőműves szövőszék,
JACQUARD Joseph Marie (1752-1834)
mecénás és mérnök nevéből; 2. Igényes
mintázat szöveteknél és kötöttárunál. A név a
francia feltalálótól, Jacquard-tól származik,
aki a XVIII. században sokrétű mintázásra
alkalmas szövőszéket épített. Ezt a technikát
fejlesztették tovább a modern kötés- és
szövéstechnológiában.];
jacquard-szövet
[Eredetileg a Joseph-Marie Jacquard francia
szövőmester
által
szabadalmaztatott
lyukkártyás szövőszéken készült, mintásan,
gyakran színes fonalból szövött, mutatós
színes kelme. Ma már a mintásan szövött
textíliák gyűjtőneveként is használják. A
valódi jacquard valaha tiszta selyemből
készült, majd divatba jöttek a gyapjú, később
a
szintetikus
változatok
is.
A
lakberendezésben
elsősorban
bútorkárpitként, drapéria, illetve sötétítő
függöny céljára használatos.]
2198
jacquard
Jacuś – a Jácint beceneve
jacy – (a jaki hímnemű személyekre vonatkozó tsz.
Alanyesete); milyenek?
jacy to są ludzie? – ki ezek? micsoda v. miféle
emberek ezek?
jaczejka [daw. podstawowa komórka partii
komunistycznej w ZSRR] – pártsejt
Jaćwig [członek wymarłego ludu bałtyckiego,
zamieszkującego Jaćwież; Jaćwięg;
Jadźwing] – kihalt balti népcsoport tagja
jad1 [1. zob. toksyna; 2. wrogość, złośliwość] –
méreg (állaté); (állattól származó) fertőzés,
mérgezés; (átv.) métely
jad pszczeli [wydzielina wytwarzana przez
pszczoły robotnice] – méhméreg (a vipera
méreghez hasonló speciális állati termék)
jad kiełbasiany [1. jad wytwarzany przez
bakterie znajdujące się m.in. w zepsutym
mięsie; 2. Toksyna botulinowa, jad
kiełbasiany, botulina (łac. botulus kiełbasa) – bakteryjna endotoksyna
wytwarzana przez bezwzględnie
beztlenowe laseczki Clostridium botulinum
oraz nielicznych innych przedstawicieli
tego rodzaju] – húsméreg
jad swój wyjać na kogo – mérgét v. dühét kiönti
vkin
jad śmiertelny jad zabójczy – halálos méreg
-
Wersja 01 01 2017.
jad trupi [alkaloidy rozkładające związki
zasadowe] – hullaméreg
Jad Waszem (lub Jad wa-Szem; hebr. ‫יד ושם‬, ang.
Yad Vashem) [nazwa oficjalna: Yad
Vashem The Holocaust Martyrs' and
Heroes' Remembrance Authority ("Instytut
Pamięci Męczenników i Bohaterów
Holocaustu Jad Waszem") – instytut w
Izraelu poświęcony żydowskim ofiarom
Holokaustu, założony w 1953 roku w
Jerozolimie na mocy Ustawy o Pamięci,
przyjętej przez izraelski parlament
Kneset. Termin Jad Waszem oznacza
"miejsce i imię" albo, w niektórych
tłumaczeniach, "pomnik i imię" i
zaczerpnięty jest z księgi Izajasza (Iz 56,
5): dam [im] miejsce w moim domu i w
moich murach oraz imię lepsze od synów i
córek, dam im imię wieczyste i
niezniszczalne.] – Jad Vasem [Az 1953-ban
alapított Jad Vasem (‫)םשו די‬, angolos
írásmóddal Yad Vashem (emlékjel, tkp. „kéz
és név” héberül, l. Jezsajás 56:5) intézménye
a Holokauszt Áldozatainak és Hőseinek
Izraeli Emlékhatósága; helye a jeruzsálemi
„Har Hazikaron”-on (Emlékhegyen) elterülő
többhektáros
komplexum.
Magyar
vonatkozása a „Világ Igazai fasor”,
amelyben 1956 óta tiszteli meg a Jad Vasem
azokat a nem zsidó embereket, köztük
magyarokat (id. Antall József, Apor Vilmos,
Bay Zoltán, Karig Sára, Keken András,
Király Béla, Koren Emil, Márton Áron, Raile
Jakab, Schlachta Margit, Sztehlo Gábor ),
bajorokat, lengyeleket és olaszokat, akik
életük kockáztatásával mentettek zsidókat a
holokauszt alatt. Minden Világ Igaza ültet
(vagy számára ültetnek) egy örökzöld fát Jad
Vasemben, ami a nevét viseli, ezzel
jelképezve, hogy „aki egy embert ment meg,
egy egész világot ment meg”.]
jad węża [wydzielina specjalnych jadowych
gruczołów służąca głównie do uśmiercania
zdobyczy.] – kígyóméreg
jad wścieklizny – veszettség vírus
jad żmii – kígyóméreg
jad2 [pałeczka do wskazywania wierszy podczas
odczytywania Tory] Tóra-mutató (jád)
jadacz – nagyétkű, nagyevő, falánk evő
jadaczka [pot. usta] – „kisétkű” nő; arc, pofa, kép
jadać (jada) [1. jeść co jakiś czas; 2. jeść co jakiś
czas, o podobnej porze, w tym samym
miejscu] – enni (eszik), étkezni, táplálkozni,
kosztolni
jadać coś – enni vmit
jadać gdzieś – étkezni vhol
jadać w stołówce – menzán étkezni
2199
jadam obiad o pierwszej godzinie – egykor
szoktam ebédelni
jadam pyskać – dühöngeni, dühtől tajtékozni
jadalnia [1. pomieszczenie, w którym spożywa
się posiłki; 2. komplet mebli stanowiących
urządzenie tego pomieszczenia – ebédlő,
étkező, étkezde, étterem
jadalniany, jadalniowy, -a, -e [przymiotnik od:
jadalnia] – ebédlő-, étkezőjadalny, -a, -e [I 1. nadający się do zjedzenia;
2. przeznaczony na miejsce posiłków; II
zob. jadalnia w zn. 1.] – ehető, ét-; ebédlő-,
éti; ebédlő-, ebédlői-, étjadania – evés
jadąc do Krakowa zawadziliśmy o Radom –
Krakkó felé menet benéztünk Radomba is
jadąc tamtędy – odamenet
jadł za dwóch – két ember helyett evett; annyit
evett, mint két ember
jadłem dziś pyszny obiad – ma remek ebédet
ettem
jadła po uszy – bőséges, túl sok ennivaló
jadło [daw. pokarm] – étel, táplálék, ennivaló,
eledel, étek; takarmány
jadłodajnia [lokal, w którym można spożyć
posiłek] – étkezde, étterem, vendéglő,
kifőzés; falatozó
jadłodajnia dietetyczna – diétás étterem
jadłodajny, -a, -e – kifőzdei, éttermi, vendéglői
jadłospis (karta) [1. spis i cennik potraw w
lokalu gastronomicznym; 2. produkty
żywnościowe będące podstawą
codziennych posiłków] – étlap, menü; étel
árjegyzék
jadłospisowy, -a, -e – étlap-, menüjadłowstręt [chorobliwy brak apetytu] – étiszony
jadłowstręt psychiczny (anoreksja z grec. anorexia
nervosa – an – brak, pozbawienie, orexis –
apetyt)
–
zaburzenie
odżywiania
polegające na celowej utracie wagi
wywołanej i podtrzymywanej przez osobę
chorą. Obraz własnego ciała jest
zaburzony;
występują
objawy
dysmorfofobii. Lęk przybiera postać
uporczywej idei nadwartościowej, w
związku z czym pacjent wyznacza sobie
niski limit wagi. Największe zagrożenie
zachorowaniem dotyczy wieku między 14
a 18 rokiem życia. Po raz pierwszy opisał
to zaburzenie w XVII wieku Richard
Morton.] – (gör.) anorexia nervosa [egy
pszichés betegség, az evészavarok egyik
alapvető típusa. Az anorexia szó szerinti
jelentése az étvágy elvesztése („orexis” =
vágy, „an-orexis” = vágy elvesztése). A
nervosa kiegészítés a betegség pszichés
-
Wersja 01 01 2017.
(idegi) eredetére utal. A köznyelvben
gyakran anorexiának rövidítik, ami azonban
helytelen. Anorexia az orvosi nyelvben
csupán étvágytalanságot jelent a kiváltóoktól
függetlenül. A betegséget elsőként a francia
Ernest-Charles Lasègue és a brit William
Gull írta le 1873-ban.]
jadowicie – mérgezően, mérgesen
jadowicieć – mérgezővé válni, méreggel megtelni
jadowitość – mérgező hatás, méreg; düh, méreg
jadowity, -a, -e [1. mający w sobie jad; 2. wrogi,
złośliwy] – mérgező, mérges, mérgezett,
méreggel teli; (złośliwy) rosszindulatú,
mérges
jadowity język a. jadowite języki [mają je ludzie,
których słowa działają jak trucizna,
zabijają życie. Mowa chrześcijańska musi
być przyjemna i solą okraszona; musi być
kierowana miłością i rozumem.] – (átv.)
fullánkos nyelv
jadowy, -a, -e [związany z jadem] – méreggel teli,
méregjadwiszka, jadwichna [1. mała poduszeczka,
służąca niewiastom do zatykania w nią
szpilek i igieł; 2. lub jadwichna według
Encyklopedii Staropolskiej Zygmunta
Glogera była to mała poduszeczka do igieł
i szpilek. Drugim znaczeniem spotykanym
w literaturze jest jadwiszka jako krótka
suknia kobieca przypominająca kontusik
modna w Polsce za Stanisława Augusta.
Jadwiszka przypomina kontusik kobiecy z
XVIIIw. 3. miała w modzie dwa znaczenia.
Była to albo poduszeczka używana przez
szyjące panie do zatykania igieł i szpilek,
albo krótka suknia w rodzaju kontusika,
bardzo modna za Stanisława Augusta. 4.
krótka suknia w rodzaju kontusika,
bardzo modna za Stanisława Augusta] –
(dawno) tűpárna; (daw) rövid ruha
Jadwichna [wieś w Polsce położona w
województwie łódzkim, w powiecie
poddębickim, w gminie Pęczniew] –
(földr.) Jadwichna (lengyel falu)
2200
Jadwiga
[imię
żeńskie
pochodzenia
germańskiego, germ. Hadwig lub Hedwig,
złożone z elementów Hadu- i -wig, które
oba oznaczają "walka". W Polsce imię to
zostało zanotowane po raz pierwszy w
1208 roku, w formach Hedwiga i Edwiga;
innymi pojawiającymi się formami
rodzimymi były Hadwiga, Adwiga,
Jedwiga i — najpóźniej (1379) — Jadwiga.
Uważa się, że imię to pojawiło się w Polsce
wraz z małżeństwem Henryka I Brodatego
ze św. Jadwigą Śląską.] – Hedvig [női név a
német Hedwig névből ered, A név mindkét
tagjának jelentése: harc.]
Jadwiga Andegaweńska, węg. szent Hedvig (ur.
między 3 października 1373 a 18 lutego
1374, zm. 17 lipca 1399 w Krakowie) [król
Polski (od 16 października 1384) z
dynastii
Andegawenów
(Anjou),
najmłodsza córka Ludwika Węgierskiego
i Elżbiety Bośniaczki, święta katolicka,
patronka Polski. Obradujący w 1384 roku
w Radomsku sejm obrał Jadwigę
Andegaweńską królem Polski. Została
koronowana na króla, jako że polskie
prawo nie dawało królowej dziedzicznego
tronu. Jej tytuł królewski brzmiał:
Hedvigis Dei Gracia Rex Poloniae, necnon
terrarum
Cracoviae,
Sandomiriae,
Syradiae,
Lanciciae,
Cuyaviae,
Pomeraniaeque
domina
et
heres,
tłumaczenie: Jadwiga z Bożej łaski król
Polski, pani i dziedziczka ziemi krakowskiej,
sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej,
Kujaw i Pomorza.] – Szent Hedvig lengyel
királynő (lengyelül Jadwiga Andegaweńska
(Anjou)) [született az Anjou-dinasztiából I.
Nagy Lajos magyar király (lengyelül:
Ludwik Węgierski, „Magyar Lajos”) és
Kotromanić Erzsébet (lengyelül: Elżbieta
Bośniaczka) lányaként 1374. február 18-án,
meghalt 1399. július 17-én Krakkóban. 1384.
október 16-ától Lengyelország királynője
(királlyá koronázták, mivel a lengyel jog
nem ismerte el a királynő jogát az uralkodás
örökítésére), és Litvánia nagyhercegnője.]
Jadwiżanki, Zgromadzenie Sióstr Świętej
Jadwigi (Congregatio Sororum Sancte
Hedvigs) [zgromadzenie zakonne założone
-
Wersja 01 01 2017.
przez księdza Roberta Spiske w 1859 r.] –
Szent Hedvig Nővérek Gyülekezete
Jadzia, Jaga – Iga; Hédi, Hédike; a Hedvig
beceneve
Jael (koza górska) [żona Hebera, Chebera,
Kenity] – JAALÁ (kőszáli kecske; magaslat;
zerge; Jahve nyereség; felfelé emelkedő)
[Salamon szolgája, akinek utódai hazatértek
Babilonból (Ezsd 2,56.)]
Jafa [do 1923 roku miasto było jednym z
najważniejszych portów w Palestynie. W
1948 roku weszło w skład państwa Izrael.
Od 1949 roku dzielnica Tel Awiwu-Jafy.] Jaffa (héberül ‫י פָי‬, arabul ‫ َيا َفا‬, latinul Joppe,
görögül: Γιάφα, ógörögül: Ιόππη) [egy ókori
kikötőváros a Földközi-tenger keleti partján,
úgy tartják, egyike a legrégebbieknek a
világon. Jaffa napjainkban már Tel Aviv
része lett, mellyel az együttes hivatalos neve
Tel
Aviv-Jaffa,
Izrael
legfontosabb
kereskedelmi központja. Maga a név
valószínűleg egyiptomi eredetű, az Amarnalevelek Yapu-ként említik. Más nevei még:
Japho, Joppa a görög "Ιόππη" átírása. A 9.
században élt, fiatalon meghalt arab
geológus, Al-Muqaddasi a Yaffa névvel
azonosítja,
amelyet
napjainkban
is
használnak hangszórótölcsérként az arabok.
Számos legenda él a település keletkezésével
kapcsolatban. Némelyik úgy tartja, Jáfetről,
Noé egyik fiáról kapta a navét, aki a nagy
özönvíz után kezdte meg a település építését.
A hellén hagyományok szerint neve Iopeia
(„Jofeia”), ami Kassziopeia nevére utal, aki
Androméda anyja volt. Caius Plinius
Caecilius Jopa nevével hozza párhuzamba,
aki Aiolosz, a szelek urának lánya volt.]
Jafet (rozpostarcie) [jeden z trzech synów
Noego; ojciec Gomera, Magoga, Madaja,
Jawana, Tubala, Mesecha i Tyrasa. Są
przypuszczenia, że od tych pochodzą
wszystkie ludy Europy i znacznej części
Azji
północnej.]
–
JÁFET
(Isten
megnagyobbít, nagy kiterjedés; kitágulás;
szép, világos) [Nóé fia (1Móz 5,32; 6,10;
7,13; 10,21; 1Krón 1,4), hét fia volt (1Móz
10,2); Nóé kiváltképpen megáldotta (1Móz
9,27).]
Jafia (wspaniały) [1. Miasto przy granicy
Zabulon; prawdopodobnie dzisiejsza Jafa.
2. Król miasta (i ziemi) Lakisz. Jeden z
królów amoryckich pokonanych przez
Jozuego. 3. Syn Dawida urodzony w
Jerozolimie.] – JÁFIA (fénylő; sugározni
fog; fényt hoz elő) [1. Lákis királya, akit
Józsué (1) megölt (Józs 10,3). 2. Dávid fia
(2Sám 5,15; 1Krón 3,7; 14,6). 3. Város
Zebulon határán (Józs 19,12).]
jaga (indyjski obrządek z darami ofiarnymi) –
jaga (indiai szertartás)
jaga (baba jaga) – vasorrú bába, boszorkány,
boszorka; öreg, veszekedő banya
Jaga [1. zdrobnienie od: Agnieszka, Agata lub
Jadwiga (imiona żeńskie); 2. zgrubiałe od
Agnieszka, Jagna, oznacza także starą,
kłótliwą babę, sekutnicę, jędzę] – Jadwiga
2201
jagiana kasza – köleskása
jagiany, -a, -e – kölesjagielloński, -a, -ie [związany z Jagiellonami] –
Jagellójagiełka [zdrobnienie od: jagła (drobna grudka
będąca objawem choroby oczu jaglicy)] –
köleske; szemgyulladás (trachoma)
Jagiełło (lit. Jogaila) –Jagielló, Jagelló; lengyel
királyi dinasztia, amelnek egyes tagjai cseh
és magyar királyok is voltak
jaglica
(trachoma)
[wirusowe
zapalenie
spojówek lub całego oka] – trachoma; a
szem kötőhártyájának gennyes, ragályos,
idült gyulladása
jagliczy, -a, -e – trachomajagła [1. grudka występująca jako objaw
jaglicy, 2. daw. kasza jaglana] – köles;
köleskása
jagniak – bárányka, barika, kis bárány
jagniątko – barika, kis bárányka
jagnię [1. młode owcy; 2. mięso młodej owcy] –
bárány, bárányka, juh; bárányhús
jagnięcina [mięso jagnięce] – bárányhús
jagnięcy, -a, -e – bárányJagoda [1. imię żeńskie, powstałe jako
zdrobnienie od Jagi; ta zaś stanowi formę
zdrobniałą od Jadwigi lub Jagaty (←
Agaty). Również obecnie Jagoda jest
rozpoznawalnym
zdrobnieniem
od
Jadwigi. Jagoda występowała jako
antroponim już w średniowieczu —
zanotowana w 1423 roku — jednakże jako
nazwa osobowa męska (Thomas Yagoda ...
ciu(is) ... de Kazimiria). 2. Jagoda imieniny
obchodzi razem z Jadwigą. Spotykana jest
w obiegu również data 2 lipca, która
związana jest z ludową nazwą święta
-
Wersja 01 01 2017.
Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny —
"Matki Boskiej Jagodnej".] – Jagoda
(áfonya)
jagoda [1. owoc wielu roślin; 2. krzewinka o
czarnych owocach z niebieskawym
nalotem; też: owoc tej rośliny; 3. daw.
policzek] – bogyó, bogyótermés (czarne
jagody: áfonya) (borówka); mellbimbó,
csecs; (átv.) arc, képmás
jagoda czarna (borówka) – áfonya
jagoda winna – szőlőszem
jagodlin wonny, Ylang-ylang (Cananga odorata)
[gatunek rośliny z rodziny
flaszowcowatych (Annonaceae); 2. drzewo
o zielonkawych lub żółtawych kwiatach,
uprawiane m.in. w Nowej Gwinei i
Indiach] – a Cananga odorata, másnéven
Ylang ylang, Ilang-ilang [Malaysiában és
Indonéziában őshonos, de gyakorlatilag az
egész Óceániai régióban megtalálható
fafajta. Konténerben is jól tartható trópusi
növény.]
jagodnik [1. zbiorowisko krzewinek czarnej
jagody; też: obszar porosły tymi
krzewinkami;
2. teren,
na
którym
uprawiane
są
sadownicze
rośliny
jagodowe; też: plantacja tych roślin] –
bogyóból
készült
szörp,
bogyólé,
áfonyaszörp; sok áfonyát termő hely
(jagodzisko)
jagodowy, -a, -e [przymiotnik od: jagoda (np.
zupa jagodowa)] – bogyójagodówka [1. pot. nalewka na czarnych
jagodach;
2. zob.
naczyniówka]
–
áfonyaleves; áfonyapálinka
jagody jałowcowe – borókabogyó
jagody jarzębinowe – berkenyebogyó
jagodzianka – áfonyaleves
Jagodzian rambutan, rambutan (Nephelium
lappaceum L.) [1. gatunek drzewa
owocowego z rodziny mydleńcowatych; 2.
drzewo owocowe z rodziny
mydleńcowatych, uprawiane w Indonezji i
Ameryce Środkowej] – rambután v. hamis
licsi (Nephelium lappaceum) [DélkeletÁzsiában honos. A licsi rokona, de a trópusi
síkvidékek lakója, ahol a licsi nem terem,
termése is nagyobb. Hosszú,puha tüskében
végződő szemölcsök borítják. Innen ered az
eredeti név [rambut]. Magköpenye a Távol-
2202
Keleten nagyra becsült csemege nyersen és
kompótként. Indonéziában az egyik
legnépszerűbb gyümölcs.]
jagodziany, -a, -e – bogyós
jagodzisko [miejsce w lesie, gdzie rosną jagody];
jagodowisko – sok áfonyát termő hely,
áfonyával benőtt hely; szamócás, epres,
szamócatermő hely
jagódeczka [zdrobnienie od: jagódka] – kis
áfonyácska
jagódka [zdrobnienie od: jagoda] – áfonyácska
jagódki, jogódki [porzeczki] – [Słowniczek języka
śląskiego] ribizli, ribiszke
jaguar [1. (Panthera onca) zwierzę drapieżne o
ubarwieniu rudożółtym w czarne cętki,
żyjące w lasach obu Ameryk; 2. zwierzę
drapieżne z rodziny kotów; gatunek
drapieżnego ssaka z rodziny kotowatych;
3. samochód marki Jaguar] – (indián)
jaguár (Felis onca); a macskafélék
családjába tartozó, foltokkal tarkázott
vörösessárga színű, Dél-Amerikában honos
vérszomjas ragadozó; (techn.) Jaguár
márkájú autó
-
Wersja 01 01 2017.
instrumentach muzycznych. 4. Potomek
Lewiego, syn Zachariasza. Do niego
przyszedł Duch Jehowy, przez którego
oznajmił Jozafatowi i Judejczykom, że
pokonają Moabitów. 5. Repatriant z
niewoli.] – JAHÁZIEL (Isten néz, lát,
gondoskodik) [1. Benjáminita, aki Siklágnál
csatlakozott Dávidhoz (1Krón 12,1-4). 2.
Lévita, Hebron (2) fia (1Krón 23,19). 3. Pap
Dávid idejében (1Krón 16,6). 4. Lévita, aki
Jósafát (4) idejében jövendölt (2Krón 20,14).
5. A fogságból hazatért Sekánia (3) atyja
(Ezsd 8,5).]
Jahazy, Jahas, Jahsa, Jassa, Jaza (zadeptane
miejsce) [miasto mobickie na wschód od
Jordanu; należało do plemienia Ruben;
później oddane Lewitom. Tam pobity
został Sychon; on nie chciał pozwolić
Izraelitom przejść przez jego ziemię w
drodze do Ziemi Obiecanej.] – JAHÁC
(szérű,
sivatag,
szárazság)
[Helység
Moábban, Arnontól északra, amelyet az
izráeliták Szihon királyától vettek el (4Móz
21,23); Rúben törzsének jutott osztályrészül;
később lévitaváros lett. Az 1Krón 6,78-ban:
"Jahása".]
Jahwe, Jehowa [YHWH] (Bóg) (zob. Imię Boga )
– (héber) Jahve, Jehova; zsidóknál az Isten
neve; a zsidóknál az Istent jelölő négy betű
(tetragram)
Jaguar [marka samochodu] – Jaguár (autómárka)
jaguarundi [(Puma yaguarondi, wcześniej
Herpailurus yaguarondi, Felis
yaguarondi) - to nietypowy drapieżnik z
rodziny kotowatych] – jaguarundi
(Herpailurus yaguarondi, régebben Felis
yaguarondi, újabban olykor Puma
yaguarondi) egy kis termetű, közép- és délamerikai elterjedésű macskaféle
Jagusia – Ági, Ágneske
Jahaziel, Jachazjel (Bóg czuwa nad nim) [1.
Beniaminita, który przyłączył się do
Dawida w Siklagu. 2. Syn Hebrona,
potomek Kaata. 3. On i Benajasz, obaj
kapłani, pomagali przy przenoszeniu
skrzyni: przymierza i pełnili służbę na
Jahwe
Sprawiedliwość
Nasza.
*
Pan
sprawiedliwość nasza – Jer 33,14-16 "Az Úr
a mi igazságunk!" [14Igen, jönnek napok mondja az Úr -, amikor majd teljesítem
ígéretemet, amelyet Izrael házának és Júda
házának tettem: 15Azokban a napokban és
abban az időben igaz sarjat sarjasztok
Dávidnak, aki jogot és igazságot teremt az
országban.
16Azokban
a
napokban
megszabadul Júda, és biztonságban él
Jeruzsálem. És ez lesz a név, ahogyan a
várost hívják: "Az Úr a mi igazságunk!"]
jahwistyczny [1. odnoszący się do Jahwe lub
jahwizmu; 2. Tradycja jahwistyczna to
najstarsze źródło literackie leżące u
podstaw Pięcioksięgu (obok tradycji
elohistycznej - E, kapłańskiej - P i
deuteronomicznej - D). Jej pisemne
przykłady znajdujemy w: Rdz 2,4b-4,26;
32,22-32; Wj 1-22; Lb 24,1-25.] – jahvista
[Mózes öt könyvének és Józsué könyvének
egyik forrásirata, amelyre a "Jahve" istennév
használata jellemző.]
2203
Jair (oświecony) [1. Zwany często synem
Manassesa; w rzeczywistości był synem
Seguba. 2. Jair Galadczyk (z Gileadu); był
sędzią przez 22 lata. Miał 30 synów, z
których każdy miał miasto w Gilead. 3.
Ojciec Mordocheusza. 4. Ojciec Elchana,
zabójcy Lachmiego (brata Goliata,
Filistyna) z Gat.] – JÁIR (Ő megvilágosít,
Ő fényt ajándékoz; isten sugározzon; erdei
(lakó)) [1. Manassé (1) fia (4Móz 32,40-41).
2. Bíró Gileádból (Bír 10,3-4). 3. Márdokeus
atyja (Eszt 2,5). 4. Lásd: JAHARÉ-OREGIM
(1Krón 20,5).]
Jajrus, Jair (oświecony) [przełożony synagogi,
którego córce Pan przywrócił życie.] –
JAIRUS ("Jáir" görög alakja) [Zsinagógai
elöljáró, akinek leányát Jézus feltámasztotta
a halálból (Mk 5,22).]
jaja [1. pot. sytuacje i zachowania śmieszne lub
dziwaczne; 2. pot. niezwykła historia] –
nevetséges v. különc viselkedés v. szituáció
jaja w koszulkach – tojás héjában
jaja chłodnicze [jaja przechowywane w chłodni]
– hűtött tojás
jajczarka – tojásos kofa
jajczarnia – tojáskereskedés
jajczarski, -a, -e – tojás-, tojásos
jajczarstwo [gałąź gospodarki rolnej związana z
wychowem kur i produkcją jaj] –
tojáskereskedelem, tojással való foglalkozás;
tojástermelés
jajczarz – tojáskereskedő, tojásárus; tojásértékesítő
jaje – tojás
jajeczko [zdrobnienie od: jajko] – kis tojás; pete
jajeczko, zagnieżdżanie się [Proces odbywający
się między 6 a 7 dniem po zapłodnieniu,
polegający na osiągnięciu przez już
zapłodnione i zaczynające się dzielić
jajeczko błony śluzowej macicy, gdzie
wytwarza sobie niszę i pozostaje, aby
rozwinąć się w zarodek. Błona śluzowa
macicy spełnia w stosunku do niego rolę
ochronną i odżywczą.] – a
megtermékenyített pete beágyazódása a
méhfalba [A csírahólyag kb. a 7. napon jut a
méh üregébe. Külső sejtjei tovább osztódnak,
bolyhok alakulnak ki, amelyek beássák
magukat a méh belső falának felületi
rétegébe, megemésztik, és kimarják azt. A
megtermékenyített petesejt ezzel egyre
beljebb jut a méh falába, ahol új
táplálékforrást talál úgy, hogy a bolyhok
megnagyobbodnak és összeköttetést
létesítenek az anyai erekkel.]
jajeczkowanie [występujące okresowo wydalanie
dojrzałego jaja z jajnika do jajowodu] –
(lat.) ovuláció; magyarul peteérés, az a
-
Wersja 01 01 2017.
folyamat, amelynek során egy (ritkán több)
érett petesejt kiszabadul a petefészekbőlből.
Ez rendszerint a két menszesz közötti ún.
középidőben történik
jajecznica [1. potrawa ze smażonych jajek; 2.
ulubiona w Polsce potrawa z jaj
smażonych na maśle lub słoninie,
przyprawiana niekiedy ze szczypiorem i
kiełbasą] – rántotta, tojásrántotta
jajecznica z szynką – sonka tojással, ham and eggs
jajecznikiem [nazywa się placek z mąki pszennej
i żółtek wypieczony] – búzalisztből készült
lepény és megsütött tojássárgája
jajeczny, -a, -e [zrobiony z jajek lub z dodatkiem
jajek]; jajkowy, -a, -e – tojásjajka chłodnicze – hűtött tojások
jajka dogotowały się – a tojás megfőtt, a tojások
megfőttek
jajka na miękko – lágytojás(ok)
jajka na twardo – keményre főtt tojás,
keménytojás
jajko [1. żeńska komórka rozrodcza ptaka,
zawierająca białko i żółtko, otoczone
skorupką; 2. pot. przedmiot w kształcie
owalnej bryłki; 3. zob. jajo w zn. 3.] –
tojás; (u owadów, rovaroknál) pete; here,
tojás; (wosko) tojásgránát;
jajko faszerowane – töltött tojás
jajko gotowane – főtt tojás
jajko indycze – pulykatojás
jajko Kolumba – Kolumbusz tojása
jajko kurze – tyúktojás
jajko mądrzejsze od kury – (közm.) a tojás
okosabb akar lenni a tyúknál; a borjú vezeti a
tehenet
jajko mrówcze – hangyatojás
jajko na miękko [jajko ugotowane tak, że białko
jest twarde, a żółtko jest lekko ścięte] –
lágytojás ; híg tojás
jajko na twardo [jajko całkowicie ścięte po
ugotowaniu] – keménytojás; főtt tojás
jajko po wiedeńsku [jajko na miękko, wbijane
do szklanki, podawane na gorąco z
dodatkiem masła] – bécsi (lágy)tojás
jajko przepiórcze; jajka przepiórcze – fürjtojás
jajko ptasie – madártojás
jajko sadzone, jaja sadzone [jajko usmażone tak,
że wokół żółtka jest obwódka ściętego
białka] – tükörtojás
2204
jajko strusie – strucctojás
jajko świeże – friss tojás
jajko w koszulce, jajka w koszulkach [jajko
ugotowane w taki sposób, że białko jest
lekko ścięte, żółtko zaś surowe] –
tükörtojás fajta
jajko w majonezie – kaszinótojás
jajko w proszku – tojáspor, tojás porban
jajko wapnowane, jajo wapnowane [zob. jajo
przechowywane przez dłuższy czas w
wodzie wapiennej chroniącej je przed
zepsuciem] – meszezett tojás
jajko wiejskie – házi tojás
jajko wielkanocne, święcone [jajko ugotowane
na twardo, święcone tradycyjnie w
kościele w sobotę wielkanocną] – hímes v.
húsvéti v. piros tojás
jajko z czekolady – csokoládétojás
jajko zgniłe, zepsute – záptojás
jajkowaty, -a, -e [mający kształt podobny do
ptasiego jajka] – tojásdad, tojás alakú,
ovális
jajnik, jajniki [1. u zwierząt i człowieka: żeński
gruczoł rozrodczy; 2. gruczoł płciowy
żeński (gonady) wytwarzający komórki
jajowe. Spełnia dwie zasadnicze role:
rozrodczą, polegającą na wydalaniu
zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej,
oraz wewnątrzwydzielniczą] – petefészek
(ovarium, gör. ooforon) [az állatoknak a
petéket termelő s bizonyos érettségi fokra
juttató
szerve,
a
női ivarszervnek
legfontosabb része, mely a hímivarszerv
here-részének felel meg.]
jajnikowy, -a, -e – petefészekjajo [1. jedna z faz rozwoju nowego osobnika u
wielu gatunków zwierząt; 2. jako bogate
-
Wersja 01 01 2017.
źródło substancji odżywczych są podstawą
wielu potraw; 3. Jajo są używane w
obrzędowości i symbolice różnych kultur
oraz jako elementy dekoracyjne. Jest tez
według religii chrześcijańskiej symbolem
życia.] – tojás (jajko); (rovar) pete
jajo diabła – (növény) ördöggomba
jajo kacze – kacsatojás
jajo w majonezie – kaszinótojás
jajobójczy, -a, -e [zabijający jaja, niszczący jaja]
– tojásölő
jajonośny, -a, -e [znoszący jaja; znoszący dużo
jaj]; jajorodny, -a, -e [niektórych
zwierzętach, zwłaszcza o ptakach: taki,
którego rozród polega na rozwoju
zarodkowym w jaju wydalonym z
organizmu matki] – tojásrakó
jajorodność [forma rozwoju zwierząt, występuje
powszechnie u wszystkich grup z
wyjątkiem ssaków] – tokásrakás
jajowaty, -a, -e [podobny kształtem do ptasiego
jaja] – tojásdad, tojás alakú
jajowód [przewód, którym wydalone z jajnika
jajo przesuwa się do macicy lub, u
niektórych zwierząt, do steku] –
petevezeték, méhkürt
jajowodowy, -a, -e [przymiotnik od: jajowód] –
petevezetékjajowy, -a, -e [przymiotnik od: jajo] – tojás-,
petejak1 [rogaty ssak o potężnym ciele porośniętym
długą, brunatnoczarną sierścią, żyjący w
Tybecie] – (tibeti) jak, (állat) tibeti gyapjas
szarvasmarha-fajta; Mongóliában és
Tibetben háziállatként tenyésztik
jak2 [I. 1. spójnik wprowadzający wyrażenie
porównawcze, np. Rzucało łodzią jak
łupiną orzecha.; 2. spójnik przyłączający
zdania
lub
ich
części
wtrącone,
dopowiedziane, objaśniające, np. Jak
widzę, dobrze ci się powodzi.; 3. spójnik
łączący równorzędne części zdania, zwykle
w połączeniach: jak i, jak też, jak również,
zarówno..., jak, np. Dręczyły go różne
troski, jak i to, że nic nie wiedział o losie
najbliższych.; 4. spójnik wprowadzający
zdania podrzędne określające czas,
2205
warunek, przyczynę, np. Pięć lat minęło,
jak ojciec nie żyje.; ― II. przyimek
wprowadzający wyrażenie porównawcze,
np. Nos miała jak kartofelek. ― III.
1. zaimek
wprowadzający
pytanie
dotyczące różnych kwestii, np. Jak
wybrnąć z tej sytuacji?; 2. zaimek
wprowadzający zdanie wykrzyknikowe
lub pytajne, za pomocą którego mówiący
wyraża swój stosunek do ludzi i ich
zachowań, np. Jak pan śmiał!; 3. zaimek
wprowadzający zdanie komunikujące, iż
dana
cecha
lub
dane
zdarzenie
charakteryzują
się
bardzo
dużym
stopniem intensywności, np. Jak tu
duszno!;
4. zaimek
wprowadzający
pytanie zależne i przyłączający je do
zdania nadrzędnego, które dotyczy zwykle
stanu umysłu jakiejś osoby, np.
Zastanawiał się, jak żyć.; ― IV.
1. partykuła wraz ze słowem nie
wprowadzająca
zdanie,
w
którym
nadawca zaczyna opowiadać o czyimś
spontanicznym zachowaniu, np. Jak nie
krzyknie, jak się nie wścieknie...;
2. partykuła
wraz
ze
słowem
to
wprowadzająca pytanie, za pomocą
którego
mówiący
wyraża
swoje
zaskoczenie, np. Jak to, już czwarta? ― V.
przysłówek
wyrażający
maksymalny
stopień intensywności cechy lub zdarzenia,
jaki jest możliwy w danej sytuacji, np.
Ubierz się jak najcieplej.] – (w jaki sposób)
hogy, hogyan, miként; (przed stopień
najwyższy) minél, a lehető…; [porównanie];
(skoro) mihelyt, amint; mint, amint,
úgymint; ahogy, ahogyan; úgy, ahogyan; (o
ile) ha; (wykrzyknik, indulatszó) milyen…!
jaj de …!; amily, mennyi; amint (csak),
ahogy, mihelyt, mihelyest, ha, esetleg,
netalántán; hogy, hogyan, miként, miképp,
miképpen, milyen módon; mióta, amióta,
ameddig, amerre; bár, ámbár, ahogy; a
(lehető) leg-… amilyen… csak lehetőleg;
mennyire, amennyire, milyen mértékben; de,
beh!
jak? – hogy, hogyan?, miként?
jak amen w pacierzu – [olyan biztos, mint az
ámen a miatyánk (ima) végén] holtbiztos;
biztosan, holtbiztosan
jak bardzo! – mennyire; milyen nagyon!
jak bądź – bárhogy, akárhogy
jak będzie w maju karnawał – majd ha fagy; majd
ha piros hó esik
jak będziesz miał czas, to przyjdź – ha lesz időd,
gyere el; mihelyt v. amint (csak) v. ha lesz
időd, gyere; ha ráérsz, gyere
-
Wersja 01 01 2017.
jak Boga kocham! – (naprawdę) Isten bizony!,
Isten engem úgy segéljen! Istenemre! Isten a
tanúm!
jak bozię kocham! – [ahogy Istent szeretem] úgy
éljek én!
jak brzmi ten list? – hogy szól ez a levél?
jak było, tak było – ahogy volt, úgy volt
jak ci idzie pisanie pracy? – hogy megy neked az
írásbeli dolgozat?
jak ci idzie robota? – hogy megy v. halad a
munkád v. a munka (neked)?
jak ci leci? – hogy megy a sorod? mi újság?
jak ci na imię? – hogy hívnak?, mi a neved v.
keresztneved?
jak ci się powodzi? – hogy vagy?
jak ci się udał egzamin? – hogyan sikerült a
vizsgád?
jak ci się wiedzie? – hogy vagy? hogy megy
dolgod?
jak ci smakuje kuchnia węgierska? – hogy ízlik
neked a magyar konyha?
jak cicho wokoło! – mily v. milyen csönd van itt!
jak cię widzą, tak cię piszą – [ahogy látnak téged,
úgy írnak rólad; amilyennek látnak,
olyannak írnak le] ahogy viselkedsz, úgy
vélekednek rólad; látszat után ítél a világ;
olyannak tartanak, amilyennek látszol
jak ciężki? – milyen nehéz?
jak ciocę v. babcię kocham! – bizisten! Istókuccse
jak czasem – ahogy vesszük; néha igen, néha nem;
egyszer így, máskor úgy; ahogy jön; hol
igen, hol nem
jak daleko? – meddig?; milyen messze?,
mennyire?
jak daleko do ..? – mennyire van…?
jak daleko dojrzeć można – amilyen messzire
csak el lehet látni; ameddig a szem ellát
jak daleko jesteśmy od Warszawy? – mily
messze v. mennyire vagyunk Varsótól?
jak daleko stąd do granicy? – mennyire van ide a
határ?
jak daleko stąd do Zakopenego (Warszawy)–
mennyire v. milyen mesze van ide Zakopane
(Varsó)
jak dawno? – mióta?, mily régen?, régóta?
jak dawno tu pan bawi? – mióta tartózkodik itt?
jak dawno tu jesteś? - mióta v. mennyi ideje vagy
itt?
jak długi – teljes hosszában
jak długo? – meddig?; mennyi ideig?
jak długo będzie trwać przyjęcie towaru? –
meddig tart az áruátvétel?
jak długo muszę czekać na następny pociąg? –
mennyit kell várnom a következő vonatra?
2206
jak długo Pan/Pani zmierza tu mieszkać? –
mennyi ideig szándékozik itt lakni?
jak długo potrwa droga? – mennyi ideig tart az
út?
jak długo pragnie pan (pani) u nas zostać? –
meddig óhajt nálunk maradni?
jak długo Robert zna Michela? – milyen rég óta
ismeri Robert Michelt?
jak długo stoi tu pociąg? – mennyi ideig áll itt a
vonat?
jak długo stoimy? – mennyi ideig állunk?
jak długo studiowałeś język polski? - milyen
hosszú ideig tanultál lengyelül?, mennyit
tanultad a lengyel nyelvet?
jak długo tam zabawisz? – meddig maradsz ott?
jak długo trwa podróż do Szczeczina? – mennyi
ideig tart az út Szczeczinbe?
jak długo trzeba iść do mostu? – mennyi ideig
kell menni a hídig?
jak dobrze! – jaj de jó!
jak dobrze wiesz… – ahogy jól tudod…
jak dotychczas dobrze mam idzie – ez idő szerint
jól megy dolgunk
jak dzień długi – naphosszat
jak gdyby – mintha, akárcsak; úgy, mintha
jak gdyby nigdy nic – mintha soha semmi se
történnék
jak go matka urodziła – anyaszült meztelenül;
úgy, ahogy a világra jött
jak groch o ścianę – mint a falra hányt borsó
jak grom z jasnego niebo – mint derült égből a
villámcsapás
jak ja wiem – úgy tudom
jak je, tak je – eszik és iszik; megállás nélkül eszik
jak jeden mąż – egy emberként; valahánya, mind
egy szálig
jak jest cena? – mennyit kell fizetni?
jak kamień w studnie – hallgat, mint a sír; tud
titkot tartani
jak kostka padnie – ahogy a kocka esik
jak kto może – ki ahogy tud; amennyire vki tud;
erejéhez képest
jak który – már amelyik
jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie - [ahogy Kuba
Istennek, Isten úgy Kubának] amilyen az
adjonisten, olyan a fogadjisten
jak leci? – (biz.) mi újság?
jak ma pan (pani) na imię? – mi a keresztneve?
jak mam pana (panią) uczesać? – hogy fésüljem?
jak mam to zrobić? – hogyan csináljam?
jak masz na imię? – mi a neved v. keresztneved?;
hogy hívnak?
jak mi Bóg miły! – szavamra! hitemre!
-
Wersja 01 01 2017.
jak mi na dłoni włosy wyrosną – [(átv.) amikor a
tenyerem kinő a haj] soha
jak mi wiadomo, w Polsce najpiękniejszą porą
roku jest jesień – úgy tudom,
Lengyelországban legszebb évszak az ősz
jak mogę dostać się na dworzec? – hogyan jutok
el a pályaudvarra?
jak mogę iść? – hogy mehetnék?, hogyan tudnék
menni?
jak mogę się tam dostać? – hogy jutok el oda?
jak moja pamięć sięga – ameddig csk
visszaemlékszem; amennyire csak
emlékezetem visszanyúlik
jak można dojechać do lotniska? – hogy lehet
eljutni a repülőtérre?
jak można się zapisać do tej biblioteki? – hogy
lehet beiratkozni ebbe a könyvtárba?
jak (mówię) nie, to nie! – nem, ha mondom!
jak mówią, jak powiadają – amint v. ahogy
mondják
jak my ludziom, tak ludzie nam – (közm.) [ahogy
mi másoknak, úgy mások nekünk] amilyen az
adjon isten, olyan a fogadj isten
jak na biedę – balszerencsére
jak na mój rozum – szerintem, véleményem
szerint
jak na poprzedniej stronie – mint az előbbi
oldalon
jak na zawołanie – éppen kellő időben
jak na złość – mintha szándékosan bosszantani
akarna
jak na nieszczęście – szerencsétlenségre
jak na przykład – mint például
jak na rynku – zajosan, lármásan, ricsajjal
jak na sejmiku – (gúny) mint egy zsibvásár
jak na urągowisko – rosszakaratból, szinte
készakarva, csak azért is
jak najgorzej – olyan rosszul, ahogy csak lehet; a
lehető legrosszabbul
jak najlepiej – a lehető legjobban; olyan jól, ahogy
csak lehet
jak najlepiej tam się dostać? – hogyan jutok oda a
legkönnyebben?
jak najlepszy człowiek – a lehető legjobb ember
jak najmniej – minél kevesebb v. kevesebbet;
minimum
jak najprędzej – minél előbb, mielőbb; minél
hamarább, amilyen hamar csak lehet; a
lehető leggyorsabban; minél gyorsabban;
minél többet
jak najrychlej – minél korábban
jak najserdeczniej – a legszívélyesebben
jak najszybciej – minél gyorsabban, a lehető
leggyorsabban
2207
jak najwięcej – minél több, minél többet; a lehető
legtöbb, a lehető legtöbbet
jak należy korzystać z telefonu? – hogyan kell
telefonálni?
jak następuje – a következőképpen
jak nazywa się…? - hogy hívják…?
jak nazywa się tamta pani? – hogy hívják amaz
hölgyet?
jak nazywa się ten pan? – hogy hívják azt az urat?
jak nazwisko? – mi a neve?; hogy hívják?
jak nie krzyknie! – ha oda nem kiált! hogy kiabál!
jak nigdy – mint még soha
jak nożem uciął – mintha elvágták volna
jak obszył – pontosan, szabályosan, rendesen,
éppen, kereken
jak odebrałeś ten film? – hogy értelmezed ezt a
filmet? mi a véleményed a filmről?
jak okiem sięgać v. sięgnąć – ameddig csak a
szem ellát
jak oko a. wzrok zasięga – ameddig a szem ellát
jak on mówi po angielsku? – hogy beszél ő
angolul?
jak on mówi po polsku? – hogy beszél ő
lengyelül?
jak on się nazywa? – hogy hívják?
jak on (ona) ma na imię? mi a keresztneve?
jak on/ona ma na imię? – mi a keresztneve?
jak on pracuje! – dolgozik!, (s) hogy dolgozik!
jak ona pięknie śpiewa! – milyen gyönyörűen
énekel!
jak pan (pani) ma na imię? – mi az Ön neve?,
Önnek mi a neve?, Önt hogy hívják?
jak pan (pani) uważa? – magára bízom; ahogy ön
gondolja!
jak Pan Bóg przypuści to i z kija wypuści –
(közm.) ha Isten akarja, a bot is elsül
jak pan nie pomoże, to sprawa weźmie w łeb – ha
az úr nem segít, az ügy elkveszett
jak Pana/Pani dopisuje zdrowie? – hogy szolgál
az egészsége?
jak pana godność? – szabad a becses nevét?
jak pana ostrzyc? – hogy vágjam?, milyen frizurát
szeretne?
jak pani ma na imię? – mi a keresztneve?
jak Pan/Pani spał/spała? – hogy aludt?
jak Pan/Pani sądzi, jak szybko mogę nauczyć się
po polsku? – mit gondol, milyen gyorsan
tanulhatnék meg lengyelül?
jak Pan/Pani się miewa? – hogy van?
jak Pan/Pani znosi podróż samolotem – hogyan
bírja a repülést?
jak pan (pani) uważa – ahogy Ön (uram v.
hölgyem) gondolja
-
Wersja 01 01 2017.
jak pan (pani) znosi podróż morską? – hogyan
viseli a tengeri utat?
jak Panu/Pani podoba się książka? – hogy tetszik
a könyv?
jak panu (pani) się podoba? – hogy tetszik?
jak panu (pani) się podoba orkiestra (chór)? –
hogy tetszik a zenekar (énekkar)?
jak panu (pani) się podobało przedstawienie? –
hogy tetszett az előadás?
jak panu (pani) się powodzi? – hogy van?, hogy
megy sora?
jak panu/pani smakował nasz obiad? – hogy
ízlett az ebédünk?
jak panu (pani) smakują polskie potrawy? –
hogyan ízlenek a lengyel ételek?
jak panu (pani) na imię? – mi a keresztneve?
jak pańska/pani godność? – mi a becses neve?
jak Państwu smakował obiad? – hogy ízlett
Önöknek az ebéd?
jak pięknie! – milyen szép itt!
jak połączyć się z miastem? – hogyan lehet a
városba telefonálni?
jak popadnie – ahogy vesszük; néha igen, néha
nem; egyszer így, máskor úgy; ahogy jön;
hol igen, hol nem
jak posiał – bőségesen
jak prędko to skończysz? – mikorra, mire v.
mennyi idő múlva végzed el?
jak przyjdzie co do czego, to… – ha vmire sor
kerül, akkor…; ha olyan lesz a helyzet,
akkor…
jak przez mgłę – ködösen, homályosan
jak przyjadzie co do czego, to… – ha vmi
bekövetkezik; ha vmi történik, ha vmire majd
sor kerül, akkor…
jak ręką odjął – (átv.) mintha elfújták volna;
mintha elvágták volna („úgy elmúlt”)
jak również – valamint
jak równy z równym – mint egyenlő az egyenlővel
jak rzeczy stają? – hogy állnak az ügyek?
jak się cujesz? – hogy érzed magad?; hogy vagy?
jak się cujesz? ― tak sobie – hogy érzed magad;
csak úgy, megvagyok
jak się masz? – hogy vagy?
jak się masz po wczorajszym? – hogy vagy v.
érzed magad a tegnapi kiruccanás után?
jak się mogę dostać do centrum miasta? – hogy
jutok a városközpontba?
jak się mogę dostać na dworzec? – hogyan jutok
a pályaudvarra?
jak się należy – ahogy illik, ahogy kell
jak się nazywasz? (Nazywam się Busko) – hogy
hívnak? (Buskónak hívnak)
2208
jak się nazywa to miasto (ta wieś, ta rzeka)? –
hogy hívják ezt a várost (falut, folyót)?
jak się nazywacie? – mi a neve, hogy hívják önt?
jak się nazywasz? – hogy hívnak?
jak się obywateł pani/pan nazywa? – hogy hívják
Önt uram/asszonyom?, mi az Ön neve?
jak się on ma? – hogy van? hogy érzi magát?
jak się pan (pani) bawi? – jól szórakozik? hogyan
érzi magát? [jak się Pan/Pani bawił/
bawiła? – hogyan érezte magát? ]
jak się pan (pani) czuje? – hogy érzi magát?
jak się pan ma? – hogy van? hogy s mint?
jak się pan/pani czuje? – hogy van?, hogy érzi
magát?
jak się pan/pani czuje na Węgrzech (w Polsce)? –
hogy
érzi
magát
Magyarországon
(Lengyelországban)?
jak się pan/pani miewa? – hogy van?
jak się pan/pani na to zapatruje? – hogyn
vélekedik Ön erről?, mi a véleménye erről?
jak się pan/pani nazywa? – hogy hívják önt?
jak się pan/pani podoba Polska? – hogy tetszik
Lengyelország?
jak się pan/pani podoba ten aktor (ta aktorka)?–
hogy tetszik ez a színész (színésznő)?
jak się pan/pani podoba ta część Warszawy? –
hogy tetszik önnek Varsónak ez a része?
jak się pan/pani podoba Warszawa? – hogy
tetszik Varsó?
jak się pan/pani podobała ta sztuka? – hogy
tetszett a darab (előadás)?
jak się Pani ma? – hogy van asszonyom?
jak się podoba – ahogy tetszik
jak się podobał film? – hogy tetszett a film?
jak się rzecz ma? – hogy áll az ügy?
jak śledzie w beczce – átv. mint a heringek
jak świat światem – mióta a világ a világ
jak się stało? – hogy esett ez meg? hogy történt ez?
jak się ta sprawa przedstawia? – hogy áll ez az
ügy?
jak się tam dostałem – mire odaértem
jak się to mówi po polsku? – hogy mondják (azt)
lengyelül?
jak się to stać mogło? – hogy történhetett ez?
jak się to stało? – hogy történt ez?
jak się trafi – ahogy jön
jak się ubieramy i jak mieszkamy? – hogyan
öltözködünk és hogyan lakunk?
jak się udał? – hogy sikerült?
jak się wabi, mniejsza o to, dość że jest
przystojna – nem számít, hogy hívják, elég
az hozzá v. fő, hogy szép
jak się wabi mój pies? – hogy hívják a kutyámat?
-
Wersja 01 01 2017.
jak się wabi ten pies? – hogy hívják ezt a kutyát?
jak się wabi wasz czworonóg? – hogy hívják a
„négylábútokat” (kutyátokat)?
jak się wymawia to słowo? – hogyan kell kiejteni
ezt a szót?
jak smakuje? – hogy ízlik?
jak sobie chcesz – ahogy akarod; ahogy óhajtod;
ahogy jónak látod
jak sobie dobrze życzę – Isten engem úgy
segéljen!
jak sobie kto pościele, tak się wyśpi – ki mint veti
ágyát, úgy alussza álmát
jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz [sami mamy
wpływ na to, co się dzieje w naszym życiu,
na jego jakość] – (közm.) ki mint veti ágyát,
úgy alussza álmát
jak sprawa stoi? – hogy áll az ügy?
jak sprawy v. rzeczy stoją? – hogy állnak v.
mennek az ügyek v. dolgok?
jak stał tak stoi – úgy áll (egyhelyben), mint
azelőtt
jak szalony – eszeveszetten
jak śledzie w beczce – átv. mint a heringek
[Młodzież zgromadzona na koncercie
tłoczyła się jak śledzie w beczce w tak
ciasnym pomieszczeniu.: A koncetre
összegyűlt fiatalok összeszorultak, mint a
heringek abban a szűk helyiségben.]
jak śmiesz tak odzywać się do mnie? – hogy
merészelsz így beszélni velem?
jak światem – amióta a világ áll, mióta a világ
világ
„Jak, tak, tylko.” [(Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Tak nazywano grę towarzyską, w
której każdy musiał coś opowiedzieć, nie
używszy ani razu żadnego z powyższych
trzech wyrazów. Jeżeli użył, musiał okupić
się fantem. Opowiadającemu robiono
zapytania, zniewalające go do użycia słów
wzbronionych.] – (dawno) „Úgy, ahogy,
csak.” régi társasjáték
jak tam idzie? – hogy megy dolga?, hogy megy a
munka?
jak to? – hogy-hogy?, hogyhogy?, hogy lehet az?
jak to być może? – hogy lehet ez?, hogy lehetséges
ez?
jak to dobrze! – milyen jó!
jak to dobrze, że cię spotykam! – milyen jó, hogy
találkozunk!
jak to dobrze, że już wreszcie można dostać
słownik polsko-węgierski i węgierskopolski – milyen jó, hogy már végre lehet
kapni lengyel-magyar és magyar-lengyel
szótárt
jak to jest? – hogy van ez?
2209
jak to jest po polsku? – hogy mondják lengyelül?
jak to jest, że twoja matka i twój ojciec teraz nie
pracują? – hogy van az, hogy az anyád és az
apád most nem dolgoznak?
jak to mówią po polsku – ahogy lengyelül
mondják
jak to może być? – hogy lehet ez?
jak to napisać po polsku? – hogy írják ezt
lengyelül?
jak to nie pracują? – hogy-hogy nem dolgoznak?
jak to powiedzieć – hogy mondják?, hogy
mondod?
jak to powiedzieć po polsku? – hogy mondják
lengyelül?
jak to rozumiesz? – hogy érted ezt?
Jak to wszystko się zaczęło? – Hogyan kezdődött
mindez?
jak to się mówi – ahogy mondani szokták
jak to się mówi? – hogy mondják ezt?
jak to się mówi po polsku? – hogy mondják
lengyelül?
jak to się nazywa? – hogy hívják ezt? hogy is
hívják? hogy is mondják? hogy mondják? mi
ez?
jak to się nazywa po polsku? – hogy hívják ezt
lengyelül?
jak to się Panu/Pani podoba? – hogy tetszik ez
önnek?
jak to się pisze? – hogy írják ezt?
jak to się wymawia? – hogy kell ezt kiejteni?,
hogy ejtik ezt?
jak to wygląda? – milyen az?, hogy néz ki?
jak trzeba wymawiać to słowo? – hogyan kell
kiejteni ezt a szót?
jak tu pięknie! – jaj de szép itt!; milyen szép itt!
jak ty komu, tak on tobie – [ahogy te másnak, más
úgy neked] amilyen az adjonisten, olyan a
fogadisten
jak ty mnie, tak ja tobie – [ahogy te nekem, én
úgy neked] amilyen az adjonisten, olyan a
fogadjisten
jak ty się nazywasz? – hogy hívnak téged?
jak tylko – amint, ahogy; alighogy, mihelyt,
mihelyt csak
jak tylko będzie można – amint lehetséges lesz
jak tylko przyjdę, nie omieszkam cię odwiedzić –
mihelyt megérkezem, el nem mulasztom,
hogy fel ne keresselek; mihelyt megérkezem,
felkereslek
jak tylko umiłem najlepiej; jak tylko mogłem
najlepiej – legjobb képességem szerint;
ahogy csak tudtam
jak u Pana Boga za piecem [bezpiecznie,
beztrosko, wygodnie, szczęśliwie] – (átv.)
-
Wersja 01 01 2017.
főúri
kényelemben;
biztonságban;
kényelmesen; szerencsésen; békésen
jak uciął – mintha elvágták volna
jak ulał – (átv.) mintha ráöntötték volna
jak uprzednio pisałem – mint fentebb írtam
jak w dym – (átv.) egyenesen, nyiltan, teketória
nélkül, ceremónia nélkül
jak w karczmie – mint a kocsmákban
jak w młynie – lármásan, zajosan
jak w niebie, tak i na ziemi – ahogy az égben, úgy
a földön is (Miatyánk részlete)
jak w zegarku – az óramű pontosságával
Jak w zegarku (Clockwise; alternatywne
polskie
tytuły:
Punktualny,
Ze
wskazówkami zegara, Zgodnie z ruchem
wskazówek) [brytyjska komedia z 1986 z
Johnem Cleesem w roli głównej] –
Óraműpontossággal (ang. Clockwise)
[színes, magyarul beszélő, angol vígjáték,
93 perc, 1987. ― Brian Simpson egy
angol elit iskola igazgatója. A pedáns
direktor keze alatt az oktatási intézmény a
rend, a pontosság és a szigorú szabályok
mintapéldájává vált. Egy nap Simpson
óraműpontossággal megszervezett világa
darabokra foszlik. A férfi az Igazgatók
Tanácsának ülésére sietve rossz vonatra
száll. Hatalmas felfordulás kezdődik,
melynek
következtében
különös
találkozásoknak és az idővel való
versenyfutásnak leszünk tanúi. Vajon
életében először elkésik az igazgató?]
jak widać – ahogy látszik; mint látjuk
jak wiadomo [syn. naturalnie, oczywiście, ani
chybi, bez wątpienia, bez wątpliwości,
bezspornie, bezsprzecznie, ewidentnie, na
bank, na pewno, nie ulega wątpliwości,
niewątpliwie, niezbicie, rozumie się samo
przez się, z pewnością, nie ulega kwestii,
wiadomo, w oczywisty sposób] – mint
ismeretes; természetesen; kétségtelenül;
tudnivaló; tudvalevő, hogy…
jak wieść niesie – az a v. ahogy a hír járja; a hírek
szerint; ahogy v. amint hírlik
jak wół – 1. mint (egy) ökör; 2.(átv.) világos,
nyilvánvaló
jak wół do karety – (átv.) (mint ökör a hintóban)
mint tehénen a gatya
jak wygląda twoja sprawa? – hogy áll az ügyed?
jak wyglądają inne pokoje? – milyen a többi
szoba?
jak wyżej (jw.) – mint fent v. feljebb (m. f.)
jak z krzyża zdjęty – mint akit a sírból húztak ki
jak z łaski – kényszeredetten, kelletlenül
jak z nóg ścięty – alig áll a lábán
2210
jak z procy – nyílsebesen, villámgyorsan, mintha
puskából lőtték volna ki; meggondolatlanul
jak z rękawą – bőségben; (átv.) könnyen
jak z żurnalu – mintha divatlapból vágták volna ki
jak za dobrych czasów – mint a régi jó időkben
jak zawsze – ahogy mindig
jak zdrowie? – hogy van?, hogy vagy?, hogy érzi
magát?
jak zdróweczko? – hogymint szolgál v. van a
kedves egészsége?
jak zorganizowaliście BHP (bezpieczeństwo i
higienę pracy)? – hogyan szervezték meg a
munka- és egészségvédelmet?
jak zwyczaj każe – ahogy a szokás megköveteli, a
hagyományok szerint
jak zyskał, tak stracił – ebül szerzett jószág ebül
vész el; ahogy jött, úgy el is ment; ahogy
megszerezte, el is veszítette
jak żyję, nic podobnego nie widziałam – ilyet
még életemben nem láttam; életemben sem
láttam ehhez hasonlót
jakby [I. partykuła komunikująca, że wyrażony
w zdaniu sąd nie odpowiada dosłownie
faktycznemu stanowi rzeczy, np. Wszystko
w jego żołądku zaczęło jakby pulsować. ―
II. 1. spójnik wprowadzający zdanie
podrzędne
określające
sytuację
nierzeczywistą, która, biorąc pod uwagę
to, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym,
mogłaby
się
urzeczywistnić,
np.
Chichotaliśmy, jakbyśmy mieli łaskotki.;
2. spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne
określające
warunki
urzeczywistnienia się tego, o czym mowa
w zdaniu nadrzędnym, np. Jakbyś znalazł
chwilę, wpadnij do nas jutro.] – mintha,
mintegy; akárcsak, akárhogy, akárhogyan
jakby do trzech zliczył nie umiał – mintha
háromig sem tudna számolni; adja az
ártatlant, mafla
jakby go kto na sto koni wsadził – [olyan boldog,
mintha száz lóra ültették volna] olyan
boldog, hogy majd kibújik a bőréből
jakby kamień w wodę rzucił – [mintha követ
dobna a vízbe] (átv.) sürű homályba borítani;
elásni
jakby kij połknął – mintha nyársat nyelt volna
jakby nigdy nic – mintha misem v. semmi sem
történt volna
jakby piorunem rażony – minha villám sújtotta
volna
jakby się do tego urodził – mintha v. mintacsak
arra született volna
jakby się nic nie stało – úgy tesz, mintha semmi
sem történt volna
jakby spadł z księżyca – mint aki a holdról jött
-
Wersja 01 01 2017.
jakby spod ziemi wyrósł – mintha a földből nőtt
volna ki
jakby z nieba spadł – mintha az égből pottyant
volna
jakem żywy – úgy igaz, ahogy élek; úgy éljek (én)!
jaki, jaka, jakie [1. zaimek wprowadzający
pytanie, np. Jakie książki najchętniej
czytasz?;
2. zaimek
wprowadzający
pytanie zależne, np. Nie wiem, jakie wina
lubisz.; 3. zaimek przyłączający do
nadrzędnego
rzeczownika
zdanie
rozwijające,
które
określa
cechę
charakteryzowanego obiektu, np. W
mieście była powódź, jakiej nie pamiętało
starsze
pokolenie.;
4. zaimek
wprowadzający zdanie wykrzyknikowe i
komunikujący, że stopień natężenia cechy,
o której mowa w zdaniu, jest wysoki, np.
Jaka
duża
ryba!;
5. pot.
zaimek
nieokreślony,
używany
przed
rzeczownikiem i odnoszący się do niego,
np. Może zrobisz jaki obiad.; 6. pot. zaimek
dodawany do określenia liczby, ilości lub
miary w przybliżeniu, np. Dostał za tę
pracę jakie dwa tysiące.]; jakowy, -a, -e –
milyen? minő? miféle?; mily v. milyen nagy
v. nagyon; mekkora; amilyen; akármilyen,
bármilyen; körülbelül, mintegy
jaka będzie stawka? – milyen alapon (játszunk)?
jaka głębokość ma ten basen? – milyen mély ez a
medence?
jaka kokosz, takie jajko – [amilyen a kotlós, olyan
a tojás] amilyen az adjonisten, olyan a
fogadjisten
jaka mać, taka nać – amilyen az anya, olyan a
lánya
jaka mi dama! – (gúnyos) micsoda dáma!
jaka narodowość? – milyen nemzetiségű?
jaka robota taka zapłata – (közm.) amilyen a
munka, olyan a fizetés
jaka spowiedź, takie rozgrzeszenie – (közm.)
amilyen a gyónás, olyan a feloldozás
jaka szkoda! – milyen kár!, micsoda kár! de kár!
jaka szkoda, że się nie udało! – milyen kár, hogy
nem sikerült!
jaka dziś data? – mi mai dátum?
jaka jest cena tego? – mi az ára ennek?, mi ennek
az ára?
jaka jest cena tego pokoju? – mi az ára ennek a
szobának?, mennyibe kerül ez a szoba?
jaka jest dzisiaj pogoda? – milyen idő van ma?
jaka jest dziś data? – hanyadika van ma?
jaka jest kuchnia (łazienka, sypialnia)? – milyen
a konyha (fürdőszoba, hálószoba)?
jaka jest następna stacja? – mi a következő
állomás?
2211
jaka jest obsada? – milyen a szereposztás?
jaka jest pana (pani) ulubiona opera? – melyik a
kedvenc operája?
jaka jest pani Kovács? – milyen Kovácsné
asszony?
jaka jest pogoda? – milyen az idő?; milyen idő
van?
jaka jest pojemność tej butelki? – mekkora ennek
az üvegnek a térfogata?
jaka jest prognoza pogody na jutro? – milyen az
előrejelzés holnapra?
jaka jest różnica? – mi a különbség?
jaka jest szerokość tego materiału? – milyen
széles ez az anyag?
jaka jest ta (to) koszula? – milyen ez (az) az ing?
jaka jest ta ulica? (jaka ona jest)? – milyen az
utca? (milyen ő?)
jaka jest teraz pogoda? – milyen idő van ma?
jaka jest teraz pora roku? – milyen évszak van
most?
jaka jest trasa autobusu osiemdziesiąt sześć – mi
a 86-os busz útvonala?
jaka jest twoja rodzina? – milyen a családod?
jaka jest Warszawa, Łódź, Zielona Góra? (r. ż.)
– milyen Varsó, Łódź, Zielona Góra?
jaka jest wydajność pracy? – milyen a munka
termelékenysége?
jaka numer? – hányas méretben?
jaka piękna jest ta okolica (góra, rzeka) – milyen
szép ez a környék (hegy, folyó)
jaka praca, taka płaca – (közm.) amilyen a munka,
olyan a fizetés v. fizetség
jaka szkoda! – milyen v. micsoda kár!, de kár!
jaka to jest droga? – milyen út ez?
jaka to jest stacja? – milyen állomás ez?
jaka to jest ulica? – milyen utca ez?
jaka z tego korzyść? – mi haszna?
Jaka z tego korzyść dla ciebie? – Mi hasznod van
belőle?
jaką benzynę pan (pani) prosi? – milyen benzint
kér?
jaką czytasz gazetę? – milyen újságot olvasol?
jaką dziewczyną jest Agnieszka? – milyen lány
Agnieska?
jaką dziewczyną jest ona? – milyen kislány ő?
jaką koszulę pan/pani sobie życzy? – milyen inget
parancsol?
jaką literaturę ona studiuje? – milyen irodalmat
tanul ő?
jaką masz pensję? – mennyi v. mi a fizetésed?
jaką masz z tego korzyść? – mi hasznod van
ebből?
-
Wersja 01 01 2017.
jaką miarką mierzysz, taką ci odmierzą – (közm.)
amilyen mértékkel mérsz, olyannal kapod
vissza v. mérnek neked is
jaką operę idziecie dzisiaj? – milyen operára
megyünk ma?
jaką pan (pani) lubi herbatę: mocną czy słabą? –
hogy szereti a teát: erősen vagy gyengén?
jaką pan/pani ma pensję? – mennyi a fizetése?
jaką pogodą mamy dzisiaj? – milyen idő van ma?
jaką zupę owocową pan/pani proponuje? –
milyen gyümölcslevest tud ajánlani?
jaki bądź – bármilyen, akármilyen; mindegy, hogy
milyen
jaki dzień będzie jutro? – milyen nap lesz holnap?
(hétfő, kedd, szerda, csütörtök, péntek,
szombat, vasárnap?)
jaki dzień będzie jutro? – milyen nap lesz holnap?
(jó, rossz, szép, borult, stb.)
jaki dzień będzie pojutrze? – milyen nap lesz
holnapután?
jaki dzień był wczoraj? – milyen nap volt tegnap?
jaki dzień dziś mamy? – milyen nap van ma?
jaki dzień jest dzisiaj? – milyen nap van ma?
jaki film grają? – milyen filmet játszanak?
jaki film można zobaczyć? – milyen filmet lehet
megnézni?
jaki format? – milyen formátum?, milyen méretűt?
jaki głupi – milyen ostoba!, milyen buta!, ja, de
buta!
jaki jest dzisiaj program telewizyjny? – mit
adnak v. mi megy ma a tévében?
jaki jest Kraków, Lublin, Poznań, Toruń,
Wrosław? (r. m.) – Milyen Krakkó, Lublin,
Poznań, Toruń, Wrosław?
jaki jest nakład tej gazety (tego czasopisma)? –
mekkora ennek az újságnak (folyóiratnak) a
példányszáma?
jaki jest numer twojego telefonu? – 06+30-9737492 jest numer mojego mobilowego
telefonu - milyen telefonszámod van? – A
mobiltelefonom száma 06+30-9737-492
jaki jest numer zezwolenia na broń? – mi a
fegyverviselési engedély száma?
jaki jest pan Kovács? – milyen Kovács úr?
jaki jest pana/pani język ojczysty? – mi az
anyanyelve?
jaki jest pana/pani zawód? – mi a szakmája?, mi a
foglalkozása?
jaki jest program dzisiejszego koncertu? – mi a
mai koncert programja?
jaki jest przedpokój? – milyen az előszoba?
jaki jest rezultat? – mi az eredmény?
jaki jest ten (to) sweter (krawat)? – milyen ez
(az) a pulóver (nyakkendő)?
2212
jaki jest ten dom? – milyen a ház?
jaki jest teraz kurs waluty? – mi most a
valutaárfolyam?
jaki jest teraz miesiąc? – milyen (melyik) hónap
van most?
jaki jest twój dom? – milyen a te házad?
jaki jest twój kolega/twoja koleżanka (twój
przyjaciel/twoja przyjaciółka)? – milyen a
kollégád/kolléganőd (barátod/barátnőd)?
jaki jest twój pokój w akademika? – milyen a te
szobád a diákszállón?
jaki jest wynik? – mi az eredmény?
jaki język on studiował? – milyen nyelvet tanult?
jaki mamy dzisiaj dzień?: milyen nap van ma?
jaki mądry – milyen okos!, milyen bölcs!, jaj, de
okos!
jaki numer? – milyen szám?, milyen számút?;
hányas méretet?
jaki numer pan (pani) nosi? – (cipő) milyen
számot visel?
jaki on jest?, jaka ona jest? – milyen ő?
jaki on, jaka ona, jakie ono jest? – milyen?
jaki on jest naprawdę? – milyen ő valójában?
jaki pan dobry! – ön milyen jó!
jaki pan, taki kram – (közm.) amilyen az úr,
olyan a szolga
jaki Pan/jaka Pani ma program na wieczór? –
mi az esti programja?
jaki pan, taki kram – [amilyen az úr, olyan a
holmija] közm. amilyen a mester, olyan az
inas; madarat tolláról, embert barátjáról
jaki piękny! – milyen szép!, jaj de szép!
jaki pokój pan (pani) sobie życzy? – milyen
szobát parancsol?
jaki sport Pan/Pani uprawia? – milyen sportot
űz?
jaki taki – meglehetős; amolyan; ilyen, olyan;
akármilyen, olyan amilyen; mindegy, hogy
milyen
jaki teren zajmuje wystawa? – mekkora területen
fekszik a kiállítás?
jaki to jest film (pac)? – milyen film (tér) ez?
jaki to jest samolot? – milyen repülőgép ez?
jaki wielki! – mekkora!, milyen óriási!, mily
nagy!, ja, de nagy!
jaki wielki? – mekkora?
jaki z tego pożytek? – mi haszna?
jaki zawód sobie wybiera? – milyen pályára lép?;
milyen foglalkozást választ magának?
jakie biblioteki są czynne w czasie wakacji? –
milyen könyvtárak vannak nyitva a nyári
szünidő alatt?
jakie były plony zeszłoreczne (tegoreczne)? milyen volt a tavalyi (idei) termés?
-
Wersja 01 01 2017.
jakie gatunki zbóż uprawiacie? – milyen fajta
gabonákat termesztenek?
jakie jest pan (pani) nazwisko? – mi a
vezetékneve?
jakie jest to mieszkanie? – milyen ez a lakás?
jakie jest to okno? – milyen ez az ablak?
jakie jest twoje marzenie? – milyen álmod van?
jakie jest twoje stanowisko w tej sprawie? – mi
az álláspontod az üggyel kapcsolatban v.
ebbenaz ügyben?
jakie jest WC/biuroko? – milyen a WC /íróasztal?
jakie karty płatnicze państwo akceptują? –
milyen bankkártyákat fogadnak el?
jakie kupiłeś pamiątki i prezenty? – milyen
emléktárgyakat és ajándékokat kaptál
(vásároltál)?
jakie lekartwa pan (pani) regularnie zażywa? –
milyen gyógyszert szed rendszeresen?
jakie ma być: jasne czy ciemne? – milyet
parancsol: világosat vagy barnát?
jakie ma pan/pani hobby? – milyen hobbija van?,
mi a hobbija?
jakie ma pan (pani) pisma ilustrowane? – milyen
képeslapjai vannak?
jakie macie napoje (przystawki, zupy, mięsa,
ciastka, maszyny rodnicze)? – milyen
italaik (előételeik, leveseik, húsaik,
süteményeik, mezőgazdasági gépeik)
vannak?
jakie mają państwo nowe nagrania polskich
zespołów młodzieżowych? – milyen új
felvételeik vannak a lengyel ifjúsági
együttesektől?
jakie mają państwo obuwie gumowe? – milyen
gumilábbelijük van?
jakie mam połączenie do Lublina? – milyen
csatlakozásom van Lublinba?
jakie masz widoki na przyszłość? – milyen
kilátásaid vannak a jövőt illetően v. a jövőre
nézve?
jakie masz wyniki w tej dyscyplinie sportowej? –
milyen eredményeket értél el ebben a
sportágban?
jakie muzea i wystawy warto zobaczyć? – milyen
múzeumokat és kiállításokat érdemes
megnézni?
jakie nasienie taki owoc – (közm.) amilyen a fa,
olyan a gyümölcse; ki mint vet, úgy arat
jakie nieszczęście! – micsoda szerencsétlenség!,
milyen nagy baj!
jakie okolice Polski są najurodzajniejsze? –
Lengyelország mely vidékei a
legtermékenyebbek?
jakie pan (pani) ma cukierki? – milyen cukorka
van?
2213
jakie pan (pani) sobie życzy? – milyet parancsol?
jakie państwo mają wina? – milyen boruk van?
jakie pięć lat temu – (van) vagy öt éve annak
jakie rzeczy mogę przewieźć bez cła? – milyen
dolgokat vihetek vámmentesen?
jakie są Katowice, Kielce? (liczba mnoga) –
milyen Katowice, Kielce?
jakie są polskie potrawy narodowe? – melyek a
lengyel nemzeti ételek?
jakie są te (to) spodnie? – milyen ez (az) a nadrág?
jakie są twojego oczy? – milyenek a szemeid?
jakie są warunki? – mik a feltételek?
jakie słowniki można tu dostać? – milyen
szótárakat lehet itt kapni?
jakie to piękne! – jaj de szép!
jakie wina są? – milyen borok vannak?
jakie wino pan zamówił (pani zamówiła): słodkie
czy wytrawne? – milyen bort rendelt:
édeset vagy szárazat?
jakie wrażenie wywarł/wywarła (zrobił/zrobiła)
na panu? – milyen benyomást kelt önben?
jakie zwierzęta hodujecie? – milyen állatokat
tenyésztenek?
jakiego koloru? – milyen színű?
jakiego rodzaju? – miféle?, milyen fajtájú?
jakiego rozmiaru? – milyen méretű?
jakiego rozmiaru jest ekran telewizora? – milyen
méretű a készülék ernyője?
jakiego tytułu? – milyen jogon?
jakiej jest produkcji? – milyen gyártmányú?
jakiej koszuli pan szuka? – milyen inget
parancsol?
jakiej marki, jakiego koloru masz auto? – milyen
márkájú, milyen színű az autód?
jakiej narodowości? – milyen nemzetiségű?
jakiej Pan/Pani jest narodowości? – milyen
nemzetiségű?
jakiej rangi? – milyen rangú?
jakiej wielkości? – mekkora? milyen nagyságú?
jakim bądź sposobem – bármilyen módon,
akárhogyan
jakim obcym językiem Pan/Pani włada? – milyen
idegen nyelvet beszél?
jakim prawem? – milyen jogon?
jakim sposobem? – hogyan? miként? mi módon?
jakim studentem jest on? – milyen tanuló ő?
jakim studentem jest Robert? – milyen
egyetemista Robert?
jakimi językami mówisz?; jakimi językami
władasz? – milyen nyelveket beszélsz?
jakimi obcymi językami Pan/Pani włada? –
milyen idegen nyelveken beszél?
-
Wersja 01 01 2017.
Jakikolwiek,
jakakolwiek
[1. zaimek
nieokreślony, komunikujący dowolność
lub obojętność wyboru, np. Poszukaj sobie
jakiejkolwiek
pracy.;
2.
zaimek
nieokreślony,
wyrażający negatywną
ocenę wartości przedmiotu, np. Zrobiła
sweter z jakiejkolwiek wełny i po praniu
musiała
go
wyrzucić.;
3. zaimek
komunikujący, że cecha danego obiektu
lub stanu rzeczy jest nieistotna z punktu
widzenia tego, o czym mowa w
wypowiedzeniu
nadrzędnym,
np.
Jakiekolwiek masz kłopoty, skorzystaj z
pomocy rodziców.] – bármilyen, akármilyen,
valamilyen; mindegy, hogy milyen
jakikolwiek środek – bármilyen v. akármilyen
eszköz
jakiś, jakaś, jakieś [1. zaimek nieokreślony, np.
Jakieś dziecko płacze.; 2. zaimek dodawany
do określenia liczby, ilości lub miary w
przybliżeniu, np. Wrócę za jakąś godzinę.;
3. pot. zaimek wyrażający przypuszczenie
nadawcy, że cecha komunikowana przez
przymiotnik w pewnym tylko stopniu
przysługuje komuś lub czemuś, np. Ona
była dzisiaj jakaś ponura.]; jakowyś –
valamilyen, valami, valamiféle; holmi
(pewny) egy bizonyos; egy…; körülbelül
jakaś kwotę pobierać a. pobrać a. wybrać a.
wybierać z banku – valamilyen összeget
kivesz a bankból
jakaś wartość spełnia równanie – vmilyen érték
kielégíti az egyenletet
jakieś trzy kolometry do wioski – körülbelül
három kilométer v. kilométerre v.
kilométernyire van a falucskától
jakieś tysiąc forintów – valami ezer forint
jakieś uczucie zawładnęło kimś – vmilyen érzés
eluralkodik vkin
jakiś gość jechał na rowerze – valami pacák ment
kerékpáron
jakiś interes – vmi v. egy bizonyos v. egy ügy
jakiś jegomość pytał dziś o ciebie – ma vki
érdeklődött felőled
jakiś pan – egy bizonyos úr
jakiś ty mądry! – jaj, de okos vagy!
jakiż [wzmocniony zaimek jaki w pytaniach i
zdaniach wykrzyknikowych] – milyen
jakiż ja jestem cierpliwy! – (átv.) milyen türelmes
vagyok!
jakiż to kloc nie obciasany! – (átv.) milyen
faragatlan tuskó!
jakkolwiek [I wszystko jedno w jaki sposób; II
zaimek komunikujący, iż niezależnie od
przebiegu zdarzeń, o których mowa w
zdaniu podrzędnym, stanie się to, o czym
2214
mowa w zdaniu nadrzędnym, np.
Jakkolwiek
sprawa
się
zakończy,
wyjedziemy
stąd.;
III
spójnik
komunikujący, że wniosek wynikający z
treści zdania podrzędnego jest niezgodny z
treścią
zdania
nadrzędnego,
np.
Jakkolwiek sytuacja była dla niego
krępująca, nie opuścił sali.] – bár, ámbár,
noha, jóllehet, holott; akárhogy, bárhogy,
bárhogyan,
vhogyan,
vmiképpen,
bármiképpen, vmiként
jakla [marynarka, żakiet, kurtka] – [Słowniczek
języka śląskiego] kiskabát, kabát, zakó, zeke
jako [I. 1. przyimek wprowadzający określenie
roli, jaką pełni jakaś osoba w danych
okolicznościach, a także określenie
stosunku tej osoby do innych osób, np.
Jako gospodarz spotkania starał się być dla
wszystkich życzliwy i miły.; 2. przyimek
wraz z przyłączanym rzeczownikiem
wskazujący na okres życia osoby, o której
mowa w zdaniu, np. Jako dziecko przebyła
wszystkie choroby zakaźne.; 3. przyimek
wprowadzający
określenie
sposobu
potraktowania lub oceny danego obiektu
lub stanu rzeczy, np. Takie stany są
określane jako depresyjne.; 4. przyimek
przyłączający liczebnik porządkowy,
który
wskazuje
na
kolejność
charakteryzowanego zdarzenia względem
innych, np. Sekretarz komisji przyszedł na
zebranie jako pierwszy. ― II. 1. spójnik
przyłączający określenie roli, jaką pełni
jakaś osoba w danych okolicznościach, a
także określenie stosunku tej osoby do
innych osób, np. Zatrudniono ją jako
sekretarkę
dyrektora.;
2. spójnik
przyłączający rzeczownik, który wskazuje
na okres życia osoby, o której mowa w
zdaniu, np. Jako małolata wyproszono go z
tej imprezy.; 3. spójnik przyłączający
określenie sposobu potraktowania lub
oceny danego obiektu lub stanu rzeczy,
np. Zaskarżyła decyzję wojewody jako
krzywdzącą.; 4. spójnik przyłączający
liczebnik porządkowy, który wskazuje na
kolejność charakteryzowanego zdarzenia
względem innych, np. Jako trzeciemu na
mecie przyznano mu brązowy medal.] –
mint, gyanánt, -ként; miként; miképp,
miképpen
jako człowiek mądry – okos ember létére; mint
okos ember
jako dowód – bizonyítékul
jako dowód wdzięczności – a hála jeléül
jako eksperyment a. doświadczenie –
kísérletképpen
jako gość – mint vendég (m. v.)
-
Wersja 01 01 2017.
jako pierwszy dobiegł do mety – elsőként futott be
a célba
jako przyjaciel – mint barát, barátként
jako przykład – például; ahogy a példa mutatja
jako taki – mint ilyen; ebben a minőségben
jako tako – úgy-ahogy, úgy, ahogy; valahogy,
valahogyan; üggyel-bajjal; félig-meddig;
annyira-amennyire; feléből harmadából;
meglehetősen, lassacskán, tűrhetően
jako tako umieć – úgy-ahogy tud; vhogyan tud
jako że, jako iż [spójnik złożony wprowadzający
zdanie,
które wyjaśnia informację
przedstawioną
w
drugim
zdaniu
składowym zdania złożonego, np. Ledwo
trzymał się na nogach, jako że spędził całą
noc w podróży.] – mivelhogy, minthogy;
úgymint; azért, mert
jako żywo – valóban, igen, valóságosan, igazán,
csakugyan
Jakobici1 [wierni jednego z dwóch kościołów
wschodnich: monofizyckiego kościoła
jakobickiego, jego unickiego odłamu kościoła
katolickiego
obrządku
syryjskiego. - Jakobici zamieszkiwali
pierwotnie
tereny
patriarchatów
Antiochii i Jerozolimy (dzisiejszych Syrii,
Libanu i Iraku oraz południowej Turcji),
obecnie, w wyniku emigracji w XIX i w
XX wieku, mieszkają także na Zachodzie
- w Europie i Ameryce Północnej. Są w
prostej
linii
potomkami
semickiej
ludności zamieszkującej te tereny przed
najazdem arabskim w VII wieku Aramejczyków (Syryjczyków), którzy
mimo prześladowań oparli się islamizacji.
Przyjęli jednak arabskie obyczaje i język,
wobec czego nie uznaje się ich za odrębną
narodowość; w każdym razie nie aspirują
do tego, choć podkreślają swą odmienność
od Arabów-muzułmanów. Wyróżnikiem
jest jednak nie narodowość, lecz religia.] –
jakobiták
[1.
közös
neve
az
egyháztörténelemben
a
monofiziták
szektájának, de mégis különösen a szír,
mezopotámiai és khaldeai monofizitákat
nevezik igy Baradeus Jakab szír barát után,
ki Justinian császár uralma alatt a hazájában
levő monofizitákat egységes összeköttetésbe
hozta. 2. Szíriai monofizita egyház; neve
szerzőjéről, Baradai Jakabról (VI.sz.)]
Jakobici2 [angielscy i szkoccy zwolennicy
legitymistycznych pretendentów do tronu
z dynastii Stuartów, potomków Jakuba
VII.] – jakobiták másként Jakabpártiak. [Az
1689. elüzött II. Jakab angol királynak és
fiának, III. Jakabnak, továbbá unokájának, a
trónkövetelő Károly Eduárdnak párthívei.
Közülök többen II. Jakabot Franciaországba
2215
követték, abban a reményben, hogy Jakab,
XIV. Lajos segélyével az angol koronát
vissza fogja szerezni. A párthoz különösen
sok tory, első sorban a skót nemességnek
jelentékeny része tartozott, mely Angliának
Skóciával való unióját ellenezte. II. György
trónralépése alkalmával a skót jakobiták
fegyverre keltek III. Jakab érdekében, amire
ennek fia, Károly Eduárd, mint trónkövetelő
jelent meg Skóciában, de Culloden mellett
(1746 ápr. 27.) szörnyű vereséget
szenvedett. Miután az angolok pártjának
legfőbb embereit kivégezték, a jakobiták
hatalma teljesen megszünt.]
jakobin [1. członek najbardziej radykalnego
klubu rewolucyjnego w czasie rewolucji
francuskiej; 2. członek grupy radykalnych
działaczy patriotycznych w okresie
powstania kościuszkowskiego; 3. daw.
radykalny zwolennik rewolucji] – (tört.)
jakobinus; a nagy francia polgári forradalom
legkövetkezetesebb politikai pártjának tagja;
a forradalmi kis- és középpolgárság
képviselője;
(átv.)
radikális
és
következetesen
polgári
demokratikus
irányzatú politikus
jakobinizm [1. radykalny kierunek rewolucyjny
powstały we Francji w okresie rewolucji
francuskiej; 2. daw. skrajnie lewicowe i
radykalne
poglądy
polityczne]
–
jakobinizmus; a jakobinusok a Szent
Jakabról elnevezett párizsi dominikánus
kolotorban tartották üléseiket.1792-1795. a
konventben hegypárt néven játszottak döntő
szerepet. A konvent 1794. végén bezáratta
klubjukat, 1795-ben pedig két véres felkelés
után végleg feloszlatta szervezetüket.
Vezérük, Robespierre a vérpadon végezte
életét.
jakobiński, -a, -ie [dotyczący jakobinizmu,
jakobinów] – jakobinus; a jakobinizmusra
jellemző, vele kapcsolatos
jakoby [I spójnik przyłączający do zdania
nadrzędnego zdanie podrzędne i zarazem
podający w wątpliwość to, o czym jest
mowa w tym zdaniu, np. Twierdził, jakoby
znał ją od dawna.; II partykuła
komunikująca, że zawarty w zdaniu sąd
nie pochodzi od mówiącego i że mówiący
wątpi w prawdziwość tego sądu, np. Krążą
pogłoski o mających jakoby nastąpić
zmianach
w rządzie.]
– állítólag;
úgyszólván; mondjuk, mintha; látszatra;
mintegy (jakby)
jakoby się na nowo narodził – mintha ujjászületett
volna
jakoby w miesiąc potem – körülbelül v. mintegy
egy hónapra rá v. hónappal később
-
Wersja 01 01 2017.
jakoś
[I 1. zaimek odnoszący się do
nieokreślonego
sposobu
wykonania
czynności, np. Trzeba to jakoś załatwić.;
2. zaimek sugerujący, że intensywność
danego zjawiska jest tak niewielka, że
mówiący waha się, czy w ogóle można
scharakteryzować to zjawisko w podany
sposób, np. Czuł się jakoś niewyraźnie.;
3. zaimek sugerujący, że mówiący nie zna
przyczyn danego zjawiska i jest nim
zaskoczony, np. Jakoś nie mogę w to
uwierzyć.; II partykuła wskazująca na to,
że podana charakterystyka dotycząca
czasu lub miejsca jest przybliżona, np.
Umówmy się tak jakoś na początku
przyszłego
tygodnia.]
–
valahogy,
valahogyan; valamiképpen; valamennyire;
akárhogy, akárhogyan; vmi úton-módon;
vajmi
jakoś furtka musi się znaleźć – kell valami kiutat
találni
jakoś leci – valahogy van
jakoś o nim teraz cicho – mostanában nemigen
hallani felőle; mostanában csend van
körülötte
jakoś to będzie – majd csak lesz valahogy;
valahogy csak lesz
jakoś to wyszło – valahogy sikerült; valahogy
kiszivárgott
jakościowo – minőségileg, kvalitatíve; a minőséget
illetően
jakościowy, -a, -e [dotyczący jakości, związany z
jakością] – minőségi, kvalitatív
jakość [1. wartość czegoś; 2. filoz. istotne cechy
przedmiotu wyróżniające go spośród
innych]
–
minőség,
milyenség,
jellegzetesség
jakość do przyjęcia – elfogadható minőség
jakość gwarantowana – garantált minőség
jakość handlowa – kereskedelmi minőség
jakość i ilość – minőség és mennyiség
jakość niska – alacsony minőség
jakość odbioru – vételjósági tényező
Jakość oprogramowania (ang. software quality)
[ogół cech produktu programowego, które
wpływają na zdolności spełniania przez
niego określonych wymagań, m.in.
elastyczność, funkcjonalność, integralność,
niezawodność, efektywność, użyteczność,
wydajność.] – SQ Software Quality
(szoftver minőség)
jakość pierwszorzędna – kiváló minőség
jakość pozostawia wiele do życzenia – a minőség
sok kívánnivalót hagy hátra v. maga után
jakość pracy – munkaminőség
2216
jakość produkcji – termelési minőség; a termelés
minősége
jakość prodatku – termékminőség
jakość przeciętna – átlagos minőség
jakość średnia – közepes minőség
jakość wyborowa – extraminőség
jakość wyboru – gyártmányminőség
jakość wysoka – magas minőség
jakość życia – életminőség
jakowyś – valamilyen, valamiféle
jakoż [1. spójnik komunikujący, że sprawdziły
się wcześniejsze przewidywania, o których
była mowa, np. Pobiegłem za nią, gdyż złe
przeczucia mnie ogarnęły. Jakoż nie
omyliłem
się.;
2. daw.
spójnik
potwierdzający zgodność danego faktu z
tym, o czym wcześniej była mowa, np. Ze
słonkiem trzeba iść spać, jakoż na żurawia
wołanie wstawać.], jakożby – valóban;
csakugyan, tényleg is, tényleg, igazán
Jakub [imię męskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się od hebrajskiego rdzenia ‫יכב‬
oznaczającego piętę (według tradycji
patriarcha Jakub urodził się trzymając za
piętę [hebr. aqeb] swojego brata Ezawa).
Istnieją również teorie, że imię to pochodzi
od hebrajskiego Jaaqob - "zesłany by
karać nas za nasze grzechy" (inne
tłumaczenie:
"ten,
którego
Bóg
ochrania"). Imię to było znane w
Mezopotamii w brzmieniu Ja-ah-qu-ub-el
i w Egipcie Ja'qob-hr. Łączy się też to imię
z arabskim słowem "jakub" – nagórnik.
W Polsce imię Jakub znane jest od XIII
wieku w formach i ze zdrobnieniami:
Jakub, Jakób, Jakob, Jakow, Jekub,
Jokob, Jokub, Jakusz, Jakuszek, Jakubek,
Jakubko, Kusz, Kuszęt, Kuba. Dawniej
pisano je przez "ó", ale w 1936
wprowadzono reformę ortograficzną.
Zmieniając niektóre rzeczy wprowadzono
m.in. pisownię tego imienia przez "u"
(Jakób → Jakub). Od 2000 (dane do 2008
r.) jest to najczęściej w Polsce nadawane
imię dzieciom płci męskiej.] – Jakab [bibliai
férfinév. A név a héber Jákób (Jakov)
magyar formája. A bibliai Jákób nevéből
ered, aki a Tóra elbeszélése szerint a zsidók
ősatyja volt. A héber név jelentése: „ő
követni fog”. Női párja a Zsaklin.], Jákób
Jakub [ojciec Józefa, męża Marii, matki Jezusa]
– Jákób (Mária (1) férjének, Józsefnek (7)
atyja (Mt 1,15-16).)
Jakub, Jakob (zajmujący czyjeś miejsce,
trzymający piętę) [patriarcha, syn Izaaka
i Rebeki; młodszy od swego brata Ezawa.
Jego brat Ezaw został wielkim myśliwym,
-
Wersja 01 01 2017.
a Jakub był spokojnym i duchowym
typem człowieka, lubiącym mieszkanie w
namiotach. Izaak lubił więcej Ezawa, a
matka, Rebeka, znów Jakuba. On jest
jednym z tych trzech patriarchów, z
których Abraham otrzymał początek
wiary w prawdziwego Boga. Izaak jest
typem
niebiańskiego
człowieka,
otrzymującego Kościół symbolizowany
przez Rebekę, a Jakub jest spadkobiercą
wszystkich obietnic. Jakub zaczął życie
jako naturalny człowiek. Używał dróg
własnych
nawet
w
otrzymywaniu
błogosiewieństwa (chociaż Bóg miał na
pewno lepsze sposoby do przekazania mu
przyobiecanego błogosławieństwa). Z
początku nie żył wiarą ojców swoich.
Przeżył Boga nad rzeką Jabok, gdzie
zwyciężył w walce duchowej; otrzymał
nowe imię Izrael (żołnierz Boga, mocujący
się z Bogiem), od tej chwili jego życie
cielesne zstąpiło na miejsce drugie, a na
pierwsze miejsce przyszło życie duchowe.
Miejsce, gdzie się to działo, nazwał Fanuel,
Penuel. Żył w Egipcie 17 lat, tan umarł
mając lat 147, skąd ciało jego, po
zabalsamowaniu,
przewieziono
z
powrotem do ziemi Kana i pogrzebano w
jaskini na polu Machpela, gdzie
spoczywały zwłoki ojca jego, dziadka
Abrahma, matki jego Sary, żony. Jego
dwunastu synów dało początek dwunastu
pokoleniom, które później także zwano
Izraelem. I oto dzieci Jakuba z Lei:
Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Issachar,
Zabulon i Dina - córka. Jakuba i Bilhy,
służebnicy Racheli: Dan, Naftali. Jakuba i
Zylpy, służebnicy Lei: Gad, Aser. Jakuba i
Racheli: Józef i Beniamin.] – JÁKÓB
(sarkot fogó, elgáncsoló; csaló; aki a másik
helyére lép) [Izsák és Rebeka fia; Ézsau
fiatalabb ikertestvére (1Móz 25,21-26),
akitől megvásárolta elsőszülöttségi jogát egy
tál főzelékért (1Móz 25,29-34); csellel
megszerezte atyjától az elsőszülöttségi áldást
(1Móz 27,1-41); Háránba (3) kellett
menekülnie; útközben álmot látott egy
földtől az égig érő létráról (1Móz 27,4228,22). Sok éven át nagybátyjának,
Lábánnak szolgálatában állt, és feleségül
vette annak leányait, Leát és Ráhelt (1Móz
29,1-30); két feleségétől, és azok Bilha és
Zilpa nevű szolgálóitól tizenkét fia és egy
leánya született (1Móz 29-30); elmenekült
Lábántól (1Móz 31); ismeretlen angyali
lénnyel küzdött Peniélnél (1Móz 32,24-32);
megbékélt bátyjával, Ézsauval (1Móz 33);
egy
nagy
éhínség
idején
egész
2217
nemzetségével együtt Egyiptomba költözött
(1Móz 42-46), és ott is halt meg (1Móz 49).]
Jakub syn Alfeusza a. Jakub Mniejszy Apostoł
(zm. 62) [jeden z Dwunastu Apostołów,
mylnie
zwany
Mniejszym,
gdyż,
prawdopodobnie błędnie, utożsamiany
bywa
z
Jakubem
sprawiedliwym,
najważniejszym z grona braci Pańskich
(krewnych Jezusa) i jednym z filarów
Kościoła jerozolimskiego (por. Dz 12,17 i
15,13-21). Święty ten wymieniany jest w
Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes) Kanonu rzymskiego.] –
Ifjabb Jakab apostol, Alfeus fia, a Jézus által
kiválasztott 12 apostol egyike. [Az apostolok
felsorolásában a 9. helyen szerepel (Mk
3,18; Mt 10,3; Lk 6,14; ApCsel 1,13). Mivel
az apostolok közt szerepel egy másik Jakab
is, ezért kapta a megkülönböztető ifjabb
nevet.
Azonban
ez
az
elnevezés
bizonytalansággal terhelt.]
Jakub Większy (Starszy), dla odróżnienia od
Jakuba Mniejszego (Młodszego) Apostoła,
Jakub Pielgrzym lub Jakub z Compostelli,
scs. Apostoł Iakow Ziewiediejew (zm. 43 lub
44)
[jeden z 12 apostołów Jezusa
Chrystusa, syn Zebedeusza i Salome, brat
Jana
Ewangelisty
(Jana
Teologa),
męczennik, święty Kościoła katolickiego,
anglikańskiego,
ewangelickiego,
ormiańskiego,
koptyjskiego
i
prawosławnego. Święty ten wymieniany
jest
w
Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes) Kanonu rzymskiego.] –
Idősebb Jakab apostol (Iacobus Maior) († 42
vagy 44) [Zebedeus és Szalome fia, János
evangélista testvére, Jézus egyik apostola.
Idősebbnek
nevezik,
hogy
megkülönböztessék
Jézus
másik
tanítványától, Alfeus fiától, Ifjabb Jakab
apostoltól. Szent János leírása szerint Jakab
egyike volt Jézus első tanítványainak.
Testvérével együtt Keresztelő Szent János
tanítványai voltak, ő vezette el őket Jézushoz
(Jn 1,29–39). A szinoptikus evangéliumok
leírása szerint Jakab Jánossal együtt apjukkal
a tengerparton ültek, mikor Jézus elhívta
őket. Márk evangéliuma Boanerges-nek, a
mennydörgés fiainak hívja a testvérpárt (Mk
3,17). Jakab jelen volt a színeváltozáskor,
Jairus leányának feltámasztásakor, és a
Getszemáni-kertben is. Az Apostolok
cselekedetei alapján tudjuk, hogy Heródes
Agrippa „karddal kivégeztette Jakabot,
János testvérét” (ApCsel 12,2). A
középkorban elterjedt nézetnek, mely szerint
Jakab Hispániában térített volna, úgy tűnik,
nincs történelmi alapja. Sírját a IX. század
óta Santiago de Compostelában tisztelik. II.
-
Wersja 01 01 2017.
Alfonz király kezdett a sír fölé templomot
építeni.]
Jakubowie Nowego Testamentu [imię Jakub
oznacza kogoś, co wyparł drugiego i zajął
tegoż miejsce; może oznaczać także kogoś,
co trzyma drugiego za piętę (co Jakub, syn
Izaaka. czynił w czasie rodzenia się). W
polskich
przekładach
imię
Jakub
zatrzymane zostało w Starym i Nowym
Testamencie.] - JAKAB ("Jákób" görög
alakja; csaló) [Újszövetségben található
nevek]
Jakubów jest w NT aż czterech i
nadmieńmy tu, że z wynalezieniem różnic
między tymi jest bardzo trudno:
1. Jakub, apostoł, syn Zebedeusza, brat
Jana. Zamordowany przez Heroda. –
JAKAB ("Jákób" görög alakja; csaló)
[Zebedeus fia (Mt 10,2; Mk 1,19); János
(2) apostol testvérbátyja (Mt 10,2; 17,1;
Mk 3,17; 5,37); a tizenkét apostol közt volt
(Mt 10,2-4); Jézus egyik unokafivére
lehetett, foglalkozásra nézve halász (Lk
5,10-11); a megdicsőülés hegyén ott volt
Jézussal (Mt 17,1-8); fivérével, Jánossal
együtt a "Boanerges" (mennydörgés fiai)
melléknevet
viselte
(Mk
3,17);
felbosszantotta a többi apostolt (Mk
10,41); I. Heródes (5) Agrippa megölette
(ApCsel 12,2).]
2. Jakub Mały, Mniejszy, syn Alfeusza,
także wzrostem mniejszy od synów
Zebedeuszowych, jeden z dwunastu
apostołów. – fiatalabbik Jakab, az Alfeus
(2) fia [szintén apostol (Mt 10,3; ApCsel
1,13)]
3. Jakub, brat Pański, autor ''Listu
Jakuba Apostoła'' [Należy tu zaznaczyć,
że bracia i siostry Pana zaczęli w Niego
wierzyć
dopiero
po
Jego
zmartwychwstaniu. Ten Jakub był
bardzo czynny w zborze jerozolimskim.]
– Jakab, az Úr testvére (Mt 13,55; Mk 6,3;
Gal 1,19) [Jézust, annak földi szolgálata
alatt nem ismerte el Messiásnak (Jn 7,5);
feltámadása után azonban meggyőződéses
tanítványa lett (1Kor 15,7); a jeruzsálemi
gyülekezet vezető személyisége (ApCsel
12,17; 21,18; Gal 1,19; 2,9.12); vezette az
apostolok
jeruzsálemi
tanácskozását
(ApCsel 15,13; 21,18); tanácsolja Pált
(ApCsel 21,18-24); Josephus arról tudósít,
hogy 62-ben a zsidó főpap mártírhalálra
ítélte.]
4. Jakub, ojciec apostoła Judasza – Jakab,
Júdás (3) apostol atyja (Lk 6,16; ApCsel
1,13).
2218
jakucki, -a, -ie [przymiotnik od: Jakucja,
Jakuck] – jakut
jakże [1. zaimek wprowadzający pytanie o
sposób wykonywania czynności, np. Jakże
go do tego namówić?;
2. zaimek
wprowadzający zdanie wykrzyknikowe,
podkreślające wysoki stopień nasilenia
danego stanu rzeczy lub danej cechy, np.
Jakże
byłam
naiwna!;
3. zaimek
wprowadzający
pytanie
retoryczne,
wyrażające niezadowolenie, oburzenie,
wątpliwość lub kwestionujące czyjeś
postępowanie, np. Jakże mogłaś go puścić
samego w góry?] – hogyan, hogyan is,
hogyhogy
jakże! – hogyan!, hogy is ne!
jakże jestem szczęśliwy! – milyen szerencsés
vagyok!
jakże się cieszę! – mennyire örülök neki!
jakże to zrobisz? – ugyan hogyan csinálod ezt?
jakżeby nie – dehogynem
jalapa – csodatölcsér, jalapagyökér (Mirabilis
jalapa)
jalapa meksykańska (Exogonium purga) [1.,
roślina
z
rodziny
powojowatych
(Convolvulaceae). Korzenie bulwiaste,
łodyga wijąca się, purpurowa, liście
sercowate, kwiaty różowe, wyrastające w
kątach liści. Dziko rośnie w Meksyku, ale
często uprawiana jest na obszarach
gorących jako roślina lecznicza, silnie
przeczyszczająca, oraz ozdobna. 2. roślina
o
dużych,
czerwonych
kwiatach,
uprawiana w krajach tropikalnych] mexikói jalapa (Exogonium purga)
jałmonka [rodzaj czapki nocnej. W spisie rzeczy
króla Zygmunta Augusta znajdujemy
jałmonkę sobolową pod czapkę husarską.]
– (dawno) éjjelisapka
jałmużna [1. datek ofiarowany ubogiemu; 2. ofiary dla ubogich. Jako pomoc biednym
polecana w Nowym Testamencie. - Biblia
Tysiąclecia: Mieszkała też w Jafie pewna
uczennica imieniem Tabita, co znaczy
Gazela. Czyniła ona dużo dobrego i
dawała hojne jałmużny. Biblia Gdańska: A
była w Joppie niektóra uczennica,
imieniem Tabita, która wyłożywszy, zowie
-
Wersja 01 01 2017.
się Dorka; ta była pełna dobrych
uczynków i jałmużny, które czyniła.] –
alamizsna
=
ennivaló
(görög),
könyöradomány [rokon szó az elemózsia] [1.
Az ínség enyhítésére szolgáló ajándék. Mind
az Ószövetség, mind az Újszövetség felhív,
hogy a szegényekről emlékezzünk meg; a
farizeusoknál törvényileg előírták az
alamizsnaosztást
(3Móz
19,9-10;
ApCsel9,36). 2. hit indításából gyűjtött
szeretetadomány; a legtöbb vallásban
kötelező
kegyességi
gyakorlat;
3.
könyöradomány, kis ennivaló, pénz]
jałmużnica,
jałmużniczka
[popularna
w
średniowieczu
damska
sakiewka
składająca sie z dwóch prostokątów,
bogato haftowana, głównie w sceny z
romansów. Służyła bogatym damom do
przechowywania monet przeznaczonych
na jałmużnę po wyjściu z kościoła.] –
jótékonykodó, adakozó nő, jótékony asszony
v. asszonyság; (daw) női erszény
jałmużnictwo – alamizsnálkodás, jótékonykodás
jałmużniczy, -a, -e – jótékony, adakozó
jałmużnik [1. daw. duchowny przydzielony
jakiejś osobie, rozdzielający w jej imieniu
jałmużnę; 2. daw. urząd dworski; też:
osoba sprawująca ten urząd; 3. daw.
człowiek dający jałmużnę] – adakozó v.
jótékony v. jótékonykodó ember, (tört.)
alamizsnás
jałmużnik królowej – a királyné alamizsnása v.
alamizsnát osztó hatalmasa
jałoszka [zob. jałówka w zn. 1.] – üsző [a nőnemü
szarvasmarha, mely nem ellett, de
metszőfogait még ki nem váltotta, s
agancsár (p. szarvasüsző), mielőtt első borját
elli]
Jałowe martwice kości (łac. necrosis aseptica
ossium,
syn.
necrosis
ischaemica,
osteochondrosis, osteochondritis, epiphysitis,
chondroosteonecrosis) [grupa chorób,
których wspólną cechą jest nekroza kości
lub jej fragmentów, niezwiązana z
udziałem zakażenia drobnoustrojami.] –
csontelhalás (osteonecrosis)
2219
jałowaty, -a, -e [był kolorem żółtym a nazwę
wziął od jałowca] – boróka-; sárga szín
(színváltozat)
jałowaty kolor [1. kolor kontusza szlacheckiego,
czyli czerwony. Nazwa wywodzi się od
rosyjskiego
słowa
ałowatyj
czyli
czerwonawy. Mylne jest przypuszczenie,
że jałowaty był kolorem żółtym a nazwę
wziął od jałowca. Starowolski w
„Reformacyi
Obyczajów
Polskich”
twierdzi: „Nie po kontuszu jałowatym
szlachcic ma się dać poznać, ale po
cnocie”.
Szlachta
używała
koloru
czerwonego,
kolor
żółty
był
zarezerwowany dla mieszczan; 2. to kolor
żółtawy, od jałowca. Był za czasów
Zygmunta
III
powszechną
barwą
kontuszy.] – (daw) nemesi köntös sárgás
színe
jałowica [1. młoda krowa niemająca jeszcze
potomstwa; jałówka; jałoszka; 2. miała
być ofiarowana za znalezionego trupa,
którego zabójcy nie można było odnaleźć.]
– áldozati üsző
jałowcowy, -a, -e [przymiotnik od: jałowiec (np.
olejek jałowcowy)] – borókábűl készült,
borókajałowcówka [1. wódka gatunkowa wytrawna;
2. odmiana gruszy; też: owoc tej gruszy] –
borókapálinka, borovicska
jałowica [młoda krowa niemająca jeszcze
potomstwa; zob. jałówka w zn. 1.;
jałoszka] – üsző
jałowiczy, -a, -e – üszőjałowić – terméketlenné tenni, miskárolni
jałowiec [iglasty krzew lub drzewo o drobnych,
czarnych owocach] – boróka, borókafenyő,
gyalogfenyő; borókabogyó
Jałowiec (Juniperus L.) [1. rodzaj roślin iglastych
należący do rodziny cyprysowatych. Liczy
50–76 gatunków, z których w Polsce w
warunkach
naturalnych
występują.
Gatunkiem typowym jest jałowiec
pospolity (Juniperus communis L.). 2.
rodzaj z rodziny cyprysowatych, ok. 70
gatunków zimozielonych drzew i krzewów
rosnących
na
półkuli
północnej,
sięgających aż w góry obszarów
przyrównikowych.
Na
półkuli
południowej tylko 1 gatunek. Szpilki
ustawione naprzeciwlegle lub w okółkach,
czasem w formie łusek. Nasienie w postaci
tworu zwanego szyszkojagodą. Drewno
jałowca odporne na gnicie, stosowane w
budownictwie i stolarstwie] – boróka
(Juniperus L.) [a ciprusfélék családjának
egyik nemzetsége]; borsfenyő, apró fenyő,
gyalogfenyő, fenyőtüske, pattogó, gúzsfenyő
-
Wersja 01 01 2017.
Gatunki flory Polski
 jałowiec chiński (Juniperus chinensis L.) –
gatunek uprawiany
 jałowiec
łuskowaty (Juniperus squamata
Buch.-Ham. in Lamb.) – gatunek uprawiany
 jałowiec
płożący (Juniperus
Moench) – gatunek uprawiany
horizontalis
 jałowiec pośredni (Juniperus ×media) –
gatunek uprawiany
 jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)
 jałowiec sabiński, j. sawina (Juniperus sabina
L.)
 jałowiec wirginijski (Juniperus virginiana L.)
– gatunek uprawiany
Inne gatunki (wybór)





jałowiec bermudzki (Juniperus bermudiana)
jałowiec nadbrzeżny (Juniperus conferta Parl.)
jalowiec rozesłany (Juniperus procumbens)
jałowiec skalny (Juniperus scopulorum Sarg.)
jałowiec Pfitzera (Juniperus
(chinensis ×sabina)
×pfitzeriana)
Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)
Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)
[gatunek zawsze zielonego krzewu lub
drzewa
należący
do
rodziny
cyprysowatych. Występuje na półkuli
północnej od południowych krańców
Arktyki po ok. 30°N w Europie, Azji i
Ameryce Północnej.] – közönséges boróka
(Juniperus communis) [a ciprusfélék
családjába tartozó örökzöld növényfaj.
Fűszer- és gyógynövény. Népies neve: apró
fenyő, borostyántüske, borosán, borovicska,
fenyőtüske,
borsikafenyő,
borsfenyő,
fenyőmag,
gyalogfenyő,
törpeboróka,
töviskés fenyő, borókafenyő, gúzsfenyő,
pattanófenyő, komkék.]
Jałowiec sabiński (Juniperus sabina L.) [gatunek
krzewu iglastego należący do rodziny
cyprysowatych. Inne nazwy zwyczajowe:
jałowiec sawina, jałowiec sawiński.] –
szagos
boróka
(nehézszagú
boróka,
Juniperus
sabina)
[népi
nevén
Boldogasszony ága a ciprusfélék családjába
tartozó örökzöld növényfaj]
2220
Jałowiec wirginijski (Juniperus virginiana)
[gatunek drzewa iglastego. Występuje
naturalnie w Ameryce Północnej, w
Europie sadzone] – virginiai boróka
(Juniperus virginiana) [a ciprusfélék
családjába tartozó örökzöld növényfaj. Vörös
cédrus néven is ismert. Kertekben szerte a
világon gyakran ültetik.]
Juniperus phoenicea [jałowiec, dziki krzak:
Biblia Warszawska: Jest on jak jałowiec na
stepie i nie widzi tego, że przychodzi dobre;
mieszka na zwietrzałym gruncie na pustyni,
w glebie słonej, nie zaludnionej; Biblia
Tysiąclecia: Jest on podobny do dzikiego
krzaka na stepie, nie dostrzega, gdy
przychodzi szczęście; wybiera miejsca
spalone na pustyni, ziemię słoną i bezludną;
Biblia Gdańska: Albowiem stanie się jako
wrzos na puszczy, który nie czuje, gdy co
dobrego przychodzi, ale bywa na suchych
miejscach na puszczy w ziemi słonej, i w
której nikt nie mieszka.] – Föníciai boróka,
hangafa (Juniperus phoenicea) [1. Libanon
nyugati lejtőin termő növény (Jer 17,6; 48,6),
pusztai cserjének is nevezik. 2. A
„legmediterránabb” borókák közé tartozik:
az aleppóifenyőhöz hasonlóan végig kíséri a
mediterrán partokat D-Európától KisÁzsiáig, É-Afrikáig. Tömött bokor vagy
kisebb fa, néha egészen a földhöz simuló. A
napos meleg helyeket kedveli, a szárazságot
egész jól bírja. „ Mert olyanná lesz, mint a
hangafa a pusztában, és nem látja, hogy jó
következik, hanem szárazságban lakik a
sivatagban, a sovány és lakhatatlan földön.”
-
Wersja 01 01 2017.
(Jeremiás próféta könyve 17. rész, 9. vers)
Dániel könyvében olvasható a „magános
hangafa” története, melyet a föníciai
borókával azonosítottak.]
jałowieć [1. stawać się jałowym; 2. stawać się
pozbawionym wewnętrznych przeżyć,
wrażeń, pomysłów itp.] – meddővé v.
terméketlenné válni
jałowizna [1. młode bydło niemające jeszcze
potomstwa; 2. puste lub nieurodzajne
pole; 3. pustka intelektualna lub moralna]
– üsző, terméketlen föld
jałowo – hiába, feleslegesen, üresen, pusztán,
szárazon; rántás nélkül, böjtösen, soványan,
zsírtalanul
jałowo jadać – böjtösen étkezni v. táplálkozni
jałowo pisać – szárazon v. gondolat nélkül írni;
száraz, színtelen a stílusa
jałowość – (bezpłodność) meddőség,
terméketlenség (földnél); (átv.) meddőség,
terméketlenség, hiábavalóság
jałowość krowy – a tehén meddősége
jałowość stylu – a stílus v. írásmód szárazsága v.
színtelensége
jałowość ziemi – a föld terméketlensége
jałowy, -a, -e [1. nieurodzajny; 2. pozbawiony
sensu,
wyrazu;
3.
pozbawiony
drobnoustrojów; 4. o pokarmach: bez
smaku; 5. o samicy zwierząt: niepłodna] –
(niepłodny) meddő, terméketlen; üres,
meddő, hiábavaló; vékony, sovány, böjti,
száraz;
(átv.)
meddő,
terméketlen,
hazontalan, hiábavaló, hiú, száraz, üres,
íztelen
jałowa ciekowość – hiú kíváncsiskodás
jałowa dyskusja – meddő vita v. viták;
szalmacséplés
jałowa pasza – sovány legelő
jałowa ziemia – terméketlen föld
jałowe koło [koło niepracujące] – inaktív kerék
jałowe strania – hiábavaló erőfeszítések
jałowe wysiłki – meddő fáradozás
jałowy bieg [zakres pracy silnika, podczas
którego wytwarzana moc jest używana
jedynie do napędu osprzętu] – üresjárat
[azon időpillanatok összessége, amelyekben
egy adott erőforrás nem kerül kihasználásra]
jałówka [1. młoda krowa niemająca jeszcze
potomstwa; 2. samica bydła domowego w
wieku powyżej 6 miesięcy, przed
pierwszym wycieleniem, czyli do wieku
18–24 miesięcy; 3. samica ssaków lub
ptaków niemająca jeszcze potomstwa];
jałóweczka – (krowa) üsző, növendékmarha;
(ptak) fiatal madár
2221
Jałta (ukr. Ялта, ros. Ялта, krym. Yalta, orm.
Յալտա) [miasto na Ukrainie w
południowej części Półwyspu Krymskiego,
na brzegu Morza Czarnego. Liczy 77,1
tys. mieszkańców (2004). Z Jałty do
Symferopola prowadzi najdłuższa w
Europie linia trolejbusowa długości około
80 km. Za czasów Związku Radzieckiego
Jałta
była
popularnym
kurortem
nadmorskim. W czasie II wojny światowej
w Jałcie (a dokładnie w Liwadii niewielkiej miejscowości koło Jałty)
odbyła
się
konferencja
jałtańska
ustalająca na przeszło 40 lat polityczny
podział powojennej Europy.]
– Jalta
(ukrán és orosz írással Ялта, krími tatár
nyelven
Yalta)
[járási
jogú
város
Ukrajnában,
a
Krími
Autonóm
Köztársaságban. Jelentős üdülőváros a
Fekete-tenger északi partján. Neve a görög
γιαλος - biztonságos part kifejezésből ered.]
jałtański, -a, -ie [przymiotnik od: Jałta] – jaltai
jam session [wym. dżem seszyn] [spotkanie
muzyków jazzowych z różnych zespołów
w celu wspólnego improwizowania na
tematy ogólnie znanych melodii] – (ang.)
"jam session" (ejtsd: dzsem szesön, közös
improvizálás)
Jama [w hinduizmie: czerwonooki bóg śmierci] –
Jama (a halál vörösszemű hindu istene)
jama [1. znaczne wgłębienie gruntu; 2. kryjówka
zwierzęcia w ziemi; 3. w organizmie
ludzkim
lub
zwierzęcym:
wolna
przestrzeń wysłana błoną śluzową lub
surowiczą; 4. ubytek w narządach
wewnętrznych wskutek martwicy tkanek;
5. od czasów najdawniejszych wilcze doły
nazywano „jamami.”] – (dół) üreg, odú,
gödör, verem, lyuk; mélyedés, bevágás,
(anatómia) üreg, kamra; (jaskinia) barlang
(bg.)
jama bębenkowa – dobüreg (fülben)
jama borsucza – borzlyuk
jama brzuszna – hasüreg
jama
chłonna
[narząd
pokarmowy
u
prymitywnych,
bezkręgowych
organizmów zwierzęcych] – a primitív
,gerinctelen állati szervezetek táplálékszerve
jama czaszki – koponyaüreg
jama czołowa (zob. zatoka czołowa) –
homloküreg
jama gardłowa – garatüreg
jama gębowa – szájüreg
jama krecia – vakondoklyuk
jama królicza – nyúlfészek
jama lisia – rókalyuk
-
Wersja 01 01 2017.
jama macicy [przestrzeń wewnątrz trzonu
macicy, wewnątrz której podczas ciąży
rozwija się płód] – (med.) méhnyálkahártya
(endometrium)
Jama Michalika w Krakówie – Mihály barlangja
Jama Michalika
jama mysia – egérlyuk
jama nosowa – orrüreg
jama nosowo-gardłowa – orr-garatüreg
jama oczna – szemüreg, szemgödör
jama piersiowa – mellüreg
jama płaszczowa, jama skrzelowa [1. jama
znajdująca się pod płaszczem mięczaków;
2. przestrzeń zawarta między płaszczem a
resztą ciała mięczaków, do której uchodzą
przewody
narządów
wydalniczych,
gruczołów rozrodczych, otwór odbytowy,
a w obrębie której ulokowane są skrzela
(ktenidium); niekiedy (u ślimaków
płucodysznych)
funkcję
oddechową
przejmują unaczynione ściany j. p.
stającej się wtedy jamą płucną.] –
kopoltyúüreg [az ízeltlábúak esetében a
fejtort takaró páncélja alatt helyezkedik el
(kopoltyúüreg)]
jama serca – szívkamra
jama skurczowa [1. pusta przestrzeń w odlewie
powstała w czasie krzepnięcia odlewanego
materiału; 2. powstaje w odlewie w
zakresie jego krzepnięcia. Jest rezultatem
zmniejszania się objętości ciekłego metalu
i braku możliwości uzupełnienia jego
niedoboru. Powstaje ona w obszarach
odlewów krzepnących jako ostatnie, są to
miejsca węzłów cieplnych. 3. pusta
przestrzeń w odlewie powstająca często
podczas
jego
krzepnięcia;
obniża
właściwości wytrzymałościowe odlewu i
zmniejsza jego szczelność; powstawaniu
2222
j.s. przeciwdziała się przez odpowiednie
zaprojektowanie
układu
wlewowego
pozwalającego na regulację rozkładu
temperatury w odlewie w czasie jego
krzepnięcia.]
–
zsugorodási
v.
összehúzódási (szisztolés) üreg
jama ustna (łac. cavum oris) ]początkowy
odcinek przewodu pokarmowego i
oddechowego] – száj (os), szájüreg (cavum
oris) [a tápcsatorna felvevő része, amelyen
keresztül az ezzel rendelkező élőlények az
ivóvizet és az ételeket képesek magukhoz
venni.]
jama w płucach, jama płuchna – kaverna a
tüdőben
jama wilcza (wilczy dół) – farkasverem
Jamajka [wyspa i państwo na Morzu
Karaibskim w archipelagu Wielkich
Antyli, położone na południe od Kuby i na
zachód od Haiti.] – Jamaica [egy, a NagyAntillák szigetcsoporthoz tartozó 240 km
hosszú és 80 km széles szigetország. A
Karib-tengeren helyezkedik el.]
jamb [1. w wersyfikacji antycznej: stopa
wierszowa złożona z sylaby krótkiej i
długiej; 2. w języku polskim: stopa
złożona z sylaby nieakcentowanej i
akcentowanej; też: wiersz pisany tą
miarą; 3. wiersz o satyrycznej lub
żartobliwej treści, nawiązujący do tradycji
greckiej] – (gör.) jambus; egy rövid és egy
hosszú szótagból álló, emelkedő ritmusú
versláb
jambiczny, -a, -e – jambikus
jamby – jambikus vers
jambiczny, -a, -e [przymiotnik od: jamb] – (gör.)
jambikus; jambusban írt, jambusokból álló
jamboree
[wym.
dżembori],
jambo1
[międzynarodowe spotkanie muzyków,
turystów, harcerzy itp.] – jamboree
(nemzetközi zenei, turista stb.); találkozó
jamboree, jambo2 [termin odnoszący się do
międzynarodowych zlotów skautowych,
stosowany od 1920 roku] – jamboree; a
világ cserkészeinek együttes, 3-4 hétig tartó
szabad táborozása
-
Wersja 01 01 2017.
światowe jamboree skautowe – (ang.)
World Scout Jamboree; Cserkész
Világ Találkozó
jamboree regionów skautowych
(kontynentów) – (ang.) European
Jamboree; Európai (Regionális)
Cserkésztalálkozó
jamboree kilku państw – néhány állam
találkozója
jamboree narodowe – (ang.) National
Jamboree; nemzeti cserkésztalálkozó
Jamboree Skautów Europy Środkowej –
(ang.) Central European Jamboree;
Közép-Európai Cserkésztalálkozó
jameczka, jamka [1. zdr. od jama w zn. 1, 2.;
2. zagłębienie w błonie komórkowej
ułatwiające przepływ roztworów do
komórki sąsiedniej] – barlangocska, kis
üreg, üregecske
jamioł (anioł) – angyal (anioł)
Jamioł [nowela Henryka Sienkiewicza napisana
w roku 1882] – Jamioł (Henryk Sienkiewicz
novellája, 1882)
Jamin. * Jamyn (prawa ręka) [1. Syn Symeona;
od niego pochodzą Jaminici. 2. Potomek
Judy syn Rama. 3. Lewita; pomagał
objaśniać ludowi Prawo (Zakon).] –
JÁMIN (a jobb oldal, jobb kéz; szerencse,
boldogság; dél) [1. Simeon (1) fia (1Móz
46,10; 1Krón 4,24). 2. Férfi Júda törzséből
(1Krón
2,27).
3.
Írástudó
és
törvénymagyarázó lévita Ezsdrás (3) mellett
(Neh 8,7).]
jamistość – üregesség, lyukacsosság
jamisty, -a, -e
[mający kształt jamy lub
tworzący jamy] – üreges, gödrös; lyukacsos
jamniczek – borzebecske, kis tacskó
jamnik [1. pies o niskim wzroście, długim
tułowiu i krótkich nogach; 2. pot. o rzeczy
długiej i niskiej], jamniczka – borzeb,
tacskó (kan, szuka), dakszli
Karina Chmiel Kasiopea - Jamnik
Jamnik (niem. Dackel) [jedna z ras psów
pochodząca z Niemiec. Niemiecka nazwa
oznacza w dosłownym tłumaczeniu
"borsuczy pies", etymologia nazwy
związana jest z jego zbliżoną do borsuków
budową oraz wykorzystywaniem tej rasy
do polowania na zwierzęta ryjące nory.] –
borzeb, tacskó (kan, szuka), dakszli
2223
Tacskó - Dachshund (Teckel)
jamochłon [wodne zwierzę bezkręgowe],
jamochłony – (áll.) tömlős, tömlősök,
űrbelűek
jamowy, -a, -e – barlang-, barlangi, üregi
jamrać, jamrować – skarzyć się, lamentować
[Słowniczek języka śląskiego] panaszkodni,
panaszolni; lamentálni
jamurlach [1. z turec. jagmurłyg, opończa od
deszczu, wspomniana z oznaczeniem cła w
Vol. leg. t. IV, f. 82, r. 1643. 2. nazwa
turecka gęstej tkaniny używanej na
opończe od deszczu] – (dawno) esőköpeny
jamy wilcze – farkasverem
Jan (gr. Ἰωάννης od hebr. rdzenia ‫ – בחי‬łaska)
[imię męskie pochodzenia biblijnego. Po
hebrajsku ‫( ןנחוי‬Jochanan) oznacza "Bóg
(Jahwe) jest łaskaw". Imię to nosił jeden z
apostołów. Zostało przejęte najpierw do
greki, a potem do łaciny. Rozpowszechniło
się
we
wszystkich
krajach
chrześcijańskich.]
(przekształcenia)
Janisław, Janusz – János [bibliai eredetű
férfinév, a héber Yohhanan névből
származik. Jelentése: kegyelmes az Isten,
illetve Isten kegyelme. Női párja: Johanna.]
Jan (z hebr. Johanan, znaczy: Jahwe jest
kosztowny) [Syn Zebedeusza i brat
Jakuba. Obaj byli rybakami. Pan nazwał
ich ''Synami Gromu'', ''Boanerges''. Był
najmłodszym z apostołów, nazywał siebie
''uczniem, którego Jezus miłuje''. Pan dał
matkę Swoją w jego opieką. Jan, Piotr i
Jakub byli z Panem na górze
Przemienienia i w Getsemane. Według
Gal. 2;9 Jakub, Piotr i Jan mieli iść do
Żydów głosić Ewangelię, a Paweł do
pogan. Jan napisał trzy listy około roku
90, a jego Ewangelia napisana została
może nieco wcześniej; zaś Księga
Objawienia napisana została chyba
najpóźniej ze wszystkich ksiąg Nowego
Testamentu - około roku 96 na wyspie
Patmos, gdzie przebywał na wygnaniu.
-
Wersja 01 01 2017.
Żył podobno 100 lat i był jedynym
apostołem Pana, który umarł naturalną
śmiercią, podczas gdy wszyscy inni zmarli
śmiercią męczeńską. Sposobem podania
materiału Ewangelia Jana różni się
bardzo od pozostałych trzech (zwanych
synoptycznymi), jednak jest w zupełnej
zgodzie z nimi. Jej głównym celem jest
między innymi wytłumaczenie ludziom, że
Jezus jest wiecznym Słowem, Barankiem
Bożym, że trzeba narodzić się na nowo, że
Pan jest Dobrym Pasterzem, że Ojciec i
Syn jedno są. Przepowiedział zesłanie
Ducha Świętego, podaje obszernie zdradę
i mękę Pana, Jego zmartwychwstanie, ale
nie podaje rodowodu, jak to pozostali
ewangeliści czynili. Na uwagę zasługują
końcowe słowa jego Ewangelii: ''Wiele
innych rzeczy dokonał Jezus, które, gdyby
miały być spisane jedna po drugiej,
mniemam, że i sam świat nie pomieściłby
ksiąg, które należało napisać''.] – JÁNOS
(Jahve kegyelmes, az Úr jóindulatú, jóságos,
kedves) [1. JÁNOS (2) APOSTOL. Zebedeus és Salomé (1) fia, Jakab (1)
testvére (Mt 4,21; 27,56; ApCsel 12,1-2);
Galileában élt, valószínűleg Betsaidában (1)
(Lk 5,10; Jn 1,45); foglalkozására nézve
halász (Mk 1,19-20); Keresztelő Jánoson
keresztül jutott kapcsolatba Jézussal, és az Ő
tanítványa lett (Jn 1,35); elhívást nyert a
tizenkettő közé (Mk 1,19-20; Lk 5,10);
egyike a három apostolnak, akik legközelebb
álltak Jézushoz (a másik kettő: Péter és
Jakab); ott volt Jézussal Jairus leányának
feltámasztásánál (Mk 5,37), a Megdicsőülés
hegyén (Mt 17,1; Mk 9,2; Lk 9,28), a
Gecsemánéban (Mt 26,37; Mk 14,33); Jézust
arra kérte, bocsásson tüzet az őket befogadni
nem hajlandó samaritánus falura, ezért
Jakabbal (1) együtt a "mennydörgés fiai"
(Boanergész) melléknevet kapta (Mt 3,17;
Lk 9,54); anyja arra kérte Jézust, hogy két
fiának főhelyet biztosítson Isten országában
(Mt 20,20); segített Péternek az utolsó páskavacsora előkészítésénél (Lk 22,8); az utolsó
vacsorán közvetlenül Jézus mellett feküdt (Jn
13,25); Jézus kihallgatásánál a közelben
tartózkodott (Jn 18,15-16); Jézus Krisztus
megfeszítésének tanúja (Jn 19,26-27); ő
ismerte fel Jézust annak feltámadása után a
Genezáret-tónál (Jn 21,1-7); buzgón
munkálkodott
Péterrel
együtt
az
ősgyülekezetben (ApCsel 3,1-4,22; 8,14-17);
a hagyomány szerint magas kort élt meg;
neki tulajdonítják a róla elnevezett
evangélium, levelek és Jelenések könyve
szerzőségét.]
Jan (z hebr. Johanan, znaczy: Jahwe jest
kosztowny) [Krewny Annasza] – János
[Izráel egyik magas állású vallási vezetője,
aki jelen volt, amikor Pétert és Jánost (2)
felelősségre vonták igehirdetésük miatt
(ApCsel 4,6).]
2224
Jan I (ur. w V wieku w Toskanii - zm. 18 maja
526) [męczennik i święty Kościoła
katolickiego, papież w okresie od 13
sierpnia 523 do 18 maja 526.] – Szent János
[ő volt az 53. pápa. 523. augusztus 13-án
választották meg a keresztény egyház
vezetőjének. Rövid pontifikátusáról alig
tudunk valamit, de az bizonyos, hogy
életének ebben a szakaszában nagy próbát
kellett kiállnia. A világi és egyházi hatalom
Itáliában elhidegült egymástól ezalatt az idő
alatt, viszont a kelet szorosabb kapcsolatba
került a pápával. Egy Constantius nevű
kisbirtokos gyermekeként Toszkánában látta
meg a napvilágot. A papi hivatást
választotta,
és
lassan
az
egyik
legbefolyásosabb egyházi méltóság lett. 523ban egy hetes vita után választották meg
Hormisdas pápa utódjának. Az ismét
egységes keresztény egyház stabilitásáért
küzdött. 526. május 18-ai halálát az
egyházban mártírhalálként tisztelik. Ünnepét
a XII. században vették föl a római naptárba,
és azt Szent Péter Bazilika kriptájába történt
temetése napján, május 27-én tartották.
1969-ben emléknapját halála napjára,május
18-ra helyezték át.]
Jan Chrzciciel, Jan Baptysta, scs. Prorok,
Priedtiecza i Krestitiel Gospodień Ioann, łac.
Ioannes Baptista, hebr. ‫המטביל יוחנן‬
Jehohanan ben Zekarijahu (ur. pomiędzy 6
p.n.e.-2 p.n.e. w Ain Karem, zm. ok. 32 n.e.
w Macheront) [pustelnik, prorok żydowski,
święty katolicki i prawosławny;
syn
Zachariasza i Elżbiety; kapłan należący
do ósmej zmiany Abiasza (których wg I
Kron. 24;10 były 24 do spełniania zmiany
służby w świątyni); potomek Aarona.
Urodził się, gdy jego rodzice byli już w
podeszłym wieku. Jego urodzenie się
przepowiedziane było przez anioła
Gabriela; miał być nazarejczykiem. Był
napełniony D chem Świętym od
urodzenia.
Powołany
był
do
przygotowania przyjścia Pana, co też
czynił. Nawoływał do pokuty. Chrzcił
(''chrztem Jana''). W jego przyjściu jest
dużo podobieństwa do przyjścia Eliasza.
Ochrzcił nawet Pana. Uwięziony przez
Heroda został ścięty przez Heroda jeszcze
przed ukrzyżowaniem Pana. Do śmierci
Jana Chrzciela przyczyniła się Herodiada,
-
Wersja 01 01 2017.
nielegalna żona Heroda Antypasa.] –
Keresztelő János (i. e. 7 körül - 29 körül,
Iosephus Flavius szerint a Jordántól keletre
eső erődben Mahérusz várában) – a
katolikusoknál Keresztelő Szent János [1. a
kereszténység fontos alakja. Keresztelő
János Lukács evangéliuma szerint anyai
ágon Jézus rokona volt. Hat hónappal Jézus
előtt született, apja Zakariás zsidó pap volt,
anyja Erzsébet. Zakariást némasággal
büntette Isten, mert mikor egy angyal közölte
vele, hogy fia fog születni, ő nem hitte el,
mert már nagyon öreg volt; egészen János
születéséig néma maradt. János a pusztában
élt, mielőtt prédikálni kezdett. "Teveszőr
ruhát, és dereka körül bőrövet viselt,
tápláléka pedig sáska és erdei méz volt"
(Máté 3,4) és gyakran böjtölt. (Máté 9,14 ;
Máté
11,18-19).
Prédikált a népnek Krisztus közelgő
eljöveteléről és bűnbánatot hirdetett. A
Jordán folyó vizében keresztelte meg az
embereket. Innen ered a keresztelés
szentsége a keresztényeknél. Maga Jézus is
elment hozzá megkeresztelkedni, amit János,
– aki ekkor felismerte Jézusban a Megváltót
– először nem akart megtenni, mert úgy
érezte, hogy méltatlan rá, de Jézus ezt
mondta neki: „Engedj most, mert így illik
nékünk minden igazságot betöltenünk.” (Mt
3,15) Heródes király bár tisztelte és félt tőle,
mert szent embernek tartotta (Márk 6,20)
mégis elfogatta Jánost, mert az elítélte
amiatt, hogy a testvére feleségét, Heródiást
vette
el.
Heródiás
manipulációi
következtében a király lefejeztette Jánost (a
Biblia szerint mikor Heródiás lánya, Salomé
táncolt a király előtt, az megígérte, hogy
teljesíti egy kívánságát, az anyja pedig
utasította Salomét, hogy Keresztelő János
fejét kérje egy tálcán.) Jézus korának
legnagyobb embereként említette Keresztelő
Jánost. (Máté 11,11); 2. Zakariás (28) és
Erzsébet fia, mindketten papi nemzetségből
származtak; Jézus előfutárja (Lk 1,5-25.5658); mint Istennek szentelt ember, a
pusztában lakott (Lk 1,15; Mt 11,12-14.18);
munkásságát a Jordán mellett kezdte el,
Tiberius
császár
uralkodásának
15.
esztendejében (Lk 3,1-3); hirdette és
gyakorolta
a
megtérés
keresztségét
(bemerítését), hogy így készítse elő az
embereket a Messiás eljövetelére (Lk 3,414); Jézust is megkeresztelte (Mt 3,13-17;
Mk 1,9-10; Lk 3,21; Jn 1,32), bizonyságot
tett Jézusról, mint Messiásról (Jn 1,24-42);
Heródes (3) Antipás börtönbe vetette és
kivégeztette (Mt 14,6-12; Mk 6,17-28); Jézus
dicsérte őt (Mt 11,7-14); tanítványai még
2225
halála után is hűek maradtak hozzá (ApCsel
18,25).]
Jan Gutenberg, właściwie Jan Gensfleisch, niem.
Johannes Gensfleisch zur Laden zum
Gutenberg (ur. ok. 1399, zm. 3 lutego
1468) [złotnik i drukarz moguncki,
niemiecki rzemieślnik, twórca pierwszej
przemysłowej metody ręcznego druku w
Europie] – Johannes Gensfleisch zur Laden
zum Gutenberg, (Mainz, 1400 körül – 1468.
február 3.) [a mozgatható betűelemekkel
való könyvnyomtatás, a betűfém, a kézi
öntőkészülék, a nyomdafesték, szedő-sorjázó
vagy más néven szedővas (winkel), a
kézisajtó és a festékező labdacs európai
feltalálója.]
Jan i Paweł, wł. Giovanni e Paolo (zm. 26 czerwca
362 w Celio) [rodzeni bracia, męczennicy
chrześcijańscy
za
czasów
Juliana
Apostaty, święci Kościoła katolickiego] –
János és Pál Constantiának, Constantinus
császár leányának udvari főemberei voltak.
Az Úr 364. esztendeje táján szenvedtek
vértanúhalált.]
Jan Kalwin, fr. Jean Cauvin albo również Jean
Calvin (ur. 10 lipca 1509 w Noyon, zm. 27
maja 1564 w Genewie) [jeden z
największych humanistów, nazywany
także przez niektórych kompetentnych
sędziów z różnych stronnictw i wyznań
"teologiem
par
excellence";
"Arystotelesem Reformacji"; "Akwinitą
Kościoła reformowanego"; "Likurgiem
chrześcijańskiej demokracji"; "papieżem
Genewy"; "najbardziej chrześcijańskim
mężem swej epoki" czy też "drugim
patriarchą reformacji". Był młodszy od
Marcina Lutra o 25 lat i bardziej
radykalny w swoich poglądach.] – Jean
Calvin (magyarosan: Kálvin János, eredeti
nevén: Jean Caulvin vagy Cauvin), (Noyon,
1509. július 10. – Genf, 1564. május 27.)
[francia származású svájci reformátor,
humanista tudós, a kálvinizmus névadója,
Bamber Gascoigne szerint „a legnagyobb
elme és a legjobb szervező” a reformáció
vezéralakjai között, aki megteremtette
Genfben az „istenfélő város tökéletesen
működő prototípusát”.]
Jan Nepomucen (ur. ok. 1350 w Pomuku (dziś
Nepomuk) [zm. 20 marca 1393 w Pradze) spowiednik Zofii, żony króla czeskiego
Wacława, który ponoć poniósł śmierć za
odmowę ujawnienia tajemnicy spowiedzi
królowej (nie ma jednak na poparcie tej
tezy żadnych dowodów). Jego kult
rozwijali głównie Jezuici, częściowo po to,
aby osłabić silny w Czechach kult Jana
Husa. Święty Kościoła katolickiego.] -
-
Wersja 01 01 2017.
Nepomuki Szent János (csehül: Svatý Jan
Nepomucký; Nepomuk) (Csehország), 1340
és 1350 között – Prága, 1393. március 20.)
[Csehország védőszentje. A folyók, hidak,
hajósok, vízimolnárok, halászok védőszentje.
A gyónási titok mártírjaként tartják számon.
1729-ben szentté avatták.]
Jan Zápolya (węg. Szapolyai János) (ur. 2 lutego
1487 na Zamku Spiskim, zm. 22 lipca
1540) król Węgier od 1526, przywódca
stronnictwa
antyhabsburskiego
na
Węgrzech. Syn Stefana Zápolyi i Jadwigi
cieszyńskiej. Brat Barbary Zápolyi.] –
Szapolyai János (Szepesvár, 1487. február 2.
– Szászsebes, 1540. július 17/21.) [erdélyi
vajda, 1526-tól haláláig Magyarország
királya]
János Esterházy, również: Ján Esterházi (ur. 14
marca 1901 Veľkim Zálužiu na Górnych
Węgrzech, zm. 8 marca 1957 w Mírovie w
Czechosłowacji) [czechosłowacki polityk
węgierskiego
pochodzenia,
działacz
mniejszości węgierskiej w I i II Republice
oraz w niepodległym państwie słowackim
(1939–1945)] - Galántai gróf Esterházy
János (Nyitraújlak, 1901. március 14. –
Mírov, Csehország, 1957. március 8.)
[Csehszlovákia
legjelentősebb
magyar
politikusa volt]
Janek, Janczy, Jach, Janik, Janko, Jasiek,
Jaszko, Jaś, Jaśko, Jasio, Janusz
(zdrobnienia) – Jancsi, Jani, Janika, Janó
janczar [1. żołnierz dawnej regularnej piechoty
tureckiej; 2. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Janczar, z turec. Jeni, nowy i
czery, wojsko, zatem dosłownie nowe
wojsko, urządzone przez Urchana,
drugiego z rzędu sułtana tureckiego w
XIV wieku, początkowo z dzieci
chrześcijan na wojnie zabranych w
niewolę, które w późniejszych czasach
stało się nieraz groźnem dla sąsiednich
krajów i samych sułtanów, póki nie
zostało ostatecznie w r. 1826 po
dokonanym
buncie
wyrżnięte
i
rozwiązane. Janczarowie stanowili rodzaj
gwardyi i milicyi sułtanów, której liczne
przywileje skłaniały potem i młodych
Turków do garnięcia się pod sztandary
janczaryi. Służyli pieszo, uzbrojeni w
strzelby, zwane w Polsce janczarkami,
krótkie szable, kordelas i pistolet za
pasem..] – (török) janicsár (jeni cseri = új
sereg); elrabolt idegen gyermekekből
kiképzett válogatott gyalogság a szultáni
Törökországban [1. A janicsár hadtest
kialakulása és szerepe az oszmán
hadseregben Az oszmán haderő legfontosabb
és katonailag legütőképesebb részét a
2226
reguláris, portai seregnek nevezett kapikuluk adták. A portaszolgáknak az a része,
amely a padisah és a legfőbb állami vezetők
közvetlen oltalmazását, illetve kiszolgálását
vezette, „belső szolgálat” (enderun) néven
volt ismert; a katonai és félkatonai apparátust
pedig „külső szolgálat”-nak (birun) nevezték.
2. vagyis eredeti törökséggel jenicseri, uj
sereg. A rendes zsoldos gyalogságnak egyik
hadteste, melyet Orkhán szultán szervezett,
és amely, mint tulajdonképen a szultán
testőrsége, Szulejmánig csak a szultán
személyes vezérlete alatt tartozott háboruba
menni. E hadtest eleinte és régebben
kizárólag keresztény szülők gyermekeiből
állott, akiket vagy tized alakjában szedtek a
birodalomban levő keresztény lakosoktól,
vagy háboru alkalmával raboltak el. Az ily
módon elrabolt gyermekeket régebben kisázsiai törököknél osztották szét, hogy ott a
nyelvet, vallást és szokásokat elsajátítsák,
vagyis
hogy
törökökké,
illetőleg
moszlimokká váljanak; később pedig részint
Konstantinápolyban, részint Drinápolyban és
Gallipoliban nevelték őket, kaszárnyákban
szigoru bánásmóddal. Miután a nevelő
intézetekben megtanulták a különféle katonai
gyakorlatokat és föltétlen engedelmességet,
hozzászoktak
a
fáradalmakhoz,
nélkülözéshez és elsajátították a testületi
szellemet és fanatizmust, 18-20 éves
korukban átléptek a janicsárok egyes
ezredeibe, hol három évig mindennemü
szolgai munkát végeztek. Szulejmán koráig
nem volt szabad házasodniok sem. Ekkor
azonban kivételesen megengedtetik nekik a
nősülés.]; (átv.) áruló; gazdáját gátlástalanul
kiszolgáló ember; csengettyű, csörgő
janczarka [strzelba turecka używana w Polsce w
XVII w.] – (janicsár-puska)
janczarski, -a, -ie – janicsárjanczarska kapela; kapela janczarska [rodzaj
orkiestry
wojskowej
w
dawnej
Rzeczypospolitej.
Pod
wpływem
-
Wersja 01 01 2017.
kontaktów i wojen z Turcją, w XVII
wieku pojawiły się kapele wojskowe,
popularne od czasów Jana III Sobieskiego,
królowie polscy utrzymywali zespół
muzyków grających na instrumentach
tureckich. W skład kapeli janczarskiej
wchodziły
instrumenty
melodyczne
podwójnostroikowe: surmy, szałamaje i
małe flety, oraz rozbudowana grupa
instrumentów perkusyjnych złożona z
kotłów, talerzy i bębnów podłużnych
(tarabanów). Kitowicz tak pisze o „kapeli
jańczarskiej” w wojsku polskiem w XVIII
w.: „Kapela ta była tak odmienna od innej
kapeli włoskiej, po wszystkich regimentach
używanej, jak samiż jańczarowie odmienni
byli strojem od innych regimentów…”] –
janicsár
zenekar
(a
régi
lengyel
hadseregben)
janczarowie
[dawni
żołnierze
tureccy,
rekrutujący się przeważnie z jeńców
wziętych w dzieciństwie do niewoli i
wychowywanych w rygorze wojskowym.
Oddział janczarów (dwie chorągwie)
wchodził
także
w
skład
wojsk
Rzeczpospolitej. Mieli oni własną kapelę,
nadzwyczaj hałaśliwą, złożoną z sześciu
oboistów, "na szalmajach, do oboju
podobnych, przeraźliwie piszczących",
sześciu doboszów i dwu zelistów, bijących
w tace duże, mosiężne, zwane zelami (dziś:
czynele) i dwu pałkierów bijących w
kociołki miedziane jak w dzwonki
(Kitowicz, "Opis dziejów").] – (daw., hist.)
janicsárok, janicsárság
janczary, janczarki [1. daw. dzwonki przy
uprzęży;
2.
rodzaj
instrumentu
muzycznego z grupy idiofonów, w postaci
niewielkich dzwoneczków. Klasyczny
sposób ich użycia polega na przywiązaniu
ich do uprzęży końskiej, skutkiem czego
zaprzęg
biegnąc
wywołuje
charakterystyczny dźwięk w
rytm
końskich kroków. Janczary, w gwarze
podhalańskiej nazywane też turlikami,
stosowane bywają nadal, szczególnie na
Podhalu, zazwyczaj przy okazjach
2227
paradnych przejazdów z okazji wesel i
innych uroczystości, albo dla turystów.
Janczary jako instrument muzyczny
wykorzystywany
podczas
koncertów
umocowane są na uchwycie w postaci
drewnianej pałki, na której znajduje się
najczęściej 12 lub 25 dzwoneczków.] –
csengettyűsor
Janeczka, Janka – a Janina beceneve
janczyk [z tureck. Jandżuk, jandżyk, tłómoczek
podłużny, który się przywiązuje na koniu
za siodłem, jak to bywa zwykle u
kozaków] – (dawno) málha; útipoggyász
Janek, Jasiek, Jaś – Jani, Jancsi [Janek jest
wysoki, a Tadek jest niski – Jancsi magas,
Tádé meg alacsony]
Jangcy (Chang Jiang) [Yangzi Jiang (chiń. trad.,
pinyin: Yángzǐ Jiāng ), Chang Jiang
(wym. czchang dźiang, trad., pinyin:
Cháng Jiāng – długa rzeka) – rzeka w
środkowych Chinach, najdłuższa w Azji i
trzecia po Amazonce i Nilu pod względem
długości na Ziemi.] – Jangce (Csang-csiang)
Janim (Anim) [według biblijnej Księgi Jozuego
15,20.48.50 - miasto w górzystym regionie
Judy.] – ANIM (források). [Város Júda déli
részén (Józs 15,50)]
Janina [Imię to jest żeńską formą imienia Jan.] –
Janina [a Jana továbbképzése, főleg
Lengyelországban használatos név. a János
férfinév német Jan formájának latinos
nőiesítése], Janka
Janisław [imię męskie, będące neologizmem
utworzonym poprzez dodanie do imienia
Jan typowej dla imion słowiańskich
końcówki -sław] – János
Jankes, Yankee (Yankees od Yankee) [obywatel
Stanów Zjedn. Ameryki, Amerykanin;
dawn. mieszkaniec płn. stanów USA, w
odróżnieniu
od
południowca;
hist.
mieszkaniec Nowej Anglii (sześciu płn.wsch. stanów USA)] – (ang.) yankee, jenki
(USA); angolszász eredetű észak-amerikaiak
gúnyneve
Jannes (uwodziciel) i Jambres (napełniony
goryczą) [czarownicy egipscy, którzy
sprzeciwiali się Mojżeszowi. Imiona ich
wymienione są w 2 Tym. 3;8; chodzi
widocznie o egipskich czarowników,
wymienionych w II Moj. 7;11,22. Ci
czynili cuda, posługując się duchową siłą,
nie pochodzącą od Boga, a więc używali
pomocy szatańskiej. Pod wpływem tej siły
był faraon; nic dziwnego więc, że Bóg
zatwardził serce jego. On w pełnej
świadomości nie słuchał Boga, podobnie
jak to czyni szatan. Bóg daje każdemu
-
Wersja 01 01 2017.
możność otrzymania pojednania się z nim
przez okazany żal (pokutę); każdemu, co
przychodzi do Niego w szczerości i miłości.
Jednak szatan nie lubi prawdy i nie
miłuje; gdyby on przyszedł do Boga, to
byłoby to z kalkulacji, ale nie z miłości i
szczerości; szatan popełnił grzech przeciw
Duchowi Świętemu i ten grzech nie może
być wybaczony. Kto występuje przeciw
Bogu po poznaniu Go (jak np. szatan,
demoni i niektórzy ludzie) ten grzeszy
przeciw Duchowi Świętemu. Grzech
przeciw Duchowi Świętemu nie będzie
wybaczony w tym ani w przyszłym
świecie.] – JANNES (előnyben részesítő,
csaló, megtévesztő) [Egyiptomi varázsló, aki
a fáraó előtt ellenállt Mózesnek (2Tim 3,8).]
janowiec [niski krzew o żółtych kwiatach,
rosnący w Eurazji i północnej Afryce] –
rekettye; sülzanót [gyógynövény, nagyon
mélyrõl fakadó reménytelenség esetén,
amikor a beteg úgy érzi, hogy minden
remény elveszett és számára nincs segítség.
Rábeszélésre, mások kedvéért kipróbál
ugyan különféle gyógymódokat, de közben
hangoztatja, hogy fel-gyógyulására nagyon
csekély a remény]
Janowiec [wieś w Polsce położona w
województwie lubelskim, w powiecie
puławskim, w gminie Janowiec, na skraju
Małopolskiego Przełomu Wisły oraz
trójkąta
turystycznego:
Puławy
Kazimierz Dolny - Nałęczów, przy ujściu
Plewki do Wisły, połączona przeprawą
promową z Kazimierzem Dolnym.] –
Janowiec (lengyel falu)
Janowiec barwierski (Genista tinctoria L.)
[gatunek rośliny z rodziny bobowatych
(Fabaceae Lindl.). Występuje na znacznej
część Europy i Azji. W Polsce średnio
pospolity] – festő rekettye (Genista
tinctoria) [a hüvelyesek (Fabales) rendjébe,
ezen belül a pillangósvirágúak (Fabaceae)
családjába tartozó növényfaj]
Janowiec ciernisty (Genista germanica L.)
[gatunek rośliny z rodziny bobowatych
(Fabaceae).
Występuje
w
Europie
Środkowej do wysokości 800 m n.p.m. W
2228
Polsce rozpowszechniony na Ziemi
lubuskiej, Dolnym i Górnym Śląsku, w
Małopolsce, Lubelszczyźnie i Mazowszu.
Brak go lub jest bardzo rzadki w Polsce
północnej, w Wielkopolsce, w niższych
położeniach Sudetów i Karpat. Przez
Polskę przechodzi północna granica
zasięgu.] – német v. sváb rekettye (Genista
germanica L.)
janowiec kolący – szőrös rekettye
jansenista [zwolennik jansenizmu] – (tört.)
janzenista
jansenistyczny, -a, -e [dotyczący jansenizmu] –
janzenistajansenizm [ruch reformatorski w Kościele
katolickim w XVII i XVIII w.] – (tört.)
jansenizmus, janzenizmus [1. Jansen (+1683)
francia püspök irányzata, aki Pál apostol és
Augustinus teológiájából kiindulva erős
kritikát gyakorolt kora r-kat egyházán.
főként a jezsuitákon. 2. a föltétlen
predesztinációt valló, némileg protestáns
színezetű
katolikus
teológiai
irány.
Alapokmánya Jansen holland
teológus
Augustinus
című
munkája;
főként
Franciaországban, a XVII. században sorozta
hívei közé az elevenebb szellemeket.
Hitvallóit több pápa átokkal sújtotta.]
jantar [zob. bursztyn] – borostyán (bursztyn)
-
Wersja 01 01 2017.
köbtartalma kb. 60 cm³, a kisebbik hengeres,
köbtartalma kb. 25 cm³. Általában a május
első vasárnapja előtti szombaton és
szeptember 19-én történik a csoda, és
mindkét ünnepet követően nyolc napon át
tart. Ezután a vér ismét „megalvad”.]
Janus to staroitalski bóg, który był czczony w
starożytnym Rzymie. Wiązany był z
bramami (domów lub miast), wszelkim
początkiem i końcem. Od niego pochodzi
nazwa miesiąca stycznia (Ianuarius) jako
pierwszego
miesią
po
przesileniu
zimowym. Traktowany na równi z
Jowiszem – (lat.) Janus; a római
mitológiában az átjárások (iani) és kapuk
(ianuae), így a be- és kijárás, a kezdet és vég
védőszelleme. Hozzá imádkoztak a rómaiak
minden fontos tettük előtt. Az ősidőkben az
istenek apjának is őt tartották. Temploma
háborúban nyitva, békében zárva volt Az év
első hónapja: januárius tőle nyerte nevét.
Janus isten (Vatikán)
Święty January z Benewentu, łac. Januarius, cs.
Swiaszczennomuczenik Iannuarij, jepiskop
Wieniewientskij (ur. ok. 270, zm. ok. 305)
[biskup
Benewentu
koło
Neapolu,
męczennik chrześcijański w czasach
prześladowania chrześcijan przez cesarza
Dioklecjana, święty Kościoła katolickiego
i prawosławnego.] – Szent Januáriusz v,
Januarius, olaszul San Gennaro (születés
ideje és helye ismeretlen – Puteoliban, Kr. u.
305) [Benevento püspöke volt, aki
hatodmagával (Festus, Desiderius, Sossus,
Procolus, Eutüchész és Acutius) halt
mártírhalált
a
Diocletianus-féle
keresztényüldözések
(284–305)
során.
Januáriusz nevéhez egy még ma is meglévő
csoda kötődik: a „nápolyi vércsoda”. Ez a
jelenség abban áll, hogy a templomban
őrzött, üvegtégelyben lévő „alvadt” vér
időről időre folyékonnyá válik és láthatóan
felbuzog. Két nagy ampullát Nápolyban
őriznek; a nagyobbik ovális keresztmetszetű,
Januszek – Jancsi
japa [posp. usta lub twarz] – pofa
Japok, dydelf wodny, płetwonóg workowaty
(Chironectes minimus) [gatunek ssaka z
rodziny
dydelfowatych
(szczurów
workowatych), jedyny przedstawiciel
rodzaju Chironectes i jedyny torbacz o
ziemnowodnym
trybie
życia]
–
vízioposszum v. yapok (Chironectes
minimus)
[az
oposszumalakúak
(Didelphimorphia) rendjéhez, ezen belül az
oposszumfélék (Didelphidae) családjához
tartozó Chironectes nem egyetlen faja]
2229
Japonia (Nihon lub Nippon;– Nihon-koku lub
Nippon-koku posłuchaj po japońsku)
[państwo wyspiarskie leżące w Azji
Wschodniej na Pacyfiku.] – Japán [Japán
(japánul átírással: Nippon vagy Nihon,
hivatalosan átírással: Nippon-koku vagy
Nihon-koku) szigetország Kelet-Ázsiában]
japonizmy [wyrazy, zwroty lub konstrukcje
składniowe
zapożyczone
z
języka
japońskiego. Japonizmy to w większości
określenia związane z kulturą japońską.
W Polsce wyrazami zapożyczonymi i nie
mającymi polskiego odpowiednika są
m.in.: aikido, bonsai, bonseki, jujitsu,
judo, harakiri, ikebana, karaoke, karate,
origami, sake, seppuku, siogun, sumo
(sumo sportowe), torii.] – tősgyökeres japán
nyelvi jellegzetesség; japános szóhasználat v.
fordulat más nyelvben
japonki [1. ręczny wózek dwukołowy z
przechylną skrzynią, przeznaczony do
przewozu ciekłego betonu, piasku itp.;
2. plastikowy lub gumowy sandał noszony
na bosą stopę, trzymający się na dwóch
paskach przechodzących między palcami;
3. lekkie, sandały lub klapki na płaskiej
podeszwie , których charakterystycznym
elementem są paski w kształcie litery Y
dzięki którym but trzyma się na nodze.
Obydwa paski wychodzą z podeszwy
pomiędzy paluchem a drugim palcem
stopy, po czym rozłączają się i okalają
stopę w środkowej jej części. Ich
pierwowzorem były zori – tradycyjne
japońskie sandały, stąd w Polsce przyjęło
się nazywać takie klapki „japonkami”.] –
kétkerekű kézikocsi; vietnami papucs
Japończyk [obywatel Japonii], Japonka – japán
(ffi/nő)
japoński, -a, -ie [1. związany z Japonią; 2. język
używany głównie w Japonii; język
japoński; 3. przedmiot lekcyjny lub lekcja
poświęcone nauce języka japońskiego;
język japoński] – japán (po japońsku:
japánul)
Japońska mięta polna (Mentha arvensis
piperascens) – Kínai (japán) menta (Mentha
arvensis piperascens)
japońska sztuka i literatura – japán művészet és
irodalom
-
Wersja 01 01 2017.
japońskie zdobnicztwo – japános díszítés
japońszczyzna [to, co jest charakterystyczne dla
Japonii lub stamtąd pochodzi] – japánság
jar [dolina erozyjna o wąskim dnie i stromych
zboczach] – szakadék, hegyszakadék,
meredek völgy, szoros, szurdok; vízmosás;
(jara pszenica) tavaszbúza, tavaszi búza
jarczak – tavaszi vetésre fogott föld
jarczak [z języka tatarskiego, w którym jarczak
oznacza gatunek lekkiej kulbaki. Była to
terlica albo łęk gładki, skórą pokryty bez
wierzchniej poduszki, na którym chłopcy,
ciurowie i towarzystwo rękodajni do
twardego siedzenia na koniu bywali
przyuczani.] – (dawno, wojsk.) könnyű
nyereg
jard [ang. yard 'jw.'; angielska miara długości
(=91,44 cm)] – yard, jard (angol
hosszmérték: 0,9144 m)
Jareb (tylko w Biblii Gdańskiej) [jest to król
monarchii Assur (Asyrii), do którego
Efraim (tzn. królestwo Izraela po
rozpadnięciu się monarchii Salomona)
posłał po pomoc w walce przeciw
braterskiej Judzie. Okazało się, że król
Asyrii był tylko ''Jarebem'' i co wtedy
oznaczało kogoś, co przeszkadza i jest
nieprzyjacielem.] – JÁRÉB (ellenség,
küzdőképes, küzdeni vágyó; kötekedő)
[Asszír király, akihez Efraim segítségért
folyamodott (Hós 5,13; 10,6).]
Jarek, Jaruś – a Jaroszláv beceneve
Jarka – a Jarosława beceneve
jarka [1. zboże jare; 2. młoda owca] – tavaszi
vetés, fiatal v. idei bárány, üsző
jarlak – egyéves juh; másodfű csikó
jarmak [1. gatunek ubioru powszedniego; 2.
ubiór, używany dotąd w Rosji] – (dawno)
közönséges, hétköznapi viselet
jarmarczek – vásárka
jarmarcznik – vásáros
jarmarczny, -a, -e [1. dotyczący jarmarku; 2.
pozbawiony dobrego smaku, tandetny];
jarmarkowy, -a, -e [przymiotnik od:
jarmark] – vásári (jarmarkowy)
jarmarczne, jarmarkowe – (dawno) vásárfia,
vásárpénz
jarmarczyć, jarmarkować – vásároskodni,
(vásáron) kereskedni, vásáron résztvenni;
kupeckedni; (átv.) zsibvásárt tartani,
zsibongani, zsivajogni
jarmark [sprzedaż i kupno towarów odbywające
się w stałych terminach; też: miejsce, w
którym odbywa się ta sprzedaż] –
(országos) vásár; piac; (gwar) zsivaj, lárma,
zaj, kiabálás, zsibvásár
2230
jarmark wekslowy – váltóvásár
jarmark wełniany – gyapjúvásár
Jarmarki (z niemiec. Jahrmarkt, roczny targ)
[stanowione były po różnych miastach
przez sejmy krajowe] – (dawno, hist) éves
vásárok
jarmarkowanie – vásároskodás, vásáron való
részvétel; kupeckedés; (átv.) zsibvásár,
zsivaj
jarmułka [1. czapeczka sukienna lub aksamitna,
okrywająca czubek głowy, noszona
głównie przez Żydów; 2. krymka
żydowska i mycka żydowska; 3. mała
czapeczka sukienna lub aksamitna
zakrywająca jedynie szczyt głowy noszona
przez ortodoksyjnych Żydów. Autorytety
rabiniczne zalecają całodzienne noszenie
jarmułek, bezwzględnie wymaga się
natomiast, by zakładać je do modlitwy i
czytania Tory. 4. czapeczka sukienna lub
aksamitna, miękka, bardzo obcisła,
okrywająca tylko szczyt głowy, używana
w Polsce od XVI wieku, przez księży,
doktorów i ludzi starszych. Czasem
kładziono ich kilka i przyszywano do nich
zioła jako lekarstwo na bóle. Najdłużej
przetrwała jako część stroju Żydów,
wkładana pod czapkę lub kapelusz.] –
házisapka, kis sapka; (zsid.) sábeszdekli
-
Wersja 01 01 2017.
jarmułkowy, -a, -e – kerekded-, sapka formájú v.
alakú
jarmuż; kapusta liściasta (Brassica oleracea var.
acephala) – kelkáposzta
Jarmuż (Brassica oleracea var. sabellica) [nie
tworzy główek, posiada liście mięsiste,
silnie pofałdowane, uprawiany jest na
warzywo (bardzo odporny na mróz) lub
jako roślina ozdobna.] – (növ.) Brassica
oleracea var. sabellica
jaro – üdén; frissen, tavaszian, tavasziasan
Jarosław, Jerosław, Jirosław [imię słowiańskie,
oznaczające kogoś kto ma silną, mocną
sławę. Słowo jary = mocny, silny, krzepki w
okresie przedchrześcijańskim miało to
samo znaczenie co słowo święty. Słowo
święty dopiero później przyjęło swoje
obecne znaczenie. Zatem w okresie przed
chrztem Polski imiona Jarosław i
Świętosław znaczyły to samo. Później, w
okresie chrystianizacji, imiona pogańskie
zastępowano łacińskimi – i tak Jarosław
zastępowano imieniem Hieronim.] –
Jaroszláv (szigorúságáról híres) [Jaroszlav,
történelmi nevek esetében gyakran Jaroszláv,
nyugati szláv nyelvekben latin betűs írással
Jaroslav, vagy Jarosław ősi szláv keresztnév.
Női változata a Jaroszlava. Oroszországban,
Ukrajnában,
Csehországban,
Lengyelországban és Szlovákiában elterjedt
keresztnév. A Jaroszlav névből ered az
oroszországi Jaroszlavl város elnevezése,
valamint ezt a nevet viseli Jarosław lengyel
város is.]
Jarosław (ros. Ярославль, Jarosławl) [miasto w
Rosji, stolica obwodu jarosławskiego, nad
górną Wołgą, położone na Złotym
Pierścieniu Rosji] – Jaroszlavl (oroszul:
Ярославль)
[város
Oroszországban,
2231
Moszkvától 250 km-re (vonattal 282 km-re)
északkeletre, a Volga és a Kotoroszl folyók
találkozásánál.
A
Jaroszlavli
terület
központja]
Jarosław – Jarosław (lengyel városok neve)
 Jarosław - miasto w woj. podkarpackim,
w pow. jarosławskim
 Jarosław - wieś w woj. dolnośląskim, w
pow. średzkim, w gminie Udanin,
 Jarosław - osada w woj.
zachodniopomorskim, w pow.
drawskim, w gminie Złocieniec
Jarosława, Jerosława – staropolskie imię
żeńskie, złożone z członów Jaro("gorąca", a także "gniewna, sroga,
surowa") i -sława ("sława"). – Jaroszlava
jarosz [człowiek niejadający potraw mięsnych],
jaroszka – vegetariánus, vegetárius,
bicsérdista, növényevő (ffi/nő)
jarowizacja, jaryzacja [procesy biochemiczne
zachodzące
pod
wpływem
niskich
temperatur u wielu roślin ozimych] –
(orosz) jarovizáció, jarovizálás; a vetőmag
előkezelése a gabonafélék érési időszakának
meggyorsítására
jarowizować, jarować [poddawać rośliny ozime
działaniu niskich temperatur, nadając im
właściwości roślin jarych] – jarovizálni
jarowizacyjny, -a, -e [związany z jarowizacją] –
(orosz) jarovizációs
Jarryl
[fantazyjne,
błyszczące
włókno
wiskozowe; produkowane w różnych
kolorach w celu osiągnięcia specjalnych
efektów kolorystycznych w modnych
typach tkanin. Pierwotnie pochodzi z
Francji, a nazwa jest zarejestrowanym
znakiem handlowym.] – Jarryl [A francia
Achille Bayard & Cie. cég által egykor
gyártott viszkózszál márkaneve. Készült
fényes és különböző színű kivitelekben. Ma
már nem gyártják.]
jarski, -a, -ie [o posiłku: bezmięsny] – hústalan,
vegetariánus, bicsérdista
jarstwo [wegetarianizm, dieta bezmięsna] –
hústalan koszt, vegetarianizmus
jary, -a, -e [1. siany na wiosnę; 2. daw. krzepki] –
(wiosenny) tavaszi; friss, üde, élénk, fürge,
dawn. életerős
jara pszenica – tavaszi búza
jare zasiewy – tavaszi vetés
jare boże – idei gabona
jare żyto – tavaszi rozs
jarząb [drzewo lub krzew o drobnych, białych
kwiatach i małych, kulistych owocach] –
berkenye; berkenyebogyó (jarzębina)
-
Wersja 01 01 2017.
Jarząb brekinia, jarząb brzęk (Sorbus torminalis)
[gatunek drzewa należącego do rodziny
różowatych (Rosaceae). Występuje w
Europie, Azji Mniejszej, na Kaukazie. W
Polsce jest dość rzadki. Osiąga u nas
południowo-wschodnią granicę zasięgu.
Linia zasięgu bierze początek na wschód
od ujścia Wisły, przebiega przez
Poznańskie i Śląsk na południe.
Występuje koło zapory w Rożnowie.] –
barkócaberkenye, barkócafa v. barkóca
(Sorbus torminalis) [a berkenye nemzetségbe
tartozó
középtermetű,
lombhullató
növényfaj, a madárberkenye közeli rokona.
Úgynevezett „másodrendű fa”, az erdők alsó
koronaszintjébe tartozik. 2000-ben az „év
fájának” választották.]
Jarząb mączny, syn. mąkinia (Sorbus aria
Crantz) [gatunek rośliny wieloletniej
należący
do
rodziny
różowatych
(Rosaceae). Występuje w stanie dzikim w
Europie, z wyjątkiem niektórych części na
południowym wschodzie. W Polsce w
reglu dolnym w Karkonoszach, Tatrach i
w Pieninach, rzadko na niżu. Jest u nas
także sadzony] – lisztes berkenye v.
süvölvény berkenye (Sorbus aria) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a
rózsavirágúak (Rosales) rendjéhez, ezen
belül a rózsafélék (Rosaceae) családjához
tartozó faj.]
Jarząb pospolity, jarząb zwyczajny, jarzębina
(Sorbus aucuparia L.) [gatunek rośliny
wieloletniej
należący
do
rodziny
różowatych. Występuje w Europie,
południowo-zachodniej Azji, zachodniej
Syberii. W Polsce pospolity na całym
obszarze.] – madárberkenye (Sorbus
aucuparia) [a rózsafélék családjába tartozó
növényfaj]
2232
Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) [gatunek
drzewa
należącego
do
rodziny
różowatych] – Svéd berkenye (Sorbus
intermedia)
[hazánkba
mesterségesen
betelepített berkenye faj]
Jarząbek (Bonasa bonasia L., 1758; dawniej
również Tetrastes bonasia) [gatunek
średniego ptaka z rodziny kurowatych.
Zamieszkuje lasy Eurazji od Pirenejów
przez
północną
część
Półwyspu
Apenińskiego i Bałkanów po Pacyfik. W
Polsce nieliczny ptak lęgowy w górach
oraz na wschodzie kraju.] - császármadár
(Bonasa bonasia) vagy (Tetrastes bonasia)
[a madarak osztályának tyúkalakúak
(Galliformes) rendjébe és a fácánfélék
(Phasianidae) családjába tartozó faj. Egyes
rendszerezések Tetrastes nemhez sorolják
Tetrastes bonasia néven.]
jarząco – csillogóan, erős fénnyel, tüzesen,
verőfényesen
jarzący, -a, -e – fénylő, csillogó, égő, erős fényű,
tüzes, verőfényes
jarzący się – fénylő
jarzemny, -a, -e – igás, járomba fogott
jarzenie
[zob.
luminescencja]
–
(lat.)
lumineszkálás, lumineszcencia
jarzeniowy, -a, -e [przymiotnik od: jarzenie] –
higanygőz; fény-, fényezőjarzeniówka [zob. lampa jarzeniowa] – fénycső
v. gázfénycső
jarzębaty, -a, -e, jarzębiaty, -a, -e [o ptakach:
nakrapiany] – (o ptaku) tarka tollú
jarzębi, -a, -ie – berkenyejarzębiak [1. wytrawna wódka robiona z
owoców jarzębiny; 2. domowa nalewka na
owocach jarzębiny] – berkenyevodka,
berkenyepálinka
Jarzębiak [wódka owocowa zestawiona z nalewu
jarzębinowego z dodatkiem destylatów
owocowych i destylatu winnego oraz
naturalnego karmelu. Napój ma barwę
jasnobrązową, niekiedy występuje lekka
opalizacja lub osad. Wódkę spożywa się
lekko schłodzoną (16-18 °C) jako aperitif,
do mięs ciemnych i dziczyzny, lub po
posiłku na lepsze trawienie. Dostępna w
-
Wersja 01 01 2017.
butelkach o pojemności 0,5 l.]
berkenyevodka (jarzębinówka)
jarzębie jagody – berkenyebogyó
jarzębina – (vörös) berkenye; berkenyebogyó
–
jarzębinowy, -a, -e – berkenye-,
jarzębinówka [zob. jarzębiak w zn. 2.],
jarzębówka – berkenyepálinka
jarzęcy [wosk jarzęcy to samo, co biały, lipowy.
Jarzęca świeca, ulana z wosku jarego czyli
jarzęcego, czysta, jasna, płomienista.] –
(dawno) viasz fajta; friss, fiatal [ogień
jarzęcy (świeży)]
jarzmić – igába v. járomba fogni; (átv.) leigázni
jarzmo [1. daw. prymitywna uprząż bydła
roboczego;
2. niewola;
3. urządzenie
przytrzymujące, wzmacniające coś lub
spinające jakieś części; 4. rodzaj kadłuba
maszynowego] – iga, járom (pod jarzmem:
iga alatt); (dawno) egy pár ökör; rabság, iga,
teher; gerenda, padló; hágó; (hídépítésben)
járom
jarzmo szybowe [górn. drewniana rama
obudowy szybu] – (bány.) járom; ácsolt
akna fakerete
jarzmo niewoli – rabiga
jarzmowy, -a, -e – járom-, iga-, jármos, igás
jarzyć się [1. żarząc się, świecić słabym
blaskiem; 2. błyszczeć się w jasnym
oświetleniu; 3. wyglądać jaskrawo] –
fényleni, csillogni, ragyogni; szikrázni,
izzani; villogni
jarzyna [1. część jadalna rośliny warzywnej;
2. potrawa przyrządzona z tych roślin] –
(z zasmażką) főzelék, zöldség v. zöldségféle;
vetemény; idei v. tavaszi gabona; körítés
jarzyna (z zasmażką) – főzelék
jarzyna z kapusty z pomidorami – paradicsomos
káposzta
jarzyna z marchewki u groszku – finomfőzelék
jarzyna z soczewicy – lencsefőzelék
jarzyna z ziemniaków – burgonyafőzelék
jarzyna z szczawiu – sóska, sóskafőzelék
jarzyna ze szpinaku – parajfőzelék, spenótfőzelék
2233
jarzynarski, -a, -ie – zöldség-, a zöldségre
vonatkozó
jarzynarski resort handlu – zöldségkereskedelem
jarzynka
–
zöldségke,
veteményecske,
főzelékecske
jarzynowa [pot. zupa jarzynowa] – zöldségleves
jarzynowy, -a, -e – zöldség-, zöldséges
jarzyny – főzelék; zöldség, zöldségfélék; köret
Jasar, Księga * Księga Sprawiedliwego – Jásár
Könyve (apokrif irat) [Józs 10,13-ban
említett könyv, valószínűleg krónikaféleség,
amely azonban nem maradt ránk.]
jasełeczka – Betlehemes jászolka
jasełka [1. widowisko mające za treść narodzenie
Chrystusa; 2. figurki przedstawiające
narodzenie Chrystusa, stawiane w kościele
w okresie świąt Bożego Narodzenia] – kis
jászol, betlehemes jászol; Betlehemes játék
Jasiek – Jancsi, Jani
jasiek [1. mała poduszka pod głowę; 2. odmiana
fasoli o dużym, białym ziarnie; też: ziarna
tej fasoli] – kispárna, fejvánkos; (babfajta)
Jaskier (Ranunculus L.) [rodzaj roślin zielnych z
rodziny jaskrowatych. Rodzaj liczy ok.
250 gatunków na całej kuli ziemskiej. W
Polsce rosną liczne gatunki. Gatunkiem
typowym jest Ranunculus auricomus L.] –
boglárka, (Ranunculus) [a boglárkafélék
(Ranunculaceae)
családjának
névadó
nemzetsége, melybe világszerte mintegy
850, Magyarországon az egykor különálló
nemzetségnek (ma inkább alnemzetségnek)
tekintett víziboglárkákat (Batrachium) is
beleszámítva hozzávetőleg 30 mérgező faja
él. A nemzetség a boglárkafélék családjának
legtöbb fajt számláló nemzetsége, főleg az
északi mérsékelt övben elterjedtek.];
szarkaláb
Jaskier alpejski (Ranunculus alpestris L.)
[gatunek roślin z rodziny jaskrowatych.
Typowy gatunek górski. Występuje w
górach południowej i środkowej Europy.
W Polsce rośnie tylko w Tatrach i to w
niewielu miejscach] – havasi boglárka
(Ranunculus alpestris) [a kétszikűek
-
Wersja 01 01 2017.
(Magnoliopsida)
osztályának
a
boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjéhez,
ezen belül a boglárkafélék (Ranunculaceae)
családjához tartozó faj]
jaskier Baudota (Ranunculus baudoti = R.
peltatus) – Sósvizi boglárka (Ranunculus
baudotii) [Nevéhez méltóan elsősorban
szikes vizekben előforduló víziboglárka faj.]
jaskier bluszczolistny (Ranunculus hederaceus =
Batriachum
hederaceus)
–
(növ.)
Ranunculus hederaceus
Jaskier bulwkowy
(Ranunculus bulbosus)
[gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych. W stanie dzikim występuje
w północnej Afryce, w zachodniej Azji, na
Kaukazie i w Europie. W Polsce jest dość
pospolity na całym niżu i w niższych
położeniach górskich] – hagymás v. gumós
boglárka
(Ranunculus
bulbosus)
[a
boglárkafélék (Ranunculaceae) családjában a
névadó nemzetség egyik faja]
jaskier dwoisty (Ranunculus binatus Kit. emend.
Jasiewicz) – (növ.) Ranunculus binatus
jaskier gajowy (Ranunculus serpens Schrank,
synonimy: R. breyninus Crantz, R.
nemorosus DC.) – (növ.) Ranunculus
serpens
jaskier halny, jaskier górski (Ranunculus
pseudomontanus Schur.) – [gatunek rośliny
należący do rodziny jaskrowatych. Obszar
jego występowania na świecie jest nieduży
– Karpaty i góry Półwyspu Bałkańskiego.
W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach i
jest rośliną rzadką. Tego gatunku dotyczą
zawarte w w polskiej literaturze opisy
jaskra górskiego Ranunculus montanus
Willd., który w istocie jest gatunkiem
alpejskim nie występującym w Polsce] –
(növ.) Ranunculus pseudomontanus
-
Wersja 01 01 2017.
(Grenlandia i Alaska), a także w w Alpach
i Tatrach. W Polsce występuje wyłącznie
w Tatrach i jest rośliną rzadką.] –
gleccserboglárka (Ranunculus glacialis) [a
2234
jaskier iliryjski, jaskier illirijski (Ranunculus
illyricus L., syn. R. iliricus L.) – Selymes
boglárka (Ranunculus illyricus)
Jaskier jadowity, jaskrzyca (Ranunculus scleratus
L.)
[gatunek
rośliny
z
rodziny
jaskrowatych. W Polsce dość pospolity na
całym niżu i w niższych położeniach
górskich, ale jest rzadszy od jaskra
ostrego] – torzsikaboglárka (Ranunculus
scleratus)
jaskier kaszubski (Ranunculus cassubicus L.) –
kereklevelű v. pajzsos boglárka (Ranunculus
cassubicus)
Jaskier kosmaty (Ranunculus lanuginosus L.)
jaskrowatych. Występuje w środkowej
Europie i na Kaukazie. W Polsce jest
gatunkiem pospolitym na całym niżu.] –
gyapjas boglárka (Ranunculus lanuginosus)
Jaskier leżący (Ranunculus reptans L.) [gatunek o
wątpliwym występowaniu w Polsce;
gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych
(Ranunculaceae
Juss.).
Występuje na Syberii i wschodzie Rosji, w
Europie, na północy Ameryki Północnej
(Kanada, północne USA). W Polsce m.in.
w jeziorach lobeliowych.] – Ranunculus
reptans
(több
botanikus
szerint
a
békaboglárka egyik alfaja)
Jaskier lodnikowy, Jaskier lodownikowy
(Ranunculus glacialis L.) [gatunek rośliny
należący do rodziny jaskrowatych.
Gatunek arktyczny. Rośnie dziko w
tundrach Azji (w Magadanie), północnej i
wschodniej
Europy
(na
wyspach
archipelagu Svalbard, Jan Mayen i w
Murmańsku) oraz w północnej Ameryce
Jaskier okrągłolistny (Ranunculus thora L.)
jaskrowatych (Ranunculaceae). Występuje
w górach południowej i środkowej
Europy. W Polsce spotykany wyłącznie w
Tatrach i jest tu dość rzadki] – (növ.)
Ranunculus thora
Jaskier ostry (Ranunculus acris L., syn. R. acer
L.) [rośliny z rodziny jaskrowatych
(Ranunculaceae).
Gatunek
wybitnie
kosmopolityczny, zasiedlający Europę,
Afrykę płn. i Azję, spotykany również w
Ameryce (na Grenlandii i Alasce). W
Polsce gatunek bardzo pospolity na całym
obszarze.] – réti boglárka (Ranunculus
acris) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályában
és
a
boglárkavirágúak
(Ranunculales) rendjében, a boglárkafélék
(Ranunculaceae)
családja
névadó
nemzetségének egyik faja]
2235
Jaskier platanolistny (Ranunculus platanifolius
L.) [gatunek rośliny wieloletniej należący
do rodziny jaskrowatych. W Polsce
występuje wyłącznie w wyższych partiach
Sudetów i Karpat, w Tatrach dość często]
– Platánlevelű boglárka v. patyolatboglárka
(Ranunculus platanifolius)
Jaskier płomiennik, jaskier płomieńczyk
(Ranunculus flammula L.) [gatunek rośliny
należący do rodziny jaskrowatych. Jest
szeroko rozprzestrzeniony na całej
północnej półkuli, występuje w Azji,
Europie i Ameryce Północnej, został
zawleczony również do Nowej Zelandii. W
Polsce bardzo pospolity.] – békaboglárka
(Ranunculus flammula) [a kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
a
-
Wersja 01 01 2017.
jaskier podtatrzański (Ranunculus subtatricus
Jasiewicz) – (növ.) Ranunculus subtatricus
Jaskier polny, jaskier odłogowy (Ranunculus
arvensis L.) [antropofit zadomowiony;
gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych (Ranunculaceae Juss.). W
stanie dzikim występuje w Azji, Europie i
Afryce Północnej. W Polsce jest
archeofitem (antropofit zadomowiony).] –
vetési boglárka (Ranunculus arvensis)
[szántókon található 20–60 cm magas,
egyéves faj. Szára mereven felálló, felső
része ágas. A tőlevelek hosszú lapát alakúak,
háromosztatúak vagy épek és csak csúcsuk
bemetszett, a szárlevelek rövid nyelűek. A
szár csúcsa bogas elágazású, az elágazások
végén ülnek a virágok. A virág 1,5-1,8 cm
átmérőjű, citromsárga. A csésze zöldes,
tojásdad, a kocsánnyal együtt szőrös. Májusjúnius környékén virágzik.]
jaskier rdzawy, jaskier Stevena (Ranunculus
strigulosus Schur, synonimy: R. acris L., R.
steveni Andrz., R. steveni Andrz. in Besser) –
Steven-boglárka (Ranunculus strigulosus)
Jaskier rozłogowy, jaskier rozesłany (Ranunculus
repens L.) [gatunek rośliny należący do
rodziny jaskrowatych. Pochodzi z Azji,
Europy i Afryki Północnej, został
zawleczony również na Makaronezję,
Maskareny, do Ameryki Północnej,
Australii i Nowej Zelandii. W Polsce jest
pospolity na całym obszarze.] – kúszó
boglárka
(Ranunculus
repens)
[a
boglárkafélék (Ranunculaceae) családjában a
névadó nemzetség egyik faja]
Jaskier różnolistny (Ranunculus auricomus L.)
jaskrowatych. W stanie dzikim występuje
w Azji ( na Zakaukaziu i Syberii
Zachodniej, w niemal całej Europie oraz
na Grenlandii. Dość pospolity na terenie
całej Polski] – változó boglárka (Ranunculus
auricomus agg.)
-
Wersja 01 01 2017.
jaskier srebrzysty (Ranunculus fresianus Jord.) –
(növ.) Ranunculus fresianus
Jaskier wielki (Ranunculus lingua L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny jaskrowatych.
Występuje w stanie dzikim w Europie i
Azji. W Polsce dość pospolity.] – nádi
boglárka (Ranunculus lingua) [nádasokban
előforduló 60–120 cm magas, csöves szárú
évelő növény. A levelek 10–20 cm hosszúak,
lándzsásak. A virág hosszú kocsányon ül, a
szirmok 15–20 mm hosszúak. Júniusaugusztus környékén virágzik.]
2236
Jaskier sardyński, Jaskier łagodny, Jaskier
blady
(Ranunculus
sardous
Crantz)
[gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych.
Rośnie dziki w Azji (na Kaukazie), w
Afryce Północnej (Algieria, Maroko,
Tunezja) i w niemal całej Europie. W
Polsce jest niezbyt częsty] – buborcs
boglárka
(Ranunculus
sardous)
[Előfordulása kontinentális és mérsékelt
éghajlatú területeken jellemző]
jaskier wielokwiatowy (Ranunculus polyanthemos
L.) – Sokvirágú boglárka (Ranunculus
polyanthemos)
Inne gatunki, głównie uprawne (wybór)
jaskier azjatycki (Ranunculus asiaticus L.) Ázsiai boglárka (Ranunculus asiaticus)
[Magassága: max. 25 cm; virága: sárga, piros
árnyalatok; (júniustól júliusig); napos vagy
félárnyékos termőhely]]
Jaskier skalny (Ranunculus oreophilus M. Bieb.,
syn. R hornschuchii Hope) [gatunek rośliny
należący do rodziny jaskrowatych
(Ranunculaceae).
Występuje
w
Karpatach. W Tatrach jest dość częsty] –
(növ.) Ranunculus oreophilus
Ranunculus cortusifolius Willd. – azori boglárka
(Ranunculus cortusifolius)
jaskier górski (Ranunculus montanus Willd.) Hegyi bogIarka (Ranunculus montanus)
jaskier kaukaski (Ranunculus caucasicus) –
kaukázusi boglárka (Ranunculus caucasicus)
Ranunculus lyallii Hook. f.
jaskier tarczowaty (Ranunculus peltatus) –
Pajzsos víziboglárka (Ranunculus peltatus)
Jaskier tojadolistny (Ranunculus aconitifolius L.)
jaskrowatych. Występuje w stanie dzikim
w południowej części środkowej Europy.
Jest uprawiany w wielu krajach jako
roślina ozdobna] – Patyolat Boglárka
(Ranunculus Aconitifolius L.)
2237
-
Wersja 01 01 2017.
jaskier rzeczny (Ranunculus fluitans) – Úszó
víziboglárka (Ranunculus fluitans)
jaskier
skąpopręcikowy
(Ranunculus
trichophyllus) – hínáros víziboglárka
(Ranunculus trichophyllus) [a kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
a
jaskier trawiasty (Ranunculus gramineus L.) –
(növ.) Ranunculus gramineus
jaskier
wielkokwiatowy
(Ranunculus
polyanthemos) – Sokvirágú boglárka
(Ranunculus polyanthemos)
jaskier zawilcowaty (Ranunculus anemoneus F.
Muell.) – (növ.) Ranunculus anemoneus
jaskier fałszywy (Ranunculus fallax) – Változó
boglárka (Ranunculus fallax KERNER)
jaskier jadowity (Ranunculus sceleratus) – égető
boglárka (Ranunculus sceleratus)
jaskier krążkolistny (Ranunculus circinatus) Merev vízi boglárka (Ranunculus circinatus)
[Méret több mint 100 cm. Virágzás: júniusszeptember. Vízmélység: 50-80 cm.]
jaskier
wiosenny,
ziarnopłon
wiosenny
(Ranunculus aquaticus = Ficaria verna );
jaskier wodny (Ranunculus aquaticus);
Włosienicznik wodny, jaskier wodny
(Batrachium aquatile) [gatunek rośliny z
rodziny jaskrowatych, zwany jaskrem
wodnym. W Polsce dość często występuje
na niżu, dochodząc do piętra pogórza,
rzadko tylko spotkać go można wyżej] –
nagy víziboglárka (Ranunculus aquatilis) [a
2238
jaskinia [naturalne, głębokie wydrążenie w skale
z wylotem na zewnątrz] – barlang
[hagyományos értelemben azokat a járható,
természetes
üregeket
nevezik
nak,
amelyeknek a hossztengelye legalább 2 m.
Korszerű felfogásban olyan felszín alatti
üreget jelent, amelyben létrejöhet a víz
turbulens mozgása (átmérője 5-15 mm)],
üreg, vájat, lyuk, odu, vacok; (átv.) barlang
(bg.), tanya [(w biblii) Természetes üreg a
földben,
rendszerint
tufában
vagy
mészkőben; szolgált lakás, menedékhely,
temetkezési hely, éléskamra, ciszterna vagy
istálló gyanánt (1Móz 19,30; 1Kir 19,9; Bír
6,2; Mt 27,60; Jn 11,38)]; üreg
jaskinia gry – játékbarlang
jaskinia krasowa [jaskinia powstała wskutek
procesu krasowienia. Zaliczana jest do
form
krasu
podziemnego.]
–
cseppkőbarlang
jaskinia lodowa – jégbarlang [Demianowska
Jaskinia Lodowa; Dobszyńska Jaskinia
Lodowa ]
jaskinia lwa – oroszlánbarlang [Daniel w jaskini
lwa: Dáliel az országbarlangban]
jaskinia łotrów, jaskinia zbójców – rablótanya
jaskinia niedźwiedzia – medvebarlang
jaskinia stalaktytowa (Abaliget, Baradla) –
cseppkőbarlang
jaskinia zbójecka – rablóbarlang
jaskiniowec – barlanglakó
jaskiniowy, -a, -e – barlang-, üreges
jaskiniowe malarstwo – barlangfestészet
Altamira barlang (Franciaország)
-
Wersja 01 01 2017.
jaskółcze
gniazdo
[chińska
potrawa
przyrządzana z rozgotowanych gniazd
niektórych ptaków] – fecskefészek
jaskółcze ziele [zob. glistnik] – vérehulló fecskefű
jaskółczy ogon, jaskółcze złącze [połączenie
dwóch elementów w ten sposób, że czop
jednego elementu w kształcie trapezu
wchodzi w gniazdo drugiego elementu] –
fecskefark (kötés mód) [kettős ágú fa v. kőkötésmód]
jaskółcze ziele (Chelidonium majus) – vérehulló
fecskefű
jaskółeczka – kis fecske
jaskółka [1. ptak wędrowny o długich, ostro
zakończonych skrzydłach i widełkowatym
ogonie; 2. daw. ostatni, najwyższy balkon
w teatrze; 3. daw. rodzaj żakietu męskiego
o długich połach, ukośnie ściętych, modny
w drugiej połowie XIX w.; 4. jeden z kilku
próbnych
egzemplarzy
danego
wydawnictwa; 5. figura w jeździe na
łyżwach lub ćwiczeniach gimnastycznych]
– fecske; (w teatrze) kakasülő
jaskółka białoszyja – fehér nyakú fecske
Jaskółka brzegówka, brzegówka (Riparia
riparia) [niewielki ptak wędrowny z
rodziny jaskółkowatych, zamieszkujący
niemal całą Eurazję, Maghreb i dolinę
Nilu oraz Amerykę Północną. Przeloty w
kwietniu-maju
i
sierpniu-wrześniu.
Zimuje w południowo-wschodniej Afryce,
Indiach oraz Amazonii.] – partifecske
(Riparia riparia) [a madarak osztályának a
verébalakúak rendjébe, ezen belül a
fecskefélék
(Hirundinidae)
családjába
tartozó faj]
jaskiniowiec [1. człowiek jaskiniowy; 2. pot.
człowiek zachowujący się w sposób
prostacki] – barlanglakó
jaskółczy, -a, -e [1. związany z jaskółką,
dotyczący jaskółki; 2. jaskółcze ziele trujący chwast o żółtych kwiatach;
glistnik]
–
fecske-;
fecskefarok-,
fecskefarkú; vérehulló fecskefű
Jaskółka dymówka (Hirundo rustica) [niewielki
ptak wędrowny z rodziny jaskółkowatych]
– füsti fecske Hirundo rustica) [a
verébalakúak rendjébe és a fecskefélék
(Hirundinidae) családjába tartozó, apró testű,
villámgyors röptű madár]
2239
Wyróżnia się 7 podgatunków, zamieszkujących
odpowiednio:
 H. rustica rustica - Europa
 H. rustica transitiva - południowa Turcja i
Lewant
 H. rustica erythrogaster - Ameryka Północna
 H. rustica savignii - Egipt
 H. rustica gutturalis - wschodnia Azja
 H. rustica saturata - wschodnia Azja
 H. rustica tytleri - wschodnia Azja
H. rustica erythrogaster
Óriási elterjedési területén a füsti fecskének
mindössze hat alfaja alakult ki.
 európai füstifecske (Hirundo rustica rustica)
- Egész Európában ez az alfaj él, előfordul
Észak-Afrikában, a Közel-Kelet egy részén,
Közép-Ázsiában és Szibériában a Jenyiszej
folyóig. A madarak a telet Afrika nyugati és
déli részén, az Arab-félszigeten vagy
Indiában töltik.


közel-keleti füstifecske (Hirundo rustica
transitiva) - A Közel-Kelet nagy részén ez az
alfaj él, előfordul Törökország déli részétől
egészen Izraelig. Többnyire állandóan egy
helyen élő faj, nem szokott telelni járni.
Néhány madár olykor útra kél és Afrika
keleti részén tölti a telet. Narancssárgás hasa
és élénk vörös torka van.
egyiptomi füstifecske (Hirundo rustica
savignii) - Egyiptomban élő alfaj, elsősorban
-
Wersja 01 01 2017.



a Nílus deltájában él nagyobb számban.
Egész évben egy helyben élő alfaj.
keleti füstifecske (Hirundo rustica gutturalis)
- A Himalájától keletre fordul elő, Kínában
és Japánban is költ. Vonuló alfaj, a telet
Ázsia déli részén, Indiában, Srí Lankán vagy
Indonéziában tölti. Sok madár Új-Guinea
szigetén vagy Ausztrália trópusi területein
telel.
szibériai füstifecske (Hirundo rustica tytleri) Szibéria java részén ez az alfaj él. Költ
Mongólia északi részén is. Vonuló alfaj, a
telet Ázsia déli terüeltein tölti. Telelőterülete
Nyugat-Bengáliától Thaiföldig és Malajziáig
tart.
észak-amerikai füstifecske (Hirundo rustica
erythrogaster) - A füstifecske amerikai alfaja.
Költőterülete felöleli egész Észak-Amerikát
Alaszkától egészen Mexikó déli részéig.
Telelni a Karib-tenger szigeteire és KözépAmerika országaiba jár. Olykor DélAmerika északi részére is eljut.
jaskółka lepi gniazdo – a fecske fészket rak v. épít
jaskółka ma młode – a fecskének fiókái vannak
jaskółka morska – tengeri fecske
Jaskółka oknówka (Delichon urbicum syn.
Delichon urbica); oknówka [niewielki ptak
wędrowny z rodziny jaskółkowatych,
zamieszkujący niemal całą Eurazję i część
północnej Afryki. Zimuje w Afryce,
Indiach, Birmie i północnej części
Półwyspu Indochińskiego. Przeloty w
kwietniu-maju i wrześniu. W Polsce liczny
ptak lęgowy, lokalnie nawet bardzo
liczny.] – (fecskefajta) molnárfecske
(Delichon urbicum vagy Delichon urbica) [a
madarak (Aves) osztályának a verébalakúak
(Passeriformes) rendjéhez, ezen belül a
fecskefélék (Hirundinidae) családjához
tartozó faj]
jaskółka zaszczebiotała – a fecske csicsergett
jaskra [choroba oczu] – glaukoma; zöldhályog
(glaucoma, glaukóma) [nem gyógyítható, de
kezelhető szembetegség]
jaskrawie – rikítóan, vakító csillogó fénnyel,
élesen (jaskrawo)
jaskrawieć [stawać się jaskrawym] – tündökölpni,
feltündökölni; felcsillanni, megcsillanni;
2240
ragyogó fényűvé válni, csillogni, csillogóvá
lenni
jaskrawo – rikítóan, élesen, szembetűnően; (átv.)
világosan, érthetően
jaskrawo podkreślił swoje stanowisko –
világosan hangsúlyozta álláspontját
jaskrawoczerwony, -a, -e [czerwony o jasnej,
intensywnej barwie] – élénkpiros, vérvörös,
rikítóan vörös, tulipiros
jaskrawoniebieski, -a, -ie – élénken v. rikítóan
kék, hupikék
jaskrawość [1. cecha tego, co jaskrawe; 2. zob.
luminancja] – vakító fény, élénkszínűség,
rikító színek
jaskrawozielony, -a, -e [zielony o jasnej,
intensywnej barwie] – rikítóan zöld,
méregzöld
jaskrawy, -a, -e [1. o kolorze: jasny, intensywny;
2. o przedmiotach: mający taki kolor; 3. o
świetle, blasku: rażący oczy; też: dający
takie
światło;
4. bardzo
wyraźny,
oczywisty] – (światło) vakító, éles; (kolor)
rikító, élénk; (átv.) világos, nagsúlyozott
jaskrawa ilustracja – rikító példa
jaskrawy kolor – rikító szín
jaskrawy przykład – rikító példa
jaskrawa różnica – szembetűnő különbség
jaskrawa sprzeczność – éles, kiabáló v. rikító
ellentét
jaskrawe pióro – élénk v. rikító színű toll
jaskrowy, -a, -e – glaukomás, zöldhályoggal
kapcsolatos
jasła, jasełka [1. dwustronne, przenośne koryto z
drabinami, w którym kładzie się paszę dla
zwierząt; 2. krata drewniana lub siatka
druciana, przez które przepuszcza się
wodę w stawie podczas wybierania ryb; 2.
Tak nazywano zbity z desek żłób dla
dawania drobnej karmi zwierzętom, jak
również nosze do noszenia ludzi i
ciężarów. Od wyrazu tego wzięto nazwę
dla przedstawień religijnych na Boże
Narodzenie, wyobrażających żłobek z
Dzieciątkiem Jezus w szopce, Najświętszą
Pannę, św. Józefa, trzech Króli,
przybywających z hołdem i t. d.
Obszerniejsza
wiadomość
o
tych
przedstawieniach w Polsce jest podana
pod wyrazem Szopka.] – jászol; (halászat)
vízrekesztő
jasne – (włosy) szőke
jasne [wykrzyknik nawiązujący do wcześniejszej
wypowiedzi i potwierdzający to, co ona
komunikuje] – világos!
jasne [porcja jasnego piwa] – egy adag világos sör
-
Wersja 01 01 2017.
jasno – világosan, fényesen; világos; (átv.)
jasno kasztanowate – világosbarna
jasno na dworze – szép idő van; szép az idő
jasno się tłumaczyć – érthetően v. világosan
magyarázkodni v. védekezni
jasno się wyrażać – érthetően fejezi ki magát
jasno widzieć całą sprawę – tisztán látja a
helyzetet
jasno zdawać sobie sprawę z czego – tisztán látni
vmit
jasno- – világosjasnoblond [o kolorze włosów: bardzo jasny] –
világosszőke, hirtelenszőke
jasnobłękitny, -a, -e – világoskék
jasnobrunatny, -a, -e – világosbarna
jasnoczerwony, -a, -e [czerwony o jasnym
odcieniu] – halványvörös, halványpiros
jasnogórski, -a, -ie – Jasna Góra-i (częstochowai
hegy)
jasnogwiażdzisty, -a, -e – csillagfényes
jasnolicy, -a, -e [poet. mający jasną twarz] –
fehérarcú
jasnoniebieski, -a, -ie [niebieski o jasnym
odcieniu] – világoskék
jasnooki, -a, -ie [mający jasne oczy] –
világosszemű
jasnopióry, -a, -e – világos tollazatú
jasność [1. światło wysyłane przez źródło
światła; 2. białawy odcień; 3. brak
wątpliwości; 4. czystość, dźwięczność
głosu;
5. ilość
energii
świetlnej
docierającej do danego obiektu, jasnota] –
(blask) fény; világosság; (átv.) érthetőség,
világosság; (dawno) felség
jasność (tonu) – átlátszóság (hangé)
jasność dowodzenia – bizonyítási eljárás v. érvelés
világossága, kézenfekvő volta
jasność dzienna – napvilág
jasność myślenia – világos gondolkodás
jasność obiektywu [wielkość charakteryzująca
oświetlenie obrazu powstającego na
powierzchni błony lub płyty w aparacie
fotograficznym]
–
(foto)
objektív
fényessége
jasność powierzchniowa [zob. luminancja] – 1.
(fot) világosság információ; 2. a videojel
azon komponense, amely a képpont
fényességét határozza meg. [Egy kép
luminancia adatai önmagukban fekete-fehér
képet jelentenek. A színes képek leírásához a
luminancia információ mellett
képpontonként két-két krominancia adat is
szükséges.]
jasność słońca – a nap fénye
2241
jasność się rozlewa – minden fénybe árad, a
világosság mindent elönt v. eláraszt
jasność stylu – a stílus világossága v. tisztasága
jasność
wypowiedzi
–
a
kijelentés
félremagyarázhatatlansága
jasność wyrażania się – a kifejezés érthetősége
Jasnota (Lamium L.) [rodzaj roślin należących do
rodziny jasnotowatych] – árvacsalán
(Lamium) [egy kb. 40-50 fajból álló
nemzetség az árvacsalánfélék családjában,
mely utóbbinak a típusnemzetségét is adja.
Európában, Ázsiában és Észak-Afrikában
őshonos lágy szárú fajok tartoznak ide,
melyek közül néhány gyomnövényként az
egész mérsékelt égövben elterjedtté vált.]
 jasnota biała (Lamium album L.) –
antropofit zadomowiony – Fehér árvacsalán
v. Árvacsalánfű (Lamium album)
 jasnota mieszańcowa (Lamium incisum
Willd.) – antropofit zadomowiony
 jasnota plamista (Lamium maculatum L.)
– Lamium maculatum (foltos árvacsalán)
 jasnota pośrednia (Lamium
moluccellifolium L.) – antropofit
zadomowiony
 jasnota purpurowa (Lamium purpureum
L.) – antropofit zadomowiony [rośnie na
polach i w ogrodach, jest rośliną roczną lub
dwuletnią. Zakwita jeszcze wcześniej niż
jasnota biała, niekiedy w zasiewach rzepaku
ozimego, przed jego opryskiem przeciw
słodyszkowi, co może spowodować zatrucia
pszczół.] – Lamium purpureum (piros
árvacsalán)
 jasnota różowa (Lamium amplexicaule L.)
– antropofit zadomowiony
Jasnota biała /głucha pokrzywa/ (Laminum
album) [1. najpospolitszy gatunek jasnoty,
mający zastosowanie w lecznictwie; 2.
bylina z rodziny wargowych ( Labiatae) o
wardze górnej hełmiastej długo i gęsto
owłosionej. Korona biała, jej ścieśniona w
nasadzie rurka oddzielona jest od części
rozszerzonej
ukośnym
pierścieniem
włosków, co utrudnia wchodzenie do
środka
kwiatu
drobnym
owadom szukającym tam pożywienia i
schronienia. Mimo długiej rozdętej nieco
w gardzieli
rurki,
przy obfitym
wydzielaniu
nektaru
pszczoły
mogą do niego dosięgnąć. Zakwita w
kwietniu i kwitnie całe lato. Można ją
spotkać na przydrożach, w kątach
ogrodów i w zaroślach.] – Fehér árvacsalán
(Lamium album)
Jasnota różowa (Lamium amplexicaule) [gatunek
rośliny jednorocznej należący do rodziny
jasnotowatych
(dawniej
nazywanej
-
Wersja 01 01 2017.
rodziną wargowych). Rodzimy obszar jej
występowania to Afryka Północna,
Europa i Azja, ale rozprzestrzeniła się
gdzieniegdzie także w innych regionach
świata. Jest rośliną pospolitą na całym
terenie Polski, zarówno na niżu, jak i w
niższych partiach gór. W polskiej florze
jest archeofitem] – Bársonyos árvacsalán
(Lamium amplexicaule)
jasnotka – holtcsalán, árvacsalán
Jasnotowce, wargowce (Lamiales) [rząd roślin
okrytonasiennych z kladu astrowych] –
árvacsalán-virágúak v. ajakosvirágúak
(Lamiales) [rendje az APG II osztályozás
szerint a valódi kétszikűek (Eudicotyledon)
euasterids I (Lamiids) kládjába tartozik. A
csoportba több mint 11 000 faj tartozik, 21
családba sorolva.]
Podział rzędu wg Reveala
 Rodzina: Acanthaceae Juss. - akantowate
 Rodzina: Avicenniaceae Endl.
 Rodzina: Bignoniaceae Juss. - bignoniowate
 Rodzina: Buddlejaceae K.Wilh. –
budlejowate, omżynowate
 Rodzina: Callitrichaceae Link – rzęślowate
 Rodzina: Cyclocheilaceae Marais
 Rodzina: Gesneriaceae Dumort. ostrojowate
 Rodzina: Globulariaceae DC.in Lam.& DC. kulnikowate
 Rodzina: Lamiaceae Lindl. - jasnotowate
 Rodzina: Lentibulariaceae Rich. in Poit. &






2242








Turpin – pływaczowate
Rodzina: Martyniaceae Stapf in Engl. &
Prantl
Rodzina: Myoporaceae R.Br.
Rodzina: Oftiaceae Takht. & Reveal
Rodzina: Orobanchaceae Vent. - zarazowate
Rodzina: Paulowniaceae Nakai
Rodzina: Pedaliaceae R.Br. – połapkowate,
sezamowate
Rodzina: Phrymaceae Schauer
Rodzina: Plantaginaceae Juss. - babkowate
Rodzina: Schlegeliaceae (A.H.Gentry)
Reveal
Rodzina: Scrophulariaceae Juss. trędownikowate
Rodzina: Stilbaceae Kunth
Rodzina: Trapellaceae Honda & Sakisaka
Rodzina: Verbenaceae J.St.-Hil. werbenowate
Rodzina: Veronicaceae Durande przetacznikowate
jasnowidz, jasnowidzący [człowiek mający
zdolność jasnowidzenia] – látnok, jós;
előrelátó; jövendőmondó
jasnowidzący, -a, -e – előrelátó ember; jövőbelátó,
látnok, múltbalátó, látóemberű
jasnowidząca – jósnő
jasnowidzenie – (fr.) clairvoyance, tisztánlátás;
előrelátás
jasnowidztwo – látnoki képesség
jasnowłosy, -a, -e [mający jasne włosy] –
világoshajú; szőke, szőkehajú
jasnozielony, -a, -e [zielony o jasnym odcieniu] –
világoszöld
jasnozłocisty, -a, -e – aranytól ragyogó
jasnozłoty, -a, -e – aranytól sugárzó
jasnożółty (cytrynowy), -a, -e [żółty o jasnym
odcieniu] – halványsárga; világossárga
jasny, -a, -e [1. dający jasne światło; 2. pełen
światła, słońca; 3. o kolorze: mało
intensywny; też: mający taki kolor; 4. o
włosach: blond; 5. o skórze: blady lub
nieopalony; 6. odcinający się białawo na
ciemniejszym tle; 7. zbliżony kolorem do
białego; 8. całkowicie zrozumiały; też:
wyrażający się zrozumiale; 9. błyskotliwy;
10. wesoły; 11. szczęśliwy; 12. o barwie
głosu: czysty, dźwięczny; 13. daw. zwykle
w
zwrotach
grzecznościowych
odnoszących się do osoby wyżej
postawionej w hierarchii społecznej] –
világos, csillogó, derűs, derült, fényes,
ragyogó, tündöklő (w jasny dzień: világos
nappal); (oczywisty) világos, nyilvánvaló;
(niebo, égbolt) derült; (színről) világos,
-
Wersja 01 01 2017.
halvány; (átv.) világos, józan, tárgyilagos,
pontos, tiszta; természetes, magától értetődő,
szembetűnő,
kézenfekvő;
nyilvánvaló;
(dawno) felséges
jasna barwa dźwięku – világos (áttetsző) hangkép,
átteszőség
jasne jak na dłoni – világos, biztos, kézenfekvő
jasne jest, że… - világos, hogy…
jasne niebo – derült ég
jasne piwo – világos sör
jasne rysy charakteru – szép v. nemes v. kellemes
jellemvonások
jasne słonce – verőfény, sugárzó v. ragyogó nap
jasne światło – fényes világosság, erős fény
jasne włosy – világosszőke haj
jasne, że… - világos, hogy…
jasne, że tak – hát hogyne, persze; naná!
jasny blondyn – világosszőke
jasny cel – világos cél
jasny dzień – fényes nappal
jasny jak na dłoni – félreérthetetlen
jasny jak słońce – világos, mint a nap
jasny kolor – világos szín
jasny królewiczu – felséges királyfi v. felséges Úr
jasny opis – világos leírás
jasny pogłąd na rzeczy – józan ítélet; a dolgok
józan v. világos látása v. meglátása; a dolgok
tárgyilagos szemlélete
jasny pokój – világos szoba
jasny ton – tiszta hang
jaspis [1. osadowa skała krzemionkowa; 2. jest
to nieprzezroczysty minerał, odmiana
chalcedonu koloru brunatnego lub
ciemnoczerwonego.
Jako
kamień
kosztowny umieszczny był w napierśniku
Aarona, najwyższego kapłana.] – (gör.)
jáspis; (ásvány) féldrágakő; több színben is
előforduló kalcedonváltozat [Sárga színű
drágakő Izráel főpapjának a mellre való
táblácskáján (2Móz 28,20; 39,13). A
mennyei Jeruzsálem falának anyaga (Jel
21,11.18.19)]
jaspisowy, -a, -e – káspisból készült v. való
jassyr, jasyr [1. termin polski i ukraiński
oznaczający niewolę turecką lub tatarską.
Określenie to pochodzić ma z języka
tureckiego, gdzie jesir - jeniec lub
arabskiego, gdzie asir oznacza związany,
pojmany. 2. Po turecku jesir jeniec, po
arabsku asir pojmaniec, związany. Stąd w
języku ukraińskim i polskim jassyr
oznacza niewolę tatarską i turecką.
Tatarzy napadali często na Ukrainę,
Podole i Wołyń, pustosząc wsie, dwory,
miasta i uprowadzając w łykach pojmaną
2243
szlachtę i lud w „jassyr.”] – (dawno, hist.)
asszír; (átv.) tatár és török rab
jassz [apasz; osoba należąca do świata
przestępczego] – jassz; apacs, csibész,
alvilági figura; a nagyvárosi alvilághoz
tartozó elem, személy
jastrun [zob. margerytka] – aranyvirág, (gör.)
krizantém (Chrysantheum) (złocień); 1.
ősszel nyíló, több színben is előforduló,
hosszú, keskeny tömött szirmokból álló
világjáért termelt növény; 2. fészkes
virágzatú fehér v. sárga virág; kitenyésztett
változata dísznövény, főleg Japánban
Jastrun właściwy, złocień właściwy, jastrun
wczesny (Leucanthemum vulgare Lam.) –
réti margitvirág v. margaréta (Leucanthemum
vulgare
vagy
Chrysanthemum
leucanthemum) [a fészkesek (Asteraceae)
családjába, a csövesvirágúak (Asteroideae)
alcsaládjába tartozó növényfaj]
jastrych (słowo pochodzenia greckiego όστρακον,
ostrakon) [zapożyczone z j. niemieckiego
Estrich, oznacza "wylewkę"; to posadzka
bezspoinowa lub podkład pod podłogę] –
esztrich réteg [A padlószerkezet azon rétege,
amely a járófelület közvetlen aljzatául
szolgál.]
 jastrychy anhydrytowe
 jastrychy gipsowe
 jastrychy cementowe
 jastrychy emulsyjno-bitumiczne
 jastrychy asfaltowe.
jastrząb [1. ptak drapieżny o bystrym wzroku i
mocnym, hakowatym dziobie; 2. przen.
wojowniczy, agresywny polityk] – héja
(Accipiter gentilis) v. héjja (Astur Lac.), [a
ragadozók
rendjébe,
a
solyomfélék
családjába tartozó madárnem. Csőre tompán
fogas, szárnya a fark közepéig ér és nem a
második evezőtoll a leghosszabb, hanem a
harmadik és a negyedik. A felső káva orma
hosszabb, mint a középső ujj fele. Farka
lekerekített. Mintegy 30 faja ismeretes.
Hazánkban a közönséges v. galambász H.
(A. palumbarius Bechst, szintes képét l.
Ragadozó madarak képmellékleten) él. Fölül
barna v. szürke, alul sötét harántsávokkal; a
fiatal alul barna, sötét foltokkal, farka
szürkebarna, 5 sötét harántvonallal és fehér
csúccsal. Viaszhártya és lábai sárgák. Hossza
-
Wersja 01 01 2017.
55-68, szárnyhossza 31-39, farkhossza 22
cm. Hazája az északi félgömb, igy ÉszakAmerikában épp ugy található, mint
Ázsiában és Európában. Magyarországban
különösen hegyes, erdős vidékeken igen
közönséges. A sikságot csak télen keresi fel.
A fiatal szárnyasoknak, galamboknak,
tyukoknak, sőt a nyulaknak és foglyoknak is
ellensége. Párosával él. Magas fákon fészkel.
2-4 gyakran egész fehér vagy barnafoltos
tojást tojik ápril v. május hóban. Fogságban
nem szelidül meg. Rokona a réti H.; több
faja él hazánkban]; (átv.) ellenség, kínzó
Jastrząb (jastrząb gołębiarz) (Accipiter gentilis)
[gatunek dużego ptaka drapieżnego z
rodziny jastrzębiowatych] – héja (Accipiter
gentilis)
[a
vágómadár-alakúak
(Accipitriformes) rendjébe, ezen belül a
vágómadárfélék (Accipitridae) családjába
tartozó faj]
jastrząbek – kis héja
jastrzębi, -a, -ie – héjajastrzębie pióra – sastollak
Jastrzębiec
kosmaczek,
ludowa
nazwa
niedośpiałek (Hieracium pilosella L.)
[gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Rodzimy obszar jego występowania to
Europa i część terytorium Azji (Kaukaz,
Zakaukazie,
Dagestan
i
Syberia
Zachodnia). Rozprzestrzenił się także jako
gatunek zawleczony w Australii, Nowej
Zelandii i w Ameryce Północnej. W Polsce
występuje na całym terenie kraju] –
Ezüstös hölgymál (Pilosella officinarum
vagy Hieracium pilosella L.) [az európai
gyepek indás növénye. A őszirózsafélék
(Asteraceae) családjába, a katángformák
(Cichorieae) alcsaládjába tartozik. ÚjZélandon behurcolt (inváziós) növényként és
ellenségek, valamint konkurensek hiányában
a juhlegelőkön uralkodó (domináns)
növénnyé vált, megoldhatatlan gondot
okozva a juhokat tartó gazdáknak]
2244
jasyr [hist. niewola u Tatarów a. Turków;
uprowadzeni przez nich jeńcy, brańcy; 2.
termin polski i ukraiński oznaczający
niewolę turecką lub taratską. Schwytani i
uprowadzeni
w
jasyr
mieszkańcy
pochodzili przede wszystkim z Ukrainy,
Podola i Wołynia. Wykupywaniem jeńców
zajmowali się między innymi trynitarze] –
(dawno) hadifogoly; foglyulejtés; (török v.
tatár) hadifogságban, rabságban élő ember
jaszcz, jaszczyk [wóz z okutą skrzynią, służący
dawniej
do
przewożenia
amunicji
artyleryjskiej] – lőszeresláda; (dawno)
fabödön (vajnak, lekvárnak)
jaszczur [1. wymarły gad z ery mezozoicznej;
2. płaz ogoniasty; 3. skóra cielęca, kozia
lub owcza, używana do wyrobu galanterii
kaletniczej; 3. skóra końska lub ośla
wyprawiona chropowato, podobna do
skóry jaszczurczej. Oprawiano w nią
rękojeści u szabel, a często i pochwy.] –
foltos szalamandra v. gőte; gyikbőr-utánzat;
halbőr; ló- v. szamárbőr; (marhabetegség)
jaszczur latający [kopalny gad latający] – repülő
hüllő
jaszczurczy, -a, -e – gyíkjaszczurka [1. niewielki gad o ciele pokrytym
łuskami i długim, regenerującym się
ogonie; 2. o człowieku złym, obłudnym;
3. narzędzie formierskie stosowane w
odlewnictwie] – gyík (Lacerta); gyíkok
(Lacertilia)
Jaszczurka murowa, murówka zwyczajna
(Podarcis muralis) [gad z rodziny
jaszczurek właściwych] – fali gyík
(Podarcis muralis) [egy széles körben
elterjedt európai hüllőfaj]
jaszczurka zielona (Lacerta viridis) – fürge gyík
-
Wersja 01 01 2017.
jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) [gatunek
jaszczurki
z
rodziny
jaszczurek
właściwych; szybka i zwinna jaszczurka o
brunatnym ubarwieniu] – fürge gyík
(Lacerta agilis) [egy széles körben elterjedt
eurázsiai hüllőfaj. Bár neve különleges
gyorsaságra utal, valójában a lassabb
mozgású gyíkok közé tartozik]
fürge gyík (Lacerta agilis)
jaszczurka żyworodka – elevenszülő gyík
jaszczyk – bödönke
jaszczyk nabojowy [za Księstwa Warszawskiego
zwany z francuska kiesson (caisson:
keson). Była to drewniana skrzynia z
wiekiem pokrytem blachą, osadzona na
dwuch kołach z osią, wagą i hołoblami. W
skrzynię tę wstawiano drugą z cienkich
desek z przegrodami, w których gotowe
naboje prochem do góry wstawiano. Osie i
koła były używane takie same, jak w
artyleryi lekkiej.] – (dawno, hist.)
tölténytár; lőszeres láda
jaszmak [1. czarczaf jaszmak, kwef, tradycyjna
zasłona na głowę wraz z twarzą, noszona
jeszcze przez kobiety w niektórych
krajach muzułm. 2. zasłona na twarz dla
2245
-
Wersja 01 01 2017.
muzułmańskich kobiet; kwef, czarczaf] –
(török) jasmak; arctakaró, fátyol, mellyel a
török nők az arcukat elfedik. (dawno) át nem
látszó volt; főleg a török fővárosban, beérik a
fátyolszerű arctakaróval is. Színe leginkább
fehér.
Jaś jest mały, ale Oleś niewiększy – Jancsi kicsi,
de Sanyi sem nagyobb
jaśmin (Jasminum L.) [1. rodzaj roślin z rodziny
oliwkowatych; 2. zob. jaśminowiec wonny;
3. pnącze lub krzew o pachnących, białych
lub różowych kwiatach] – (perzsa→sp.)
jázmin (Jasminum L.); 1. erős illatú, apró
fehér virágú, Ázsiában őshonos cserje; róla
nevezett család merevszáru v. felfutó
cserjéje. Levele átellens, ritkán váltakozó,
egyszerü, hármas vagy páratlanul szárnyalt;
virága sárga vagy fehér, gyakran jó illatu,
bogas; bogyó ja 2-3 magu; (személynév)
Jaśminek lekarski, jaśmin lekarski, dzielżamin
lekarski (Jasminum officinale) [gatunek
krzewu z rodziny oliwkowatych
występującego na terenie od Iranu po
Chiny] – Jázmin (Jasminum officinale)
Jaśminiec, Cybusznik, (błędnie potocznie) jaśmin
– (növ.) jezsámen (Philadelphus)
 Jaśminiec zwyczajny (Philadelphus
coronarius L.). – közönséges jezsámen,
hamisjázmin (Philadelphus coronarius
L.);
Szinoním
név:
Philadelphus
caucasicus Koehne. Származás: DélEurópa - Kaukázus
 Jaśminiec wielkokwietny (Philadelphus
grandiflorus Willd. (inodorus Hort.). –
(növ.) nagyvirágú jezsámen (Philadelphus
grandiflorus Willd.)
Jaśmina [imię żeńskie, wywodzące się od
perskiego jāsämin, od którego pochodzi
słowo jaśmin. Do Polski trafiło na nieco
szerszą skalę za pośrednictwem języka
angielskiego i być może niemieckiego (w
którym to języku imię to jest z kolei
identyfikowane
jako
współczesne,
stanowiące wynik wpływów angielskich i
francuskich). Z drugiej strony, nadanie
imienia Jaśmina w Polsce odnotowano już
w latach dwudziestych] – Jázmin [női név a
Jasminum
növénynemzetség
nevéből
származik, aminek az alapszava perzsa
eredetű]
jaśminowaty, -a, -e – jázminszerű, a
jázminfélékhez tartozó
jaśminowiec (Philadelphus L.)
[1. krzew o
pachnących, kremowobiałych kwiatach; 2.
rodzaj
krzewów
z
rodziny
hortensjowatych,
występujących
w
Euroazji i Ameryce Północnej. Roślina ta
błędnie
jest
nazywana
jaśminem.
Gatunkiem typowym jest Philadelphus
coronarius L.] – (növ.) jezsámen
(Philadelphus)
[a
kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályának a somfélék
(Cornales) rendjéhez, ezen belül a
hortenziafélék (Hydrangeacea) családjához
tartozó nemzetség. A mintegy 70 fajt
számláló nemzetség május-júniusban nyíló
virágairól kapta magyar nevét, amelyek illata
a szubtrópusokon élő valódi jázminok (pl.
Jasminum grandiflorum) illatára emlékeztet.]
jaśminowiec wonny [gatunek jaśminowca o
pachnących, białych kwiatach] – Illatos
jezsámen (Philadelphus coronarius) [3
méteresre növő cserje]
jaśminowy, -a, -e – jázminjaśnie – világosan, fényesen; világos; (átv.)
Jaśnie Wielmożny Pan; Jaśnie Wielmożna Pani
– (dawno) nagyméltóságú v. kegyelmes
úr/asszony
jaśnieć [1. wydawać silny, jasny blask; 2. być
pełnym
światła;
3. być
wyraźnie
nagyvirágú jezsámen (Philadelphus grandiflorus Willd.)
2246
widocznym; 4. tracić intensywność barwy]
– világítani, fényleni, csillogni, tündökölni,
ragyogni, (átv.) sugározni, sziporkázni
jaśnieć dowcipiem – szellemeskedni, sziporkázni
jaśnieć humorem – humorral elkápráztatni
jaśnieć mądrością – sugározni az okosságtól, az
észtől
jaśnieć młodością i zdrowiem – sugározni a
fiatalságtól és majd kicsattan az egészségtől
jaśniej od słońca – a napnál világosabban
jaśniejsze od słońca – a napnál világosabb
jaśniepan [wym. jaśniepan] [1. iron. o człowieku
zarozumiałym;
2. daw.
człowiek
pochodzący z wyższych sfer] – beképzelt,
önhitt, rátarti, elbizakodott, öntelt, fölényes,
nagyképű, nyegle, szerénytelen, pöffeszkedő
ember; (dawno) nagyúr
jaśniepański, -a, -ie – beképzelt, önhitt, rátarti,
elbizakodott, öntelt, fölényes, nagyképű,
nyegle, szerénytelen, pöffeszkedő; (dawno)
úri, nagyúri
jaśniuchy, -a, -e - világoska, csillogócska, derűske,
fényeske,
ragyogócska,
tündöklőcske;
(dawno) felségeske
jaśniusieńki, -a, -ie;
jaśniuśki, -a, -ie;
jaśniuteńki, -a, -ie; jaśniutki, -a, -ie –
fényes, világos (kicsinyítő fokozások)
jata [w górnictwie: 1. szopa na rudę; 2.
przybudówka na urządzenia wiertnicze; 3.
Jata, jatka, buda kupiecka, kuczka,
szopka, zwykle z desek, zawsze z
daszkiem, często bez ścian. Na Rusi
„jatką” nazywano namiot kupiecki.
Muchliński wyraz ten wyprowadza z
turec. jatak – łoże, legowisko, schronienie.]
– (dawno) fészer, bódé, szín, sátor;
vadászkunyhó
jatagan [broń sieczna używana od XVI w. przez
Turków, Arabów i Persów] – (tör.) jatagán;
görbe, késszerű keleti szúró- és vágófegyver;
a keleti népek hosszú, görbe kése
jatka [1. pot. krwawa bójka; 2. daw. sklep z
mięsem] – (átv.) véres verekedés; (dawno)
bódé, piaci bódé, sátor; (átv.) vágóhíd;
mészárszék
jatka mięsna – húsbódé, hússátor, piaci hússátor
jatkowy, -a, -e – vágóhídi-, vágóJAVA [nowy standard programowania w
Internecie.] – Java - JAVA (programminglanguage) - 'JAVA' programozó nyelv [1.
Java egy sziget neve a Csendes-óceán
nyugati felén. A Java szó hallatára az
emberek az Egyesült Államokban egy kávéra
(magára az italra) asszociálnak. A
számítógépes
hálózatok
szövegkörnyezetében
a
Java
egy
-
Wersja 01 01 2017.
programozási nyelvet jelent. A nyelvet a Sun
Microsystems
cég
fejlesztette
ki.
Úgynevezett
objektum-orientált
programozási nyelvről van szó, amelyet
kifejezetten hálózati alkalmazások írására
dolgoztak ki (sok hasonlóságot mutat a C++
nyelvvel). A Java nyelvet értő böngészők
használatával a
hipertextbe ágyazott
mutatókat követve nem csak adatokat,
hanem futni képes alkalmazásokat is le lehet
tölteni a kiszolgáló gépekről. Miért jó ez ? -kérdezhetnénk. Több okból is: a programok a
saját gépen -- és nem a kiszolgálón -- futnak,
ezért azt nem terhelik le. A letöltött honlapok
hangokat adnak, rajzolnak a képernyőre: a
dokumentum egy csapásra életre kel. Másik
fontos szempont, hogy a Java nyelvet értő
böngészőkben a kiszolgálóról letöltött
dokumentumok kibővíthetik a kliens gépen
fellelhető
kommunikációs
protokollok
halmazát. A nyelvet nem értő böngészők
ugyanis előre beépített, fix protokoll
készlettel rendelkeznek. Ha egy honlap olyan
adatot tartalmaz, aminek megjelenítésére,
értelmezésére egyik beépített protokoll sem
képes, akkor azzal az adattömeggel esetleg
csak nagyon nehezen lehet értelmes dolgot
kezdeni. A Java nyelven megírható
programokat kétfajta elnevezés szerint
csoportosíthatjuk. Az egyik az alkalmazások,
azaz az önálló Java programok csoportja. A
másik
csoportot
az
appletek
(programocskák) képezik, amelyeknek fő
tulajdonságuk, hogy honlapokba, azaz
HTML oldalakba lehet őket beszerkeszteni
(HTML oldalakba beírhatóak). Az önálló
programok végrehajtását a Java értelmezők,
az appletek végrehajtását pedig az appleteket
futtatni képes böngészőprogramok (például
Netscape Navigator) intézik. Amennyiben
egy HTML nyelven megírt honlapba appletet
szeretnénk helyezni, akkor a JavaScript
nyelvet alkamazzuk. 2. a Sun cég által
kifejlesztett
gépés
operációs
rendszerfüggetlen programozási nyelv; mivel
egy elképzelt számítógépre (Java Virtual
Machine) tervezték, a Java nyelvű
programok módosítás nélkül futtathatók
bármely gépen, amely képes a JVM
szimulálására; az Interneten a Web-alapú
szolgáltatásoknál (pl. online áruházak) van
fontos szerepe, a statikus HTML oldalak a
Web-kliens által a szerverről automatikusan
letöltött, többnyire már előre lefordított
programkákkal
(applets)
tetszőleges
alkalmazásokká egészíthetők ki; a régebbi
Web-kliensek nem egyformán támogatják a
Java alkalmazásokat, melyek egyébként is
jelentősen lassítják ma még a Weben való
2247
-
-
böngészést. 3. A SUN Microsystem által
kifejlesztett objektumorientált, hardver- és
szoftverfüggetlen
programozási
nyelv,
interaktív
Internet
kezelő.
4.
új
objektumorientált programozási nyelv, mely
a Java kávéról kapta nevét; 5. a SUN cég
által kifejlesztett u.n. objektorientált,
rendszerfüggetlen,
platformfüggetlen
programozó nyelv; gyors hálózatokat
igényel, mert a felhasználó úgy az
információt, mint annak a kezeléséhez
szükséges 'programocskákat' (appleteket) a
hálózatról tölti le; főleg hálózati gépeknél
(NC) használatos; JAVA használata a Weboldalaknál a böngészést feltűnően lassítja,
azonkívül nem minden böngésző-program
tudja még a JAVA-kódolást kezelni; a JAVA
nyelv szabványosítást nyert, de nagy
'szoftver-háborúk' célpontja maradt SUN és
Microsoft
között;
utóbbi
hasonló
célkitűzéssel fejlesztette ki az AtiveX
kódolást; megjegyzendő, hogy egyes 'JAVAappletekkel' megoldott feladatok, mint pl. az
animáció, tehát az információ mozgatása egy
Web-oldalon belül, más módszerrel is
elérhető, így pl. az animated gif-el, stb. a
szabványosítást nyert dinamikus HTML
(DHTML) -kódolás alapjában véget vet a
JAVA- ActiveX háborúnak; Web-oldalak
HTML forráskódjába beépített JAVA-script
programocskák kikerülik az eredeti JAVA
néhány hátrányát]
Aplet Javy [aplet dostarczany w postaci
kodu bajtowego Javy. Może zostać
uruchomiony
w
przeglądarce
internetowej wykorzystując wirtualną
maszynę Javy albo w samodzielnej
aplikacji AppletViewer służącej do
testowania apletów Javy. Mogą być pisane
zarówno w Javie jak i innych językach
kompilowanych do kodu bajtowego - na
przykład Jython.] – Java Applet [Java
programozási
nyelven
írt
olyan
"kisalkalmazás", mely a szerveren tárolódik,
elindulásakor
letöltődik
a
kliens
számítógépre
és
a
kliensen
fut.
Működéséhez szükség van a Java
futtatókörnyezet telepítésére; ebből kétféle
változat ismert: a SUN által fejlesztett és a
"microsoftos".]
Java Data Object (JDO) – Java Data
Object (JDO) [egy specifikációja a Java
objektum perzisztenciának. Jellemzője a
perzisztáló szolgáltatás áttetszősége a
domain modell felé. A JDO perzisztens
objektumok szokásos Java osztályok
(POJO-k), nem szükséges semmilyen
interfészt implementálni vagy más speciális
osztályból származtatni.]
-
Wersja 01 01 2017.
-
-
-
-
Java Development Kit (JDK) [darmowe
oprogramowanie
firmy
Sun
Microsystems udostępniające środowisko
niezbędne do programowania w języku
Java. Produkt dostępny jest dla wielu
systemów
operacyjnych
–
najpopularniejsze wersje są dla systemów
Solaris, Linux i Microsoft Windows.] –
Java Development Kit (röviden: JDK) [a
Sun Microsystems egyik Java fejlesztőknek
szánt terméke. A Java nyelv elterjedése óta
messze ez az egyik legnépszerűbb SDK
(fejlesztőeszköz). 2006 november 17-én a
Sun bejelentette, hogy megnyitja a JDK
forráskódját, és GNU General Public
License (GPL) alatt adja ki a szoftvert. Ez
nagyrészt csak 2007 május 8-án történt meg
az OpenJDK kiadásával.]
Java Runtime Environment (JRE)
[środowisko
uruchomieniowe
dla
programów napisanych w języku Java,
składające się z wirtualnej maszyny Javy,
klas podstawowych oraz wielu plików
pomocniczych.] – JRE (Java futtató
környezet)
JavaScript – JavaScript [1. Eredetileg a
Netscape által kitalált programozási nyelv,
amely a HTML szolgáltatásait volt hivatott
kibővíteni. Nem összekeverendő a Java
programozási nyelvvel! A JavaScript a
felhasználó böngészőjében fut, általában a
HTML-dokumentumba van beágyazva, de
lehet
külön
fájlokban
is.
2. a Sun és a Netscape által kifejlesztett
parancsnyelv egyszerűbb programozási
feladatok céljára a Weben (pl. mozgó
HTML elemek, interaktív funkciók); a Java
nyelvre csak távolról hasonlító JavaScript
parancsok a HTML állományokba írhatók
bele és a Web-kliensek soronként
értelmezve hajtják végre azokat, de itt is
gondot okoz, hogy az egyes régebbi
böngészőprogramok
eltérő
módon
támogatják vagy egyáltalán nem ismerik a
JavaScript nyelvet; 3. egy 'script'-nyelv,
amely lehetővé teszi, hogy egy HTMLoldalba JAVA sorokat illesszünk és azokat a
szervertől függetlenül futtathassuk; a JAVA
és a JAVA-script nem ugyanaz, mert míg a
JAVA a szerveren kerül értelmezésre,
fordításra, végrehajtás előtt, addig a JAVAscriptet a böngésző értelmezi; A SUN és
NETSCAPE által közösen kifejlesztett a
JAVA-script nyelve egyszerübb mint a
JAVA és rendkívül népszerűvé vált]
JavaServlet
JavaServlet
[Java
programozási nyelven írt olyan alkalmazás,
mely a szerveren tárolódik, és a szerveren
fut.]
Java Virtual Machine (też: VM),
wirtualna maszyna Javy – JVM, Java
Virtual Machine; Java virtuális gép
jaw [daw. jawa]: wyjść na jaw – kiderülni
jawi się we snach – álmában megjelenik
Jawan (wino) * Grecja – JÁVÁN (erjedni,
felgerjedni; fiú, ifjú; a jóniak) [Ión Kisázsia,
ill. Görögország neve a Bibliában (Ézs
66,19; Ez 27,13.19)]
Jawan [postać biblijna, syn Jafeta oraz wnuk
Noego. Występuje w Księdze Rodzaju. Był
jednym
z
protoplastów
narodów
popotopowych, które rozproszyły się po
ziemi
(Rdz
10:1-5;
1Krn
1:5).
Utożsamiany
z plemieniem Jonów
(Jończyków).]
–
JÁVÁN
(erjedni,
felgerjedni; fiú, ifjú; a jóniak) [Jáfet fia,
Elisa, Társis (2), Kittin és Dodánim atyja
(1Móz 10,2; 1Krón 1,5-7)]
jawić – (dawno) ismeret
jawić do pracy – munkára megjelenni
jawić do sądu – a bíróságon v. bíróság előtt
megjelenni
jawić się [1. książkowo: stać sie, stawać się
widocznym (np. W cieniu jawił się
potwór.); 2. być postrzeganym (np. Jego
kolega jawił się jako osoba bardzo
poukładana)]–
látszani,
mutatkozni,
megjelenni
Jawne'el, Jabneel (BT; NW) [miasto biblijne na
granicy
Judy
(Joz
15:1,
11).
Przypuszczalnie chodzi o Jabne, które
król Uzzjasz odebrał Filistynom (2Kn
26:6). Jawne'el jest utożsamiane z
izraelskim miastem Jawne. Tą samą
nazwe nosiło miasto graniczne Naftalego
(Joz 19:32, 33). Jawne'el, o którym
wspomniano w Talmudzie, lokalizuje się
z Chirbat Jamma, a biblijne w Tall anNaam (Tel Jin‛am), koło źródła, ok. 8 km
na południowy zachód od Tyberiady.
Nazwa zachowała się w nazwie pobliskiej
wsi Jawne’el.] – JABNÉEL (Isten
felépítteti, Isten építménye). [1. Város Júda
északi határán, Joppétól közvetlenül délre
(Józs 15,11); a 2Krón 26,6"Jabné"-nak
nevezi; később a várost Jaminának hívták. 2.
Naftali területének határvárosa (Józs 19,33).]
jawnie – őszintén, nyíltan; nyílt színen;
nyilvánosan
jawnogrzesznica [daw. kobieta uprawiająca
nierząd] – feslett életű v. parázna nő;
prostituált; szajha
-
Wersja 01 01 2017.
-
2248
Kazimierz Mikulski(1918-1998) Jawnogrzesznica
jawnogrzesznik – nyilvános bűnös
jawność – nyíltság, nyilvánosság
jawność obrad – ülés v. tanácskozás nyilvánossága
v. nyilvános volta
jawność posiedzenia – a gyűlés nyilvánossága
jawność postępowania [praw. «prawo strony do
zaznajomienia się z pełną dokumentacją
zgromadzoną w toku postępowania] –
nyilvános tárgyalás
jawność postępowania sądowego – nyilvános
bírósági tárgyalás
jawność
rozprawy
–
bírósági tárgyalás
nyilvánossága
jawny, -a, -e [1. dokonywany lub odbywający się
w sposób dla wszystkich widoczny,
wiadomy; 2. oczywisty] – nyílt, nyilvános
(nyilv.); szemel látható, mindenki előtt
ismeretes; nyilvános
jawna
niesprawiedliwość
–
nyilvánvaló
igazságtalanság
jawna rozprawa (sądowa) – nyilvános tárgyalás
jawna zbrodnia – nyilvános bűntény v.
bűncselekmény
jawne głosowanie – nyílt szavazás
jawne posiedzenie – nyilvános ülés
jawny dowód – ékes, nyilvánvaló bizonyíték
jawny grzesznik – nyilvános bűnös
jawny na naroda – nyilvános tanácskozás
jawny nieprzyjacieł – nyílt ellenség
jawor [gatunek klonu o kopulastej, rozłożystej
koronie i kwiatach zebranych w długie,
zwisające grona; też: drewno tego drzewa]
– (klon) jávorfa, juharfa; hegyi juhar, erdei
jávor
jawor, jawor jaworowy ludzie, co wy tu robicie?
– Budujemy mosty dla pana starosty? –
jávor, jávor jávorfa, mit csináltok alatta?
Hidat
építünk
a
sztátoszta
úrnak
(gyermekjáték)
jaworowy, -a, -e [związany z jaworem, dotyczący
jaworu] – jávor-, juharjaworzyna [1. las jaworowy; 2. drewno
jaworowe] – juharfa-liget; juharfa
2249
Jaworzyna [leśny rezerwat przyrody na terenie
dzielnicy Wapienica w Bielsku-Białej w
województwie śląskim] – Jaworzyna (erdei
természeti rezervátum)
jaz [1. stała lub ruchoma budowla wznoszona w
poprzek koryta rzeki, służąca do
spiętrzenia wody, 2. rodzaj ruchomego,
plecionego płotu zastawianego na ryby w
rzece lub jeziorze; 3. odwieczna
słowiańska nazwa tamy grodzonej
poprzecznie rodzajem płotu na rzekach i
ich odnogach przez rybaków dla połowu
ryb w więcierze zastawiane w „oknach”
czyli otworach jazowych.] – zsilip, gát,
duzzasztógát, duzzasztómű, vízduzzasztó,
vízfogó, zuhogó; (halászat) cége, varsa
jaz iglicowy – tüskegát
jaz prze nośny; jaz ruchomy – hordozható gát,
összerakható gát
jaz zatopiony – bukógát
jazda [I 1. przenoszenie się z miejsca na miejsce
za pomocą różnych środków lokomocji;
2. poruszanie się, posuwanie się środków
lokomocji, 3. daw. wojsko walczące konno,
II wykrzyknik oznaczający nakaz, żeby
osoba, do której się mówi, natychmiast
opuściła dane miejsce lub zaczęła coś
robić] – utazás, kocsizás, út; hajtás; járat,
menet lovaglás, lovasság; hajtás; közl. menet
jazda! – indulás!, menet!; mehet!, előre!
jazda ciężka – nehéz lovasság
jazda do domu! – mars haza!
jazda do roboty! – mars dolgozni!
jazda dowolna – (sp) szabadon választott szám
jazda figurowa, jazda figurowa na lodzie
[konkurencja łyżwiarska, na którą
składają się określone ewolucje] –
műkorcsolyázás
jazda galopem – nyargalás; vágtatás
jazda indywidualna – egyéni vereseny
jazda
kawalerska
–
nyaktörő
lovaglás,
őrültvágtatás
jazda koleją – vasúti utazás
jazda konna – lovaglás
jazda lekka – könnyű lovasság
jazda na gapę – potyautazás
jazda na lodzie – korcsolyázás
-
Wersja 01 01 2017.
jazda na łyżwach – korcsolyázás
jazda na motocykłu – motorkerékpározás
jazda na nartach – síelés, sízés
jazda na rowerze – kerékpározás
jazda na stopniach wagonu grozi kalectwem – a
lépcsőn utazni veszélyes; aki a lépcsőn
utazik, megrokkanhat
jazda obowiązkowa – (sp) kötelező szám
jazda okrętem – utazás hajón v. hajóval
jazda po pijanemu – ittas vezetés
jazda po spożyciu alkoholu – ittas vezetés
jazda pociągem – utazás vonattal v. vonaton
jazda polska – lengyel lovasság
jazda próbna – próbaút
jazda saniami – szánkózás
jazda sprawnościowa [jazda mająca na celu
wykazanie sprawności zawodnika w
kierowaniu pojazdem mechanicznym] –
ügyességi pálya
jazda szybka na lodzie [konkurencja łyżwiarska
polegająca na pokonaniu określonego
dystansu w jak najkrótszym czasie] –
gyorskorcsolyázás, gyorskorcsolya
jazda w kolumnie – oszlopban való haladás,
konvoj; egymás után, zárt láncban haladó,
összetartozó gépjárművek csoportja, illetve
haladásuknak ez a módja
jazda z nadmierną prędkością – gyorshajtás
Jazgarz, Jazgar (Gymnocephalus cernuus) [ryba z
rodziny okoniowatych] – vágó durbincs,
tüskéslhal
jazgarz
jazgot [1. gwar powstały ze zmieszanych głosów
wielu ludzi; też: krzykliwa kłótnia;
2. mieszanina
głośnych,
piskliwych
dźwięków] – zaj, lárma, sikoly, visítás,
kiabálás, artikulálatlan hang
jazgot plactwa – madárlárma, madárzaj
jazgotać [1. mówić krzykliwie, piskliwie,
kłótliwym tonem; 2. wydawać głośne,
2250
hałaśliwe dźwięki; też: powodować hałas]
– kiabálni, lármázni, visítani, ordítani,
zajongani, sikoltozni
jazgotliwy, -a, -e [1. o człowieku: kłótliwy,
krzykliwy; 2. o głosie ludzkim, rozmowie
itp.: krzykliwy, piskliwy; 3. o dźwiękach,
odgłosach itp.: przenikliwy, zgrzytliwy] –
kiabálós, zajos, zajongó
jazgotliwa sąsiadka – veszekedős, ordítozó
szomszédasszony
jazgotliwy sąsiad – zajos, zajongó szomszéd
Jazon (wyr. grec. pochodzący od Jozue) [przyjął
Pawła i Sylasa dodomu swego w
Tesalonice, za co przyłączeni Żydzi zrobili
napad na dom, pobili go i aresztowali. Nie
jest pewne czy to ten sam, co wspomniany
jest w Rzym.16;21.] – JÁSON (Jahve
segítség; üdvözítő, megmentő, orvos). [Jósua
görög-zsidó alakja. 1. Keresztyén férfi
Tesszalonikában, aki házába fogadta Pált és
Sílást, s ezért a város elöljárójához hurcolták
(ApCsel 17,5-9). 2. Keresztyén férfi
Korintusban, Pál rokona (Róm 16,21).]
jazowy, -a, -e – gát-, gátas; (halászat) cége-, cégás
jazz [wym. dżez], dżez [improwizowana muzyka
powstała w drugiej połowie XIX w. w USA
z
połączenia
elementów
muzyki
europejskiej i murzyńskiej] – (ang.) jazz;
(zene) dzsessz [az 1900-as években az
amerikai néger népzenéből keletkezett zenei
stílus; legfőbb vonása az izgató, lüktető
ritmuselemek uralkodó szerepe, a fúvós és
ütőhangszerek kedvelése]
jazz-band [wym. dżezbend], dżezbend [orkiestra
jazzowa] – (ang.) jazz-band; dzsesszzenekar; az egész világon elterjedt
zenekartípus; amerikai néger eredetű
jazz-jamboree [wym. dżez dżembori, dżez
dżembori] [międzynarodowe spotkanie
muzyków
jazzowych,
połączone
z
występami] – Jazz Találkozó
Jazz Jamboree Festival [jeden z większych
festiwali jazzowych w Europie
-
Wersja 01 01 2017.
odbywający się w Warszawie. Pierwszy
Jazz Jamboree odbył się we wrześniu 1958
roku] – Varsói Nemzetközi Jazz Találkozó
jazzman [wym. dżezmen], dżezmen [muzyk
grający
jazz]
–
dzsesszzenész;
dzsesszrajongó
jazzowy, -a, -e – dzsessz
Jaź (Leuciscus idus) [gatunek słodkowodnej ryby
karpiokształtnej z rodziny karpiowatych
(Cyprinidae)] – jász, jászkeszeg (Leuciscus
idus) [a sugarasúszójú halak (Actinopterygii)
osztályának a pontyalakúak (Cypriniformes)
rendjébe, ezen belül a pontyfélék
(Cyprinidae) családjába tartozó faj]
Jaź (Leuciscus idus)
[świadomość własnej osobowości; w
psychoanalizie: jeden z elementów
osobowości] – egyéniség, alanyi lény, az Én
szelélemi jelzője; belvilág; (valakinek) az
énje
jaźwiec [borsuk] – borz
jaźń
ją – őt (ona)
jąć [daw. zacząć; 1. zacząć, począć; 2. chwycić;
wziąć; 3. jąć się: a) zabrać się, wziąć się do
czegoś b) chwycić się czegoś] – megfogni,
megragadni, elkapni, elfogni, kezdeni, kiállni
(imać)
jąć się [daw. zacząć coś robić] – (kogo/czego)
megfogni, megragadni (vmit), hozzáfogni
(vmihez), belefogni (vmibe); kapaszkodni
(imać się)
2251
jąć się czego – hozzáfogni vmihez; belekezdeni
vmibe, megragadni vmit, megfogni, nyúlni v.
kapni vmi után; vmibe kapaszkodni v.
belekapaszkodni; vmit megragadni
jąć się oręża – fegyvert ragadni
jąć się pochlebstwa – hízelgésre fogni a dolgot
jąć się pracy – a munkához látni
jąć się sposobu – megragadni az alkalmat
jąderko – magocska, belecske
jądra (łac. testis, orchis, testimonium virile) [to
męskie narządy rozrodcze u ludzi i
zwierząt. Samce ssaków posiadają 2 jądra,
które najczęściej znajdują się w mosznieworku skórno-powięziowym,
wywodzącym się ze ściany brzucha.] –
herék (testis, testiculus, didymis, orchis) [a
himeknél a faj fentartására szolgáló
ondószálacskák készítő szerve]
jądra nerwowe [1. zgrupowania komórek
nerwowych leżące w głębi mózgu i w
rdzeniu kręgowym; 2. zgrupowania
komórek nerwowych leżące w głębi mózgu
i w rdzeniu kręgowym; zespoły neuronów
mózgowia i rdzenia kręgowego (istota
szara) poza korą mózgu i móżdżku (por.
jądra podkorowe, międzymózgowie, rdzeń
kręgowy, rogi rdzenia)] – idegmag (nucleus
neuralis) (neural nucleus)
jądra podkorowe [zgrupowania komórek
nerwowych pod korą mózgową] – (biol.)
kéreg alatti mag
jądra podstawne, inaczej jądra podstawy (łac.
ganglia basales, nuclei basales) [grupa
jąder wysyłających projekcje do kory
mózgowej, wzgórza i pnia mózgu. Jądra
podstawne ssaków pełnią rozmaite
funkcje związane z kontrolą ruchów,
procesami poznawczymi, emocjami i
uczeniem się. W odniesieniu do jąder
podstawnych
funkcjonuje
także
tradycyjny termin "zwoje podstawne",
który
jest
mylący,
ponieważ
w
neuroanatomii pojęcie "zwój" odnosi się
do skupień istoty szarej w obwodowym
układzie nerwowym. Termin "zwoje
podstawne" był dawniej używany przez
neuroanatomów na zasadzie wyjątku, ale
obecnie jest on wycofywany z użycia ze
względu
na
konieczność
ujednoznacznienia terminologii.] - bazális
ganglionok (az előagy alapi részén lévő
idegsejtcsoportok) [A bazális ganglionokat
vagy törzsdúcokat (nuclei basales) az
agyféltekék mélyén található szürkeállomány
alkotja, részei a nucleus caudatus, putamen,
globus pallidus (más néven pallidum),
nucleus subthalamicus és a substantia nigra.
A nucleus caudatus és a putamen
-
Wersja 01 01 2017.
funkcionális egységet alkot, ezt nevezzük
striátumnak, más néven neostriátumnak. Az
agykéreg szinte minden területéről a
törzsdúcokba érkező információ nagyrészt a
striátumon keresztül érkezik. A bazális
ganglionok által feldolgozott információt a
talamusz közvetíti a kéregbe.]
jądro [1. męski gruczoł rozrodczy wytwarzający
plemniki;
2. galaretowaty
twór
ograniczony błoną, będący podstawowym
składnikiem
komórki
roślinnej
i
zwierzęcej; 3. centralna część atomu;
4. centralna część ciała niebieskiego;
5. najważniejsza część jakiejś sprawy,
problemu; 6. daw. ziarno znajdujące się w
łupinie lub pestce owocu] – mag, bél;
(anatómia) here (testis); (átv.) veleje
(vminek),
lényeg,
mag,
tartalom;
(csillagászat)
mag; (élővilág) (jądro
komórkowe) sejtmag; (jądro atomowe)
atommag
jądro atomowe, jądro atomu – atommag; az
atomnak rendszámával megegyező számú
protont és tömegszám és a rendszám
különbségének megfelelő számú neutront
tartalmazó része
jądro jabłka – almamag
jądro komety – az üstökös magja
jądro komórki, nukleus [otoczone błoną
organellum
obecne
we
wszystkich
komórkach eukariotycznych, z wyjątkiem
tych, które wtórnie je utraciły w trakcie
różnicowania, np. dojrzałe erytrocyty
ssaków.] – sejtmag v. nukleusz [az eukarióta
sejtekben megtalálható sejtszervecske, mely
a sejt genetikai anyagának legnagyobb részét
tartalmazza. Két fő funkciója van: irányítani
a citoplazmában zajló kémiai reakciókat és a
sejtosztódáshoz szükséges információkat
tárolni.]
jądro kwestii – a kérdés lényege v. magja
jądro miażdżyste (łac. nucleus pulposus) [1. biol.
środkowa część tarczy międzykręgowej; 2.
to
jedna
ze
składowych
krążka
międzykręgowego] – csigolyaközti belső
kocsonyás v. mag rész (nucleus pulposus)
jądro migdałowe – mandulabél
jądro nasienny – magsejt, ondósejt
jądro orzecha, jądro przechowe – dióbél
jądro słońca – a nap magja v. belseje
jądro sprawy – a dolog veleje
jądro systemu operacyjnego (ang. kernel)
[podstawowa część systemu operacyjnego,
która jest odpowiedzialna za wszystkie
jego zadania] – rendszermag (angolul
kernel) [az operációs rendszer alapja
(magja),
amely
felelős
a
hardver
2252
erőforrásainak kezeléséért (beleértve a
memóriát és a processzort is). A
többfeladatos
rendszerekben
–
ahol
egyszerre több program is futhat – a kernel
felelős azért, hogy megszabja, hogy melyik
program és mennyi ideig használhatja a
hardver egy adott részét (ezen módszer neve
a multiplexálás). A hardver elemek
használata
gyakran
bonyolult
programrészeket igényel, ezért ezt a feladatot
gyakran egységes, absztrakt hardverelérést
biztosító részekkel támogatja. Ezek a részek
elrejtik a bonyolult módszereket és egy
tiszta, egyszerű felületet biztosítanak, amivel
megkönnyítik a hardverelemeket használó
programozók munkáját. A rendszermag nem
„látható” program, hanem a háttérben futó, a
legalapvetőbb feladatokat ellátó program.]
jądro ziemi – a föld magja v. belső része; földmag
jądrowy, -a, -e – mag-, atom-; sejtszerű, sejthez
hasonló; (bonctan) here-; nukleáris mag v.
atommag
jądrzasty, -a, -e [zaopatrzony w jądro lub jądra
komórkowe] – nagy v. sok magvú v. sejtű;
magos v. sejtmagos, magvas
jąkacz – dadogó, hebegő
jąkać [mówić coś nieskładnie] – hebegni, dadogni;
rebegni
jąkać się [1. mieć wadę mowy polegającą na
przerywaniu pośrodku sylab, słów,
powtarzaniu głosek itp.; 2. zob. jąkać; 3.
mówić coś niezrozumiale; bąkać; 4. jąkać
się: mieć wadę wymowy polegającą na
przerywaniu lub powtarzaniu głosek;
zacinać się] – dadogni, hebegni; makogni;
ötöl-hatol; rebegni
jąkała [(r. męski) potocznie o mężczyźnie, który
się jąka; (r. żeński) potocznie o kobiecie,
która się jąka; także o mężczyźnie, z
silniejszym zabarwieniem ekspresywnym]
– dadogó, hebegő ffi/nő
-
Wersja 01 01 2017.
jąkanie się – dadogás, hebegés, makogás
jąkliwość – dadogás, dadogásra való hajlam
jąkliwy, -a, -e – dadogó, hebegő, makogó
jąknąć – dadogni, hebegni, makogni
jąknąć co – dadogni vmit
jąknąć o czym – dadogni vmiről
jąknął komplement – kibökkentett egy bókot
jąkniecie – hebegés, makogás; mukkanás,
megmukkanás
jątrew, jątrewka, bratowa, t. j. żona brata
rodzonego lub przyrodniego – (daw.) fivér
felesége; sógornő
jątrzenie – izgatás, uszítás, dühítés, bőszítés
jątrzenie się – gennyesedés
jątrzyć [1. wywoływać lub wzmagać ropienie
rany; 2. podburzać kogoś, coś] – ingerelni,
izgatni, felizgatni, dühíteni, feldühíteni,
bőszíteni,
felbőszíteni,
bosszantani,
felbosszantani,
uszítani;
(orvosi)
elüszkösíteni, elmérgesíteni
jątrzyć co – gyulladást okozni vmiben,
elmérgesíteni vmit, gennyesedését okozni
vminek
jątrzyć kogo przeciw komu/czemu – vkit vki/vmi
ellen feldühíteni v. feldühösíteni; uszítani
jątrzyć kogo na kogo/co – vkit vkire/vmire
ráuszítani
jątrzyć się [1. o ranie, skaleczeniu: ropieć;
2. przybierać
gwałtowniejszą
formę,
3. irytować się] – felindulni, felizgulni,
feldühödni, felbőszülni (irytować się);
(orvosi)
gennyesedni,
elgennyesedni;
elgennyedni, gyulladásba jönni, üszkösödni,
elüszkösödni
J. C. D. = Jesu Christo Duce, „pod wodzą Jezusa
Chrystusa“ – J.C.D.= JESU CHRISTO
DUCE: Jézus Krisztus vezetése alatt.
J. C. T. = „Jesu Christo Tutore“, „pod opieką
Jezusa Chrystusa“ - J. C. T. = „Jesu Christo
Tutore“: Jézus Krisztus oltalma alatt
JDBC (ang. Java DataBase Connectivity - łącze do
baz danych w języku Java) [interfejs
programowania opracowany w 1996 r.
przez Sun Microsystems, umożliwiający
niezależnym od platformy aplikacjom
napisanym w języku Java porozumiewać
się z bazami danych za pomocą języka
SQL. Interfejs ten jest odpowiednikiem
standardu ODBC opracowanego przez
SQL Access Group.] – Java Database
Connectivity, JDBC [1. egy API a Java
programozási
nyelvhez,
amely
az
adatbázishozzáférést támogatja. A JDBC
definiálja az adatbázisok lekérdezéséhez és
módosításához szükséges osztályokat és
metódusokat. A relációs adatmodellhez
2253
igazodik. 2. A JDBC (Java Database
Connection) adatbázisok elérését teszi
lehetővé a Java programozási nyelvben.
Egységes elérhetőséget biztosít (SQL nyelv
támogatásával) az adatbázisokhoz]
je – (je = őt; ono); őket, azokat (nőkről, nőnemű
főnevek helyett „őket”)
je (jeść) – (je = eszik)
je i je – folyton csak eszik; szünet nélkül, folytonfolyvást eszik
je jak ptaszek – madárétkű
je jak smok – eszik, akár egy farkas
jebać (jabie) [1. wulg. o mężczyźnie: mieć
stosunek płciowy; 2. wulg. ignorować
kogoś lub coś; 3. wulg. o różnych częściach
ciała: boleć; 4. wulg. pot. uprawiać seks;
pierdolić, pieprzyć; 5. wulg. pot.
lekceważyć ; 6. rzad. wulg. pot. zmyślać,
mówić coś głupiego; 7. wulg. pot. uderzyć
(kogoś, coś); 8. wulg. pot. śmierdzieć; 9.
wulg. pot. rzucić (najczęściej używane w
aspekcie dokonanym); 10. wulg. pot. wydać
głośny dźwięk] – közösülni, (vulg.) baszni;
semmibe venni vkit/vmit; fájni; butaságot
mondani; átvágni, becsapni vkit; büdösíteni;
rikoltozni
jebać się [1. wulg. współżyć seksualnie; 2. wulg.
pot. uprawiać seks; 3. wulg. pot. psuć się;
4. wulg. pot. mylić się] – szexuálisan együtt
élni, dugni, közösülni; elromlani; tévedni
jebany, -a, -e [wulg. przymiotnik wyrażający
negatywne uczucia, rzadziej podziw,
wobec kogoś lub czegoś] – negatív érzést
kifejező melléknév; rossz, elromlott
Jebus * Jerozolima – JEBUS (letaposott, ledöngölt
hely, megerősített hely)
["Jeruzsálem"
régebbi neve, mikor a város még a
jebuzeusok birtokában volt (Józs 15,63; Bír
19,10); az izráeliták elfoglalták (Bír 1,8), de
maga a vár egészen Dávid koráig jebuzeus
kézen maradt (2Sám 5,6-8).]
Jebuzejczyk – jebuzeus
Jebuzyci, Jebuzejczycy [naród pochodzący od
Kanaana, syna Chama. Żył w Palestynie w
czasie, gdy ziemia ta obiecana była
Abrahamowi.] – jebuzeusok; [Kánaánita
néptörzs, amely Jebusban élt (1Móz 10,16;
15,21; 4Móz 13,30; Józs 11,3); Józsué (1)
megölte királyukat (Józs 10,23-27).]
jechać (jadę, jedziesz; jechałem, jechałam; będę
jechał, będę jechała) [1. przenosić się z
miejsca na miejsce za pomocą różnych
środków
lokomocji;
2. o środkach
lokomocji: być w ruchu, posuwać się
naprzód; 3. przemieszczać się przy
pomocy
odpowiednich
środków
umożliwiających poruszanie, np. aut,
-
Wersja 01 01 2017.
koni,
pociągów;
odbywać
podróż,
kierować się gdzieś; 4. o pojazdach:
poruszać się] – menni járművel, utazni
(folyamatos egyirányba); (jármű, ember
járművel)
menni;
hajtani;
rohanni,
száguldani; haladni; (átv.) csúszni, nyomulni
jadę do … - …-ig utazom.
jadę do niego/niej, jadę uczyć się jezyka
polskiego (węgierskiego) – hozzá megyek,
megyek lengyelt (magyart) tanulni
jadę do Polski – Lengyelországba utazom v.
megyek
jadę do Polski (do Warszawa, do Poznania, do
Krakowa, do Zakopanego) –
(Lengyelországba, Varsóba, Poznańba,
Krakkóba, Zakopanéba) utazom
jadę do Warszawy – Varsóba utazom v. megyek
jadę do Warszawy/Budapestu na cały miesiąc –
Varsóba (Budapestre) megyek egy egész
hónapra
jadę jutro po sprawunki – holnap vásárolni
megyek
jadę na polowanie – vadászatra v. vadászni
megyek
jadę na Pragę – Prága felé v. irányába megyek;
Prágán át utazom; a varsói Prága városrészbe
megyek
jadę na Węgry samolotem – Magyarországra
repülök v. utazom v. megyek repülőgéppel
jadę na wycieczkę – kirándulni megyek
jadę pociągiem (autobusem) – vonattal
(autóbusszal) megyek
jadę
pociągiem
(samolotem,
statkiem,
samochodem, autobusem, tramwajem,
pociągiem
pośpiesznym,
pociągiem
osobowym) – vonattal (repülőgéppel,
hajóval,
gépkocsival,
autóbusszal,
villamossal, gyorsvonattal, személyvonattal)
utazom
jadę samochodem – autóval utazom
jadę w drogę – útra kelek, útnak indulok
jadę własnym samochodem – saját kocsival
megyek
jadę za granicę – külföldre utazom v. megyek
jechać autem – autón utazni, autózni
jechać autobusem – autóbusszal menni;
autóbusazon utazni
jechać bryczką – homokfutóval menni, hajtani,
utazni, kocsikázni
jechać cugiem – hatosfogattal utazni
jechać czym – vmivel utazni
jechać dniem i nocą – éjjel-nappal utazni v. menni
jechać do kogo/czego – vkihez/vmihez utazni
jechać do miasta – városba utazni
jechać do przodu – előre haladni
2254
jechać do Rygi [1. puszczać pawia, rzygać,
wymiotować, zwracać; 2. W języku
polskim pojawił się prawdopodobnie z
powodu
fonetycznego
podobieństwa
potocznej wersji tej czynności – „rzygać”,
do nazwy łotewskiej stolicy. Może być
również
zapożyczeniem
z
języka
rosyjskiego.] – hányni, okádni; (átv.)
rókavadászatra ment
jechać do tyłu – hátra haladni
jechać do wód – (átv.) fürdőhelyre utazni
jechać dokąd – vhová utazni
jechać dorożką – bérkocsin menni
jechać drogą – az úton haladni v. menni
jechać ekspresem – expresszvonattal v.
gyorsvonattal utazni
jechać furką v. furmanką – lófogaton (konflison)
járni, kocsin utazni; szekéren v. szekérrel
menni v. utazni
jechać galopem – vágtatni; galoppozni
jechać ileś przystanków – vhány megállót utazni
jechać karetą – hintón v. kocsival menni
jechać kłusem – ügetni
jechać koleją – vonaton utazni, vasúton utazni
jechać konno – lovagolni; lóháton menni
jechać końmi – kocsival v. szekéren utazni
jechać kuligiem – szánkón menni, szánon utazni
jechać kurierem – expresszel utazni
jechać lewą stroną – bal oldalon haladni
jechać łódką, jeździć łódką – csónakázni
jechać metrem – metróval utazni
jechać na co – vmire/vmin való részvétel végett
utazni
jechać na czym – vmin utazni
jechać na gapę – potyán utazni, lógni, potyázni,
bliccelni
jechać na koniu – lovon v. lóháton menni;
lovagolni
jechać na letnisko – üdülőhelyre utazni
jechać na łyżwach, jeździć na łyżwach –
korcsolyázni
jechać
na
motocyklu
–
motorozni,
motorkerékpározni
jechać na motorze – motorozni, motorkerékpáron
járni
jechać na nartach – síelni, sízni
-
Wersja 01 01 2017.
jechać na oklep – szőrén ülni meg a lovat
jechać na pełnym gazie; jechać pełnym gazem;
jechać na pełny gaz – teljes gázzal
(telitalppal v. padlógázzal) menni
jechać na rowerze, jechać rowerem –
kerékpározni, biciklizni
jechać na sankach – szánkózni; szánkázni
jechać na sygnale – szirénázni
jechać na urlop – szabadságra menni
jechać na wczasy – nyaralni menni; (beutalták)
jechać na wczasy w góry – a hegyekbe menni
üdülni
jechać na wieś – vidékre v. falura utazni
jechać na złamanie karku – eszeveszetten
rohanni; vesztébe rohan
jechać naprzeciw kogo/czego – szembeutazni v.
szembehajtani vkivel/vmivel
jechać nieostrożnie a. nieuważnie – óvatlanul
menni, vigyázatlanul, felelőtlenül haladni
jechać nocą – éjjel v. éjszaka utazni [jadę nocą do
domu na weekend przeważnie od Holandi to
w Niemczech: hétvégére többnyire éjszaka
utazom haza Hollandiából Németországba]
jechać okrętem – hajóval utazni, hajón utazni
jechać ostrożnie – óvatosan
jechać parą koni – két lóval menni
jechać po co – vmi célból utazni
jechać pociągiem – vonattal utazni, vonatozni
jechać pod eskortą – (fegyveres) kísérettel utazni
jechać polem, lasem – erdőn mezőn át menni
jechać powozem – kocsin menni v. utazni;
kocsikázni, kocsival menni; fogaton utazni
jechać prosto – egyenesen haladni v. menni
jechać prawą stroną – jobb oldalon haladni
jechać przed siebie – előre menni; az orra után
megy
jechać przez co – vmin átutazni v. átmenni
jechać przez pola, przez lasy – erdőn mezőn át
menni
jechać rzemiennym dyszlem – [szíjból való rúddal
utazni] (átv.) letérni az útról, útközben
betérni vhová; kcsin utazva be-betérni
jechać samochodem – kocsival v. autóval menni
jechać saniami v. na saniach – szánon utazni,
szánkózni
jechać sankami – szánkózni, szánkón tenni megy
egy (bizonyos) utat
jechać setką – százzal (100 km/h-val) menni
jechać służbowo – hivatalosam utazni v. menni;
szolgálati úton lenni
jechać stępa – lépésben hajtani; léptetni
jechać stęrą – lépésben hajtani; poroszkálni
jechać sznurem – egymásután, sorban haladni
2255
jechać szybko – gyorsan menni
jechać taksówką – taxival utazni
jechać tramwajem – villamossal menni v. utazni,
villamosozni
jechać trójkę – hármasfogaton v. trojkán menni v.
járni
jechać trzecią klasą – harmadik osztályon utazni
jechać w ciągu dnia – nappal utazni
jechać w czym – vmiben utazni
jechać w delegacji do kogo – kiküldetésben utazni
jechać w gościnę [iść w gości] – vendégségbe
menni
jechać w kolumnie – oszlopban haladni v. menni
jechać w konie – (közbeszéd) szekéren utazni
jechać w lewo – balra tartani
jechać w nieznane – elindulni az ismeretlenbe, a
vakvilágba
jechać w odwiedziny – látogatóba menni v. utazni
jechać w parę koni – két lóval hajtani
jechać w prawo – jobbra tartani
jechać wewnętrznym pasem – a belső sávban
haladni
jechać wierzchem [to jechać na grzbiecie
zwierzęcia] – lovagolni
jechać windą – felmegy a lifttel v. liften
jechać wolno – lassan haladni
jechać wozem – kocsin menni v. utazni; szekéren
utazni; kocsikázni, kocsival menni
jechać z kim/czym – vkivel/vmivel v. vkinek/vminek
a társaságában utazni
jechać za granicę – külföldre utazni
jechać za kim/czym – vki/vmi után utazni, vkit/vmit
követni
jechać za zagranicę – külföldre utazni
jechać zewnętrznym pasem – a külső sávban
haladni
jechał non stop przez całą noc – egész éjszaka
egyfolytában utazott
jechał tędy – erre ment v. ezen az úton hajtott végig
Jechoniasz * Joachyn – JOÁKIN (Jahve felemel,
megalapít, Isten véghez viszi); "Jojákin"-nak,
vagy "Jekóniás"-nak is nevezi a Biblia
[Joákim fia és utóda, Júda utolsó előtti
királya (2Kir 24,6-12), Kr. e. 597-ben
uralkodott összesen 3 hónapig (2Krón 36,9).
Mt 1,11-12 Jekóniásnak nevezi; Babilonba
hurcolták (2Krón 36,10), ahol 37 évi fogság
után
Evil-Merodák,
babiloni
király
megkegyelmezett
neki
és
szabadon
bocsátotta (2Kir 25,27). Jer 22,28 "Kóniás"nak nevezi.]
jednacz [tak zwał się w mowie staropolskiej
rozjemca, pogodziciel i sędzia polubowny]
– (dawn., hist.) döntőbíró, választott bíró
-
Wersja 01 01 2017.
jedzie, co koń wyskoczy – lóhalálában vágtat
jedzie jeden za drugim – egymásután, libasorban
hajtanak
jedzie na kim – kihasználni vkit
jedzie na konferencję – konferenciára utazik v.
megy
jedzie na stosunkach – összeköttetések révén
halad előre v. boldogul
jedziemy! – gyerünk!
jedziemy? już! – utazunk? máris!
jedziemy nad morze (w góry, na wczasy, na
urlop, na ferie) – utazunk a tengerhez (a
hegyekbe, üdülésre, szabadságra, vakációra)
jedziesz do domu? – hazamész?
jedź na złamanie karku! – (átv.) eredj, törd ki a
nyakad!
jedź powoli – lassan hajts!
jedźmy ostrożnie! – óvatosan közlekedjünk!
jechanie – utazás
jechanie po starych – utazás öregesen
jeden, jedna, jedno [I. liczebnik główny
oznaczający liczbę jeden; II. 1. pierwszy,
rozpoczynający ciąg, serię, kolejność;
2. sam, jedyny; 3. ten sam; 4. tworzący
całość; III. pewien, bliżej nieokreślony;
IV. o działającej w pojedynkę osobie; V.
pot. kieliszek wódki] – egy [jednym tchem:
egy szuszra]; (pewny) egy bizonyos;
egyedül; ez, az, amaz, egyik, másik;
ugyanaz, egyazon, azonos, közös; egy
bizonyos; valami v. valamiféle; valamilyen;
egy
jedna cała – egy egész (1,0)
jedna cała dwadzieścia cztery setne - egy egész
huszonnégyszázad (1,24)
jedna czereśnia – cseresznyeszem
jedna czterdziesta – egynegyvened része
jedna czwarta – negyedrész, egynegyed, egynegye
vminek
jedna dwudziestu – huszad, egyhuszad (1/20)
jedna dwunasta – egytizenketted rész (1/12)
jedna dziewiąta – egy kilenced; kilenced
jedna gałka – egy gombóc (fagylalt)
jedna jaskółka nie czyni wiosny – egy fecske nem
csinál tavaszt v. nyarat
jedna minuta – egy perc
jedna myśl drugą płodzi – egyik gondolatból
fakad a másik, egyik gondolat szüli a
másikat
jedna na sto coś warta – egy a százból, ha vmit ér
jedna ósma – 1/8-ad; nyolcad
jedna para (dwie pary, pięć pary) – egy pár (két
pár, öt pár)
jedna piąta – egyötöd (1/5)
jedna pięćsetna – egy ötszázadrész (1/500)
jedna róża – egy szál rózsa
2256
jedna setna - egy század (0,01); egy századrész
jedna siedemdziesiąta – egy hetvened (1/70)
jedna siódma – egy heted (1/7); heted, hetedrész
jedna szansa na sto – egy a száz az esélye
jedna szósta – hatod, egyhatod (1/6)
jedna trzecia – egy harmad (1/3); harmad,
harmadrész
jedna trzydziesta – harmincad (1/30)
jedna tysięczna – egy ezred (0,001)
jedna ulica przetnie drugą – egyik utca keresztezi
a másikat
jedną godzinę – egy órát
jedną nogą w grobie – féllábbal a sírban
jedną łyżeczką – egy kávéskanállal
jeden do Sasa, drugi do lasa – (közm.) [az egyik a
szászhoz, a másik az erőhöz húz] az egyik
jobbra, a másik balra húz; két malomban
őrölnek
jeden drugiego tumani – egymást ámítják v.
csalják v. bolondítják
jeden dzień – egy nap
jeden grosz – egy grosz
jeden i drugi – mind a kettő; egyik is, másik is
jeden i jeden jest dwa – egy meg egy az kettő
jeden i ten sam; jedna i ta sama; jedno i to samo
– egy és ugyanaz
jeden mi tylko został przyjacieł – csak egy
barátom maradt
jeden miesiąc – egy hónap
jeden kierunek ruchu – egyirányú utca
jeden na tysiąc – egy az ezerből
jeden owoc winogrona – szőlőszem
jeden pies zaszczekał a inne psy odszczekały – az
egyik kutya ugatott és a többi visszaugatott
jeden po drugim – egymás után; egyik a másik
után
jeden procent – egy százalék, 1 %
jeden raz – egyszer
jeden raz się liczy – egy eset v. egyszer nem
számít
jeden rok – egy év
jeden tuzin (dwa tuziny, pięć tuzinów) – egy tucat
(két tucat, öt tucat)
jeden tydzień – egy hét
-
Wersja 01 01 2017.
jeden w drugiego – mindegyik egyformán; mind
az egyik, mind a másik; mindketten egyaránt
jeden w lewo, drugi w prawo – ki erre, ki arra
jeden wart drugiego – átv. egy gyékényen árulnak;
egy húron pendülnek
Még ma is gyakran hallani azt a kifejezést,
hogy „egy gyékényen árul”. Mai értelmében
azt jelenti, hogy két vagy több ember
egyformán gondolkodik, azonos nézeteket vall,
hasonlóan viselkedik. — A mondás a
kereskedelemből, pontosabban szólva a vásári
életből került a köznyelvbe. Magyarországon
hosszú századokon át a belföldi kereskedelmi
életben a vásár volt a legjelentősebb esemény.
A
kirakodóvásárokon
a
gyékényekre,
ponyvára sok és sokféle kisebb méretű árut
tudtak kirakni. Olyan áruk kerültek ide,
amelyeket óvni kellett a szennyeződésektől:
könyvek, füzetek, kalendáriumok, stb. De egy
gyékényen nem csak egy árus portékáját
lehetett megtalálni. Előfordult, hogy két
szegény ember, aki szerette volna eladni
portékáját, összefogott, és közösen vettek meg
egy gyékényszőnyeget. De volt más oka is a
közös
gyékényen
történő
árusításnak:
előfordult, hogy két ügyes ember egymás
kezére akart játszani, segíteni akarták
egymást. Ezért kölcsönösen feldicsérték
egymás portékáját: a két üzlettárs egyet akart
az árusításban, egyetértett a kínált cikkek
minősítésében.
jeden z drugim – egymással
jeden a. jedna a. jedno z nas – kettőnk közül az
egyik
jeden z nas – egyikünk, egy közülünk
jeden z nich – egyikük
jeden z was – egy közületek, egyikőtök
jeden z wielu – egy v. egyik a sok közül
jeden za drugim; jeden za drugiem – egymás
után; egyik a másik után
jeden złoty – egy złoty
jedno danie – egytál étel
jedno drugiemu nie przeszkadza – nem zavarja
egyik a másikat; megvannak egymásssal
jedno mam życie i jedną śmierć, raz kozie śmierć
nie dwa – egy életem, egy halálom
jedno na drugie załazi – egyik a másikra illik v.
hozzátapad
jedno nie pójdę, a drugie mam dużo roboty –
először is nem megyek, másodszor meg úgy
is sok munkám van
jedno opakowanie papryki – egy csomag paprika
jedno przy drugim – adandó alkalommal
jedno przy drugim załatwić – egyidőben v.
egyszerre elintézni két dolgot
jedno wiem – egyben biztos vagyok
jedno z dwojga – egyik a két eset v. lehetőség
közül
2257
jedenasta [godzina jedenasta przed południem
lub w nocy] – tizenegy óra (11.00 v. 23.00
óra)
jedenasta muza [telewizja] – tizenegyedik múzsa,
televízió
jedenastego sierpnia – augusztus tizenegyedikén
jedenastka [1. liczba 11; 2. całość składająca się
z jedenastu części lub jednostek; 3. to, co
jest oznaczone liczbą 11; 4. drużyna piłki
nożnej składająca się z jedenastu graczy;
5. rzut karny w piłce nożnej] – tizenegyes
(szám, villamos v. autóbusz); tizenegy v.
tizenegyes (sport)
jedenastoboczny, -a, -e – tizenegy oldalú
jedenastobok, jedenastokąt – tizenegyszög
jedenastodniowy, -a, -e [mający jedenaście dni,
trwający jedenaście dni itp.] – tizenegy
napos
jedenastogodzinny, -a, -e [trwający jedenaście
godzin] – tizenegy órai v. órás; tizenegy óra
hosszat tartó
jedenastoklasista
[uczeń
trzeciej
klasy
gimnazjum] – tizenegyedik osztályos, a
tizenegyedik osztályba járó (tizenkét
osztályos iskolában)
jedenastoletni, -a, -ie [mający lub trwający
jedenaście lat] – tizenegy éves
jedenasty, -a, -e [I będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z jedenastu
jednostek lub jedną z jedenastu części, na
które można coś podzielić; II jedenasty
dzień
miesiąca]
–
tizenegyedik,
tizenegyedike
jedenaście (jedenastu) [liczebnik główny
oznaczający liczbę 11] – tizenegy
jedenaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający
liczbie 11] – tizenegyen; tizenegy… (többes
számmal)
jedenaścioro dzieci – tizenegy gyermek
Jedlica
zielona
(zob.
Daglezja
zielona;
Pseudotsuga
menziesii
Carriere)
–
Közönséges duglászfenyő (Pseudotsuga
menziesii)
jedlina [1. świeże gałęzie jodły; 2. zagajnik
jodłowy; 3. jodła] – lúcfenyő; lúcfenyőerdő;
lúcfenyőfa (anyag)
jedlinowy, -a, -e – lúc-, lúcfenyőjednać
[1. usposabiać
kogoś
do
siebie
przychylnie;
2. doprowadzać
poróżnionych do zgody] – kibékíteni,
megbékíteni, kieengesztelni, összehozni;
békéltetni, egyeztetni, egyezséget teremteni;
(sobie kogo/co) megnyerni magának,
megszerezni magának (vmit/vkit)
jednać co u kogo – elérni vmit vkinél
jednać co dla kogo – elérni vmit vki számára
-
Wersja 01 01 2017.
jednać kogo/co komu – megnyerni vkit/vmit vkinek
jednać kogo z kim – vkit kibékíteni vkivel
jednać sobie co – biztosítani, elérni, kivívni,
szerezni, megszerezni, megnyerni magának
vmit
jednać sobie uznanie v. wzięcie v. szacunek –
tekintélyre szert tenni; elismerést, tekintélyt,
megbecsülést kivívni
jednać z nieprzyjacielem – kibékülni az
ellenséggel
jednać się [godzić się] – megegyezni, békében
lenni, kibékülni, kijönni (vkivel)
jednać się z Bogiem – kibékülni Istennel
jednak [I spójnik przyłączający zdanie o treści
niezgodnej z tym, co można wnioskować
na podstawie zdania poprzedzającego; II
partykuła komunikująca, iż to, o czym
mowa w zdaniu, jest niezgodne z
przewidywaniami mówiącego, np. Ta
książka była jednak za droga] – mégis, de,
azonban, viszont, pedig, mindazonáltal,
mindamellett
jednak nie – mégsem
jednaki, -ia, -ie [daw.; zob. jednakowy] – egyenlő,
egyforma, változatlan; egyféle, ugyanaz
jednako, jednakowo – egyformán, ugyanúgy,
egyaránt, hasonlóképpen
jednako pracować – egyformán dolgozik
jednakowiusieńki, -a, -ie; jednakowy, -a, -e –
egyenlő, egyforma, ugyanolyan, egységes
(homogén)
jednakowiusieńko, jednakowo – ugyanúgy,
egyaránt, mégis
jednakowo myślimy – egyformán gondolkodunk
jednakowość – egyformaság, azonosság, teljes v.
hajszálnyi hasonlóság
jednakowoż – ámde, mindamellett
jednakowy, -a, -e [taki sam; też: ten sam] –
egyféle, egyfajta, egységes, hasonló,
egyazon, szakasztott egyforma
jednakowy liczba głosów – szavazategyenlőség
jednakże [wzmocniony spójnik lub partykuła:
jednak] – mindazonáltal hogy…; méghogy;
mégis
jedną nogą jest już w gróbie – féllábbal már a
sírban van
jedną nogą w grobie – féllábbal a sírban
jednego czasu – egyszer; valamikor
jednego koloru – egyszínű
jednego mi tylko żal – csak egyet sajnálok
jednego (pięknego) dnia – egy (szép) napon
jednego (pięknego) ranka – egy (szép) reggelen
jednego razu – egyszer; valamikor
2258
jednemu gody, drogiemu głody – [az egyiknek
lakoma, a másiknak éhezés] az egyiknek
sikerül, a másiknak nem
jednemu szydła golą, drugiemu brzytwy nie
chcą; jednemu szydła golą, drugiemu i
brzytwy nie chcą." – [az egyik tollal is
megborotválkozik, a másik szőrét a borotva
sem viszi; az egyik árral is beretvál, a
másiknak a borotva sem fog] az egyiknek
minden sikerül, a másiknak semmi; az
egyiknek sikerül, a másiknak nem
jedni – egyesek
jedni odgrodzą się od drugich – egyesek
elhatárolják magukat másoktól
jednia [poet. jedność, nierozerwalność] – egység
jedno [1. tylko to; 2. całość; 3. to samo] – egység,
teljesség; egyik, másik
jedno- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na jednostkowość tego, co
nazywa druga część złożenia; 2. pierwszy
człon wyrazów złożonych podkreślający
jednolity charakter czegoś lub tożsamość z
czymś, co nazywa druga część złożenia] –
egy (darab)- (szóképző előtag)
jednoaktówka [sztuka teatralna w jednym akcie]
– egyfelvonásos színmű v. színdarab
jednobarwny, -a, -e (jednego koloru) [mający
jednolitą barwę] – egyszínű; egyhangú
jednoboczny, -a, -e – egyoldalú
jednobranżowy, -a, -e [składający się z jednej
branży] – egy szakmába tartozó, egy
szakmájú
jednobrzmiąco – egyhangúlag, megegyezően,
egybehangzóan; uniszónó; egyhangon
jednobrzmiący, -a, -e [1. mający jednakowe
brzmienie; 2. mający jednakową treść] –
egyhangú,
megegyező,
egybehangzó,
uniszónó
jednocalowy, -a, -e – egycollos, egyhüvelyes,
egycollnyi
jednochodziec, inochodziec – poroszka,
poroszkaló
jednochodnik [wyraz użyty już w r. 1475 w
znaczeniu wierzchowca, ob. Inochodnik] –
poroszka, poroszkaló
jednocylindrowy, -a, -e [mający jeden cylinder] –
egyhengeres
jednocyfrowy, -a, -e [wyrażony jedną cyfrą] –
egyjegyű
-
Wersja 01 01 2017.
jednoczesność – egyidejűség
jednoczesny, -a, -e [odbywający się w tym
samym czasie] – egyidejű
jednoczesne wytwarzanie dwóch tonów
instrumentem lutniczym – kettősfogás
(hangszer)
jednocześnie – egyszerre, egyidejűleg, ugyanakkor,
egyidőben, egyszersmind, egyúttal
jednoczyć [1. łączyć do wspólnego działania;
2. łączyć coś z czymś] – egyesíteni,
öszetenni, öszekötni
jednoczyć się [1. łączyć się z kimś do wspólnego
działania; 2. łączyć się w jedno] –
egyesülni, egybefonni
jednoczyć się przeciw wspólnemu
nieprzyjacielowi – a közös ellenség ellen
egyesülni
jednoczyć się z kim – egyesülni, egybeforrni,
egybevegyülni vkivel
jednodniowy, -a, -e [1. mający lub trwający
jeden
dzień,
2. krótkotrwały];
jednodzienny, -a, -e – egynapos, egynapi,
egy napig tartó; (átv.) múló, röpke,
kérészéletű
jednodniowa gorączka – (orvosi) efemer láz
jednodniowe kurczę – naposcsibe
jednodniowe pisklę – naposcsibe
jednodniowy owad (Palingenia longicauda) –
(jętka) tiszavirág (Palingenia longicauda)
jednodniówka [1. czasopismo okolicznościowe
wydane jednorazowo, 2. pisklę drobiu
mające 24–36 godzin od czasu wyklucia
się] – egynapi tartózkodás v. szakmány;
egyszeri, alkalmi újság; (állat) tiszavirág,
kérész
jednodźwięczny, -a, -e – egyhangú
jednodźwięczny pisk – egyhangú csipogás v.
nyafogás
jednofazowy, -a, -e – egyfázisú
jednofuntowy, -a, -e – egyfontos, egy font súlyú,
egyfontnyi [banknot jednofuntowy:
egyfontos bankjegy]
jednogarbny, -a, -e [wielbłąd jednogarbny wielbłąd o jednym garbie, hodowany w
Azji i w Afryce; dromader] – egypupú
jednogatunkowy, -a, -e [1. będący jednego
rodzaju; 2. składający się z przedstawicieli
tego samego gatunku] – egynemű,
hasonnemű; egyminőségű
jednogłosowy, -a, -e [1. śpiewany lub recytowany
jednym głosem; 2. mający tylko jedną
linię melodyczną] – egyszólamú
jednogłosowo – egyszólamúan
jednoczenie – egyesülés, központosulás
2259
jednogłosowość [muzyka w postaci jednej linii
melodycznej bez żadnych towarzyszących
współbrzmień; jednogłosowość panowała
niepodzielnie do średniowiecza, kiedy to
zaczęły powstawać pierwsze formy
muzyki wielogłosowej, czyli polifonicznej]
– egyszólamúság [olyan éneklésmód,
melyben egyetlen dallamvonal hangzik el,
bármennyi az énekes]
jednogłośnie – egyhangúlag
jednogłośność – egyhangúság, egyvéleményűség,
egybehangzóság
jednogłośny, -a, -e [jednomyślny] – egyhangú,
egybehangzó (egységes)
jednogłowy, -a, -e [mający jedną głowę] – egyfejű
jednogodzinny, -a, -e [mający lub trwający jedną
godzinę] – egyórai, egyórás; egy órai, egy
óra hosszat tartó, egy óráig tartó, egyórányi
jednogodzinna droga – egy órai út; egy órás út
jednoimiennie – rokonnevűen, egynevűen
jednoimienny, -a, -e [1. mający jedno imię;
2. mający to samo imię lub nazwisko co
ktoś inny; 3. będący tego samego rodzaju]
– azonos nevű, egy névvel rendelkező,
rokonnevű; azonos keresztnevű, egynevű;
(egynevű v. homonin) azonos alakú, de
különböző értelmű szó
jednoimienne bieguny magnesów – északi v.
délsarki mágneskör
jednoimienne gamy [dwie gamy: durowa i
molowa, rozpoczynające się od tego
samego dźwięku, który madaje im nazwę;
podobnie
też
można
mówić
o
jednoimiennych tonacjach] – egynevű
hangsor
jednoizbowy, -a, -e [1. składający się z jednej
izby; 2. składający się z jednego organu
ustawodawczego] – egyszobás; (jog)
egykamarás
jednoizbowy parlament – egykamarás parlament
jednojęzyczny, -a, -e [posługujący się jednym
językiem] – egynyelvű, közös nyelvű
jednokalibrowy, -a, -e – azonos kaliberű v. furatú
v. átmérőjű
jednokanałowy, -a, -e [o urządzeniu
elektronicznym: mający jeden kanał
umożliwiający przekaz sygnałów
elektrycznych] – egycsatornás
jednokierunkowo – egyirányúan
jednokierunkowość – egyirányúság
jednokierunkowy, -a, -e [1. działający tylko w
jednym kierunku; 2. wyznaczający jeden
kierunek; 3. uwzględniający tylko jeden
aspekt] – egyirányú
jednokierunkowa droga – egyirányú út
-
Wersja 01 01 2017.
jednokilogramowy, -a, -e – egykilós, egykilónyi,
egy kiló súlyú, egy kilót nyomó
jednokilogramowy potomek – egykilós sarj
jednoklasowy, -a, -e [tej samej klasy] –
egyosztályos
jednoklasówka [zob. szkoła jednoklasowa] –
egyosztályos iskola
jednokolny, -a, -e; jednokołowy, -a, -e –
egykerekű
jednokolny wóz (np. wózek kultowy) – egykerekű
kocsi
jednokolorowo – egyszínűen
jednokolorowy, -a, -e (jednego koloru) –
(jednobarwny) egyszínű (jednobarwny)
jednokomórkowy, -a, -e [o organizmie roślinnym
lub zwierzęcym: składający się z jednej
komórki] – egysejtű
jednokonka [daw. «pojazd zaprzężony w jednego
konia] – egyfogatú konflis, homokfutó,
bricska
jednokonny, -a, -e [1. o pojazdach: zaprzężony w
jednego konia; 2. mający moc jednego
konia mechanicznego] – egylovas
jednokończasty, -a, -e – egyvégű
jednokopytny, -a, -e – egypatás, egypatájú
jednokółka [rower jednokołowy] – kétkerekű
kordé v. kocsi, tibury; egykerekű talicska;
egykerekű (unicikli vagy monocikli)
jednokreślny, -a, -e [oktawa jednokreślna - jedna
z oktaw (dźwięki oznaczane małymi
literami z jedynką arabską w górnym
indeksie); oktawa razkreślna (częściej)] –
kollineáris, homográf
jednokrotnie – egyszer v. egyszeresen
jednokrotność – egyszeresség
jednokrotny, -a, -e [występujący tylko jeden raz]
– egyszeri, egyszeres, egyízbeni, egyszer
megtörtént
jednokrotne echo – egyszeres visszhang
jednoksztaltność – hasonformájúság, alakbeli
hasonlóság, egyenalakúság, egyformán
alakultság v. alakítottság, izomorfia
jednokształtny, -a, -e [będący tego samego
kształtu jak coś innego] – hasonló alakú,
hasonformájú, egyalakú, egyformán alakult
v. alakított, homoform, izomorf
jednokształtność – hasonló alakúság, egyalakúság
jednokwiatowy, -a, -e [przedstawiciel grupy
roślin mających kwiaty bez okwiatu lub
pojedyncze] – egyvirágú
jednolampowy, -a, -e – egylámpás, egycsöves
jednolampówka [odbiornik detektorowy] –
egylámpás v. egycsöves rádiókészülék
jednolatek [1. chłopiec mający jeden rok; też:
zwierzę, roślina, przedmiot mające tyle
2260
lat; 2. człowiek w tym samym wieku co
inny] – egyesztendős v. egy éves állat;
egykorú, a másikkal egy esztendőben
született gyerek v. ember (ugyan abban az
évben születtek)
jednolatka – egyesztendős v. egy éves nőstény
(állat); egykorú, a másikkal egy esztendőben
született nő v. lány
jednoletni, -a, -ie [mający lub trwający jeden
rok] – egyéves; egykorú
jednolicenie się – egyöntetűvé válás;
homogenizálódás
jednolicie – egyformán, egyöntetűen; (építészet)
simán, egyszerűen, minta nélkül
jednolistny, -a, -e – (zrosłogłówkowy)
jednoliścienny, -a, -e [o cechach jednoliściennych
(rodzina roślin)] – egysziklevelű, egyszikű
Jednoliścienne [grupa roślin okrytonasiennych o
różnej randze systematycznej w zależności
od
systemu
klasyfikacyjnego.
W
dawniejszych systemach klasa Liliopsida
(np. w systemie Cronquista z 1981 r. i
Reveala z 1999 r.), obecnie klad (grupa
monofiletyczna) (ang. monocots) (system
APG III z 2009 r. i aktualizowany system
według APweb). Należą tu rośliny zielne,
rzadziej drzewiaste. Często z łodygą
przekształconą w kłącze, o sympodialnym
typie
wzrostu,
z
liśćmi
zwykle
niepodzielonymi, całobrzegimi, kwiatami
trzykrotnymi. Wytwarzają tylko jeden liść
zarodkowy liścień (cotyledon) i od tej
cechy
pochodzi
ich
nazwa.
—
Jednoliścienne współczesne dzielone są na
ok. 70 rodzin i ok. 56 tys.–66 tys.
gatunków
(ok.
22%
gatunków
okrytonasiennych). Należą tu m.in.
pospolite rośliny cebulowe (ozdobne i
użytkowe), trawy, ciborowate, storczyki i
liliowate.] – egyszikűek (Liliopsida,
Monocotyledonopsida, Monocotyledonae),
[az APG III-rendszer szerint monocots, a
növények
országának
(Plantae),
a
zárvatermők törzsének (Magnoliophyta)
egyik osztálya.]
jednolitość – egységesség, egység, egyöntetűség,
egyformaság, homogenicitás
jednolity, -a, -e [1. jednorodny pod względem
budowy,
kompozycji,
barwy
itp.;
2. tworzący zwartą całość] – egyöntetű,
egységes (homogén), egyforma, homogén;
hasonnemű
jednolity [określenie wykorzystywane do
jednokolorowej tkaniny, na której
powierzchni może być wzór reliefowy
osiągnięty przez splot] – (text.) uni (üni)
[Az egyszínű kelmék francia eredetű
elnevezése.]
-
Wersja 01 01 2017.
jednolite otoczenie użytkownika – egységes
felhasználói környezet
Jednolity Dokument Programowy, JDP (Single
Programming Document) [1. dokument
przygotowywany przez rząd kraju
ubiegającego się o dostęp do funduszy
strukturalnych i przyjęty przez Komisję
Europejską,
zawierający
te
same
informacje, które są w Podstawach
Wsparcia Wspólnoty. W latach 2007-2013
rolę JDP pełnić będą na poziomie
regionalnym
Regionalne
Programy
Operacyjne. — 2. Dokument programowy
przyjęty przez Komisję Europejską i kraj
beneficjenta,
zawierający
tę
samą
informację, która jest zawarta w
Podstawach Wsparcia Wspólnoty i
programie operacyjnym.] – (ang.) Single
programming
document;
egységes
programozási dokumentum, v. egységes
tervokmány
jednolity rynek międzynarodowy – egységes
nemzetközi piac
jednołanowy, -a, -e – egyekés
jednołóżkowy, -a, -e – egyágyas (szoba)
jednołóżkowy pokój – egyágyas szoba
jednołóżkowy pokój z WC oraz prysznicem –
egyágyas szoba WC-vel és zuhanyzóval
jednołukowy, -a, -e – egyívű, egyboltozatú
jednomasztowy, -a, -e [o statku: mający jeden
maszt] – egyárbócos
jednomasztowiec [statek jednomasztowy] –
egyárbócos hajó
jednomian [wyrażenie algebraiczne, w którym
występuje jedynie działanie mnożenia i
potęgowania] – egytagú kifejezés, monom
jednomiarowy, -a, -e [1. będący jednej długości,
wielkości, objętości itp.; 2. równomierny;
3. lit. złożony z jednakowych stóp
rytmicznych; 4. muz. zachowujący równe
wartości rytmiczne] – egyméretű, egyforma
méretű, egydimenziós
jednomiejscowy, -a, -e [1. mający jedno miejsce;
2. odnoszący się do jednego miejsca] –
együléses (jednoosobowy)
jednomiesięczny, -a, -e [mający lub trwający
jeden miesiąc] – egyhónapos, egy havi
jednomiesięczne pobory – egyhavi illetmény
jednomiesięczny odpoczynek – egyhavi szabadság
v. üdülés
jednominutowy, -a, -e [trwający jedną minutę] –
egyperces, egy percig tartó, egypercnyi
jednominutowa cisza – egyperces (néma) csönd v.
hallgatás
jednomotorowy, -a, -e [statku lub samolocie:
mający jeden silnik] – egymotoros
2261
jednomotorowiec – egymotoros hajó v. repülőgép
jednomyślnie – egyértelműen, egyértelműleg,
egyhangúlag
jednomyślność – (zgoda) egyetértés, hasonelvűség,
eszmei közösség
jednomyślny, -a, -e [nieróżniący się w opiniach]
– egyértelmű, egyhangú, egységes
(egyetértő); hasonló gondolkozású;
egyetértő, eszmei közösségben élő,
hasonelvű
jednomyślna zgoda – egyhangú megegyezés
jednonarodowy, jednonarodowościowy, -a, -e
[zamieszkany przez członków jednego
narodu] – egynemzetiségű
jednonarodowościowe państwo – egynemzetiségű
állam
jednonitkowy, -a, -e – egyfonalú [ścieg
jednonitkowy: egyfonalas láncöltés]
jednonocny, -a, -e – egy éjszakáig tartó,
egyéjszakás, egyéjszakányi, egy éjszaka
hosszat tartó
jednonocny klient – egyéjszakás ügyfél
jednonocny romans pomiędzy włoskim
studentem Michele i argentyńską kelnerką
Julie – egy éjszakáig tartó románc Michel,
olasz diák és Julie, az argentin pincérlány
között
jednonogi, -a, -ie; jednonożny, -a, -e [1. mający
jedną nogę; 2. o piłkarzu: umiejący
skutecznie posługiwać się w grze tylko
jedną nogą] – féllábú
jednoocznie – félszeműen
jednooczność [wada wzroku polegająca na
widzeniu każdym okiem innego obrazu] –
félszemű látás; félszeműség (látáshiba)
jednooczny, -a, -e [1. dotyczący jednego oka;
2. mający jedno oko lub widzący jednym
okiem]; jednooki, -a, -ie – félszemű
jednookienny, -a, -e [mający jedno okno] –
egyablakú, egyablakos
jednoosobowo – egyszemélyesen
jednoosobowy, -a, -e [1. przeznaczony dla jednej
osoby; 2. wykonywany przez jedną osobę]
– egyszemélyes; egyszemélyi; (dotyczące
pokoju w hotelu) egyágyas
jednoosobowa spółka – egyszemélyes társaság
jednoosobowa
spółka
z
ograniczoną
odpowiedzialnością – egyszemélyes Kft.
jednopalcowy, jednopalczasty, -a, -e [mający
jeden palec] – egyujjú, egyujjas
jednopartyjny, -a, -e [składający się z
przedstawicieli jednej partii politycznej] –
egy párthoz tartozó
jednopienny, -a, -e [wykonany z jednego pnia
drzewa] – egytövű, közös tövű
-
Wersja 01 01 2017.
jednopiętrowy, -a, -e [mający jedno piętro] –
egyemeletes
jednoplemiennik – ugyanabból a törzsből v.
nemzetségből való; közös származású, közös
nemzetségből szármezó ember
jednoplemienny, -a, -e – egy nemzetségből v.
törzsből származó v. való, közös származási
v. leszármazási v. eredetű
jednopłat, jednopłatowiec [typ konstrukcji
samolotu lub szybowca, który jest
wyposażony w jeden płat nośny (dwa
skrzydła). Ten układ charakteryzuje się
najmniejszym oporem czołowym oraz
najmniejszą masą z pozostałych układów
(dwupłat, trójpłat)] – egyfedelű repülőgép
jednopłatkowy, -a, -e [bot. mający jeden płatek]
– egyszirmú
jednopłatowy [o samolocie: mający jeden płat
nośny] – egyfedelű (repülőgép)
jednopłciowy, -a, -e [1. dotyczący jednej płci;
2. zawierający w kwiatach tylko jeden z
organów rozmnażania płciowego] – azonos
v. hasonló nemű; egyivarú (növény)
jednopokładowiec – egyfedélzetű vitorlás v. hajó
jednopokojowy, -a, -e [o statku: mający jeden
pokład] – egyszobás
jednopolowy, -a, -e – egynyomásos
jendopolówka [gospodarka jednopolowa] –
(dawno) egynyomásos gazdaság
jednopostaciowość – egyalakúság, egyforma
alakulás
jednopostaciowy, -a, -e [występujący w jednej
postaci] – egyalakú, hasonló v. azonos alakú
v. formájú, izomorf
jednopręcikowy, -a, -e [1. o kwiecie: mający
jeden pręcik; 2. o roślinie: mający kwiaty
o jednym pręciku] – (növény) egyporzós
jednoprocentowy, -a, -e [1. stanowiący jeden
procent czegoś; 2. oprocentowany na
jeden procent] – egyzázalékos (1 %-os)
jednoprzewodnikowy, -a, -e – egyvezetős
jednoradek [pewien rodzaj sukni; 2. suknia
męska, sięgająca za kolana, z prostego
sukna, używana przez szlachtę w XVIII
w.] – régi lengyel férfiruha fajta
jednoraki, -a, -ie [będący jednego rodzaju] –
egyfajtájú; egyszerű, nem összetett
jednorako – egyszerűen
jednoramienny, -a, -e [mający jedno ramię] –
egykarú (pl. emelő); félkarú
jednorazowo – egyszer, egyszeresen; egy
alkalommal, egyszer s mindenkorra
jednorazowa dawka leku – egyszeri
gyógyszeradag
2262
jednorazowość – egyszeresség, vminek az egyszeri
volta
jednorazowy, -a, -e [1. raz jeden dany lub
uczyniony; 2. mogący być użyty jeden raz]
– egyszeri, egyszeres, egy alkalommal
történő; (jednoczesny) egyidejű
jednorazowa zapomoga – egyszeri v. egy ízbeni
megsegítés
jednoręczny, -a, -e [1. mający tylko jedną rękę;
2. wykonujący większość czynności jedną
ręką; 3. przystosowany do posługiwania
się nim jedną ręką; też: wykonywany
jedną ręką] – félkezű (csak egy keze van);
félkézzel végzett tevékenység
jednoręczność – félkezűség
jednoręki, -a, -ie [zob. jednoręczny w zn. 1.] –
félkezű
jednoręki bandyta – félkezű bandita
jednoręki bandyta [automat do gry hazardowej
poruszany za pomocą umieszczonej z
boku dźwigni] – (átv.) játékautomata
jednoroczne rośliny – éves növények
jednoroczniak – egyéves (pl. újonc)
jednorocznie – egyévenként
jednoroczny, -a, -e [mający lub trwający jeden
rok] – egyéves, egyesztendős, egy évi
jednorodnie – egyneműen
jednorodność – egyneműség, homogenitás
jednorodny, -a, -e [1. pochodzący z jednego
źródła; 2. składający się z takich samych
części; 3. jednakowy] – egynemű, egyféle,
homogén; egyetlen; hasonnemű
jednorodzinny, -a, -e [przeznaczony dla jednej
rodziny] – családi (pl. ház)
jednorogi, -a, -ie – egysarkú, egyszarvú
-
Wersja 01 01 2017.
wszystkim przez › Fizjologusa, najczęściej
jako białe baśniowe zwierzę w postaci
konia, kozy, osła, nosorożca, byka z
jednym rogiem. (W istocie róg pochodził
od narwala, walenia o jednym zębie
rozwiniętym w dwumetrowy, zdobny
spiralnym ornamentem cios — wyrzucany
czasem przez fale na wybrzeża.) Róg ów
można wprawdzie interpretować jako
symbol falliczny (por. › onager), ponieważ
jednak wyrasta on z czoła, „siedziby”
umysłu, przeto zarazem jest symbolem
sublimacji sił seksualnych i dlatego (dzięki
zabiegowi logiki magicznej) mógł stać się
także symbolem dziewiczej czystości.
Prosty i szpiczasty (niekiedy też spiralny)
róg jest poza tym symbolem promienia ›
Słońca. W zoroastryzmie jednorożec
uchodził za symbol czystej mocy, która
pokona Arymana. W Chinach widziano w
nim symbol cnót władcy. Chrześcijaństwo
zna jednorożca jako symbol siły i
czystości. Zgodnie z podaniem, może go
schwytać i oswoić tylko dziewica, na
której łonie szuka schronienia, kiedy
polują
nań
myśliwi.
Dlatego
niejednokrotnie spotykamy w sztuce
chrześc. przedstawienia › Marii z
jednorożcem na łonie, które stanowią
aluzję do niepokalanego poczęcia Syna
Bożego przez Marię. Proszek z rogu
jednorożca miał rzekomo leczyć rany,
również jego sercu przypisywano zdolność
leczenia; z tego względu jednorożca
spotykamy także jako godło aptek.] –
narval, (dawno) egyszarvú, unikornis;
mondabeli állat
narval
unikornis
jednorożec, jednoróg (łac. unicornis, gr.
monokeros) [1. legendarne zwierzę o
jednym rogu na czole; 2. mityczne
stworzenie o jednym rogu na czole,
mającym magiczne właściwości (m.in
leczenie chorób i przynoszenie szczęścia
osobie go posiadającej); 3. znane u wielu
ludów (Indie, Mezopotamia), na chrześc.
Zachodzie
spopularyzowane
przede
Jednorożec [wyraz ten oznacza silne zwierzę o
jednym rogu. Jest to tłumaczenie grec.
wyrazu monokeros. W hebr. oznaczało
podobno silnego bawołu, zwierzę podobne
do wymarłego już w XVI wieku polskiego
tura, podobny też do dzisiejszego żubra.
W nazwie tej raczej chodzi o
przedstawienie siły (w symbolicznym
znaczeniu). Jako wróg cierpiącego Pana:
Ps. 22;22. Zjednoczenie siły ludzkiej i
innych tego świata. Zniszczenie siły
Edomitów.] – egyszarvú, unikornis;
mondabeli állat
jednoróg [oznaczało działo, z którego strzelano
granaty, kartacze, karkasy, palące i
świecące kule. W epoce Królestwa
Kongresowego używano jednorogów 20,
10 i 3-funtowych. B. Gemb.] – (hist., wojsk)
gránátvető; gránátlövő ágyu, bombarda
2263
Jednorożec [łac. Monoceras; gwiazdozbiór] –
(csillagkép) Monoceras (Egyszarvú)
jednorublowy, -a, -e – egyrubeles [banknot
jednorublowy: egyrubeles bankjegy]
jednorurka [jednolufowa i jednostrzałowa
strzelba śrutowa] – egycsövű lőfegyver
jednorzędowy, -a, -e [1. mający jeden rząd; 2. o
ubraniu: zapinany na jeden rząd guzików]
– egysoros, ugyanabból a sorból való,
egyrendű
jednorzędowa marynarka [posiada jeden rząd
guzików, które służą do zapinania.
Najczęściej
klapy
są
rozlozone.
Najbardziej
popularne
są
rodzaje
marynarek, które posiadają dwie lub trzy
dziurki na guziki, ale gdy klapa jest mała
wówczas może być więcej dziurek.] –
egysoros zakó [Zakó egy gombsorral az eleje
zárására. A legnépszerűbb a háromgombos
kivitel. Általában nyitott hajtókával készül.
Lásd még: egysoros gombolás.]
jednorzędowy garnitur [z rękawami, garnitur
okrywający tułów z jednym rzędem
guzików, które służą do zapinania] –
egysoros öltöny [Férfiöltöny, amelyhez
egysoros zakó tartozik.]
jednorzędówka [marynarka jednorzędowa] –
egysoros zakó, kabát stb.
-
Wersja 01 01 2017.
jednosekundowy, -a, -e [trwający sekundę] –
egymásodperces, egy másodpercig tartó (1 sos)
jednoskładność – (vegytan) izoméria
jednoskorupowy, -a, -e – egy héjjal borított v.
bevont v. fedett
jednostajnie
–
egyformán,
egyhangúlag,
változatlanul, egyöntetűen
jednostajność – egyformaság, egyöntetűség,
egyhangúság, változatlanság; (matematika)
monotonitás
jednostajność praw przyrody – a természeti
törvények állandó törvénye
jednostajność ruchu – a mozgás egyenletessége
jednostajny, -a, -e [stale taki sam] – egyforma,
egyöntetű, egyhangú (unalmas), monoton,
változatlan; egyenletes, állandó
jednostanowy, -a, -e – ugyanolyan v. azonos v.
egyenlő társadalmi állású
jednostka [1. człowiek, osoba 2. wyodrębniona,
jednolita część jakiejś całości, np. oddział
wojska, urząd miasta, statek] – (liczba
jeden) egység (darab); (wojsko) egység,
osztag, részleg; egyed, (człowiek) egyén,
egyes személy, egyéniség (indywiduum);
(matematika) egyes
jednostka administracyjna – igazgatási egység,
közigazgatási egység; adminisztratív egység
jednostka
arytmetyczno-logiczna
(z
ang.
Arithmetic and Logical Unit lub Arithmetic
Logic Unit, ALU) [to jedna z głównych
części procesora, prowadząca proste
operacje na liczbach całkowitych] –
aritmetikai-logikai egység (rövidítése ALU
az angol Arithmetic Logic Unit alapján) [1.
aritmetikai és logikai műveleteket elvégző
digitális áramkör. Alapvető eleme a
számítógép központi vezérlőegységének. A
processzorok, a CPU-k és a GPU-k a
számítógép belsejében található, belülről
nagyon erős és bonyolult ALU-k; egy
egyszerű alkatrész is számos ALU-t
tartalmazhat. Neumann János alkotta meg az
ALU fogalmát 1945-ben, amikor cikkében
beszámolt új számítógépéről, az EDVACról. 2. Aritmetikai logikai egység. A
számítógép központi egységének része,
amely aritmetikai és logikai-műveleteket és
velük kapcsolatos más műveleteket hajt
végre. Rendszerint
fixpontos bináris
összeadóból, komplementálóból, léptető
regiszterből és logikai műveleteket végző
részből áll.]
jednostka astronomiczna [jednostka długości
stosowana do wyrażania odległości w
obrębie
Układu
Słonecznego]
–
asztronómiai v. csillagászati egység
2264
jednostka bojowa – wojsk. harci kötelék
jednostka budżetowa – költségvetési egység
jednostka centralna [zwana także jednostką
systemową lub komputerem, zasadnicza
część
zestawu
komputerowego
zawierająca
najważniejsze
elementy
składowe
komputera,
zawarte
we
wspólnej obudowie, stanowiąca zazwyczaj
jednostkę handlową. W zależności od
konstrukcji danego typu komputera,
zawiera: zasilacz, płytę główną z
procesorem, pamięcią operacyjną oraz
porty do komunikacji z pozostałymi
składnikami zestawu komputerowego. W
skład jednostki centralnej mogą wchodzić
również dalsze składniki jak dysk twardy,
karty rozszerzeń, itd.] – központi egység [a
számítógép agya, amely az összes
tevékenységet irányítja. Ugyanitt történik az
adatok tényleges feldolgozása is, sőt az
irányítása alatt működnek a kiviteli és
beviteli illetve tároló eszközök is.]
jednostka centralna komputera [centralna część
komputera cyfrowego] – központi egység
[a számítógép két központi egysége a
Központi Vezérlő Egység, azaz a CPU,
vagyis a processzor, másrészt a memória]
jednostka chłonności akustycznej pomieszczenia
– ekvivalens elnyelési tényező (teremben)
jednostka czasowa; jednostka czasu – időegység
jednostka długości – hosszegység
jednostka ewidencji – nyilvántartási egység
jednostka gospodarcza – gazdasági egység
jednostka gospodarująca – gazdálkodó egység
jednostka handlowa – kereskedelmi egység
jednostka informacji – információs egység
jednostka
innowacyjno-wdrożeniowa
[przedsiębiorstwo
opracowujące
prototypy nowych urządzeń lub nową
technologię i wprowadzające je do
produkcji] – technikai és bevezető részleg v.
egység
jednostka kalkulacyjna – kalkulációs egység
jednostka łączności – híradóegység
jednostka miary [wielkości fizycznej lub
umownej – określona miara danej
wielkości służąca za miarę podstawową,
czyli wzorzec do ilościowego wyrażania
innych miar danej wielkości metodą
porównania tych miar, za pomocą liczb.
Wartość liczbową takiej miary wzorcowej
przyjmuje się umownie (w danym
układzie jednostek miar), jako równą
jedności, stąd jej nazwa – jednostka
miary. Konkretne wartości wielkości
można
przedstawiać
zarówno
wielokrotnościami, jak i ułamkami
-
Wersja 01 01 2017.
jednostek, a same wartości, o ile to
możliwe, mogą być zarówno dodatnie, jak
i ujemne. Jednostka miary jest często
mylona z wymiarem danej wielkości
fizycznej.] – mértékegység [A fizikában és a
méréstudományban
mértékegységeknek
hívjuk azokat a méréshez használt
egységeket, amivel a fizikai mennyiségeket
pontosan meg tudjuk határozni. A kísérletek
megismételhetősége a tudományos módszer
legfontosabb
jellemzője.
Ehhez
szabványokra van szükségünk, és ahhoz,
hogy egységes mérési szabványokat hozzunk
létre, szükségünk van a mértékegységek
rendszerére. A tudományos mértékegységek
valójában a régi súly- és térfogat-mértékek
általánosításából keletkeztek, melyeket már
régóta használunk a kereskedelemben.A
különböző mértékegységrendszerek eltérő
alapegységeket
választottak.
A
leggyakrabban
használt
mértékegységrendszer az SI rendszer, vagy
más néven a Mértékegységek nemzetközi
rendszere, melynek mértékegységei az SIalapegységekből származnak. Minden SI
származtatott egység ezen alapegységekből
levezethető.]
jednostka monetarna – pénzegység
jednostka na rozrachunku gospodarczym –
önálló gazdasági-elszámolási egység
jednostka obrachunkowa – elszámolási egység
jednostka OC-n (podstawowa jednostka w
hierarchii sieci Sonet), synonimy: OC-n (kat.: informatyka) OCL-n Optical Carrier
Level „n” („n”-edik optikai hordozó)
jednostka organizacyjna – szervezeti egység
jednostka państwowa – állami egység
jednostka partyzancka – partizánegység
jednostka pieniężna – pénzegység
jednostka pociągowa [wagon silnikowy i
połączone z nim wagony doczepne
stanowiące podczas ruchu pociągu
nierozłączną całość] – vonategység
jednostka pomiarowa – mértékegység
jednostka prawna – jogi személy
jednostka produkcji – termelési egység
jednostka produkcyjna – termelőegység
jednostka produtku – termékegység
jednostka przeliczeniowa – átszámítási egység
jednostka przemysłowa – ipari egység
jednostka
specjalnego
przeznaczenia
–
meghatározott rendeltetésű alakulat
jednostka sprawozdawcza – beszámolási egység
jednostka statystyczna – statisztikai egység
jednostka szturmowa – rohamegység
jednostka taktyczna – harcászati egység
2265
jednostka terytorialna – területi egység
jednostka towaru – áruegység
jednostka transportowa – szállítási egység
jednostka wagi – súlyegység
jednostka waluty – valutaegység
jednostka wartościowa – értékegység
jednostka wojskowa – harci v. katonai egység
jednostka wolumenu – hangerősség
(pillanatteljesítmény-szint) egysége, vu-mérő
egysége
jednostka wysokości tonu – hangmagasság
egysége
jednostka wytwórcza – termelőegység
jednostki biologiczne [umowne jednostki
pozwalające określić aktywność substancji
czynnej w układzie biologicznym] –
biológiai egységek
jednostki bojowe złączyły się – a harci egységek
egyesültek v. csatolódtak
jednostki pochodne – leszármaztatott egységek
jednostkowo – egyedien
jednostkowość – egyéniség
jednostkowy, -a, -e [1. dotyczący pojedynczego
człowieka; 2. taki, który zdarzył się tylko
raz; 3. dotyczący pojedynczej rzeczy;
4. dotyczący umownej, ściśle określonej
wartości jakiejś wielkości; 5. dotyczący
jedności lub liczb od 1 do 9] – egyedi,
egyéni, egységi, egyedhez tartozó, egyes,
elszigetelt, egyedülálló
jednostopniowy, -a, -e [1. mający jeden stopień;
2. wynoszący jeden stopień] – egylépcsős
jednostopniowe wybory – egylépcsős választások
jednostronnie – egyoldalúan; (átv.) egyoldalúan,
elfogultan, részrehajlóan
jednostronnie wykształcony – egyoldalúan képzett
v. művelt
jednostronność – egyoldalúság, részrehajlás,
elfogultság
jednostronność zdania – vélemény egyoldalúsága
jednostronny, -a, -e [1. poruszający się w jednym
kierunku; 2. znajdujący się na jednej z
dwóch stron; 3. wykonywany przez jedną
ze stron, np. władze państwa, dowództwo
armii; 4. mający wąski zakres] –
egyoldalú; csak egy oldalon levő; (átv.)
egyoldalú, részrehajló; (matematika) azonos;
féloldali
jednostronny ból głowy – egyoldali migrén v.
fejfájás
jednostronny krok – egyoldalú lépés
jednostronny połysk [papier błyszczący i równy
po jednej stronie, matowy i nierówny po
drugiej stronie, wytwarzany przez
dociśnięcie mokrej wstęgi do błyszczącego
-
Wersja 01 01 2017.
cylindra. Takie wytwarzanie połysku
stosowane jest najczęściej w przypadku
papierów pakowych.] – egyoldali csillogás;
csak egy oldalon levő csillogás (pl. borítólap,
fotópapír)
jednostronny system preferencji celnych
(General System of Preferences - GSP) [w
ramach którego stosowane są stawki celne
obniżone] – GSP General System of
Preferences (Általános Preferencia Rendszer)
jednostrunowy, jednostrunny [mający jedną
strunę] – egyhúros, egyhúrú
jednostrzałowy, -a, -e [o broni palnej:
wymagający nabicia po oddaniu każdego
strzału] – egylövetű
jednostrzałowy pistolet – egylövetű pisztoly
jednosylabowo – egyszótagúan
jednosylabowy, -a, -e [mający jedną sylabę] –
egyszótagú
jednoszczepowy, -a, -e – egy családhoz tartozó,
rokonszármazású, azonos eredetű
jednoszynowy, -a, -e [składający się z jednej
szyny; używający jednej szyny] –
egyvágányú
jednościenny, -a, -e – (matematika) érintkező,
közös felületű
jednościowy, -a, -e [dążący do stworzenia
jedności] – egységből származó, egység-,
egységhez tartozó
jedność [1. spoista i zorganizowana całość;
2. harmonijne współżycie i jednomyślne
działanie; 3. filoz. wspólność i jedyność
istoty, podstawy lub zasady czegoś;
4. liczba, cyfra jeden; 5. w systemie
dziesiętnym: liczby od 1 do 9] – egység
(egyetértés); egységesség; (matematika)
egyes
jedność akcji – a cselekmény egysége
jedność akcji, miejsca, czasu; jedność czasu,
miejsca, akcji [trzy podstawowe zasady
kompozycji dramatu klasycznego] –
(irodalom) a hármas egység, a hely, az idő és
cselekmény egysége
jedność chłopstwa – parasztegység
jedność dodatnia – pozitív szám v. mennyiség
jedność filozoficzna – bölcseleti egység
jedność
międzynarodowego
ruchu
pracowniczego – (dawno) a nemzetközi
munkásmozgalom egysége
2266
jedność demokratyczny – demokratikus egység
jedność klasy ropotniczej – a munkásosztály
egysége
jedność Kościoła – az Egyház egysége
jedność narodowa – nemzeti egység
jedność organiczna – szerves egység
jedność robotnicza – munkásegység
jedność teorii i praktyki – az elmélet és a
gyakorlat egysége
jedność treści i formy – tartalom és forma egysége
jedność ujemna – negatív szám v. mennyiség
jedność z Bogiem – zob. Zjednoczenie z Bogiem –
egység Istennel
jedność zdań – a vélemények megegyezése,
véleményegység
jednośladowy, -a, -e – egynyomú (kerékpár,
motorkerékpár)
jednotliwy, -a, -e – (nyelvtan) mozzanatos
jednotomowy, -a, -e [zawarty w jednym tomie] –
egykötetes
jednotorowo – egyvágányúan
jednotorowość – egyvágányúság
jednotorowy, -a, -e [1. mający jeden tor;
2. odbywający się wzdłuż jednego toru;
3. uwzględniający tylko jeden aspekt
czegoś] – egyvágányú
jednotygodniowy, -a, -e [mający lub trwający
jeden tydzień] – egyheti, egyhetes, egy hétig
tartó
jednouchy, -a, -e [mający jedno ucho] – egyfülű
jednouszni, -ia, -ie – egyfülű (pl. észlelés)
jednowargowy, -a, -e – egyajkú
jednowarstwowy, -a, -e [ułożony w jedną
warstwę] – egyrétegű, egy rétegből álló
jednowartościowość – egyértékűség
jednowartościowy, -a, -e [o pierwiastku: mogący
przyjmować lub oddawać ze swego atomu
jeden
elektron
podczas
tworzenia
cząsteczki związku chemicznego] –
egyértékű
jednowieczny, -a, -e – egyszázados, egy
évszázadig tartó
jednowieczny
majestat
–
évszázados
magasztosság
jednowierca – egyhitű, azonos hitű (ember);
hitsorsos
jednowierczy, -a, -e – azonos hitű, egyhitű,
ugyanazon felekezetű
jednowierstwo – hitközösség
jednowiersz – (gör. μόνος, monos + στίχος,
stichos) monosztichon; egy verssor v.
versszak
-
Wersja 01 01 2017.
jednowierszowy, -a, -e [składający się z jednego
wiersza] – egyversszakos, egystófájú,
egystrófás
jednowieżowy, -a, -e – egytornyos
jednowładca – egyeduralkodó
jednowładność – egyeduralom
jednowładny, -a, -e – egyeduralkodói
jednowładztwo [(prawo i polityka) absolutyzm]
– egyeduralom; monarchia
jednowyrazowy, -a, -e [wyrażony jednym
wyrazem] – egy szóból álló, egyszavas
jednozdaniowy, -a, -e [wyrażony jednym
zdaniem]
–
egy
mondatból
álló,
egymondatos
jednozdaniowy opis projektu – egymondatos
projekt leírás
jednozgłoskowość – egyhangzóság, egyszótagúság
jednozgłoskowo – egyszótagúan
jednozgłoskowy, -a, -e [zob. jednosylabowy] –
egyhangzós, egyszótagú
jednozgodnie – egyhangúlag, közös akarattal v.
megegyezéssel
jednozgodność – közös megegyezés, összhang,
közmegegyezés
jednozgodny, -a, -e – egybehangzó, egyetértő,
általánosan elfogadott, összhangban levő
jednozłotowy, -a, -e [mający wartość jednego
złotego] – egyzłotys
jednozmianowy, -a, -e [trwający jedną zmianę] –
egyműszakos
jednozmianowa praca – egyműszakos munka
jednoznacznik [(literatura) 1. wyraz, znaczenie
znaczące to samo; synonim; 2. wyraz
(wyrażenie) mający to samo znaczenie, co
inny wyraz (wyrażenie) np. tato – ojciec,
chmura – obłok] – 1. (nyelvtan) paronima [a
paronímia, más néven hasonlóalakúság az a
jelenség, amikor egy nyelvben több hasonló
alak létezik egymás mellett. Azokat a
szavakat, amelyekre a jelenség fennáll,
hasonló
alakú
szavaknak
vagy
paronimáknak nevezzük, a jelzői alak pedig
"paronim" (az utóbbi kettő egyaránt rövid ivel).
 Amennyiben ezek a szavak ugyanabból a
tőből erednek, szóhasadásról beszélünk –
függetlenül attól, hogy a mai nyelvben
azonos, hasonló vagy teljesen eltérő-e a
jelentésük.
 Máskor pusztán véletlen alaki
hasonlóságról van szó (vagy a rokonság
esetleg csak valamelyik átadó nyelvben
állt fenn). Elsősorban ezeket nevezzük
paronimáknak.]; ugyanazt jelentő;
2. szinonima, rokonértelmű szó;
jednoznacznie – egyértelműen
2267
jednoznaczność [łac. unvocatio] – (nyelvtan)
paronima;
szinonima;
(matematika)
egyjelűség
jednoznaczny, -a, -e [1. niebudzący wątpliwości;
2. o wyrazach, zwrotach, formach itp.:
znaczący to samo] – 1. (nyelvtan) paronim,
egyértelmű, egyjelentésű, azonos jelentésű,
egyértelmű; 2. szinonim, rokonjelntésű szó,
(matematika) egyenlő előjelű
jednoznaczna
definicja
–
egyértelmű
meghatározás
jednożeniec – egynejű, monogám
jednożenstwo – egynejűség, monogámia
jednym ciągiem [bez przerwy] – egy huzamban;
egy szuszra
jednym dech – egy lélegzetre, egy szuszra, egyből
jednym haustem a. łykiem – egy hajtásra; egy
szuszra
jednym pociągnięciem pióra – egyetlen
tollvonással
jednym słowem – egyszóval, szóval; egy szóval,
röviden
jednym tchem – egy szuszra, lélegzetvétel nélkül ,
egyszerre
jednym uchem słucha a drugim wypuszcza –
(közm.) (az egyik fülén hallja, a másikon
kiereszti) egyik fülén be, a másikon ki
jednym uchem wchodzi, a drugim wychodzi –
(közm.) egyik fülén be (megy), a másikon ki;
elereszti a füle mellett
jednym uchem wpada, a drugiem wylatuje –
egyik fülén be, a másikon ki
jednym uderzeniem – egy csapással v. csapásra
jednym z ich głównych skupisk – (növ.) fő
lelőhelyük egyike
jedwab [1. przędza i tkanina produkowana z
włókna tworzącego kokon gąsienicy
jedwabnika; też: włókno otrzymywane
sztucznie z celulozy; 2. suknia lub bielizna
z tej tkaniny; 3. włókno pochodzenia
zwierzęcego (białkowe) uzyskiwane z
kokonu jedwabnika morwowego lub
jedwabnika
dębowego;
4.
tkanina
uzyskiwana
z
oprzędu
gąsienicy
jedwabnika. Jedwab miał okres wielkiego
powodzenia w gotyku, po krucjatach, i
księżniczki ówczesne sypiały podobno w
jedwabnych koszulach. Gdy w odrodzeniu
reprezentacyjny dla mody stał się
mężczyzna, jedwab ustąpił trochę, aż do
ponownego
objęcia
władzy
nad
kostiumem przez kobiety, to znaczy do
XVIII wieku. To stulecie wykwintu i
zniewieściałości, a do tego jeszcze wpływu
Chin, było nie bez powodu okresem
królowania
jedwabiu.
Za
wielkiej
-
Wersja 01 01 2017.
rewolucji wydało mu walkę angielskie
sukno, z którym francuski jedwab musiał
się podzielić znaczeniem. 5. Włókno
otrzymywane w wyniku rozwijania
oprzędów
jedwabnika
morwowego
(jedwab szlachetny, delikatniejszy) lub
dębowego (jedwab tussowy − włókna
grubsze, mocniejsze) i jego dalszej
obróbki
techno¬logicznej.
Włókna
jedwabiu naturalnego są najcieńszymi
włóknami
naturalnymi,
niezwykle
cenionymi przez modę ostatnich sezonów.
Jedwab chitonowy, czyli „tunikowy”, to
zaprojektowana i opatentowana przez
Paula Poireta drobno plisowana tkanina
jedwabna, z której tworzył suknie
inspirowane greckim antykiem.] – selyem
[1. A selyemhernyó gubójából készül. Lágy
és finom tapintású anyag. A napsütésben
kifakul, így védeni kell! Mindenféle
nehezítésben
kapható,
alkalmas
bútortextíliákhoz - lámpaernyőnek és
bútorszövetnek egyaránt. A pamuttal és a
gyapjúval keverve is jó. 2. Állati eredetű
végtelen szál a selyemhernyó gubójából. A
szál nagyon könnyű és selymes, nagy
szakítószilárdságú,
jó
hőkiegyenlítő,
nedvszívó, antisztatikus és finom fénye van.
3. Állati eredetű, előállításának és
feldolgozásának munkaigényessége miatt
igen értékes textilnyersanyag. Szálát a
tenyésztett
selyemhernyók
gubójáról
gombolyítják le. A valódi selyem szálainak
hosszúsága jóvoltából kapja jellegzetes
fényét. 4. Állati eredetű végtelen szál a
selyemhernyó gubójából. A szál nagyon
könnyű és selymes, nagy szakítószilárdságú,
jó hőkiegyenlítő, nedvszívó, antisztatikus, és
finom fénye van. A kikészítéstől függően
lehet
fényérzékeny
vagy
izzadságra
érzékeny, illetve jobban vagy kevésbé
gyűrődő.]; selyemszövet; (ang) silk; (átv.)
mézes szavak, finom beszéd
- Bélésselyem: Könnyűtől a középnehézig
megtalálható, viszonylag olcsó. Nehéz
függönyök béléséhez, párnahuzatnak,
nyári függönyöknek és díszpárnáknak
használhatjuk.
jedwab chiński – kínai selyem
jedwab do haftowania – hímzőselyem
jedwab do szycia – gépselyem
jedwab do szycia dubeltowy – kétszálú
varróselyem
jedwab do szycia pojedyńczy – egyszálú
varróselyem
jedwab do wyszywania – hímzőselyem
jedwab gnieciony – gyűrtselyem
2268
jedwab japoński [1. popularna nazwa dla
cienkiej, bardzo lekkiej o płóciennym
splocie japońskiej surowej tkaniny
jedwabnej; która jest całkowicie barwiona
lub drukowana i ma nierówne brzegi.
Wykorzystywana na damskie sukienki i
bluzki.
2.
otrzymany
z oprzędu
jedwabników żyjących dziko, jest mniej
równy i grubszy od jedwabiu z oprzędów
jedwabnika hodowanego.] – japán selyem
[Nagyon könnyű, fényes, vászonkötésű japán
vagy ahhoz hasonló
selyemszövetek
gyűjtőneve. Egyszínűek vagy nyomott
mintásak, a szélük egyenetlen. Női ruhák,
blúzok és lámpaernyők alapanyagai.]
jedwab
kordonkowy
–
sodort
selyem,
kézimunkaselyem; vastagszálú selyem
jedwab naturalny [proteinowa wydzielina z
jedwabnych
gruczołów
gąsienic
jedwabników,
która
krzepnie
po
kontakcie z powietrzem w czyste
podwójne
włókno.
Wyróżniamy
prawdziwy jedwab, który jest tworzony z
udomowionych jedwabników oraz dziki
jedwab z pół-dzikich jedwabników lub
jedwabników
chińskich.
Gąsienica
wytwarza naturalny jedwab za pomocą
przepoczwarzenia, po którym tworzy
kokon. Włókno na powierzchni kokonu,
które nie może być nawinięte, jest
wykorzystywane w produkcji przędzy
czesankowej; wyczesy oraz odpady są
odpowiednie do przędzy odpadowej z
jedwabiu . Środek kokonu zawiera
wartościowe włókno, które jest zwinięte
razem z tak zwanym grge. Jego długość
waha się od 900 do 1000 m. Włókno
jedwabne składa się w 76 % z własnego
proteinowego włókna oraz w 22 % z
kleistej łuski z proteiny serycyny;
pozostałość to tłuszcze, wosk oraz sole
-
Wersja 01 01 2017.
mineralne.
J.n.
jest
wśród
najszlachetniejszych, najmocniejszych i
najczystszych włókien naturalnych; ma
wysoki połysk i jest bardzo plastyczne.
Krajem j.n. są Chiny, gdzie był znany już
5000 lat temu. Ok. 2000 lat temu został
rozprzestrzenionych do Korei, Japonii i
Indii. Głównymi producentami j.n. są
dziś: Japonia, Chiny, stany byłego ZSRR,
Włochy, Hiszpania i Indie. W dzisiejszych
czasach j.n. jest często zastępowany przez
syntetyczne włókna. Jest wykorzystywany
w tkaninach na damskie sukienki, męskie
koszule
i
krawaty,
nicie
oraz
spadochrony.] – hernyóselyem, valódi
selyem
(természetes
selyem)
[A
selyemhernyó (Bombyx Mori) különféle
tulajdonságú fehérjékből álló váladéka,
amely a levegővel érintkezve megszilárdul.
A hernyó ebből a szálból készít maga köré
gubót, amelyben kb. 15 nap alatt pillévé
változik. A gubószál két, fibroin alapanyagú
szálból áll (ez teszi ki tömegének mintegy 76
%-át), amit szericin ragaszt össze. A pille
kilyukasztja a gubót és a nyíláson kibúvik. A
még sértetlen gubóról - a benne lévő
hernyóbáb elpusztítása után - a selyemszál
megfelelő eljárással legombolyítható. A
bábot forró levegővel (szárítással) vagy
gőzzel megfojtják, a gubókat forró vízbe
helyezik, ahol a szericin feloldódik és a
gubószál legombolyítható. A gubón levő
mintegy 3500 m hosszú szálból 600-1000
métert lehet lefejteni. Több gubószál sodrat
nélküli egyesítésével nyerik a grege-t, amit
közvetlenül is felhasználnak, de készítenek
belőle cérnát is (tráma, organzin stb.). A nem
lefejthető vagy sérült gubókat és az egyéb
selyemhulladékokat fésűs fonási eljárással
chappe-selyem fonallá dolgozzák fel, az
ennek során keletkező fésűskócból kártolt
fonási eljárással bourette fonalat készítenek.
A
hernyóselyem
a
legnemesebb,
legfinomabb
természetes
szálasanyag,
nagyon erős, fényes, hajlékony. Kínában már
időszámításunk előtt 3000 évvel is ismerték
és használták, onnan terjedt el Koreába,
Japánba és Indiába. Manapság Japánban,
Kínában, a volt Szovjetunió területén,
Olaszországban,
Spanyolországban
és
Indiában folyik selyemhernyó-tenyésztés és
selyemgyártás. Hernyóselyemből a női és
férfiruházati cikkeken kívül bútorszöveteket,
függönyöket stb. is készítenek. — A selyem
évezredek óta fontos szerepet játszik az
emberiség életében. Napjainkban már a
kozmetikumokba rejtve is kifejti jótékony
hatását. A selymet i.e. 5000 évvel Si Ling
Chi császár fedezte fel Kínában. Azóta, mint
az
elegancia,
báj
és
könnyedség
megtestesítője követi végig történelmünket.
Viselése nyugtatja nem csak a bőrt, de
viselőjének lelkét is.]
2269
jedwab organzyński [nić z naturalnego
jedwabiu, tworzona za pomocą skrętu
dwóch lub trzech przędz jedwabiu
surowego. Stosowana jako nić osnowowa
w produkcji tkanin jedwabnych lepszej
jakości.] – organzi cérna [Valódi selyemből,
két vagy három grege fonal összesodrásával
nyert cérna. Jobb minőségű selyemszövetek
láncfonalaként használják.]
jedwab surowy [czysta, gruba, lekka jedwabna
tkanina
wytwarzana
w
splocie
płóciennym; zwykle jest jednokolorowa z
naturalnego jedwabiu. Wykorzystywana
w produkcji damskiej bielizny, bluzek i
sukienek.] – nyersselyem; pongé (finom
selyem szövet) [Könnyű, finom, sűrű
beállítású, átlátszatlan hernyóselyem-szövet.
Vászonkötésben
szövik
és
általában
egyszínűre színezik. Női alsóruházatot,
blúzokat és ruhákat készítenek belőle.]
jedwab sztuczny, włókno sztuczne [określenie
niepoprawnie stosowane odnośnie ciągłych
chemicznych włókien (jedwabnych).] –
(daw.) műselyem; mesterséges selyem [A
mesterséges filamentfonal régebbi, ma már
nem szabványos elnevezése. A magyar
nyelvben a "műselyem" elnevezést kizárólag
a természetes alapanyagú (viszkóz, acetát
stb.) mesterséges selyemre alkalmazták, de
ma már ez sem szabványos.]
jedwab sztuczny wiskozowy – viszkóza műselyem
jedwab w kraty – kockás selyem
jedwabiarnia – selyemgyár
jedwabisto, jedwabiście – selymesen
jedwabistość – vminek a selymes volta, selymesség
jedwabisty, -a, -e [gładki i połyskliwy jak
jedwab] – selymes, (átv.) selymes, puha,
síma, fényes
-
Wersja 01 01 2017.
jedwabisty mat [określenie wskazujące, że
powierzchnia matowa wyrobu papierowego
jest bardzo równa, a mat bardzo delikatny
(jedwabisty). Spotykany w powlekanych
wyrobach papierowych.] – selymes matt
jedwabiste włosy – selymes haj
jedwabiście, jedwabisto – selymesen
jedwabnica [1. tak nazywano wogóle tkaniny
jedwabne
czyli
bławaty,
materje;
podobnie jak bawełniane nazywano
bawełnicą, a konopne konopnicą; 2. (daw.,
hist. U Zygmunta Glogera) Tak nazywano
wogóle tkaniny jedwabne czyli bławaty,
materje; podobnie jak bawełniane
nazywano
bawełnicą,
a
konopne
konopnicą. Niewiasty przed słońcem,
wiatrem i mrozem osłaniały twarz cienką
jedwabnicą. Był również obyczaj dawny,
że „ramoty” czyli „hramoty” królów
polskich i książąt litewskich okładano
jedwabnicą. W czasie odprawy posłów
zagranicznych, referendarz koronny albo
litewski niósł przed królem dla oddania
tymże posłom pismo monarsze w
jedwabnicy. 3. bławat, materia jedwabna,
pod tą nazwą była bardzo modna w Polsce
w XVI stuleciu. Używana przez kobiety na
zasłony twarzy przed słońcem i wiatrem,
oraz na szaty] – selyemhernyó; (dawno)
selyemáru, selyemanyag; (körtefajta)
Jedwabnica szara (Chlamydera nuchalis),
[największy ptak z rodziny altanników.
Osiąga długość ciała do 36 cm.
Zamieszkuje krzewiaste zarośla buszu,
zarośnięte brzegi rzek i zagajniki
eukaliptusowe
północnej
Australii.]
mályvapártás
lugasépítő
(Chlamydera
nuchalis)
[a
madarak
osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
lugasépítő-félék
(Ptilonorhynchidae)
családjába tartozó faj]
jedwabnictwo [1. dział gospodarki rolnej
obejmujący
hodowlę
jedwabników,
wstępną obróbkę kokonów oraz uprawę
morwy; 2. przemysł
zajmujący się
produkcją jedwabiu naturalnego lub
sztucznego] – selyemgyártás, selyemipar;
selyemhernyótenyésztés
2270
jedwabniczka – selymmel v. selyemhernyótenyésztéssel foglalkozó nő
jedwabniczy, -a, -e – selyem-, selyemtenyésztő,
selyemmel kapcsolatos
jedwabnik [motyl, którego gąsienica przed
przepoczwarzeniem się tworzy kokon] –
selyemhernyó, selyempille; selyemmotolla;
selyemhernyó-tenyésztő,
selyemgyártó,
selyemkereskedő
jedwabnik chiński – kínai selyempille
jedwabnik dębowy (jedwabnik chiński, tussor)
(Atheraea pernyi) [motyl, którego gąsienice
żywią się liśćmi dębu— gatunek motyla z
rodziny
pawicowatych]
–
Tölgy
selyemlepke (Antheraea pernyi)
Jedwabnik morwowy (Bombyx mori) [1. gatunek
nocnego motyla z rodziny prządkowatych;
2. motyl, którego gąsienice żywią się liśćmi
morwy]
–
szederpille,
selyempille;
selyemlepke (Bombyx mori) [a rovarok
(Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera)
rendjéhez, ezen belül a selyemlepkefélék
(Bombycidae) családjához tartozó faj]
jedwabnikowy, -a, -e – selyemgyártójedwabny, -a, -e – selyem-; (átv.) selyemhez
hasonló, selymes, finom, gyengéd, lágy,
kellemes, fénylő, vidám
jedwabna nitka do obszyć [nitka produkowana z
podwójnej surowej jedwabnej przędzy,
także
z błyszczącego
jedwabiu
wiskozowego (także podwójnego). Ma
gładką,
błyszczącą
powierzchnię.
Wykorzystywana do obszyć dziurek na
guziki lub do ozdobnych ściegów.] gomblyukselyem [fényes viszkófonalból
készült kétágú cérna. Sima, fényes felületű.
Gomblyukak és díszítő varratok készítésére
használják.]
jedwabna pończocha – selyemharisnya
jedwabna suknia – selyemruha
jedwabna tkanina ubraniowa, Shantung (1)
[lekka wełniana tkanina, która jest lekko
sztywna
w
dotyku
o
nierównej
powierzchni
tworzonej
przez
delikatniejsze i bardziej szorstkie miejsca
w przędzy (płomykowej), zwykle w wątku;
w splocie płóciennym. Stosowana do
damskich płaszczy i męskich letnich
garniturów.] – Santung hatású gyapjúszövet
[A kínai Santung tartományról kapta az
anyag az elnevezést. Könnyű, meglehetősen
merev, vászonkötésű gyapjúszövet, aminek
egyenetlen felületét a vetülékben alkalmazott
flamméfonal használatával érik el. Női
kabátok, nyári férfiöltönyök készítésére
használják.]
-
Wersja 01 01 2017.
[lekka jedwabna tkanina, która zwykle
jest jednokolorowa i ma nierówną,
reliefową powierzchnię osiągniętą poprzez
zastosowanie różnych szorstkich przędz;
jest w splocie płóciennym, a oryginalnie z
przędzonej z naturalnego jedwabiu lub
podwójnego
kokona.]
–
Santung
(selyemszövet)
[Könnyű,
jellemzően
egyszínű, egyenetlen felületű, vászonkötésű
selyemszövet,
aminek
gyártásához
különböző finomságú fonalakat használnak.
Eredetileg chappe-selyem vagy doupion
fonalból készítették. (Lásd még: doupion
szövet.)]
[oryginalnie lekka, jedwabna tkanina o
reliefowej powierzchni, wytwarzana z
nierównej, szorstkiej przędzy w wątku i
czasami również w osnowie. Nazwa pochodzi
od chińskiej prowincji która jest znana z
produkcji tkanin jedwabnych tego rodzaju.]
- Santung [Eredetileg egy könnyű, egyenlőtlen
felületű selyemszövet, amit durva, egyenetlen
vetülékfonalból - és gyakran hasonló
láncfonalból is - szőnek. Elnevezését a kínai
Santung tartományról kapta, ahonnan ez a
szövettípus származik.]
jedwabne wło sy – selymes haj
jedwabny aksamit – selyembársony, velur
jedwabny materiał [materiał produkowany
z naturalnego lub sztucznego jedwabiu
albo przędzonych włókien chemicznych
(lub ich mieszanką), lub połączeniem
2271
jedwabnych przędz, które tworzą wygląd i
charakter materiału jedwabnego. Jest
wiele wariantów chwytu i struktur; w
większości przypadków materiał ma
połyskującą
powierzchnię.
Specjalne
wykończenia mogą spowodować zmiany w
wyglądzie lub innych właściwościach.
Wykorzystywane najczęściej na bieliznę,
damskie i dziecięce sukienki, bluzki,
płaszcze, modne akcesoria i podszewki w
męskiej odzieży.] – selyem típusú szövet
[Valódi selyemből (hernyóselyemből) vagy
mesterséges
szálasanyagból,
pl.
filamentfonalból, esetleg ezek keverékeiből
készült szövet, amely - ha nem is
hernyóselyemből készült - selyemszerű
karakterrel rendelkezik. Igen változatos
szövetszerkezetekkel, fogással és más
tulajdonságokkal készülhet, de a legtöbb
ilyen szövet fényes felületű. Tulajdonságait a
kikészítés jelentősen befolyásolja. Ezeket a
szöveteket
legtöbbször
alsóruházati
termékek, női és gyermekruhák, blúzok,
kabátok,
divatos
ruházat-kiegészítők,
bélések, férfiruházati cikkek készítésére
használják.]
jedwabny spód – selyem alsóruha
jedwabny szlak [starożytny szlak handlowy
łączący Chiny z Europą] – (hist.) selyemút
Jedykule, Jedykuł lub jedykuła (zturec. jedi –
siedem
i
kulle
–
wieża)
[w
Konstantynapolu; był to zamek o siedmiu
wieżach, zbudowany na południowym
krańcu Stambułu i przeznaczony przez
cesarzy tureckich na więzienie stanu i dla
znamienitszych jeńców.] – (törökül
Yedikule) Jedikule; Héttorony, börtön
Konstantinápolyban, ahol a 16-17. században
sok magyar is raboskodott; (tör. 'Héttorony'):
5 bástyával és 2 kaputoronnyal ellátott
erődítés Isztambul szárazföldi városfalának
déli sarkán, a Márvány-tenger partján
jedyn [jeden] – [Słowniczek języka śląskiego] egy
jedynactwo [nieposiadanie rodzeństwa] – egyke,
egykézés
jedynaczek – egyke, egyetlen fiú
jedynaczka [jedyna córka w rodzinie] – egyke,
egyetlen lány
-
Wersja 01 01 2017.
jedynak [jedyny syn w rodzinie] – egyetlen v.
egyedüli fiú [jestem jednakiem: egyke
vagyok], egyetlen (személy)
jedynie – egyedül, csak, csupán, mindössze,
kizárólag, pusztán; más senki v. semmi
jedynie możliwiei celowe – teljes mértékben
bevált; egyedül lehetséges és célravezető
jedyność – egyedüliség
jedyność Boga – Isten egyedülisége [(Márk 12:29)
Jézus
pedig
felele
néki:
Minden
parancsolatok között az első: Halljad Izráel:
Az Úr, a mi Istenünk egy Úr. — Az első
alapelv: Az Isten egyedülisége, és hogy
Rajta kívül nincs más olyan valaki vagy
valami, akit vagy amit jogosan lehetne
imádni, szolgálni.]
jedynka1 [1. cyfra oznaczająca liczbę 1; 2. to, co
jest oznaczone cyfrą 1.; 3. pomieszczenie
dla
jednej
osoby;
4. zob.
ocena
niedostateczna; 5. jeden punkt na kostce
do gry, jedno oczko na kostce domina;
6. łódka, sanki przeznaczone dla jednego
zawodnika] – egyes, az egyes szám, egyes
osztályzat, (w szkole) elégtelen; egyes
autóbusz v. villamos; egyszemélyes kajak,
csónak stb.; egység
jedynka2 [zob. Pierwyj kanał (pl: Program
Pierwszy)] – egyes program v. csatorna
jedynowładca [władca rządzący w zasadzie bez
ograniczeń] – egyeduralkodó, monarcha
jedynowładczy, -a, -e – autokrata-, egyeduralkodói
jedynowładztwo [forma rządów polegająca na
absolutnej władzy panującego] –
egyeduralom, monarchia
jedyne [coś jedynego] – egyetlen
jedyny, -a, -e [1. tylko jeden; 2. niemający sobie
równego; 3. najmilszy ze wszystkich] –
egyetlen, egyedüli, egyedüli a maga
nemében; egyedülálló; (átv.) egyetlen,
legjobb,
legnagyobb,
páratlan
(jó),
felbecsülhetetlen; kizárólagos
Jedyda, Jedida (umiłowana) [córka Adajasza z
Boskatu. Matka judzkiego króla Jozjasza]
– JÉDIDA (kedvenc; a szeretett) [A
Boskátból való Adája (1) leánya, Jósiás (1)
király anyja (2Kir 22,1)]
jedyna moja nadzieja – egyetlen reményem
jedyna pociecha – egyetlen öröm v. vigasz
jedyne co widzi, to siebie – csak önmagát látja
2272
jedyne moje zatrudnienie – egyetlen
foglalkozásom
jedyny egzemplarz – egyetlen példány
jedyny obrońca – egyetlen védelmező v. oltalmazó
jedyny spadkobierca – általános örökös
jedyny syn – egyetlen fiú v. fiúgyermek
jedynym na to lekarstwem jest…. – erre egyetlen
orvoság v. ellenszer van…
Jedydia, Jedidia (umiłowany Pana) [imię to
otrzymał mały Salomon od proroka
Natana, wychowawcy swego] – JEDIDJA
(az Úr kedveltje) [Ezt a nevet kapta Salamon
Nátán (1) prófétától (2Sám 12,24-25)]
Jedytun, Jedutun (przyjaźń) [Lewita; jeden z
czołowych muzyków Dawida; był także
prorokiem] – JEDUTUN (dicséret, aki
magasztal, magasztaló kórus; bizonyságtevő;
dicséretre méltó) [Lévita, akit Dávid a szent
sátor zenészei vezetőjévé tett meg (1Krón
25,1-3; 2Krón 5,12; Zsolt 39,1)]
jedzenia w bród – bőséges ennivaló v. élelem
jedzenie [to, co się je] – (czynność) evés, étkezés,
táplálkozás; (jadło) étel, ennivaló, élelem,
eledel
jedzenie apetyczne – étvágygerjesztő v. gusztusos
étel
jedzenie ciepłe – meleg étel
jedzenie ciężko strawne – nehezen emészthető étel
jedzenie dietetyczne – diétás étel
jedzenie lekko strawne – könnyen emészthető étel
jedzenie łatwo psujące się – romlandó étel
jedzenie nie poruszone – meg nem érintett étel
jedzenie niesmaczne – rossz étel
jedzenie obfite – bőséges étel
jedzenie pożywne a. odżywcze – tápláló étel
jedzenie podawane do piwa – sörkorcsolya;
ennivaló a sörhöz
jedzenie podawane do wina – borkorcsolya;
harapnivaló a bor mellé
jedzenie pożywne – laktató étel
jedzenie stęchłe – poshadt eledel
jedzenie sycące – laktató étel
jedzenie wstrętne – rossz étel
jedzenie wystygło – az étel kihűlt
jedzenie zamrożone – fagyasztott étel
jedzenie zepsute – romlott v. poshadt étel
jedzenie zimne – hideg étel
jedzeniowy, -a, -e – ételjedzonko [zdrobnienie od: jedzenie] – étkezések,;
(jadło) ételke, ennivalócska
jeep, dżip – dzsip
-
Wersja 01 01 2017.
Jefte (Bóg otwiera) [Gileadczyk; dziewiąty
sędzia; sądził 6 lat (1161-1155 przed
Chrystusem). Pobił Ammonitów; złożył za
mało obmyślony ślub, którego ofiarą
padła własna córka. Pobił Efraimitów.] –
JEFTE (Isten kinyitja v. nyissa ki; megnyitó,
szabadító, áttörő; keresztültörés, nyílás).
[Gileádbeli férfi, Izráel bírája. Történetét a
Bír 11,1-12,7 mondja el; fivérei elűzték
otthonról, mert egy parázna nő fia volt;
Izráel törzsei azonban visszahívták, hogy
harcoljon az emóreusok ellen, akiket azután
le is győzött. Meggondolatlan, elsietett
fogadalma következtében kénytelen volt
tulajdon leányát feláldozni; a Zsid 11,32 a hit
hősei közé sorolja.]
Jeggings – Jeggings [Két alapdarab, a leggings és a
jeans szavak keverékéből ered a jeggings
néven ismert, újfajta, szuper kényelmes,
vékony farmer anyagú nadrág ötlete. A szó
az angol jeans és leggings szavakból tevődik
össze. Szuper szűk, nagyon rugalmas
denimeket értenek ez alatt, amelyek szorosan
simulnak a testre.]
jegier (z nm. Jäger;
l.mn. jegrzy, jegry)
[w
dawnym wojsku: żołnierz specjalnej
formacji strzelców] – (dawno, wojsko)
(ném.) jäger; vadász
jegierowski – jéger; kötszövött, testhez simuló
meleg fehérnemű (G. Jäger bécsi orvostanár
nevéből)
jego – 1. az ő …-ja, -je, -a, -e; -jai, -jei, -ai, -ei; 2.
az övé; 3. őt (kogo) őt (on)
jego, jej, jego – az övé, az ő… (a birtokos neme
szerint) [jego dom – az ő háza; jej książka:
az ő könyve]
2273
Jego, Jej Cesarska Mość [zwrot grzecznościowy,
tytularny, używany w stosunku do cesarza] – Ő
császári fennsége; császár őfensége
Jego Eminencja [zwrot grzecznościowy, tytularny,
używany w stosunku do wysokich rangą
dostojników kościelnych] – Ő eminenciája
Jego Magnificencja, Jej Magnifecencja [zwrot
grzecznościowy używany w stosunku do rektora
wyższej uczelni] – Ő méltósága
Jego Miłość [zwrot grzecznościowy, tytularny,
używany dawniej w stosunku do osób
zajmujących wysoką pozycję społeczną] – Ő
kegyessége
Jego Przewielebność, Jego Wielebność [formy
zwracania się do wyższych duchownych] – Ő
eminenciája; Tisztelendő uram
Jego Świątobliwość [zwrot grzecznościowy,
tytularny, używany w stosunku do przywódców
religijnych] – Ő eminenciája
Jego, Jej Dostojność [forma zwracania się do osób
zajmujących wysokie stanowiska, godności] – Ő
méltósága
Jego, Jej Ekscelencja [zwrot grzecznościowy,
tytularny, używany w stosunku do dostojników
państwowych i kościelnych] – Ő exelenciája
Jego, Jej Królewska Mość [zwrot grzecznościowy,
tytularny, używany w stosunku do króla] –
Királyné Őnagysága
Jego, Jej Książęca Mość [zwrot grzecznościowy,
tytularny, używany w stosunku do księcia] – Ő
hercegi felsége; Herceg őfensége
Jego, Jej Wysokość [forma zwracania się do osób z
rodziny królewskiej lub książęcej] – Őfensége
jego bóle odnowiły się – fájdalmai kiújultak
jego charakter złagodniał – jelleme megpuhult
jego dawny nauczyciel – volt mestere, tanítója
jego eks żona – volt felesége; ex-neje
jego funkcję jest pilnowanie porządku – az a
feladata, hogy a rendre ügyeljen
jego gwiazda biednie – lehanyatlik az ő csillaga
Jego Królewska Mość – ő felsége a király; királyi
felség, király Őfelsége
jego miłość obróciła się w nienawiść – szerelme
gyűlöletté változott v. gyűlöletbe csapott
jego najbliżsi – övéi (család)
jego piosnkę śpiewać – az ő nótáját fújja v. húzza
jego pokój jest ładny – az ő szobája szép; szép a
szobája
jego pomoc to dla mnie zbawienie – az ő
támogatása megváltás számomra
jego postępowanie nie było polityczne – eljárása
nem volt (éppen v. vmi) politikus; (eljárása)
rossz politika volt
-
Wersja 01 01 2017.
jego przybycie jest wątpliwe – bizonytalan v.
kétes az érkezése; nem biztos, hogy
megérkezik
jego przyjaciółka/dziewczyna – a barátnője
jego przyjazd zabiegł się z moim wyjazdem – az
ő érkezése az én elutazásommal egybeesett
jego radio nie odebra trzeciego programuja – a
rádiója nem fogja v. veszi a harmadik
programot
jego serce odwróciło się od nas – előttünk bezárta
a szívét, szívét elfordította tőlünk
jego sprawy układają się dobrze – ügye jó úton
halad v. van; ügye jól áll
Jego Świątobliwość [zwrot grzecznościowy,
tytularny, używany w stosunku do
przywódców religijnych] – (egyh.) ő
eminenciája
jego twarz pomienieje z radości – ragyog az arca
az örömtől
jego wąsy się jeżą – bajusza felkunkodorik;
kackiásan v. harciasan ki van pödörve a
bajusza
jego wejrzenia mówiły co innego – tekintete mást
mondott
Jego wiersze tłumaczone były na wiele języków
europejskich. – Verseit több európai nyelvre
lefordították.
jego wymowa działała na tłumy – ékesszólása
hatott v. hatással volt a tömegre
jego wystąpienie było niemiłym zgrzytem – az ő
fellépése feszült helyzetet teremtett
jego zdanie przemogło – az ő véleménye győzött
jego/jej zdaniem – (ő) szerinte
jego zegarek chodzi dokładnie – az órája jól jár;
pontosan jár az órája
jego życie wisi na włosku – hajszálon függ az élete
jego/jej życie zbliża się ku końcowi – végét járja;
haldoklik; élete a végéhez közeledik
jego życie znajduje się w niebezpieczeństwie –
veszélyben forog az élete
jegomość [1. jakiś mężczyzna; 2. daw. tytuł
używany w odniesieniu do księdza,
zwłaszcza proboszcza; 3. daw. tytuł
grzecznościowy, używany w Polsce w
odniesieniu
do
osób
pochodzenia
szlacheckiego; (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Jegomość i Jejmość, skrócenie z
używanego niegdyś wyrażenia: Jego
Miłość. Tak tytułowano ludzi wolnych i
możnych, a w średnim stanie każdego pana i
gospodarza domu. Przed słowem ksiądz nie
używano pan, ale Jegomość, np. Jegomość
ksiądz biskup, co później przeszło i na
proboszczów
nazywanych
pospolicie
Jegomościami. Dzieci tytułowały ojca swego
„Jegomość ojciec;” o zmarłym ojcu
2274
mówiono z uszanowaniem: „Nieboszczyk
Jegomość.” Pospolitem było złączenie:
Jegomość Dobrodziej. O królu mówiono:
Jego Królewska Mość (dawniej Miłość),
Król Jegomość, Pan nasz Miłościwy. O
księciu: Jego książęca Mość, Książę
Jegomość.]
–
egyén,
illető;
ő
kegyelmessége; úr, valaki, úriember, egy
illető, egy bizonyos; a ház ura, gazda;
őkegyelme; felség; főtisztelendő
jegomość poszedł do chorego – a tisztelendő (úr)
elment a beteghez
jegry (z niem.) [specjalna formacja strzelców
wyborowych
w wojsku
rosyjskim,
pruskim i austiackim. Nazwa pochodzi od
niemieckiego "jager" - myśliwy] – (daw.,
wojsk) vadászok
Jehojakin * Joachyn – Jojachin (héb. 'Jahve adjon
erőt') [Júda 19. királya (ur. Kr. e. 598),
Jojakim fia és utóda (2Kir 24,8-17; 2Krón
36,9).
Neve
Jechonja,
Jechojakin,
Jekonjahu, Konjahú és Konja változatban is
ismeretes.]
Jehowa, Jahwe (Pan Wieczny) * Tytuły Boga
[imię Boga występujące w Biblii] – Jehova
(Isten) [Valószínűleg téves visszaadása a
JHVH héber tetragrammnak (négy betű);
Izráel Istenének a neve; eredeti kiejtése
föltehetően: "Jahve". A zsidók tiszteletből
sohasem merték a nevet kimondani. Amikor
később a héber írásba bevezették a
punktuációt
(magánhangzó-bejelölést
pontokkal), a zsidó írástudók ehhez a
tetragrammhoz az "adonai" = "úr" szó
magánhangzóit illesztették, és azután ezt a
szót olvasták Isten neve helyett. Maga a szó
valószínűleg a "lenni" igéből származik, és
Isten örökkévalóságáról és változhatatlan
hűségéről jelent ki valamit. Az ÓSZ-ben
Isten e nevének tíz különböző szókapcsolata
van. Többnyire "Isten" vagy "Úr" szóval
fordítják
ezt
a
nevet:
JHVH;
legtökéletesebben az Úr Jézus magyarázta
meg a Jn 5,26-ban: "amiként az Atyának
élete van önmagában, akként adta a Fiúnak
is!"]
Jehowista, Elohista; Jehowici a. Świadkowie
Jehowy
[nietrynitarne
wyznanie
chrześcijańskie, opierające swą wiarę na
Biblii, posiadające własną strukturę
organizacyjną,
etykę
i
zasady
postępowania.] – (héber-lat.) jehovista;
végítélet
közeli bekövetkezését
váró
keresztény szekta tagja; az USA-ból
származó, 19. sz. közepe óta elterjedt, a
végítélet közeli bekövetkezését váró vallási
mozgalom
-
Wersja 01 01 2017.
Jehu (to On - Bóg) [1. Syn Jozafata, Syna
Namry. Dziesiąty król Izraela; założyciel
piątej dynastii; panował od 884-856 przed
Chrystusem.
Namaszczony
przez
Elizeusza.
Wyniszczył
popleczników
Achaba, wielbicieli i kapłanów Baala. Bóg
go błogosławił za te czyny. Ale on poszedł
śladami Jeroboama; nie usunął złotych
cielców. Był to człowiek gorliwy, ale Bogu
służyć nie chciał. Podobny do gorliwych
religijnych ludzi nie posiadających żywej
wiary ale kult; dla których religia jest
cenna jako tradycja, ale nie jest żywym
stosunkiem do Boga. 2. Syn Hananiego;
prorok judejski. 3. Syn Obeda. 4. Syn
Josabijasza z pokolenia Symeon. 5.
Anatolczyk, który połączył się z
Dawidem.] – JÉHU (Ő Jahve) [1. Férfi Júda
törzséből (1Krón 2,38). 2. Jósibia fia,
főember Simeon törzséből (1Krón 4,35). 3.
Főember Benjámin törzséből, aki Siklágban
Dávidhoz csatlakozott (1Krón 12,3). 4.
Próféta, aki megdorgálta Baását (1Kir
16,1.7.12) és Jósafátot (4) (2Krón 19,1-3;
20,34). 5. Izráel királya, Jósafát (6) fia;
megölte Jórámot (2), Izráel királyát (1Kir
19,16-17; 2Kir 9,24-26), Aháziát (2), Júda
királyát és Jézabelt, akik Baál-imádók
voltak; vele új dinasztia kezdődött, mely száz
éven át uralmon maradt.]
jej – 1. az ő …-ja, -je, -a, -e; -jai, -jei, -ai, -ei; 2. az
övé; neki; 3. őt (kogo) őt (ona)
jej chłopak – a fiúja
jej eks mąż – volt férje; ex-férje
jej mieszkanie jest ładne – az ő lakása szép (nőé)
jej oczy spoczęły na mnie – szeme rajtam
nyugodott v. függött
jej toaleta robiła furorę – toaletjével viharos
tetszést aratott v. zajos sikert ért el
jej uroda przesądziła o powiedzeniu – szépsége
döntően befolyásolta sikerét
jej włosy falują się ładnie – a haja szép hullámos
v. szépen bodrosodik v. göndörödik
jejmościanka – (dawno) kisasszony, asszonyság
jej, jejku [wykrzyknik wyrażający spontaniczną
reakcję emocjonalną] – juj!
jejmość [1. jakaś kobieta; 2. daw. tytuł
grzecznościowy, używany w odniesieniu
do kobiet pochodzenia szlacheckiego] –
egyén, illető (nő v. lány); ő kegyelmessége
(királynő); úrhölgy, egy illető, egy bizonyos
(nő v. lány); gazdasszony; őkegyelme;
felséges úrnő
Jektan, Joktan (mały) [syn Ebera; potomek
Sema] – JOKTÁN (a csekély, kicsi,
megnyírt). [Sém dédunokája, a róla
2275
elnevezett néptörzs atyja (1Móz 10,25-26.29;
1Krón 1,19-20.23)]
jelec, jelca [zob. garda w zn. 1. część rękojeści
broni siecznej służąca do osłony dłoni] –
(elementy szabli) keresztrúd, kézvédő
(kardon)
jelca, jedlca [obłąk na rękojeści szabli i wogóle
wszystko to, co służy do zasłony pięści
przy rękojeści, krzyż, kratka lub blacha u
kordą, karabeli, szpady, miecza] – (daw.
hist.) (elementy szabli) keresztrúd, kézvédő
(kardon)
jelec (Leuciscus leuciscus) [ryba żyjąca w rzekach
i jeziorach Europy i Azji] – nyúldomolykó
(Leuciscus leuciscus) a sugarasúszójú halak
(Actinopterygii) osztályának a pontyalakúak
(Cypriniformes) rendjéhez, ezen belül a
pontyfélék (Cyprinidae) családjához tartozó
faj.]
Jelec europejski, jelec pospolity, jelec (Leuciscus
leuciscus) [ryba z rodziny karpiowatych
(Cyprinidae)] – nyúldomolykó (Leuciscus
leuciscus)
[a
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii) osztályának a pontyalakúak
(Cypriniformes) rendjéhez, ezen belül a
pontyfélék (Cyprinidae) családjához tartozó
faj]
jeleni, -a, -ie – szarvasJelenia Góra (niem.: Hirschberg im Riesengebirge,
czes.: Jelení Hora, dawniej Hiršberk,
Hornšperk) [miasto w południowozachodniej Polsce, w województwie
dolnośląskim w śródgórskiej Kotlinie
Jeleniogórskiej nad rzeką Bóbr. Miasto
jest siedzibą Zarządu Karkonoskiego
Parku Narodowego oraz polską stolicą
Euroregionu Nysa.]
– Jelenia Góra
(Szarvas-hegy ) (németül: Hirschberg im
Riesengebirge,
csehül:
Jelení
Hora,
régebben Hiršberk, Hornšperk, latinul:
Hyrsbergensium) [város Lengyelország
délkeleti
részén,
az
alsó-sziléziai
vajdaságban, az Óriás-hegység csúcsai
között fekvő völgyben, a Bóbr folyó partján.
A város az Óriás-hegységi Nemzeti Park
(Karkonoski Park Narodowy) központja,
valamint a Nysa eurorégió fővárosa.]
-
Wersja 01 01 2017.
jelenie rogi – szarvasagancs, agancs
jeleniatko – szarvasborjú
jelenina [mięso jelenie] – szarvashús
jelenionogi, -a, -ie [szybko biegający; rączy] –
gyorslábú; gyors, mint a szarvas
Jeleniowate, pełnorożce (Cervidae) [rodzina
ssaków z rzędu parzystokopytnych
(Artiodactyla). Należą do niej zwierzęta o
kostnym, pełnym porożu (w
przeciwieństwie do rogów) ulegającym u
większości gatunków corocznej zmianie.
Przykładowi przedstawiciele to: renifer,
mulak, mundżak, jeleń szlachetny, sarna,
łoś, daniel, czy jeleń wschodni.] –
szarvasfélék v. szarvasok [a párosujjú
patások (Artiodactyla) rendjébe tartozó
család. Négy alcsalád, 19 nem, 54 élő faj
artozik a családba]
Podrodzina Capreolinae
 Alces (łoś)
 Blastocerus (jeleń bagienny)
 Capreolus (sarna, sarna syberyjska)
 Hippocamelus (taruka, huemal)
 Mazama
 Odocoileus (mulak, jeleń wirginijski)
 Ozotoceros (jeleń pampasowy)
 Pudu
 Rangifer (renifer)
Podrodzina Cervinae - jelenie właściwe
 Axis (jelenie i jelonki)
 Cervus (jelenie, sambary, barasinga)
 Dama (daniel)
 Elaphodus (jelonek czubaty)
 Elaphurus (milu)
 Muntiacus (mundżaki)
 Przewalskium
 Rucervus
 Rusa
Podrodzina Hydropotinae
 Hydropotes (jelonek błotny)
jeleń (Cervus elephus) [1. ssak o brązowopłowym
ubarwieniu i rozgałęzionym porożu u
samca, 2. pot. mężczyzna łatwo dający się
oszukać; 3. zwyczajowa nazwa kilku
rodzajów
zwierząt
z
rodziny
jeleniowatych. Mianem tym określa się
gatunki należące do rodzajów: Cervus,
Blastocerus, Ozotoceros, Odocoileus i inne.
W Polsce mianem tym określa się jelenia
szlachetnego.] – szarvasbika (Cervus
elephus); gímszarvas
jelenia skóra – szarvasbőr
-
Wersja 01 01 2017.
robaczkowy (appendix vermiformis); leży
wewnątrzotrzewnowo – vakbél (cecum)
 okrężnica (colon), która z kolei dzieli się na
MRÁZ JÁNOS festő Szarvasbika portré
2276
Jeleń aksis, czytal (Axis axis) [gatunek ssaków
parzystokopytnych z rodziny
jeleniowatych. Największy jeleń z rodzaju
Axis.] – pettyes szarvas (Axis axis) [a
párosujjú patások (Artiodactyla) rendjébe és
a szarvasfélék (Cervidae) családjába tartozó
faj]
jelito [najdłuższa część przewodu pokarmowego]
– bél, zsigerek
jelito cienkie (łac. intestinum tenue) [1. najdłuższa
część przewodu pokarmowego sięgająca
od żołądka do jelita grubego; 2. (na
ilustracji obok w kolorze czerwonym) –
najdłuższa część przewodu pokarmowego,
która ciągnie się od żołądka aż do jelita
grubego, od którego oddziela się poprzez
zastawkę krętniczo-kątniczą.] – vékonybél
(intestinum tenue) [az emésztőcsatorna
leghosszabb szakasza, a gyomor és a
vastagbél között helyezkedik el]
Három részből áll:
 dwunastnica (łac. duodenum) – patkóbél
(duodenum): a gyomor pylorustól a Treitzszalagig tart
 jelito czcze (łac. jejunum) – éhbél (jejunum):
Treitz-szalagtól éles határ nélkül folytatódik az
ileumba
 jelito kręte (łac. ileum) – csípőbél (ileum):
ileocoecalis szájadékig tart
jelito czcze (łac. jejunum) [1. część jelita
cienkiego; 2. to jedna z trzech części jelita
cienkiego, leżąca pomiędzy dwunastnicą a
jelitem krętym. W nim odbywa się
wchłanianie pokarmu. U ludzi dorosłych
osiąga długość od 2-8 m.] – éhbél (jejunum)
[az emésztőcsatorna része, a vékonybél
három részének középső eleme, a patkóbél
(duodenum) és a csípőbél (ileum) között
helyezkedik el]
jelito grube (łac. intestinum crassum) [1. część
przewodu pokarmowego od ujścia jelita
cienkiego aż do odbytnicy; 2. końcowy
odcinek jelita kręgowców łączący jelito
cienkie z odbytem. W jelicie grubym
odbywa się końcowy proces formowania
kału. Błona śluzowa jelita grubego nie
tworzy kosmków jelitowych.] – vastagbél
(intestinum crassum)
 jelito ślepe, inaczej kątnica (cecum) – tutaj z
przyśrodkowej ściany wychodzi wyrostek
wstępnicę – colon ascendens
(zewnątrzotrzewnowo), poprzecznicę – colon
transversus (wewnątrzotrzewnowo),
zstępnicę – colon descendens
(zewnątrzotrzewnowo) i esicę – colon
sigmoideum (wewnątrzotrzewnowo) vastagbél
 odbytnica, czyli (jelito proste) (rectum); leży
zewnątrzotrzewnowo – végbél
jelito kręte (łac. ileum) [końcowy odcinek jelita
cienkiego. U człowieka ma ono około 3
metrów długości. W tej części przewodu
pokarmowego zachodzą końcowe etapy
trawienia, oraz wchłanianie strawionej
treści pokarmowej. Jelito to kończy się
zastawką krętniczo-kątniczą.] – csípőbél
(ileum) [a vékonybél harmadik szakasza, a
jejunum és a vastagbél között helyezkedik
el]
jelito proste [zob. odbytnica] – végbél
jelito stolcowe – végbél
jelito ślepe (łac. cecum) [1. zob. kątnica; 2. część
przewodu
pokarmowego
niektórych
kręgowców] – vakbél
jelitowy, -a, -e [przymiotnik od: jelito] – bél-,
zsigeri, a bélre v. belekre vonatkozó
jelonek [1. młody jeleń; 2. chrząszcz żyjący
głównie w krajach zwrotnikowych] – 1.
szarvasborjú; fiatal szarvas, 2. szarvasbogár
jelonek rogacz (Lucanus cervus) [1. największy w
Polsce chrząszcz; 2. jeden z największych
chrząszczy w Polsce, należy do rodziny
jelonkowatych.] – szarvasbogár (Lucanus
cervus)
jelonkowy, -a, -e [przymiotnik od: jelonek] –
szarvastól származó, szarvassal kapcsolatos,
szarvasjełczeć [o tłuszczach i olejach: rozkładać się pod
wpływem
działania
tlenu
lub
drobnoustrojów
i
nabierać
nieprzyjemnego smaku oraz zapachu] –
avasodni
jełczenie – avasodás
jełki, -a, -ie [przestarzale o smaku, zapachu:
zjełczały] – avas
Jemina (gołębica) [najstarsza córka Joba,
urodzona po dniach jego nieszczęścia] –
JÉMIMA (galamb, meleg, kedves, boldog)
[Jób (1) leánya, aki akkor született, mikor
Jób súlyos megpróbáltatásai elmúltak (Jób
42,14)]
jemioła [krzew o oliwkowozielonych listkach i
owocach w kształcie białych jagód, będący
półpasożytem drzew] – fagyöngy
2277
jemioła jodłowa (Viscum abietes) – fenyő
fagyöngy
Jemioła pospolita, jemioła biała, strzęśla (Viscum
album L.) [1. gatunek rośliny z rodziny
jemiołowatych (Viscaceae); 2. czyli
starzęśla jest pasożytniczą krzewinką
drzew liściastych. Najczęściej pasożytuje
na topolach i brzozach. Jej żółte pędy i
zielone liście są zimozielone. Cała roślina,
oprócz
śluzowatej
otoczki
nasion
(ulubionego przysmaku jemiołuszek i
drozdów) jest silnie trująca; 3. gatunek
rośliny z rodziny sandałowcowatych
(Santalaceae; czasem zaliczana do rodziny
(lub
podrodziny)
jemiołowatych).
Występuje na terenie niemal całej Europy
oraz w południowej i zachodniej Azji. W
Polsce gatunek często spotykany. Jest to
roślina półpasożytnicza, sama syntetyzuje
substancje odżywcze, podczas gdy wodę i
sole mineralne pobiera od drzeważywiciela. Potrzeby jemioły są znikome
wobec możliwości gospodarza i z reguły
jemioły krzywdy mu nie czynią.
Wyjątkiem mogą być drzewa masowo
porażone jemiołą i dodatkowo osłabione
(np. drzewa rosnące w warunkach suszy
miejskiej). Jemioła jest rośliną leczniczą.
-
Wersja 01 01 2017.
Odgrywała też ważną rolę w dawnych
wierzeniach i obyczajach, rolę taką w
niektórych krajach zachowała także
współcześnie] – fehér fagyöngy (Viscum
album) [1. a fakínfélék (Loranthaceae)
Magyarországon is jól ismert és egész
Európában elterjedt félélősködő, örökzöld
növény; 2. a fagyöngyfélék (Viscaceae)
Magyarországon is jól ismert és egész
Európában elterjedt félélősködő, örökzöld
növény. Leggyakoribb gazdanövényei az
almafa, a nyárfa, a fűzfa, az akácfa. Rövid
szerteágazó
ágai
ismételt
álvillás
elágazásúak.
Levelei
átellenesek,
zöldessárgák, bőrneműek. Zöldessárga színű
redukált virágai ülők. Termése ragadós
álbogyó.]
jemioła rozpierzchła (Viscum laxum) – fenyőfagyöngy (Viscum laxum Boiss. et Reut.) [A
fenyőféléken található fagyöngyöt külön
fajnak is tekintik.]
jemiołowy, -a, -e – fagyöngyjemiołucha – léprigó (paszkot)
Jemiołuszka (Bombycilla garrulus) [gatunek
niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny
jemiołuszkowatych.] – csonttollú madár;
csonttollú (Bombycilla garrulus) [a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a csonttollúfélék
(Bombycillidae) családjába tartozó faj.]
2278
Jemla, Jimla (kogo Bóg chce napełnić) [ojciec
proroka Micheasza, różny od proroka
Micheasza,
który
napisał
księgę
''Proroctwo Micheasza''] – JEMLA (bőség,
Isten megtölti; teljesítő) [Mikeás (2) próféta
atyja (1Kir 22,8-9; 2Krón 18,7-8)]
jemu – neki (on)
jemu los przeznaczył – őt a sors is papnak szánta
jemu najdogodniej, jeśli dziś rozpocznie pracę –
neki legalkalmasabb, ha ma kezdi el a
munkát
jemu nic nie brak – mi sem hiányzik neki;
semmiben sincs hiánya; semmiben sem
szenved hiányt
jemu nie można dogodzić – nem lehet a kedvére
tenni
jemu nikt nie może dotrzymać – senki sem ér fel
vele
jemu to mam do zawdzięczeniu – neki
köszönhetem azt
jemu tylko fiu-fiu w głowie – csak bolondságokon
jár az esze
jemu wszystko łatwo przychodzi – neki minden
könnyen jön v. sikerül
jen [jap. 'koło; jw.' z chiń. jüan; waluta japońska
(= 100 sen)] – yen, jen (japán pénz: 100 sen)
jena [szkło jenajskie] – jénai üveg
jeniec [żołnierz wzięty do niewoli] – fogoly
(ember)
jeniec wojenny – hadifogoly
jeniecki, -a, -ie – fogoly, hadifogolyJenisej (ros. Енисей) [rzeka w azjatyckiej części
Rosji, w Syberii środkowej] – Jenyiszej
(oroszul: Енисей) [szibériai folyó,
vízhozamát tekintve Oroszország
legnagyobb, vízgyűjtőjének területét tekintve
(az Ob után) második legnagyobb folyója.
Neve valószínűleg az ó-kirgiz Эне-Сай
(„folyó-anya”) szóból ered.]
jenistwo – naplopás; lustaság
jeno [przestarzale: tylko, jedynie, ino] – csupán,
csak, kizárólag, egyedül, éppen csak
Jenot, szop usuryjski, junat, tanuki, lis japoński,
kunopies
(Nyctereutes
procyonoides)
[gatunek drapieżnego ssaka należącego do
rodziny psowatych (Canidae). Jest
jedynym
przedstawicielem
rodzaju
-
Wersja 01 01 2017.
Nyctereutes] – nyestkutya (Nyctereutes
procyonoides) [az emlősök (Mammalia)
osztályának a ragadozók (Carnivora)
rendjébe, ezen belül a kutyafélék (Canidae)
családjába tartozó Nyctereutes nem egyetlen
faja]
jer mocny [jer występujący w pozycji, w której
przekształcał się w samogłoskę] Jeremi [1. profeta Jeremi; 2. Jeremi Michał
Korybut Wiśniowiecki herbu Korybut
(1612-1651) – książę na Wiśniowcu,
Łubniach i Chorolu, energiczny dowódca
wojsk koronnych, wojewoda ruski od
1646. Ojciec króla polskiego Michała
Korybuta Wiśniowieckiego] – (héber:
YermeYAH ) Jeremiás [Jeremiást, Hilkiás
főpap fiát, Jósiás király uralkodásának idején
szólította meg az Úr. „Mielőtt megszülettél,
már ismertelek, és mielőtt világra jöttél,
megszenteltelek: prófétának rendeltelek az
emberek között.˝ Jeremiás pedig azt mondta:
˝Uram Istenem! Én nem tudok beszélni, ifjú
vagyok még!˝ De az Úr akkor azt mondta,
hogy ne féljen, hanem menjen el
mindazokhoz, akikhez ő küldi, és hirdesse
mindazt, amit Ő parancsol néki. Júda népe
elszakadt Istenétől, és idegen isteneknek
áldozta keze munkáját. Ezért az Úr haragra
gerjedt, s prófétát küldött maga helyett.
Jeremiás prófétát.]
Jeremiás próféta
jeremiada [1. utwór literacki lub mowa
zawierające skargi i żale z powodu klęski
ojczyzny oraz proroctwa dotyczące
odzyskania wolności; 2. daw. lament; 3.
biadanie, skarga, wielki lament (Księga
Jeremiasza): Jeremiasz, prorok judzki,
zapowiedział upadek państwa i niewolę] –
2279
siralmak,
sopánkodás,
siralomének;
jeremiáda,
hosszadalmas,
végnélküli
siránkozás (a bibliai Jeremiás próféta
nevéből)
Jeremiasz
(wywyższony
przez
Jahwe)
[Jeremiaszów jest w Piśmie Świętym
ośmiu: 1. Pochodził z Lebny, Libny; jego
córka, Chamutal, była żoną Jehoachaza,
króla
Judy.
2.
Przełożony
rodu
Manassesa. 3. Beniaminita; pomocnik
Dawida w Syklag. 4. i 5. Obaj byli z
plemienia
Gad;
byli
dzielnymi
wojownikami; stali po stronie Dawida. 6.
Kapłan, powrócił z niewoli; złożył podpis
na
umowie.
7.
Rekabita.
8.
Najważniejszym z nich jest prorok
Jeremiasz, autor Księgi Jere-miasza; był
synem Chilkiasza, kapłana z Anatot.
Działał w królestwie judzkim w czasach
od około roku 629-599 przed Chrystusem.
Przeżył też zniszczenie Jerozolimy w 588
roku przed Chrystusem. Z bólem
obserwował
uprawiane
w
Judzie
odstępstwo od Boga. Cierpiał od tych,
którym udzielał rad, których ostrzegał i
których miłował. Czytamy także, że płakał
i lamentował w czym staje się podobny do
cierpiącego Pana, płaczącego nad losem
Jerozolimy. Współcześni jemu byli
prorocy: Sofoniasz, Habakuk, a później
także Daniel. W czasie przesiedleń
pozostał przy najuboższej ludności, którą
Babilończycy pozostawili do uprawiania
roli i wina. W całym tym czasie nie
zaniedbywał
przekazywania
ludowi
objawień otrzymanych od Boga. Po
śmierci Gedoliasza zachęcał do pozostania
w kraju, ale lud go nie słuchał. Prawie
wszyscy wybrali emigrację do Egiptu,
dokąd zabrali także Jeremiasza i Barucha.
I tam Jeremiasz był czynny w pracy nad
utrzymaniem Żydów przy wierze, gdzie
także zmarł. Głównym tematem jego
księgi jest ostrzeganie i sąd. Proroctwo
jego zawiera objawienia dotyczące:
niewoli babilońskiej, możliwości powrotu
stamtąd po upływie 70 lat, i rozproszenia
Żydów po całym świecie, czasów zbierania
się Żydów z całego świata, czasów
Królestwa, sądu nad narodami, zawsze
obecnej reszty.] – JEREMIÁS (nevének
(‫ י מהְָמ י פִי‬Yirməyāhū) jelentése "Jah(weh)
felmagasztal/felemel"; Isten felmagasztal,
Isten magasztos; Jahve megalapoz) [1. Izráel
egyik legnagyobb prófétája, kb. Kr. e. 640587-ig élt. Papi családból származott
Anatótból (1), amely mintegy 4 km-nyire
fekszik északkeletre Jeruzsálemtől; látomás
által nyerte prófétai elhívatását (Jer 1,4-10);
-
Wersja 01 01 2017.
Júda utolsó öt királya, Jósiás (1), Joáház (2),
Jóákim, Jóákin és Sédékiás (2) idején
jövendölt. Valószínűleg segítségére volt
Jósiásnak nagy vallási reformjában (2Kir
23); óvta Jóákimot az Egyiptommal való
politikai szövetségtől; ez a király
semmisítette meg a próféta írástekercsét (Jer
36); az utolsó király alatt a nemesség üldözte
őt (Jer 36-37). Jeruzsálem lerombolása után
Nabukodonozor nagylelkűen bánt vele (Jer
39,11-12).
Kényszerítették,
hogy
Egyiptomba menjen; ott is halt meg (Jer
43,6-7). 2. Családfő Manassé törzséből
(1Krón 5,24). 3. Rékábita férfi (Jer 35,3). 4.
Libnabeli férfi, Hamutálnak, Jósiás (1) király
feleségének apja (2Kir 23,31; 24,18). 5. Pap,
aki Zorobábellel tért vissza a fogságból (Neh
12,1). 6. Pap, aki Nehémiással (3) együtt
megpecsételte a szövetséget (Neh 10,2);
majd részt vett Jeruzsálem falainak
felszentelésében (Neh 12,34). ― Jeremiás
könyve, Jer: protokanonikus ószövetségi
prófétai könyv, a 2. a nagypróféták sorában.]
jeronie, jezderyna [(wyrażenie ekspresywne) do
pioruna] – [Słowniczek języka śląskiego]
(jeroniś, pierona) mennykőbe!
Jeroboam I (walczący dla narodu, także
rozmnażający się lud) [syn Nebata, matką
jego była Seruja (wdowa). Uległy sługa
Salomona, przeciw któremu się zbuntował
i dla niego uciekł do Egiptu. Jest
pierwszym królem Izraela (królestwa
stałego z dziesięciu pokoleń, do których
nie należały pokolenia Judy i Beniamina)
po rozłamaniu się anarchii Salomona.
Panował 22 lata (około 975-954 przed
Chrystusem).
Zachowywał
się
jak
poganin. Aby utrudnić religijnym Żydom
udawanie się do świątyń Salomona, która
była w Jerozolimie w Judzie, zrobił dwa
cielce i umieścił je w Betel, na południu
swego kraju, jednego, a na północy w
plemieniu Dan drugiego. Podwładnym
kazał powiedzieć, że to są bogowie, którzy
wyprowadzą Izraela z Egiptu, kazał ich
czcić, mianował także swoich kapłanów,
których wziął z ludu (nie z Lewitów). Był
prawdziwym
''bałwochwalcą''
pochodzenia izraelskiego.] – JEROBOÁM
[I. (a nép megszaporodik, akinek sok
embere, népe van; a nép tiltakozik v. harcol;
a nép harcosa). - Izráelnek, az északi
királyságnak első királya az ország
kettészakadása után; Salamon király idejében
a teherhordozók főfelügyelője volt (1Kir
11,28); Ahija (7) próféta megjövendölte,
hogy király lesz 10 törzs felett (1Kir 11,2940); Egyiptomba menekült, mert Salamon
meg akarta öletni (1Kir 11,40); király lett és
2280
Sikemet (3) tette meg székhelyéül (1Kir
12,1-25). Dánban és Bételben (1) vallási
központokat létesített, ezeken a helyeken
arany borjúképeket állíttatott fel, hogy a
törzseket ezáltal összetartsa (1Kir 12,25-33),
Ahija próféta megjövendölte ezeknek az
áldozati helyeknek a pusztulását (1Kir 1314)]
Jeroboam II [syn Joaza; król Izraela; panował
od około 825-784 przed Chrystusem.
Czynił zło w oczach Pańskich] –
JEROBOÁM II. [Izráel királya, Kr. e. 785754-ig uralkodott; Joás (5) izráeli király fia
és utóda; sikeres háborúkat viselt a szomszéd
népekkel, megnövelte Izráel területét.
Uralma
alatt
erkölcsi
romlás
és
bálványimádás terjedt el. Kora prófétái.
Hóseás (1), Jóel (1), Jónás és Ámos I.; a
trónon a fia, Zakariás (1) követte (2Kir
14,23-29).]
Jerozolima (hebr. ‫ יָושלים‬trl. Yerushalayim, trb.
Jeruszalajim; arab. ‫ ل قدسا‬trl. Al-Quds, trb.
Al-Kuds oraz ‫ اور ش ل يم‬trl. Ūrshalīm, trb.
Urszalim,
łac.
Hierosolyma,
Aelia
Capitolina – zobacz też: nazwy Jerozolimy)
[1. największe miasto Izraela, stolica
administracyjna Dystryktu Jerozolimy i
stolica państwa Izraela (Jerozolima jest
stolicą według izraelskiego prawa).
Znajduje się tutaj oficjalna siedziba
prezydenta,
większość
urzędów
państwowych, sąd najwyższy, parlament i
inne. 2. Stare Miasto (hebr. ָ‫ִעתיקִ ִעי‬,
Ha'ir Ha'atika; arab.: ‫ال قدي مة ال ب لدة‬,
AlBalda Al Qadimah) — obszar o
powierzchni
0,9 km² w obrębie
współczesnej Jerozolimy. Do 1860 teren
ten stanowił całe miasto Jerozolimę. Stare
Miasto ma tereny o kluczowym znaczeniu
religijnym dla chrześcijaństwa, judaizmu
i islamu: Wzgórze Świątynne z Kopułą na
Skale, Meczetem Al-Aksa i Murem
Zachodnim,
oraz Bazylika Grobu
Świętego i wiele innych.Tradycja dzieli
Stare Miasto na cztery dzielnice, pomimo
że ich nazwy były używane tylko w XIX
wieku. Współcześnie Stare Miasto dzieli
się
na
dzielnice:
muzułmańską,
chrześcijańską, żydowską i ormiańską.] –
Jeruzsálem (modern héberül: ‫ירושלים‬
Jerusalájim, bibliai héber: ‫ירושלם‬, arabul:
al-Kudsz) [Izrael fővárosa, továbbá politikai,
jogi és vallási központja (az 1967-es
hatnapos háború óta), a három ábrahámi
világvallás mindegyikének (izraelita vallás,
kereszténység, iszlám) szent helye.]
-
Wersja 01 01 2017.
Jerozolima (fundament pokoju, miasto pokoju)
[miasto to leży na zachód od północnej
części Morza Martwego. Należało kiedyś
do Kanaanitów. Pierwsze wzmianki o nim
spotykamy już w Księdze Jozuego.
Królował w nim Adonisedek około roku
1450 przed Chrystusem, co działo się
około 420 lat przed zamieszkaniem w nim
Dawida, od którego miasto to otrzymało
takie nazwy jak: ''Miasto Dawida'',
''Salem'' (pokój). W czasie Sędziów
nazywano je także Jebus (miejsce
zdeptane), stąd nazwa Jebuzyci. ''Miasto
Święte''. ''Góra Syon'' była częścią
Jerozolimy; tam za panowania Dawida
była
Skrzynia
Przymierza;
wg
przypuszczeń postawiono w jej pobliżu
Świątynię Salomona; miała to być góra
Moria, na której Abraham chciał
ofiarować Izaaka. Obecnie całe miasto jest
w rękach potomków Izraela, nawet plany
do
postawienia
świątyni
są
w
przygotowaniu. W czasach Dawida i
Salomona
Jerozolima
była
stolicą
królestwa Izraela, lecz po rozpadnięciu się
tego państwa na dwie odrębne monarchie
(Izrael i Judę) miasto to zostało przy
Judzie, także pozostając stolicą państwa.
Około roku 588 przed Chrystusem miasto
i świątynia zostały całkowicie zburzone; a
w roku 536 przed Chrystusem, tzn. 70 lat
po uprowadzeniu Żydów do niewoli
babilońskiej
w
roku
606
przed
Chrystusem, król perski Cyrus, twierdząc,
że miał nakaz od Boga, kazał odbudować
świątynię. Wielu Żydów wróciło wtedy z
wygnania i dużo zdziałali przy odbudowie
całego miasta, mimo że wiele mieli
przeszkód ze strony nie-Izraelitów. Praca
ta rozpoczęła się podobno około roku 455
przed Chrystusem i miasto i świątynia
przechodziły do różnych rąk, jednak
istniało w czasie przyjścia Pana na ziemię,
ale rozruchy żydowskie doprowadziły do
tego, że Rzymianie zniszczyli je
doszczętnie w roku 70. W roku 136 naszej
2281
ery cesarz rzymski Hadrian odbudował
znów miasto częściowo i nazwał je Colonia
Aelia
Capitolina,
jednak
Żydom
mieszkanie
w
tym
mieście
było
zabronione. Dopiero rzymski cesarz
Konstantyn Wielki (około 280-337)
zezwolił im na osiedlanie się w
Jerozolimie. W roku 638 Jerozolima
dostała się w ręce Arabów, a później
Turków. W roku 1099 przeszła w ręce
Krzyżowców,
którzy
utworzyli
w
Palestynie monarchię zwaną Królestwem
Jerozolimskim, która nie istniała nawet
półtora wieku.] – JERUZSÁLEM. [Neve
azt jelenti "a béke megalapozása". Város,
mintegy 50 km-nyire a Földközi-tengertől
keletre, és 21 km-nyire a Holt-tengertől
nyugatra; sziklás fennsíkon, kb. 765 m
magasan épült, évi átlaghőmérséklete 18,8
°C; keleti részén található, Kidron völgye,
nyugati és déli részén Hinnom völgye
(gyehenna); egy további völgy átszeli a
várost észak-déli irányban; a Kidron
völgyétől keletre található a Gecsemáné
kertje és az Olajfák hegye; a város
vízellátása forrásokból és kutakból történik,
melyeknek vizét a városon belül nagy
tartályokban tárolják. A városon belül lévő
dombok: a nyugati, a templomdomb, Ofel és
Akra; a régi jebuzeus város egy hegyen
épült, Ofeltól délre (Jeruzsálem délnyugati
csúcsa) és kiterjedése 375×120 m volt
(1Krón 11,4-8). A város falait több
alkalommal is kiterjesztették észak és dél
felé; mai falai alapjait Nagy Szulejmán rakta
le (1542); a templom a Sion (I) hegyén állott
(Mórija sziklája), amely azonos Melkisédek
"Sálem"-jével (1) (1Móz 14,18; Zsolt 76,3).
A város egyéb nevei. "Jebus" (Bír 19,10-11),
Dávid és Sion városa (1Kir 8,1; 2Kir 14,20),
Júda fővárosa (2Krón 25,28), Isten városa
(Zsolt 46,5), "a nagy király városa" (Zsolt
48,3) és "szent város" (Neh 11,1).
Jeruzsálem az ÓSZ szellemi középpontja és
az ÚSZ Gyülekezetének kiindulópontja.]
Jeruzalem Niebieskie [już w V Moj. 12;5
spotykamy myśl o miejscu, w którym Bóg
miał obrać mieszkanie tu na ziemi.
Miejscem
tym
była
Jerozolima
wybudowana Przez Dawida i syna jego
Salomona. Oczywiście Izraelitom tym,
szczególnie Dawidowi, nie chodziło o
postawienie luksusowego gmachu, w
którym pełno byłoby złota, artystycznych
ozdób i drogich kamieni, ale o
symboliczne wyrażenie tego, co miało być
wieczne, duchowe, boskie. Czym miejsce
w V Moj. 12;5 było dla Jerozolimy, tym
Jerozolima
była
dla
Jeruzalem
-
Wersja 01 01 2017.
Niebieskiego. Świątynia Jerozolimska
miała przede wszystkim być domem
modlitwy i chwały Boga. W Jerozolimie
wielbiciele Boga mieli ziemski dom
modlitwy i chwały, na którą było ich stać
tu na ziemi, ale dom ten miał być i jest
symbolem Domu przyszłego duchowego, w
którym nie będzie już nadziei, ani wiary,
ani modlitwy, lecz tylko chwała i miłość.
Dom ten zrobiony był ręką ludzką, ale
przyszłe miejsce chwały przygotowane jest
przez samego Boga, a tym jest Nowe
Jeruzalem. Tam nie będzie kościoła, bo
Bóg i Baranek są Kościołem. Każdy
wierzący powinien o tym wiedzieć, że on
jest tylko pielgrzymem tutaj na ziemi i że
tutaj musi wkroczyć na drogę, która
wiedzie do Jeruzalem Niebieskiego.] –
mennyei Jeruzsálem [Isten országának képe
a Jelenések könyvében (21,2-23). - Az ÓSz
már a földi Jeruzsálemről is úgy beszélt,
mint Istentől megáldott, szeretett és
védelmezett helyről, amely az isteni
küldetést betöltő Dávid házának székhelye
(2Sám 6-7). A próf-k eszkat. színbe
öltöztetik: Jeruzsálem a „nagy király városa”
(Zsolt 48,3), Sion urának városa (Iz 6,17),
örökre kiválasztott város (2Krón 6,38), ezért
a Messiás uralmának is közp-ja lesz, és itt
lesz az igazságosság trónja. A szétszórt
népek odagyűlnek, hogy Istent imádják (Iz
2,2). Isten az ő népe között marad (Ez 29,43;
Zak 8,3). - A késői zsidó apokrifok szerint
Jeruzsálem lesz az igazak lakóhelye, benne
lesz az élet fája és a Paradicsom békéje. - Az
ÚSz-ben is Jeruzsálem hordozza az üdvösség
reményét. Jézus az ő fiait akarja
összegyűjteni, de mivel ellenállnak neki,
azért a többi nép kapja a meghívást. A Zsid
az eljövendő Jeruzsálemről beszél, amelynek
főpapja Jézus Krisztus, aki megnyitotta a
mennyei szentély kapuját. Általa járulhat az
Egyh.
Sion
hegyéhez,
a
mennyei
Jeruzsálemhez (Zsid 12,22). A mennyei
Jeruzsálem egyúttal a jövő ajándéka, melyet
még keresni kell (13,14). - A Jel 21: a
mennyei Jeruzsálem a Bárány fölékesített
menyasszonya, ellentéte a vadállat és a
parázna nő városa, Babilon (pogány Róma).
A mennyei Jeruzsálem az égből száll alá az
új földre, benne látható lesz Isten, és övéi
hódolnak előtte. Maga a város részesedik az
isteni dicsőségben, az ap-ok talapzatán épült,
drágakövekkel van kirakva és kapui a világ 4
tája felé nyílnak, s ezzel az üdvösség
egyetemességét hirdeti. Az élet folyója
folyik át rajta, amely Isten és a Bárány
trónjából ered, s partján az élet fái állnak a
megváltottak táplálására. Ott valósul meg
2282
Isten együttlakása az emberekkel, ami a tört.
hazatalálását jelenti. - Ikgr. Első ábrázolása a
milánói Szt Ambrus-baz. szarkofágján
maradt ránk (4. sz.). Az óker. baz-k
diadalívén Betlehemmel együtt ábrázolták,
mint a zsidóság-pogányság, Ó- és ÚSz
jelképeit (Róma, S. Maria Maggiore, 5. sz.).
Maga a mennyei Jeruzsálem a mennyország
szimbóluma; szögletes alaprajza a 4 elem; 4
tornya a 4 evang., 12 kapuja 12 ap. jelképe
stb. A mennyei Jeruzsálem közepén az Isten
Báránya
és
paradicsomi
motívumok
Krisztusra utalnak. A reneszánszban
városportrékat festettek mennyei Jeruzsálem
gyanánt. Az egyh. épületek szerkezete, egyes
részei, néha egy berendezési tárgy (pl. a
románkori korona formájú lámpatartó,
Aachen) szintén a mennyei Jeruzsálem
jelképe.]
jerozolimski, -a, -ie [przymiotnik od: Jerozolima
(stolica Palestyny)] – jeruzsálemi
Jerycho (arab. ‫أري حا‬, hebr. ‫( )יָיחו‬miejscowość o
nęcącym zapachu) [1. arabskie miasto
położone w Judei, we wschodniej części
Palestyny, ok. 9 km na zachód od rzeki
Jordan i ok. 10 km na północny zachód od
północnego krańca Morzego Martwego.
Miasto znajduje się pod administracją
Autonomii Palestyńskiej. Miasto jest
położone około 270 metrów poniżej p.m. i
jest jednym za najniżej położonych
miejscowości na świecie. 2. miasto w
Kanaan, zdobyte bez miecza, ale sądzone
mieczem i ogniem; ocalona została tylko
Rachab i jej rodzina] – Jerikó (arabul
‫[ أري حا‬Aríhá], héberül ‫[ י המָיחי‬Yeriho], latinul
Hiericus, görögül Ἱεριχώ) (holdváros,
-
Wersja 01 01 2017.
illatozó, illatos hely) [1. Város a Jordántól 8
km-nyire nyugatra, a Holt-tengertől 10 kmnyire északra, mintegy 240 m-rel a
tengerszint alatt, trópikus klímájú oázis.
Három helyet ismerünk ezen a néven: az
ÓSZ-i Jerikót, az ÚSZ-i Jerikót és a mai
Jerikót. Mindhárom szorosan egymás mellett
fekszik. Valószínűleg a világ legrégibb
városa;
stratégiai
helyzete
kedvező,
ellenőrizhette a keletről Palesztina felé tartó
régi kereskedelmi utat; Józsué (1)
lerombolta (Józs 6); Benjámin törzsének
jutott osztályrészül (Józs 18,21); Hiel újra
felépítette (1Kir 16,34). Az ÓSZ-i Jerikót
John Garstang és Kathleen Kenyon ásták ki.
— 2. város az Izrael által megszállt
Ciszjordánia területén, a Holt-tenger északi
előterében, a Jordán folyó völgyében, a
folyótól 8 km-re nyugatra, Jeruzsálemtől
35 km-re észak-keletre. A 250 m-rel a
tengerszint alatt elhelyezkedő Jerikó a Föld
legmélyebben fekvő lakott települése. A
világ legrégebbi városaként tartják számon
az ősi kereskedelmi és karavánutak mentén a
Jordán gázlójánál létrejött települést.]
jerychoński, -a, -ie – jerikói
jerychońska trąba [według Biblii: trąby, od
których dźwięku zostały zburzone mury
Jerycha] – jerikói kürt; (átv.) égszakadás,
földindulás; pusztulás
Jerzy [imię męskie. Polski odpowiednik
greckiego Georgios "uprawiający rolę",
pochodzi od słowa geos – ziemia. Święty
Jerzy to legendarny rycerz zabijający
smoka, patron Anglii, Gruzji i Katalonii.]
– György [férfinév a görög Georgiosz
névből, illetve ennek latin Georgius
formájából származik. Jelentése: földműves,
gazdálkodó. Női párja: Györgyi és
Georgina.]
Jerzy I Rakoczy (węg. I. György Rákóczi) [książę
Siedmiogrodu 1630-1648] - Felsővadászi I.
Öreg Rákóczi György (Szerencs, 1593.
június 8. – Gyulafehérvár, 1648. október 11.)
[erdélyi fejedelem 1630-tól haláláig.
Uralkodása alatt Erdély gazdaságilag és
politikailag is megerősödött.]
Jerzy II Rakoczy nazwisko zapisano również
jako Ragotzovius, Ragotzius, Ragotzi,
Ragotzki, Ragotzky, właśc. II. Rákóczi
György (ur. 30 stycznia 1621 w
Sárospatak, zm. 7 czerwca 1660 w Oradei)
[syn Jerzego I Rakoczego. Od 1648 roku
książę Siedmiogrodu z rodu Rakoczy,
lennik Turcji w Mołdawii i
Wołoszczyźnie] – II. Rákóczi György
(felsővadászi) (Sárospatak, 1621. január 30 –
Nagyvárad, 1660. június 7.) [erdélyi
2283
fejedelem 1648 és 1660 között,
megszakításokkal. I. Rákóczi György és
Lorántffy Zsuzsanna fia.]
Jerzy Waszyngton (ang. George Washington),
(ur. 22 lutego 1732, zm. 14 grudnia 1799)
[amerykański generał i polityk, wódz
naczelny Armii Kontynentalnej (17751784),
deputowany
do
Kongresu
Kontynentalnego, pierwszy Prezydent
Stanów Zjednoczonych (1789-1797), był
wolnomularzem. Uważany za ojca narodu
amerykańskiego.] – George Washington
(1732. február 22. – 1799. december 14.) [az
Amerikai Egyesült Államok első elnöke
(1789–1797), a függetlenségi háború (1775–
1783) főparancsnoka és győztes hadvezére.
Elnöki tevékenysége előtt szerepet játszott az
Egyesült
Államok
alkotmányának
megírásában (1787), majd később az elsők
között írta alá a dokumentumot.]
Jerzyk, Jurek – Gyuri, Gyurika, Gyurka
Jesbibenob (jego mieszkaniem jest Nob)
[olbrzym filistyński, który napadł na
Dawida, ale został zabity na czas przez
Abisaja] – Jesbibenob, ki az arafa
nemzetségébol volt, * kinek dárdája vafa
három-fzáz latot nyom vala, és új szablyával
vala felövedzve, igyekezék megölni Dávidot.
Jesbok, Jiszbok (on opuści) [jeden z synów
Abrahama i Ketury, odesłany na wschód
jeszcze za życia Abrahama] – Jesbok
(Ábrahám mellékfeleségének egyik fia
(Krónikák Első Könyve))
jesiennie – ősziesen
jesienny, -a, -e – őszi; őszies; (átv.) már nem fiatal,
deresedő
jesienne
wykopki
ziemniaków
–
őszi
burgonyabetakarítás
jesienne zrównanie dnia z nocą – őszi
napéjegyenlőség
jesienny miesiąc – őszi hónap
jesienią – ősszel
jesień [pora roku między latem a zimą] – ősz;
csillagászati szeptember
22-től (őszi
napéjegyenlőség) december 21-ig (téli
napforduló) terjed
jesień jabłkorodna – jó almatermést hozó ősz
jesień meteorologiczna – meteorológiai ősz
jesień życia – (átv.) az élet alkonya
jesion [drzewo lub krzew występujące na
obszarze półkuli północnej; też: drewno
tego drzewa] – kőris, kőrisfa; zsázsa, borsfű
Jesion (Fraxinus L.) [rodzaj roślin z rodziny
oliwkowatych (Oleaceae), który obejmuje
ok. 60 gatunków drzew i krzewów
pochodzących z obszarów umiarkowanego
-
Wersja 01 01 2017.
klimatu półkuli północnej. Gatunkiem
typowym jest Fraxinus excelsior L.] – kőris
(Fraxinus)
[az
árvacsalán-virágúak
(Lamiales)
rendjébe,
az
olajfafélék
(Oleaceae)
családjába
tartozó
növénynemzetség mintegy 70 fajjal.]
-
Morfologia (jesion wyniosły)
magyar kőris vagy pannon kőris (Fraxinus
angustifolia subsp. pannonica) az olajfafélék
(Oleaceae) családjába tartozó fafaj, a DélEurópában
honos
keskenylevelű
kőris
(Fraxinus
angustifolia)
alfaja.
Egyéb nevei: „feketerügyű”, a „barnarügyű”,
illetve a „hegyi” és a „lapályi” kőris. 2006-ban
az év fája volt Magyarországon.
Gatunki dziko rosnące w Polsce:
 jesion pensylwański, j. omszony (Fraxinus
pennsylvanica
Marsh.)
–
antropofit
zadomowiony
 jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.)
Gatunki uprawiane (wybór):
 jesion aksamitny (Fraxinus velutina Torr.)
 jesion amerykański (Fraxinus americana L.)
 jesion czterograniasty (Fraxinus quadrangulata
Michx.)
 jesion Griffitha (Fraxinus griffithii C. B.
Clarke)
 jesion kutnerowaty (Fraxinus profunda (Bush)
Bush)
 jesion mandżurski (Fraxinus mandshurica
Rupr.)
 jesion mannowy (Fraxinus ornus L.)
 jesion szerokolistny, j. oregoński (Fraxinus
latifolia Benth.)
 jesion wąskolistny (Fraxinus angustifolia Vahl)
Jesion Amerykański, Jesion kolczasty; Prickly
Ash
(Xanthoxylum
americanum,
Zanthoxylum americanum) [Występuje
również pod nazwami: Toothache Tree,
Yellow Wood, Northen Prickly Ash,
Tumburu..
Prickly
Ash
jest
aromatycznym krzewem występującym w
Północnej Ameryce, od wschodniej i
2284
centralnej Kanady do stanów Alabama i
Georgia w USA, osiąga on wysokość do 12
stóp (3 m), gałęzie uzbrojone w ostre
stożkowe kolce, koloru brązowego,
porastające nieregularnie całą roślinę.
Delikatne kwiaty koloru zielonkawożółtego pojawiają się przed liśćmi na
przełomie Maja i Czerwca. Prickly ash
owocuje w miesiącach Pazdzierniku i
Listopadzie, pokrywając się czerwono
zielonkawymi jagodami. Jesion kolczasty
występuje najczęściej wzdłuż brzegów
rzek oraz wilgotnych lasach.] – Amerikai
tüskéssárgafa (Xanthoxylum americanum
Mill.)
Jesion mannowy (Fraxinus ornus) [gatunek
drzewa
z
rodziny
oliwkowatych.
Występuje naturalnie na terenie Europy
Południowej i Środkowej oraz w Azji
Zachodniej (Liban, Syria, Turcja). Jest
uprawiany w wielu krajach, również w
Polsce.] – virágos kőris, más néven
mannakőris (Fraxinus ornus) [az olajfafélék
családjába tartozó lombhullató fafaj. A
„virágos kőris” nevet azért kapta, mert
virágainak – a magas kőristől eltérően –
sziromlevelei is vannak.]
Jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica
Marsh.) [czasami nazywany j. omszonym –
gatunek drzewa należący do rodziny
oliwkowatych. Pochodzi z Ameryki
Północnej. W Polsce jest sadzony, czasami
dziczeje i samorzutnie rozsiewa się w
lasach położonych wzdłuż dróg, gdzie
został nasadzony. Po rodzimym jesionie
wyniosłym jest drugim co do częstości
występowania gatunkiem jesionu w
Polsce. Do Europy został sprowadzony w
1783 r., w Ogrodzie Botanicznym w
Krakowie rósł już podobno w 1808 r.] –
Zöld kőris v. amerikai kőris (Fraxinus
pennsylvanica) [az olajfafélék családjába
tartozó lombhullató fafaj.]
-
Wersja 01 01 2017.
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) [gatunek
drzewa
należący
do
rodziny
oliwkowatych. Występuje w Europie i
Azji, pospolity na terenie całej Polski.] –
magas kőris (Fraxinus excelsior) [amint ezt
neve (excelsior, vagyis kimagasló) is mutatja
– az olajfafélék családjának legmagasabbra
növő faja]
jesionka [1. ciepły płaszcz; 2. długi, gruby
pojedynczy lub podwójny płaszcz męski z
białym kołnierzem i dużymi klapami.
Zwykle posiada złotą lub srebrną nić,
krawędzie tylnych splotów, kieszenie z
łatami oraz szwy. Może być obcisły lub
luźny. Wytwarzane z ciężkiej tkaniny
wełnianej. 3. Płaszcz ocieplony watoliną.
Obiekt coraz bardziej historyczny,
przegrał z kurtką typu „termiczny
kokon”.] – átmeneti kabát, őszi kabát,
felöltő; nagykabát; Ulster kabát [Bő szabású
télikabát férfiaknak, széles gallérral és nagy,
zárt, hegyesszögű kihajtóval, a gallérig
gombolható, általában kétsoros gombolással,
nagy rátett zsebekkel, hátaövpánttal, a hátán
szembehajtással, gyakran ujjahajtókával.
Nehéz gyapjúszöveteből készítik (lásd: ulster
szövet.)]
jesionka, spencer (1) [krótka, dopasowana,
kolorowa kurtka, która tworzy część
odzieży
dla
kelnerów
i
innych
pracowników hoteli i restauracji.] –
Spencer (pincérkabát) [Rövid, szűk, fehér
vagy színes kiskabát, picérek és más
vendéglátóipari alkalmazottak formaruhája.]
2285
jesionka,
spencer
(2)
[krótka,
wąska,
dopasowana kurtka, która jest zwykle w
jasnych kolorach; męskie i damskie
ubranie na specjalne okazje. Znana była
już w 18. wieku jako ciepły płaszcz
noszony przez Earla Spencer.] – Spencer
[Derékig érő, szűk kiskabát, amit nők ill.
férfiak alkalmi viseletként hordanak.
Jellemzően világos színekben készül. A 18.
század végén vált ismertté, amikor az angol
Earl Spencer meleg felsőkabátként viselte.]
Jesionka [7 miejscowości w Polsce] – (földr.)
Jesionka
jesionowy, -a, -e – kőris-, kőrisfa-; kőrisből való
jesiotr [duża ryba wędrowna o chropowatej
skórze i wydłużonej głowie] – tok, tokhal;
viza (Acipenser)
-
Wersja 01 01 2017.
Jesiotr ostronosy, jesiotr atlantycki (Acipenser
oxyrinchus, czasem pisane oxyrhynchus)
[gatunek wędrownej, anadromicznej ryby
z rodziny jesiotrowatych. Jedyny jesiotr
naturalnie występujący w Bałtyku] – tok,
tokhal; Acipenser oxyrinchus
Jesiotrokształtne (Acipenseriformes) [rząd ryb
promieniopłetwych obejmujący gatunki o
wielu archaicznych cechach. Występują
na półkuli północnej] – tokalakúak
(Acipenseriformes)
[a
csontos
halak
(Osteichthyes) főosztályának sugarasúszójú
halak (Actinopterygii) osztályának egyik
rendje. Két élő család, 6 nem és 31 faj.
Korábban
kecsegealakúaknak
(Chondroganoidea) hívták őket.]
jespan [staropolski tytuł grzecznościowy; skrót
zwrotu: jegomość pan; jeśpan] –
nagyságos úr, kegyelmed (aspan, acan, asan,
waćpan, waszmość)
jest (jestem, jesteś, jesteśmy, jesteście) … (być) –
van (vagyok, vagy, vagyunk, vagytok),
megvan [co ci jest? – mi bajod van? mi van
veled?]
jest – (személyre) van (być)
jest! – jelen!
jest bardzo duży ruch – nagyon nagy a forgalom
jest bardzo sympaticzny, zdolny i inteligentny –
nagyon szimpatikus, tehetséges és intelligens
jest chłodno – hűvös van
jest chorobliwie wrażliwy – betegesen érzékeny
jest ciepło – meleg van
jest czerwony – piros
jest czynny – működő
jest czysty, aż lśni – tiszta; ragyog a tisztaságtól
jest do tego stworzony – erre született, erre
teremtődött, erre van teremtve
jest do twarzy – illeni
jest dokładnie trzecia godzina – pontosan három
óra van
jest dopiero ósma – még csak nyolc óra van
jest dopiero godzina piąta – még csak öt óra van
jest duszno – fülledt a levegő v. az idő
jest duża mgła – nagy köd van
jest dużo dymu – nagy füst van
jest duży odbyt na ten artykuł – az a cikk
kelendő; ezt a cikket nagyon keresik
jest dwadzieścia pięć stopni ciepła – plusz
huszonöt fok (+ 25 0C) van
jest dwóch, trzech, czterech, pięciu (…)
studentów; jest dwoje, troje, czworo,
pięcioro (…) studentów; są dwaj, trzej,
czterej …. studenci - kettő, három, négy, öt
(…) egyetemista fiú van; jest pięć, sześć
(…) studentek; są dwie, trzy, cztery
2286
studentki – (öt, hat; kettő, három, négy)
egyetemista lány van
jest głuchy od urodzenia – süketen született
jest godzina czwarta (pierwsza, druga, trzecia,
czwarta, piąta szósta, ósma, dziesiąta) –
négy (egy, kettő, három, négy, öt, hat, nyolc,
tíz) óra van
jest gorąco – hőség van
jest fanatycznie przywiązana do swojej rodziny –
fanatikus szeretet fűzi családjához
jest gęsta mgła – sűrű köd van
jest głuchy – süket
jest głuchy, ni odpowiada – (telefon) süket, nem
ad hangot
jest (godzina) druga dziesięć (2.10) – kettő óra tíz
perc
jest (godzina) dziesiąta piętnaście (10.15) - tíz
óra tizenöt perc
jest (godzina) siedemnasta trzydzieści (17.30) tizenhét óra harminc
jest (godzina) siedemnasta trzydzieści pięć
(17.35) – tizenhét óra harmincöt
jest jeden student – egy egyetemista van
jest jedna studentka – egy egyetemista lány van
jest jej ładnie w niebieskim – jól áll neki a
világoskék (szín)
jest jeszcze wcześnie – még korán van
jest już niedużo – már nem sok van
jest już ósma – már nyolc óra van
jest już pora obiadowa – már ebédidő van
jest już u schyłku swych dni – napjai leáldoznak,
halálán van, utolsó napjait éli, a végét járja
jest już za póżno – már túl késő van
jest kilka zgłoszeń na stanowisko redaktora –
van néhány ajánlat a szerkesztői tisztre v.
állásra
jest komu czego mało – vkinek nem elég vmi; több
kell vkinek vmiből
(jest) komu do czego pilno – sürgős v. sietős vkinek
vmi
jest kwadrans (15) po piątej – negyed hat (öt óra
tizenöt)
jest list polecony z Budapesztu – van egy ajánlott
levél Budapestről
jest ładna, ambitna i inteligentna – szép,
ambiciózus és intelligens
jest makowiec, herbatniki, tort kawowy, tort
orzechowy, tort waflowy – van mákos
kalács, teasütemény, kávétorta, diótorta,
ostyatorta
jest mgła – köd van
jest mi bardzo miło – nagyon kedves
jest mi dłużen – (dawno) tartozik nekem; adósom
-
Wersja 01 01 2017.
jest mi dłużny pewną sumę – (dawno) egy
bizonyos összeggel tartozik nekem
jest mi mdło – émelyeg a gyomrom
jest mi niedobrze – rosszul vagyok
jest mi niemiło – kellemetlen nekem
jest mi nijako – sehogy sem érzem magam, sehogy
se vagyok
jest mi z tobą bardzo dobrze – nagyon jól érzem
magam veled
jest mi zimno – fázom
jest mowa o + H. – szólni (vkiről/vmiről)
jest możliwość – megvan a lehetőség
jest mroczno – homály van
jest mróz – fagy
jest mu (jej) na rękę – átv. jól jön neki
jest mu niedobrze – rosszul van
jest mu przyjemnie – jól esik neki
jest mu ślepo posłuszny – vakon engedelmeskedik
neki
jest mu winny pieniądze – tartozik (pénzzel)
jest nadzieja na to, że… – remény van arra, hogy
jest nas dom – házunk van
jest nas mało – kevesen vagyunk [Jest nas mało i
będzie jeszcze mniej: Kevsen vagyunk és
még kevesebben leszünk.]
jest natomiast… – ellenben van…
jest nie usposobiony do tańca – nincs kedve a
tánchoz v. táncolni
jest nieobeczny – nincs itt
jest niezależne od czegoś – független vmitől
jest niezdolny do czegoś – képtelen vmire
jest niezdolny i co gorsza leniwy – tehetségtelen,
és ami még annál is rosszabb, lusta
jest (o) 3 lata młodszy od kogoś – 3 évvel fiatalabb
vkinél
jest (o) 3 lata starszy od kogoś – idősebb vkinél 3
évvel
jest (o czym) mowa – szóba kerül (vmi)
jest obarcsony liczną rodziną – népes család
gondját viseli
jest odpowiedni do tej pracy – képes erre a
munkára
jest pan bardzo uprzejmy – ön nagyon udvarias
jest pan blady, schudł pan i ma pan podkrążone
oczy (jest pani blada, schudła pani i ma
pani podkrążone oczy) – sápadt, lefogyott
és karikás a szeme
jest pan (pani) o trzy lata starszy (starsza) ode
mnie – ön három évvel idősebb nálam
jest panem swojej woli – ura akaratának
jest pełen obaw – tele van félelelemmel
jest pełen wdzięku – bájos, csupa báj
jest -5 stopni mrozu – öt fok van
2287
jest piąta godzina – öt óra van
jest piekielnie zimno – kutya hideg van
jest pięć stopni mrozu – minusz öt fok (- 5 0C) van
jest pobudliwy i niezrównoważony – ingerlékeny
és kiegyensúlyozatlan
jest pochmurno – felhős az ég
jest pochowany w kaplicy, w krypcie – el van
temetve a kápolnában, a kriptában
jest Polakiem po mieczu i kądzieli – színlengyel,
mindkét ágon ágon lengyel (származású)
jest polskim rekorzistą w pływaniu – ő a lengyel
úszóbajnok
jest położony – fekszik
jest południe – dél van
jest poza domem – házon kívül van
jest północ – éjfél van
jest prawie ósma – majdnem nyolc (óra van)
jest przeciąg – huzat van
jest przy nim pielęgniarka – van mellette ápolónő
jest przystojny i inteligentny – jóképű és
intelligens
jest punktualnie trzecia godzina – pontosan
három óra van
jest skwar a. upał – hőség van
jest starszy niż ja – idősebb, mint én
jest starszna harówka – nagy a hajtás
jest ślisko na chodniku – csúszós a járda
jest świadomy całej sprawy – tudatában van az
egész ügynek, ismeri az egész ügyet
jest tak niesympatyczny, że odrzuca mię od
niego – oyan ellenszenves, hogy undort kelt
bennem
jest tam dobra muzyka cygańska – ott jó
cigányzene van
jest tam oczywiście Robert – természetesen ott
van Robert
jest tego na obwinięcie palca – (átv.) csak egy
kisujjnyira van belőle
jest to cnota nad cnotami, trzymać język za
zębami – [az erények erénye: fogak mögött
tartani a nyelvet] nehéz rakoncában tartani a
nyelvet; ne szólj szám, nem fáj fejem
jest to człowiek, jakich mało – olyan ember ő,
amilyen v. amilyenből kevés van
jest to człowiek jedyny do czego – ő az egyetlen
megfelelő ember vmihez; egyedül ő alkalmas
vmire
jest to dla mnie niezbędne – ez számomra
nélkülözhetetlen
jest to głos wolającego na puszczy – pusztába
kiáltó szó
jest to prawda niezaprzeczona – tagadhatatlan
igazság
-
Wersja 01 01 2017.
jest to z gruntu dobry człowiek – alapjában véve
jó ember
jest to zbyt niebezpieczne! – veszélyes!
jest to zdecydowanie nieuczciwe – az határozottan
becstelen
jest to zgoła nieoszocowany człowiek – az
egyensen felbecsülhetetlen ember
jest to zupełnie naturalne – ez egészen
természetes
jest to zupełnie / kompletnie / w ogóle /
absolutnie niemożliwie – semmiképpen
sem; lehetetlen; egyáltalán nem (lehetséges)
jest tu bardzo dużo studentów obcokrajowców,
na przykład ze Stanów Zjednoczonych
(USA), z Anglii, Francji, Niemiec i
Kanady – itt nagyon sok külföldi diák van,
pl. az USA-ból, Angiából, Franciaországból,
Németországból és Kanadából
jest tu bardzo gorąco (zimno) – nagyon meleg
(hideg) van itt
jest tu bardzo pięknie – nagyon szép itt
jest tu bardzo piękny widok – nagyon szép a
kilátás itt
jest tu miejsce dla każdego – van itt hely
mindenkinek v. mindenki részére
jest tu też Robert – Robert is itt van
jest tutaj – itt van
jest tylko w połowie zadowolony – csak félig van
megelégedve
jest ulewa – zápor van
jest upał – hőség van
jest w czyim interesie – érdekében áll v. van
vkinek/vminek, érdeke vkinek/ vminek
jest w druku – nyomás alatt van
jest w jego kompetencjach – a hatáskörébe
tartozik
jest w nim coś dziwnego – van benne vmi különös
jest w różowym humorze – rózsás hangulatban
van
jest w sprzedaży – forgalomban van
jest widno – világos van
jest wpół do pierwszej, drugiej, trzeciej,
czwartej, piątej, szóstej, siódmej, ósmej,
dziewiątej, dzieciątej, jedenastej,
dwunastej - fél egy, fél kettő, fél három, fél
négy, fél öt, fél hat, fél hét, fél nyolc, fél
kilenc, fél tíz, fél tizenegy, fél tizenkettő
jest wygadny – jól felvágták a nyelvét; fecsegő
jest wyśmienity – kiváló
jest z kimś niedobrze – (átv.) rossz bőrben van;
kritikus az egészségi állapota
jest nim w dobrych stosunkach – jóban v. jó
viszonyban van vele
2288
jest za 15 (minut) (godzin) druga - kettő óra
tizenöt
jest za głośny – túl hangos; túl hangosan szól
jest za kwadrans druga - negyeddel múlt kettő óra
(negyedhárom)
jest za piętnaście ósma – háromnegyed nyolc van
jest za wcześnie – túl korán van
jest zajęty – foglalt, elfoglalt; (telefon) foglaltat
jelez
jest zalękniony, jakby coś zmajdrował – (átv.)
megijedt v. begyulladt, mintha vmi
rosszatbtett volna
jest zamknięty – zárva van
jest zanadto pewny siebie – túlságosan magabiztos
jest zastój w interesie a. w handlu – pang az üzlet
jest zdatny do tej pracy – képes erre a munkára
jest zdolny do czegoś – képes vmire
jest zdolny do wszystkiego – mindenre képes
jest zimno – hideg van
jest złe powietrze – rossz a levegő; megszorult a
levegő
jest złośliwa i dokuczliwa – (a nő) csípős nyelvű
és kellemetlen, gonosz nyelve van
jestem [zwrot stanowiący potwierdzenie
obecności na sali, w klasie itp.] –
(személyre) vagyok (być)
jestem agronomem – agronómus vagyok
jestem Andrzej Busko – Buskó András vagyok
jestem Andrzej, a to jest Marek – András vagyok,
ő Marek
jestem Anglikiem/Angielką – angol vagyok
jestem bardzo głodny/głodna – nagyon éhes
vagyok
jestem bardzo zadowolony (zadowolon) – nagyon
elégedett vagyok
jestem bardzo zajęty (zajęta) – nagyon el vagyok
foglalva
jestem bardzo zmartwiony / załamany /
przygnębiony – el vagyok nagyon
keseredve; nagyon aggódom
jestem Bykiem; jestem spod znaku Byka – bika
vagyok
jestem (całkowicie) za – (egészen v. teljesen)
mellett vagyok
jestem całkowicie zaskoczony a. bezradny – (biz.)
teljesen paff vagyok
jestem ci nieskończenie wdzięczny – végtelenül
hálás vagyok neked
jestem Ci (Wam, Panu, Pani, Państwu) bardzo
wdzięczny (wdzięczna) – nagyon hálás
vagyok…
jestem Ci winien (winna) dwadziesięścia złotych
– húsz złotyval tartozom önnek
-
Wersja 01 01 2017.
jestem ci winny a. dłużny dziesięć forintów za
rower – tartozom neked tízezer forinttal a
bicikliért
jestem ciągle w rozjazdach – állandóan úton
vagyok
jestem ciekaw tego filmu (młodego polskiego
kolegi, ich nowego mieszkani, tej książki) –
kíváncsi vagyok erre a filmre (a fiatal
lengyel kollégára, az új lakásra, erre a
könyvre)
jestem ciekaw tego samochodu – kíváncsi vagyok
arra az autóra
jestem ciekaw wszystkiego co nowe i dobre –
mindren érdekel, ami új és jó
jestem co do tego niezdecydowany – ami azt illeti,
határozatlan vagyok
jestem członkiem (członkinią) delegacji
węgierskiej – a magyar küldöttség tagja
vagyok
jestem daleki od tego, żeby… - távol áll tőlem,
hogy…
jestem do (pana) dyspozycji – rendelkezésre állok;
rendelkezzék velem!
jestem do Pana/Pani dyspozycji! – állok
rendelkezésére!
jestem do pańkie dyspozycji – rendelkezésre
állok; parancsoljon velem
jestem dziś bardzo zajęty – ma nagyon el vagyok
foglalva
jestem dziś sam – ma egyedül vagyok
jestem dziś zupełnie zdechły – (közb., átv.) ma
egészen ki vagyok dögölve, ma egészen
kivagyok
jestem dzisiaj zły, bo jestem zmęczony – azért
vagyok ma mérges, mert fáradt vagyok
jestem głodny/głodna – éhes vagyok
jestem gotów – készen vagyok
jestem gotów na wszystko! – állok elébe!
mindenre kész vagyok!
jestem jak zbity – halálosan fáradt vagyok, össze
vagyok törve
jestem (jesteśmy) w domu codziennie od piątej
po południu – minden nap délután öttől
otthon vagyok (vagyunk)
jestem już – már itt vagyok
jestem już z robotą w połowie – már félig
megvagyok a munkával
jestem krótkowidzem (dalekowidzem) – rövidlátó
(távollátó) vagyok
jestem lekarzem – orvos vagyok
jestem lektorem i uczę języka polskiego –
nyelvtanár vagyok, és lengyel nyelvet tanítok
jestem mężatką – férjnév vagyok, férjezett vagyok
jestem mocno przekonany – mélyen v. erősen meg
vagyok róla győződve [jestem o tym mocno
2289
przekonany: erről mélyen meg vagyok
győzödve; jestem mocno przekonany, że…:
mélyen meg vagyok róla győződve, hogy…]
jestem na ciebie bardzo zły (zła) – nagyon
haragszom rád
jestem na diecie – diétázom
jestem na emeryturze – nyugdíjas vagyok
jestem na nogach – talpon vagyok
jestem na pańskie rozkazy – rendelkezésére állok
jestem na utrzymaniu dzieci – a gyerekeim
tartanak el
jestem na utrzymaniu rodziców – a szüleim
tartanak el
jestem naprawdę bardzo panu wdzięczna –
nagyon hálás vagyok önnek
jestem nauczycielem (nauczycielką) – tanár
vagyok
jestem niespokojny o niego/nią – nyugtalankodom
miatta
jestem niezmiernie zdumiony – odavagyok
megdöbbenéstől; mérhetetlenül megvagyok
döbbenve
jestem o to spokojny – ezt illetően v. efelől
nyugodt vagyok
jestem obcokrajowcem – külföldi vagyok
jestem obcokrajowcem, nie znam miasta
(warszawy) – külföldi vagyok, nem ismerem
a várost
jestem obywatelem węgierskim (obywatelką
węgierską) – magyar állampolgár vagyok
jestem oczarowany jej pięknością – el vagyok
ragadtatva szépségétől
jestem olśniona jego grą – megbűvölt v. ámulatba
ejtett játékával
jestem panu (pani) bardzo wdzięczny
(wdzięczna) – nagyon hálás vagyok önnek
jestem panu (pani, państwu) zobowiązany
(zobowiązana) – le vagyok kötelezve önnek
(önöknek)
jestem pewiem (pewna) – biztos vagyok benne
jestem pielęgniarką – ápolónő vagyok
jestem po obiedzie – már megebédeltem
jestem Polakiem (Polką) – lengyel vagyok
jestem Polakiem i mieszkam w Krakowie –
lengyel vagyok, és Krakkóban lakom
jestem Polakiem i mówię po polsku – lengyel
vagyok, és lengyelül beszélek
jestem przeciw – ellenzem
jestem przekonany – meg vagyok róla győződve
jestem przekonany o tym – meg vagyok győződve
arról
jestem przeświadczony o tym – meg vagyok
győződve róla v. arról
-
Wersja 01 01 2017.
jestem rad – (dawno) [ktoś jest z tego zadowolony,
szczęśliwy] örülök, örvendek
jestem ranna/ranna – megsebesültem
jestem rozwiedziony – elváltam elvált vagyok
jestem służbowo – hivatalos kiküldetésben vagyok
jestem smutny (smutna) – nagyon szomorú
vagyok
jestem spragniony/spragniona – szomjas vagyok
jestem starszy od niego/niej – idősebb vagyok nála
jestem strasznie głodny – rettenetesen
(borzasztóan) éhes vagyok
jestem studentem (studentką) dziennikarstwa,
ekonomii, filozofii, medycyny – újságíró,
közgazdász, filozófia szakos vagyok,
orvostanhallgató vagyok
jestem śpiący – álmos vagyok
jestem taki nieszczęśliwy! – én olyan szerencsétlen
vagyok!
jestem tego pewien (pewna) – bizonyos vagyok
benne, biztos vagyok benne
jestem tego samego zdania – ugyanazon a
véleményen vagyok
jestem tego zdania, że... – azon a nézeten vagyok,
hogy...
jestem temu przeciwny – ellenére vagyok ennek,
ezt ellenzem
jestem teraz w Krakowie, ale nie jestem
Polakiem – most Krakkóban vagyok, de
nem vagyok lengyel
jestem (tobie, ci / panu) ogromnie wdzięczny –
nagyon hálás vagyok (neked, önnek)
jestem tobie bardzo zobowiązany – nagyon hálás
vagyok neked v. nagyon leköteleztél
jestem tu niepotrzebny – nincs itt rám szükség
jestem tu od trzech miesięcy – három hónapja
vagyok itt
jestem tu po raz pierwszy – először vagyok itt
jestem tu u siebie – itt otthon vagyok
jestem (ty) zachwycony (zachwycona) – el
vagyok ragadtatva (ettől)
jestem tutaj pierwszy raz – először vagyok itt
jestem tym bardzo zmartwiony (zmartwiona) –
nagyon aggódom emiatt
jestem uczulony (uczulona) na… - érzékeny
vagyok a …-ra
jestem w ciąży – terhes vagyok
jestem w dobrym humorze – jó kedvem van
jestem w domu – otthon vagyok
jestem w Krakowie już cztery tygodnie, bo uczę
się języka polskiego - már négy hete
Krakkóban vagyok, mert a lengyel nyelvet
tanulom
2290
jestem w Polsce po raz (pierwszy, drugi) –
(először, másodszor) vagyok
Lengyelországban
jestem w rozpaczy – kétségbeestem
jestem w średnim wieku – középkorú vagyok
jestem wegetarianinem – vegetáriánus vagyok
jestem Węgrem/Węgierka – magyar vagyok
jestem Węgrem, ale polskiego pochodzenia –
magyar vagyok, de lengyel származású
jestem Węgrem i meszkam w Budapescie –
magyar vagyok és Budapesetn lakom
jestem wyczerpany/wyczerpana – kimerült
vagyok
jestem wygrany – nyertem; nyertes vagyok
jestem X… Y… – X… Y… vagyok.
jestem z niego bardzo zadowolony – nagyon meg
vagyok vele elégedve
jestem (z tego) bardzo zadowolony (zadowolona)
– nagyon elégedett vagyok (ezzel)
jestem z tego niezadowolony (niezadowolona) –
elégedetlen vagyok ezzel
jestem z Węgier – Magyarországról jöttem
jestem za to nieskończenie wdzięczny –
végtelenül hálás vagyok ezért
jestem za tym – amellett v. azon vagyok; arra
törekszem
jestem zachwycony (zachwycona) – el vagyok
ragadtatva; kitűnő, nagyon tetszett
jestem zachwycony Polską – el vagyok ragadtatva
Lengyelországtól
jestem zachwycony tą sztuką – el vagyok
ragadtatva ettől a darabtól
jestem zachwycony Polakami – el vagyok
ragadtatva a lengyelektől
jestem zachwycony Warszawą – el vagyok
ragadtatva Varsótól
jestem zakatarzony – náthás vagyok
jestem zakonczony, jestem zaszokowany – meg
vagyok döbbenve
jestem zapalonym kibicem piłkarskim – lelkes
focidrukker vagyok
jestem zaproszony (zaproszona) na obiad meghívtak (hivatalos vagyok) ebédre
jestem zajęty – el vagyok foglalva, nem érek rá
jestem zaprosony na bal – hivatalos vagyok a
bálra
jestem zaziębiony – megfáztam
jestem zdolny do wszystkiego – mindenre képes
vagyok
jestem zdziwiony (zdumiony) – csodálkozom rajta
jestem zgubiony! – végem van! elvesztem!
jestem zły na ciebie – haragszom v. dühös vagyok
rád!
jestem zły na niego – haragszom rá
-
Wersja 01 01 2017.
jestem zmęczony (zmęczona) – fáradt vagyok
jestem zmęczony a przy tym chory – fáradt
vagyok és amellett beteg
jestem zmęczony jak nie wiem co – holtfáradt
vagyok
jestem zmuszony – kénytelen vagyok
jestem zobowiązany – le vagyok kötelezve
jestem żonaty (zamężna) – nős (férjezett) vagyok
jesteś dużo młodszy (młodsza) ode mnie – sokkal
fiatalabb vagy nálam
jesteś niemożliwy! – lehetetlen vagy!
jesteś starszy niż ja – idősebb vagy, mint én;
idősebb vagy nálam
jesteś wreszcie! – itt vagy végre
jesteś za to odpowiedzialny – felelős vagy ezért,
ezért a dologért
jesteście urzędnikami – hivatalnokok vagyunk
jesteśmy bardzo głodni – nagyon éhesek vagyunk
jesteśmy imiennikami – druszák vagyunk
jesteśmy jeszcze daleko od tego – messze vagyunk
még attól
jesteśmy już na miejscu – megérkeztünk
jesteśmy kwita – kvittek vagyunk
jesteśmy kwita rachunkami – kvittek vagyunk;
megfizettük, semmivel sem tartozunk
egymásnak
jesteśmy na miejscu! – megérkeztünk!
jesteśmy na pełnym morzu – a nyílt tengeren
vagyunk
jesteśmy na wysokości ośmiu tysięcy metrów –
8000 (nyolcezer) méter magasan vagyunk
jesteśmy nad Słowacją – Szlovákia fölött vagyunk
jesteśmy Państwu (Pani, Panu) bardzo
zobowiązani – nagyon lekötelez
jesteśmy rówieśnikami – egyidősek v. egykorúak
vagyunk
jesteśmy studentami (studentkami) –
egyetemisták vagyunk
jesteśmy w pokoju – a szobában vagyunk
jesteśmy w tym samym wieku – egyidősek
vagyunk
jestestwo [sfera uczuć i przeżyć człowieka] –
levés, lét, létezés; lény
jeszcze [1. partykuła komunikująca, że dany
stan rzeczy trwał lub trwa dłużej, niż
mówiący się tego spodziewał, np. Dziecko
jeszcze śpi.; 2. partykuła komunikująca, że
coś stało się niedawno lub że od zajścia
danego zdarzenia upłynęło niewiele czasu,
np. Jeszcze przed godziną było tu gwarno.;
3. partykuła uwydatniająca odległość w
czasie lub przestrzeni między danym
miejscem bądź momentem a początkiem
lub końcem zdarzenia, o którym jest
2291
mowa, np. Do wyjazdu mamy jeszcze dwa
dni.; 4. partykuła włączająca do danego
zbioru wyróżniony przez nią obiekt, np.
Dzwoniła
jeszcze
twoja
siostra.;
5. partykuła podkreślająca, że cecha, o
której mowa, przysługuje danemu
obiektowi w większym stopniu niż innym
wskazanym obiektom i że mówiący nie
spodziewał się tego, np. Dziś jest jeszcze
chłodniej niż wczoraj.; 6. partykuła
komunikująca, że mówiący ocenia dany
przedmiot
z
punktu
widzenia
charakteryzowanej
cechy
jako
stosunkowo niezły na tle innych
przedmiotów tego samego rodzaju, np.
Wśród tych zwiędłych kwiatów te róże są
jeszcze
najładniejsze.;
7. partykuła
zapewniająca adresata, który wątpi w
urzeczywistnienie się faktu, o którym jest
mowa, że będzie on miał miejsce w
przyszłości, np. Jeszcze się o tym
przekonasz.] – még, mostanáig, eddig, a
jelen pillanatig; már, még akkor, már ekkos
is; még tovább, a továbbiakban is, még
mindig, még több, megint, ismét; még,
ezenkívül, ráadásul, sőt; majd, még,
alkalomadtán, alkalmasint; még inkább,
nagyobb mértékben; úgy-ahogy, még
megjárja
jeszcze cię nie było na świecie – még nem voltálk
a világon
jeszcze chodzi (chodzą) do szkoły – még iskolába
jár (járnak)
jeszcze chodzi (chodzą) do szkoły podstawowej –
még általános iskolába jár (járnak)
jeszcze czego! – még mit! még mit nem!
jeszcze daleko, powiem, gdy tam będziemy – még
messze van, szólok, ha megérkeztünk
jeszcze daleko zajdzie – sokra viszi még
jeszcze do tego – azonfölül, ráadásul, hegyibe
jeszcze dotychczas jest odurzony – még most is
szédülök, kótyagos vagyok
jeszcze dużo urosnieś – még sokat fogsz nőni
jeszcze dyszy – [még liheg] még van benne élet
jeszcze dwie stacje – még két megálló
jeszcze dziś to zrobię – ezt még ma megcsinálom
jeszcze ja ci natrę uszu! – na, majd v. mindjárt v.
még megcibálom a füledet!
jeszcze kto, jeszcze co – ki még, mi még
jeszcze lato, jak lato, ale zima gorsza dla nich – a
nyár még csak megjárja valahogy, de a tél
keservesebb számukra
jeszcze mi się należy reszta – nekem még visszajár
(pénzből)
jeszcze muszę kupić ser żółty i ser biały
(twarożek) – még sajtot és túrót kell vennem
-
Wersja 01 01 2017.
jeszcze muszę przyzwyczaić się do polskiej
kuchni – még hozzá kell szoknom a lengyel
konyhához
jeszcze nie – még nem
jeszcze nie amen – még nincs vége
jeszcze nie dokonane dzieło – még be nem fejezett
mű
jeszcze nie dostałem (dostałam) reszty – még nem
kaptam meg a visszajáró pénzt
jeszcze nie ma – még nincs
jeszcze nie ma piątej – még nincs öt óra
jeszcze nie ma sezonu – még nincs itt a szezonja
jeszcze nie, nie mówię dobrze po polsku – még
nem, nem jól beszélek lengyelül
jeszcze nie obyty z warunkami warszawskimi – a
varsói viszonyokhoz még nem szokott
jeszcze nie skończyłeś? – még nem fejezted be?
jeszcze nie wiem, kiedy – még nem tudom, mikor
jeszcze nie wiem dokładnie – még nem tudom
pontosan
jeszcze nie wrócił (wróciła) z pracy – még nem
jött meg a munkából
jeszcze nie znamy się – még nem ismerjük
egymást
jeszcze nie widzę końca pracy – még nem látom a
munka végét
jeszcze nigdy nie jechałem (jechałam) samolotem
(takim wielkim okrętem) – még sohasem
utaztam repülőgépen (ilyen nagy hajón)
jeszcze oddycha – még él v. lélegzik
jeszcze pan tego pożałuje! – ezt még megbánja!
jeszcze pilniejszy od brata – még bátyjánál is
szorgalmasabb
Jeszcze Polska nie zginęła – nem veszett még el
Lengyelország!
„Jeszcze Polska nie zginęła,
Póki (Kiedy) my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła,
Szablą odbierzemy….” – „Nincs még veszve
Lengyelország, amíg mi élünk…”
[Mazurek Dąbrowskiego - Józef Wybicki; Hymn Polski]
jeszcze prochu nie wąchał – még nem szagolt
puskaport
jeszcze raz – még egyszer, ismét
jeszcze się ten nie urodził, który by wszystkim
dogodził – [még nem született meg az az
ember, aki mindenkinek kedvébe tudna járni]
bajos minden embernek kedvére tenni
jeszcze sobie nałożę – még veszek egy kicsit
jeszcze tego pożałujesz! – ezt még megbánod!
jeszcze to nic, ale potem co będzie! – ez még
semmi, de mi lesz zután!
jeszcze tu jest – még mindig itt van
2292
jeszcze większa część jest przed nami – még hátra
van a java
jeszcze wtedy koszulę w zębach nosił
[żartobliwie o przeszłości kogoś młodszego
od mówiącego, kto wtedy był małym
dzieckiem : Gdy ja szedłem do wojska,
Karol nosił jeszcze koszulę w zębach.] –
(akkor még fogaival tartotta az ingét)
pendelyes gyerek volt még akkor; kisgyerek
volt még akkor, kicsi volt még akkor
jeszcze zbyt wcześnie – még túl korán van, még túl
korai az idő
Jeszurun (sprawiedliwy) [symboliczne imię
Izraela, potomków Jakuba] – JESURUN
(az igaz ember, a kegyes, az igazságos; a
szeretett igazságos, egyenes ember; az
igazság barátja) [Költői neve vagy
megkülönböztető címe Izráelnek (2),
rendszerint az utóbbi értelemben használatos
(5Móz 33,5.26).]
Jesziwa (hebr. ִ‫ ישיב‬- "posiedzenie"; jeszywa,
jeszybot)
[rodzaj
wyższej
szkoły
talmudycznej dla nieżonatych studentów.
Dawniej pobierali w niej nauki chłopcy w
wieku od 13-14 do dwudziestu kilku lat,
absolwenci chederu lub szkoły zwanej
Talmud-tora. Po ukończeniu jesziwy
niektórzy otrzymywali smichę, która
uprawniała do objęcia stanowiska rabina.
Pierwsze jesziwy powstały w VIII wieku w
Afryce Północnej i Hiszpanii. Największą
przedwojenną jesziwą na świecie była
założona w 1930 Jeszywas Chachmej
Lublin (Lubelska Szkoła Mędrców).
Obecnie jesziwy działają głównie w USA i
Izraelu.] – (héb.) Yeshiva (héb: ִ‫;)ישיב‬
jeshiva; szigorú zsidó vallási iskola
jeść (jem, jesz, je, jedzą) [I. 1. spożywać pokarmy,
przeżuwając i połykając; 2. pot. o
owadach: kąsać; II. coś do jedzenia] +
Ac.=T. – enni, étkezni (jedz: egyél; jedzcie:
egyetek) [chce mi się jeść – éhes vagyok];
falni, felfalni; (átv.) marni, megenni, falni,
felfalni, rágni; étel, élelem
jem śniadanie – megeszem a reggelit
jedzą kolację – vacsoráznak
jedzcie! – egyetek!
jeść co, jeść coś – vmit enni, enni vmit
jeść coś z chlebem – kenyeret enni vmihez
jeść cukierka – cukorkát szopogatni
jeść czereśnie – cseresznyét enni, cseresznyézni
jeść czym – vmivel enni (pl. kanállal)
jeść do syta – jóllakásig enni; teleeszi magát,
jóllakni
jeść drugie śniadanie – tízóraizni
jeść dużo – sokat enni, zabálni
-
Wersja 01 01 2017.
jeść dużo warzyw – zöldséget fogyasztani
jeść dużymi kęsami – nagy falatokat enni
jeść i pić było po uszy – ennivaló, innivaló több
volt a kelleténél
jeść jak ptaszek – csipegetni
jeść kolację – vacsorázni, megvacsorázni
jeść lody – fagylaltozni, fagyizni
jeść łakomie – mohón enni
jeść łyżką – kanállal enni, kanalazni
jeść mało – keveset enni
jeść mlaskając – csámcsogva enni
jeść na czym – (vmin) vmiből enni
jeść na kolację – vacsorára enni (vmit)
jeść na obiad – ebédre enni (vmit)
jeść na śniadanie – reggelire enni (vmit)
jeść obiad – ebédelni
jeść oczyma – (átv.) szemmel enni; többet akar
enni, mint amennyit bír; nagyobb a szeme,
mint a gyomra
jeść po ludzku – rendesen enni; emberiesen enni
jeść podwieczorek – uzsonnázni
jeść półgębkiem – kelletlenül v. nagyon keveset
enni
jeść przy czym – vminél v. vmi mellett (ülve) enni
jeść smacznie – jóízűen enni
jeść śniadanie – reggelizni
jeść w stołówce – menzán étkezni v. enni
jeść widelcem – villával enni
jeść winogrona – szemelgeti a szőlőt
jeść z apetytem – jóízűen v. jóétvággyal enni
jeść z wielkiem apetytem – jó étvággyal enni
jeść za trzech – három helyett enni
jeść ze smakiem – jóízűen enni
jeść się – emészti v. epeszti v. gyötri v. eszi magát;
marakodni, marja egymást
jeśli (jeżeli) [1. spójnik wprowadzający zdanie
podrzędne określające warunek, od
którego spełnienia zależy to, o czym jest
mowa w zdaniu nadrzędnym, np. Jeśli
będziesz dobrze się uczył, to dostaniesz
stypendium.; 2. spójnik wprowadzający
zdanie
podrzędne
określające
okoliczności, w jakich zachodzi stan
rzeczy, o którym mowa w zdaniu
nadrzędnym, np. Martwiła się bardzo, jeśli
kogoś spotykało nieszczęście.; 3. spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne
określające założenie, przy którym jest
prawdziwe lub może się spełnić to, o czym
jest mowa w zdaniu nadrzędnym, np. Jeśli
dobrze pamiętam jego życiorys, to studiował
najpierw filozofię, a potem prawo.;
4. spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne określające przesłankę, na
2293
podstawie której można wywnioskować to,
o czym mowa w zdaniu nadrzędnym, np.
Jeśli nie wychodzi z domu od tygodnia, to
musi być chory.; 5. spójnik wprowadzający
zdanie podrzędne uzasadniające pytanie
retoryczne zawarte w zdaniu nadrzędnym,
np. Co mają powiedzieć inni, jeśli ty
narzekasz na brak pieniędzy.; 6. spójnik
używany do ostrzeżenia rozmówcy przed
negatywnymi konsekwencjami działania,
o którym mowa w zdaniu podrzędnym,
np. Jeśli tu jeszcze raz przyjedziesz, to
wyrzucę cię za drzwi.; 7. spójnik
wprowadzający zdanie podrzędne, w
którym zakłada się możliwość zajścia
pewnego zdarzenia ocenianego jako
nieistotne, np. Jeśli nawet będę musiał
wyjechać, to zostaną inni.; 8. spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne,
którego prawdziwość nie jest wykluczona,
np. Jeśli czegoś tej zupie brakuje, to
pieprzu.; 9. spójnik wprowadzający zdanie
podrzędne, w którym jest mowa o
zdarzeniu
uważanym
za
nieprawdopodobne do tego stopnia, co
zdarzenie charakteryzowane w zdaniu
nadrzędnym, np. Jeśli on dotrzyma
tajemnicy, to mi kaktus na dłoni wyrośnie.;
10. spójnik łączący dwa zdania o treściach
przeciwstawnych, np. Jeśli w szkole
zachowywał się skandalicznie, to w domu
był wyjątkowo grzeczny.; 11. spójnik wraz
ze słowem nie przyłączający wyrażenie,
które rozszerza potencjalny zakres
odniesienia
charakterystyki
przedstawionej
w
zdaniu,
np.
Przejechaliśmy już pięćset kilometrów, jeśli
nie więcej.; 12. spójnik wraz ze słowem nie
łączący dwa zdania lub równorzędne
składniki
zdania
w
konstrukcję
komunikującą, że ma miejsce jeden z
dwóch przedstawionych w niej stanów
rzeczy, np. Zawsze go coś bolało, jeśli nie
brzuch, to głowa.] – ha, hogyha
jeśli będzie potrzeba – ha szükséges lesz
jeśli chcesz… – ha akarsz…; hogyha akarod…
jeśli chodzi o moje zdanie – ami a nézetemet v.
véleményemet illeti
Jeśli czynią to na zielonym drzewie, cóż będzie
na suchym? (Łk 23,31) – Mert ha a zöldellő
fával így tesznek, mi lesz a sorsa a kiszáradt
fának?" (Lk. 23,31)
jeśli dobrze rozważę – ha jól meggondolom
jeśli jakiś warunek zostanie spełniony, wtedy… ha kielégít vmilyen fétételt, akkor…
jeśli kolej przyjdzie na to – ha arra sor kerül
jeśli łaska – szabad kérnem
jeśli masz ochotę – ha kedved tartja
-
Wersja 01 01 2017.
jeśli mi jeszcze słówko piśmiesz, to.. – ha még egy
szót szólsz, akkor..
jeśli mi pamięć nie myli – ha emlékezetem nem
csal
jeśli mi zdrowie posłuży – ha az egészségem
megengedi
jeśli mnie pamięć nie myli – ha emlékezetem nem
csal
jeśli mnie pamięć nie zawodzi – ha emlékezetem
nem csal
jeśli nadarzy się okazja – ha alkalom nyílik rá
jeśli nie ma co się lubi, to się lubi co się ma – ha
ló nincs, jó a szamár is
jeśli nie robisz kolacji, to trzeba iść na kolację do
restauracji – hogyha nem csinálsz vacsorát,
akkor étterembe kell menni vacsorázni
jeśli o mnie chodzi – ami engem illet
jeśli okoliczności pozwolą – ha a körülmények
megengedik
jeśli się spieszysz – ha sietsz
jeśli sprawy potoczą się dalej w ten sposób – ha a
dolgok így mennek tovább
jeśli to jest lekcja piąta, to uczę się pięknego
języka polskiego miesiąc i tydzień – ha ez
az ötödik lecke, akkor egy hónapja és egy
hete tanulom a szép lengyel nyelvet
jeśli to panu dogodnie – ha önnek ez megfelel
jeśli tylko będzie można – hacsak egy mód lesz rá
jeśli tylko jest jakiś sposób – ha csak egy mód is
van rá
jeśli tylko można – lehetőleg
jeśli zawiodą wszystkie możliwości – átv. ha
minden köté szakad
jet lag [wym. dżet leg] [zmęczenie, ból głowy,
problemy ze snem itp., pojawiające się u
osoby, która podróżując samolotem,
szybko
przekroczyła
kilka
stref
czasowych] – jellag [jetlag (kiejtése:
dzsetleg; nincs elfogadott magyar neve,
„gyors időzóna-átlépés”-nek lehet nevezni),
időzónaváltás-szindróma vagy orvosi nevén
„desynchronosis” a cirkadián ritmusban
történő változás által kiváltott fiziológiai
tünetegyüttes; az alvászavarokon belül a
cirkadián ritmus zavarai közé sorolják.
Tipikusan hosszú, kelet-nyugati irányú
repülőutak során lép föl, innen kapta nevét
is.]
jet set [wym. dżet...] [ang. 'jw.'; jet 'rakietowy
(napęd); odrzutowiec'; set 'grupa, zespół;
kółko'. międzynarodowe towarzystwo
ludzi bogatych, o światowym stylu życia] –
(ang) jet set; a felső tízezer
Jetraam, Jitroam (pozostałość ludu) [szósty syn
Dawida z Egli, Eli] – Jetraam [Dávid
hatodik fia, feleségétől, Eglától]
2294
Jetro (ekscelencja) [kapłan madianicki, teść
Mojżesza. U niego Mojżesz spędził 40 lat.
Po wyjściu Izraelitów z Egiptu odwiedził
Mojżesza na puszczy, przyprowadzając
mu żonę Sypporę i dwóch synów Gerszona
i Eliezara. Dał Mojżeszowi praktyczne
wskazówki do zawiadywania wielką masą
narodu na puszczy (był świetnym
administratorem). Mojżesz opowiedział
mu jak Bóg pomógł Izraelitom w
wydostaniu się z potężnego Egiptu. Jetro
był tym tak zachwycony, że złożył ofiarę
Bogu Izraela, na co zaprosił Mojżesza i
Aarona, po czym jednak znów powrócił do
swego narodu (Madianitów), któremu
znów był kapłanem jak przedtem. On
podziwiał Boga Izraela i nawet cieszył się z
Izraelitami, dlatego też może służyć jako
typ pogan (narodów), którzy uczestniczą
w osiągnięciu
zbawienia wraz z
Izraelitami. Jednak więcej służy nam jako
typ
człowieka
(z
przygotowaniem
teologicznym) który widzi dzieło Boże,
bierze udział w wielbieniu prawdziwego
Boga,
jest
więcej
zainteresowany
sprawami drugorzędnymi, nieduchową
organizacją zewnętrzną, ale nie chce
kroczyć po drodze wiodącej do wiecznego
Kanaan; nawet wraca do tych, co nie
wielbią prawdziwego Boga i jest im nadal
kapłanem; z czego wniosek, że on nigdy
prawdziwego Boga nie poznał. Lubił życie
religijne, ale nie wielbił Boga w Duchu i w
Prawdzie. On występuje także pod innymi
imionami: Raguel, Reuel.] – JETRÓ
(magasztosság, erény, fenség, kiválóság,
előkelő, fejedelem) [Midián papja, igazi neve
valószínűleg "Reuél" (2) (2Móz 2,18);
Cipporának, Mózes feleségének atyja (2Móz
2,21; 3,1); bölcs tanácsot adott Mózesnek
(2Móz 18,14-24)]
jettatura – jettatura v. Gettatura (olasz, ejtsd: dset-)
szemmel való megigézés, szemverés,
szemmelverés
jezderkusie! [o rany!, okrzyk przestrachu, (zob.
→ zwroty śląskie)] – ó; Isten szerelmére!
[Słowniczek języka śląskiego] (felkiáltás)
jezdnia [część ulicy przeznaczona dla ruchu
kołowego] – úttest, kocsiút
jezdnia trójpasmowa – háromsávos út
jezdny, -a, -e [1. przeznaczony do jazdy; 2. daw.
jeżdżący na koniu] – 1. lovas, tüzér; 2.
kocsizható, járható
jezdny [1. daw. żołnierz służący w konnicy;
2. daw. żołnierz prowadzący konno
zaprzęg wozu lub działa] ] – lovas, tüzér
katona; hajtó
jeziora – tavak
-
Wersja 01 01 2017.
jeziora lodowcowe [jezioro glacjalne - rodzaj
jeziora powstającego na przedpolu lub w
obrębie lodowca, zasilane wodami z jego
topnienia] – gleccsertó
Jeziora Mazurskie – Mazúri-tavak
Jeziora Palestyńskie, zwane także Morzami
[przez trzy przepływa rzeka Jordan:
1. Wody Merom (wysokie miejsce), zwane
także Jezioro Hule. Leży na północ od
Jeziora Galilejskiego, około 2 m ponad
poziomem rnorza. Jego długość z północy
na południe wynosi około 5 km, a
szerokość od wschodu na zachód około 2
km. Wokoło bagna z mnóstwem
papirusów. Nad tym jeziorem Jozue pobił
zjednoczonych
królów.
2.
Jezioro
Galilejskie,
zwane
także
Morze
Galilejskie, także Tyberiadzkie. Przez
jezioro Genezaret przepływa rzeka
Jordan; jego długość wynosi około 20 km,
szerokość około 12 km, głębokość
dochodzi do 45 m; jego wody nieco słone;
leży 200 m poniżej poziomu Morza
Śródziemnego; a okolice górzyste. W
Starym Testamencie wspomniane tylko
kilka razy, natomiast bardzo często
spotykamy jego nazwę w Nowym
Testamencie. Tam Pan ukazał się po
swoim zmartwychwstaniu. 3. Jezioro
Martwe, także Jezioro Słone, Morze
Martwe, Morze Słone. Północna jego część
oddalona około 22 km od Jerozolimy.
Długość około 73 km, największa jego
szerokość dochodzi do 16 km, leży około
400
m
poniżej
poziomu
Morza
Śródziemnego, dosięga głębokości do 420
m; z obydwu stron teren górzysty. W
Starym Testamencie wymiene jako
granica między Kanaan i innymi krajami.
Dzisiejsza jego nazwa Bahr-Lut oznacza
jezioro Lota. 4. Morze Jazer, małe
położone w Gilead, na północny-wschód
od północnej części Jeziora Słonego. 5.
Morze Wielkie to dzisiejsze Morze
Śródziemne także Morze Ostatnie lub
Morze Wschodnie. Morze Joppy (Jafy).
Morze Filistyńskie. 6. Morze Czerwone,
także Morze Egipskie.] – (földr.) Palesztina
tavai (tengerei) [Mérom tó, Galileai-tenger
stb.]
jeziorko – tavacska
jeziornik – tavi halász; tóparti lakos
jeziorny, -a, -e – tavi
jezioro [naturalne zagłębienie lądu tworzące
zbiornik wodny niemający połączenia z
morzem] – tó
Jezioro Aralskie – Aral-tó
jezioro bezodpływowe – lefolyástalan tó; lefolyás
nélküli tó; zárt tó, levezetés nélküli tó
Jezioro Bodeńskie – Boden-tó
jezioro Busko [(Starościńskie) powierzchnia 48,5 ha, gł. ok 3 m.] = 1. jezero Buško [(w
Bośnii i Hercegowinie)] – Busko-tó [przy
jeziorze Busko: Busko-tónál]
2295
linia brzegowa jeziora Busko (Wierzchowo, w Polsce)
jezioro Busko (w Bośni) – Busko-tó [Bosznia-Hercegovina]
jezioro Busko – Żabinek
jezioro erozyjne – eróziós tó
Jezioro Genewskie – Genfi-tó
Jezioro Gienezaret * Jeziora Palestyńskie –
Genezáret-tó (Lk 5,1)
Jezioro Kaspijskie, Morze Kaspijskie – Kaszpitenger
jezioro lodowcowe, polodowcowe [jezioro
powstałe wskutek działalności lodowca] –
jégtenger
-
Wersja 01 01 2017.
Jezioro Martwe – Holt-tenger
jezioro odpływowe – nyílt tó, lefolyással
rendelkező tó
jezioro podziemne – föld alatti tó
jezioro rybne – halastó
jezioro słone – sós vízű tű
Jezioro Szczyrbskie [niem. Tschirmer See, węg.
Csorbató) – miejscowość u podnóża Tatr
Wysokich na Słowacji.] – Csorba-tó
jezioro sztuczne – mesterséges tó
jezioro tamowe – zsiliptó, duzzasztott tó,
felduzzasztott tó, víztároló
jezioro tektoniczne – tektonikus tó
Jezioro Tyberiadzkie (hebr.: ‫כנָת ים‬, Jam Kineret;
arab.: ‫ط بري ا ب ح يرة‬, Al-Bahr at-Tabarijja)
[jest
największym
jeziorem
słodkowodnym Izraela, położonym na
północy kraju w Galilei. Niektórzy
nazywają je morzem, jednak w
rzeczywistości
jest
to
jezioro
przepływowe, przez które przepływa
rzeka Jordan, która wraz z jeziorem
stanowi podstawowe źródło wody dla
Izraela. Specjalny system wodnych
rurociągów transportuje wodę z północy
kraju
na
południe
z
jeziora
Tyberiadzkiego aż na pustynię Negew.] –
Galileai-tenger [Izrael legnagyobb édesvizű
tava. Más nevei: Kinneret-tó, Tiberias-tó, a
Bibliában Genezáreti tó. 2000 óta a
Világörökség várólistáján szerepel, a Jézus
és
az
apostolok
galileai
útvonala
gyűjtőelnevezésen
belül.
A
Föld
legalacsonyabban
(209
méterrel
a
tengerszint alatt) fekvő édesvizű tava. (Az
abszolút rekordtartó a közeli, sós vizű Holttenger.) Hossza mintegy 21 kilométer,
legnagyobb szélessége 13 kilométer.
Kerülete mintegy 53 kilométer, területe
166 km², legnagyobb mélysége mintegy 43
méter, vízmennyisége körülbelül 4 km³. A tó
vizén járt a Biblia szerint Jézus.]
Jezioro Wiktorii Jezioro Wiktorii (Ukerewe, ang.
Lake Victoria) [jezioro pochodzenia
tektonicznego, położone w na Wyżynie
Wschodnioafrykańskiej w kotlinie między
Wielkim Rowem Zachodnim a Wielkim
Rowem Wschodnim.] – Viktória-tó
Viktória-tó (másként Victoria Nyanza vagy
Ukerewe vagy Nalubaale) az Afrikai Nagy
Tavak egyike.
jezioro zielone – zöld tó
jeziorowy, -a, -e [przymiotnik od: jezioro] – tavi
jeziorzysko [duże, błotne jezioro zarastające
roślinnością] – tó; kiszáradt tómeder, tavak
vidéke, tóvidék
2296
jeziorzysty, -a, -e [pełen jezior] – tavas, tavakkal
borított, tószeró, tóhoz hasonló
Jezreel * Jizreel – Jezréel
Jezuici (pełna nazwa: Towarzystwo Jezusowe
łac. Societas Iesu (SI)) [męski papieski
zakon
apostolski
Kościoła
rzymskokatolickiego, zatwierdzony przez
papieża Pawła III 27 września 1540.
Towarzystwo Jezusowe zostało założone w
głównej mierze do walki z reformacją, by
bronić i rozszerzać wiarę oraz naukę
Kościoła rzymskokatolickiego, przede
wszystkim przez publiczne nauczanie,
Ćwiczenia duchowne, edukację i udzielanie
sakramentów. — Dnia 15 sierpnia 1534
roku w kaplicy Świętego Dionizego na
wzgórzu Montmartre grupa studentów
Sorbony z św. Ignacym Loyolą na czele
złożyła ślub czystości, ubóstwa i
pielgrzymki do Jerozolimy, a jeśli byłoby
to niemożliwe, oddania się do dyspozycji
papieża. Po ukończeniu studiów, nie
mogąc udać się do Ziemi Świętej, z
powodu wojen toczonych przez Wenecję,
oddali się do dyspozycji papieża. 3
października 1539 w Tivoli, papież Paweł
III zatwierdził ustnie pierwszą wersję
reguły zakonnej znanej jako Formuła
Instytutu
Towarzystwa
Jezusowego,
wypowiadając przy tym słowa: Digitus Dei
est hic! (Jest w tym palec Boży).
Zatwierdzenie tejże nastąpiło Listem
Apostolskim Regimini militantis Ecclesiae
z dnia 27 września 1540 roku przez tego
samego papieża. Juliusz III zaś 21 lipca
1550 roku zatwierdził zmienioną i
rozszerzoną wersję Formuły (reguły) oraz
określił na nowo dotychczas wydane
indulty i przywileje.] – jezsuiták (latinul
Societas Jesu) [a Jézus Társasága katolikus
szerzetesrend tagjai. A társaság magyarul
főként jezsuita rend néven ismert. A Jézus
Társasága jelenleg a katolikus egyház
legnagyobb
létszámú
szerzetesrendje.
Világszerte mintegy 20 000 jezsuita él
összesen 126 országban. Elsősorban
lelkigyakorlatokkal, neveléssel és oktatással,
a médiával, valamint szociális és egyéb
lelkipásztori
munkákkal
foglalkoznak.
Jelmondatuk: Mindent Isten nagyobb
dicsőségére!, illetve A hit szolgálata és az
igazságosság előmozdítása.]
-
Wersja 01 01 2017.
jezuicki, -a, -ie [odnoszący się do jezuity,
właściwy jezuitom] – jezsuita; (átv.)
kétszínű, képmutató, álszent, agyafúrt,
cselszövő,
hamis,
ravasz;
jezsuita,
lutheránus; (építészet) stílus
jezuita
[jezuita
członek
Towarzystwa
Jezusowego, skr. TJ (łac. Societas Jesu, skr.
S.
J.),
zgromadzenia
zakonnego
założonego przez Ignacego Loyolę w celu
walki z reformacją i obrony papiestwa;
przen. człowiek przebiegły, obłudny,
skryty; intrygant.] – jezsuita (pap v.
szerzetes), katolikus szerzetes, a Jézustársaság tagja; (átv.) képmutató, álszent,
ravasz, számító, cselszövő
jezuitka – jezsuita apáca; (átv.) ravasz, számító,
cselszövő nő
jezuityzm [jezuityzm obłuda; przewrotność,
perfidia, makiawelizm; 1. sposób
postępowania właściwy jezuitom; 2. fałsz,
obłuda, przewrotność] – jezuitizmus; (átv.)
alakoskodás, képmutatás, agyafúrtság,
hitszegés, álnokság, cselszövés
Jezus (łac. Iesus, gr. Ἰησοῦς) [imię męskie
pochodzenia hebrajskiego. W niektórych
kulturach używane jako imię własne,
głównie w kręgu kulturowym języka
hiszpańskiego. Polska forma imienia
wywodzi się z formy łacińskiej i greckiej.
Forma grecka jest przekształceniem
imienia hebrajskiego, ‫עושי‬, ‫ ושי‬Jehoszua,
w formie skróconej Jeszua. Imię
hebrajskie oznacza "JHWH zbawieniem".
Forma aramejska ma postać Jeszua. W
Kościołach chrześcijańskich imię Jezus
otoczone jest czcią jako imię własne
wcielonego Syna Bożego. W Kościele
katolickim czczone jako Najświętsze Imię
Jezus. Etymologicznie imię Ješua znaczy
Bóg jest zbawieniem, Bóg zbawia. – Jézus
(lat.Iesus, gör. Ἰησοῦς)
Jezus Chrystus (z hebr. ‫ישוע‬, ‫ ישו‬Joszue aram.
Jeszua, „JHWH pomocą, zbawieniem” i z gr.
Χριστός
Christós,
„namaszczony,
pomazaniec, mesjasz”, ur. ok. 8-4 p.n.e., zm.
ok. 30-33 n.e.), Jezus a. Jezus z Nazaretu
[1. imię Syna Bożego we wszystkich
wyznaniach chrześcijańskich; 2. centralna
postać
chrześcijaństwa,
zgodnie
z
wierzeniami
chrześcijan
założyciel
chrystianizmu, Syn Boży i Zbawiciel. Dla
większości
wyznań
i
kościołów
chrześcijańskich (trynitarskich) Jezus jest
także wcieleniem Boga w osobie Syna
Bożego. W islamie uznawany jest za
proroka.] - Jézus (ismert a Jézus Krisztus
és a názáreti Jézus néven is) [az
Újszövetség és a kereszténység központi
személyisége, a legnagyobb hatású vallási
alakok egyike. A többségi keresztény tanítás
szerint a Szentháromság egyik személye,
Isten fia, és az emberiség Megváltója, aki
emberré lett, keresztre feszítették és
feltámadt. Más vallások is tiszteletben
tartják, az iszlám például prófétaként tekint
rá.]
2297
Jezus Chrystus - imię Jezus pochodzi z
hebrajskiego Joszua, albo Jehoszua. W znaczeniu
Jahwe jest zbawieniem; słowo Chrystus jest
łacińskie, z greckiego Christos, hebr. Masziach,
co znaczy Mesjasz lub Pomazaniec. Z punktu
widzenia historycznego, Jezus był synem Marii i
wychowankiem Józefa, cieśli z Nazaretu, zaś wg
prawa świeckiego i żydowskiego jest On
legalnym synem Józefa i Marii. Nowy Testament
podaje dwie Jego genealogie (rodowody) i
obydwie mają małe niedokładności. Ewangelia
Mateusza jest głównie pisana dla Żydów i dlatego
tam podkreślana jest strona królewska i
przodkowie Józefa, który był legalnym ojcem
Jezusa; a to w tym celu, aby udowodnić Żydom,
że Jezus ma prawo do tytułu Mesjasza. Ta
Ewangelia nazywa Go synem Dawida, a rodowód
Jego rozpoczyna od Abrahama, zaś Ewangelia
Łukasza podaje Jego rodowód wstecz aż do
Adama. W tej Ewangelii chodzi raczej o
podkreślenie nasienia kobiety i dlatego w niej
częściej jest mowa o Marii, która mogła być córką
Helego, a Józef nazwany został synem, bo i
zięciów w Starym Testamencie nazywano synami.
Wzmianki w Nowym Testamencie wskazują
widocznie także na tę możliwość. Jak wyglądały
czasy Jego dzieciństwa, nie wiemy, widocznie tak
jak u każdego normalnego dziecka w ówczesnej
rodzinie żydowskiej. Z wieku chłopięcego wiemy
tyle, że rodzice Jego zabrali Go raz do
Jerozolimy, gdzie w drodze powrotnej stwierdzili
Jego nieobecność, a po cofnięciu się w
poszukiwaniu Go znaleźli Go siedzącego, w
świątyni i rozprawiającego z nauczycielami
(doktorami). O Jego wieku młodzieńczym nie
wiemy nic. Przypuszczamy, że jako syn cieśli
pracował jak każdy inny syn, pomagając
rodzicom Swoim. Naukę Swoją zaczął głosić po
ukończeniu 30 lat życia, aby zadość uczynić
prawu które wymagało tej granicy wieku od tych,
co wstępowali w życie publiczne. Został
ochrzczony przez Jana Chrzciciela; pomazany
Duchem Świętym; był człowiekiem i dlatego
mógł być ofiarą za grzechy ludzi; był antytypem
Baranka Wielkanocnego, Barankiem Bożym w
Ewangelii Jana 1;29. Był kuszony przez diabła,
-
Wersja 01 01 2017.
jak każdy inny człowiek, Mat. 4;1; poddał się
wszystkim prawom życia ludzkiego: cierpiał głód,
czuł pragnienie, spał, czuł zmęczenie. Czas
głoszenia Jego nauki trwał przeszło trzy i pół
roku. Nie był tylko teoretykiem ale i wykonawcą,
czynicielem słowa; wykonał, co prorocy o Nim
mówili; nie robił błędów, nie kłamał, ale mówił
prawdę; miłował, był litościwy i sprawiedliwy;
pokazał wzór człowieka, którego Bóg chciał; nie
chciał zadawać cierpień, ale Sam cierpiał; nie
kazał drugim kłaść życia za Siebie, ale kładł
Swoje za drugich. Udowodnił, że jest
Zbawicielem dla każdego, co wzywa Imienia
Jego; pośrednik między człowiekiem a Bogiem;
Orędownikiem dla atakowanych i oskarżanych
przez szatana; jest duchowym Królem dla Izraela,
Najwyższym Kapłanem i przyszłym Sędzią
żywych i umarłych. Jego działalność, znaczenie i
stanowisko przedstawiają nam także Jego tytuły:
Pan, Syn Człowieczy, Baranek Boży, Chrystus
(Mesjasz), Syn Marii i cieśli (dla świata), Syn
Boga, Najwyższy Kapłan, Król Izraelski, Sędzia
żywych i umarłych, Zbawiciel Świata,
Orędownik, który wstawia się za nami u Boga,
Odkupiciel, Wybawiciel, Emanuel, Immanuel
(Bóg z nami). W Starym Testamencie spotykamy
liczne typy Jezusa, do których między innymi
należą: Aaron, ofiara Abla, ofiara całopalna, biała
tkanina, Jozue, wanna miedziana, manna,
Melchisedek, Mojżesz. Jezus Chrystus przed
przyjściem w ciele istniał i działał (co nazymay
praegzystencją). Jego wstąpienie w ciało ludzkie
nazywamy także karnacją. Jezus Chrystus
zmartwychwstał w trzeci dzień po ukrzyżowaniu i
przez 40 dni wędrował po ziemi w innym
(zmartwychwstałym, uwielbionym) ciele i w tym
widziany tylko przez tych, co w Niego wierzyli.
*
JÉZUS KRISZTUS. A héber Jésua, Jehosua,
Jósua (üdvöt hozó, üdvözítő, szabadító, megváltó;
Jahve az üdvösség, a szabadítás) görög alakja:
"Jesous"; Ő a "Massiach", görögül; "Christos" =
"felkent". Krisztus tehát annyit jelent: "a Felkent"
(ApCsel 10,38), Jézus pedig: "Megváltó",
"Üdvözítő", "Szabadító" (Mt 1,21.25; Lk 1,31).
Jézus a neve, Krisztus (a Felkent) a méltósága.
1. Élete és munkássága. A Biblia bizonyságot tesz
Jézus préegzisztenciájáról (előzetes létéről),
azaz hogy már emberré válása előtt Istennél
volt (Jn 1,1). Minden Őbenne, Őáltala és Őreá
nézve teremtetett (Kol 1,16). Már Mózes és az
ÓSZ-i próféták is róla szóltak (Jn 5,46; Lk
24,27.44). Az ÓSZ-i korban mint "az Úr
Angyala" jelent meg (1Móz 18,1-19). Testté
válásakor emberi természetet vett fel, hogy
Istent ezáltal még tökéletesebben jelentse ki az
embereknek (Jn 1,14.18), és hogy az embereket
megváltsa (Mk 10,45). Még most is
"Emberfia", és Isten előtt a mennyben
közbenjár a szentekért (1Jn 2,1; Zsid 7,25). Egy
napon majd visszajön az Ő népéért, minden
embert megítél, és felállítja itt az 1000 éves
királyságát, melyben bűn és halál még lesz (Ézs
65,20).
2298
2. Földi szolgálata. Az ÓSZ-ben megígért Messiás
akkor jött el, amikor eljött az idők teljessége
(Gal 4,4).
Isteni előrelátásban Isten
előkészítette a megfelelő hátteret és feltételeket
a Messiás megjelenéséhez és küldetése
betöltéséhez. Láthatjuk pl. Isten kezét abban,
miként használta fel Augustus császárt eszközül
arra, hogy Jézus a próféták által megjövendölt
helyen jöhessen a világra (Lk 2,1-7; Mik 5,2).
A pásztorok és napkeleti bölcsek jelentik
egyfelől a szegények és kicsinyek örömét, hogy
láthatják a Megváltót, másfelől a pogányok
vágyakozását, hogy részesek lehessenek Jézus
emberré válásának áldásaiban. Jézus nem volt
egyszerűen Isten követe, mint az ÓSZ-i
próféták, hanem Isten örök Fia, Aki emberi
természetet vett fel, és mégis mentes maradt a
bűn legkisebb foltjától is. Személyében isteni és
emberi természetet egyesített. A gyermek Jézus
úgy nőtt fel, mint minden más gyermek,
növekedett
testben,
bölcsességben
és
ismeretben.
Csodákat
csak
nyilvános
működésének megkezdése után tett. A
Jordánban
történt
(megkeresztelésekor)
bemerítésekor elnyerte a Szent Szellem kenetét,
hogy így fel legyen készítve a szolgálatra.
Rögtön azután megkísértette a Sátán, hogy
szakadjon el a Mennyei Atyától való közvetlen
függésétől, és csak arra alapozzon mindent,
hogy Isten Fiának tekintik. Ő azonban ellenállt
a kísértésnek. Működése és szolgálata csak
rövid ideig tartott, két és fél - három és fél év
között. János evangéliuma kiegészíti a
szinoptikusokat
azzal,
hogy
közli
munkásságának színtereit. Eszerint Jézus
szolgálatának nagy része Júdeában történt, míg
a szinoptikusok inkább a Galileában végzett
munkásságára összpontosítanak, bár ezek is
megemlítik, hogy Jézus működése kiterjedt
egészen Tírusz és Szidón vidékéig (Mt 15,2128); Cézárea Filippiig (Mt 16,13kk.); Tízváros
vagy Dekapolis területére (Mk 7,31) és
Samáriára (Lk 9,51-56). Galileai működése
alatt állandó szálláshelyévé Kapernaumot tette;
innen járt ki a környékre, betegeket gyógyított,
démonokat űzött ki és hirdette az Isten
országának eljövetelét. "Isten országa" Istennek
az emberek fölötti királyi uralmát jelenti,
amelyet azok, mint az Ő teremtményei,
engedelmesen és készségesen elfogadnak. Ez
az ország éppúgy jelenlegi, mint jövőbeni
valóság. A már most megjelenő Isten országába
azáltal lép be az ember, hogy hisz az Isten
Fiában. Végső szakasza pedig azzal veszi
kezdetét, hogy Jézus visszajön hatalomban és
dicsőségben. Jézus egyik jellemző tanítási
módszere a példázatokban való beszéd volt.
Ezeket egyfelől azért használta, hogy az
igazságot elfedje ellenségei elől, akik csak arra
lestek, hogy mond-e valami önmagára nézve
terhelőt, aminek alapján elfoghatják; másfelől a
példázatokkal akarta Jézus az igazságot barátai
számára minél világosabbá és érthetőbbé tenni.
Szolgálatának elején Jézus főként a nagy
sokasághoz fordult tanításával. Népszerűsége a
tömegek előtt addig tartott, amíg az ötezrek
-
Wersja 01 01 2017.
megvendégelésekor
nem
volt
hajlandó
elfogadni, hogy Izráel királyává tegyék, és
amikor félreérthetetlenül kifejezésre juttatta,
hogy Ő nem politikai megváltó és messiás,
hanem "mennyből való kenyér" (Jn 6). Ettől
kezdve a nagy tömegek elmaradtak mellőle, és
Jézus idejének nagy részét azzal töltötte, hogy a
tizenkettőt oktassa, kiváltképpen az előtte álló
kereszthaláláról és feltámadásáról. De még
legmeghittebb tanítványai sem tudták belátni,
miért kell meghalnia, még akkor sem, amikor
felismerték benne a Messiást, az élő Isten Fiát,
ahogyan azt Péter Cézárea Filippinél
kijelentette
(Mt
16,13kk.).Legnagyobb
ellenfelei az írástudók és farizeusok voltak,
akik rossz néven vették tőle, hogy a törvény
hagyományait - amelyet ők oly kínos
pontossággal betartottak - elvetette, és
megbotránkoztak
azon,
hogy
isteni
származásúnak mondta magát, és mert igényt
tartott
arra,
hogy
az
embereknek
megbocsáthassa
bűneiket.
Ezek azután
ellenfeleikkel,
a
sadduceusokkal
és
heródespártiakkal összefogtak, hogy Jézust
megöljék.Megdicsőülése
után
Jézus
tántoríthatatlanul ment Jeruzsálem felé, hogy
ott a kereszten betöltse küldetését. Valamennyi
evangélium
tudósításának
legalább
a
negyedrésze
Jézus
szenvedéséről
és
feltámadásáról szól, amiből láthatjuk, hogy
ezeknek az eseményeknek milyen kimagasló
jelentőséget tulajdonít a Szent Szellem.
Krisztus azért
jött, hogy meghaljon.
Feltámasztása által azonban az Atya
megerősítette, hogy mindaz, amit Jézus
önmagáról és a küldetéséről mondott: igaz.
3. Nevei, címei, tisztségei. A Jézus név azt jelenti:
"szabadító" (Mt 1,21), és a héber "Jósua"
névnek felel meg. Rendszerint más neveivel
együtt használatos, ha egyedül áll, akkor
kétségkívül ember voltát hangsúlyozza.
Krisztus annyit jelent: "felkent", Krisztus a
héber "messiás" szó görög megfelelője. Ez a
címe gyakran a határozott névelővel együtt
fordul elő, hogy így mutasson rá: nála "a
megígért Krisztus"-ról van szó. Jézus olykor
megtiltotta
az
embereknek,
hogy őt
Messiásként ismertté tegyék (Mt 16,20). Jézus
tudta, ha a zsidók ezt a címét nyilvánosan
használják Vele kapcsolatban a nép előtt, az
egyszerű emberek föllelkesednének és politikai
messiást látnának benne. Mivel ez nem állt
Jézus szándékában, megtiltotta ennek a névnek
a használatát, az apostolok kivételével (Mt
16,16). Az "Immánuel" név mindössze kétszer
fordul elő (Ézs 7,14; Mt 1,23), és azt jelenti:
"velünk az Isten". Názáretben töltött évei miatt
gyakran a "názáreti" (a héber "nécer"-ből
Csemete, Vesszőszál) melléknevet adták neki
(Lk 24,19). Amikor Jézus önmagáról beszélt,
rendszerint ezt a melléknevet használta: az
"Emberfia". Lehet, hogy ezzel alkalmanként az
ember voltát is hangsúlyozni akarta, főként
azonban arra szolgált ez a megjelölés, hogy
lényének földöntúli voltára, személyének
mennyei jellegére utaljon (Dán 7,13). Az "Isten
2299
Fia" elnevezés az Isten egyszülött Fiának
egyetlenszerűségére utal. Figyelemre méltó,
hogy Jézus, valahányszor az Atyáról beszélt,
egy olyan sajátos, egyedülálló viszonyt
engedett fölismerni, amilyenben egyetlen
ember sem lehet Istennel. A "Dávid Fia" (Mt
21,9; Lk 18,38) messiási cím, amely úgy mutat
Reá, mint aki a Dáviddal kötött szövetséget
betöltötte. Csak kevés hely mondja ki nyíltan
hogy Jézus maga "Isten" (Jn 1,1.18; 20,28;
Róm 9,5; Tit 2,13; Zsid 1,8). Az "Úr"
megjelölés (ApCsel 2,36; 10,36; Róm 10,9;
1Kor 8,6; Fil 2,11) Jézus felségéről és
hatalmáról beszél, arról, hogy Ő a feje mind az
egyes hívőnek, mind az egész Gyülekezetnek,
és Úr mindenek felett. "Az Ige" (Jn 1,1.14; 1Jn
1,1) elnevezés arról beszél, hogy Jézus Isten
kijelentője, és Benne teljesedett be Isten szava
és ígérete. A "szolga" (Fil 2,7) szó azt mutatja,
hogy az ősgyülekezet meglátta Jézusban Azt,
Akit már az ÓSZ Isten rabszolgájának nevez
(Ézs 53; vö. még Mt 12,17-21). Az "üdvözítő"
név arra utal, ami végett Jézus erre a világra jött
(Lk 2,11; Jn 4,42). Jézus szabadító küldetésére
utal az "Isten báránya" címe is (Jn 1,29-36). A
Zsidókhoz írt levél "Főpap"-nak is mondja
Jézus Krisztust, az 1Tim 2,5 pedig
"közbenjáró"-nak. Pál használja az "utolsó
Ádám" kifejezést (1Kor 15,45), ellentétben az
"első Ádám"-mal, amellyel a bűn végzetes
következményeit kívánja kifejezésre juttatni,
amely Ádám engedetlensége által jött a világba,
és
amelyet
Jézus
megváltó
tettével
érvénytelenített,
és
következményeit
felfüggesztette.
4. Jelleme.
Lehetetlenség
Jézus
minden
jellemvonását tökéletesen leírni. De meg kell
említenünk néhány tökéletes tulajdonságát;
ezzel azonban nem azt akarjuk mondani, hogy
ezekért lett volna magasabban minden földi
halandónál.
Jezus, Maria! – Jézus, Mária!
Jezus [współpracownik Pawła i jego pocieszyciel,
Żyd, zwany także Justus. Do dziś w
niektórych krajach daje się imię Jezus
(np. w Hiszpanii, Portugalii i innych).] –
JÉZUS JUSTUS (igazságos szabadító) [Pál
munkatársa Rómában (Kol 4,11)]
Jezus malusieńki [popularna polska pieśń
religijna,
pastorałka
anonimowego
autorstwa, śpiewana w kościelnym okresie
Bożego Narodzenia] – A kisded Jézus
(népszerű lengyel vallási ének)
Jezusek – 1. Jézuska; 2. álszenteskedő, képmutató
jezusowy, -a, -e – jézus-, jézusi; jezsuita
jeźdźcy Apokalipsy [1. Czterej Jeźdźcy
Apokalipsy; 2. zwiastuny nieszczęścia,
końca, zagłady (Ap 6,1-8): I ujrzałem: gdy
Baranek otworzył pierwszą z siedmiu
pieczęci, usłyszałem pierwsze z czterech
Zwierząt mówiące jakby głosem gromu:
«Przyjdź!» I ujrzałem: oto biały koń, a
-
Wersja 01 01 2017.
siedzący na nim miał łuk. I dano mu
wieniec, i wyruszył jako zwycięzca, by
[jeszcze] zwyciężać. A gdy otworzył
pieczęć drugą, usłyszałem drugie Zwierzę
mówiące: «Przyjdź!» I wyszedł inny koń
barwy ognia, a siedzącemu na nim dano
odebrać ziemi pokój, by się wzajemnie
ludzie zabijali – i dano mu wielki miecz A
gdy otworzył pieczęć trzecią, usłyszałem
trzecie Zwierzę, mówiące: «Przyjdź!» I
ujrzałem: a oto czarny koń, a siedzący na
nim miał w ręce wagę. I usłyszałem jakby
głos w pośrodku czterech Zwierząt,
mówiący: «Kwarta pszenicy za denara i
trzy kwarty jęczmienia za denara, a nie
krzywdź oliwy i wina!» A gdy otworzył
pieczęć
czwartą,
usłyszałem
głos
czwartego
Zwierzęcia
mówiącego:
«Przyjdź!» I ujrzałem: oto koń trupio
blady, a imię siedzącego na nim Śmierć, i
Otchłań mu towarzyszyła. I dano im
władzę nad czwartą częścią ziemi, by
zabijali mieczem i głodem, i morem, i
przez dzikie zwierzęta.] – apokalipszis
lovasai, más néven Az Apokalipszis négy
lovasa [a végítélet egyik előjeleként szerepel
a bibliai Jelenések könyvében.]
jeździć (jeżdżę, jeździsz; jeździłem, jeździłam; będę
jeździł, będę jeździła) [1. przenosić się z
miejsca na miejsce za pomocą środków
lokomocji; 2. udawać się dokądś od czasu
do czasu; 3. umieć posługiwać się jakimś
środkiem
lokomocji,
sprzętem
sportowym; 4. o pojazdach: kursować;
też: przemierzać stale pewną trasę; 5. pot.
przesuwać, wodzić po czymś; 6. ślizgać
się] – (ember) utazni, utazgatni (folyamatos;
gyakorító különböző irányba); menni
(járművel), járni; (jármű) járni, közlekedni,
haladni
jeździć autobusem – busszal menni, buszon utazni
jeździć komu po głowie – vmi (folyton) a fejében
jár vkinek
jeździć konno – lovagolni, lovon járni, lóháton
menni
jeździć konno po damsku – női módra lovagolni
jeździć na co – vmire menni v. utazni (részvétel
végett)
jeździć
na
desce
snowboardowej
–
snowboardozni, hódeszkázni
jeździć na deskorolce – gördeszkázni
jeździć na gapę – potyán utazni, bliccelni
jeździć na grzyby – gombászni menni
jeździć na kiju – vesszőparipán lovagolni
jeździć na kim, jeździć po kim – nyargalni vkin,
utazni vkire, dirigálni v. papucs alatt tartani
vkit
2300
jeździć na łebka – fizető utasként utazni
(gépkocsin)
jeździć na łyżwach – korcsolyázni
jeździć na miotle – seprűn lovagolni
jeździć na motocyklu – motorozni
jeździć na nartach – sielni, sízni
jeździć na nartach wodnych – vízisízni
jeździć na oklep – szőrén megülni a lovat
jeździć na polowanie – vadászni v. vadászatra
menni
jeździć na rowerze – kerékpározni, biciklizni
jeździć na sankach – szánkózni, ródlizni
jeździć na wrotkach a. rolkach – görkorcsolyázni
jeździć nieprzepisowo – szabálytalanul közlekedni
jeździć okrętem v. statkiem – hajózni
jeździć po co – vmiért v. vmi végett utazni v.
utazgatni v. járni
jeździć po szerokim świecie – járja a nagy világot
jeździć po świecie – járni a világot
jeździć po cudzych krajach – idegen országokat
beutazni
jeździć powozem – hintón járni
jeździć samochodem – autózni; gépkocsin járni
jeździć taksówką – taxival utazni, taxizni
jeździć truchtem – ügetésben v. ügetve lovagolni
jeździć wozem – kocsizni, kocsikázni; kocsin
utazni v. menni
jeździć z prędkością 10m/s – 10 m/s sebességgel
haladni
jeździć za czym – vmi végett v. vmi érdekében
utazni v. utazgatni, eljárni
jeździec [człowiek jeżdżący na jakimś zwierzęciu
wierzchowym lub uprawiający jazdę
konną] – lovas; utazó, utas; zsoké,
versenylovas
jeździecki, -a, -ie – lovasjeździectwo [sportowa polegająca na uprawianiu
różnych form jazdy konnej] – lovaglás;
lósport
jeż [1. ssak o ciele pokrytym ostrymi i twardymi
kolcami; 2. krótko ostrzyżone włosy,
sterczące do góry; 3. narzędzie rolnicze do
spulchniania gleby; 4. wojsk. przenośna
zapora z krzyżujących się wzajemnie
-
Wersja 01 01 2017.
prostopadłych belek oplecionych drutem]
– sün, sündisznó
jeż europejski (Erinaceus europaeus) – európai
sün (szkarłupień); (wojsko) spanyolbak;
borona
jeż kluje kolcami – a sündisznó tüskéivel szúr
jeż morski [zob. jeżowiec] – tengeri sün
Jeż wschodnioeuropejski (Erinaceus concolor)
[gatunek ssaka owadożernego, blisko
spokrewniony z występującym w Polsce
jeżem wschodnim] – keleti sün
Jeż zachodni, jeż europejski (Erinaceus
europaeus) [gatunek ssaka łożyskowego z
rzędu
Erinaceomorpha,
tradycyjnie
zaliczany do owadożernych (Insectivora).
Występuje w klimacie umiarkowanym na
terenie od zachodniej Europy po
zachodnią
Polskę,
Skandynawię
i
północno-zachodni obszar europejskiej
części Rosji. Rzadko spotykany na północ
od 60°N. Został introdukowany w Nowej
Zelandii.] –
európai sün (Erinaceus
europaeus) [az emlősök (Mammalia)
osztályának a sünalakúak (Erinaceomorpha)
rendjéhez,
ezen
belül
a
sünfélék
(Erinaceidae) családjához tartozó faj.
Régebbi besorolások szerint a rovarevők
(Eulipotyphla vagy régebben Insectivora)
rendjébe tartozott.]
jeżasty, -a, -e [podobny do jeża] – sünszerű,
sümhöz hasonló, sünjeżdżenie – utazás, kocsizás, lovaglás
jeżdżenie na wrotkach – görkorcsolyázás
jeżeli [zob. jeśli] – ha, hogyha; midőn, amikor, még
amennyiben
jeżeli ktoś czegoś nie rozumie, to zapyta lektora
– hogyha valaki vmit nem ért, azt
megkérdezi a nyelvtanáról
jeżeli nie – hacsak nem
2301
jeżeli to tylko prawda! – csak igaz legyen! ha
ugyan ez igaz!
jeżeli tylko – hacsak
jeżeli tylko możliwe – hacsak lehet
jeżenie – berzenkedés, haj v. toll v. szőr
felborzolása
jeżogłówka (Sparganium L.) [rodzaj roślin
jednoliściennych zaliczany w niektórych
systemach klasyfikacyjnych (m.in. system
Cronquista z 1981, system Reveala z lat
1994-1999 i 2007) do monotypowej
rodziny jeżogłówkowatych Sparganiaceae.
W ujęciu Angiosperm Phylogeny Website
rodzaj włączany jest do rodziny
pałkowatych
Typaceae.
Gatunkiem
typowym jest Sparganium erectum
Linnaeus.] – békabuzogány; 1. jeżogłówka
gałęziasta (Sparganium erectum) – (növ.)
Ágas békabuzogány (Sparganium erectum);
2.
Sparganium
emersum Rehmann:
jeżogłówka pojedyncza; 3. békabuzogány,
Sparganium Tourn., vizi buzogányka,
buzgánika botikós sás, vizi tövisdísznó,
baka) a róla nevezett család (Sparganiaceoe)
egyetlen génusza, 6 fajjal, mind a két
világrész mérsékelt és hideg tájain, vizek
partján és vizek árkában, hazánkban 3 fajjal.

-
Wersja 01 01 2017.
 jeżogłówka
pokrewna
(Sparganium
angustifolium F. Michx., syn. S. affine
Schnizl.) – Sparganium angustifolium
 jeżogłówka
×diversifolium
×diversifolium
różnolistna
(Sparganium
Graebn.) – Sparganium
 jeżogłówka
zapoznana
(Sparganium
neglectum
Beeby)
–
békabuzogány
(Sparganium erectum subsp. neglectum)
 jeżogłówka purpurowa (Echinacea purpurea)
– bíborlevelű kasvirág v. lángvörös kasvirág v.
bíbor kakasvirág (Echinacea purpurea)
jeżowaty, -a, -e [przypominający jeża] – sünhöz
hasonló, sünJeżowce (Echinoidea, z gr. echinos – jeż + eidos –
rodzaj) [gromada morskich zwierząt
zaliczanych
do
typu
szkarłupni
(Echinodermata), charakteryzujących się
kulistym,
mniej
lub
bardziej
spłaszczonym, różnorodnie ubarwionym
ciałem gęsto pokrytym wapiennymi,
ruchomo
osadzonymi
kolcami.
Zamieszkują strefę denną wód słonych o
zasoleniu powyżej 20‰ wszystkich stref
geograficznych
kuli
ziemskiej.]
–
tengerisünök (Echinoidea) [a tüskésbőrűek
egyik fiatal osztálya. Körülbelül 1000 fajukat
ismerjük; a világ minden tengerében akad
belőlük]
jeżowiec [zwierzę morskie o ciele kulistym,
okrytym wapiennym pancerzem
z
kolcami]
–
(növény)
labdatövis,
szamárkenyér, (állat) tengeri sün
Jeżogłówka gałęzista Sparganium erectum L.
em. Rchb. s.s., syn. S. ramosum Curtis)
[gatunek
rośliny
z
rodziny
jeżogłówkowatych
(Sparganiaceae)
(wg
systemu
Reveala)
lub
pałkowatych
(Typhaceae) wg Angiosperm Phylogeny
Website. W Polsce występuje pospolicie.] –
Ágas békabuzogány (Sparganium erectum)
 jeżogłówka
najmniejsza
(Sparganium
minimum Wallr.) – Lápi békabuzogány
Latin név: Sparganium minimum WALLR.
 jeżogłówka
pojedyncza
(Sparganium
emersum Rehmann, syn. S. simplex) –
Sparganium emersum
jeżowy, -a, -e [przymiotnik od: jeż] – sünjeżozwierz [1. duży, roślinożerny gryzoń,
którego szyję i stronę grzbietową
pokrywają długie, puste kolce, a resztę
ciała gęste, szczeciniaste włosy; 2. gatunek
gryzonia z rodziny jeżozwierzowatych] –
sül; tarajos sül
jeżozwierz indyjski – indiai sül
Jeżozwierze, jeżozwierzowate (Hystricidae)
[rodzina ssaków z rzędu gryzoni.
Największym z gatunków jeżozwierzy jest
żyjący także w południowej Europie
jeżozwierz afrykański (Hystrix cristata).
Niekiedy, błędnie, nazwą "jeżozwierz"
określa się żyjące w Ameryce ursony.] –
Gyalogsül-félék (Hystricidae)
2302
Jeżówka (Echinacea Moench) [rodzaj roślin
należący
do
rodziny
astrowatych.
Gatunkiem typowym jest Echinacea
purpurea (L.) Moench] – kasvirág
(Echinacea) a fészkesek (Asteraceae)
csövesvirágúak (Asteroideae) alcsaládjának
egyik
nemzetsége,
tizenhét
fajjal.
Tudományos neve a görög 'echinos', azaz
sün szóból származik.]
 jeżówka blada (Echinacea pallida Britt.) –
halvány kasvirág (Echinacea pallida)
 jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea
Moench.) – lángvörös kasvirág (Echinacea
purpurea)
 jeżówka wąskolistna (Echinacea angustifolia
DC.) – keskenylevelű kasvirág (Echinacea
angustifolia)
jeżyć [stroszyć, nastawiać, podnosić (włosy,
sierść)] – felmereszteni, felállítani, égnek
mereszteni;
felháborítani,
feldühíteni,
felbosszantani
jeżyć czuprynę, jeżyć grzywę – égnek ereszti a
haját v. sörényét; sünddisznóhoz hasonló
hajviseletet hordani
jeżyć się [1. być nastroszonym, wzniesionym;
2. wznosić się, sterczeć; 3. stawać się
nieufnym; 4. być pełnym przeszkód,
kłopotów
itp.;
5. o
przeszkodach,
kłopotach: piętrzyć się] – ágaskodni,
-
Wersja 01 01 2017.
felborzolja
a
szőrét;
berzenkedni,
mérgelődni, feldühödni, dühbe gurulni,
felindulni,
felbosszankodni,
felizgulni,
felbőszülni
jeżyk [1. młody jeż; 2. zob. jeż w zn. 2.] –
sündisznócska, süni, sünike
jeżyna (Rubus fruticosus) [pochodzi z Afryki,
Wielkiej Brytanii i Ameryki Północnej.
W wielu miejscach świata zbiera się nadal
dzikie jeżyny. Jeżyna to drobne, lśniące
, czarne pesteczki skupione wokół białego
rdzenia. Posiada nietypowe dla owoców
składniki odżywcze takie jak: wapń,
magnez i żelazo, oprócz tego doskonałe
źródło witamin C, A, E.] – szeder,
vadszeder (Rubus fruticosus) [Szeder (Rubus
ulmifolius, Rubus sanctus, atâd vagy atâb).
Kellemetlenül szúrós (4 Móz 33,55; Bir 8,7
és 16; Lk (6,44), kúszó növény, termése
ehető, nedves és hűvösebb helyeken jól
megél. Túlzott elszaporodása a föld
művelését akadályozza (Ez 7,23—25 és
9,18). Károli tövis és tüske formában
fordította le az atâd-ot.]
Jeżyna fałdowana (Rubus plicatus W. et N.)
[gatunek rośliny wieloletniej z rodziny
różowatych (Rosaceae). Pochodzi z
Europy. W Polsce roślina spotykana na
całym niżu i w niższych partiach
górskich.] – (növ.) Vadszeder, Feketeszeder,
Földiszeder, Szeder (Rubus fruticosus sensu
Landolt, Rubus plicatus Whe. et N. E.)
Jeżyna, ożyna a. ostrężyna (Eubatus Focke syn.
Rubus L. - jako podrodzaj (nie rodzaj) [1.
roślin z rodzaju malina (Rubus) z rodziny
różowatych. Pozostałe gatunki tego
rodzaju określa się w języku polskim jako
malina; 2. rodzaj roślin z rodziny
różowatych.
Część
przedstawicieli
określana jest zwyczajowo w języku
polskim malinami (gatunki o różnej
przynależności w obrębie podrodzajów,
które łączy czerwona barwa owoców i
odpadanie ich od dna kwiatowego po
dojrzeniu).] – vadszeder [egész Európában
elterjedt
és
hazánkban
is
gyakori
gyümölcstermő gyógynövény. Latin neve:
(Rubus fruticosus), rokon faja a hamvas
szeder: (Rubus caesius). Népies neve:
szeder.]
2303
Jeżyna krwista · Rubus sanguineus – Vérvörös
szeder (Rubus sanguineus) [A valószínűsített
„égő csipkebokor”: Moffat szerint bármelyik
tüskés bokor lehetett az égő csipkebokor.
Szerinte a szöveg helyes értelmezése:
„angyal jelent meg neki tűz lángjában
lebegve egy tüskebokor felett” A zsidóság
egyik legrégebbi jelképe, a menóra egy
hétágú gyertyatartó, amely a Mózes által
látott égő csipkebokrot szimbolizálja. (A
menóra
nem
tévesztendő
össze
a
hanukiahnak
nevezett
kilencágú
gyertyatartóval) „És megjelent neki az
Örökkévaló
angyala
tűzlángban
a
csipkebokor közepéből; és ő látta; hogy íme
a csipkebokor ég tűzben, de a csipkebokor
nem emésztődik meg.” (2Mózes 3:2.)]
jeżyna popielica (Rubus caesius) – Hamvas szeder
(Rubus caesius)
jeżyna pospolita (Rubus fruticosus)
jeżyna (Rubus fruticosus) – vadszeder (Rubus
fruticosus) [a Rubus nemzetséghez tartozó,
egész Európában elterjedt, így hazánkban is
gyakori
gyümölcstermő
gyógynövény.
Tulajdonképpen
gyűjtőfaj,
vagyis
egymáshoz
nagyon
hasonló,
illetve
egymással könnyen és gyakran kereszteződő
kis-fajok
összessége.
Ezekből
Magyarországon eddig több mint 160-at
különítettek
el.
Ezek
pontos
megkülönböztetése nehéz, ugyanakkor a
gyümölcsként vagy gyógynövényként való
felhasználás szempontjából lényegtelen.
Népies neve: szeder, fekete szeder, földi
szeder.]
jeżynowy, -a, -e – szeder-, szederből készült
-
Wersja 01 01 2017.
jęcząco – jajgató hangon, jajgatva, fájdalmasan,
nyögve, óbégatva, sóhajtozva
jęczący, -a, -e [przypominający jęk] – jajgató,
nyögő, óbégató, keservesen panaszkodó,
sóhajtozó
jęczeć (zob. jęknąć) – nyögni, nyöszörögni,
jajgatni, jajongani, nyafogni; óbégatni;
sóhajtozni; vinnyogni
jęczeć w kajdanach – béklyóban nyögni v.
sínylődni
jęczeć w niewoli – fogságban senyvedni v.
sínylődni
jęczenie – jajgatás, nyögés, óbégatás, keserves
panaszkodás, sóhajtozás, siránkozás
jęczmianka [słoma z wymłóconego jęczmienia];
jęczmionka – árpaszalma
jęczmieniówka – árpapálinka
jęczmienisko [pole, na którym rósł jęczmień] –
árpával bevetett föld, árpatarló
jęczmienny, -a, -e [1. odnoszący się do
jęczmienia;
2. zrobiony
z
ziarna
jęczmienia] – árpa-, árpaszerű
jęczmienna kasza – árpakása, árpadara
jęczmienna kawa – árpakávé
jęczmienna mąka – árpaliszt
jęczmienne piwo – árpasör
jęczmienny chleb – árpakenyér
jęczmień1, Jęczmień (Hordeum L.) [1. rodzaj
zboża; też: nasiona tego zboża; 2. rodzaj
zbóż z rodziny wiechlinowatych. W
zależności od podziału wyróżnia się od 20
do 25 gatunków tego rodzaju traw
jednorocznych lub trwałych. Pochodzi ze
stref umiarkowanych półkuli północnej; 4.
zboże używane już w starożytności jako
pasza dla koni. Gdy nie było pszenicy,
używano go do przygotowywania mąki i
kasz dla ludzi. Dostarczał chleba ubogim,
a pszenica dostarczała chleba zamożnym.
Przy próbach winy żony składano ofiarę z
mąki jęczmiennej bez oliwy i bez kadzidła,
czym podkreślano niechwalebność tej
sprawy. Gedeon porównany do słabego
bochenka chleba z jęczmiennej mąki,
któremu pomógł Bóg. Pan nakarmił
pięcioma
bochenkami
jęczmiennymi
(chlebami nędznych) i kilkoma rybami aż
5000 ludzi.] – Árpa (Hordeum vulgare,
Hordeum ditichon, Hordeum hexatichon,
sěôrâh vagy s’o’rim) [Szintén kiterjedten
termesztették (Móz 8,8 és Ruth 1,22),
aratásáról is ír a Biblia (Ruth 2,17 és 23),
valamint arról az esetről, amikor egy beérett
árpatáblát Absolón felgyújtat (2 Sám 14,30).
Koraisága miatt jégkárokat szenvedhet (2
Móz 9,31). Lisztjéből tisztán is sütöttek
kenyeret (Bir 7,13; 2 Kir 4,42 és Jn 6,9), de
az árpaszemet állatokkal is etették, szalmáját
pedig almozásra használták (1 Kir 4,28).]
2304
Gatunki flory Polski:
 jęczmień dwurzędowy (orkisz, płaskur)
(Hordeum distichon L.) – uprawiany kétsoros árpa v. sörárpa (Hordeum distichon)
[az egyszikűek (Liliopsida) osztályának a
pázsitfüvek (Poales) rendjéhez, ezen belül a
pázsitfűfélék (Poaceae) családjához tartozó faj]
 jęczmień grzywiasty (Hordeum jubatum L.) –
antropofit zadomowiony – díszárpa (Hordeum
jubatum)
 jęczmień nadmorski (Hordeum marinum
Huds.) – efemerofit – Tengerparti árpa
(Hordeum marinum)
 jęczmień pawi (Hordeum zeocrithon L.) –
efemerofit - német-, tenkely-, páva-, legyező-,
török- v., jeruzsálemi árpa (H. zeocrithon L.)
 jęczmień płonny, j. płony (Hordeum
murianum L.) – antropofit zadomowiony –
egérárpa (Hordeum murinum) [az egyszikűek
(Monocotyledonopsida) osztályába és a
pázsitfűfélék (Poaceae) családjába tartozó,
nálunk igen gyakori egyéves gyomnövény]
 jęczmień zwyczajny, j. wielorzędowy
(Hordeum vulgare L.) – uprawiany, wyróżnia
się podgatunki – árpa (Hordeum vulgare) [a
hideg mérsékelt öv legősibb és ma is
legfontosabb gabonaféléje]:
o jęczmień czterorzędowy (Hordeum
vulgare ssp. tetrastichon) - négysoros
árpa (Hordeum tetrastichon)
o jęczmień sześciorzędowy (Hordeum
vulgare ssp. hexastichon) - hatsoros árpa
(Hordeum hexastichon)
 jęczmień żytni (Hordeum secalinum Schreb.,
syn. H. nodosum L.) – efemerofit - Hordeum
secalinum (árpa)
 Hordeum bulbosum L. – efemerofit
Inne gatunki
 jęczmień dziki (Hordeum spontaneum) – vad
kétsoros árpa (Hordeum spontaneum)
 jęczmień trójwidlasty (Hordeum trifurcatum)
jęczmień dwurzędowy [jęczmień mający kłosy o
dwu rzędach ziaren] – kétsoros árpa v.
sörárpa (Hordeum distichon) [az egyszikűek
(Liliopsida) osztályának a pázsitfüvek
(Poales) rendjéhez, ezen belül a pázsitfűfélék
(Poaceae) családjához tartozó faj.]
jęczmień kiełkuje – az árpa kicsírázik
jęczmień
zwyczajny,
jęczmień
pospolity
(Hordeum vulgare) – közönséges árpa
jęczmień2 [ropne zapalenie gruczołu łojowego
lub całego mieszka włosowego rzęsy] –
(orvosi) árpa (szemen)
jędrnie – frissen, üdén, rugalmasan, izmosan,
szívósan, fiatalosan, élénken
jędrnieć [o ciele, miąższu, liściach, łodygach itp.:
stawać się jędrnym] – megkeményedni,
megacélozódni, megedződni, izmosodni,
-
Wersja 01 01 2017.
megizmosodni, szívóssá v. erőssé válni,
erősödni, megerősödni
jędrnienie – edzés, megedzés, erősítés, szívóssá
tevés
jędrność – magvasság; frissesség, izmosság;
rugalmasság, üdeség, fiatalosság
jędrny, -a, -e [1. twardy i sprężysty; też: krzepki;
2. o sposobie wypowiadania się: dosadny i
obrazowy] – kemény, acélos, rugalmas;
magvas, telt v. bő magú; friss, élénk, izmos,
kemény, feszes, ruganyos; (irodalom)
magvas, erőteljes
jędrna mowa – tartalmas v. magvas beszéd
jędrne ciało – kemény hús; erős hús; izmos hús;
üde, friss, fiatalos, ruganyos, izmos,
egészséges test
jędrne ciało
jędrne kłosy – telt kalászok
jędrny biust – feszes mell
jędrny brzuch – feszes has
jędrny jak rzepa – egészséges, mint a makk
jędrny styl – erőteljes v. zamatos stílus
jędrny styl pisarza – az író erőteljes stílusa
jędro komórkowe – sejtmag
Jędrzej [imię męskie pochodzenia greckiego,
wariant
imienia
Andrzej,
którego
pierwsze poświadczenie pochodzi z 1390
roku. Świadomość pochodzenia Jędrzeja
od Andrzeja utrzymała się i Jędrek,
zwłaszcza w niektórych regionach,
funkcjonuje jako spieszczenie imienia
Andrzej.] – András, Endre, Andor
Jędrek, Jędruś – Andris, Bandi, az Endre
beceneve
jędza [1. zgarbiona starucha z długim nosem –
postać z bajki uosabiająca zło; 2. pogard.
kłótliwa i dokuczliwa kobieta] – (baba
jaga, czarownica) boszorkány, boszorka,
házsártos satrafa, varázslónő; hárpia,
sárkány, házisárkány, fúria, zsémbes,
zsörtölődő asszony; szipirtyó
jędzowato – zsémbesen, zsörtölődve, gonoszan
jędzowatość – zsémbesség, gonoszság
jędzowaty, -a, -e [pogard. «o kobiecie:
dokuczliwa i złośliwa; też: świadczący o
2305
takich cechach] – zsémbes, zsörtölődő,
gonosz
jędzowata baba – zsémbes asszonyság
jędzowaty charakter – zsörtölődő, gonosz
természet
jęk [1. żałosny głos wydawany przez człowieka
pod wpływem bólu lub cierpienia;
2. żałosny, przeciągły dźwięk wydawany
przez niektóre ptaki, wytwarzany przez
maszyny, instrumenty muzyczne, szum
wiatru itp.] – nyögés, jajszó, jajgatás,
jajdulás, feljajdulás;
síró, fájdalmas v.
szívszaggató hang; jajkiáltás; vinnyogás
jęk konających – a haldoklók jajgatása
jęk rannych – a sebesültek nyögése
jęk wichru – a vihar zúgása
jęki – óbégatás; jajgatás, nyögés
jęki ludzkie – emberek jajgatása v. nyögése,
emberi jajszó v. jajok
jękliwie – siránkozva, jajgatva, panaszkodóan,
sóhajtozva, félénken
jękliwy, -a, -e [podobny do jęku] – jajgató, nyögő,
panaszos, siránkozó
jękliwy dzwonek – a harang panaszos hangja;
szívbe markoló harangszó; kétségbeesett
csengetés
jęknąć — jęczeć [1. wydać przeciągły, żałosny
dźwięk pod wpływem bólu, cierpienia; 2.
wyrazić żal; 3. jęczeć: płaczliwie domagać
się czegoś; 4. zabrzmieć żałośnie; 5. jęczeć:
cierpieć z powodu ucisku, prześladowania
itp.] – felnyögni, feljajdulni, felsóhajtani,
felsírni; óbégatni; sóhajtani, sóhajtozni;
vinnyogni
jęknąć z bólu – feljajdulni a fájdalomtól
jęknąć z czego – vmi miatt jajgatni
jęknąć ze zmęczenia – jajgatni a kimerültségtől
jęła głośno wołać – hangos kiabálásba kezdett (jąć)
jęta [1. belka, na której opierają się krokwie
dachu; jętka; 2. żerdź w stodole do
suszenia lub składania zboża; jętka], jętka
– fesztőgerenda; (állat) kérész, tiszavirág
(Palingenia longicauda)
jętka [1. owad wodny; 2. poziomy pręt wiązara
trójkątnego rozpierający krokwie w
górnej części tego wiązara] – (áll.)
tiszavirág,
vízi
rovar
(Palingenia
longicauda) ; (ép) torokgerenda
Jętki
(Ephemeroptera)
[rząd
owadów
uskrzydlonych, długość ciała 3 - 40 mm,
na ogół związanych ze środowiskiem
wodnym]
–
tiszavirág
(Polingenia
longicauda) [a kérészek (Ephemeroptera)
rendjébe tartozó, 8-12 centiméter hosszú,
színpompás
rovar,
melynek
szárnyfesztávolsága eléri a 6-7 centimétert]
-
Wersja 01 01 2017.
jętkowy, -a, -e – (ép) torokgerendajęzor [1. duży język; 2. jęzor lodowcowy wydłużona,
dolna
część
lodowca
górskiego] – nyelv; jégnyelv
jęzor lodowca, jęzor lodowcowy [masy lodowca
górskiego spływające pasmem poniżej
granicy wiecznego śniegu] – gleccsernyelv
języczek [1. zdr. od język w zn. 1., 2. u człowieka
i niektórych ssaków: niewielki mięsień
zwieszający się w tyle podniebienia
miękkiego nad językiem, 3. u traw i zbóż:
błoniasty wyrostek występujący na
granicy między pochwą a blaszką liściową,
4. u widłaków: łuskowaty wyrostek na
powierzchni liścia, chłonący wodę, 5.
blaszka w niektórych instrumentach
perkusyjnych i dętych pobudzana do
drgań przez prąd powietrza, 6. sprężyna
lub blaszka spustowa w różnych
narzędziach i przyrządach, 7. część
narządu gębowego owadów] – kis nyelv,
nyelvecske; (bonctan) nyelvcsap, ínycsap,
ínyvitorla; (növény) sziklevél; (wojsko)
felhúzórugó; mutató; (zene) nyelv v.
rezgőnyelv; (zárban) kulcsközép; csatpecek,
cipőnyelv; (állat) nyelvhal
języczek, stroik języczkowy – rezgőnyelv, nádsíp
(fafúvó)
języczek
kontaktowy
–
(villamosság)
érintkezőnyelv
języczek u kompasu – az iránytű mutatója
języczek u wagi [ruchoma metalowa strzałka
wskazująca przechylenie wagi] – a mérleg
nyelve
języczkowy, -a, -e [przymiotnik od: języczek] –
nyelvecskejęzyk [1. ruchliwy narząd położony na dnie jamy
ustnej ssaków, płazów, gadów i ptaków,
biorący
udział
w
przyjmowaniu
pokarmów, ponadto u ludzi jeden z
najważniejszych
organów
mowy;
2. system znaków dźwiękowych służących
do porozumiewania się przez członków
danego narodu, społeczeństwa; 3. sposób
porozumiewania się ludzi pewnego
środowiska lub zawodu oraz zapisu i
przekazywania informacji w jakiejś
dziedzinie wiedzy; 4. sposób formułowania
wypowiedzi w mowie lub piśmie,
charakterystyczny dla danego człowieka,
autora, dzieła, epoki; 5. utrwalony
społecznie zespół znaków dotyczących
jakichś
działań
człowieka
lub
wyrażających jego emocje oraz każdy
układ elementów rzeczywistości, któremu
człowiek nadał jakąś treść; 6. przedmiot,
część jakiegoś urządzenia, fragment
terenu itp. o wąskim, wydłużonym
2306
kształcie; 7. daw. jeniec schwytany dla
powzięcia wiadomości o nieprzyjacielu; 8.
zasób wyrazów, zwrotów i form
określanych przez reguły gramatyczne,
używanych w celu porozumiewania się: a)
przez
członków
jednego
narodu,
społeczeństwa [...], b) przez ludzi pewnego
środowiska, zawodu, regionu; gwara,
dialekt, żargon [...], c) charakterystyczny
dla danego autora, dzieła, epoki sposób
wyrażania, wysławiania się; styl] – nyelv
(testrész);
(átv.) beszéd, beszélés, szó,
nyelv; stílus, nyelvezet, kifejezés, írásmód;
(dawno) kém, hír, híradás
 Język angielski z grupy germańskiej - 1,15
miliarda mówiących, w tym 340 milionów
jako język ojczysty
 Język hindi z grupy indoaryjskiej - 905
milionów mówiących, w tym 365 milionów
 Język hiszpański z grupy romańskiej - 450
 Język francuski z grupy romańskiej - 290
 Język rosyjski z grupy słowiańskiej - 265
 Język portugalski z grupy romańskiej - 205
 Język bengalski z grupy indoaryjskiej - 190
milionów mówiących, prawie wyłącznie jako
język ojczysty
 Język niemiecki z grupy germańskiej - 120
 Język urdu z grupy indoaryjskiej - 115
 Język perski z grupy irańskiej - 75 milionów
mówiących, w tym 40 milionów jako język
ojczysty
(bibl.) NYELV – A beszéd szerve (Jób 27,4): 1.
Testrész, amelyre az evésnél és ivásnál is szükség
van (Bír 7,5). 2. A beszéd és tájszólás
megjelölésére használt szó (1Móz 10,5.20; 5Móz
28,49). 3. Embercsoportok vagy fajok, amelyek
közös nyelvet beszélnek (Ézs 66,18; Dán 3,4). 4.
Gyakran képes értelemben is használatos (Zsolt
64,4; 140,4).
język abazyński (Абаза бызшва / Abaza byzšwa)
[język
kaukaski,
używany
przez
Abazyńczyków. Język ten, wraz z
językami
abchaskim,
adygejskim,
kabardyńskim oraz ubyskim należy do
północno-zachodniej
(abchazoadygejskiej) grupy języków kaukaskich.
Jak się ocenia, językiem tym posługuje się
-
Wersja 01 01 2017.
ok. 30-40 tys. osób, głównie w KaraczajoCzerkiesji, a także niewielka liczba osób w
Turcji oraz innych krajach Bliskiego
Wschodu.] – abaza nyelv (Абаза
Бызшва/Abaza
Byzšwa)
[az
ÉszakKaukázusban,
a
Karacsáj-Cserkesz
Köztársaságban élő abazák nyelve. A nyelv
két nyelvjárásra oszlik, melyek a tapanta és
a skaraua, melyek közül az előbbi lett 1932ben a hivatalos nyelv alapja. Legközelebbi
rokona az abház nyelv.]
język abchaski (abch. аҧсуа бызшәа) [należy do
rodziny języków kaukaskich. Jest to język
aglutynacyjny i polisynetyczny, używany
w Abchazji (ok. 100 tys. osób) oraz w
północno-wschodniej Turcji (ocenia się, iż
liczba osób pochodzenia abchaskiego w
Turcji może wynosić nawet 500 tys. osób],
choć większość z nich język zna raczej
biernie, na co dzień posługując się głównie
tureckim).] – abház nyelv (Аҧсуа/Apsua)
[az Északnyugat-Kaukázusban, Abháziában
élő abházok nyelve. A nyelv három
nyelvjárásra oszlik, melyek a bzib, a
szamurzahan és az abzsu, közülük az utóbbi
lett 1928-ban a hivatalos nyelv alapja.
Legközelebbi rokona az abaza nyelv.]
język achwaski (nazwa własna АшwалIи мицIи)
[jeden z niewielkich języków kaukaskich,
używany przez Achwasów. Należy do
języków andyjskich w zespole awarodidojskim, tworzącym podgrupę wśród
języków dagestańskich w grupie
północno-wschodniej (nachskodagestańskiej) języków kaukaskich.] –
akhvakh nyelv (kaukázusi nyelvcsalád)
język afgański [jeden z języków urzędowych w
Afganistanie] – afgán nyelv
język aglutynacyjny [typowy wyraz to jeden
morfem znaczeniowy i jeden lub więcej
morfemów gramatycznych, z których
każdy ma określoną pojedynczą funkcję, a
ich wybór w niewielkim stopniu zależy od
morfemu bazowego. Przykładem mogą
być język turecki, węgierski, fiński,
estoński
.
Mniej
typowe
języki
aglutynacyjne to język japoński i
esperanto.] – agglutináló nyelv [a nyelvek
egyik alaptípusa a flektáló, izoláló és
inkorporáló nyelvek mellett. Wilhelm von
Humboldt és August Wilhelm Schlegel
tipológiája szerint a szintetikus nyelvek
egyik típusa. Az agglutináló (szó szerint:
„ragasztó”, értelem szerint: ragozó) nyelv a
szavak jelentését elsősorban a szóalakok
megváltoztatásával állítja elő úgy, hogy
azokhoz toldalékokat kapcsol. A név a latin
agglutino, agglutinare igéből származik.
2307
Számunkra legismertebb példája nyelvünk, a
magyar nyelv.]
język albański [urzędowy język w Albanii] –
albán nyelv
język algorytmiczny; język ALGOL (język
programowania komputera opracowany
w latach 50-tych przez P. Naur) – (kat.:
informatyka) Algol, Algorithmic Language
(számítógép-programnyelv)
język amerykański [odmiana języka angielskiego
używana w Stanach Zjednoczonych
Ameryki] – USA hivatalos nyelve (angol)
język amerykański [odmiana języka angielskiego
używana w Stanach Zjednoczonych
Ameryki] – amerikai nyelv
język amorficzny – amorf nyelv; olyan nyelv,
amelynek a szavaihoz sem ragok, sem
képzők nem járulhatnak
język analityczny a. izolujący [język, w którym o
funkcji gramatycznej i składniowej
wyrazu nie decydują końcówki fleksyjne
jak w językach fleksyjnych ani specjalne
przyrostki
jak
w
językach
aglutynacyjnych, lecz pozycja danego
wyrazu w zdaniu. W językach izolujących
większość pojedynczych morfemów może
być samodzielnymi wyrazami. Istnieją też
języki analityczne, które wyrażają
stosunki gramatyczne za pomocą luźnych
morfemów w postaci form czasownika
posiłkowego, przysłówków i przyimków.]
– analitikus nyelv [a jelentéstömörítés
mértéke szempontjából olyan nyelv,
amelyben a nyelvtani viszonyok kifejezése
és legtöbbször a szóképzés jellemzően nem
ragozással, toldalékolással, hanem különálló
morfémákkal
(elöljárószókkal,
segédszókkal),
valamint
a
szórend
kötöttségével történik.]; izoláló v. elszigetelő
nyelvek [olyan nyelvek, amelyek a nyelvtani
viszonyítást
a
mondatban
önálló
morfémákkal, azaz egymástól elszigetelt
szavakkal, segédszavakkal és a szórenddel
fejezik ki. Az elszigetelő nyelvek ellentétei a
ragozó nyelvek. Izoláló nyelv például a
kínai, de egyre inkább e típus felé húz az
angol nyelv is.]
język angielski [urzędowy język Wielkiej
Brytanii, USA, Nowej Zelandii, Australii i
kilkunastu państw afrykańskich, jeden z
urzędowych języków w Kanadzie, Irlandii
i RPA] – angol nyelv
język angloamerykański [odmiana języka
angielskiego, którym posługują się
Amerykanie] – angloamerikai nyelv;
amerikai angol
-
Wersja 01 01 2017.
język arabski [urzędowy język w państwach
zamieszkanych głównie przez Arabów] –
arab nyelv
język aramejski (aram. - Ārāmāyâ, hebr. ‫ ארמית‬Arāmît) [1. język semicki używany w
starożytnej Syrii; 2. język z grupy
semickiej, używany na Bliskim Wschodzie
od II tysiąclecia p.n.e. do czasów
dzisiejszych] – arám nyelv [a sémim
nyelvcsalád északi csoportjához tartozó
nyelv, amelyet eredetileg az arámok
beszéltek]; arámi (arám, arameus, korábban
káld, káldeus) nyelv [az afroázsiai
nyelvcsalád sémi ágának nyugati (vagy
észak-nyugati)
alcsoportjába
tartozó,
egymással rokon sémi nyelvek összefoglaló
neve, az úgynevezett kánaáni nyelvek
(föníciai, héber, stb.) közeli rokona.];
ARAMEUS [Sémita nyelv, közeli rokona a
hébernek; számos tájszólása volt, melyek
egész Délnyugat-Ázsiában elterjedtek. Az
ÓSZ egyes részeit is arameus nyelven írták:
Dán 2,4-7,28; Ezsd 4,8-6,18; 7,12-26; Jer
10,11. Arameus kifejezéseket találunk az
ÚSZ-ben is (Mk 5,41; 15,34; Mt 27,46; Róm
8,15; Gal 4,6; 1Kor 16,22). A babiloni
fogságból való visszatérés után Palesztina
köznyelve; Jézus Krisztus is ezt a nyelvet
használta.]
język armeński, ormiański [urzędowy język w
Armenii] – örmény nyelv
język artystyczny [język utworów literackich] –
irodalmi nyelv
język azerbejdżański [urzędowy język w
Azerbejdżanie] – azerbajdzsáni nyelv
język bantu [grupa języków afrykańskich,
którymi posługują się ludy Bantu] – bantu
nyelv
język baskisjki [język Basków] – baszk nyelv
język bengalski, język bengali [urzędowy język
w Bangladeszu] – bengáli nyelv
język białoruski [jeden z dwóch języków
urzędowych na Białorusi] – belorusz nyelv
język birmański [urzędowy język Birmy] –
burmai nyelv
język bośniacki (bosanski jezik) [jeden z czterech
głównych języków diasystemu serbskochorwackiego, oparty na dialekcie
sztokawskim] – bosnyák nyelv
język bretoński [język z grupy brytańskiej (pceltyckiej) języków celtyckich. Posługuje
się nim blisko 400 tys. Bretończyków,
zamieszkujących
dolną
(zachodnią)
Bretanię (północno-zachodnia Francja).
Uznany został przez państwo francuskie
za tzw. język regionalny. Posiada 4
najważniejsze
dialekty:
kornwelski,
2308
leoński, treguirski i wanetejski. Najstarsze
zabytki literatury w języku bretońskim
pochodzą z IX wieku.] – breton nyelv
(Brezhoneg) [1. a franciaországi Bretagne
tartományban és a Franciaországhoz tartozó
Saint-Pierre és Miquelon szigeteken beszélt
kelta nyelv. Főként második nyelvként
beszélik, igen kevesen vannak azok, akiknek
ez az anyanyelvük. A breton volt a hivatalos
nyelve az 1514-ig fennálló Bretagne-i
Hercegségnek. Ma beszélőinek száma
250 000 körül van. 2. a kelta nyelvek [brit
ágának egyik sarjadéka, mely a Kr. u. V. és
VII., század közt Cornwallból az armorikai
félszigetre,
vagyis
a
franciaországi
Bretagneba bevándorolt bretonokkal került
az ezen bevándorlóktól elnevezett (s
alighanem már a római foglalás előtt is kelta
nyelvü) területre.]
język bułgarski [urzędowy język w Bułgarii] –
bolgár nyelv
język buta – cipőnyelv
język
cerkiewnosłowiański
(cu.
црькъвьнословѣньскъ
ѩзыкъ,
ros.
церковнославянский
язык,
ukr.
церковнослов'янська
мова,
mac.
старословенски јазик) [język literacki i
liturgiczny
używany
w
cerkwi
prawosławnej
(także
przez
prawosławnych w Polsce) i Kościele
neounickim. Wywodzi się z języka starocerkiewno-słowiańskiego] – ószláv nyelv
język cerkiewny [słowiański język liturgii
Kościoła Wschodniego] – ó egyházi nyelv
język chorwacki [język słowiański należący do
podgrupy
języków
południowosłowiańskich. Używany jest
głównie w Chorwacji, przez Chorwatów w
Bośni i Hercegowinie, w sąsiednich
krajach gdzie Chorwaci są rdzenną
ludnością oraz przez część Chorwatów na
całym świecie] – horvát nyelv
język codzienny – hétköznapi nyelv
Język czarnogórski (crnogorski jezik, црногорски
jeзик) [jest używany w Czarnogórze. W
przyjętej 19 października 2007 przez
parlament tego kraju nowej konstytucji
czarnogórski został uznany za język
urzędowy, odrębny od serbskiego,
chorwackiego i bośniackiego. Władze
Serbii i wielu ludzi mieszkających w byłej
Jugosławii uważa go jednak za odmianę
języka serbskiego.] – montenegrói nyelv
(helyi nyelven црногорски jeзик, crnogorski
jezik) [az indoeurópai nyelvcsalád szláv
ágának délszláv nyelvcsoportjához tartozik,
ennek is a nyugati alcsoportjához.]
-
Wersja 01 01 2017.
język czeski [urzędowy język w Czechach] – cseh
nyelv
język czwartej generacji – (kat.: informatyka)
4GL, Fourth Generation Language, 4.
generációs programozás(i nyelvek)
język
DML
(zestaw
rozkazów
wykorzystywanych do przechowywania,
pozyskiwania, modyfikacji i usuwania
informacji z bazy danych); synonimy:
DML (kat.: informatyka) DML Data
Manipulation Language (adatkezelő nyelv)
język docelowy – célnyelv (amire fordítanak)
język dolnołużycki [język zachodniosłowiański
używany przez Łużyczan mieszkających w
rejonie Chociebuża] – alsó-łużyci nyelv
język dominujący (ang. dominant language)
[język
wymiany
wybrany
decyzja
polityczną taki, że każda koncepcja
tezaurusa
musi
być
obowiązkowo
reprezentowana w tym języku, nie musi
zaś w pozostałych językach, które
nazywamy językami drugorzędnymi (ang.
secondary languages)] – domináns nyelv
język duński (dansk, det danske sprog) [1. język z
grupy
skandynawskiej
języków
germańskich. 2. urzędowy język w Danii]
– dán nyelv (saját nevén: dansk) [egyike az
északi germán nyelveknek (ezeket skandináv
nyelveknek is nevezik), mely az indoeurópai
nyelvcsalád
germán
ágának
egyik
alcsoportja]
język eskimoski etniczny język Eskimosów] –
eszkimó nyelv
język estoński [urzędowy język w Estonii] – észt
nyelv
język etniczny – etnikus nyelv
język
ezopowy
[sposób
formułowania
wypowiedzi polegający na utrzymaniu
treści moralizujących lub satyrycznych
pod osłoną alegorii lub wieloznacznych
fabuł] – (ir.) aezopusi v. tömör, találó
nyelvezet
język fiński [jeden z języków urzędowych w
Finlandii] – finn; finn nyelv
język flamandzki [jeden z urzędowych języków
w Belgii] – flamand nyelv
język fleksyjny – flektáló v. flexiós v. ragozó v.
ragozható nyelv
język formalny [jedno z najważniejszych pojęć w
informatyce
teoretycznej,
logice
matematycznej,
metodologii
nauk
dedukcyjnych] – formális nyelv [a
matematika, a logika és a informatika
számára egy véges ábécéből generálható,
véges hosszúságú szavak (például karakter
stringek, jelsorozatok) halmaza, amelyekkel
2309
a formális nyelvek elmélete foglalkozik.
(Más kontextusban, mint például jog vagy
politika, a formális nyelv kifejezés alatt egy,
a napi beszédtől eltérő, udvarias, megfontolt,
körülíró jellegű, túlzottan modoros kifejezési
módot értenek. Jelen cikkben a formális
nyelvet a formális nyelvek elmélete szerinti
értjük, és minden esetben szigorúan csak
írott nyelvről beszélünk, ezért a jelsorozat
elemei
megjeleníthető,
nyomtatható
karakterek.)]
język francuski [urzędowy język we Francji,
jeden z urzędowych języków w Belgii,
Kanadzie, Luksemburgu i Szwajcarii] –
francia, francia nyelv
język fryzyjski [język z zachodniej grupy
języków germańskich, używany m.in. w
Holandii] – fríz nyelv
język galicyjski [język z grupy romańskiej, język
urzędowy Hiszpanii wraz z kastylijskim i
hiszpańskim; posługuje się nim ok. 3 mln
mieszkańców hiszpańskiej Galicji] – gall
nyelv
język GDL (Geometric Description Language)
[pozwala
na
tworzenie
własnych
elementów Wirtualnego Budynku.] – GDL
Geometric Description Language (geometriai
leirónyelv, a Graphisoft-tól)
język germański – germán nyelv
język gocki – gót nyelv
język górnołużycki [język zachodniosłowiański
używany przez Łużyczan mieszkających w
rejonie Budziszyna] – felső łużyci nyelv
język grecki [język używany w starożytności na
Półwyspie Bałkańskim i na wybrzeżach
Azji Mniejszej] – görög, görög nyelv
język grecki albo greka [język indoeuropejski z
grupy helleńskiej, w starożytności ważny
język basenu Morza Śródziemnego. W
cywilizacji Zachodu zaadaptowany obok
łaciny jako język terminologii naukowej,
wywarł wpływ na wszystkie współczesne
języki europejskie, a także część
pozaeuropejskich i starożytnych. Od X
wieku p.n.e. zapisywany jest alfabetem
greckim. Obecnie, jako język nowogrecki,
pełni funkcję języka urzędowego w Grecji
i Cyprze. Jest też jednym z języków
oficjalnych Unii Europejskiej. Po grecku
mówi współcześnie około 15 milionów
ludzi. Język grecki jest jedynym językiem
z helleńskich naturalnych, który nie
wymarł.] – görög nyelv [az indoeurópai
nyelvcsalád hellén ágába tartozik, közvetlen
rokona nincsen. Görögországban 10 millióan
beszélnek görögül, amely a világ
görögségének fele. A világon 20 millióan
beszélik a görögöt.]
-
Wersja 01 01 2017.
Fazy rozwoju
Termin "język grecki" jest z naukowego
punktu widzenia mało precyzyjny, ponieważ
może się odnosić do kilku faz rozwojowych
języka, z których każda posiada własną nazwę.
Może więc odnosić się do następujących
bardziej szczegółowych terminów:
 język mykeński [najwcześniejsza
potwierdzona faza rozwojowa języka
greckiego, używana w okresie ok. 1600 r.
p.n.e. do ok. 1200 r. p.n.e.,
najprawdopodobniej głównie na terenach
Krety, wysp Morza Egejskiego i Peloponezu.
Znany z tabliczek zapisanych pismem
linearnym B.] – mükénei nyelv (a mükénéi
formában i. e. 13. század)
 język grecki archaiczny [znany przede
wszystkim w swoim późnym stadium z dzieł
Homera, używany po upadku cywilizacji
mykeńskiej w "okresie ciemnym" i okresie
archaicznym starożytnej Grecji. W okresie
greki archaicznej ukształtowały się liczne
dialekty, znane z późniejszych tekstów
klasycznych.] – Ógörög, ógörög nyelv [kb. i. e.
300-ig; különböző nyelvjárásait az ókori
Görögországban Kr. e. 800-Kr. e. 300-ig
beszélték, írásban tovább, Kr. u. 600-ig
használták]
 język grecki klasyczny [silnie zróżnicowany
dialektalnie, używany w okresie klasycznym
w starożytnej Grecji. W węższym znaczeniu
termin ten odnosi się tylko do dialektu
attyckiego. Język bogatej literatury,
zaświadczony zwłaszcza w dialekcie
attyckim.] – klasszikus görög nyelv
 greka koine [język używany w okresie
hellenistycznym starożytnej Grecji, powstały
w wyniku wymieszania się różnych
dialektów greki klasycznej (z przewagą
dialektu attyckiego) z naleciałościami z
łaciny i języków anatolijskich. W grece koine
spisany był Nowy Testament.] – Koiné [kb. i.
e. 300-tól kb. i. sz. 300-ig; ezen belül
időszámításunk kezdetétől az Újtestamentum
nyelve]
 język średniogrecki (greka bizantyjska)
[używany w okresie Bizancjum, rozwinął się
z greki koine. Luźne dialekty mówione,
bardzo różniące się od języka literackiego]
— Középgörög (kb. i. sz. 300-1453)
 katharewusa ("greka oczyszczona") — język
nawiązujący do greki klasycznej, sztucznie
stworzony przez językoznawców po
odzyskaniu niepodległości przez Grecję w
XIX wieku. Z założenia miał to być
ogólnonarodowy język literacki, oczyszczony
z naleciałości tureckich.
 język nowogrecki [inaczej demotyk
(δημοτική = dimotikí, demotyk), używany
obecnie, głównie na terytorium Grecji i
Cypru, współczesny standard literacki
powstał w wyniku zmieszania się dialektów
mówionych języka greckiego z formami
zaproponowanymi w katharewusie.
Demotyk mówiony rozpada się na kilka
dialektów. W szerszym znaczeniu termin ten
odnosi się do wszystkich pobizantyjskich
odmian języka greckiego łącznie z
katharewusą i językami griko, cakońskim,
kapadockim i pontyjskim (uważanymi
wówczas za dialekty nowogreckie, choć o
innej historii niż demotyk).] - Újgörög (1453tól máig)
2310
język grupy społecznej – rétegnyelv, csoportnyelv
język halicki (hl. halickoj, halicka molva) [j.
wschodniosłowiański
z
cechami
zachodnimi i południowymi] – halicsi
nyelv; keleti szláv nyelvváltozat
język hebrajski (hebr. ‫ העב המָית‬, trb. iwrit) [1.
urzędowy język w Izraelu; 2. język z
grupy kananejskiej języków semickich,
należący do afroazjatyckiej rodziny
językowej,
zapisywany
alfabetem
hebrajskim.] – héber nyelv; ivrit: a héber
nyelvnek mai, Izrael államban használt
formája; az újhéber nyelv
język hetycki [język, którym mówiono w Azji
Mniejszej w II tysiącleciu p.n.e.] – (hist.)
hettita nyelv
język hiszpański [jeden z języków urzędowych w
Hiszpanii oraz w niektórych krajach
Ameryki Południowej i Środkowej oraz
Afryki] – spanyol, spanyol nyelv
język
holenderski
[odmiana
języka
niderlandzkiego używana w Holandii] –
holland, holland nyelv
język
koptyjski
[potomek
języka
staroegipskiego, ostatnia faza rozwojowa
języka egipskiego, należy do rodziny
języków afroazjatyckich. Od XIX wieku
jest językiem martwym. Do jego zapisu
używano
pisma
alfabetycznego
zapożyczonego od Greków. Ponieważ
jednak w języku koptyjskim istniały głoski
nieistniejące w grece, twórcy alfabetu
koptyjskiego zapożyczyli z demotyki
siedem znaków (lub sześć w zależności od
dialektu), wystylizowali je i przy ich
pomocy przekazywali dźwięki. Są to: Ϣ,
Ϥ, Ϧ, Ϩ, Ϫ, Ϭ, Ϯ. Autorem pierwszego
słownika j.koptyjskiego jest Jean-François
Champollion, człowiek, który odszyfrował
hieroglify.] – kopt nyelv [a koptok által a
késő-ókortól beszélt nyelv, az egyiptomi
nyelv legkésőbbi fejlődési fázisa. A
démotikus nyelvből alakult ki a 2-3 század
között. Az afroázsiai nyelvcsaládba tartozik.]
język i literatura węgierska – magyar nyelv és
irodalom
język i styl poprawny – szabatos nyelvezet, stílus
język indoeuropejski [jedna z największych i
najwcześniej odkrytych rodzin języków.
-
Wersja 01 01 2017.
Zalicza
się
do
niej
kilkaset
spokrewnionych
ze
sobą
języków
współczesnych, używanych od kilku
tysięcy lat w Europie, Indiach (stąd
przymiotnik indoeuropejski) i południowozachodniej Azji. W czasach nowożytnych
języki indoeuropejskie rozprzestrzeniły się
na wszystkie kontynenty, głównie za
sprawą angielskiego, hiszpańskiego i
portugalskiego. Obecnie jako językami
ojczystymi posługuje się nimi ok. 3
miliardy osób na całym świecie (co
stanowi ok. 45% ziemskiej populacji).
Wśród 20 najczęściej używanych języków
świata, 10 z nich należy do języków
indoeuropejskich:
angielski,
hindi,
hiszpański,
francuski,
rosyjski,
portugalski, bengalski, niemiecki, urdu i
perski. Do języków indoeuropejskich
należą między innymi prawie wszystkie
języki nowożytnej Europy, w tym polski,
oraz
wiele
języków
dawnych,
udokumentowanych w różnym stopniu:
niektóre, jak sanskryt, greka klasyczna
lub łacina, znane z tysięcy obszernych
tekstów, inne tylko z pojedynczych
inskrypcji, imion, nazw miejscowych lub
cytatów w tekstach autorów starożytnych.
Najdawniej zaświadczonym językiem
indoeuropejskim (od XVIII w. p.n.e.) jest
hetycki. Z połowy II tysiąclecia p.n.e.
pochodzą najstarsze teksty greckie
(mykeńskie); zapewne z tego samego
okresu pochodzą najstarsze religijne
teksty staroindyjskie (Rygweda) i być
może staroirańskie (Awesta), spisane
jednak wiele stuleci później na podstawie
wielowiekowej
tradycji
ustnej.]
–
indoeurópai nyelv (elavult elnevezéssel
indogermán nyelvcsalád) [a természetes
nyelvek egyik nyelvcsaládja. Közel 150
nyelvből áll, amelyet kb. 3 milliárd ember
beszél a Földön; tagjai valamilyen formában
az egész világon megtalálhatóak.]
język indonezyjski [oficjalny język mieszkańców
Indonezji] – indonéz nyelv; Indonézia
lakosságának hivatalos nyelve
język irlandzki [urzędowy język w Irlandii] – ír
nyelv
język islandzki [urzędowy język w Islandii] –
izlandi nyelv
język jadowity – csípős; gyűlöletet ontó nyelv
język jak pytel – (közb.) kinyitja a száját
(nagyhangon beszél); akkora a szája, mint a
bécsi kapu; pereg a nyelve; jár a szája
język japoński [urzędowy język w Japonii] –
japán nyelv
2311
język jest funkcją życia – a nyelvnek funkciós
szerepe van az életben
język kaszubski (pomorszczyzna) [jest to język
tubylczych
Słowian,
siedzących
w
północnej części tzw. Prus zachodnich i w
części wschodniej niemieckiego Pomorza.
W Prusach zachodnich mówią po
kaszubsku
w
powiatach
puckim,
wejherowskim,
gdańskim
górnym,
kartuskim i kościerskim w b. regencji
Gdańskiej, dalej w powiatach chojnickim i
człuchowskim w b. regencji kwidzińskiej,
na Pomorzu zaś niemieckiem w powiatach
słupskim, lęborskim i bytowskim w
regencji koszalińskiej.] – kasub, kasubi
nyelv
język kataloński (llengua catalana, el català) [to
język romański z grupy zachodniej,
mający status języka urzędowego w
Andorze i hiszpańskich wspólnotach
autonomicznych: Katalonii, Balearach i
Walencji. Jest zrozumiały dla 9 milionów
ludzi, z których większość zamieszkuje
wymienione regiony Hiszpanii.] - katalán
nyelv (katalánul català) [az indoeurópai
nyelvcsalád itáliai ágán az újlatin nyelvek
nyugati csoportjába tartozik, legközelebbi
rokona az okcitán (provanszál) nyelv.
Hivatalos nyelv Andorrában, valamint
Spanyolországban
Katalónia,
Valencia
(valenciai, valencià) és a Baleár-szigetek
(baleári, balear) autonóm közösségekben.
Andorrában az egyetlen hivatalos nyelv (bár
sokan használják a spanyolt és a franciát is),
míg Spanyolországban regionálisan – a fenti
autonóm közösségekben – második hivatalos
nyelv a kasztíliai spanyol mellett.]
język kazachski, kazaski [urzędowy język w
Kazachstanie] – kazah nyelv
język khmerski [to jest najważniejszym
językiem z grupy mon-khmer (Kambodża,
Wietnam i Tajlandia), należącej do
rodziny języków austroazjatyckich
(austro-wiet, jednej z 2 gł. gałęzi języków
austryjskich, obok grupy wiet-muong —
Tajlandia), znaczące wpływy sanskrytu i
Pali. Urzędowy język Kambodży. Pismo
alfabetyczno-sylabiczne. Liczba
rodzimych użytkowników języka sięga 7
mln.] – khmer nyelv [a khmerek és
Kambodzsa hivatalos nyelve. Ez a második
legtöbb beszélővel rendelkező ausztroázsiai
nyelv, beszélői száma több tízmillió]
język kołkiem staje – (átv.) elakad a nyelve
język koreański [urzędowy język w Korei
Północnej i w Korei Południowej] – koreai
nyelv
język kreolski – kreolnyelv
-
Wersja 01 01 2017.
język kreolski Reunionu [to jest językiem
powstałym na bazie francuskiego z
wpływami języków afrykańskich,
indyjskich i malgaskich, a którym
posługują się głównie mieszkańcy Wyspy
Réunion.] – Réunion (vulkáni sziget az
Indiai-óceánban Madagaszkártól keletre,
Franciaország tengeren túli megyéje) kreol
nyelvei
język kreolski Mauritiusa [język kreolski na
bazie języka francuskiego, używany na
Mauritiusie] – Mauritius [egy kicsiny
szigetállam az Indiai-óceánban,
Madagaszkártól 900 km-re keletre, a 19°50'
és 20°32' déli szélességi és az 57°18' és
57°46' keleti hosszúsági fokok között
fekszik] kreol nyelvei
język kurdyjski [należy do rodziny języków
indoeuropejskich.
Językiem
tym
posługują się Kurdowie na obszarach
wschodniej Turcji, północnego i północnowschodniego Iraku i Syrii, a także w
Iranie na Kaukazie i Armenii (zob. też
Kurdystan)] – kurd nyelv [az indoeurópai
nyelvcsalád indoiráni ágán az iráni nyelvek
csoportjába tartozik. Becslések szerint kb. 20
millió ember beszéli, akik elsősorban
Törökországban, Szíriában, Irakban és
Iránban laknak. Törökországban latin
betűkkel, a másik három országban arab
betűkkel írják. Az indoeurópai nyelvekhez
hasonlóan flektáló nyelv.]
język inkorporacyjny – inkorporáló v. bekebelező
nyelv
[a
nyelvtipológiai osztályozás
szempontjából
olyan,
magas
fokon
agglutináló nyelv, amely a nyelvtani
viszonyokat és a szóképzést a szótőhöz
járuló toldalékok és utóragok útján fejezi ki,
ahol a toldalékok hosszú halmaza gyakran
határozó- és módosítószókat is magukban
foglalhat, ezzel akár teljes mondatnak
megfelelő szavakat alkotva. Az inkorporáló
nyelvek e tulajdonságuknál fogva egyúttal
poliszintetikus,
azaz
magas
fokon
jelentéstömörítő nyelvek is (a nyelvészeti
szakirodalmak
ezért
sokszor
azonos
fogalomként kezelik az inkorporáló és a
poliszintetikus nyelvet).]
język łaciński [zob. łacina w zn. 1.] – latin nyelv
język laotański [urzędowy język w Laosie] –
laoszi nyelv
język literacki [1. pisana, staranna odmiana
języka ogólnego; 2. oznacza język
używany przez wykształcone grupy
społeczeństwa, instytucje publiczne i
państwowe oraz szkoły (szczególnie
ponadpodstawowe) i uczelnie] – irodalmi
nyelv [1. az a nyelvváltozat, amelyet az
2312
Akadémia meghatároz és gondoz; 2. a
sztenderd nyelvváltozat írott formája, tkp. az
irodalom nyelve]
język litewski [urzędowy język na Litwie] –
litván nyelv
język liwski (inna nazwa: język liwoński) līvõ kēļ,
także rāndakēļ ("język z wybrzeża") [język
ugrofiński, podrupy fińskiej z rodziny
uralskiej,
blisko
spokrewniony
z
estońskim] – lív nyelv [kihalófélben levő
balti-finn nyelv, melyet régen Lettország
északi területein beszéltek. Az utolsó lív
nyelvű területek Lettország nyugati partjain
voltak találhatók, 2009-ben még 30 olyan
személyt ismertek, akik többé kevésbé
anyanyelvi szinten beszélik a lívet, de rajtuk
kívül vannak még körülbelül 300-400-an,
akik valamilyen szinten beszélik, vagy
ismerik. 2013-ban meghalt az utolsó
anyanyelvű lív.]
język łaciński [zob. łacina (łac. lingua Latina,
język łaciński)] – latin v. latin nyelv
język łotewski (łot. latviešu valoda) [język z
grupy języków bałtyckich, którym
posługuje się w sumie ok. 2,2 mln osób,
głównie na Łotwie.] – lett nyelv (lettül:
latviešu) [Lettország és az Európai Unió
hivatalos nyelve. Lettországban 1,4 millióan,
az ország területén kívül mintegy 150 ezren
beszélik anyanyelvként.]
język ludowy – népies nyelv, népnyelv; a nép
nyelve
język macedoński [1. urzędowy język w
Macedonii;
2. język
starożytnej
Macedonii] – macedón nyelv
język macierzysty [Mowa o niemieckim pojęciu
Muttersprache (język macierzysty) w
kontekście wielojęzyczności jest – gdyby
nie było ono tak bardzo zakorzenione w
codziennym
języku
niemieckim
–
właściwie
paradoksem.
„Język
macierzysty“ to w oczach większości
użytkowników coś niepowtarzalnego,
powstałego przez analogię do postaci
jedynej rodzonej matki (przynajmniej do
nastania czasów sztucznego zapładniania).
Codzienne określenie „język macierzysty“
wyklucza więc z góry prawdziwą
dwujęzyczność
(bilingualizm)
lub
wielojęzyczność (plurilingualizm), jest
bowiem częścią monolingualnej koncepcji
języka.] – anyanyelv
język mandżurski [język z podrodziny tunguskomandżurskiej języków ałtajskich, którym
posługują się nieliczni przedstawiciele
Mandżurów zamieszkujących północnowschodnie Chiny (Mandżurię). Literatura,
wzorowana na chińskiej, a zapisywana
-
Wersja 01 01 2017.
pismem mandżurskim, opartym na piśmie
mongolskim, powstawała już od XVII w.
Język
mandżurski
zagrożony
jest
wymarciem ze względu na daleko
posuniętą sinizację Mandżurów. Na
przełomie lat 1980. i 90. niecałe 200 osób
posługiwało się jeszcze tym językiem.
Liczba mówiących w 2007 roku wyniosła
20 osób] – mandzsu nyelv [az altaji
nyelvcsaládon belül a mandzsu-tunguz
nyelvek családjába tartozik. Legközelebbi
rokonai a Szibériában beszélt even és evenki
nyelvek és a Kínában 20 ezer ember által
beszült sibo nyelv. Kihalófélben levő nyelv:
a ma elő közel tízmillió mandzsu
nemzetiségű lakosságon belül kevesebb,
mint 70 ember beszéli anyanyelvként.
Agglutináló nyelv, magánhangzó-harmónia
jellemzi. 2007-ben már csak két faluban, a
Fuye megyei Sanjiaziban, illetve az aihui
Dawujiaban vannak anyanyelvi beszelők.]
język martwy [1. język istniejący tylko w formie
pisanej, niebędący w użyciu; 2. język,
którym obecnie nie posługuje się żadna
grupa etniczna w codziennej komunikacji;
język nie potrafi nazwać najnowszych
wynalazków i większości współczesnych
rzeczy codziennego użytku; (świadectwa
piśmienne nie dają się do końca zbadać;
nie znamy brzmienia języka)] – holt nyelv
[olyan nyelv, amelyet már nem használ
egyetlen nemzet, nép vagy közösség sem,
vagyis nincsenek (akár egy-, akár kétnyelvű)
anyanyelvi beszélői]
język maszynowy [1. język programowania, w
którym stosuje się wyłącznie rozkazy
objęte listą rozkazów komputera; 2. (kod
maszynowy) – język programowania, w
którym
zapis
programu
wymaga
instrukcji bezpośrednio jako liczb, które
są rozkazami i danymi bezpośrednio
pobieranymi przez procesor wykonujący
ten program.] – gépnyelv; számítógépes
nyelv; programnyelv; gépi kód [a
számítástechnikában használt műveletek és
adatok
(általában
bináris
–
kettes
számrendszeren
alapuló
–
vagy
hexadecimális – tizenhatos számrendszeren
alapuló – számokkal ábrázolt) olyan sora,
amely a számítógép processzora számára
közvetlen utasításként értelmezhető. A gépi
kód az egyetlen "nyelv", amit a számítógép
központi parancsvégrehajtó egysége, a
processzor
megért,
ezért
minden
programozási nyelvet gépi kóddá kell
alakítani
ahhoz,
hogy
a
program
végrehajtható legyen. Ezt az átalakítást
végzik a fordítóprogramok.]
2313
język migowy [1. system znaków umownych,
wykonywanych przy użyciu gestów i
mimiki,
służących
głuchym
i
głuchoniemym do porozumiewania się; 2.
to język naturalny, charakteryzujący się
użyciem kanału wzrokowego, a nie
audytywnego. Języki migowe są to te
języki
wizualno-przestrzenne,
które
zostają nabyte drogą naturalnej akwizycji
przez głuche dzieci od głuchych rodziców.
Do niedawna języki migowe były
pozbawione wersji pisanej (SignWriting).]
– jelnyelv [a vizuális kódrendszerek egyik
legfejlettebb formája, amelyet a siketek
használnak. Az 1960-as évek óta a
szakemberek már önálló nyelvként kezelik.
Egy 2009-es törvény a magyar jelnyelvet a
hivatalos
nyelv
szintjére
emelte
Magyarországon.]
język młodzieżowy; slang młodzieżowy – ifjúsági
nyelv
język
mnemoniczny,
symboliczny
(ang.
mnemonic programming language) [język
programowania oparty na symbolicznych,
skrótowych nazwach rozkazów, które
komputer tłumaczy na zrozumiały dla
siebie
kod
maszynowy.
Formaty
mnemoniczne charakteryzują się tym, że
są zrozumiałe dla człowieka w odróżnieniu
od np. formatów binarnych. Przykładem
formatu mnemonicznego są pliki HTML
dla stron internetowych lub pliki SVG dla
grafik. Zmiany tych plików mogą w razie
potrzeby zostać dokonane za pomocą
zwykłego edytora tekstów bez użycia
specjalnego
oprogramowania.]
–
mnemonikus
nyelv
(ang.
mnemonic
programming language) (MPL) [nyílt
forrású, kísérleti programozási nyelv]
język mołdawski (limba moldovenească, graiul
moldovenesc, лимба молдовеняскэ) [1.
język urzędowy w Mołdawii; 2. to język z
grupy języków wschodnioromańskich,
który bywa często utożsamiany z językiem
rumuńskim lub uważany za jego odmianę
(dialekt). Obecnie językiem mołdawskim
posługuje się ok. 2,7 mln osób w Mołdawii
i Naddniestrzu, który jest językiem
urzędowym tych krajów. Poza terytorium
Mołdawii posługuje się tym językiem
mniejszość mołdawska żyjąca przede
wszystkim w Rumunii, na Ukrainie i w
Rosji. Łącznie językiem tym mówi ok. 10
mln osób.] – moldáv nyelv (limba
moldovenească) [a Moldovai Köztársaság
alkotmánya alapján, az ország
„államnyelve”, amelyet latin ábécével írnak.
ISO 639 kódjai mo és mol voltak, de 2008
novemberében ezeket megszüntették, és
-
Wersja 01 01 2017.
helyettük szükség szerint a román nyelv
kódjait kell használni. SIL kódja nincs.]
język mozarabski (†) – mozarab nyelv (az arab
muszt’arab ’elarabosodott’ szóból; spanyolul
mozárabe)
összefoglaló
elnevezés
a
középkori arab megszállás alatt álló Hispania
területén élő, a keresztény vallást megörző
elarabosodott
népesség
(vagyis
a
„mozarabok”) vulgáris latin eredetű, arab
szavakkal kevert újlatin dialektusaira. A
nyugati újlatin nyelvek csoportjába tartozott,
és valószínűleg már a 11. század végére
kihalt. A többi újlatin nyelvvel ellentétben
lejegyzésére nem a latin ábécét, hanem az
arab írást használták.
język mu się rozwiązał – megoldódott a nyelve
język mu stanął kołem – torkán akadt v. torkára
forrt a szó
język naturalny [język będący wytworem
historycznego rozwoju, w przeciwieństwie
do języków sztucznych] – természetes nyelv
[Természetes nyelvnek (a mesterséges
nyelvekkel szemben) az emberek által
használt olyan nyelvet nevezzük, amely egy
közösség (törzs vagy nemzet) életében
nemzedékről-nemzedékre spontán vagy
tudatos folyamatok (például nyelvújítás)
során szabadon fejlődik, változik.]
język naukowy [język charakteryzujący się
występowaniem
słownictwa
specjalistycznego i ścisłością sformułowań]
– tudományos nyelv
język neoromański – neoromán v. újlatin nyelv
język niemiecki [urzędowy język w Niemczech i
w Austrii, jeden z języków urzędowych w
Belgii, Szwajcarii i Luksemburgu] – német
nyelv
język niewyparzony – mocskos száj; csípős nyelv
język norweski [urzędowy język w Norwegii] –
norvég nyelv
język nowogrecki, język grecki nowożytny, albo
greka nowożytna, również: demotyk(a),
po grecku: Νεοελληνική – język
indoeuropejski, używany współcześnie w
Grecji (ok. 11 mln mówiących) i na
Cyprze (ok. 750 tys.). Jest on jednocześnie
językiem urzędowym tych państw (na
Cyprze obok tureckiego). – újgörög; görög
nyelv (1453-tól napjainkig)
język nowożytny – élő nyelv, modern nyelv
język obcy (np. angielski, niemiecki, rosyjski,
łacina, francuski, hiszpański) – idegen
nyelv
język ogólno-narodowy – köznyelv
język ogólny [odmiana języka narodowego
znana ogółowi społeczeństwa] – köznyelv
2314
język ojczysty (pierwszy język) [język, którego
człowiek uczy się najpierw. Jego
przyswojenie następuje w dzieciństwie,
odbywa się w sposób naturalny, a ma
miejsce w środowisku zajmującym się
główną opieką nad małym człowiekiem.
Najczęściej jest to jego środowisko
rodzinne.] – anyanyelv
język opisu danych [data description language] –
DDL, Data Description Language, adatleíró
nyelv
język ormiański (Հայերեն) należy do rodziny
języków indoeuropejskich z grupy satem,
stanowi jednak w niej samodzielną gałąź.
Obecnie używany jest w Republice
Armenii
i
Republice
Górskiego
Karabachu,
gdzie
jest
językiem
urzędowym, a także w Gruzji, Iranie,
Syrii, Rosji w Libanie i 24 innych
państwach przez około 6 milionów ludzi. örmény nyelv (örményül: հայերեն լեզու,
IPA [hajɛɹɛn lɛzu] hayeren lezu) [az
indoeurópai nyelvcsalád keleti ágába tartozó
nyelv,
amelyet
elsősorban
Örményországban, Grúziában és az örmény
diaszpórában
beszélnek.
Közelebbi
rokonságban az indoiráni nyelvekkel áll,
kezdetben közéjük is sorolták, majd 1875ben H. Hübschmann bizonyította be a
nyelvcsaládon belüli önállóságát. A nyelvet
ma megközelítőleg 6,7 millió ember beszéli,
ebből
2,8
millió
lakik
a
mai
Örményországban.]
język perski (nowoperski, farsi albo parsi, per.
‫ ف ار سی‬albo ‫[ )پ ار سی‬1. urzędowy język w
Iranie; 2. język z grupy irańskiej języków
indoeuropejskich, którym posługuje się
ponad
50
mln
mówiących,
zamieszkujących głównie Iran (40 mln),
Afganistan (7 mln) i Irak (200 tys.). Jest
on jednocześnie lingua franca dla blisko
80
mln
mieszkańców
Środkowego
Wschodu] – perzsa
(más néven:
fárszi/párszi nyelv; perzsául: ‫ یاراف‬vagy
(‫[پ ار اف‬az indoeurópai nyelvcsalád
indoiráni ágán az iráni nyelvek csoportjába
tartozik.
Megkülönböztetünk
óperzsa,
középperzsa (pehlevi) és újperzsa nyelvet. A
mai modern perzsa valamely középperzsa
nyelvjárásból alakult ki, azonban a
középperzsa óperzsával való viszonya nem
teljesen tisztázott. Az újperzsát Iránban
(régebbi neve: Perzsia) közel 70 millióan
beszélik. A Kr. u. 7. században bekövetkezett
arab hódítás következtében sok arab szó
került a nyelvbe. Szintén az újperzsa nyelv
területileg
elkülönült
változatai
-
Wersja 01 01 2017.
(nyelvjárásai) a cirill betűkkel írt tádzsik,
valamint az Afganisztánban beszélt dari.]
język pierwotny – ősnyelv
język planowany – (ang. 'constructed language)
mesterséges v. tervezett nyelv
język poetycki – költői nyelv v. nyelvezet
język
polisyntetyczny
–
bekebelező
v.
polisztintetikus nyelv [ezek jellemzője, hogy
egyetlen morfémasorba sűrítenek be olyan
tartalmakat, amelyeket a más nyelvtípusba
tartozó nyelvek szószerkezetekkel vagy
olykor még hosszabb egységekkel fejeznek
ki]
język polityczny – politikai nyelv
język polski [urzędowy język w Polsce] – lengyel
nyelv
język polski jest bardzo ładny – a lengyel nyelv
nagyon szép
język polski jest bardzo łatwy, bo nawet małe
dzieci mówią po polsku! - a lengyel nyelv
nagyon könnyű, mert már a kis gyerekek is
beszélnek lengyelül!
język polski jest bardzo trudny – a lengyel nyelv
nagyon nehéz
język polski ma bardzo bogate słownictwo – a
lengyel
nyelv
gazdag
szókinccsel
rendelkezik
język polski ma bardzo bogaty zbiór synonimów
– a lengyel nyelv nagyon gazdag
szinonímagyűjteménnyel rendelkezik
język polski podoba mi się – a lengyel nyelv
tetszik nekem
język portugalski [urzędowy język Portugalii,
Brazylii i byłych kolonii portugalskich w
Afryce] – portugál nyelv
język pośredni; język pośredniczący – közvetítő
nyelv
język potoczny [1. wariant języka używany w
codziennych sytuacjach życiowych; 2. to
jest formą posługiwania się językiem
służącą
bezpośredniej
komunikacji
międzyludzkiej i przeważnie nie jest
zapisywany] – köznyelv; közbeszéd,
hétköznapi nyelv
język
praindoeuropejski
[hipotetyczny,
rekonstruowany język, z którego wywodzą
się języki europejskie] – ős indoerópai
nyelv
język prasłowiański [1. rekonstruowany język
pierwotnych Słowian; 2. jest to należący
do rodziny języków indoeuropejskich
wspólny prajęzyk dawnych Słowian, z
którego później wykształciły się
poszczególne języki słowiańskie. Za koniec
istnienia języka prasłowiańskiego uznaje
się przełom V i VI wieku n.e. Nie istnieją
2315
żadne zabytki pisane w nim sporządzone.
Historycy języka odtwarzają jego formy
metodami lingwistyki historycznej, na
przykład metodą porównawczą – tj.
zestawiając słowa z różnych języków
słowiańskich.] – ősszláv v. ószláv nyelv
język proceduralny (ang. procedural language)
[język programowania umożliwiający
tworzenie oprogramowania w postaci
programu głównego oraz wielu procedur
(lub podprogramów), z których każda
realizuje określoną funkcję i może być
wywoływana wielokrotnie przez program
główny.] – (informatika) (ang. procedural
language) procedurális nyelv
język programowania [1. system znaków
przystosowany do pisania programów dla
komputerów cyfrowych; 2. zbiór zasad
określających, kiedy ciąg symboli tworzy
program (czyli ciąg symboli opisujący
obliczenia) oraz jakie obliczenia opisuje] –
programnyelv, a programozás nyelve
język programowania do sterowania i symulacji;
język CSL – (kat.: informatyka) CSL
Control and Simulation Language (vezérlő és
szimulációs nyelv)
język prowansalski (Provençal, Prouvençau)
[język z grupy romańskich, używany w
południowej
Francji]
–
provanszál
dialektus (okcitánul provençau, franciául
provençal) [az okcitán nyelv egyik – erős
francia hatástól érintett – dialektusa, amelyet
Dél-Franciaországban, a mai ProvenceAlpes-Côte d'Azur régió részét alkotó
Provence területén beszélnek. Nem azonos a
provanszál nyelvvel, amely az okcitán nyelv
- különösen a középkori okcitán hagyományos elnevezése.]
język retoromański, retycki [1. język, którym
posługuje się ludność zamieszkująca Alpy
na pograniczu Włoch i Szwajcarii; 2.
język z grupy języków romańskich,
którym
posługuje
się
ludność
zamieszkująca Alpy; jeden z języków
urzędowych Szwajcarii; język retycki] –
rétoromán nyelv [összefoglaló elnevezés a
Svájc keleti felében (a rómaiak által
Rhaetiának nevezett vidék, innen származik
a név is), Észak-Olaszországban (DélTirolban, főként a Dolomitok völgyeiben),
valamint az Északkelet-Olaszország Friuli
régiójában beszélt, egymással közeli
rokonságban álló, de nyelvtörténetileg
elkülönülő nyugati újlatin – egész pontosan
galloromán – dialektusokra.]
język retoryczny [odmiana języka stosowana w
publicznych przemówieniach] – retorikus
nyelv
-
Wersja 01 01 2017.
język rodziny – anyanyelv
język romski lub romani (nazwa własna: romani
čhib, romani chhib, w innych językach
często określany potoczną nazwą „język
cygański”) [indoeuropejski język z
podrodziny indoaryjskiej, w ramach
której
należy
do
grupy
nowoindoaryjskiej] - cigány nyelv csak a
romani vagy roma nyelvet („emberek
nyelve”, roma=„emberek”) jelenti (saját
elnevezése romani šib vagy romani čhib),
[az indoeurópai nyelvcsalád indoiráni ágán
belül az középind nyelvek csoportjába
tartozik, így a többi újind nyelvhez
hasonlóan a szanszkrit leszármazottja]
język rosyjski [urzędowy język w Rosji] – orosz,
orosz nyelv
język rumowiskowy [różnorodny materiał
zwietrzelinowy, osuwający się po stoku i
stromym dnie doliny] – törmeléknyelv
język rumuński – román nyelv
język rusiński (w Polsce posiadający nazwę
urzędową język łemkowski; zwany również
łemkowsko-rusińskim,
rusińskołemkowskim,
karpatorusińskim,
baczwańsko-rusnackim) [język słowiański,
używany przez Rusinów (nazywających
siebie Rusnakami). Posiada kilka odmian
(dialektów). Posługują się nim Rusini
mieszkający na Zakarpaciu (Ukraina), we
wschodniej Słowacji, w Polsce (Łemkowie
i Bojkowie), Rumunii i na Węgrzech oraz
Rusnacy (Rusini Panońscy) w Wojwodinie
(Serbia)
i
Chorwacji.
Dobrze
skodyfikowany jest tylko w byłej
Jugosławii.] – I. ruszin nyelv (ruszinul:
русиньска бесїда vagy русиньскый язык)
[az ukrán nyelvhez közel álló keleti szláv
nyelv. Az íráshoz cirill betűket használ.
Hivatalos nyelvként csupán a Vajdaságban
használják (ruszinul бачваньски руски язик
[bacsvanszkij ruszkij jazik]), de ott valójában
ennek a vajdasági, bácsi, vagy pannon ruszin
nyelv nevű változata hivatalos (vajdasági
ruszin nyelv), amelynek külön irodalmi
normája van, s az elemzők többsége szerint
külön nyelvi normának tekinthető már.
Kárpátalján is létezik e nyelv, de az ukránok
máig nem ismerik el, mint önálló nyelvet, a
ruszinokat pedig, mint önálló népcsoportot];
II. rutén nyelv [egy történelmi keleti szláv
írott nyelv, amely hivatalos nyelv volt a
Litván Nagyfejedelemségben és a lengyel–
litván nemesi köztársaság keleti szláv
területein.]
język sanskrycki [zob. sanskryt] – szanszkrit, óind
język secesyjny – szecessziós nyelv
2316
Język serbski (cрпски, srpski) [jedna z
uregulowanych wersji dialektu
sztokawskiego, używana głównie przez
Serbów i Czarnogórców w Serbii,
Czarnogórze, Bośni i Hercegowinie oraz w
innych krajach.] – szerb nyelv
język
serbsko-chorwacki
(serbochorwacki,
chorwackoserbski,
chorwacki
czyli
serbski) – szerbhorvát nyelv [szerbhorvát
nyelv
kifejezés
nyelvészek
alkotta
szakkifejezés, amely a szerbek, a horvátok, a
bosnyákok és a montenegróiak által beszélt
nyelvet volt hivatott megnevezni. A egykori
Jugoszlávia egyik hivatalos nyelvének
elnevezése is volt, de mindig is csak
beszélőinek kisebbsége használta nyelvének
megnevezésére]
język specjalistyczny – szaknyelv
język się komu poplątał – (átv.) összegabalyodott
a nyelve vkinek
język się plączą komu – botladozik v. nehezen
forog a nyelve; akadozva beszélni
język śląski (řůndzyńi, ślůnsko godka, ślonsko
godka/ślónsko gołdka) [zespół dialektów
śląskich, którym posługuje się rdzenna
ludność Górnego Śląska oraz reliktowo
część ludności Dolnego Śląska] – sziléziai
nyelv
język słowacki [urzędowy język w Słowacji] –
szlovák nyelv
język słoweński [1. urzędowy język w Słowenii;
2. język południowosłowiański, urzędowy
w Słowenii. Posługuje się nim ok. 2 mln
osób (z czego ok. 1,9 mln w Słowenii, ok.
90 tys. w przygranicznych rejonach
Włoch, ok. 40 tys. w austriackiej części
Karyntii, ok. 15 tys. w Chorwacji, ok. 3
tys. na Węgrzech; poza tym używany w
ośrodkach emigracji słoweńskiej, takich
jak Cleveland w USA i Buenos Aires w
Argentynie).] – szlovén nyelv (Szlovénia
hivatalos nyelve)
język spustowy [w ręcznej broni palnej: część
mechanizmu spustowego, na którą strzelec
naciska palcem] – lőfegyver ravasza v.
kakasa
język
staro-cerkiewno-słowiański,
starocerkiewny,
starosłowiański
[najstarszy literacki język słowiański] –
óegyházi szláv (egyéb elnevezései: ószláv,
óbolgár vagy régi szláv) nyelv a legkorábbi
írásos emlékekkel rendelkező szláv nyelv;
ószláv nyelv
język staroruski [to język wschodniosłowiański,
używany gł. w średniowieczu na Rusi
jako język literacki. Został wyparty przez
nowsze języki wschodniosłowiańskie,
-
Wersja 01 01 2017.
które zapożyczyły od niego wiele słów.] –
óorosz, ősorosz (nyelv)
język starosłowiański – ószláv nyelv
język starowęgierski – ómagyar nyelv
język
środowiskowy
(także
gwara
środowiskowa, slang) [odmiana języka
ogólnonarodowego przeciwstawiająca się
językowi ogólnemu tym, że jej użycie
ogranicza się do jednego środowiska; od
języka ogólnego różnią się przy tym
przeważnie leksyką i frazeologią. Cechują
się dużą zmiennością form leksykalnych i
frazeologicznych w stosunku do języka
ogólnonarodowego. Zasadniczo występują
wyłącznie
w
formie
mówionej,
sporadycznie wykorzystywane są także
jako materiał w utworach literackich.
Języki środowiskowe powstają najczęściej
w środowiskach wyodrębnionych z ogółu
społeczeństwa pod względem wieku (np.
slang młodzieżowy), typu działalności
społecznej, zawodu (mówi się wtedy o
"gwarach" zawodowych, a typowe dla
nich słowa nazywa się profesjonalizmami).
Szczególnie
swoiste
są
języki
środowiskowe
("gwary")
grup
społecznych
izolujących
się
od
społeczeństwa (np. gwara więzienna).] –
szleng, argó, zsargon
język światowy – világnyelv
język
sztuczny
[1. język
pomocniczy,
funkcjonujący
często
jako
język
międzynarodowy, np. esperanto, wolapik;
2. język
specjalistyczny,
np.
język
matematyki, logiki formalnej] – művi v.
mesterséges nyelv
język szwedzki [urzędowy język w Szwecji,
jeden z dwóch języków urzędowych w
Finlandii] – svéd nyelv
język tatarski [etniczny język Tatarów] – tatár
nyelv
język tocharski [język używany do VIII w. n.e. w
Azji Środkowej] – tokhár nyelv [utód nélkül
kihalt indoeurópai nyelv, amelyet BelsőÁzsiában, a ma Kínához tartozó KeletTurkesztán
(Hszincsiang
tartomány)
területén
található
Tarim-medencében
beszéltek.]
język turański – turáni nyelv
język turecki [urzędowy język w Turcji] – török
nyelv
język tybetański – tibeti nyelv
język uczniowski – diáknyelv
język ugrofiński – finnugor nyelv
język ukraiński [urzędowy język na Ukrainie] –
ukrán nyelv
2317
język urzędowy, kancelaryjny [1. język właściwy
przekazom związanym z działalnością
instytucji administracyjnych, prawnych;
2. język, który otrzymał unikatowy status
prawny na terenie państwa lub regionu
administracyjnego. Zazwyczaj jest to
język używany w krajowych strukturach
legislacyjnych np. parlamencie, choć
prawo niektórych krajów wymaga, by
dokumenty urzędowe były przedstawiane
również w innych językach] – hivatali
nyelv
język wchodzący w morze (klin ziemi) – a
tengerbe nyúló földnyelv
język wegetujący [język, którym nie posługuje
się żadna grupa etniczna; jest w użyciu używa go pewna grupa ludzi w celach
komunikacyjnych; język potrafi nazwać
współczesne przedmioty codziennego
użytku.] – vegetáló nyelv
język wewnętrzny [język zrozumiały dla
procesora komputera] – (inf.) belső nyelv
język węgierski [urzędowy język na Węgrzech] –
magyar nyelv język wietnamski [urzędowy
język w Wietnamie] – vietnámi nyelv
język włoski [urzędowy język we Włoszech; też:
jeden
z urzędowych
języków
w
Szwajcarii] – olasz nyelv
język wołowy – (növ.) Széleslevelű útifű
(farkasnyelv,
forrásfű,
kutyanyelvfű,
szerelemlapu) [Utak mentén, művelt talajon,
nyirkos helyeken közönséges.]
język wołowy – marhanyelv
język wykładowy – előadási nyelv, tanítási nyelv,
az előadás nyelve
język wymiany (ang. exchange language) [język
przyjęty (decyzją polityczną) jako język
pośredniczący dla wymiany danych w
systemach wielojęzycznych, inaczej jest to
język podstawowy dla translacji na
lokalne języki.] – váltó nyelv
język wysokiego poziomu (autokod) [typ języka
programowania, którego składnia i słowa
kluczowe mają maksymalnie ułatwić
rozumienie kodu programu dla człowieka,
tym
samym
zwiększając
poziom
abstrakcji
i
dystansując
się
od
sprzętowych niuansów. Kod napisany w
języku wysokiego poziomu nie jest
bezpośrednio
„zrozumiały”
dla
komputera – większość kodu stanowią tak
naprawdę normalne słowa, np. w języku
angielskim. Aby umożliwić wykonanie
programu napisanego w tym języku
należy dokonać procesu kompilacji] –
magas szintű programozási nyelvek [olyan
nyelvek, melyek – az alacsony szintű
nyelvekkel
szemben
–
elvontabbak,
-
Wersja 01 01 2017.
könnyebben használhatóak és platformfüggetlenebbek. Az ilyen nyelvekben az
CPU műveletek, mint a memóriaelérési
modellek és a hatókörök kezelése
elvonatkoztatottak.]
język wyszlifowany – (átv.) éles nyelv
język zawodowy – szaknyelv
język złodziejski; język złodziei (argo) –
tolvajnyelv
język żródłowy – forrásnyelv (amiről fordítanak)
język źródłowy a język docelowy – forrás- és
célnyelv
język żywy, język żyjący [język, który jest w
powszechnym użyciu, którego w celu
skomunikowania się używa pewna grupa
osób; jest to język, który rozwija się,
wprowadza nowe pojęcia; (większość
użytkowników
tego
języka
porozumiewając się w nim zaznacza swoją
przynależność etniczną) język ten jest
charakterystyczną cechą pewnej grupy
etnicznej. język ten można w pełni poznać
i zbadać, ponieważ istnieje wiele osób w
nim mówiących (istnieją świadectwa
piśmienne); język ten jest "pierwszym
językiem", którego uczy się człowiek po
przyjściu na świat] – élő nyelv
Języki (Ludzkości) [Zostały wprowadzone, aby
zakłócić jednomyślność ludzi w ich
działaniu przeciw woli Boga.] – nyelvek
[Az ÓSZ-i korban sok nyelv volt; az
izráeliták
héber
nyelven
beszéltek
Palesztinában való letelepedésüktől kezdve
legalább Nehémiás (3) koráig; a héber lett
minden időkre Izráel irodalmi nyelve; a
mindennapi nyelvben ezt felváltotta az
arameus; a héber, ill, arám nyelv mellett a
legfontosabb nyelvek Palesztinában a görög
és latin voltak (Jn 19,20).]
języki analityczne – analitikai nyelvek; analitikus
nyelvek; olyan nyelvek, amelyekben a
szavak közötti kapcsolatot a mondatban
elsősorban segédszavak, szórend stb. jelzik
języki abisyńskie – abesszín nyelvek
języki adamawa-ubangi [także języki wschodnie
adamawa - podgrupa języków nigerokongijskich, według klasyfikacji Josepha
Greenberga stanowiąca w niej osobną
rodzinę, niektórzy językoznawcy włączają
jednak języki adamawa-ubangi do woltakongijskich w obrębie podgrupy
atlantycko-kongijskiej.] - kelet-adamawa
nyelvek
języki afroazjatyckie, chamito-semickie [1.
rodzina języków używanych w Afryce
Północnej; 2. grupa języków, z których
2318
najważniejsze są arabski i hebrajski] –
sémi-hámi, afroázsiai nyelvek
języki aglutynacyjne [języki, w których stosunki
gramatyczne w zdaniu oznaczone są w
formach wyrazów za pomocą afiksów, z
których każdy ma tylko jedną funkcję w
danym połączeniu] – agglutinációs v
agglutináló v. ragozó nyelvek (finn-ugor és
török-tatár nyelvek)
języki alternacyjne [1. języki, w których stosunki
gramatyczne w zdaniu są tworzone przez
wymieniające się samogłoski, zaś
spółgłoski są elementem stałym i nadają
wyrazom znaczenie; 2. w których
funkcję gramatyczną spełniają
alternacje, czyli wymiany głosek
zachodzące wewnątrz morfemu.
Przykładem jest hebrajski.] – alternációs
nyelvek
języki analityczne, amorficzne, izolujące,
pozycyjne [języki, które w przeciwieństwie
do języków syntetycznych wyrażają
funkcje gramatyczne za pomocą luźnych
morfemów w postaci np. przyimków,
elementów przysłówkowych, zaimkowych
oraz słów posiłkowych, np. fr. vin; du vin
wobec pol. wino; wina] – analitikai nyelvek;
analitikus nyelvek
języki
anatolijskie
[1.
grupa
języków
indoeuropejskich w Azji Mniejszej
używanych od II tysiąclecia p.n.e. do
początku naszej ery; 2. Języki anatolijskie
(hetyckie)
podrodzina
języków
indoeuropejskich, którymi posługiwała się
ludność
zamieszkująca
współczesną
Anatolię w okresie od ok. 2000 r. p.n.e. do
początków naszej ery. 3. wymarła,
najstarsza i najbardziej odrębna grupa
językowa] – anatóliai nyelvek [az
indoeurópai
nyelvelmélet
szerint
az
indoeurópai nyelvcsalád egy ma már kihalt
nyelvekből álló csoportja: hettita, palái, lüd]
języki
bałtosłowiańskie
[hipotetyczna
podrodzina językowa w obrębie języków
indoeuropejskich,
obejmująca języki
bałtyckie i języki słowiańskie. Posługuje
się nimi ponad 300 mln osób.] – balti-szláv
nyelvek [Az indoeurópai nyelvcsalád
fejlődésének igen korai stádiumában még
nem volt értelme szláv, germán, illetve balti
nyelvekről beszélni, ezért ezt az ősi,
egymással akkor még közeli rokonságban
lévő protonyelvet egyes nyelvtudósok baltiszláv nyelvnek, pontosabban balti-szláv
hipotézisnek nevezik.]
języki bałtyckie [1. grupa języków
indoeuropejskich obejmująca język
litewski, łotewski oraz wymarłe języki
-
Wersja 01 01 2017.
Prusów, Jaćwingów i Kurów; 2. grupa
języków w obrębie języków
indoeuropejskich, którymi w czasach
historycznych posługiwali się Bałtowie na
terenach od ujścia Wisły po południowe
granice dzisiejszej Estonii (północne
krańce łotewskiej krainy zwanej Liwonia).
Większość języków z grupy bałtyckiej
wymarło, co znacznie zawęziło obszar ich
występowania.] – balti nyelvek (lett, litván,
óporosz stb.) [alaktanilag sok ősi
indoeurópai alapnyelvi jellemzőt őriztek
meg]
języki bantu [grupa języków afrykańskich,
którymi posługują się ludy Bantu] – bantu
nyelvek
języki celtyckie [1. zachodnia gałąź języków
indoeuropejskich; 2. grupa językowa w
obrębie języków indoeuropejskich. Wiele
języków
z
tej
grupy
wymarło.
Współcześnie
grupa
ta
jest
reprezentowana przez języki: iryjski
(irlandzki), szkocki (gaelicki), walijski i
bretoński. Również te języki zagrożone są
wymarciem, dlatego też prowadzone są
działania na rzecz ich zachowania.
Posługuje się nimi około 1,3 mln
mówiących.] – kelta nyelvek [összefoglaló
elnevezés az indoeurópai nyelvcsalád
nyugati ágát alkotó – nem germán és nem
itáliai nyelvekre, amelyek feltételezhetően
egy, az itáliai alapnyelvvel közeli rokon
indoeurópai nyelvjárásból (kelta ősnyelv
vagy alapnyelv) váltak le. Ókelta nyelvek:
gall, keltibér, leponti, galata (utód nélkül
kihaltak). Kelta nyelvek: ír, skót gael, manx,
cornwalli, velszi, breton stb.]
języki chamickie [1. grupa języków powstała w
starożytności, rozprzestrzeniających się z
Półwyspu Arabskiego na północną i
wschodnią Afrykę; 2. dawna wspólna
nazwa niesemickich języków z rodziny
afroazjatyckiej,
wraz
z
semickimi
określanych jako języki chamito-semickie.
Nazwa ta została zarzucona, kiedy w toku
badań nad językami afroazjatyckimi
okazało się, że tworzy je sześć
równorzędnych rodzin językowych, nie
zaś dwie główne, jak sugerowało dawne
określenie] – afroázsiai (régebben: sémi–
hámi) nyelvek
języki fleksyjne, syntetyczne [1. języki, w
których stosunki gramatyczne w zdaniu
oznaczane są w formach wyrazów za
pomocą afiksów, łączących kilka funkcji;
2. typowy wyraz składa się z jednego
morfemu znaczeniowego i jednego lub
więcej morfemów gramatycznych, które
bardzo często spełniają więcej niż jedną
2319
funkcje gramatyczną, i spełniają ją tylko
przy
pewnej
grupie
morfemów
bazowych. Np. wyraz kobiety składa się z
dwóch morfemów kobiet oraz -y.
Pierwszy morfem nadaje wyrazowi
znaczenie, drugi zaś spełnia funkcje
gramatyczne, przy czym jest to
jednocześnie wiele funkcji - na przykład
wyrażanie mianownika i wyrażanie
liczby mnogiej. Morfem -y może być
użyty z niektórymi innymi morfemami,
np. cytryn, zaś z innymi nie - np. koń. W
przypadku morfemu bazowego koń
mianownik i liczbę mnogą wyraża inny
morfem, -e. Typowe przykłady to polski i
łacina.] – szintetikus, flexiós nyelvek;
flektáló nyelvek [amelyekben a szótövek a
ragozások és képzések során megváltoznak,
és a toldalékok egyáltalán nem függenek a
szótő hangrendjétől. Flektáló, hajlító v.
fúziós nyelvek azok a szintetikus nyelvek,
amelyek a nyelvtani viszonyokat a szóalakok
megváltoztatásával (flexióval) – ragozással,
szóképzéssel, illetve a szótő változtatásával –
képesek kifejezni. A flektáló nyelvek tipikus
példái
az
indoeurópai,
valamint
különösképpen az afroázsiai (régebben:
sémi–hámi) nyelvek.]
języki germańskie [1. grupa języków
indoeuropejskich, której
przedstawicielami są dziś m.in. niemiecki,
szwedzki, norweski, angielski; 2. grupa
języków w obrębie języków
indoeuropejskich, którymi posługuje się
kilkaset milionów mówiących na całym
świecie. Wywodzą się ze wspólnego języka
pragermańskiego.] – germán nyelvek [az
indoeurópai nyelvek egyik nyugati ága. Saját
fejlődésük az első germán hangeltolódás
befejeztével kezdődött. Közös ősük a protogermán nyelv volt melyet i. e. 1000 körül
beszéltek a vaskori Észak-Európában, ezért
is írásos emlék nem maradt ránk. A germán
nyelvek első írásos emlékei II. századi római
feljegyzésekből származnak. A
legelterjedtebb germán nyelv az angol 400,
majd a német 100 millió beszélővel. Széles
körben beszélik még a Hollandot (22 millió)
és afrikai változatát az afrikaans-t (16
millió). Az északi germán nyelvek (norvég,
dán, svéd és izlandi) együttesen 20 millió
beszélővel rendelkeznek.]
języki grup etnicznych – etnikai csoportok nyelvei
języki helleńskie [rodzina językowa w obrębie
języków indoeuropejskich. Języki
helleńskie wywodzą się ze wspólnego
przodka (prajęzyka) - języka
protohelleńskiego. Jedyne dwa
zaświadczone starożytne języki helleńskie
-
Wersja 01 01 2017.
- starogrecki i macedoński - zaliczane są
wraz z językami iliryjskim, trackim,
frygijskim i dackim do postulowanej
paleobałkańskiej ligi językowej. W dużej
części opracowań rodzina helleńska w
ogóle nie jest wyróżniana, a wszystkie
podane w poniższym zestawieniu
etnolekty uznawane są za odmiany języka
greckiego, izolowanego w obrębie rodziny
indoeuropejskiej.] język hetycki (zw.również nesyckim) [jest
najlepiej znanym z wymarłych języków z
podrodziny anatolijskiej języków
indoeuropejskich. Mówili nim Hetyci w
Azji Mniejszej w II tysiącleciu p.n.e.
Poświadczony już w staroasyryjskich
tekstach klinowych z Kanesz (Nesa,
XVIII–XVII w. p.n.e.) był głównym
językiem dokumentów klinowych z
Hattusa, stolicy państwa Hetytów.] –
hettita (ne-ši-li) [az ókori hettiták – általános
feltételezés szerint – utód nélkül kihalt
nyelve, amit valaha Anatóliában beszéltek.
Legkorábbi emlékei a i. e. 1900 körül
kelteződnek, az összeomlásig (i. e. 1200-ig)
hivatalos nyelv a Hettita Birodalomban,
használata a tengeri népek i. e. 12. századi,
majd az arameusok i. e. 10. századi
vándorlása során visszaszorult. A
hieroglifikus hettita emlékek (luvi nyelv)
azonban i. e. 700-ig megtalálhatók az
újhettita királyságokban, miközben a neszai
nyelv leírására szolgáló ékírásos változat
helyét átvette a föníciai betűírás. A feliratos
emlékek java része a mai Boğazköyből
(ókori nevén Hattuszasz, majd Pteria), a
hajdani Hettita Birodalom központjából,
valamint Neszából, az első nagyhatalmi
centrumból került elő.]
języki ilirskie a. iliryjskie, także: język iliryjski
[to wspólna nazwa nadana
prawdopodobnie blisko spokrewnionym
ze sobą wymarłym językom z rodziny
indoeuropejskiej, używanym w
starożytności przez plemiona iliryjskie na
obszarze zachodnich Bałkanów oraz
południowo-wschodniej Italii (dzisiejszy
włoski region Apulia, na tym terenie w
użyciu był język mesapijski).] – illír nyelv
[az egykor a Balkán-félsziget nyugati részén
élt, illírekként azonosított nép nyelve. Az
indoeurópai nyelvcsaládba, feltehetően a
kentum nyelvek csoportjába tartozó,
írásbeliség nélküli nyelv volt. Beszélői a
római hódítással asszimilálódtak, nyelvük
kihalt. Utolsó említésük a 7. századból való,
amely egy epiruszi város, Miracula Sancti
Demetri illír lakóiról szól.]
2320
języki indoaryjskie (indyjskie) [podrodzina
języków indoeuropejskich, które wraz z
językami irańskimi oraz dardyjskimi
tworzyły przed 1500 r. p.n.e. jedną
wspólnotę językowo-kulturową (zobacz:
języki indoirańskie).] – indoárja nyelvek
języki indoeuropejskie [rodzina języków, do
której należą prawie wszystkie języki
ludów europejskich oraz języki indyjskie,
irańskie oraz język ormiański] –
indoeurópai nyelvek [a természetes nyelvek
egyik
nyelvcsaládja,
az
indoeurópai
nyelvcsalád közel 150 nyelvből áll, melyet
kb. 3 milliárd ember beszél a világon.
Nevezik indogermán nyelveknek is őket.
Ebbe a nyelvcsaládba tartoznak többek
között az indiai, az iráni, a germán, a szláv, a
román, a kelta stb. nyelvek. Tagjairól
elmondhatjuk, hogy valamilyen formában az
egész világon megtalálhatóak]
języki indoirańskie [te są największą grupą
języków indoeuropejskich, w skład której
wchodzą języki indyjskie, irańskie i dwa
niesklasyfikowane języki. W sumie
obejmuje 296 języków. Posługują się nimi
ludzie na terytorium rozciągającym się od
wschodniej Turcji po Pakistan i zachodnią
część Indii.] – indoiráni nyelvek [a szláv
nyelvek, valamint az örmény nyelv mellett
az indoeurópai nyelvcsalád keleti ágainak
egyikét alkotják. Három fő ágra oszthatók:
indoárja vagy ind nyelvek, iráni nyelvek és
nurisztáni nyelvek.]
języki inkorporacyjne, koncentryczne [języki,
których cechą charakterystyczną jest
włączanie do czasownika określeń
zaimkowych, a nawet rzeczownikowych,
przez co całe zdanie koncentruje się w
orzeczeniu] – koncentrikus, beiktatott
nyelvek
języki irańskie – iráni nyelvek; Iránban v. annak
szomszédságában
beszélt
indoeurópai
nyelvek
języki italoceltyckie [podrodzina językowa w
obrębie języków indoeuropejskich
skupiająca języki italskie oraz celtyckie.
Według kontrowersyjnej, nie uznawanej
przez część językoznawców hipotezy,
języki te pochodzą od wspólnego
prajęzyka, proto-italoceltyckiego.] – latinkelta nyelvek
języki italskie [podrodzina języków
indoeuropejskich, z których jeden (łacina)
dał początek współczesnym językom
romańskim] - italikus v. itáliai nyelvek [az
indoeurópai nyelvcsalád egyik déli ágát
alkotó, az ókor folyamán Itália területén
beszélt, ma pedig – az újlatin nyelvek révén
-
Wersja 01 01 2017.
– a világ jelentős részén elterjedt nyelvek és
dialektusok megnevezése]
języki
izolacyjne
(zwane
inaczej
analitycznymi);
języki
izolujące
[większość pojedynczych
morfemów
może być samodzielnymi wyrazami.
Najbardziej typowym przykładem jest
język chiński. Mniej typowym jest język
angielski.] - izoláló v. elszigetelő nyelvek
[olyan nyelvek, amelyek a nyelvtani
viszonyítást
a
mondatban
önálló
morfémákkal, azaz egymástól elszigetelt
szavakkal, segédszavakkal és a szórenddel
fejezik ki. Az elszigetelő nyelvek ellentétei a
ragozó nyelvek. Izoláló nyelv például a
kínai, de egyre inkább e típus felé húz az
angol nyelv is. További példák még a
vietnami, és a Dél-Ázsiában beszélt nyelvek
többsége. Egyes izoláló nyelvek további
jellegzetessége lehet a tonális hangsúly,
vagyis egy-egy szó különböző hanglejtéssel
való ejtése jelentésmegkülönböztető szerepű
lehet. Például a kínai nyelvben ötféle
szóhanglejtést találunk. Az izoláló nyelvek
egyben analitikus nyelvek is.]
języki jednoszczepowe – rokonnyelvek, egy
nyelvcsaládhoz tartotó nyelvek (pl. finnugor)
języki kentumowe, języki kentum [grupa
języków indoeuropejskich, w których
hipotetyczne
praindoeuropejskie
k
miękkie utożsamiło się z k twardym i nie
podlegało
innym
zmianom
artykulacyjnym] – kentum nyelvek [Az
indoeurópai nyelvcsalád azon nyelveinek
csoportja, amelyekben az indoeurópai kt
változtatás nélkül k-nak, vagy egy ebből
származó hangnak ejti]
języki klasyczne [język grecki i łaciński] –
klasszikus nyelvek (görög, latin)
języki kreolskie [ogólne określenie języków
etnicznych
języków
mieszanych,
rozwiniętych
na
bazie
języków
europejskich
kolonistów,
(głównie
angielskiego,
francuskiego,
portugalskiego,
hiszpańskiego,
niderlandzkiego) z dużym dodatkiem
elementów przejętych z języków ludności
tubylczej.
Zwykle
posiadają
one
uproszczoną gramatykę - większość z nich
powstała w czasach sprowadzania z
Afryki do Ameryki czarnych niewolników,
którzy pochodząc z różnych plemion
posługiwali się między sobą uproszczoną
wersją
języka
narzuconego
przez
kolonistów.] – kreol nyelv [ez alatt olyan –
többnyire
közvetítő
szerepű
–
keveréknyelvet értünk, amely egy adott
területen élő, többféle eltérő anyanyelvű
2321
közösség egymás közötti érintkezése során
alakul ki. A szűkebb értelemben vett kreol
nyelvek kialakulásában jellemzően egy, az
európai (germán vagy újlatin) gyarmatosítók
által használt, valamint a helyi őslakosság,
illetve a bevándorló, szintén idegen ajkú
lakosság nyelve(i) vesznek részt.]
języki lechickie [północna grupa języków
zachodniosłowiańskich obejmująca dzisiaj
jedynie język polski] – Lechita nyelvek:
lengyel, poláb (kihalt), szorb (más néven
vend), felső-szorb és alsó-szorb (vagy
lausitzi)
języki łużyckie [grupa języków słowiańskich,
używana przez Łużyczan] – luzsicki
nyelvek
język mesapijski [język wchodzący w skład
języków
iliryjskich
(rodzina
indoeuropejska), używany w starożytności
przez Mesapiów na obszarze południowowschodniej Italii (dzisiejszy włoski region
Apulia)] – messzápok v. messapiusok nyelve
[ókori nép tagjai voltak, akik a mai
olaszországi Puglia tartomány (az ókori
Apulia) területére a korai vaskorban
vándoroltak be]
języki mniejszości – kisebbségi nyelvek;
kisebbségek nyelve
używanych w środkowej i południowej Azji] –
mondol nyelvek
języki neołacińskie – neolatin nyelvek
języki neoromańskie – újlatin nyelvek v. román
nyelvek [francia, olasz, portugál, román,
spanyol stb. Kb. a 7–9. század között
alakultak ki a latin köznyelvi változataiból]
języki nominatywne [języki, w których funkcję
podmiotu w zdaniach pełni rzeczownik w
mianowniku] – nominatív nyelvek
języki nowożytne – élő nyelvek, modern nyelvek
języki nuristańskie [1. pośrednia grupa między
językami indyjskimi a irańskimi; 2. grupa
językowa
w
obrębie
języków
indoirańskich, na którą składa się 5
języków używanych przez górskie ludy w
izolowanych rejonach Hindukuszu na
granicy Afganistanu i Pakistanu. Łącznie
mówi nimi niecałe 30 tysięcy osób, z czego
prawie 24 tysiące posługuje się językiem
kati. Każdy z tych języków występuje w
różnych odmianach dialektycznych.] –
nurisztáni nyelvek ága (askunu, kamkataviri, vaszi-vari, tregami, vaigali)
języki o równym statusie (ang. equal status
languages) [języki w wielojęzycznym
tezaurusie takie, że każdy termin w
dowolnym języku ma swój odpowiednik
-
Wersja 01 01 2017.
we wszystkich pozostałych] – (ang. equal
status languages) egyenrangú nyelvek
języki obce – idegen nyelvek
języki pokrewne [języki wywodzące się z jednego
języka wspólnego] – rokon nyelvek
języki polisyntetyczne [1. języki, których cechą
znamienną są długie, wielostopniowe
wyrazy złożone; 2. jedna z odmian
struktury języków według typologii
morfologicznej] – poliszintetikus nyelvek
[nagyon magas fokú jelentéstömörítést
használó
nyelv,
amelyben
egyetlen,
bonyolult morfémasorral fejeznek ki olyan
tartalmakat, amelyeknek más nyelvekben
szószerkezetek
felelnek
meg.
A
poliszintetikus nyelvek egyetlen szava tehát
az analitikus és sok esetben a szintetikus
nyelvekben egész mondatnak felelnek meg.
A poliszintetikus nyelvek és az inkorporáló
nyelvek között gyakorlatilag párhuzam
vonható,
mivel
ilyen
magas
fokú
jelentéstömörítésre az inkorporáló nyelvek
képesek. Példák poliszintetikus nyelvekre:
több amerikai indián nyelv (oneida), Szibéria
egyes régi nyelvei, eszkimó nyelvek (például
szirenyiki eszkimó, grönlandi eszkimó), de a
legtöbb formális nyelv is közel áll az
inkorporáló típushoz).]
języki połabskie [(po połabsku: wenska rec)
grupa bardzo blisko spokrewnionych
języków uważanych przez niektórych
językoznawców za jeden język połabski
(drzewiański).] – Elba menti nyelvek
języki południowosłowiańskie [1. grupa języków
słowiańskich
obejmująca
języki:
bułgarski,
serbsko-chorwacki,
macedoński, słoweński i staro-cerkiewnosłowiański; 2. jedna z trzech grup języków
słowiańskich
(obok
zachodnioi
wschodniosłowiańskich). Posługuje się
nimi ok. 32 mln ludzi, głównie na
Bałkanach] – délszláv nyelvek
języki postpozycyjne [języki, w których
morfemy gramatyczne wyrazów stoją po
morfemach leksykalnych, a w złożeniach –
człon określany po członie określającym,
np. ręk-a, żywo-płot] – posztpozíciós
nyelvek
języki romańskie [1. języki wywodzące się z
łaciny ludowej, np. rumuński, włoski,
hiszpański, portugalski; 2. podrodzina
języków
indoeuropejskich,
którymi
posługuje się jako językami ojczystymi
około 750 mln osób, zamieszkujących
przede wszystkim południowo-zachodnią
Europę, Amerykę Łacińską.] – román
nyelvek; a népi latinból kialakult nyelvek
2322
(többek között az olasz, a francia, a spanyol,
a román)
języki ruskie [języki wschodniosłowiańskie:
rosyjski, ukraiński, białoruski, zwłaszcza
w
ich
wcześniejszym
okresie
historycznym] – keleti szláv nyelvek; orosz,
ukrán, belorusz
języki satemowe, języki satem [grupa języków
indoeuropejskich, w których hipotetyczne
praindoeuropejskie k miękkie ulegało
uszczelinowieniu i przesunęło swoją
artykulację do przodu, przechodząc w s, ś,
sz] – szatem nyelvek [az iráni avesztai nyelv
SZATEM [satəm] ’100’ szava alapján]
języki semickie [1. rodzina języków, należąca do
języków afroazjatyckich, wywodząca się z
języka prasemickiego; 2. języki tworzące
wraz z językami chamickimi chamitosemicką rodzinę językową, np. hebrajski,
arabski, etiopski] – sémi nyelvek [az
afroázsiai
nyelvcsalád
(sémi-hámi
nyelvcsalád) egyik ága]; Kisázsia és
Északkelet-Afrika egyik nagy nyelvcsoportja
języki słowiańskie
języki
słowiańskie
[1.
jedna z grup
indoeuropejskiej rodziny językowej; 2.
grupa języków w obrębie rodziny języków
indoeuropejskich
(podrodzina
bałtosłowiańska). Składa się z trzech
zespołów
językowych:
zachodnio-,
wschodnio- i południowosłowiańskiego.
Najstarsze zachowane manuskrypty z
tekstami słowiańskimi pochodzą z X
wieku. Do zapisu języków słowiańskich
używane są lub były alfabety: głagolicki,
cyrylicki i łaciński (w niewielkim zakresie
również arabski). Wywodzą się z języka
prasłowiańskiego
używanego
przez
dawnych
Słowian,
który
uległ
ostatecznemu
rozbiciu na dialekty
regionalne w wyniku ekspansji Słowian na
Bałkany w VI wieku naszej ery. Językami
-
Wersja 01 01 2017.
słowiańskimi posługuje się ponad 300 mln
osób.] – szláv nyelvek [a szláv népcsoportok
egymással közeli kapcsolatban álló nyelvei.
Kelet-Európa, Közép-Európa és a Balkán
nagy részén, valamint Észak-Ázsiában
beszélik őket. Az indoeurópai nyelvcsalád
részét képezik. A szláv nyelvek között
vannak vitatott státuszú dialektusok is. Ezek
beszélői gyakorta nem önálló szláv népek. A
területi elhelyezkedésből adódóan egy-egy
nyelvnek némely dialektusa önállósodott, de
beszélői megőrizték az adott néphez való
kötődésüket főleg identitás szempontjából.
Pl. orosz, ukrán, lengyel, szlovák, cseh,
szlovén stb.]
języki starożytne a. języki
martwe – holt
nyelvek, régi nyelvek; ókori v. klasszikus
nyelvek
języki
tocharskie
[podrodzina
języków
indoeuropejskich, które występowały na
obszarze
wschodniego
Turkiestanu
Chińskiego i Azji Środkowej. Na pustyni
Takla-Makan odkryto spisane na liściach
palmowych teksty religijne w dwóch
odmianach języków tocharskich: język
tocharski A (zachodni) i język tocharski B
(wschodni). Teksty te, zapisane pismem
brahmi, pochodzą z okresu V-VIII wieku
n.e. i są przekładami indyjskich tekstów
spisanych w sanskrycie. Języki tocharskie
wymarły po VIII wieku wraz z kulturą
Tocharów, którzy zostali najechani i
podbici przez Ujgurów.] – tokhár nyelv
[utód nélkül kihalt indoeurópai nyelv,
amelyet Belső-Ázsiában, a ma Kínához
tartozó
Kelet-Turkesztán
(Hszincsiang
tartomány) területén található Tarimmedencében
beszéltek.
Nyelvemlékei
először két földrajzilag távol eső területről, a
hajdani selyemút mentén álló kolostorokból
kerültek elő, a 6–8. századból. A nyelv a
görög történészek, köztük Ptolemaiosz által
tokhárok (görög: Τόχαροι, Tokharoi) néven
ismert népről kapta a nevét. A Tokharisztán
név pedig Baktriára utalt az 1. évezredben.]
język tonalny [język, w którym każda sylaba ma
przypisany pewien ton, polegający na
odpowiedniej
modulacji
głosu.
Przykładami języków tonalnych są tajski,
wietnamski, języki chińskie, czadyjskie
czy też język joruba.] – tonális nyelvek [A
világ nyelveinek jelentős része tonális,
például a kínai, a vietnami, a thai nyelv,
valamint számos más ázsiai és afrikai nyelv.
— A magyar és az indoeurópai nyelvek
többsége azonban nem ilyen (a pandzsábit
kivéve);
némelyekben
pedig
csak
korlátozottan érvényesülnek ilyen vonások
2323
(pl. litván, szlovén, szerbhorvát, limburgi,
svéd, norvég nyelv).]
języki toniczne [języki oparte na akcencie
tonicznym,
np.
niektóre
języki
afrykańskie lub język chiński] – tonikus
nyelvek (amiben 4-7 hangmagasság jelzi a
jelentést, pl. Vietnámi nyelv),
języki tracko-ormiańskie [hipotetyczna
podrodzina języków indoeuropejskich, z
której współcześnie zachował się jedynie
język ormiański. Posługuje się nim około 5
mln mówiących.] – trák-örmény nyelv
języki
ugrofińskie
[1.
najważniejsza
nieindoeuropejska rodzina języków w
Europie obejmująca m.in. fiński, estoński
i węgierski; 2. język ugrofiński najważniejszy nieindoeuropejski język w
Europie, do tej rodziny języków należą
głównie: fiński, estoński i węgierski] –
finnugor nyelvek [az uráli nyelvcsalád
nagyobbik csoportja. A finnugor nyelvek
közé 15 élő és 2 holt nyelv tartozik. (A
dialektus jellegű nyelveket külön számolva
összesen 30 nyelv.)]
języki ugryjskie [podgrupa języków grupy
ugrofińskiej,
należącej
do
rodziny
uralskiej] – ugor nyelvek [finnugor nyelvek
ugor ágába tartozó nyelvek közül a magyart
beszélik a legtöbben. A hanti (más néven
osztják) és a manysi (más néven vogul)
beszélőinek létszáma alacsony. A két utóbbi
az ugor nyelvek obi-ugor csoportját alkotja.]
języki uralo-ałtajskie (liga uralo-ałtajska) [liga
językowa, w skład której wchodzą rodziny
językowe: uralska i ałtajska] – urál-altaji
nyelvcsalád
[a
nyelvcsaládok
egy
feltételezett
tágabb
csoportja.
Két
nyelvcsaládot és ezen belül öt fő
nyelvcsoportot
sorolnak
ide:
Uráli
nyelvcsalád (Finnugor nyelvek, Szamojéd
nyelvek) illetve az Altaji nyelvcsalád (Török
nyelvek, Mongol nyelvek, Mandzsu-tunguz
nyelvek) továbbá egyes elméletek ide
sorolják a japán nyelvet és a koreai nyelvet, a
két nagy távol-keleti ragozó nyelvet is.]
języki wschodnie – keleti nyelvek
języki wschodniosłowiańskie [1. grupa języków
słowiańskich obejmująca języki: rosyjski,
ukraiński, białoruski; 2. jedna z trzech
grup
języków
słowiańskich
(obok
zachodnio- i południowosłowiańskich).
Posługuje się nimi ok. 202 mln ludzi w
Europie Wschodniej i Azji Północnej i
Środkowej] – keleti szláv nyelvek [a nyugati
szláv és a déli szláv mellett a szláv nyelvek
három alcsoportjának egyike, a beszélők
száma alapján a legnagyobb. Főként KeletEurópában beszélik ezeket a nyelveket.
-
Wersja 01 01 2017.
Mindegyik nyelv a cirill ábécét használja,
módosításokkal: ukrán, orosz, belarusz,
ruszin, kárpátaljai ruszin, ó-keleti-szláv†, ónovgorodi nyelvjárás†, rutén†.]
języki zachodniosłowiańskie [1. grupa języków
słowiańskich obejmująca języki: polski,
czeski,
słowacki,
dolnołużycki,
górnołużycki i (martwy) połabski; 2. jeden
z trzech zespołów języków słowiańskich
(obok
języków
wschodnioi
południowosłowiańskich),
którymi
posługuje się około 56 mln mówiących w
Europie Środkowej. Zespół dialektów
zachodniosłowiańskich wyodrębnił się już
w okresie wędrówki ludów, ale dopiero
około VII wieku można mówić o jego
odrębności. W okresie od VII do X wieku
zachodzi jego wewnętrzne zróżnicowanie
na dwie grupy etniczno-językowe:
lechicką i łużycką, a w wieku IX doszła
grupa
czesko-słowacka
(wcześniej
przodkowie dzisiejszych Czechów i
Słowaków wchodzili w obręb Słowian
południowych, ale odcięci przez migracje
Madziarów zwrócili się w stronę Słowian
zachodnich). Podgrupę czesko-słowacką
kontynuują języki czeski i słowacki,
łużycką – dwa języki łużyckie, a lechicką –
polski i kaszubski. Z tej ostatniej
podgrupy wymarły w XVIII wieku języki
pomorskie (z wyjątkiem kaszubskiego i
słowińskiego, który zaniknął w XX
wieku).] – nyugati szláv nyelvek [keleti
szláv és a déli szláv mellett a szláv nyelvek
három alcsoportjának egyike. Főként KeletKözép-Európában
beszélik
ezeket
a
nyelveket.Mindegyik nyelv a latin ábécét
használja, módosításokkal. A nyugati szláv
nyelvek a keleti szláv és a déli szláv mellett a
szláv nyelvek három alcsoportjának egyike.
Főként Kelet-Közép-Európában beszélik
ezeket a nyelveket.]
 Csehszlovák nyelvek: Cseh, Szlovák, Knaani
v. judeoszláv (kihalt)
 Lechita nyelvek: Lengyel. Poláb (kihalt).
Szorb (más néven vend) [Felső-szorb, Alsószorb (vagy lausitzi)]
o Pomerániai nyelvek: Kasub,
Szlovinci (kihalt)
językowo – nyelvileg, nyelvi szempontból
językowy, -a, -e [przymiotnik od: język] – nyelvi,
nyelv-; nyelvészeti
językowy savoir-vivre – nyelvi illemtan
językoznawca [specjalista w zakresie
językoznawstwa] – nyelvész, nyelvtudós
(jestem językoznawcą)
językoznawczy, -a, -e – nyelvészi, nyelvészeti
językoznawstwo
[nauka
o
języku]
nyelvtudomány, nyelvészet; nyelvismeret
-
–
Kierunki badań językoznawczych można
połączyć w trzy następujące przeciwstawne
pary:
 językoznawstwo generatywne – generatív
nyelvészet
 językoznawstwo historyczne – történeti
nyelvészet; nyelvtörténet;
 językoznawstwo matematyczne –
2324
matematikai nyelvészet [a nyelv
tanulmányozása a matematika eszközeivel]
 Językoznawstwo teoretyczne próbuje
budować modele służące opisywaniu
poszczególnych języków oraz teorie dotyczące
uniwersalnych aspektów języka;
językoznawstwo stosowane usiłuje wdrażać te
teorie w praktyce. – teoretikus nyelvészet
 językoznawstwo stosowane – alkalmazott
nyelvészet [az adott nyelvek alkalmazását,
működését tanulmányozza]
 językoznawstwo strukturalne –
strukturalista és strukturális nyelvészet
 Językoznawstwo synchroniczne zajmuje się
formą języka w danym momencie;
językoznawstwo diachroniczne odkrywa
historię języka (grupy języków) i zmiany
jego struktury na przestrzeni czasu. –
szinkronikus nyelvészet [a nyelvek jelenlegi
formájával foglalkozik]
 Językoznawstwo teoretyczne – elméleti
nyelvtudomány
 językoznawstwo wewnętrzne – belső
nyelvészet [szinkron nyelvészet, tehát
fonológia, morfológia, szintaxis,
szöveggrammatika, lexikográfia, szemantika,
retorika]
 językoznawstwo zewnętrzne – külső
nyelvészet [a tényleges nyelvhasználat]
 Makrolingwistyka lub językoznawstwo
kontekstualne bada dopasowanie języka do
otaczającego świata, a więc funkcje
społeczne języka, proces nauki i
wzbogacania języka, procesy wytwarzania i
odbioru języka. Mikrolingwistyka lub
językoznawstwo niezależne rozważa język
jako taki, a więc jako byt niezależny od
otaczającego świata. – mikrolingvisztika
W skład lingwistyki teoretycznej (ogólnej)
wchodzą takie dziedziny jak:
 Gramatyka – nauka o zasadach budowy i
odmiany wyrazów oraz o regułach składni
danego języka, wyróżnia się gramatykę
opisową (synchroniczną) omawiającą
aktualny stan języka oraz gramatykę
historyczno-porównawczą (diachroniczną)
przedstawiającą procesy jego zmian w
czasie. Gramatyka jest to dział
językoznawstwa obejmujący morfologię i
składnię, jest to nauka o strukturze języka
Wersja 01 01 2017.
 Semantyka – dziedzina językoznawstwa
zajmująca się analizą treści wyrażeń
językowych; jest to nauka o znaczeniu
wyrazów, badająca w jakim zakresie i
charakterze budowa formalna wyrazu
określa jego znaczenie
 Składnia – nauka o budowie wypowiedzeń,
określa sposób służący do łączenia wyrazów
w zdania w całość gramatycznokomunikatywną – mondattan
 Fonetyka – dział językoznawstwa badający
stronę dźwiękową języka (głoski) i
skupiający się na opisie ich właściwości
fizycznych
 Fonologia – dział językoznawstwa badający
strukturę systemu dźwiękowego, m.in.
funkcje głosek, ich alternacje, czy
ograniczenia związane z występowaniem w
różnych kontekstach
 Lingwistyka porównawcza – porównuje
systemy językowe oraz bada ich historię w
celu znalezienia uniwersalnych wartości
języka – összehasonlító nelvészet
 Lingwistyka historyczna – opisuje i objaśnia
rozwój języków oraz ich pochodzenie –
történeti nyelvészet
 Lingwistyka stosowana – alkalmazott
nyelvtudomány
Az elméleti nyelvészetet gyakran számos jól
ekülöníthető területre bontják, melyeket
egymástól többnyire függetlenül is lehet
vizsgálni. Az alábbi felosztás általánosan
elfogadott:
 fonetika: azaz beszédhangtan, a
beszédhangokkal foglalkozó tudomány (fóné
= hang);
 fonológia: azaz nyelvi hangtan, a nyelv
legkisebb egységeivel, a fonémákkal
foglalkozó tudomány;
 morfológia: azaz szóalaktan, a szavak belső
szerkezetének, felépítésének tudománya:
miként lesznek az egyszerűbb és
bonyolultabb szóelemekből (morfémákból)
szavak (morfé = alak);
 szintaxis: magyarul mondattan, annak
tudománya, hogy a szavakból hogyan
építünk nyelvtani szerkezeteket, mondatokat
(szün-tattó = összerak, alkot);
 szemantika: a nyelvi jelentés tudománya
(szémeion = jel);
 pragmatika: a nyelvhasználat vizsgálata,
azaz hogyan alkalmazzuk az egyes nyelvi
megnyilatkozásokat a kommunikációs
környezetben (kontextusokban) (praxisz =
gyakorlat).
językoznawstwo deskryptywne (zob.
językoznawstwo opisowe) – deskriptív
nyelvészet
językoznawstwo diachroniczne (od gr. día
„przez”, chrónos „czas”, językoznawstwo
historyczne) [to dział językoznawstwa
2325
zajmujący się badaniem relacji jakie
występują między elementami języka w
różnych epokach jego rozwoju.] – történeti
nyelvészet; nyelvtörténet;
diakrón/diakronikus nyelvészet [a
nyelvtudomány egyik ága, illetve aspektusa,
amely a nyelv változásait kutatja és elemzi]
językoznawstwo historyczno-porównawcze
[dział językoznawstwa, który zajmuje się
rozwojem języków pokrewnych oraz
wyjaśnieniem zmian, które w nich zaszły.
Dyscyplina może również występować pod
nazwą językoznawstwo genetyczne. Dział
językoznawstwa historycznoporównawczego zajmujący się
rekonstrukcją niezaświadczonych
bezpośrednio prajęzyków określa się
czasem nazwą paleojęzykoznawstwa.
Najbardziej zbliżone dyscypliny naukowe
to: językoznawstwo historyczne i
językoznawstwo synchroniczne.] –
történeti-összehasonlító nyelvészet
językoznawstwo kontrastywne – kontrasztív
nyelvészet [átfogó képet nyújt az érintett
nyelvek különbségekről, hasonlóságokról]
językoznawstwo normatywne – normatív,
prespektív nyelvészet
językoznawstwo nowoczesne – modern nyelvészet
językoznawstwo
ogólne
–
általános
nyelvtudomány
językoznawstwo opisowe – leíró nyelvészet
językoznawstwo porównawcze – összehasonlító
nyelvtudomány; nyelvhasonlítás
językoznawstwo teoretyczne [to próbuje
budować modele służące opisywaniu
poszczególnych języków oraz teorie
dotyczące uniwersalnych aspektów
języka; językoznawstwo stosowane usiłuje
wdrażać te teorie w praktyce] – elméleti
nyelvtudomány
językoznawstwo tradycyjne – hagyományos
nyelvészet
JFS (ang. Journaled File System) [64-bitowy
system
plików
z
księgowaniem,
opracowany przez firmę IBM. W systemie
HP-UX pod tą nazwą występował VxFS
licencjonowany
od
firmy
Veritas
Software.] – JFS (ang. Journaled File
System) Naplózó fájlrendszer
jidysz, ‫( דישיי ה‬od określenia w tym języku jidisz
dajcz = 'żydowski (język) niemiecki') –
język Żydów aszkenazyjskich, powstały w
IX-XIV wieku w Niemczech na bazie
dialektu
średnio-wysokoniemieckiego
(Mittelhochdeutsch)
z
dodatkiem
elementów hebrajskich i romańskich. Od
XIII wieku rozpoczęły się migracje Żydów
-
Wersja 01 01 2017.
do Czech, Polski i dalej na wschód, w
wyniku których jidysz zaczął absorbować
elementy słowiańskie, mające olbrzymi
wpływ na jego ostateczny kształt. Język
ten zapisywany jest alfabetem hebrajski.
Zapisując jidysz przy użyciu alfabetu
łacińskiego stosuje się najczęściej metodę
transkrypcji fonetycznej właściwej dla
własnego języka; i tak np. osoba
anglojęzyczna zdanie "‫"יייי א בין איך‬
(„Jestem Żydem”) zapisze jako Ikh bin a
Yid, polskojęzyczna zaś jako Ich bin a Jid.
Istnieje
także
zmodyfikowana
transkrypcja opracowana w instytucie
JIWO (p. dalej), wedle której to samo
zdanie powinno być zapisane jako: Ix bin
a Jid; transkrypcja ta jest rzadko
stosowana.] – Jiddis nyelv; A jiddis (saját
nevén: ‫[ )יי הדיש‬1. Kelet-Európa és Amerika
zsidó lakossága egy részének régebbi német
elemekből
álló,
szláv
és
héber
sajátosságokkal kevert nyelve; 2. eredetileg
az askenázi (= német) zsidóság nagyrészének
anyanyelve
volt,
amely
a
német
származéknyelveként alakult ki német
nyelvterületen a középkor folyamán. Ez a
felnémet jellegű nyelv tartalmaz héber-arámi
és ófrancia elemeket is. Egyes régiókban
szláv elemek is belekerültek a jiddisbe,
természetesen,
ahol
szláv
nyelvi
környezetben élt a jiddis, ott a nyelvtani
szerkezetekre is hatással volt. Hosszú időn
keresztül
egyfajta
„elrontott”
német
nyelvváltozatnak, zsargonnak nyilvánították.
Terjedését a kereskedelem, ipar nagyban
elősegítette, s később az üldöztetések elől
menekülők által jutott el Magyarországra is.]
jidyszyzm [wyraz, zwrot lub konstrukcja
składniowa zapożyczona z języka jidysz,
używana
w
mowie
potocznej]
tősgyökeres jiddis nyelvi jellegzetesség;
jiddis szóhasználat v. fordulat más nyelvben
jin, in, yin [wym. jin] [w chińskiej filozofii
klasycznej: żeński, negatywny pierwiastek
zawarty w przyrodzie] – (kínai klasszikus
filozófia)
női
jegyek
(házias,
a
cselekvőképtelen, a szervezetlen)
Jini
(ang.
djinn,
djinni)
[technologia
oprogramowania
firmy
Sun
Microsystems. Słowo "Jini" oznacza
"Diabeł"
w
suahili,
najbardziej
popularnym
języku
Afryki
Subsaharyjskiej.] –'Jini' (ejtsd: dzsini) [Sun
hálózati
architektúra-javaslata
számítógéptarozékok
tetszőleges
illeszthetőségére; az elképzelés az, hogy
minden
tartozék
(nyomtató,
tároló,
hangszóró,
stb.)
platformfüggetlenül,
egyfajta
saját
opreációs
rendszerrel
2326
rendelkezzen, ugyanakkor a csatlakoztatott
elemek a hálózattal együtt úgy viselkedjenek
mint egyetlen nagy számígép, melynek a
bejelentkezett
elemeit
egy
hálózati
adminisztráció (registry) tartja nyilván]
jitter; fluktuacje {niemęskoos.} [komp.] [to
krótkookresowe odchylenie od ustalonych,
okresowych
charakterystyk
sygnału.
Odchylenie może dotyczyć częstotliwości,
amplitudy lub fazy danego sygnału.] –
(informatika) jitter [1. időzítési hiba; 2. A
digitális jel jellegzetes tulajdonsága, hogy a
jelsorozat időzítése bizonytalan, a jelsorozat
állapotváltásai a névleges időponthoz képest
eltérnek. Ez a tulajdonság - amennyiben az
eltérések rövid időtartamúak - a jitter
(remegés), mely nem más mint egy
nemkívánatos fázismoduláció. Amennyiben
az eltérések lassan változnak akkor a
jelenség neve wander (vándorlás).]
Jitter Correction (korekcja programowa;
korekcja jitter) – jitter correction [időalap
korrekció]
jiu-jitsu, dżiu-dżitsu – (japán) dzsiu-dzsicu;
(sport) cselgáncs
Jizreel, Jezreel (będzie siane przez Boga) [1.
Potomek Etama. 2. i 3. Symboliczne
imiona dla Izraela i syna Izraela. 4. Miasto
w Judzie. Tam Dawid pojął Achinoamę za
żonę. 5. W tym mieście położonym w ziemi
Issachar, mieszkał Achab z Izebel (która
także tam zginęła). 6. Równina w
południowej Galilei, na południowy
zachód od Jeziora Genezaret z doliną
Megiddo. Tam Barak triumfował; Jozjasz
poniósł klęskę. Wg przypuszczeń jest to
miejsce, gdzie odbędzie się ostatnia bitwa.]
– JEZRÉEL (Isten vet, plántál; Isten
szétszór; akit Isten ültet) [1. Város Issakár
területének határán, Jeruzsálemtől 80 kmnyire északra (Józs 19,18; 1Sám 29,1). 2.
Város Júda hegyvidékén (1Sám 25,43; 27,3;
Józs 15,56). 3. Férfi Júda törzséből (1Krón
4,3). 4. Hóseás (1) próféta fia (Hós 1,4.5). 5.
Síkság Gilboa hegye mellett (Józs 17,16).]
Jizreel [starożytne miasto, według biblijnej
Księgi Jozuego 19,17-18 – miasto na
granicy terytorium Issachara. Utożsamia
się je z Zirin (Tel Jizreel), położonym 11
km na północny wschód od Dżaninu (EnGannim). W okolicach (południowowschodnich) od miasta, wznosi się łuk
wapiennych
wzgórz,
tradycyjnie
uważanych za górę Gilboa. Na północ leży
wzgórze More, a na wschód znajduje się
Studnia Charod. Miasto położone we
wschodniej części Doliny Jezreel. —
Historia: Jizreel był siedzibą króla
-
Wersja 01 01 2017.
Achaba oraz następnie Jorama (choć
rzeczywistą
stolicą
północnego
dziesięciopokoleniowego królestwa Izraela
była Samaria). W winnicy Nabota
Jizreelity prorok Eliasz ogłosił wyrok
Jahwe wydany na dom Achaba. W Jizreel
poniosła śmierć żona Achaba, Jezebel,
wypchnięta z okna na polecenie Jehu, a
głowy 70 synów Achaba, którzy zostali
zabici w Samarii, złożono w dwa stosy
przy bramie miejskiej w Jizeeel. —
Archeologia: W 1990 roku rozpoczęto
prace archeologiczne na terenie dawnego
miasta Jizreel, zorganizowane przez
Instytut Archeologii Uniwersytetu w Tel
Awiwie, którego reprezentował David
Ussikhin oraz The British School of
Archaeology w Jerozolimie, kierowana
przez Johna Woodheada. Wykopaliska
prowadzono w siedmiu etapach, który
każdy trwał 7 tygodni. Odkopano m.in.
fortyfikacje
miasta
(teren
murów
miejskich miał wymiary 300 na 150 m.) z
suchą fosą (mury miejskie wznosiły się na
wysokość 11 metrów). Odkryto usypany
podest z czerwonej ziemi, co sugeruje według archeologów - iż "Jizreel mógł być
główną bazą izraelskiej armii królewskiej
w czasach panowania dynastii Omriego,
gdzie trzymano królewskie rydwany oraz
szkolono jeźdźców i konie". Odnaleziono
wyroby ceramiczne oraz między innymi
kananejskiego bożka.] – Jezréel [Egy város
neve Izráelnek ugyanezt a nevet viselő,
legnagyobb és legtermékenyebb völgyében.
Az északi királyság királyai palotát építettek
itt (2 Sám. 2:8–9; 1 Kir. 21:1–2). Itt élt és
halt meg a gonosz Jázabel királynő (1 Kir.
21; 2 Kir. 9:30).]
J.K.M.1 (Jego Królewska Mość) – (történelmi) Ő
Királyi Felsége; a király Őfelsége
J.K.M.2 (Jego Książa Mość) – (történelmi) Ő
Fensge (a herceg)
JMAPI; specyfikacja JMAPI (specyfikacja
zaproponowana
przez
firmę
Sun
Microsystems
definiująca
rdzeń
interfejsów programowania aplikacji w
celu budowy zintegrowanych systemów
sieciowych) – (kat.: informatyka) JMAPI
Java Management Application Programming
Interface
(Java-kezelői
alkalmazásprogramozó felület)
J.O. (Jaśnie Oświecony) – (tört.) Főmélt.
(főméltóságú), Ő Főméltósága [„Jaśnie
Absolutnie Oświecony”: Varsói Kultúra és
Tudomány Palotája]
2327
jo [ja (rzecz., lp, M.)] – [Słowniczek języka
śląskiego] én
Joab (Jahwe jest Ojcem) [1. Potomek Kaleba,
syna Chura, Hura. 2. Syn Serui, siostry
Dawida. Był wielkim wojownikiem i
naczelnym wodzem wojsk Dawida. Nie był
jednak
człowiekiem
rycerskim
i
szlachetnym,
raczej
skrytobójczym
mordercą. Zamordował Abnera w zemście
za zamordowanie jego brata Asaela.
Dopomógł Dawidowi w ohydnym i
grzesznym akcie pozbycia się niewinnego
Uriasza. W czasie rewolty Absaloma
przeciw Dawidowi Joab stał przy
Dawidzie. Zabił Absaloma. Z zazdrości
zamordował Amazę, którego Dawid
mianował dowódcą wojsk. Odradzał
Dawidowi w przeprowadzaniu spisu
ludności.
Dawid
przed
śmiercią
przypomniał Salomonowi, by ukarał
Joaba za dokonane zbrodnie. Gdy widział,
że plan Adoniasza zakończył się fiaskiem,
nawet śmiercią, uciekł ze strachu do
przybytku, gdzie rękoma swymi chwycił
się za rogi ołtarza, a po odmówieniu
usunięcia się został zabity. 3. Syn
Serajasza; rzemieślnik. 4. i 5. Dwaj,
których potomkowie wrócili z wygnania.]
– JÓÁB (az Isten: Atya) [1. Sérujának,
Dávid féltestvérének a fia, Absái és Asáel (1)
fivére (2Sám 2,18; 1Krón 2,16); megölte
Ábnert (2Sám 3,22-39); Dávid seregének
legmagasabb rangú tisztje (1Krón 11,4-9);
legyőzte Szíriát, Edomot (2) és Ammont
(2Sám 10-12); gondoskodott arról, hogy
Úriás (1) elessék a harcban (2Sám 11);
megölte Absolont (2Sám 18,9-15) és Amasát
-
Wersja 01 01 2017.
(1) (2Sám 20,4-13); támogatta Adóniát (1)
(1Kir 1); Salamon parancsára megölték (1Kir
2,28-34). 2. Férfi Júda törzséből (1Krón
4,14). 3. Fogságból hazatért család őse (Ezsd
2,6; 8,9; Neh 7,1)]
Joachaz, Jechoachaz (kogo Jahwe trzyma silnie)
[1. Syn Jehu; król Izraela (856-841 przed
Chrystusem). Postępował źle w oczach
Jahwe; uciskany przez króla syryjskiego;
Bóg mu pomagał. 2. Król Judy, syn i
następca Jozjasza panował tylko 3
miesiące w roku 610 przed Chrystusem.
Czynił źle w oczach Boga. W więzach
posłany do Egiptu, gdzie zmarł.] –
JOÁHÁZ
(Isten
megragadott,
tart,
tulajdonba vesz, megtart; az Úr tulajdona) [1.
Izráelnek, az északi országrésznek királya,
Jéhu (5) fia és utóda; kb. Kr. e. 815-800
uralkodott (2Kir 10,35; 13,1); tovább
fejlesztette Jeroboám bika-kultuszát; Szíria
királya legyőzte; utóda fia, Joás (5) lett (2Kir
13,2-9.22-25). 2. Júda királya Kr. e. 608-ban;
Jósiás (1) fia és utóda; mindössze három
hónapig uralkodott; Egyiptomban halt meg
(2Kir 23,30-34). Az 1Krón 3,15; Jer 22,11ben: "Sallum" (15). 3. Aházia (2), júdabeli
király teljes neve. 4. Jóah (3) atyja (2Krón
34,8)]
Joachim [imię męskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego "Bóg
pocieszy, pokrzepi". Poświadczone w
Polsce od XIV wieku w formach Jachym,
Jochym, Joachym, Achym.] – Joákim,
Joakim [férfinév a héber névből származik.
Jelentése: Jahve felemel.]
Joachimek, Achim – a Joákim beceneve
Joachyn, Jehojakin (Jahwe ustalił) także
Jechoniasz [syn i następca Jehojakima;
król judzki, panował 3 miesiące w roku
599 przed Chrystusem. Postępował źle w
oczach Jahwe. Więziony w Babilonii przez
36 lat; później ułaskawiony, po czym mógł
jeść z królem babilońskim przy jednym
stole do końca życia swego.] – Jojachin
(héb. 'Jahve adjon erőt') [Júda 19. királya (ur.
Kr. e. 598), Jojakim fia és utóda (2Kir 24,817; 2Krón 36,9). Neve Jechonja, Jechojakin,
Jekonjahu, Konjahú és Konja változatban is
ismeretes.]
Joakim, Jehojakim (Jahwe chce wznieść) [imię
to dane zastało Eliakimowi, synowi
Jozjasza przez faraona Necho, który
ustanowił go królem judzkim, a jego brata
Joachaza zabrał do Egiptu, gdzie zmarł.
Panował od roku 610 do 599 przed
Chrystusem. Postępował źle w oczach
Jahwe.] – JOÁKIM (Isten felemel, ismét
megelevenít; Isten ébressze fel, emelje fel)
2328
["Jojákim"-nak (2) is nevezik; Júda kegyes
királyának, Jósiásnak (1) a fia; eredetileg
"Eljákim"-nak (2) hívták, de Nékó fáraó, aki
a királyságba ültette, Joákim nevet adta neki,
és adófizetőjévé tette; három évvel később
fellázadt Nabukodonozor, babilóni király
ellen; dicstelen halált halt (2Kir 23,34-37;
24,1-6; 2Krón 36,4-8)]
Joanan, Jan (Jahwe jest łaskawy) [syn Resy,
wymieniony w dowodzie Pana] – János
Joanna, (biz.) Asia [imię żeńskie, odpowiednik
imienia Jan pochodzącego z języka
hebrajskiego: Jo-hanan - "Jahwe jest
łaskawy". Imię Joanna obecne jest w
Polsce od wieku XIII (Johanna, Janna,
Jena, Jenna, Jana; postać Joanna pojawia
się od 1399 r.) Zdrobnienia od imienia
Joanna to: Joasia, Asia itp.] – Johanna [női
név, amely a János névnek a női párja.
Rokon nevek: Hanna, Ivána, Janka, Janina,
Zsanett. Jelentése: Isten kegyelme, Isten
kegyelmes.]
Joanna (miła Bogu) [żona Chuzy, zarządcy
Heroda. Usługiwała Panu mieniem swoim.
Podała wieść o zmartwychwstaniu Pana.]
– JOHANNA (kegyelembe fogadott, Jahve
kegyelmes; az Úré a kegyelem) [Kúzának,
Heródes (3) Antipás király tiszttartójának a
felesége; azokhoz az asszonyokhoz tartozott,
akik Jézussal együtt jártak és Neki szolgáltak
(Lk 8,2-3)]
Joannici (Kawalerowie Maltańscy) – johannita
(máltai) lovagrend; a középkorban alakult,
Szent Jánosról elnevezett, katonai jellegű
lovagrend
Joasia, Asia – a Johanna beceneve
Joatam, Jotam (Jehowa jest doskonały) [1.
Najmłodszy syn Giedeona, który uszedł
masakrze Abimelecha. 2. Syn i następca
Azariasza, król Judy; panował 16 lat (758742
przed
Chrystusem)
czynił
sprawiedliwie w oczach Jahwe. Pytał i
słuchał Boga.] – JÓTÁM (Isten tökéletes,
hibátlan, becsületes) [1. Gedeon legkisebb
fia; tőle származik az első példázat (Bír 9,557). 2. Júda királya, Uzziás (1) fia, aki
helyett egy ideig régens is volt; sikeres és
igazsáos király (2Kir 15,5.32-38; 2Krón 27);
Ézsaiás (1) (Ézs 1,1). Hóseás (1) (Hós 1,1) és
Mikeás (1) (Mik 1,1) kortársa, Jézus őse. A
Mt 1,9-ben: "Joatám". 3. Férfi Júda törzséből
(1Krón 2,47)]
Joaz, Joasz (Jahwe śpieszy, pomógł) [1. Syn
Ochozjasza, judzki, ocalony przed ręką
Atalii. Rządził 40 lat (878-839 przed
Chrystusem). Za czasów jego kapłana
najwyższego Jojady czynił dobrze;
reperował świątynię, lecz po śmierci
-
Wersja 01 01 2017.
Jojady
uprawiał
bałwochwalstwo.
Zachariasz,
syn
Jojady,
został
ukamienowany za upomnienie go. 2. Syn i
następca Jechoachaza; panował 16 lat
(841-825 przed Chrystusem) czynił źle w
oczach Jahwe. Płakał przy śmierci
Elizeusza; napadł na Judę, wykradł
skarby z świątyni jerozolimskiej. 3. Ojciec
Giedeona. 4. Syn Achaba, króla
izraelskiego. 5. Syn Seli. 6. Syn Bechora,
potomka Beniamina. 7. Syn Semmai,
Gabatczyka. 8. Nadzorca cystern oliwnych
Dawida.] – JOÁS (Isten adta, Isten
segítségül jön; Isten a támaszték; Isten tűz,
hatalmas) ["Jehoás" rövidített alakja. 1.
Gedeon atyja (Bír 6,11). 2. Aháb király fia
(1Kir 22,26; 2Krón 18,25). 3. Benjáminita
férfi, aki Siklágban Dávidhoz csatlakozott
(1Krón 12,3). 4. Aháziának (2), Júda
királyának a fia; 40 éven át uralkodott (Kr. e.
835-796); kezdetben visszaállította az igaz
istentiszteletet, később azonban elpártolt
Istentől; megölette Zakariást (6); őt szolgái
gyilkolták meg (2Kir 12,20; 2Krón 24,25). 5.
Joáháznak (1), Izráel királyának a fia és
utóda, Kr. e. 800-784-ig uralkodott;
barátságosan viselkedett Elizeus prófétával
szemben; a trónon fia, II. Jeroboám követte
(2Kir 13,10-13). 6. Benjáminita férfi (1Krón
7,8). 7. Az olajellátás felügyelője Dávid
idejében
(1Krón
27,28).
8.
Júda
leszármazottja (1Krón 4,22)]
Job (prześladowany, wołanie w niedoli) (Hiob) [o
samym Jobie nie możemy więcej
powiedzieć aniżeli mówi o nim sama jego
księga. Jest jednak postacią historyczną.
Żył w ziemi Uz w południowo-wschodniej
części Palestyny w Pustyni Arabskiej. Żył
najprawdopodobniej
w
okresie
patriarchów; mógł być współczesnym
Abrahama, bo jest niemożliwym, by ktoś,
piszący taki utwór poetycki, nie wymienił
Mojżesza, Dawida i innych. Księga Joba
jest właściwie utworem poetyckim, nawet
dramatem. Przypuszczać należy, że
napisana była już około półtora tysiąca lat
przed narodzeniem Pana, tzn. w czasach,
kiedy Izraelici opuszczali Egipt. Z księgi
Joba dowiadujemy się, że Job był
człowiekiem bojącym się Boga i
unikającym zła. Odpowiada dzisiejszemu
prawdziwemu chrześcijaninowi, żyjącemu
wg wymagań Bożych. Przez działanie
szatana na niego musi cierpieć, w czym
odbija się los prawego człowieka tu na
ziemi. Przez to Job więcej poznaje
przyjaciół, szatana i samego Boga. W
znoszeniu wielkiego cierpienia, gdy jest
bezradny w oddalaniu zarzutów ze strony
2329
tych, co nie cierpią i nie rozumieją i nie
chcą rozumieć jego położenia, on
odpowiada im, że wie, iż Odkupiciel jego
żyje. Bóg dopuszcza cierpienie po to, aby
wierzący więcej poznawał świat, w którym
nie ma przyszłości, i przez to więcej
ugruntował się w wierze. W przykładzie
Joba można dopatrzeć się pewnego
podobieństwa do losu człowieka, czy
ludzkości tu na ziemi. Job na początku żył
w szczęściu, jak człowiek w Eden, po czym
pod wpływem szatana przyszło cierpienie,
które się kończy, po czym znów
przychodzi szczęście i radość, które się już
więcej nie kończą i są lepsze od
poprzednich. Przyjaciele Joba, aczkolwiek
sami niedoskonali, ganią go za wiele
niedociągnięć w sercu jego. Elifas próbuje
wskazać na to, że człowiek żnie, co sam
zasiał. Bildad mówi, że istniały zasady u
ojców w przeszłości, czym chce zwrócić
uwagę na nie zmieniającą się naukę
pochodzącą od Boga. Naamatczyk
przypomina mu, że człowiek musi unikać
nieprawości, aby później móc podnieść
oblicze bez zmazy i żyć bez bojaźni.
Jednak przyjaciele nie są w stanie
wytłumaczyć
prawdziwego
powodu
cierpienia. W Elihu widzieć możemy
przyjaciela i doradcę, który mógłby nawet
służyć jako typ samego Chrystusa,
ponieważ mówił jako pośrednik w imieniu
Boga. Bardzo ważne są dla nas wszystkich
słowa ostrzeżenia od Boga w Joba 33;2830.] – JÓB (a megtámadott, a gyűlölt,
üldözött; a támadó, ellenség) [1. Jób a héber
eredetű Hijjob névből származik, ami egy ősi
szemita névből ered, aminek a jelentése
bizonytalan, talán hol az apa?; 2. Lásd:
JÁSUB (megtérő, ő visszatér; hazatérő) (2) =
Issakár (1) fia (4Móz 26,24); az 1Móz 46,13
"Jób"-nak (2) nevezi. Tőle származik a
jásubiták nemzetsége]
Jochabed, Jokebed (Jahwe jest wspaniały)
[córka potomka Lewiego, żona Amrama,
matka Miriam, Aarona i Mojżesza] Jókébed – vagy Jochebed ('dicsőségem az
Úr') [Amrám felesége, Áron, Mózes és
Mirjam anyja (Kiv)]
jod (I, łac. iodum) [1. pierwiastek chemiczny, z
grupy fluorowców w układzie okresowym.
Jego nazwa pochodzi od gr. ἰοειδής ioeides
– fioletowy.W naturze występuje tylko
jeden trwały jego izotop 127I. Izotopy
promieniotwórcze: 123I,125I,129I,131I.
2.
pierwiastek
chemiczny,
substancja
krystaliczna o ciemnofioletowej barwie],
jodyna – (vegytan) jód (J) [Neve a görög
ιώδης-ből (jodész) ered, ami ibolyaszínűt
-
Wersja 01 01 2017.
jelent. Nyelvújításkori magyar nevei: iblany,
ibolyó. Halogén-csoportba tartozó nem
fémes vegyi elem; a pajzsmirigy-hormonok
termelődése
szempontjából
fontos
mikroelem. a halogének csoportjába tartozó
kémiai elem, a vegyjele I és a rendszáma
53.]
jodać [jeść] – [Słowniczek języka śląskiego] enni
jodan [sól kwasu jodowego] – (vegytan) jodát
jodek [1. sól jodowodoru lub związek jodu z
niemetalem;
2. związek
organiczny
zawierający jod] – (vegytan) jodid
jodełka [1. mała lub młoda jodła; 2. wzór na
tkaninie przypominający układ igieł jodły;
też: tkanina wełniana o takim splocie; 3.
tkanina wełniana produkowana z przędzy
czesankowej, zgrzebnej albo czesankowo zgrzebnej, cechująca się splotem skośnym
łamanym, przypominającym układ igieł
sosny. Może być jednokolorowa lub
wielobarwna,
zwykle
o
gładkiej
powierzchni. Stosowana przede wszystkim
na płaszcze, marynarki i żakiety; 4. Wzór
tkacki przypominający układ igieł jodły.
Drobne, delikatne prążki (jasne na
ciemnym podłożu lub odwrotnie) są
rozmieszczone w regularnych odstępach,
od
kilku
milimetrów
do
dwóch
centymetrów. Klasyczny wzór stał się
modny w końcówce XX wieku, po
rewitalizacji przez m.in. przez Yamamoto
i Dolce & Gabbana.] – fenyőfácska; (mod)
szövetmintázat
Jodhpur hose (spodnie do jazdy konnej) –
Jodhpur hose [Lovaglónadrág bő combbal és
szűk vádlival. Az elnevezés az indiai
Jodhpur város nevéből ered.]
jodła (Abies Miller 1756) [1. drzewo iglaste o
jasnej korze i pionowo sterczących
szyszkach; też: drewno tego drzewa – 2.
rodzaj zimozielonych drzew z rodziny
sosnowatych obejmujący blisko 50
gatunków, które występują na półkuli
północnej. 3. drzewo iglaste spotykane w
2330
górach; podobne do sosny (także limby w
naszych górach). Podobny do niej jest
cedr, drzewo iglaste żyje około 3000 lat,
osiąga wysokość około 40 m; występuje w
Himalajach, Libanie i części Afryki.
Innym podobnym do niej drzewem jest
cyprys; także drzewo iglaste, ozdobne o
silnym zapachu; bardzo liczne w krajach
nadśródziemnomorskich.
Symbolicznie
użyte
(''Jodły
się
weselą...'').]
–
jegenyefenyő, fenyőfa
Jodła (Abies Miller 1756) [rodzaj zimozielonych
drzew z rodziny sosnowatych obejmujący
blisko 50 gatunków, które występują na
półkuli północnej.] – Jegenyefenyő v.
bálványfenyő (Abies) [a fenyők (Pinopsida)
osztályában a tűlevelűek (Pinales) rendjébe
és a fenyőfélék (Pinaceae) családjába tartozó
növénynemzetség.]
jodła balsamiczna (Abies balsamea) [1. gatunek
jodły występujący w Kanadzie i
północnych stanach USA – 2. jodła,
występująca
na
terenie
Ameryki
Północnej. Teren występowania to
wschodnia
część
Kanady
(Nowa
Fundlandia na zachód do prowincji
Alberta), jak również wschodnia część
Stanów Zjednoczonych (Wisconsin na
wschód
do
Maine,
w
kierunku
południowym Appalachy do Wirginii
Zachodniej).] – balzsamfenyő (balzsamos
jegenyefenyő, Abies balsamea) [a világ
harmadik
legészakabbra
hatoló
jegenyefenyő-faja]
jodła Fresera (Abies fraseri) – Csiroki
jegenyefenyő (Abies fraseri)
Jodła grecka (Abies cephalonica) [gatunek
drzewa występujący w górach Półwyspu
Bałkańskiego, w Polsce bardzo rzadka w
uprawie] – görög jegenyefenyő (Abies
cephalonica) [a Balkán-félsziget déli részéről
származó, Magyarországon dísznövényként
szórványosan kapható örökzöld]
Jodła hiszpańska (Abies pinsapo Boiss.) [gatunek
drzewa
należącego
do
rodziny
sosnowatych. Występuje w Hiszpanii i
Maroku.] – Spanyol jegenyefenyő (Abies
pinsapo)
Jodła jednobarwna (Abies concolor (Gordon et
Glend.) Lindl. ex Hildebr.) [południowozachodnie rejony Ameryki Północnej,
głównie w Kalifornii i Kolorado (stąd
zwana jest również jodłą kalifornijską)] –
Balzsamos jegenyefenyő (abies concolor
[Gord.]
[németből
egyszínű
fehér
jegenyefenyő]; kolorádói jegenyefenyő vagy
kolorádófenyő (Abies concolor)
-
Wersja 01 01 2017.
Jodła kaukaska (Abies nordmanniana
(Steven)Spach) [gatunek drzew należący
do rodziny sosnowatych] – Kaukázusi
jegenyefenyő (Abies nordmanniana)
Jodła nikko, jodła nikkońska (Abies homolepis)
[gatunek zimozielonego drzewa z rodziny
sosnowatych. Pochodzi z Japonii.] –
Mandzsu jegenyefenyő (Abies homolepis)
Jodła olbrzymia (Abies grandis) [gatunek drzew
z rodziny sosnowatych. Jedna z
najwyższych jodeł. Występuje naturalnie
w zachodniej części Ameryki Północnej] –
Óriás jegenyefenyő (Abies grandis)
Jodła pospolita, jodła biała (Abies alba Mill.)
[gatunek drzew z rodziny sosnowatych.
Jodła pospolita występuje w stanie dzikim
w górach środkowej i południowej
Europy.] – Közönséges jegenyefenyő (Abies
alba) [Európa hegyvidékeinek erdőalkotó
fája; a legnagyobb termetű európai fenyő]
Jodła
syryjska (Abies cilicica) [gatunek
zimozielonych
drzew
z
rodziny
sosnowatych] – kilíkiai jegenyefenyő (Abies
cilicica) [Anatólia déli részéről származó,
Magyarországon gyűjteményes kertekben
látható örökzöld]
Jodła Veitcha (Abies veitchii) [gatunek drzewa z
rodziny sosnowatych. Pochodzi z gór
Japonii. Podobna do jodły nikko.] – veitchjegenyefenyő,
kéktobozú
jegenyefenyő
(Abies veitchii (Lindl.)). [Származási hely:
Japán. Honshu szigeten a Japán-Alpokban
1000-2500 méterig.]
jodło [jedzenie] – [Słowniczek języka śląskiego]
étel
jodłować, jodlować [1. śpiewać w specjalny
sposób, polegający na nagłych przejściach
z piersiowego rejestru głosu na falset; 2.
śpiewać w specjalny sposób, polegający na
nagłych przejściach głosu; jodlować] –
jódlizni
2331
jodłowanie – (ném.) jódlizás; (zene) az alpesi
népek
sajátos
énektechnikája
és
dallamformája
jodyna [brunatny płyn stosowany do odkażania
skóry dokoła ran] – jód, jódtinktúra
jodłowy, -a, -e – fenyő-, jegenyefenyőjodnik – (vegytan) jódvegyület
jodoform [żółta substancja krystaliczna o
przenikliwym zapachu] – (gör.+lat.)
jodoform; (vegytan) a jód könnyen illanó
szerves vegyülete; kellemetlen szagú
fertőtlenítő szer; trijódmetán C H J2
jodoformowy, -a, -e – jodoform-, jodoformos
jodowodór [bezbarwny gaz o duszącej woni] –
(vegytan) jódhidrogén [(HJ); gázalaku
vegyület; elég erős halogén sav]
jodowodorowy, -a, -e – jódhidrogénjodowy, -a, -e – jód-, jódos
jodyna [brunatny płyn stosowany do odkażania
skóry dokoła ran] – (gör.+lat.) jódtinktúra,
jódoldat, a jód alkoholos oldata; fertőtlenítő
szer
jodynować [dezynfekować za pomocą jodyny] –
jódozni, bejódozni; jóddal bekenni
jodynowanie [zabieg wokół rany] – jódozás
Joe account [konto użytkownika, w którym
nazwa użytkownika i hasło są identyczne,
np. nazwa=Joe, hasło=Joe.] – (ang.) Joe
account
Joe Job [1. wysyłanie spamu z użyciem cudzego
adresu poczty elektronicznej, przy
ukrywaniu
adresu
rzeczywistego
nadawcy; 2. rodzaj nadużycia związanego
z rozsyłaniem spamu. Nazwa Joe Job
pochodzi od imienia Joego Dolla,
właściciela serwisu "Joe CyberPost",
który jako pierwszy był ofiarą tego ataku]
– (inf.) Joe Job [joe job kifejezés az
Amerikai Egyesült Államokban olyan
spamekre, amelyek valójában nem is
jelentenek pénzkeresetet a küldőnek. 1996ban használták először ezt a kifejezést,
amikor Joe Doll webmester nevében küldött
valaki kéretlen reklámüzenetet. A módszer
lényege, hogy úgy álcázza valaki az adott
spamet, például a spoofing technikájával,
mintha azt valaki más küldte volna, így
nagyszerű
eszköze
az
internetes
bosszúállásnak: Doll oldalát például ezután
DoS-támadás érte. Általában ilyen joe
jobokat olyan üzenőrendszereken keresztül
küldik, ahol nem lehet megfelelően
azonosítani az eredeti küldőt. E-maileken túl
gyakran jelenik meg Usenet-spamként is
(például Ralph Nader 2000–2004-es
kampányában történt ilyen). Olykor olyan
közismert átveréseket utánoznak, mint a 419-
-
Wersja 01 01 2017.
Scam vagy a phishing technikája. Az
áldozatok rengeteg fölháborodott hangú
üzenetet kapnak, holott valójában nem is ők
küldték el a hagyományos spamnek tűnő
levelet. Olykor még egy-egy internetes
fekete- vagy tiltólistára is fölkerülhetnek.]
Joel (Jahwe jest siłą) [1. On i Abias byli synami
Samuela; byli sędziami w Beerseba; brali
łapówki; wydawali niesprawiedliwie sądy i
domagali się króla dla Izraela. 2. Potomek
Symeona. 3. Potomek Rubena. 4. Syn
Gada. 5. Syn Azariasza. 6. Potomek
Issachara. 7. Jeden z walecznych oficerów
Dawida. 8. Dowódca synów Giersona. 9.
Syn Laadana, Giersonita. 10. Syn
Fadajasza
(Pedajahu)
z pokolenia
Manassesa. 11. Syn Azariasza, Kaatyta.
12. Powrócił po niewoli i wziął pogankę za
żonę. 13. Syn Zychry, nadzorca
Beniaminitów
w
czasie
odbudowy
Jerozolimy. 14. Prorok, autor księgi
''Proroctwo
Joela''.
Syn
Petuela,
współcześnik Elizeusza, prorokował w
królestwie Judy w latach około 850 do 800
przed Chrystusem za czasów króla
Joasza.] – JÓEL (Jahve az Isten, az Úr az
Isten; akinek Jahve az Istene). [1. Petuel fia,
az azonos nevű prófétai könyv szerzője, ún.
kis próféta. Életéről közelebbit nem tudunk
(Jóel 1,1). Lásd még: JÓEL KÖNYVE. 2.
Sámuel legidősebb fia (1Sám 8,2; 1Krón
6,33); az 1Krón 6,28"Vásni"-nak nevezi. 3.
Simeon törzsének fejedelme Ezékiás (1)
idejében (1Krón 4,35). 4. Rúben törzsének
főembere (1Krón 5,4-8). 5. Gád törzsének
fejedelme (1Krón 5,12). 6. Lévita, Sámuel
(1) őse (1Krón 6,36). 7. Főember Issakár
törzsében (1Krón 7,3). 8. Dávid hőse (1Krón
11,38). 9. Lévita, a gersoniták feje Dávid
idejében (1Krón 15,7.11.17). 10. Pedája (3)
fia, Manassé fél nemzetségének fejedelme
Dávid idejében (1Krón 27,20). 11. Lévita
Ezékiás (1) idejében (2Krón 29,12). 12.
Zsidó férfi, aki elbocsátotta idegen feleségét
(Ezsd 10,43). 13. Zikri (10) fia, a
benjáminiták elöljárója a fogság után (Neh
11,9). 14. Lévita, templomi kincstárnok
Dávid idejében (1Krón 26,22); talán azonos
(9) alattival.]
Joela Proroctwo (KSIĘGA JOELA) [prorok
zaczyna swą księgę przedstawieniem
znego stanu duchowego swojego państwa,
podobnego do kraju, po którym przeszła
plaga szarańczy. Widzi przyjście sądu,
którym będzie ''dzień Pański'' (''dzień
Jahwe''). Nawołuje do nawrócenia i
pokóty. Zapowiada wielkie błosławieństwo
dla tych, co nawrócą się do Boga i wylanie
2332
Ducha Świętego nad nimi. Znaki
poprzedzające zbliżający się sąd; zebranie
narodów w celu wykonania nad nimi sądu
(w dolinie Jozafata, która nie jest
miejscem o tej samej nazwie na
południowy-zachód
od
dzisiejszej
Jerozolimy) i przychodzący potem
dobrobyt.] – JÓEL KÖNYVE. [A könyv Kr.
e. 9. v. 8. században keletkezhetett; a
könyvben egyetlen időbeli utalás sem
található; a hátteret egy nagy csapás: a
sáskajárás adja, amelyről a próféta kijelenti,
hogy az Isten büntetése a nép bűneiért; ezért
sürgeti a népet, hogy bűneit bánja meg,
különben Istennek még rettenetesebb
számonkérését helyezi kilátásba: az Úr
eljövendő napját.]
Felosztása:
1. a sáskajárás és annak vége (1,1-2,27);
2. az Úr eljövendő nagy napja (2,28-3,21);
1. kitöltetik az Úr Szent Szelleme (2,2832);
2. ítélet a népek fölött (3,1-17);
3. az ítélet után Izráelre áldás következik
(3,18-21).
jog, jogi(n) [zwolennik jogi, uprawiający jej
praktyki] – (szanszkrit) jógi; indiai aszkéta;
a jóga követője, művelője
joga [sanskr. jōga 'ujarzmienie; rygor,
dyscyplina duchowa'; w indyjskiej filoz.
klasycznej - dążenie do zdobycia
doskonałości duchowej i zbawienia przez
system metod opanowania ducha i ciała,
prowadzących,
drogą
ascezy,
kontemplacji i specjalnych ćwiczeń fiz., do
osiągnięcia stanu mistycznej ekstazy] –
(szanszkrit) jóga; indiai idealista filozófiai
tan, amely szerint az ember fizikai és
szellemi összpontosítás útján természetfeletti
képességekre tehet szert;
légzési és
testtartási gyakorlatok rendszere a test feletti
tökéletes uralom megszerzésére
jogging [wym. dżogink] [1. rytmiczny, niezbyt
szybki bieg na świeżym powietrzu; 2.
forma truchtu lub biegu w wolnym
tempie. Głównym celem joggingu jest
poprawa
sprawności
i
wydolności
fizycznej
bez
nadmiernego
stresu
związanego z wysiłkiem. Za jogging uważa
się bieg z prędkością 7-9 km/h.] – (ang.)
jogging; kocogás
jogger [osoba uprawiająca jogging] – kocogó
jogizm [nauka i praktyki jogi] – a jóga
tudománya és gyakorlata
jogurt
[napój
o
gęstej
konsystencji,
otrzymywany z pasteryzowanego mleka
-
Wersja 01 01 2017.
krowiego] – (török) yoghurt, joghurt;
mesterségesen savanyított aludtej
jogurt owocowy – gyümölcsös joghurt, gyümölcs
joghurt
jogurtowy, -a, -e [przymiotnik od: jogurt] –
joghurtos
jogurt owoczowy – gyümölcs joghurt
Johanan, Jochanan (Jahwe drogocenny; z tego
imienia pochodzi imię Jan) [1. Syn
Kareasza,
nadzorca
nad
Żydami
zostawionymi po zniszczeniu Jerozolimy;
ostrzegał Godoliasza przed spiskowcami, a
gdy Godoliasz został zabity, Johanan nie
słuchał Jeremiasza wzywającego go do
pozostania w kraju; stanął na czele tych,
co emigrowali do Egiptu, skąd ojcowie ich
zostali kiedyś wyprowadzeni przez Boga.
2. Syn Elioenaja, potomek Dawida. 3. Syn
Kapłana Azariasza. 4. Najstarszy syn
Jozjasza, króla Judy. 5. i 6. Dwaj, co
przystali do Dawida w Syklag. 7. Ojciec
Azariasza; Efraimita. 8. Wrócił z
wygnania. 9. Lewita, co wrócił z
wygnania. 10. Syn Tobiasza, poślubił
córkę Mesulama.] – JOHANÁN (Isten
kegyelmes; Jahve kegyelmes volt; az Úr
jóindulatú, jóságos, kedves) [1. A zsidók
egyik vezetője (2Kir 25,23), aki megkísérelte
Gedáliást (1) figyelmeztetni az ellene
készülő merényletre (Jer 40,13-14); néhány
zsidót, köztük Jeremiást (1) magával vitt
Egyiptomba (Jer 40-43). 2. Benjáminita, aki
Siklágnál csatlakozott Dávidhoz (1Krón
12,4). 3. Gádita főember, aki embereivel
Dávidhoz csatlakozott (1Krón 12,12-14). 4.
Azáriás (21) apja (2Krón 28,12). 5. Főember,
aki Ezsdrással (3) hazatért Babilonból (Ezsd
8,12). 6. Eliásib (3) fia, kamrája volt a
templomban (Ezsd 10,6). 7. Főpap, Eliásib
(3) unokája (Neh 12,22). 8. Ajtónálló a
frigyláda mellett Dávid idejében (1Krón
26,3). 9. Főtiszt Jósafát (4) seregében (2Krón
17,15). 10. Izmáel (3) atyja (2Krón 23,1);
esetleg azonos (9) alattival. 11. Zsidó férfi,
2333
aki idegen nőt vett feleségül (Ezsd 10,28).
12. Papi vezető (Neh 12,13). 13. Lévita
énekes Jeruzsálem falainak felszentelésénél
(Neh 12,42). 14. Krisztus őse, Kr. e. 500
körül (Lk 3,27). 15. Jósiás (1) király
legidősebb fia (1Krón 3,15). 16. Dávid
leszármazottja, Eljohénai (2) fia (1Krón
3,24). 17. Azária (7) főpap atyja (1Krón 6,910). 18. Az ammonita Tóbiás (3) fia (Neh
6,18)]
Jojada, Jehojada (Jahwe wie) [1. Arcykapłan w
czasach, kiedy Atalia (córka Izebel)
chciała
panować
nad
Judą
po
wymordowaniu wszystkich synów, za
wyjątkiem małego Joaza, który dzięki
Jojadzie został utrzymany przy życiu i
później posadzony na tronie. Na jego
rozkaz Atalia później została ukarana
śmiercią. Dopóki Jojada żył, Joaz czynił,
co było dobre w oczach Pańskich, lecz po
śmierci kapłana zabił jego syna
Zachariasza. 2. Ojciec Banajasa, dowódcy
gwardii przybocznej Dawida. Zwany
kapłanem. 3. Dowódca Aaronitów, którzy
wspomagali Dawida. 4. Dowódca Dawida.
5. Syn Pasecha. 6. Kapłan, o którym
wspominał fałszywy prorok w swoim
piśmie przeciw Jeremiaszowi.] – JÓJADA
(Isten tudja, ismeri, felismeri; az Úr tudta,
törődött vele) [1. Pap, Benája (1) atyja
(2Sám 8,18; 23,22; 1Kir 4,4). 2. Benája (1)
fia, az (1) alatti unokája, Dávid tanácsosa
(1Krón 27,34). 3. Áron leszármazottja, aki
Dávid királlyá koronázásakor Hebronban (1)
az ároniták vezetője volt (1Krón 12,27).
Valószínűleg azonos (1) alattival. 4. Főpap,
akinek felesége, Jóseba a fiatal Joás (4)
királyt elrejtette; vezetője volt az istentelen
Atália (1) királynő elleni összeesküvésnek és
Joás királlyá tételének (2Krón 23; 2Kir 11).
5. Férfi, aki Jeruzsálemben az ó-kaput
javította (Neh 3,6). 6. Eliásib (3) főpap fia
(Neh 12,10; 13,28). 7. Pap Jeruzsálemben,
Jeremiás (1) idejében (Jer 29,26).]
jojoba [wym. żożoba, chochoba], żożoba
[wiecznie zielony krzew lub małe drzewo,
o skórzastych liściach, rosnące w Ameryce
Północnej; też: olej z nasion tej rośliny] –
(növ.) Jojoba (Simmondsia sinensis)
Jokdeam [według biblijnej Księgi Jozuego 15,2048 - miasto judzkie.] – JOKDEÁM (a nép
tüze, a nép elég; a nép haragja, mérge,
gerjedelme; égni a népért). [Város Júda
területén (Józs 15,56).]
Joker [1. zob. dżoker; 2. jedna z kart do gry, w
niektórych grach karcianych (np. kierki)
służy do zastępowania dowolnej innej
karty] – Joker; Jolly Joker v. dzsóker [egyes
-
Wersja 01 01 2017.
kártyajátékokban a legértékesebb lap,
rendszerint valamilyen vidám figurát
ábrázol. A jolly (dzsolli) mókás embert, a
joker (dzsóker) angol szó pedig, tréfamestert
jelent, a jolly joker így együtt vidám
tréfamestert, mókamestert jelöl. Jelentősége,
hogy
bármelyik
lapot
lehet
vele
helyettesíteni, ezért nagyon fontos lap a
játszmákban.];
(informatika)
joker
[adatbázisokban való keresésnél használható
speciális karakter (rendszerint * vagy ? vagy
$), mellyel a keresett szó egy vagy több
betűje helyettesíthető, így egyszerre több
szóalakra is rá lehet keresni]
Joksan, Jokszan * Ketury i Abrahama synowie –
JOKSÁN (madarász, csapdaállító, elcsábító)
[Ábrahám fia második feleségétől, Keturától
(1Móz 25,2-3)]
Joktan * Jektan - JOKTÁN (a csekély, kicsi,
megnyírt) [Sém dédunokája, a róla
elnevezett néptörzs atyja (1Móz 10,25-26.29;
1Krón 1,19-20.23)]
Jokteel [według biblijnej 2 Księgi Królewskiej
14,1-7, to edomskie miasto, nazwane tak
przez króla judzkiego Amazjasza.] –
JOKTEÉL (Isten védelme, Isten az
oltalmam,
Isten
bástyája).
[Helység
Edomban, valószínűleg "Petra", előzőleg
"Séla I." (2) (2Kir 14,7).]
Jokteel [według biblijnej Księgi Jozuego
15,20.33.38 to miasto judzkie w Szefeli.
Obecnie jego położenie nie jest dokładnie
znane.] – JOKTEÉL (Isten védelme, Isten
az oltalmam, Isten bástyája). [Város Júdában
(Józs 15,38)]
jol
jolka [1. dwumasztowy żaglowiec z
ożaglowaniem skośnym; też: ożaglowanie
takiego statku; 2. kilkuwiosłowa łódź
okrętowa] – (hajó) jolle; yawi; kis,
egyárbócos sportvitorlás; általában kisebb,
nyitott csónak
Jola, Jolka – Jolánka, Joli
jola [1. mały jacht o najwyżej dwu żaglach;
2. niewielka łódź z parą wioseł używana
na okrętach wojennych do komunikacji z
lądem] – kis jaht v. csónak fajta
jol,
2334
Jolanta [Iolanthe to po grecku kwiat fiołka. Tak
więc imię Jolanta znaczy to samo, co
Wioletta (imię pochodzące z łaciny).] –
Jolán [női név, Dugonics Andrásnak a
Jólánka, Etelkának leánya című regényében
szerepel először. Forrása a középkori magyar
Jóleán (jó leány), vagy a görög Jolantha (a
viola virága) név.]
Jolenta Helena (ur. ok. 1244 zapewne w
Ostrzyhomiu, zm. 16 lub 17 czerwca po
1304 w Gnieźnie) [królewna węgierska z
dynastii Arpadów, księżna kaliska, od
1257
wielkopolska,
błogosławiona
Kościoła katolickiego] – Boldog Jolán
(1235/39 – 1298) magyar hercegnő [IV. Béla
és Laszkarisz Mária gyermeke. Nagynénje
volt Árpád-házi Szent Erzsébet, testvérei
pedig Szent Kinga és Szent Margit.]
Joliet [hierarchiczny system plików, pozwalający
na zapis na CD-R plików z nazwami o
długości do 64 znaków z wykorzystaniem
wszystkich
znaków,
również
międzynarodowych, a także nazwy
zapisane w standardzie Unicode. System
Joliet został wprowadzony przez firmę
Microsoft i rozpoznają go wszystkie
najnowsze systemy Windows (95, 98, NT
4.0, XP, Vista itd.). Format ten nie jest
rozszerzeniem systemu plików ISO 9660 struktury opisujące zawartość płyty CD są
w przypadku tych dwóch systemów są od
siebie niezależne (rozszerzeniem formatu
ISO 9660 umożliwiającym stosowanie
długich nazw plików oraz zapisywania
praw dostępu do nich jest Rock Ridge,
stosowany w systemach uniksowych).] Joliet [1. A Joliet az ISO-9660 szabvány
Microsoft által fejlesztett kibővítése.
Lehetővé teszi hosszú állománynevek és az
Unicode karakterkészlet használatát CDíráshoz. Az állománynév hossza 64 karakter
lehet (szóköz is megengedett). A hosszú név
mellett egy DOS-szabványos név (8+3) is a
lemezre kerül, hogy a DOS vagy korábbi
Windows is felismerje az állományokat. 2.
Az ISO-9660 kiterjesztett változata, amelyre
azért volt szükség, mert az újabb operációs
rendszerek számára meglehetősen szűknek
bizonyultak az eredeti szabvány korlátai.
Természetesen ez nem kompatibilis a
régebbi rendszerekkel. A formátumot a
Microsoft készítette el a Windows 9x
operációs
rendszerekhez.
Ebben
is
használhatók például a hosszú file-nevek, de
maximum 64 karakteresek lehetnek. 3.
Fájlrendszer neve, melyet támogat a legtöbb
operációs
rendszer.
Az
ISO-9660
fájlrendszer kiterjesztése, mely lehetővé teszi
-
Wersja 01 01 2017.
hosszú (64 Unicode karakter) fájlnevek
használatát UCS-2 kódolással. Általában CD
és DVD használja.]
Jolka, Jola – Joli, Jolika
jolop – hülye, idióta
jołom [1. kozacka czapka barania z XVIII i XIX
w.;
2.
czapka
barania
kozaków
ukraińskich,
pospolicie
czarna
z
wierzchem obwisłym, u nadwornych
kozaków
ponsowym,
z
kutasem
włóczkowym lub srebrnym; 3. Wzór
tkacki przypominający układ igieł jodły.
Drobne, delikatne prążki (jasne na
ciemnym podłożu lub odwrotnie) są
rozmieszczone w regularnych odstępach,
od
kilku
milimetrów
do
dwóch
centymetrów. Klasyczny wzór stał się
modny w końcówce XX wieku, po
rewitalizacji przez m.in. przez Yamamoto
i Dolce & Gabbana. 4. według
Encyklopedii Staropolskiej była to czapka
noszona przez kozaków ukraińskich.
Szyta z baraniego futra w kolorze
czarnym. Posiadała wierzch obwisły.
Istniała również wersja dworska jołomu,
ten miał kolor pąsowy i ozdobiony bywał
frędzlami z włóczki lub srebrnych nitek.]
– ukrán kozák báránybőr sapka
Jom Kippur (‫[ )כיפור יום‬Dzień Pojednania - jedno
z najważniejszych świąt żydowskich o
charakterze
pokutnym.
Żydzi
przygotowują się do tego święta podczas
dni pokuty dzielących go od Rosz haSzana (oba święta i dni między nimi
określa się jako Jamim Noraim - Straszne
Dni). W wigilię święta należy odbyć
rytualną kąpiel w mykwie. W niektórych
środowiskach
praktykowane
jest
symboliczne biczowanie się. Częściej
spotykany jest rytuał kapparot, polegający
na ofiarowaniu koguta lub kury jako
"zastępcy", który zostanie uśmiercony za
winy ofiarującego, podczas gdy ofiarujący
"dostąpi długiego życia w pokoju".] – Jóm
kippur (héberül: ‫כיָוָ יום‬, áskenáz kiejtéssel
Jajm kippur), az engesztelés napja [1. a
zsidók nagyböjtje (az engesztelés napja); 2.
Ez az ünnep talán a legnagyobb a zsidó
kultúrában. Nagyságát mi sem bizonyítja
2335
hitelesebben, mint maga a zsidó társadalom,
amely egy teljes hónapot (elul) és még tíz
napot szentel az ünnepre való felkészülésre
(lásd: szlichot). Az ünnepet mintegy
felvezeti a ros hásáná és levezeti a nem
sokkal később tartott hosáná rábá (a szukot
utolsó napja). 3. (hosszúnap) az engesztelés
napja. A zsidók nagyböjtje. A nap
elnevezése arra a Tórában olvasható
történetre utal, melyben Isten megbocsátotta
Izrael fiainak az aranyborjú imádásának
bűnét, amit akkor követtek el, mikor Mózes
épp a bálványimádás tilalmát is tartalmazó
kőtáblákat vette át Istentől. Az ókori
Izraelben a főpap egyedül jóm kippur napján
léphetett be a jeruzsálemi szentély
legszentebb helyére, a Szentek Szentélyébe
(vagy Szentek Szentjébe), ahol megvallotta
Izrael népének bűneit és Isten bocsánatáért
esedezett, de mielőtt még bement volna meg
kellett térnie. Ez volt az egyetlen nap,
amelyen a főpap kimondhatta Isten nevét
(héberül: ִ‫ – יִו‬pontos kiejtése nem ismert,
valószínűleg Jahve vagy Jehova) úgy, hogy
ne kellett volna meghalnia. Isten nevét a
zsidóság arcra borulva hallgatta, miközben
így kiáltottak: Áldott legyen a Név, akinek
dicső királysága örökkön örökké tart!.
Amennyiben élve jött ki a főpap a bűnvallás
után, a nép örvendezett a bűnök bocsánata
miatt. Az ókori zsidóság vétkeiért egy
bűnbaknak kellett száműzetéssel lakolnia,
melyet két kecske közül választottak ki
sorsolással. A másik kecskebakot a
szentélyben áldozták fel.]
jon [atom lub grupa atomów z ładunkiem
elektrycznym dodatnim lub ujemnym; 2.
atom lub grupa atomów połączonych
wiązaniami chemicznymi, która ma
niedomiar lub nadmiar elektronów w
stosunku
do
protonów.
Obojętne
elektrycznie atomy i cząsteczki związków
chemicznych posiadają równą liczbę
elektronów i protonów, jony zaś są
elektrycznie naładowane dodatnio lub
ujemnie. Jony naładowane dodatnio
nazywa się kationami, zaś ujemnie
anionami.] – 1. (gör.) ion (fizika) szabad
töltéssel bíró atom v. atomcsoport; 2. az ion
olyan atom, vagy molekula (atomcsoport),
mely elektromos töltéssel rendelkezik. A
negatív töltésű ion, más néven anion olyan
atom vagy molekula, melynek egy vagy több
elektrontöbblete van, a kation pedig pozitív
töltésű ion, amiben egy vagy több
elektronhiány van, mint az eredeti
részecskében.
jon ujemny (zob. anion) – anion; negatív ion
-
Wersja 01 01 2017.
Jonadab, Jehonadab (Jehowa jest hojny) [1. Syn
Szimeja, bratanek Dawida; był chytry i
niemoralny; radził kuzynowi swemu
Amnonowi cudzołożyć z siostrą Tamarą.
2. Syn Rekaba, założyciel Rekabitów.] –
JONADÁB (Jahve önkéntese, Jahve
ösztönöz, Jahve nemes, nagylelkű; Isten
szívesen ad) [1. Simeának (3), Dávid
fivérének a fia, Amnon (1) barátja (2Sám
13,3-5.32-35). 2. Rékábita, aki tanúja volt
Jéhunak (5) a bálványimádás kiirtásakor
Samáriában (2Kir 10,15kk.); megparancsolta
utódainak, a rékábitáknak, hogy bort ne
igyanak, házakat ne építsenek, szőlőt ne
telepítsenek, hanem sátrakban lakjanak (Jer
35,6-19)]
Jonasz [imię męskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się od rdzenia ‫ הני‬oznaczającego
gołębia. W mowie potocznej oznacza
człowieka, który przynosi kłopoty innym,
sam wychodząc z nich bez szwanku.
Istnieje kilku świętych patronów tego
imienia. Są też święci o imionach
stanowiących
zmodyfikowane
(np.
zlatynizowane) warianty tego imienia, jak
np. św. Joniusz (fr. Yon), od którego to
imienia pochodzi nazwa francuskiej
miejscowości Saint-Yon.] – Jónás [héber
eredetű férfinév. Jelentése: galamb.]
Jonasz (hebr. ‫( יָנֹוה‬Jona), gołąb) [1. prorok
Izraelski żyjący w VIII wiek p.n.e.,
opisany w biblijnej Księdze Jonasza
(przypisuje mu się jej autorstwo); 2. syn
Amitaja; prorok, który otrzymał od Boga
polecenie ostrzeżenia miasta Niniwy; nie
chciał słuchać Boga; wolał uciec daleko i
zginąć, ale został połknięty przez
wieloryba, w którego wnętrzu przebywał
trzy dni. Został jednak przy życiu i po
ocaleniu głosił Niniwijczykom słowo
pokuty, którzy na czas pokutowali. Jonasz
jest
typem
Izraelity
(człowieka
wierzącego), który nie chce głosić słowa
poganom (nie wierzącym). W nim także
mamy obraz zmartwychwstania Pana po
trzech dniach. Dla chrześcijan wielka
nauka: Ewangelię należy głosić każdemu
człowiekowi, nawet tym, co nienawidzą
Boga.] – JÓNÁS (galamb) [Próféta
Izráelben, Amittai fia; megjövendölte II.
Jeroboám (Kr. e. 790-750) győzelmét a
szíriaiak felett; az azonos nevű prófétai
könyv szerzője (2Kir 14,25; Jón 1,1; Mt
12,39-41; 16,4; Lk 11,29-32)]
Jonatan (dany przez Jahwe) [1. Syn Saula. Pobił
Filistynów. Miłował Dawida. Został zabity
razem z ojcem przez Filistynów.
Opłakiwany przez Dawida. Jonatan jest
typem człowieka o wielkiej szlachetności;
2336
miłuje Dawida, ale szanuje i ojca, który w
niełasce u Boga i swoim zachowaniem się
wskazuje na tych, co mimo wiary w
Pomazańca Bożego, nie trzymają się przy
Nim całkowicie i dostają się do wielkiego
ucisku. 2. Syn Gerszona i wnuk
Manassesa, Lewita; pełnił obowiązki
kapłana, w domu Mika, który posiadał
efod, terafimy i posążek z metalu. Jonatan
został później kapłanem pokolenia Dan.
Zwany także ''młodym człowiekiem z
Betlejem Juda''. 3. Syn Abiatara, kapłana
najwyższego. 4. Syn Szimei, brata
Dawida; zabił człowieka wielkiego
wzrostu mającego 6 palców u każdej
kończyny. 5 i 6. Dzielni mężowie Dawida.
7. Syn Jady z pokolenia Judy. 8. Stryj
Dawida, doradca i sekretarz. 9. Syn
repatrianta. 10. Syn Asahela, odłączał
Żydów od obcych niewiast. 11. Syn
kapłana Jojady. 12. Kapłan, syn Melcha.
13. Syn i Szemaja, kapłan. 14. Pisarz, w
którego domu uwięziono Jeremiasza. 15.
Syn Kareachu.] – Jonatán héber eredetű
férfinév, jelentése: Jahve adta, Isten az
ajándékozó, Isten ajándéka) [1. Lévita, aki az
efraimbeli Mikának (1), majd később a
dánbelieknek bálványpapja lett (Bír 17-18).
2. Saul (1) király legidősebb fia (1Sám
13,16; 14,49; 1Krón 8,33); csatában legyőzte
a filiszteusokat (1Sám 13-14); Dávid
leghűségesebb, önzetlen barátja; a kettőjük
barátsága a legnemesebb szeretet jelképévé
vált; életét is kockára tette barátjáért (1Sám
19,1-7); atyjával együtt elesett a Gilboa
hegyénél, a filiszteusokkal vívott ütközetben
(1Sám 31,2-10). 3. Abjátár főpap fia (2Sám
15,27.36; 17,17.20; 1Kir 1,42-43). 4.
Simeának (3), Dávid bátyjának fia (2Sám
21,21; 1Krón 20,7). 5. Dávid hőse (2Sám
23,32; 1Krón 11,34). 6. Uzziás (3) fia, Dávid
vidéki javainak felügyelője (1Krón 27,25). 7.
Júdabeli férfi, Jáda fia (1Krón 2,32-33). 8.
Dávid nagybátyja, írástudó (1Krón 27,32). 9.
Ebed (2) atyja (Ezsd 8,6). 10. Asáhel (4) fia
(Ezsd 10,15). 11. Papi családfő Jojákim (1)
főpap idejében (Neh 12,14). 12. Zakariás
(26) lévita atyja (Neh 12,35). 13. Írnok,
akinek házában Jeremiást (1) fogva tartották
(Jer 37,15-20). 14. Papi családfő Jojákim (1)
főpap idejében (Neh 12,18). 15. Lévita, akit
Jósafát (4) király a nép oktatására rendelt
(2Krón 17,8). 17. Kárea fia, aki Gedáliáshoz
(1) ment Mispába (4) (Jer 40,8). 18. Éliásib
(3) főpap unokája (Neh 12,11).]
joniczny, -a, -e; joński, -a, -ie – ion-; jón-; az
egyik ókori görög törzs; e törzsre jellemző, e
törzzsel kapcsolatos
-
Wersja 01 01 2017.
jonik [w wersyfikacji antycznej: stopa
składająca się z dwóch sylab długich i
dwóch krótkich lub odwrotnie] – jón
versláb (két hosszú és két rövid szótagból
áll)
jonit [nierozpuszczalne ciało stałe, stosowane
m.in. do zmiękczania wody] – ionit
jonizacja [powstawanie jonów w wyniku
oderwania elektronów od obojętnych
atomów lub cząsteczek] – (gör.) ionizáció,
ionizálódás; (vegytan) olyan folyamat, mely
során létrejönnek az ionok; atomok v.
molekulák átalakulása ionokká
elektroncserével [az ultraibolya, röntgen,
radioaktív és kozmikus sugárzások azon
hatása ritkított gázokra és ritkított levegőre,
hogy a gázban lévő semleges molekulákat
elektronokra és ionokra bontja, amelyek, ha
a gáztérben elektródok vannak, az elektródok
felé haladnak és semleges molekulákba
ütközve, azokat további elektronokra és
ionokra bontják]
jonizacja elektrolityczna – elektrolitikus ionizáció
jonizacyjny, -a, -e – ionizációjonizować
[wytwarzać
jony,
powodować
jonizację] – (gör.) ionizálni; ionizációt
létrehozni
jonofon – ionofon, ionsugárzó [különleges,
membrán nélküli magashangszóró.
Elektromágneses térben ívfényt keltenek, s
az ionizált levegőt használják membrán
gyanánt. Mivel ennek a "membránnak" a
tömege és a tehetetlensége csaknem nulla,
kivételesen jó a frekvencia- és az impulzus
átvitele. Hátránya, hogy bonyolult és
költséges.]
jonosfera [warstwa atmosfery występująca
powyżej 50-60 km nad powierzchnią
Ziemi (do wysokości 1000 km)] – (gör.)
ionoszféra; a föld és más égitestek
légkörének ionizált gázatomokat tartalmazó
rétegei; a föld 60 km-nél néhány ezer km-ig
terjedő légköre
jonometr [przyrząd do pomiaru ilości lub
natężenia promieniowania
rentgenowskiego] – ionométer; az ionizáció
mérésre szolgáló készülék
jonowy, -a, -e – ionosjoński, -a, -ie [przymiotnik od: Jonia] –
(nyevészet) ion; egyik ókori görög törzs
nyelvjárása
jońska kolumna – ion v. jón oszlop
2337
Joppa, Jafa (piękne, wspaniałe) [to dzisiejszy
port Izraela Tel-Awiw. Jafa (właściwie
dwumiasto). Jafa to dawna Joppa, gdzie
wyładowywano budulec, transportowany
spławem z Tyru, a stamtąd wołami i
wozami do Jerozolimy. Tam Piotr
wskrzesił Tabitę. Stamtąd Jonasz udał się
w drogę do Tarszysz. Tuż przy Jafie
Syjoniści wybudowali w roku 1909
dzisiejsze miasto Tel-Awiw.] – JÁFÓ
(szépség, kedves; dísz; magaslat) [Görögül
"Joppé"-nak nevezik (Józs 19,46); régi, jól
védhető város Palesztina tengerpartján,
Jeruzsálemtől
mintegy
52
km-nyire
északnyugatra;
Dán
törzsének
jutott
osztályrészül; az Amarna-levelek is említik;
Jeruzsálem tengeri kikötője. Itt támasztotta
fel Péter Tábitát (Dorkást) a halálból
(ApCsel 9,36kk.), és itt volt a látomása az
égből alászálló edényről, telve tisztátalan
állattal (ApCsel 10,1kk.; 11,5kk.); ma
Jaffának nevezik.]
Joram, Jehoram (Jahwe jest wzniosły) [1. Syn i
następca Jozafata, król Judy, (892-885
przed Chrystusem). Jego głównymi złymi
uczynkami były małżeństwo z Atalią,
córką Achaba i Izebel, zabicie sześciu
braci, wprowadzenie kultu Baala w
Jerozolimie. Ostrzegany był przez Eliasza
pismem. 2. Syn Achaba i Iezabel; król
Izraelski (896-884 przed Chrystusem).
Jego postępki były złe w oczach Jahwe,
mimo, że usunął figurę Baala, zrobioną
przez jego ojca. Został zabity w ucieczce
przed Jehu, jego następcą. 3. Syn Tohy. 4.
Syn Jezajasza lewity. 5. Kapłan posłany
do miast judzkich przez Jozafata do
nauczania ludzi.] – JÓRÁM (Jahve
fenséges, az Úr által felmagasztalt) [1.
Tóinak, Hámát (I) királyának fia (2Sám
8,10). Az 1Krón 18,9-11-ben: "Hadórám"
(2). 2. Aháb fia, Izráel királya (2Kir 8,29). 3.
Pap Jósafát (4) idejében, aki a népet tanította
(2Krón 17,8). 4. Lévita, Eliézer (2)
leszármazottja (1Krón 26,25). 5. Jósafátnak
(4), Júda királyának a fia, akinek Kr. e. 849ben utódja lett; meggyilkolta tulajdon
fivéreit, és feleségül vette Atáliát (1), Aháb
és Jézabel leányát (2Kir 8; 2Krón 21).
Pártolta a bálványimádást; Illés próféta
-
Wersja 01 01 2017.
megfeddte; dicstelen halált halt (2Kir 9,1426).]
Jordan (hebr. ִָ‫ִיָדן נ‬, nehar hayarden; arab. ‫ن هر‬
‫األرد ن‬, nahr al-urdun) (spływający) [1.
rzeka na Bliskim Wschodzie płynąca
rowem Jordanu do Morza Martwego.
Historycznie i religijnie jest to jedna z
najważniejszych rzek na świecie. Rzeka
przepływa lub graniczy z Libanem,
Izraelem i Jordanią. 2. rzeka w dawnej
Palestynie. Przepływa przez Liban, Izrael
i Jordanie. Jej dłu-wynosi 253 km. Wpada
do Morza Martwego. Pierwszą wzmiankę
o tej rzece w Biblii spotykamy w Księdze
Rodzaju. Przy przechodzeniu przez Morze
Mojżesz podniósł rękę, a wody się
rozstąpiły. Przy przechodzeniu przez
rzekę Jordan wody rozstąpiły się, gdy nogi
kapłanów niosących Przybytek wstąpiły
do wody. Wszystko to jest także typiczne.
Samo wyjście z Egiptu jest wybawieniem
(zbawieniem), wyjściem ze świata, albo
przejście przez Jordan zasługuje na
uwagę, bo obrazuje wstąpienie na nowy
grunt
i
rozpoczęcie
walk
z
przeciwnościami
duchowymi.
Każdy
chrześcijanin, posłuszny woli Boga,
przekracza rzekę Jordan, tzn. opuszcza to,
co jest świeckie i całkowicie wkracza w
życie duchowe i walczy z przeciwnościami.
Zauważmy także, że pokolenia Ruben,
Gad i połowa pokolenia Manassesa wolały
zostać przed Jordanem, mimo że obiecały
pomagać tym co przekroczyli. Nie
postąpili mądrze. Plemiona te wskazują
postępkiem tym na chrześcijan takich, co
nie całkiem oddają się Panu. Wolą
zatrzymać się przed samym celem;
słuchają Ewangelii, poznają wolę Boga,
chodzą do Kościoła, na zebrania,
pomagają rozdzielać traktaty, są czynni w
życiu zborowym, ale ich wędrówka nie
odbywa się na gruncie duchowym, na
gruncie przygotowanym dla nich przez
Ducha Świętego. Te pokolenia były
wystawione na największe ataki ze strony
pogan i pierwsze musiały powędrować w
niewolę. W Jordanie, na polecenie
proroka Elizeusza, Naaman zanurzył się
siedem razy i został uzdrowiony. Tam Jan
Chrzciciel chrzcił. Pan sam też w Jordanie
został ochrzczony.] – JORDÁN (héberül ִָ‫נ‬
‫[ ִיָדן‬Nehar hayarden], arabul ‫األرد ن ن هر‬
[Nahr al-Urdunn] = az alájövő, a lefelé folyó,
siető) [1. folyó Délnyugat-Ázsiában, a
Közel-Keleten. Sokak szerint vallásos és
kulturális értelemben a világ legszentebb
folyója. Két ország folyója: Izraelé és
Jordániáé. A palesztin állam a megszállt
2338
Ciszjordániában nem fér a folyóhoz. A
Galileai-tengertől (más néven Kinneret-tó
vagy Tiberias-tó, a Bibliában Genezáreti-tó)
északra ered és a Holt-tengerbe torkollik.
Hossza 251 kilométer. 2. Palesztina
legfontosabb folyója; a Libanontól a Holttengerig és azon túl is húzódó völgyben
folyik; a folyó maga erőteljesen kanyarog.
Noha a Genezáret-tótól a Holt-tengerig
terjedő távolság alig több, mint 100 km, a
folyó összesen 300 km hosszú. A Jordán
völgye 240 km hosszú, 3-22 km széles, és a
Holt-tengernél 390 m-rel a tenger szintje
alatt fekszik. A folyó mélysége 90 cm és 3 m
közt változik, szélessége mintegy 30 m
(1Móz 13,10; Józs 2,7; Bír 3,28; Mt 3,13). A
Jordánnal kapcsolatos fontos események:
Izráel népe ezen a folyón keresztül lépi át
Józsué (1) vezetésével az ígéret földjének
határát (Józs 3); itt munkálkodik Keresztelő
János (Mt 3,6; Mk 1,5) és itt kereszteli meg
Jézust (Mt 3,13; Mk 1,9).]
Jordan [imię męskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się od nazwy rzeki Jordan, w
której chrzcił święty Jan Chrzciciel. Imię
stało się popularne w Europie od czasów
Wypraw Krzyżowych, kiedy to chętnie
chrzczono dzieci w wodzie z Jordanu,
często na pamiątkę nadając także to imię.
Po hebrajsku Yarden oznacza "płynący w
dół", "obniżający się".] – Jordán [héber
eredetű férfinév, ami a Jordán folyó nevéből
ered, aminek a jelentése: alázuhog. Azonban
korábban is létezett egy észak germán
eredetű és hasonló hangzású név, ami egy
föld jelentésű szóból származott. Női párja:
Jordána.]
Jordania (‫ األر د‬Al-Urdunn, pełna nazwa:
Jordańskie Królestwo Haszymidzkie,
‫ ال ها شم ية األردن ية ال مم ل كة‬Al-Mamlaka alUrdunnijja al-Haszimijja) [arabska
monarchia konstytucyjna na Bliskim
‫ر‬
Wschodzie.] – Jordánia (arabul ‫ّردن‬,
teljes
nevén Jordán Hasemita Királyság) [közelkeleti arab ország. Északról Szíria,
északkeletről Irak, délkeletről Szaúd-Arábia,
nyugatról Izrael és Ciszjordánia határolja.
Jordánia lakossága nagyrészt az iszlám vallás
követője. A hivatalos nyelv az arab.]
jordanka [odmiana żeńskiej piłki ręcznej
polegająca na podawaniu piłki bez
kozłowania; hazena] – (sport) kézilabda
jordanowski, -a, -ie [przymiotnik od: Jordanów]
– jordanJordańczyk [obywatel Jordanii], Jordanka –
jordán, jordániai (ffi/nő)
jordański, -a, -ie [przymiotnik od: Jordania,
Jordan] – jordán, jordániai
-
Wersja 01 01 2017.
jot, jota1 [1. nazwa litery j oraz odpowiadającej
jej głoski; 2. nazwa litery greckiej I, ι] – (a
lengyel j betű neve), iota (görög betű) (I betű
és hang); az i görög neve
jota2 – (gör-lat.) jotta, csepp (co do joty: utolsó
cseppig); egészen csekély mennyiség egy
jottányit sem egy cseppet sem, semmit sem
jota w jotę – szakasztottan úgy, teljesen
egyformán, pontosan azonos módon
3
jota [wym. chota] [1. hiszpański, żywy taniec
ludowy; 2. hiszpański taniec ludowy
tańczony z kastanietami] – jota (ejtsd:
[chota]; spanyol néptánc [a spanyol jota, ez
pedig a mozarab *šáwta [sauta] szóból,
melynek végső forrása a latin SALTARE,
’táncol, ugrál’) jellegzetes spanyol néptáncok
gyűjtőneve, illetve az őket kísérő zene. A
stílus a 18. században keletkezett, gyökerei
azonban
valószínűleg
a
középkorra
vezethetőek vissza. A jotának minden
spanyol tartományban kialakult saját
változata, a legismertebbek azonban az
aragóniai és kasztíliai joták.]
journade [popularny w końcu XV wieku męski
ubiór wierzchni. Był to rodzaj krótkiej i
luźnej bluzy nieprzepasanej z długimi
rękawami, służył jako okrycie dla
dworskiej służby, gońców i posłańców
konnych. Wywodzi się z Francji.] – (hist.)
férfi felsőruházat
jowialista, (dawno) jowjalista [1. dawniej
człowiek wesoły, żartobliwy; on bawi się
sytuacją, operuje żartem i dowcipem; 2.
(Jak czytamy u Z. G.) w staropolszczyźnie
oznaczał człowieka dowcipnego, który
rozweselał towarzystwo opowiadaniem
dykteryjek,
cytowaniem
zręcznych
odpowiedzi, przysłów, dowcipów, piosnek,
wierszy,
zabawnych
wydarzeń
i
2339
wspomnień, stosując wszystko zręcznie do
okoliczności. Wacław Potocki wydał w
XVII w. pod tyt. Jovialitates zbiór fraszek
rubasznych i tłustych. Fredro Aleks, w
komedyi „Pan Jowialski” przedstawił typ
dobrodusznego,
ale
już
na
pół
zdziecinniałego starego jowjalisty.] –
jovialista ember; tréfás, vicces, mulatságos,
mókás, bohókás ember
jowialnie – (lat.) joviálisan, kedélyesen, jókedvűen,
vidáman
jowialność – (lat.) jovialitás, kedélyesség, jókedv,
jókedvűség, vidámság, derű, derűsség
jowialny, -a, -e [mający pogodne usposobienie i
nieco rubaszne poczucie humoru; też:
świadczący o takim usposobieniu] – (lat.)
joviális, jókedélyű, jókedvű, kedélyes,
vidám, derűs, nyájas
jowialski, -a, -e – jovialista, joviális
„Pan Jowialski” Aleksandra Fredry (twórczość
wystawiona 1832) – jedna z najbardziej
kochanych przez teatr i publiczność komedii. Obok
„Zemsty” i „Ślubów panieńskich” budząca też
najżywsze dyskusje krytyki. Jednocześnie to utwór,
stwarzający wyjątkowe szanse na wielkie kreacje
aktorskie (wiele z ról w „Jowialskim” przeszło do
historii polskiego teatru) i zawsze żywą reakcję
publiczności. Boy nazwał „Pana Jowialskiego
„sfinksem naszej literatury”. Dziś komedia Fredry
pojawia się na scenie Teatru Polonia. Mamy szansę
przejrzeć się w mądrości i humorze wielkiego
komediopisarza. Skorzystajmy z niej. – „Joviális Úr”
Aleksander Fredro (1793-1876) műve
Jowisz, Jupiter (z łac. Iuppiter a. Jupiter, grec.
Zeus)) [1. w mitologii rzymskiej bóg nieba
i burzy, najwyższy władca nieba i ziemi,
ojciec bogów. Był źródłem władzy (łac.
imperium),
jaką dzierżyli
rzymscy
urzędnicy. Rzymscy władcy i wodzowie
starali
się
pozować
na
ludzkie
ucieleśnienie
czy
odzwierciedlenie
Jowisza. Pospolicie utożsamiany jest z
greckim Zeusem, z czasem przejął jego
cechy. Atrybutami Jowisza były piorun i
orzeł. Syn Saturna. 2. główny bożek w
mitologii grecko-rzymskiej; także nazwa
planety. W miasteczku Listra w Azji
Mniejszej mieszkańcy nazwali Barnabe
Jowiszem
a
Pawła
Merkuriuszem
(Hermesem). Merkuriusz był bogiem
kupiectwa, ale i jedna z planet nosi nazwę
Merkury.] – Jupiter [A római mitológiában
Jupiter az ég, a nappali világosság, a vihar
istene, az istenek királya, akit a görög
Zeusszal azonosítottak.]
Jowisz [piąta w kolejności oddalenia od Słońca i
największa planeta Układu Słonecznego.
Posiada wiele księżyców (odkryto 63) oraz
system pierścieni. Jowisz wraz z
Saturnem, Uranem i Neptunem to planety
-
Wersja 01 01 2017.
gazowe, czasem nazywane również
planetami jowiszowymi.] – Jupiter [az
ötödik bolygó a Naptól, és messze a
legnagyobb bolygó a naprendszerünkben.
Főként hidrogén és hélium alkotta
óriásbolygó. A többi óriásbolygót is gyakran
Jupiter-típusú bolygónak nevezik. Nevét
Jupiterről, a római főistenről kapta. A bolygó
csillagászatban és asztrológiában használt
jele az istenség kezében hagyományosan
megjelenő villámot jelképezi.]
Jowisz gromowładca – a villámokat szóró Jupiter
Jowisz wcielił się w łabędzia – Jupiter hattyúvá
változott v. hattyú testet öltött
jowiszowy, -a, -e [1. groźny; 2. dostojny i
nieprzenikniony] – jupiteri
jowiszowe brwi – busa szemöldök
Jowita [imię męskie pochodzenia łacińskiego,
utworzone od imienia boga Jowisza (w
dopełniaczu Jovis) za pomocą sufiksu –
itta. W Polsce Jowita funkcjonuje jako
imię
żeńskie;
pojawiło
się
prawdopodobnie w użytku dopiero w XX
wieku, a spopularyzował je Stanisław
Dygat powieścią Disneyland i opartym na
niej filmem Jowita (1967 r., reż. Janusz
Morgenstern).] – Jovita (latin eredetű
férfinév, Jupiter nevéből; Lengyelországban
női név)
joystick [wym. dżojstik], dżojstik [urządzenie
przypominające
drążek
sterowniczy,
stosowane m.in. w grach komputerowych
do sterowania ruchem elementów obrazu
na ekranie monitora lub do poruszania
kursorem] – botkormány (angolul: joystick)
Jozafat (Jahwe jest sędzią) [syn i następca Azy;
panował od 914-891 przed Chrystusem.
Tępił pogaństwo.] – JÓSAFÁT (az Isten
bíró, Jahve igazságot szolgáltat, Jahve ítélt;
istenítélet) [Júda királya, Asa (1) fia és
utódja; 25 évig uralkodott Kr. e. 875-től
kezdve (2Krón 17-20); lerontotta a
magaslatokat, és megtanította alattvalóit az
Úr törvényére; Aháb és Aházia (1)
királyokkal való szövetsége miatt a próféták
feddték; Kr. e. 850-ben halt meg, utóda fia,
Jórám (5) lett.]
Jozafat (Jahwe jest sędzią) [imię męskie
pochodzenia semickiego, teoforyczne,
hebr. ‫( יהושפט‬Jehoszafat), oznaczające
"Bóg osądził"; jego synonimem jest imię
Abidan. W Polsce była w użyciu również
forma Józefat lub Józafat, powstała przez
pomieszanie Jozafata z Józefem. Do
pewnej popularności tego imienia w Polsce
przyczynił się św. Jozafat Kuncewicz,
żyjący w XVII wieku, męczennik,
działający na rzecz pojednania kościołów
2340
rzymskiego i greckiego. Imię to nosił
m.in.: 1. Jozafat, król Judy. 2. św. Jozafat
Kuncewicz; 3. Józafat Zielonacki; 4.
Władysław Jozafat Sapieha, wojewoda
brzesko-litewski; 5. św. Jozafat (książę
indyjski)] – JÓSAFÁT (az Isten bíró, Jahve
igazságot szolgáltat, Jahve ítélt; istenítélet)
[1. Pap, Dávid idején (1Krón 15,24). 2.
Dávid és Salamon emlékírója (2Sám 8,16;
20,24; 1Kir 4,3). 3. Parnák fia, Salamon
helytartója Issakárban (1Kir 4,17). 4. Júda
királya, Asa (1) fia és utódja; 5. Mitnibeli
férfi, Dávid hőse (1Krón 11,43). 6. Jéhunak
(5), Izráel királyának atyja (2Kir 9,2-14). 7.
Völgy, ahol az Úr megítéli a népeket (Jóel
3,2.12).]
Jozafata, Jehoszafata Dolina [1. nazwa tego
miejsca znaczy ''Bóg jest sędzią''. W
proroctwie Joela użyte symbolicznie dla
nazwy miejsca, w którym odbędzie się sąd
nad narodami, które nie słuchały Boga.
Nie jest pewnym, czy ta dolina jest tą
samą doliną, która i dziś ma tę samą
nazwę i jest położona na południowy
wschód od Jerozolimy. 2. wg podania
biblijnego miejsce Sądu Ostatecznego. wg
Biblii (Joel, 3, 2); dolina potoku Cedron
(między miastem a Górą Oliwną), gdzie
rzekomo znajdować się miał grobowiec
króla judzkiego Jozafata (914-889 p.n.e.).]
– Jozafát völgye [az általános ítélet és a
legvégső harc színhelyének jelképes neve. Csak Joel próf. említi (4,2.12; vö. 4,9-14;
azonos a Jo 4,13: szereplő völggyel). Talán a
Jehosafát kir. győzelmeire (2Krón 20,1-30)
emlékezés is közrejátszott a fogalom
kialakulásában. A fogság utáni szövegekben
Jeruzsálem a népekkel való leszámolás
helyszíne (Ez 38; Mik 4,11-14; Zak 12,2-6);
Zak 14,4 szerint Isten az Olajfák hegyén
jelenik meg ítéletet tartani. Így kézenfekvő,
hogy amikor helyhez próbálták kötni,
elsősorban a Kidron völgyét vették számba.
A Kr. u. 4. sz-tól a ker-ek (bordeaux-i
zarándok, Euszébiosz) kimutathatóan a
Jozafát völgyét tekintik az utolsó ítélet
színhelyének, és a mohamedánok körében is
elterjedt ez a feltevés, ezért ker-ek,
mohamedánok és zsidók egyaránt szívesen
választják temetkezési helyül a Jozafát
völgyet.]
Jozes (Pan zbawia) [Przez apostołów był zwany
także Barnabaszem (syn pociechy) był
Lewitą i pochodził z Cypru; sprzedał
swoją rolę i otrzymane pieniądze położył u
nóg apostołów.] – Barnabás [Saul gyanús a
testvérek szemében, múltja miatt félnek tőle.
Barnabás felkarolja. Már korábban is
ismerhette, mindketten hellénisták voltak.
-
Wersja 01 01 2017.
Barnabás Nabas fia. Nevének jelentése:
„Vigasztalás fia”, amit minden bizonnyal az
apostolok adtak a Ciprusból származó, görög
műveltséggel rendelkező lévita Józsefnek
(ld. ApCsel 4:36). A keresztyénséggel
egészen korán megismerkedett, vagyonát
eladta, az árát pedig elvitte Jeruzsálembe, és
az apostolok lábai elé tette. Ez jelenti azt,
hogy a javai ára feletti rendelkezési jogot
átadta az apostoloknak a szükségben lévő
gyülekezeti tagok támogatására. Csatlakozott
azokhoz,
akik
Jeruzsálemben
vagyonközösségben éltek (ApCsel 4:37).
Amikor Pál első alkalommal érkezett
megtérése után Jeruzsálembe, és megpróbált
csatlakozni a tanítványokhoz, de azok
múltjára való tekintettel féltek tőle (ApCsel
8:1kk.), ő azonban pártfogásába vette és
elvitte az apostolokhoz, jó bizonyságot tett
mellette. Tájékoztatta őket Pál megtéréséről,
amint arról szövegünk is tájékoztat.
Egyengette Saul útját. Így sikerült neki
kapcsolatban kerülni az egyház vezetőivel.
Saul elhívása után nem megy ki az
egyházból, hanem beépül, vállalja az
egyháznak éppen azt a konkrét formáját,
amely elhívásakor adva van. Az elhívott
apostol ily módon elismert lett a
keresztyénség centrumában, így minden
tekintetben „rite vocatus”. Jelene meggyőzte
a testvéreket arról, hogy teljesen szakított
múltjával. István útját járja, a hellénisták
István sorsára akarták juttatni (ld. 6. rész).
Saulnak testvéri segítséggel sikerül kitérni az
útjukból. Végül szülővárosában köt ki.
Tarzusz akkoriban a tudományos élet egyik
jelentős városa volt, Cilicia fővárosa.
Fellendülését a Szeleukidáknak köszönhette.
Egyetema az athéni és a római egyetemmel
vetekedett.]
Jozjasz (wsparty przez Jahwe) [syn i następca
króla judzkiego Amona. Rządził 31 lat
(641-610 przed Chrystusem). Czynił to, co
było sprawiedliwe w oczach Pańskich.
Tępił bałwochwalstwo, spalił nawet kości
zmarłych kapłanów baala. Naprawił
świątynię jerozolimską. Za jego czasów
kapłan Chilkiasz, znalazł kopię Zakonu;
ten odczytano przed wszystkim ludem i
postanowiono wg niego postępować; po
wielu wiekach (od czasów Samuela)
obchodzono znów święto Paschy. Mimo
jego gorliwości serca narodu judzkiego nie
zmieniły się.] – Jozija másnéven: Jósiás. (*
Kr. e. 648 k.) (Júda királya; kir.: Kr. e. 641,
†Kr. e. 609. júliusa/augusztusa; Ámon fia és
utóda)
Jozue (z hebrajskiego Bóg jest zbawieniem) [z
początku nazywał się Ozeasz (hebr. Oszeja
2341
- oswobodzenie). Zmienione później przez
Mojżesza na Jozue, skąd grecko-łacińskie
Jezus, imię które dano Panu w czasie Jego
rozpoczęcia wędrówki po ziemi w ciele.
Jozue był synem Nuna z pokolenia
Efraim. On i Kaleb należeli do tych
dwunastu posłanych na wywiad do
Kanaan, przy czym tylko ci dwaj podali
prawdziwe informacje o stanie rzeczy po
ich powrocie. I tylko ci dwaj ze wszystkich
tych, co opuścili Egipt, weszli do Kanaan.
Jozue był dzielnym wodzem w bitwie z
Amalekitami tuż po przekroczeniu
Izraelitów przez Morze Czerwone, kiedy
to Aaron i Chur podpierali ręce Mojżesza.
Jozue towarzyszył Mojżeszowi przy
wejściu na górę, nie był jednak w
chmurze, do której Mojżesz wszedł. W
nim był Duch Boga. On był wyznaczony
do wprowadzenia Iraelitów do ziemi
Kanaan, dlatego jest typem Chrystusa
prowadzącego
chrześcijan
duchowo.
Inne osoby o tym imieniu: 1. Jozue,
Betsemita, na którego pole krowy
zaciągnęły wóz ze Skrzynią Przymierza. 2.
Rząd miasta Jerozolimy w czasach
Jozjasza. 3. Arcykapłan, który powrócił z
wygnania; był czynny przy odbudowie
świątyni. 4. (XIII w. p.n.e.), wg Biblii
(Pismo Święte) syn Nuna z pokolenia
Efraima, wódz Izraelitów, następca
Mojżesza. Był z nim na górze Synaj. Wraz
z 11 towarzyszami udał się na zwiady do
Kanaanu.] – JÓZSUÉ (Isten szabadítás,
segítség, üdvösség, nagylelkűség; az Úr segít
v. megment) [1. Az Efraim törzséből való
Nún fia (1Krón 7,27); visszaverte az
amálekiták támadását (2Móz 17,9); egyike a
Kánaánba (2) kiküldött 12 kémnek (4Móz
13,9); Mózes utóda lett (5Móz 31; Józs 1);
Izráelt bevezette az ígéret földjére, amelyet
el is foglalt és felosztott; Timnát-Szérában
temették el (Józs 24,30); az ÚSZ is
megemlíti (ApCsel 7,45; Zsid 4,8). 2. BétSemesből (2) való férfi (1Sám 6,14). 3.
Jeruzsálem elöljárója Jósiás (1) idejében
(2Kir 23,8).]
Józef (hebr. ‫ – יוסף‬Josef) [imię męskie
pochodzenia biblijnego. Wywodzi się od
patriarchy Józefa, syna Jakuba i Racheli;
oznacza ono "niech przyda (Bóg)".] –
József [héber eredetű férfinév. Jelentése:
Jahve gyarapítson. Az egyik leggyakoribb
magyar férfinév: 1997-ben több mint
300 ezer József élt Magyarországon. Női
párjai: Jozefa, Jozefina, Józsa.]
Józef (On doda, niech Jahwe doda) [Jest
jedenastym synem Jakuba i pierwszym
jego żony Racheli. Józef jest jednym z
-
Wersja 01 01 2017.
najwyraźniejszych typów Jezusa. Był
umiłowanym
ojca
swego
Jakuba,
podobnie jak Chrystus jest Umiłowanym
Boga - Ojca. Znienawidzony przez braci,
podobnie jak Jezus odrzucony przez
Izraelitów; sprzedany poganom, podobnie
jak Jezus sprzedany i wydany w ręce
pogan. Józef był uważany za umarłego i
zaginionego, podobnie jak Jezus uważany
był za zaginionego, bo nie znaleziono Go w
grobie; był fałszywie oskarżony, podobnie
jak Jezus, Józef wziął za żonę pogankę,
podobnie Jezus wziął za oblubienicę
Kościół, z pogan. W wielkiej nędzy bracia
poznali Józefa jako wybawiciela; i Żydzi
poznają Jezusa jako swego Wybawiciela w
czasie wielkiego ucisku. Jak Józef wrócił
do wiecznego miejsca pobytu ojca swego,
tak i Chrystus po zmartwychwstaniu
Swym wrócił do Ojca Swego. Józef rządził
poganami i Chrystus rządzić będzie
poganami
w
Millenium.
Inni o imieniu Józef: 1. Ojciec Igala.
2. Syn Asafa, śpiewak, muzyk. 3. Kapłan,
który wrócił z niewoli. 4. Wzdął obcą
kobietę za żonę. 4. Mąż Marii, matki
Jezusa, potomek Dawida, zwany także
cieślą. Po narodzeniu się Jezusa miał
dzieci z Marią, z których z imion znani są:
Jakub, Jozes, Szymon, Judas i dziewczęta,
których imion nie podano. Jako ojciec
wspomniany w NT po raz ostatni w
związku z poszukiwaniem zaginionego
dwunastoletniego chłopca Jezusa w
świątyni jerozolimskiej. 5. Józef z
Arymatei, bogaty człowiek, skryty uczeń
Pana, otwarcie zażądał ciała Jezusa, które
złożono w jego grobie, przez co spełnione
zostało proroctwo w Iz. 53;9. 6. Józef,
zwany
także
Barsabaszem,
był
kandydatem na miejsce po Judaszu
Iskariocie, ale los padł na Macieja.] –
JÓZSEF (Isten gyarapítson, Ő megsokasít,
sokasító, megsokasítás; Ő összegyűjt, bevon,
elvesz) [1. Jákób és Ráhel fia (1Móz 30,2224), Jákób kedvence (1Móz 37,3-4), fivérei
gyűlöletből eladták Egyiptomba (1Móz 37);
ott ártatlanul börtönbe vetették, mert ellenállt
Potifár felesége csábítási kísérleteinek
(1Móz 39); Fáraó később "helytartó"-jává
nevezte
ki,
mert
fontos
álmait
megmagyarázta (1Móz 40-41). József
megmentette Egyiptomot és saját családját is
az éhhaláltól (1Móz 42-45), népes családját
Egyiptomba hozatta és letelepítette Gósen
földjén (1Móz 46-47); holttestét később
Sikembe vitték; Efraim és Manassé
törzseinek ősatyja. Nemes jellemű férfi,
nagylelkű, bűnbocsánatra kész és hűséges a
2342
kötelességeiben. 2. Igál atyja (4Móz 13,8). 3.
Lévita, az 1. énekes rend vezetője Dávid
idejében (1Krón 25,2.9). 4. Zsidó férfi, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,42). 5.
Papi nemzetségfő Jójákim (1) főpap alatt
(Neh 12,14). 6. Jézus három őse (Lk
3,24.26.30). 7. Máriának (1), Jézus anyjának
a férje (Mt 1,16; Lk 3,23); foglalkozására
nézve ácsmester (Mt 13,55); Názáretben
lakott (Lk 2,4); Dávid nemzetségéből
származott (Lk 2,4); Máriával együtt
Betlehembe (1) ment, hogy ott összeírják; ott
született meg Jézus (Lk 2,4-6); Jézust és
Máriát Egyiptomba vitte Heródes (1) elől
(Mt 2,13-18); a 12 éves Jézust magával vitte
Jeruzsálembe (Lk 2,41-45). 8. Arimátiabeli
férfi, a nagytanács tagja (Mt 27,57; Mk
15,43); titokban Jézus tanítványa volt (Jn
19,38); Jézust saját családi sírboltjába
temette (Mt 27,57-60; Lk 23,50-53; Jn
19,38-41). 9. Barsabás (1) melléknevű
tanítvány, lásd: JÓZSEF BARSABÁS. 10.
"Barnabás" eredeti neve (ApCsel 4,36). Lásd
ott.]
Święty Józef z Nazaretu (hebr. ‫[ )ףֵסֹו י‬opiekun
Jezusa, mąż Najświętszej Maryi Panny,
często
nazywany
również
jej
Oblubieńcem.] – József [a Dávid házából
származó ács, az Újszövetség szerint Szűz
Mária férje és Jézus nevelőapja, a Szent
Család feje. A katolikus, ortodox és anglikán
egyházakban szentként tisztelik.]
Józef Baka [SJ herbu Masalski Książę III (ur. 18
marca 1707 lub 1706, zm. 2 czerwca 1780
w Warszawie) – polski poeta późnego
baroku, jezuita, misjonarz, kaznodzieja,
panegirysta i hagiograf.] – Józef Baka
(1707-1780) későbarokk költő, jezsuita,
misszionárius,
prédikátor,
szentek
életrajzírója
Józef Zachariasz Bem, herbu Bem (ur. 14 marca
1794 w Tarnowie, zm. 10 grudnia 1850 w
Aleppo) [artylerzysta, polski generał,
dowódca artylerii czynnej Wojska
Polskiego
w
czasie
powstania
listopadowego,
feldmarszałek
armii
tureckiej, naczelny wódz powstania
węgierskiego 1848-1849 i zastępca wodza
drugiej rewolucji wiedeńskiej.] – Józef
Zachariasz Bem (magyarosan Bem József)
(Tarnów, 1794. március 14. – Aleppó, 1850.
december 10.) lengyel és magyar hadvezér
Józef Stalin (ros. Иосиф Сталин; właściwie Iosif
Wissarionowicz Dżugaszwili, ros. Иосиф
Виссарионович Джугашвили, gruz.
იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი,
Ioseb Besarionis Dze Dżughaszwili, ps.
Stalin (ros. Сталин), Koba (ur. 18 grudnia
-
Wersja 01 01 2017.
(6 grudnia starego stylu) 1878 roku w
Gori (Gruzja), zm. 5 marca 1953 w
okolicy Moskwy w niejednoznacznych,
niewyjaśnionych
okolicznościach)
[formalnie pełnił obieralne, kadencyjne
funkcje sekretarza generalnego KPZR i
jej poprzedniczek oraz premiera ZSRR, a
faktycznie był dożywotnim dyktatorem
Związku Radzieckiego, posiadającym
nieograniczoną władzę i stosującym w
celach wyznawanej idei walki klasowej
jako
metodę
rządzenia
masowy,
państwowy wewnętrzny i zewnętrzny
terror, który pochłonął według różnych
ocen od kilku do kilku dziesiątków
milionów ofiar śmiertelnych. Podpisując
sojusz z III Rzeszą, umożliwił Niemcom
rozpoczęcie agresji zbrojnej na Polskę,
przyczyniając się do wybuchu II wojny
światowej. Jednocześnie podobnie jak
niekiedy w Niemczech w stosunku do
Hitlera powraca, przede wszystkim w
Rosji, pogląd o zasługach Stalina dla
industrializacji i obrony ZSRR.] – Joszif
Visszarionovics Sztálin (oroszul Иосиф
Виссарионович Сталин) (grúzul: Ioszeb
Dzsugasvili, იოსებ ჯუღაშვილი) (Gori,
Orosz Birodalom, 1878. december 18. –
Kuncevo, Moszkva mellett, 1953. március
5.) [apai ágon oszét, anyai ágon grúz
nemzetiségű
szovjet
forradalmár,
a
Szovjetunió Kommunista Pártjának főtitkára
(1922-1953),
a
Szovjetunió
generalisszimusza.]
Józef z Arymatei [według Nowego Testamentu
człowiek,
który
ofiarował
grób
przygotowany dla siebie, na pochówek
ukrzyżowanego
Jezusa.
Był
osobą
majętną,
prawdopodobnie
również
członkiem Sanhedrynu. Józef wyczekiwał
królestwa Bożego i według Ewangelii św.
Jana był uczniem Jezusa.] – Arimeteai
József [a főtanács tagja, aki a júdeai
Arimateából származott és Jézus titkos
tanítványa volt, Jézus halála után Pilátustól
elkérte a holttestet, levette a keresztről,
gyolcsba göngyölte és egy sziklába vájt
sírboltba helyezte (Mk 15,43; Jn 19,38)]
Józefa [żeński odpowiednik imienia Józef] –
Jozefa, Jozefina, Józsa
Józefinizm [1. proces tworzenia w monarchii
habsburskiej Kościoła państwowego,
zapoczątkowany przez Marię Teresę,
zakończony przez Józefa II. Celem
reformy, ingerującej w organizację
Kościoła katolickiego, było włączenie
Kościoła w państwową opiekę społeczną.
Zamknięto wiele klasztorów, które nie
prowadziły
działalności
socjalnej,
2343
państwo przejęło opiekę nad ubogimi,
szkolnictwo i funkcję udzielania ślubów.
2. Jozefinizm to polityka polegająca w
monarchii
habsburskiej
Kościoła
państwowego, a zarazem odgórnego,
drobiazgowego
regulowania
życia
religijnego poddanych] – Jozefinizmus
[Állam-egyházi rendszer II. József császár
felvilágosult abszolutizmusa értelmében.]
józefka [lilia św. Józefa, lilia biała] – Szent József
lilioma; fehér liliom (Lilium candidum) [a
liliomfélék (Liliaceae) családjának liliom
(Lilium) nemzetségébe tartozó dísznövény.];
(egyh.) Hagyományos Szent József szobor,
barna lepelbe öltözött, Kis Jézus nélküli
változat, egyik kezében liliomokat tart
Józek, Józio – Józsi, Jóska
Józia, Ziuta – a Jozefina beceneve
JPEG, JPG, Joint Photographic Experts Group
(Wspólna Grupa Ekspertów Fotograficznych
(też: JPEG)] JPEG (Joint Photographic
Experts Group) - 'JPEG' képformátum
(egyesült fényképészeti szakértői csoport)
[1. A rövidítés jelenti magát a csoportot, akik
kidolgozták, illetve az általuk kidolgozott
grafikus állományformátumot is. A JPEG
kódolást az ISO 10918 szabvány definiálja.
A JPEG eljárással kb. 2…30:1 tömörítés
érhető
el.
A
JPEG-nek
létezik
veszteségmentes változata is, de ez kevéssé
elterjedt, főleg a veszteséges JPEG tömörítés
használatos. Mivel eredetileg fényképek
tömörítésére dolgozták ki, ezért a fokozatos
színátmeneteket tartalmazó képekhez ideális,
a hirtelen színváltásokat (pl. vonalas
grafikát) rosszabb minőségben tömöríti. Az
erősen tömörített képeken a kontúrok
elkenődése és „kockásodás” is felléphet. A
JPEG-eljárást tulajdonképpen csak állóképek
tömörítésére fejlesztették ki, de „MotionJPEG”-ként mozgó képrészletekhez is
felhasználható. Ebben az esetben a klip
minden egyes képét a JPEG tömöríti. 2.
elsősorban fényképszerű, sokszínű képek
tömör tárolására kifejlesztett formátum, a kis
file-méret miatt az Interneten nagyon
népszerű; a tömörítés során annak
mértékével arányosan információvesztés
történik, de a kép torzulása egy bizonyos
-
Wersja 01 01 2017.
határig emberi szemmel nem észrevehető. 3.
A JPEG formátum a Joint Photographic
Experts Group tömörített képformátuma. A
JPEG formátum olyan tömörítést használ,
amely során azonosítja és elhagyja a
képekből az emberi szem által nem
észlelhető információkat. Mivel adatot dob
el, ezért az eljárást veszteségesnek is szokták
nevezni. Ez azt jelenti, hogy egy kép
kódolása, majd dekódolása után az eredeti
képet nem teljes mértékben kapjuk vissza. A
legtöbb esetben azonban az így keletkezett
különbség szemmel nem érzékelhető. A
JPEG formátum egyik nagy előnye, hogy
kódoláskor meg lehet választani a tömörítés
mértékét. Minél nagyobb fokú a tömörítés,
annál kisebb hely szükséges a kép
tárolásához, de annál nagyobb mértékű az
adatvesztés. 4. Veszteséges képtömörítési
szabvány,
ami
nevét
a
kidolgozó
munkacsoport nevéről kapta. A JPEG
formátum elsősorban fotók és sok árnyalattal
rendelkező színes vagy fekete-fehér képek
tárolására alkalmas, amelyeket a GIF vagy
PNG formátumoknál jóval kisebb helyen tud
ábrázolni, azonban utóbbiakkal szemben
nem teszi lehetővé animációk és átlátszó
képek készítését. 5. Tömörítő eljárás képek
tárolására. 8x8 képpontos blokkokra bontja a
képet és a blokkok 64 pixelének jellemzőit a
bal felső sarokban levő képponthoz való
viszonyuk alapján írja le. 20:1 tömörítési
arány érhető el. 6. igen tömör, de
információvesztéssel járó formátum grafikus
állományokhoz; 7. fényképszerű (szines)
képek egyik szabványos, gyakran használt
tömörítési
eljárása;
20-100
szoros
tömörítésre
képes,
alig
észlelhető
képtorzulások mellett; kiterjesztése a ".jpg";
JPEG2000 név alatt új, több mint 2x olyan
hatékony,
más
algoritmusokon,
u.n.
'wavelets' (= 'hullámocskákon') alapuló,
tömörítési szabvány is készül; csak
utóbbinak véglegesítése után várható, hogy a
grafikus programok, böngészők, stb. szintén
ismerjék ezt a formátumot]
JPEG2000
[standard
kompresji
obrazu
opracowany
jako
uzupełnienie
istniejących, bardzo popularnych technik
kompresji JPEG.] - JPEG2000 [A JPEG
specifikációjára épülő fájlformátum, mely a
továbbfejlesztéseknek
köszönhetően
nagyobb tömörítést és egyidejűleg jobb
képminőséget tesz lehetővé a JPEG-hez
képest. További fontos előnye, hogy
alkalmas az ún. metaadatok tárolására.
Sajnos, jelenleg még nem minden képkezelő
szoftver ismeri és támogatja.]
2344
JSP (ang. JavaServer Pages) [to technologia
umożliwiająca tworzenie dynamicznych
dokumentów WWW w formatach HTML,
XHTML, DHTML oraz XML z
wykorzystaniem języka Java, wplecionego
w kod HTML danej strony. W tym
aspekcie, jest to rozwiązanie podobne do
PHP. Strona JSP w procesie translacji jest
zamieniana na serwlet (z reguły mała
aplikacja napisana w Javie uruchamiana
po stronie serwera w kontenerze
serwletów). Każde wywołanie strony JSP z
poziomu
klienta
(przeglądarki)
wykonywane jest przez skompilowany
serwlet. Jeśli użyta zostanie prekompilacja
(kompilacja wstępna) to już podczas
uruchamiania aplikacji wszystkie strony
JSP zostaną przetłumaczone na serwlety.]
– JSP [ A JSP (JavaServer Pages) a Jáva
programozási nyelv dinamikus weboldalak
készítésére specializált változata. A JSP,
éppúgy, mint az ASP, a Perl vagy a PHP,
egy webszerveren futva állítja elő a
internetes (HTML) oldalakat. A JSP-hez
nagyon sokféle standard könyvtár létezik,
melyek megkönnyítik a programozók
munkáját (adatbáziskezelés, munkamenet
(session) kezelés, reguláris kifejezések), de
készíthetők hozzá természetesen saját
rutinkönyvtárak is. Utasításai a PHP-hoz
hasonlóan a HTML-dokumentumba lehetnek
beágyazva.]
JTZ; jak to zrobić (ang. Frequently Asked
Questions); najczęściej zadawane pytania
(plik pomocy lub strona www zawierająca
wskazówki dotyczące określonego tematu)
[to zbiory "często zadawanych pytań" i
odpowiedzi na nie, tworzone głównie po
to, aby uwolnić się od ciągłego
odpowiadania na stale powtarzające się i
nudne (dla odpowiadającego) pytania.] –
(kat.: informatyka) FAQ, Frequently Asked
Questions; gyakran ismételt kérdések,
GYIK; leggyakrabban feltett kérdések [1. a
hálózati
kommunikációs
fórumokon
leggyakrabban feltett kérdések és az azokra
adott válaszok gyűjteménye az újonnan
érkezett érdeklődők számára; a "kollektív
bölcsességnek" ezek a dokumentumai
elsősorban
a
Usenet
hírcsoportjaira
jellemzőek; magyarul: "GYIK" (GYakran
Ismételt Kérdések); 2. A FAQ (kiejtése: fak)
egy olyan szöveges dokumentum, amelyet a
USENET
hírcsoportokban
szoktak
megjelenni acélból, hogy a hírcsoporttal
kapcsolatos, főleg az új felhasználók által
gyakran ismételt kérdéseket felsorolják, és
azokra
választ
adjanak.
Ezeket
a
dokumentumokat
mindenkinek
illik
-
Wersja 01 01 2017.
elolvasni, mieőtt egy hírcsoport életébe be
szeretne kapcsolódni, hogy a felesleges
kérdéseket elkerüljék. Általában ilyenkor
úgyis az a válasz, hogy "olvasd el a FAQban". Mindenképpen olvassuk el az adott
hírcsoport FAQ-ját mielőtt bármilyen cikket
is írnánk a csoportba! Egy hírcsoport FAQ-ja
általában nem csak kérdés-válasz párokat
tartalmaz, hanem értékes információkat,
tényeket is azzal a témával kapcsolatban,
amelyre a hírcsoport szakosodott. Ez azt is
jelenti, hogy ha valamilyen információt
keresünk, akkor érdemes megnézni, hogy
létezik-e a témával foglalkozó hírcsoport,
illetve annak FAQ-ja. Ha igen, akkor
olvassuk
el!
Persze
nem
minden
hírcsoportnak van ilyen dokumentuma. A
FAQ-t általában havonta (hó elején) vagy
kéthetente egyszer felteszik az adott
hírcsoportra. Egyes FAQ-k olyan hosszúak,
hogy több részre szedik szétőket. Ilyenkor
általában az első részben található a kérdések
listája.
Szerencsére
nem
kell
végigböngésznünk az összes hírcsoportot,
illetve megvárni a hónap elejét, mert a FAQk összegyűjtve több ftp kiszolgálón (például
ftp://rtfm.mit.edu) és direkt erre a célra
létrehozott hírcsoportokban (alt.answers,
misc.answers, news.answers, rec.answers,
sci.answers
és
soc.answers)
is
megtalálhatóak. FTP Angol mozaikszó a
File Transfer Protocol (állományátviteli
protokoll) szavak kezdőbetűiből. 3. a
levelező csoportokban leggyakrabban feltett
kérdések és az azokra adott válaszok
gyûjteménye az új csoporttagok számára,
elsősorban a USENET hálózaton jellemzőek.
3. Gyakran feltett kérdések és az azokra
adott válaszok gyűjteménye; 4. használati
utasításhoz hasonló, népszerű ma- gyarázati
módszer; az interaktivitás érzését kelti, mert
a felhasználót is bevonja a 'tanfolyamba';
azok kérdései alapján szokás ezeket
szerkeszteni; a moderált UseNet hírcsoportok
hirdetőtáblái is gyakran 'FAQ' -módszerrel
működnek; tartalmukat néha csoportosítják
és a feliratkozottaknak körlevél formájában
megküldik]
Jubal (muzyka) [syn Lamecha i Ady, brat
Jabala. On jest chyba pierwszym
muzykantem świata i pratypem takich, co
lubią rozweselać i brać życie trochę lżej] –
JUBÁL (csengés, lárma; trombita hang,
zenész; áramlás, forrongás) [Lámek (1) fia, a
lantosok és fuvolások atyja (1Móz 4,21)]
jubilat [1. osoba, która obchodzi swój jubileusz;
2. daw. emeryt, zwłaszcza emerytowany
duchowny], jubilatka – (lat.) jubiláns,
2345
ünnepelt, jubiláló (ffi/nő); vmilyen évfordulót
ünneplő személy
Jubilate [1. Niedziela po Wielkanocy; Radośnie
wysławiajcie Pana Ps 66,1; 2. „Jubilate
Deo
omnia
terra!”
„Radośnie
wysławiajcie Boga, wszystkie ziemie!”] –
JUBILATE; Örüljetek [Húsvét utáni 3.
vasárnap neve az óegyházi liturgia introituse
szerint: "Jubilate Domino..." (Zsolt.66,1).]
jubiler [1. rzemieślnik wyrabiający przedmioty
ze szlachetnych metali i drogich kamieni;
2. osoba zajmująca się sprzedażą i wyceną
biżuterii] – ékszerkészítő, ékszerész
jubilerka [1. kobieta jubiler; 2. pot. rzemiosło
jubilerskie] – ékszerésznő; ékszerészet,
ékszerészség
jubilerski, -a, -ie – ékszer-, ékszerészjubilerstwo [wyrób biżuterii i przedmiotów
ozdobnych z metali szlachetnych i drogich
kamieni] – ékszerészet, ékszerészség,
ékszerész ipar v. mesterség
jubilerszczyzna – bizsu, bizsutéria, ékszer-,
ékszercikk
jubileusz [ważna, okrągła rocznica jakiegoś
wydarzenia;
też:
uroczystość
organizowana dla jej uczczenia] – (lat.)
jubileum; évforduló, emléknap
jubileuszowe wydanie dzieła – a jubileum
alkalmából kiadott mű, jubileumi kiadás
jubileuszowy, -a, -e – (lat.) jubileumi, jubiláris,
évünnepi, évfordulói
jubileuszowy rok – (lat.) jubileumi év, szent év (ol.
Anno Santo) [a kegyelem különleges ideje,
mely az üdvtörténet nagy évfordulóihoz
kötődik, s a bűnbocsánat és a bűnökért járó
ideigtartó büntetés elengedésének éve. - A
rendes jubileumi év 25 évenként következik
és 1 teljes évig tart, a rendkívüli jubileumi év
bármely évben tartható, s időtartama kisebb
is lehet (jubilaeum minus). - A jubileumi
évet a pápa hirdeti és nyitja meg.
Meghirdetése bullával, megnyitása 1500 óta
a szent kapu kinyitásának szert-ával történik
(az 1929-es rendkívüli jubileumi évet XI.
Pius p. I. 6: kivételként az Auspicantibus
nobis kezdetű ap. konstitúcióval hirdette
meg). A jubileumi évben a pápák által
meghatározott feltételek mellett teljes búcsú
nyerhető. A jubileumi év ósz-i gyökere az 50
évenként visszatérő jóbel év.]
jubka, jupka [damski kaftan z rękawami do
łokcia, noszony w XVII–XVIII w.] –
(dawno) (rövid női felsőruha)
-
Wersja 01 01 2017.
jubon [rodzaj męskiego krótkiego odzienia
wierzchniego noszony w XVI wieku. Był to
rodzaj wamsu przedłużonego przez
doszycie w pasie krótkiej baskiny. Bywał
wyszywany lub ozdabiany pasmanterią. W
drugiej połowie XVI wieku wszedł
również w Hiszpanii do mody kobiecej.
Staniki sukni damskich miały wóczas krój
i zdobienia bardzo podobne do męskiej
odzieży.] – (hist.) felsőruházat
jucha [1. krew zwierzęcia; 2. posp. krew ludzka;
3. posp. drań; 4. jucha, juszka, jusznik,
polewka, zupa z krwi, czernina, szary
barszcz] – (állati) vér, sebvér; (potr.)
vérleves; (átv.) fajzat, semmirekellő
jucht [wyprawiona skóra bydlęca] – bagaria v.
bagariabőr (erős, vízálló bőr)
juchtować – bagariává kikészíteni
juchtowanie – bagariává való kikészítés
juchtowy, -a, -e – bagaria-, bagariabőrjuczenie – málházás, terhelés, megrakás (teherrel)
jucznie – megrakottan, teherrel
jucznik – málházó
juczny, -a, -e [o zwierzętach: używany do
noszenia ciężarów] – teherhordó, málhás
juczny koń – málhás ló
juczny mut – málhás öszvér
juczny osioł – teherhordó szamár
juczny wielbląd – málhás teve
2346
juczyć [obładowywać jukami] – terhelni,
megterhelni; rakni, megrakni; málházni,
felmálházni
juczyć kogo/co czym – megrakni stb. vkit/vmit
vmivel
Juda, Judas (pochwała) [1. Czwarty syn Jakuba
i Lei (przed nim urodzili się bracia jego
Ruben, Symeon i Lewi). Był ojcem
pokolenia Judy. On radził braciom swoim,
aby nie odbierać życia Józefowi, ale aby
go sprzedać Ismaelitom. Bardzo występnie
postąpil z synową swoją Tamar, czym
zhańbił całe pokolenie. Namawiał Jakuba
do zezwolenia na zabranie Beniamina do
Egiptu. W imieniu braci przemawiał do
Józefa (który się jeszcze nie dał poznać
braciom). W błogosławieństwie Jakuba
porównany do lwa. Z jego pokolenia
pochodzili Dawid, Salomon i kilku innych
królów i (z cielesnej strony) także Jezus
Chrystus. Jego pokolenie liczyło w
pierwszym spisie po opuszczeniu Egiptu
74600, a w drugim 76 500 mężczyzn w
wieku ponad 20 lat. Ziemia pokolenia
Judy rozprzestrzeniała się na zachód od
Morza Słonego. 2. Jeden z apostołów, brat
Jakuba. Zwany także Lebeusz i Tadeusz.
3. Patriarcha. 4. Jeden z cielesnych braci
Jezusa. 5. Judas Galilejczyk, uwodził lud
w czasie spisu ludności. 6. Mieszkaniec
Damaszku, w którego domu zatrzymał się
Saul (późniejszy apostoł Paweł). 7. Juda,
zwany także Barsabasz; wraz z Sylasem
posłani zostali do Antiochii, aby temu
zborowi oznajmic decyzję powziętą w
Jerozolimie, na podstawie której poganie
przyjmujący Chrystusa zwolnieni zostali
od obrzezki.] – I. JÚDA hálaadás, áldott,
magasztalt,
dicséret,
magasztalás;
bizonyságtevő) [1. Jákób (1) és Lea negyedik
fia (1Móz 29,35), megmentette öccse, József
(1) életét (1Móz 37,27-28); fiú-ikrei
születtek. Támártól (1) (1Móz 38,12-30);
testvérei közt ő volt a vezető (1Móz 43,3;
46,28); Dávid (Ruth 4,18-22) és Krisztus őse
(Mt 1,3). 2. Izráelnek az a törzse, amelyet (1)
alattiról neveztek; Palesztina déli részének
nagy részét osztályrészül nyerte (Józs 15,2063); jelentős szerepet játszott egész Izráel
történelmében.
E
törzsből
származó
különösen ismert emberek: Káleb (1) (4Móz
13,7; 34,19), Otniél (Bír 3,9-11), Dávid és
Salamon (1Sám 17,12). 3. Lévita Jésua (3)
főpap idejében, Zorobábellel tért vissza
("Jéhuda", Neh 12,8). 4. Kadmiél (1) atyja,
esetleg azonos (3) alattival (Ezsd 3,9). 5.
Benjáminita, Jeruzsálem helyettes elöljárója
a fogság után (Neh 11,9). 6. Júda (2) egyik
főembere, aki részt vett Jeruzsálem falainak
-
Wersja 01 01 2017.
felszentelésében (Neh 12,34). 7. Lévita
énekes, aki részt vett Jeruzsálem falainak
felszentelésében (Neh 12,36). 8. Lévita, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,23). 9.
Jézus őse (Lk 3,30).]; — II. JÚDÁS (Júda
görög alakja, értelmezését lásd ott) [1.
Galileai férfi, aki a római uralom ellen
fellázadt (ApCsel 5,37). 2. Az Úr Jézus
fivére (Mt 13,55); Júdás levelének szerzője.
3. Apostol, Jakab (4) fia (Lk 6,16);
"Lebbeus"-nak és "Taddeus"-nak is hívják
(Mt 10,3). 4. Az a férfi, akinél Pál
Damaszkuszban lakott, megtérése után
(ApCsel 9,11). 5. Barsabás (2) melléknévvel,
a jeruzsálemi keresztyének egyik vezetője,
próféta (ApCsel 15,22.27.32). 6. Iskáriótes.
Lásd: JÚDÁS ISKÁRIÓTES.]
Juda, Królestwo Judy [po śmierci Salomona,
monarchia, której pierwszym królem był
Saul, rozpadła się na dwa niezależne od
siebie królestwa. Jedną z tych tworzyły
pokolenia Judy, Beniamina Symeona i tę
nazwano Juda, reszta plemion utworzyła
Królestwo Izraela (zwane także Samarią).
W Judzie była także Jerozolima, która
była stolicą monarchii Salomona w której
była świątynia - główne miejsce wielbienia
Boga. Jednak Betel, chociaż położone na
ziemi Beniamina przydzielone zostało do
Izraela. Mieszkańcy Izraela, chcący udać
się na obchody świąt w Jerozolimie,
napotykali
na
duże
utrudnienia
spowodowane granicą polityczną. To
wpłynęło także na przyspieszenie procesu
zeświecczenia u mieszkańców Izraela
(Samarii),
przyczyniło
się
do
wprowadzenia bałwochwalstwa, nieładu i
szybszego rozpadu tegoż państwa, co
nastąpiło w roku 721 przed Chrystusem.
Zaś państwo Judy trzymało się o więcej
niż sto lat dłużej; przestało istnieć w roku
606 przed Chrystusem, a sama Jerozolima
zniszczona została dopiero w roku 588
przed Chrystusem. Pierwszym królem
Judy był Roboam, syn Salomona, który
panował
17
lat
(975-958
przed
Chrystusem). Pierwszym królem Izraela
był Jeroboam. Siedemdziesięcioletnia
niewola Judy, przepowiedziana przez
proroka Jeremiasza, rozpoczęła się w
roku 606 przed Chrystusem a naprawa
stosunków nastąpiła w roku 536 przed
Chrystusem, kiedy pod rządami króla
perskiego Cyrusa Żydzi otrzymali
zezwolenie na powrót do swego byłego
kraju. Otrzymali również zezwolenie na
odbudowę świątyni Jahwe (ukończoną w
roku 515 przed Chrystusem). Zezwolenia
na odbudowę całej Jerozolimy uzyskał
2347
początkowo kapłan i uczony w piśmie
Ezdrasz, a później i Nehemiasz. Po
odbudowie Jerozolimy w roku 455 przed
Chrystusem tylko część plemienia Judy i
Beniamina wróciła i była za mała na
stworzenie niezależnego państwa. Mały
ten kraj był początkowo pod władzą
Persji, później Grecji, a po krótkim czasie
wolności za Judasa Makabeusza dostał się
pod władzę Rzymu (w roku 65 przed
Chrystusem) a w 40 roku przed
Chrystusem cesarz rzymski zezwolił na
mianowanie Heroda królem Judei, za
którego czasów urodził się Pan. W roku 70
po urodzeniu Chrystusa Żydzi rozpoczęli
znów powstanie, które jednak wkrótce
zostało stłumione, Jerozolima całkowicie
zniszczona, ludność żydowska częściowo
wyniszczona, a reszta rozproszona po
całym świecie. Dzisiejsza nazwa ''Żydzi''
oznacza potomków państwa Judy, a nie
Izraela, które przestało istnieć około 125
lat wcześniej i o którego mieszkańcach
mówi się jako o ''dziesięciu zaginionych
plemionach Izraela''. Nazwa ''Żydzi''
utrzymana została do dziś i oznacza
potomków narodu złożonego z pokolenia
Judy, Beniamina i Symeona. Ci Żydzi
odrzucili Jezusa jako Mesjasza, wydali Go
w ręce pogan, kazali Go ukrzyżować i
należą do pierwszych prześladowców
chrześcijan.
Na
gruzach
dawnego
wielkiego i błogosławionego państwa
Dawida i Salomona powstało dzisiejsze
państwo Izrael, które istnieje od roku
1948.] – JÚDA ORSZÁGA [Története az
ország kettészakadásával, és az északi tíz
törzsnek
Jeroboám
uralma
alatti
elpártolásával kezdődött (kb. Kr. e. 912);
első királya Roboám; Jeruzsálem Kr. e. 587ben történt lerombolásáig állt fenn; hetven
évvel később Círus perzsa király megengedte
a zsidóknak a hazatérést (1Kir 12-22; 2Kir 2;
2Krón 11-36; Ezsdés Nehkönyvei); az ország
Júda és Benjámin törzseiből állt; egész
fennállása alatt Dávid leszármazottai
uralkodtak benne.]
Juda Tadeusz (Juda od hebr. ִ‫יִד‬, jehudah "chwała Jahwe”; Tadeusz od aram. tadda –
pierś; godny czci, odważny), zwany również
Juda(sz), brat Jakuba albo Tadeusz
(Lebeusz), czasem nazywa się go Judą
Jakubowym (zm. ok. 80) [jeden z
dwunastu apostołów, według tradycji brat
Jakuba, brat Pański i autor Listu Judy
(por. Jud 1,1). Zaliczany do grona
męczenników,
święty
Kościoła
katolickiego oraz prawosławnego.] – Júdás
apostol [Jézus tizenkét apostolának egyike
-
Wersja 01 01 2017.
volt. Életéről azonban nagyon keveset lehet
tudni. Lukács evangéliuma Judas Jacobi,
Márk evangéliuma pedig Júdás Tádé néven
említi. Léteznek olyan Máté evangéliuma
kéziratok, ahol Judas Lebbeus néven
szerepel. Tádé apostol anyja Mária Kleofe
volt, aki közeli rokona, valószínűleg
unokatestvére
volt
Jézus
anyjának,
Máriának. Órigenész a Római levélhez írt
kommentárjában azt a véleményt képviseli,
hogy egy és ugyanazon személyekről van
szó.]
Judaika (z łac. Iudaica liczba mnoga od iudaicus żydowski) [określenie dla przedmiotów
(rzeczy, dokumenty, rękopisy, druki)
dotyczących Żydów] – judaica v. judaika
[zsidó
kegytárgyak,
könyvek,
dokumentumok, kéziratok, nyomtatványok]
judaizm [1. monoteistyczna religia Żydów;
2. żydowskie obyczaje i tradycje] – 1.
judaizmus (vagy zsidó vallás), zsidóság,
zsidósság; a zsidóknak az ÓSZ-en alapuló
vallása; zsidó vallás, szellem, világnézet; 2.
Zsidós keresztyén irányzat, amellyel Pál
apostol sokat vitatkozott. A ótestamentumi
törvények megtartását a keresztyének
számára is kötelezővé akarta tenni.
judaistyczny, -a, - e – zsidó-; júdaista
judasz [1. człowiek fałszywy i obłudny; 2. mały
otwór w drzwiach, przez który można
obserwować, co się dzieje po drugiej
stronie drzwi] – júdás; (zdrajca) áruló;
kémlelőablak, lesőlyuk, kukucskálóablak
Judasz; Judasz Iskariota (grecka forma imienia
Juda) o przydomku Iskariota (hebr. ‫ קָת אש‬isz Kariot - mąż z Kariotu a. mężczyzna z
Kariotu) [1. jeden z dwunastu apostołów,
który wg Nowego Testamentu zdradził
Chrystusa; 2. jeden z 12 apostołów,
według przekazów czterech ewangelistów
wydał Jezusa Chrystusa w ręce
Sanhedrynu za trzydzieści srebrników, po
czym popełnił samobójstwo. 3. był synem
Szymona. Jeden z dwunastu apostołów;
zdradził Jezusa; podczas wieczerzy.
Widocznie
był
obecny
podczas
obchodzenia Paschy. Ale nie było go już,
gdy Pan łamał chleb i dziękował za kielich
i wyjaśniał tychże znaczenie.] – Iskarióti
Júdás v. Júdás Iskáriótes (kerióti férfi). [1.
Valószínűleg Júda déli részéből származik;
Jézus az apostolok közé választja (Mt 10,4;
Mk 3,19; Lk 6,16); a tizenkettő közös pénzét
kezelte (Jn 12,6; 13,29), pénzsóvár (Mt
26,14-16);
Jézust
kiszolgáltatta
az
ellenségeinek (Mt 26,47-49); mikor látta,
hogy Jézust halálra ítélik, felakasztotta
magát (Mt 27,3-5; ApCsel 1,17-18)]
-
Wersja 01 01 2017.
zsidók kezére, aki árulásának bérét már nem
tudta
hasznosítani:
kétségbeesett
lelkiismerete elől öngyilkosságba menekült,
egy fára felakasztotta magát. Nos, egy zsidó
hagyomány szerint Júdás „fája” eredetileg
fehérvirágú volt, de szégyenében a fa a
következő évben lilás virágot nyitott, elpirult
(Mt 27,6).]
2348
judaszek – júdás, júdáslelkű ember
judaszostwo – júdáslelkűség
judaszowe srebrniki [zapłata otrzymana za
zdradę, haniebnie zarobione pieniądze
(Mt 26,14-15): Wtedy jeden z Dwunastu,
imieniem Judasz Iskariota, udał się do
arcykapłanów i rzekł: «Co chcecie mi dać,
a ja wam Go wydam». A oni wyznaczyli
mu trzydzieści srebrników.] – Júdás
ezüstök [Az árulásról az evangélium
meglehetősen szűkszavú, és jelentősen eltér
a kanonizált evangéliumoktól. Jézus itt nem
a Getszemáné-kertben, a szabadban, hanem
egy vendégszobában tartózkodik. Júdás
átveszi a 30 ezüstöt, Jézust pedig elfogják.]
judaszowe włosy [włosy rude (wg legendy takie
miał Judasz); oznaka człowieka
zdradliwego, fałszywego] – júdás haj; vörös
haj [Júdás, Karióti (†Jeruzsálem, Kr. u. 30
k.) attribútumai: pénzeszacskó, erszény,
sárga ruha, vörös haj]
Judaszowiec południowy, judaszowiec wschodni
(Cercis siliquastrum L.) [gatunek drzewa z
rodziny
brezylkowatych.
Występuje
(dziko i w uprawie) w regionie
śródziemnomorskim i w Azji Mniejszej.
W Polsce jest uprawiany (bardzo rzadko)
jako roślina ozdobna, znajduje się też w
kolekcji
niektórych
ogrodów
botanicznych.] – júdásfa (Cercis) [1. a
pillangósvirágúak (Fabaceae) családjában a
lepényfaformák
(Caesalpinioideae)
Cercideae nemzetségcsoportjának névadó
nemzetsége. A júdásfa a Cercideae
nemzetségcsoportban az a nemzetség,
amelynek fajai nem a trópusi esőerdőkben,
hanem az északi flórabirodalomban, a
mérsékelt égövben élnek — zömmel
szubtrópusiak, de például a kanadai júdásfa
(Cercis canadensis) Észak-Amerikában
honos. Magyarországra (főleg parkokban,
közterületekre) Dél-Európából telepítették
be. A 20. század végén elkezdett kivadulni.
2. Több faját — főképpen a közönséges
júdásfát (Cercis siliquastrum) — szép
lombjáért és bőségesen fakadó virágzatáért
dísznövénynek ültetik. Krisztust Júdás adta a
judaszowy pocałunek [fałszywy znak przyjaźni;
pocałunek obłudny, ukrywający
prawdziwe, nieprzychylne zamiary wobec
kogoś] – Júdás csókja, Júdás csók
[júdáscsók: jel, mellyel Karióti Judás a
Getszemáni kertben megmutatta a Jézus
elfogására érkező csapatnak, kit kell
elfogniuk: „Akit megcsókolok, mondta, ő az,
fogjátok el” (Mt 26,49; Lk 22,48). Júdáscsók
az árulás és a színlelt, hamis szeretet
jelképe.]
judaszowski, -a, -ie; judaszowy, -a, -e –
júdáslelkű, áruló, júdásjudaszowy pocałunek – júdáscsók
Mapa Judei za Heroda Wielkiego
2349
Judea, Ziemia Judzka, Ziemia Żydowska (hebr.
,ִ‫יִוד‬Yāhūdhā, arab. Jahuza, gr. Ιουδαία,
łac. Iudaea) [nazwa ta należy właściwie do
Nowgo Testamentu, chociaż wspomniana
jest już w księdze Ezdrasza i w proroctwie
Daniela. Obejmowała ona połać ziem
należących ongić do monarchii judzkiej,
Samarię i Galileę. Zamieszkana była
głównie przez Żydów, którzy powrócili z
niewoli asyryjskiej i babilońskiej.] – Júdea
(görög betűkkel: Ιουδαία, latinul Iudaea,
héberül ִ‫[ )יִוד‬egy történelmi régió a KözelKeleten, a történelmi Izrael földjének déli,
hegyes-dombos része. A klasszikus ókorban
létezett, nagyjából a i. e. 8. századtól (az
asszír uralom idejétől) a 2. századig, amikor
a Bar Kohba-lázadás után a római Iudaea
provinciát
Syria
Palaestina
néven
összevonták a szomszédos Galileával. Nevét
Júda törzséről kapta, és először a törzs által
lakott területre használták, később pedig az
egységes Izraeli Királyság felbomlása után
létrejött déli Júdeai Királyságra. A 2.
századtól 1948-ig a terület Palesztina néven
volt ismert, és különféle gyarmatosítók
uralma alatt állt. Az 1917 előtti négy
évszázadban az Oszmán Birodalom Szíria
tartományának része volt. 1948 után, a
Palesztinai Brit Mandátum végeztével az
ENSZ felosztási terve alapján kettéosztották
Izraelre és Ciszjordániára, mely utóbbit ma a
Palesztin Nemzeti Hatóság igazgat. A terület
az Arab–izraeli konfliktus fókuszában van.]
Judea - górzysta kraina geograficzna położona w
historycznej środkowej części Izraela. Obecnie
terytorium to jest podzielone pomiędzy Izraelem a
Autonomią Palestyńską. Judea to nazwa Judy
używana od IV w. p.n.e. po przejęciu władzy nad
Judą przez Greków. — Judea to górzysty rejon, który
można scharakteryzować jako górzystą pustynię.
Góry Judzkie dochodzą do wysokości 1020 m n.p.m.
(góra Hebron na południu). Wzgórza obniżają się w
kierunku południowym dochodząc do wysokości 400
m n.p.m. Geograficznie rejon można podzielić na:
wzgórza Hebronu, siodło Jerozolimy, wzgórza
Betlejem i pustynię Judzką, która dochodzi do Morza
Martwego. Na południu Judea przechodzi w pustynię
Negew, na której dominują nagie skaliste szczyty
oraz potężne płaskowyże poprzecinane głębokimi
kanionami. Głównymi miastami Judei są: Jerozolima,
Betar Illit, Betlejem, Efrata, Gusz Ecjon, Jerycho i
Hebron. — Między X a VI w. p.n.e. istniało tu
królestwo Judy ze stolicą w Jerozolimie. Powstało po
śmierci króla Salomona i rozpadzie Izraela (ok. 930
p.n.e.) na królestwo północne (Izrael) ze stolicą w
Samarii i południowe (Judę). Juda została podbita
została przez władcę babilońskiego Nabukadnezara II
(Nabuchodonozora II) w 586 p.n.e., a znaczna część
jej ludności została uprowadzona do Babilonu
(niewola babilońska Żydów). Po podbiciu państwa
babilońskiego
przez
Persów
Juda
została
przekształcona w perską prowincję Jehud o dużym
-
Wersja 01 01 2017.
stopniu autonomii. Po jej zajęciu przez Aleksandra
Macedońskiego w roku 332 p.n.e. upowszechniła się
grecka nazwa Judy, Judea. — Po powstaniu
Machabeuszów w II w. p.n.e. Judea odzyskała
niezależność pod władzą Machabeuszów. W połowie
I w. p.n.e. (pomiędzy 63 p.n.e. a 55 p.n.e.) dostała się
w sferę wpływów rzymskich. Początkowo Rzymianie
zarządzali Judeą przy pomocy podległych lokalnych
władców (Machabeusze, Herod). Od 6 r. n.e. obszar
Judei, Samarii i Galilei, czyli cała Palestyna, stał się,
pod nazwą Judea, częścią rzymskiej prowincji Syrii.
W odległości około 11 km na południe od Jerozolimy
król Herod I Wielki wybudował na wzgórzu swój
pałac i fortecę Herodion. U podnóża góry powstało
miasto, w którym król został pochowany.
JUDICA ME, DEUS, ET DISCERNE CAUSAM
MEAM DE GENTE NON SANCTA.
Psalm 43 [L.: Bądź sędzią moim, Boże, W.: I
rozstrzygnij spór mój z narodem bezbożnym! L.: Wybaw mnie od ludzi fałszywych i
niegodziwych! W.: Ponieważ Ty jesteś
Bogiem moim, ostoją moją. L.: Dlaczego
mnie odrzuciłeś? W.: Dlaczego mam chodzić
smutny, gdy nieprzyjaciel mnie dręczy? L.:
Ześlij światło i prawdę swoją, W.: Niech
mnie prowadzą, L.: Niech mnie prowadzą na
górę Twą świę-tą W.: I do przybytków
Twoich. L.: Wtedy przystąpię do ołtarza
Bożego. W.: Do Boga wesela i radości
mojej.] – JUDICA [Böjt 5. vasárnapjának
neve az óegyházi liturgia introitusa szerint:
"Judica me..."; Zsoltárok könyve 43. rész: 1.
Ítélj meg engem oh Isten! és oltalmazd meg
ügyemet az irgalmatlan nemzetség ellen; az
álnok és hamis embertől szabadíts meg
engem. 2. Hiszen te vagy oltalmam Istene,
miért vetettél hát meg engemet? Miért kell
gyászban járnom ellenség háborgatása
miatt? 3. Küldd el világosságodat és
igazságodat, azok vezessenek engem;
vigyenek el a te szent hegyedre és
hajlékaidba. 4. Hadd menjek be Isten
oltárához, vígasságos örömömnek Istenéhez,
és hadd dicsérjelek téged cziterával, Isten, én
Istenem! 5. Miért csüggedsz el lelkem, miért
nyughatatlankodol bennem? Bízzál Istenben,
mert még hálát adok én néki, az én
szabadítómnak és Istenemnek.]
judicia divisoria – (lat.) Judicia divisoria;
osztálykeresetek
judicium (zob. sąd) – (lat.) judicium; itélet,
itélőképesség, belátás
judicium compositum. [(Jak czytamy u Zygmunta
glogera) Do trybunału koronnego należały
sprawy majątkowe osób duchownych.
Jeżeli szło o dobra kościelne lub
klasztorne, to sądzone były przez równą
liczbę
deputatów
duchownych
(wybieranych przez kapituły) oraz
świeckich, a sąd taki zwano judicium
compositum. Jeżeli zaś szło o dobra
prrawu ziemskiemu podległe, taką sprawę
sądziło 6 duchownych i zwyczajny
komplet trybunalski, składający się z 6
deputatów świeckich. Sąd taki zwał się
judicium mixti fori. Przewodniczący
świeckich zwał się „marszałkiem,”
duchownych „prezydentem”. W Litwie
trybunał duchowny składał się z 6-ciu
deputatów duchownych i z 6-ciu
świeckich.] -
2350
judicium Dei (zob. Sąd Boży) – (lat.) judicium
Dei; Istenitélet
judicium in jurante – (lat.) judicium in jur; az
eskünek az a kelléke, hogy az eskü teljes
belátással és akaratszabadsággal tétessék le.
judicium parium – (lat.) judicium parium,
egyenlőknek itélete, vagyis esküdtszék.
Judicum [(łac.), biblijna księga sędziów] –
JUDICUM; A Bírák könyve.
judo [wym. dżudo], dżudo [japońska sztuka
walki wręcz, uprawiana jako dyscyplina
sportowa] – dzsudó, cselgáncs
judoczka [kobieta uprawiająca judo (dżudo)],
dżudoczka, dżudystka – női judós,
cselgáncsozónő
judoka [sportowiec uprawiający judo; dżudok;
dżudoka; dżudowiec; judok; judowiec],
dżudoka, judok [sportowiec uprawiający
judo; dżudok; dżudoka; dżudowiec;
judoka; judowiec], dżudok, judowiec,
dżudowiec – judós, cselgáncsozó
judofil – zsidóbarát, filoszemita
judofilski, -a, -ie – zsidóbarát, filoszemita
judofiltswo – filoszemitizmus, zsidóbarátság
Judyta [imię żeńskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się od hebrajskiego słowa ‫ויית הי‬
Yəhûḏîṯ oznaczającego "mieszkanka
Judei" lub "chwalona".] – Judit [héber
eredetű női név. Jelentése: Judeából való nő.
Rokon nevek: Ivett, Ivetta, Jutta.]
Judyta, Jehudit [Chetytka, córka Beeriego; żona
Ezawa.] – JEHUDIT, JUDIT (zsidó nő;
magasztalt, bizonyságtevő) [Ézsau felesége,
Beéri (1) leánya (1Móz 26,34)]
judzenie – uszítás, bujtogatás
judziciel [ktoś, kto judzi, podburza] – uszító,
bujtogató, ingerlő, bosszantó ffi
judzić [namawiać kogoś do złego] – uszítani,
bujtogatni, ingerelni, bosszantani
judzić kogoś przeciw komu – bujtogatni v. uszítani
vkit vkire v. vki ellen
Jugosławia
[nazwa
państwa
narodów
południowosłowiańskich, używana od
1929 dla Królestwa Serbów, Chorwatów i
Słoweńców, potem dla Socjalistycznej
-
Wersja 01 01 2017.
Federacyjnej Republiki Jugosławii, a po
jej rozpadzie (w latach 1991-1992) dla
Federalnej Republiki Jugosławii będącej
federacją Serbii i Czarnogóry - do 2003.] –
Jugoszlávia (szerbhorvát nyelven latin
betűkkel
Jugoslavija,
cirill
betűkkel
Југославија, szlovén nyelven Jugoslavija,
macedón nyelven Југославија) [királyság,
majd szövetségi köztársaság volt a Balkánfélszigeten. 1992. április 28-án a Jugoszláv
Szocialista
Szövetségi
Köztársaság
megszűnt. Ettől kezdve Horvátország,
Szlovénia, és Bosznia-Hercegovina nélkül,
Jugoszláv Szövetségi Köztársaság néven
állt fenn az ország 2003-ig. Ezután az ország
hivatalos neve Szerbia és Montenegró.
2006 áprilisában Montenegró kikiáltotta
függetlenségét, így az államszövetség
megszűnt.
Utódállamai:
BoszniaHercegovina,
Horvátország,
Koszovó,
Macedónia,
Montenegró,
Szerbia
és
Szlovénia.]
Jugosłowianin
[mieszkaniec
Jugosławii],
Jugosłowianka [mieszkanka Jugosławii] –
jugoszláv (ffi/nő)
jugosłowiański a. jugosłowiański, -a, -ie (jug.)
[przym. od Jugosławia] – jugoszláv,
jugoszláviai (jug.)
jugosławiański gończy trójbarwny (rasa psa) –
kopó
juhas [1. młodszy pasterz owiec w Tatrach i
Beskidach; 2. młodszy pomocnik bacy
podczas wypasu owiec w Tatrach. Słowo
pochodzi z języka węgierskiego juhász –
owczarz. Niewłaściwa jest forma żeńska
juhaska – dziewczęta nigdy nie wypasały
owiec w Tatrach, zaś te pasące krowy
nazywane były pasterkami.] – (pastuch;
owiec) juhász, hegyi pásztor
juhaski, a, -ie – juhász-, pásztorjuhaska [kobieta pełniąca funkcję młodszego
pasterza owiec w Tatrach i Beskidach] –
pásztor(nő); pásztor lányka
juhasować, juhasić [pełnić funkcję juhasa] –
pásztorkodni; juhászkodni
Jujuba (Ziziphus jujuba) – Jujuba(fa) vagy kínai
datolya (Ziziphus zizyphus vagy Ziziphus
2351
jujuba)
[Kelet-Ázsiában
őshonos
lombhullató fa, illetve ennek gyümölcse.]
juk [każdy z dwu połączonych ze sobą
skórzanych
worków
służących
do
transportu bagażu na grzbiecie zwierzęcia
jucznego] – málha, poggyász, bőrtarisznya
juki [wyraz wzięty żywcem z tureckiego, w
którym juk znaczy torbę skórzaną
podróżną. Dlatego używa się zwykle w
liczbie mnogiej, że dwie takie torby
zawieszano po obu bokach konia lub
wielbląda, który od tego zwał się
„jucznym.”]
–
málha,
poggyász,
bőrtarisznya
jukka, juka [1. n.łac. yucca 'jw.' z hiszp. yuca
'jw.' bot. szpilecznica, krępla; 2. roślina o
krótkim pniu, mieczowatych liściach i
białych lub fioletowych kwiatach, rosnąca
w Ameryce; też: włókno otrzymywane z
liści tej rośliny] – (indián→sp.) yucca;
(növ.) pálmaliliom (Yucca elephantipes),
holdfényliliom
(Yucca
gloriosa L.),;
fatermetű, egyszikű növény Közép és DélAmerikában, nálunk dísznövény
o sascsőr jukka (Yucca rostrata): 3,6 méter
magasra növő örökzöld cserje,
o törzses jukka (Yucca elephantipes) –
a
klasszikus szobai jukka
o Kerti jukka v. Pálmaliliom (Yucca filamentosa
L.)
o holdfény-liliom (Y. gloriosa L.), fehér leple a
hold világában ezüstösen tündöklik
Julcia, Julka – Julcsi
Julek, Jul – Gyuszi, Julián és a Gyula beceneve
Julia [imię żeńskie powstałe w starożytnym
Rzymie jako przydomek od nazwy
rodowej Julii (pol. Juliusze); znaczące
róża, piękny kwiat, kobieta z rodu Julii. Jest
to żeński odpowiednik imienia Juliusz. Od
2001 roku (dane do 2006 r.) jest to
najczęściej w Polsce nadawane imię
dzieciom płci żeńskiej.] – Júlia [a Júliusz
férfinév női párja, amely latin eredetű, egy
híres, ősrégi római nemzetség nevéből
származik. Jelentése bizonytalan, talán
Jupiter istennek szentelt; ragyogó.]
Julia (poch. od Juliusz - puszysty) [chrześcijanka
w Rzymie, do której Paweł przesyłał
pozdrowienia] – JÚLIA (hajadon) [Római
keresztyén nő, akinek Pál üdvözletét küldi
(Róm 16,15)]
Julia z Korsyki, zwana również męczennicą Julią
z Kartaginy, cs. Muczenica Iulija
Karfaginskaja (ur. w Kartaginie, zm. ok. 440
lub 618 na płn. Korsyce) [męczennica i
święta
Kościoła
katolickiego
oraz
prawosławnego.
Niektórzy
autorzy
uważają, że należy ją utożsamiać z Julią
-
Wersja 01 01 2017.
(zm. ok. 250), męczennicą kartagińską,
wspominaną 15 lipca i wymienianą w
liście św. Cypriana, bpa Kartaginy.] –
Szent Júlia [előkelő karthágói családban
született, azonban városukat 439-ben
elfoglalta Geiserich vandál király, és a leányt
is rabságba vetette. Rabszolgaként került egy
szíriai pogányhoz. Sorsát keresztényi
megadással viselte, azonban hitét soha fel
nem adta. Gazdája kíséretében egyszer
Korzikába kellett utaznia, ahol egy
ünnepségen részt kellett volna vennie, ezt
azonban ő vonakodott teljesíteni. A sziget
kormányzója elé idézték, ő azonban
állhatatos maradt. Gazdája is tanúskodott
arról, hogy bár nagyon megbízható szolgáló,
de keresztény meggyőződéséből soha nem
lehetett kizökkenteni. A helytartó kínzással
is megpróbálta hite elhagyására rábírni,
eredménytelenül.
Júlia
példamutatóan
kitartott a végsőkig hite mellett. Meghalt 450
körül.]
Julian [jest to imię męskie pochodzenia
łacińskiego.
Powstało
w
wyniku
spolonizowania
łacińskiego
imienia
Julianus. W Polsce występuje od XIII
wieku.] – Julián; Gyula [régi magyar férfi
személynév, ami a török eredetű gyula
méltóságnévből ered, mely a bolgár-török
eredetű fáklya szóból származik. A
honfoglalás korában az ország második
főméltóságát nevezték így. A nevet már
1795-ben mesterségesen, de tévesen
azonosították a latin Julius névvel.]
Julian Egipski, cs. Swiaszczennomuczenik Iulian
Jegipietskij i Bazylissa Egipska, cs.
Prepodobnomuczenica
Wasilissa
Jegipietskaja (zm. ok. 302 lub 313)
[małżeństwo umęczone w Antiochii w
Syrii za czasów Dioklecjana, lub co
bardziej prawdopodobne w Antinoopolis
w Egipcie, święci Kościoła katolickiego i
prawosławnego.] – Julián [az egyiptomi
Antinoéban született nemes és gazdag
szülőktől. Megismerte a világi tudományokat
is, de jól megtanulta az isteni Írásokat is
tanulmányaiban. Fiatal korában megszerette
a szűzi tisztaságot és abban akart élni élete
végéig. 18 éves korában szülei akaratát
követve házasságra lépett a gazdag és
erényes
leánnyal
Bazilisszával.
A
házasságban
mindketten
megtartották
szüzességüket. Szüleik halála után két
kolostort, egy férfi és egy női kolostort
alapítottak.
Mindketten
belépve,
szerzetesekké lettek. Julián a férfi kolostor,
Bazilissza a női kolostor főnöke lett.
Börtönbe záratva és kínzásokat elviselve halt
meg Krisztusért, lefejezés által 313-ban.]
2352
Julian z Tarsu, również Julian z Cylicji (ur. w
Anazarbus w Cylicji, zm. ok. 305 w Tars)
[męczennik chrześcijański za czasów
Dioklecjana, święty Kościoła katolickiego,
prawosławnego i ormiańskiego. Julian był
synem poganina i chrześcijanki. Mając
osiemnaście lat został poddany torturom
za wyznawanie chrześcijaństwa, aż
wreszcie zawiązano go w worku, w którym
znajdowały się jadowite gady i wrzucono
do morza. Jego wspomnienie liturgiczne w
Kościele katolickim obchodzone jest 16
marca.] – Tarsusi Julián, keresztény vértanú,
+ 305 k.
Juliana [żeński odpowiednik imienia Julian,
odmiana imienia Julianna] – Julianna [a
Julián női változata női név a Juliánusz
férfinév latin eredetijének a női párja,
aminek a jelentése: Julius nemzetséghez
tartozó, ragyogó, Jupiternek szentelt.]
Julita [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego,
pierwotnie stanowiące zdrobnienie imienia
Julia.
Julita
jest
odpowiednikiem
zagranicznych imion Julietta i Juliette.] –
Julitta
Juliusz [Pochodzenia rzymskiego, popularne od
czasów Juliusza Cezara (100-44 p.n.e.).
Protoplastą rzymskiego rodu Juliuszów
miał być Julus, syn legendarnego Eneasza.
Oznacza: promienisty, młody. Imię to w
Polsce notowane jest od XIII wieku, ale
wielką popularność zyskało dopiero w
ostatnich dekadach XIX i na początku XX
w. Inne formy: Julian. Forma żeńska: Julia,
Julianna, Julita, Julietta] – Gyula [Gyula
név a magyaroknál a rangban második
fejedelem méltóságneve volt ("ghilasz"). Az
első helyen a nagyfejedelem ("megasz
arkhón") állt, akit kendének is neveztek. A
harmadik pedig a rangsorban a harka
("karkhasz") volt.], Julius [annak a régi
római nemzetségnek a neve, amelyből Julius
Caesar is származott. A Julius név jelentése:
ragyogó.]
Juliusz [setnik kohorty cesarskiej; czuwał nad
Pawłem w drodze do Rzymu; był łaskawy
dla Pawła.] – JULIUS (ifjú) [Római
százados, akinek Pált átadták a fogsága során
(ApCsel 27,1-3)]
Juliusz Cezar [Gaius Iulius Caesar, Gajusz
Juliusz Cezar, Cezar, ur. 12 lipca 100
p.n.e. (13 lipca 102 r. p.n.e. – koncepcja
Mommsena i Diona), zm. 15 marca (idy
marcowe) 44 p.n.e. – rzymski polityk,
wódz, dyktator i pisarz.] – Julius Caesar
[Caius Julius Caesar (vagy Gaius Julius
Caesar; Kr. e. 100. július 13. – Kr. e. 44.
március 15.) római hadvezér és politikus.]
-
Wersja 01 01 2017.
Julek, Juluś – Gyuszi
Juljan apostata; Flawiusz Julian (Flavius
Claudius Iulianus, ur. w 331 lub wiosną
332 w Konstantynopolu, zm. 26 czerwca
363 w dolinie Maranga koło dzisiejszej
Samarry) [cesarz rzymski w latach 361363, znany szerzej jako Julian Apostata] –
Julianus aposztata (Julianus császár)
Julka, Julcia – Julcsi, Juli
jumper [wym. ang. dżämpe] [zob. dżemper;
sweter; dżemper] – zsemper; jumper;
bebújós kötött ujjas [Sportos, pulóver
jellegű, csípő alá érő felsőrész.]
Jumper styl [damska odzież w sportowym stylu,
szczególnie sukienki i bluzki. Jest luźna,
miękka i lekka. Najczęściej składa się
z dwóch części. Bluzka nie ma zapięcia na
całej długości i jest zakładana przez głowę.
Spódnica jest lekko marszczona lub
plisowana.] – Jumper stílus [Sportos stílus,
főként női ruhák és blúzok készülnek
eszerint, ezek ingszerű, laza szabású, puha és
könnyű ruhadarabok. A ruha rendszerint
kétrészes. A laza szabású blúz nem
végiggombolós, a fejen át kell fel- és
lehúzni, az ujjak bővek és lefelé szűkülnek.
A szoknya puha és enyhén húzott vagy
pliszírozott.]
Description: 100% Cotton Sleeveless jumper styl.
junacki, -a, -ie [1. właściwy junakowi; odważny,
dzielny, zuchwały; 2. odnoszący się do
junaka, należący do junaka; 3. złożony z
junaków] – merész, hetyke; daliás, délceg;
kérkedő, ifjúi; pökhendi (po junacku:
pökhendi, kérkedő módon; fiatalosan)
2353
junacka mina – pökhendi arc v. arckifejezés
junacko – merészen, bátran, fiatalosan
junactwo – merészség, hetykeség; férfiasság,
kérkedés; ifjúság
junaczka – (dawno) a „Służba Polsce” nőtagja
junaczyć, junakować – (dawno) kérkedni,
hetvenkedni, szájhősködni
junak [1. odważny młody mężczyzna; 2. w PRL:
członek młodzieżowych ochotniczych
hufców pracy] – vitéz, merész ifjú, dalia,
levente, virtuskodó; szájhős, hetvenkedő,
kérkedő; (dawno) a „Służba Polsce” lengyel
ifjúsági munkásszervezet tagja; (sport)
junior, ifi
junaka znać i z miny i z czupryny – (közm.)
megismerni a kamaszt az arcáról és az
üstökéről is
junakowanie – kérkedés, hetvenkedés,
szájhősködés; feltüzelés
junctim, junktim [(łac. iunctum] – (lat.)
junctinban, junktimálva; közösen, együttvéve
junior, jr. [1. młodszy członek rodziny w linii
męskiej;
2. zawodnik,
który
nie
przekroczył określonego dla danej
dyscypliny wieku, zwykle dziewiętnastego
roku życia] – ifjabb; (sport) junior, ifjúsági
versenyző; sp ifi
juniorat (łac. junior - młodszy) [okres formacji
zakonnej od złożenia pierwszych ślubów
zakonnych,
mający
na
celu
kontynuowanie i pogłębianie formacji
nowicjackiej]
–
junioratus;
egyszerű
fogadalmas időszak (lat. junior - fiatalabb) [az
első szerzetesi eskü letételétől számított képzési
időszak, melynek célja, hogy az egyszerű
fogadalmas képzését folytassa és elmélyítse.]
juniorek [zwykle w liczbie mnogiej: rodzaj
obuwia profilaktycznego; juniorka] – kis
védőcipő
juniorka [1. zawodniczka do określonego wieku,
zwykle 19 lat; 2. zwykle w liczbie mnogiej:
rodzaj obuwia profilaktycznego; juniorek]
(sport) junior, ifjúsági versenyző lány
junk
mail
[dżank
mejl]
(ang.,
dosł.
‘korespondencja
śmietnikowa’)
[dostarczana przez pocztę reklama np.
różnych produktów, supermarketów,
którą najczęściej wyrzuca się do kosza.] –
(ang.) junk mail (levélszemét) - reklámposta,
zaklatólevél [1. Junk Mail-ek többnyire
kereskedelmi célú, kérés nélkül küldött
levelek, amelyben többnyire gyógyszert vagy
olcsó szoftvereket akarnak értékesíteni. 2. az
elektronikus postaládákba érkező érdektelen,
kéretlen, gyakran reklám jellegű levéltömeg;
3. felelőtlen hirdetők sokszor a reklámmentes
hírcsoportokat
is
elárasztják
-
Wersja 01 01 2017.
reklámpostájukkal; céljuk legtöbbször üzleti,
de mem mindíg; lehet pl. politikai vagy más
indíttatású is; hatásuk rendkívül bosszantó;
lelkiismeretes
szolgáltatók
szűrőket
alkalmaznak kiszűrésükre; több állam
törvényt készít elő betiltásukra]
junkers [1. piecyk gazowy; 2. niemiecki samolot
transportowy lub bombowy, używany
podczas II wojny światowej: naprz.
Junkers JU-87] – átfolyós vízmelegítő;
(rep) junker (német vadász- v. bombázógép)
junkier [1. w Niemczech średniowiecznych:
młodszy
syn
rodziny
panującej,
szlacheckiej i patrycjuszowskiej; 2. wielki
właściciel ziemski w dawnych Prusach,
Meklemburgii i Holsztynie; 3. w armii
rosyjskiej w XVIII i pierwszej połowie
XIX
w.:
podoficer
pochodzenia
szlacheckiego;
też:
uczeń
szkoły
oficerskiej] – (tört.) junker; a volt
Poroszország
nemesi
földbirtokos
osztályának minden halasdától irtózó tagja
(junger Herr); úrfi, apród, hadapród a cári
Oroszországban
junkierski, -a, -ie – (tört.) junkerjunkierstwo – (tört.) a német v. porosz junkerek,
junkerség
junktura [sekwencja dźwięków] – junktúra,
szünet [mindig két morfémát választ el, tehát
mindig morféma- és szóhatáron következik
be] (elnémulással nem járó, de valamilyen
fonetikai eszközzel kifejeződő határjelölő,
amely megtöri a folyamatos ejtést)
jupiter [soczewkowy reflektor elektryczny
używany podczas zdjęć filmowych, do
oświetlania sceny teatru, stadionów itp.] –
(fényképészet) jupiterlámpa; nagy fényerejű,
elektromos
ívlámpa
(színházban,
filmfelvételeknél,
orvosi
műtéteknél
használatos)
Jupiter [zob. Jowisz] – Jupiter
jupka
2354
jupka [1. jubka; 2. ubiór niewieści, którego
nazwę wywodzi Muchliński z arabs.
dżubka, szubka, tunika bez rękawów; 3.
element
stroju
damskiego
prawdopodobnie o pochodzeniu ludowym.
Był to rodzaj krótkiego wdzianka albo
dosyć szerokiego, pofałdowanego na
plecach
z
luźnymi
rękawami
dochodzącymi do łokcia, albo wąskiego,
wciętego w pasie z rękawami długimi,
przylegającymi. W drugim przypadku do
jupki narzucano na ramiona chustę,
krzyżowano na piersiach i zawiązywano w
tyle. Popularne w XVIII wieku. 4. dawny
polski ubiór kobiecy. W połowie XVIII
wieku strojem domowym były spódniczki i
zgrabne staniki, nieco przedłużone za
stan, zwane właśnie jupeczkami. Na
konieczną wtedy sznurówkę kładziono
taki stanik wcięty w pasie, z materii takiej
samej jak spódnica, zapinany z przodu na
guziczki, z tyłu fałdzisty. Jupkę
uzupełniano chustką muślinową pod szyję.
Była ona z jedwabiu, złotem i srebrem
haftowana w kwiaty, różnokolorowa, a
końce jej, na krzyż na przedzie złożone,
osłaniały pierś, pozwalając dojrzeć przez
materię cienką i przeźroczystą dekolt i
szyję. Taki stanik z niedługimi rękawami,
a zwłaszcza chusteczką na piersiach, jest
stałym elementem stroju wiejskiego.] – női
viselet; ujj nélküli tunika
jura [drugi okres ery mezozoicznej] – (földtan)
Jura-korszak (Jura-hegység nevéből)
jura dolna (zob. lias w zn. 1.) – (földt.) liász [a
földtörténeti középkor egyik rétege; a
jurakorszak; alsó rétege]
jura górna, jura biała [zob. malm] – késő jura
vagy malm (a kőzetrétegtani felosztásban
felső jura) [földtörténeti kor, a jura időszak
három kora közül az utolsó. A késő jura
161,2 ± 4 millió évvel ezelőtt (mya)
kezdődött a középső jura után és 145,5 ± 4
mya végződött, a kréta időszak előtt.]
jura stolae [Tak zowią się opłaty, składane
duchownym z okazyi udzielonej wiernym
posługi
kościelnej
przy
ślubach,
pogrzebach, zapowiedziach, u wywodu.
Nazwa poszła od jura stolae, t. j. praw
stuły, gdyż przy posługach tych kapłan
stuły używa. Nazywane są jeszcze
akcydensami, ponieważ stanowią nie stały,
ale przygodny dochód.] – (lat.) (lat. jura
stolae) stóladíj; a stóla után nevezett
illetékek [a lelkészek bizonyos egyházi
cselekményekért, keresztelésért, esketésért,
temetkezésért követelhetnek. 2. (dawno)
párbér]
-
Wersja 01 01 2017.
jurajski, -a, -ie [związany z jurą (okresem
geologicznym w dziejach Ziemi)] –
(földtan) jurajurgielt (z niemiec. Jahrgeld) [1. w dawnej
Polsce: roczne wynagrodzenie wyższych
dowódców i niektórych urzędników; 2. w
czasach saskich: pensja wypłacana
polskim magnatom przez obce rządy; 3.
płaca roczna] – (tört.) évi járadék (idegen
állam
által
fizetett
magasrangú
tisztiilletmény)
jurgieltnik [1. daw. sprzedawczyk; 2. daw. osoba
otrzymująca roczny żołd] – (dawno)
jelentéktelen árus; (tört.) zsoldos (katona)
jurisdykcja (łac. władza rządzenia) – (lat.)
jurisdictio; juriszdikció; (jog) jogi beszéd,
szónoklat; (vall.) egyházi vezetők vagy
testületek jogi hatásköre, intézkedési
területe; joghatóság
jurnie – paráznán, kéjelgően, buján, léhán
jurność – paráznaság, bujaság, kéjelgés, léhaság
jurny, -a, -e [pełen temperamentu, żywotności] –
parázna, buja, kéjelgő, léha
jurta [namiot pokryty skórami lub wojłokiem,
używany przez ludy tureckie i mongolskie]
– (török) jurta; közép-ázsiai nomád népek
kör alakú nemezsátra
jurta madziarska – magyar jurta
jury [wym. żüri] [1. fr. jury 'sąd przysięgłych;
jw.' (z ang., z fr. juré 'śledztwo' od łac.
iurare 'przysięgać'), łac. iuridicus 'prawny',
iurisdictio 'sądzenie' i iurisprudentia
'nauka prawa' od ius dpn. iuris 'prawo';
komisja sędziowska, zespół jurorów [wym.
jurorów],
znawców,
powołany
do
rozstrzygania konkursów art., lit., sport.
itp. i przyznawania nagród; 2. komisja
sędziowska, grupa znawców powołanych
do
rozstrzygania
konkursów
artystycznych, literackich, sportowych
itp.] – (ang.) jury, zsűri; döntőbíróság,
versenybíróság (sąd konkursowy); bíráló
bizottság; sorsolás v. jelölés alapján
igazságszolgáltatási teendőket ellátó tetület
jury przyznało wiele nagród – a zsűri sok díjat
ítélt oda v. szavazott meg
jurydyka [wym. jury...] [1. hist. obszar (osada) w
obrębie miasta a. poza jego murami, nie
podlegający władzom miejskim (XVIXVIII w.); 2. Sądy grodzkie czyli miejskie
nazywano w mowie potocznej: jurydyka,
rokami i roczkami. W jurydyce
przechowywały się księgi sądowe i
archiwa grodzkie, a ulica lub dworzec, w
którym znajdowała się ta jurysdykcja,
zwykle dostawały miano Jurydyki lub
Juryzdyki.] – külterület
2355
jurysdykcja (iurisdictio) [iurisdictio 'sądzenie' i
iurisprudentia 'nauka prawa' od ius dpn. iuris
'prawo'; -dictio zob. dykcja; prudentia
'przezorność; znajomość; nauka' — prawo
sądzenia; zakres działania, kompetencji,
właściwość (rzeczowa a. miejscowa) sądu;
okręg sądowy] – (lat.) iurisdictio;
joghatóság, jogszolgáltatás, jogalkalmazás,
törvénykezés, bíráskodás
jurysdykcyjny, -a, -e [związany z jurysdykcją] –
(lat.) iurisdictiós; jogszolgáltatási
jurysprudencja [nauka prawa; prawoznawstwo;
(zasady prawne ustalone przez)
orzecznictwo sądowe; zbiór wyroków i
uzasadnień] – (dawno) jurisprudencia;
jogtudomány
jurysta [przest. znawca prawa; prawnik] –
(dawno) jogász
Jus advocatiae ecclesiasticae [(łac.), prawo
państwa do opieki nad kościołem.] – (lat.)
jus advocatiae; Az államhatóság segítségül
hívásának joga az egyház számára.
jus albinagii [nazywało się prawo zabierania
spadków przez skarb królewski po
zmarłych bezdzietnie cudzoziemcach.
Spadek po cudzoziemcu stawał się zawsze
kadukiem,
bo
do
niego
krewni
cudzoziemcy nie mieli prawa; dopiero w r.
1768 zniesiono Jus albinagii, dozwalając
krewnym cudzoziemca do 8-go stopnia
pokrewieństwa i do lat 3-ch od śmierci,
poszukiwać spadku z potrąceniem tylko
dziesiątej jego części, która się nazywała
„częścią detrakcyjną” lub „gabellą.” Po
upływie lat 3-ch, gdyby się krewni nie
zgłosili lub nie wylegitymowali, majątek
szedł na skarb królewski (Vol. leg. t. VII, f.
601).] – (lat.) albanagium; (lat. jus albinagii;
franc. droit d"aubaine) [ezáltal a középkori
fejedelmek elhunyt idegeneknek területökön
létező hagyatékát a külföldi örökösök
kizárásával maguknak igényeltek. Később ez
a jog, mely az idegennek vagyonát
egyenesen uratlan dolognak tekinti, enyhült
annyiban, hogy a hagyaték a külföldi
-
Wersja 01 01 2017.
örökösöknek kiadatott ugyan, de csak a
rendes örökségi adót jóval meghaladó
úgynevezett levonási adó lefizetése mellett.
Az ez által keletkezett szerződési és törvényi
jog napjainkban általános elfogadott
nemzetközi jogot képez, úgy hogy levonási
adóknak behozatala a nemzetközi forgalom
megsértésének tekintetnék.]
Jus canonicum. [(łac.), prawo kanoniczne] – (lat.)
jus canonicum ; kánonjog; a r.kat. egyházban
érvényes egyházjog.
Jus circa sacra. (łac., prawo do rzeczy świętych),
urząd kościelny. – (lat.) JUS CIRCA
SACRA; Az államot az egyház külső
ügyeiben megillető jog.
jus communicativum [znaczy prawo żony
następowania po mężu w dobrach
królewskich, kiedy przywilej dany był na
oboje małżonków. Dożywocie takie nie
mogło tylko następować w starostwach
grodowych
i
pogranicznych,
gdyż
starostwa te były urzędami.] – (lat.) Jus
communicativum
(feleség
második
házassága utáni joga a királyi javakra)
jus detractus lub gabellae [tak się zwało
postanowione r. 1768 prawo strącania
dziesiątej części ze spadku po zmarłym
bezdzietnie cudzoziemcu na rzecz skarbu
królewskiego (ob. Gabella i Jus albinagii)]
– levonási jog (jus. detractus)
jus effectiva – jus effectiva; a tényleges igazság
[R.kat felfogás szerint az emberbe kitöltött
természetfeletti erő az embert lényege szerint
is igazzá teszi.]
jus emporii seu depositoria. [Tak się zwało
przysługujące niektórym miastom z mocy
przywilejów królewskich prawo składu,
mocą którego kupcy, wiozący towary,
mieli obowiązek zatrzymywać się w takich
miastach i wystawiać swój towar na
sprzedaż. Stan rycerski żądał zniesienia
tego prawa, ale Zygmunt I na to nie
przystał, a Zygmunt August prawa te na
żądanie miast składowych potwierdził. W
miastach portowych składy podobne
zwano jus stapulae.] – (lat.) emporii jus;
árumegállítójog
jus in sacris – (lat.) jus in sacris; az egyház belső
ügyeit rendező jog
jus inspectionis – (lat.) jus inspectionis; az állam
legfőbb felügyeleti joga az egyház ügyeiben
jus naufragii [ob. Prawo o rozbitkach.] – (lat.)
naufragii jus; hajótörési jog; lex naufragii
(hajótörési törvény) [egy középkori szokás
(valójában soha nem jog), amely lehetővé
tette a helyi lakosoknak és az földbirtokosok
számára a hajótörést követően a területükre
sodródott javak lefoglalását]
jus perpetuum, czyli prawo wieczyste [znaczy w
ustawodawstwie dawnem polskiem tyle, co
własność
prawem
dziedzicznem
ziemskiem] – örök jog (jus perpetuum,
perennale, irrevocabile)
2356
jus radicale (na Węgrzech) – (lat.) ius radicale v.
jus radicale; gyökeres jog (latinul jus
radicale) [az 1848 előtti magyar jog fontos
intézménye volt. A gyökeres jogot a királyi
jóváhagyás
adta,
ami
természetes
folyománya a kir. jognak (jus regium),
vagyis a Szent Korona hatóságának
(jurisdictio sacrae regni coronae), melynél
fogva a fennálló összes földbirtokot
képviseli, s minden magánbirtoknak alapul
szolgál.]
Jus reformandi (łac. „prawo reformacji“) [ugoda
religijna augsburska z r. 1555, mocą
której poddani winni byli wyznawać taką
wiarę jak ich pan. Prawo to zostało
pokojem westfalskim o tyle zmienione, że
zapewniono innym wyznaniom opiekę, na
wypadek zaś przejścia pana na inne
wyznanie nie wolno było do tego zmuszać
poddanych.] – jus reformandi [Az
államfőnek arra vonatkozó joga, hogy vallási
ügyekbe
beavatkozzék,
reformációt
kezdeményezzen,
egyik
egyháznak
szabadságot adjon, a másiktól azt
megvonja.]
Jus talionis. (łac.), prawo odwetu, taljonu. – jus
talionis; A megtorlás joga (Mt.5,38).
jus temporaneum – ideiglenes jog (jus
temporaneum)
Just, Justus (sprawiedliwy) [zwany także Józef,
Barsaba. Był kandydatem na miejsce
apostoła po Judaszu Iskariocie, ale los
padł na Macieja.] – JUSTUS (az igaz) [1.
József Barsabás mellékneve (ApCsel 1,23).
2. Istenfélő ember Korintusban (ApCsel
18,7). 3. Pál római munkatársának, Jézusnak
mellékneve (Kol 4,11)]
Just-in-time (JIT) (ang. dokładnie na czas)
[strategia
zarządzania
zapasami
stosowana w celu usprawnienia zwrotu
inwestycji poprzez redukcję poziomu
zapasów w całym procesie produkcyjnomagazynowym i związanymi z nim
kosztami. Ta strategia stymuluje pewne
symptomy, lub tzw. Kanban (jp. widoczny
spis), który wyznacza kiedy procesy
produkcyjne
powinny
zostać
uruchomione.
Kanban
zazwyczaj
stanowią bardzo wyraźne sygnały, takie
jak dostępność lub brak jakiegoś
asortymentu. Kiedy jest właściwie
-
Wersja 01 01 2017.
wdrożona, JIT może przynieść bardzo
duże osiągnięcia przy zwrocie kosztów
inwestycyjnych jakie poniosła firma, ale
również podnieść jakość i wydajność.] –
JIT Just In Time (a kellő pillanatban.) [1.
Olyan gyártási rendszer, ahol a termék
tervezésétől
a
beszállítói
lánc
megszervezéséig minden a lehető legkisebb
raktárkészlet elérésére van optimalizálva. 2.
egy gyártásszervezési és készletgazdálkodási
leltárstratégia, mely a gyár folyamatban lévő
készletének és az azzal kapcsolatos költség
jelentős csökkentésével javítja a vállalat
beruházási hatékonyságát. A folyamat egy
egyszerűen alkalmazható jelrendszerrel
működik, melyet kanbannak hívnak. A
gyártási
folyamatláncban részt
vevő
munkaegységek e jelek segítségével fejezik
ki igényüket a következő (vagy előző)
láncszemnek. A kanban rendszerint egy
egyszerű látható jel, mint például egy
késztermék jelenléte vagy hiánya a „készpolcon”. A JIT jelentősen javíthatja a
gyáregység beruházási hatékonyságát, és
termékének minőségét.]
justaucorps [1. zob. szustokor; 2. ubiór męski,
obcisły, wydłużony noszony w XVII
wieku, po roku 1660. Zapinany był na
guziki, nie posiadał kołnierza, zdobiono go
szamerunkami. Był delikatnie rozszerzany
od pasa i posiadał kieszenie. Ubierano do
niego kamizelę identycznej długości, którą
było widać spod rozpiętego zazwyczaj
justaucorps.] – (fr.) justaucorps; (hist.) férfi
zakó őse [Térdig érő, elől gombolt, gallér
nélküli, tölcsér ujjú, testre simuló férfi kabát]
justować [1. w komputerowej edycji tekstów:
rozsuwać wyrazy w celu zachowania
odpowiedniej szerokości szpalty lub
2357
kolumny; 2. w składzie zecerskim:
wypełniać justunkiem odstępy między
czcionkami, wyrazami i wierszami w celu
zachowania
odpowiedniej
szerokości
szpalty lub kolumny, 3. regulować
przyrządy optyczne lub pomiarowe] –
(nyomdászat) jusztírozni
justowanie – (nyomdászat) jusztírozás
justunek [materiał zecerski niższy od czcionek,
służący do wypełniania tych miejsc w
składzie, które nie powinny dać odbitki w
druku] – (nyomdászat) űrtöltő, „stég”
justunkowy, -a, -e – űrtöltőjustycjariusz [niem. < łac.] [1. w dawnej Polsce urzędnik sądowo-policyjny; w Austrii i
Galicji 1784-1848 - urzędnik rozsądzający
policyjne sprawy w gminie. — nm.
Justitiar(ius) 'syndyk; radca prawny' i
n.łac. iustitiarius od łac. iustitia; 2. XIV–
XVI w. zw. także oprawcą: 1) w Polsce
XIV–1. połowy XVI w. urzędnik
policyjno-sądowy zajmujący się ściganiem
złoczyńców, prowadzeniem śledztwa i
wymierzaniem sprawiedliwości; 2) w
Austrii i Galicji 1784–1848 urzędnik
sądowy we wsiach i miasteczkach
prywatnych.] – (lat.) justiciarius [1.
magister justiciarius = ítélőmester; 2.
udvarbíró = justiciarius; 3. főbíró = capitalis
justiciarius]
justyfikacja [1. dawniej: usprawiedliwienie,
tłumaczenie; 2. formowanie bloku tekstu
poprzez wyrównanie położenia wierszy w
celu
nadania
całości
jednolitego,
estetycznego wyglądu; justowanie; 3.
termin
w
teologii
chrześcijańskiej
oznaczający
uczynienie
człowieka
grzesznego sprawiedliwym w oczach
Bożych, takim, jak gdyby wypełnił
obowiązujące go przykazania. Termin
"usprawiedliwienie" (gr. δικαιοω, w
transkrypcji łacińskiej dikaioō - uczynić
sprawiedliwym) występuje w Liście do
Rzymian, Galacjan, Liście do Tytusa oraz
w Liście Jakuba, zaś sama koncepcja
usprawiedliwienia występuje w wielu
księgach Starego i Nowego Testamentu.] –
(lat.) justificatio, jusztifikáció; igazolás,
megokolás;
megigazítás;
megigazulás
[keresztény teológiai fogalom. 1. A katolikus
teológiában az ember lelkében végbemenő
változás, amidőn a bűn és Isten előtt való
utálatosság állapotából kiemelkedve ismét
igazzá, Isten barátjává és gyermekévé lesz.
Magában foglalja: 1. a bűnök és azok
büntetéseinek
elengedését
Krisztus
elegettevő érdemei alapján; 2. az ember
újjászületését, melyet a megszentelő malaszt
-
Wersja 01 01 2017.
eszközöl. 2. A protestánsok a megigazulást
törvényes szempontból fogták fel: mint a
bűnös - mondták ők - ha a világi törvények
által reá szabott büntetést kiállította, igazzá
lett, azaz nem vonható kereset alá, de ebből
még nem következik, hogy feddhetetlen
jelleművé lett; így a megigazulás által az
ember a bűnöktől megszabadítottnak tekintik
isten által, de a megszenteltetés ezután
következő kegyelmi ténye az istennek. A
protestáns egyház erősen ragaszkodik az
„egyedül hit által” való megigazulás
tanához.]
justificatio forensis (w protestantyzmie) – (lat.)
justificatio forensis [A reformátori felfogás
szerint a megigazítás Isten megigazító
tettében történik, amikor Isten a bűnöst
igaznak nyilvánítja.]
Justyn [imię męskie pochodzenia łacińskiego, od
"iustus" - sprawiedliwy] – Jusztin [latin
eredetű férfinév, jelentése: igazságos,
igazságszerető. Női párja: Jusztina.]
Święty
Justyn,
Justyn
Filozof,
Justyn
Męczennik, gr. Ἰουστῖνος ὁ Μάρτυρ, łac.
Iustinus philosophus, scs. Muczenik Iustin
Fiłosof (ur. ok. 100 we Flawii Neapolis w
Palestynie, zm. ścięty mieczem między 163 a
167 w Rzymie) [filozof i apologeta
tworzący w języku greckim. Wyznawał
poglądy
millenarystyczne.
Zaliczony
został
do
najstarszych
pisarzy
starochrześcijańskich, męczennik, święty
Kościoła katolickiego i prawosławnego.] –
Szent Jusztinusz (Szichem, 100? - Róma,
165. körül) [keresztény filozófus, vértanú.
Több művet is írt, de sajnos az utókor
számára csak néhány maradt fenn.]
Justyna [żeński odpowiednik imienia Justyn.
Imię pochodzenia łacińskiego od słowa
"iustus", co oznacza "sprawiedliwy"] –
Jusztina [latin eredetű női név, jelentése:
igazságos, igazságszerető, igaz (ember). A
latin Justinus (magyarul Jusztin) női
párja.Lásd még Jusztusz]
Święta Justyna z Moguncji (zm. ok. 407 lub 451)
[męczennica chrześcijańska i święta
Kościoła katolickiego. Św. Justyna była
siostrą św. Aureusa, biskupa Moguncji.
Kiedy Hunowie zaatakowali Moguncję,
Justyna została skazana na wygnanie, ale
niedługo potem powróciła. W trakcie
odprawiania mszy w katedrze, św.
Justyna, jej brat i wszyscy tam zebrani
zostali zmasakrowani podczas liturgii
Eucharystii. Święta Justyna jest patronką
zakonnic. Jej wspomnienie liturgiczne
obchodzone jest razem z bratem 16
2358
czerwca.] – Mainzi Szent Jusztina
vértanúnő, + 451
Justyna z Padwy (zm. 7 października 304 r.)
[dziewica, męczennica chrześcijańska i
święta Kościoła katolickiego, patronka
Padwy] – Páduia Jusztina keresztény vértanú
Justynian [alternatywna forma imienia Justyn.
Forma imienia Justynian w języku
węgierskim
brzmi
Jusztinián.]
–
Justinianus [I. Justinianus (görögösen
Iusztinianosz), bizánci császár, 527–565; II.
Justinianus
(görögösen
Iusztinianosz),
bizánci császár, 685–695 és 704–711]
Justynian I Wielki, Iustinianus Flavius (właśc.
Petrus Sabbatius) (ur. 11 maja 483 w
Tauresium, Prowincja Iliria, zm. 13
listopada 565 w Konstantynopolu) [cesarz
bizantyjski od 1 sierpnia 527 do 13
listopada
565,
święty
Kościoła
prawosławnego.
Siostrzeniec
cesarza
Justyna I.] – Nagy Szent I. Justinianus,
görögösen Iusztinianosz (uralkodott 527.
augusztus 1. – 565. november 14./15.)
[bizánci császár, I. Justinus unokaöccse és
utódja volt. Uralkodása fordulópont volt a
Keletrómai
Birodalom
és
a
kora
középkor/késő antikvitás történetében. Ekkor
került sor kenyértörésre a monofizitaortodox vallási ellentétben, ekkor kísérelték
meg utoljára egyesíteni a Római Birodalom
területeit, ekkor élte utolsó virágzását a
kultúra – és ekkor tört be először Európába a
bubópestis, amely előre jelezte az
elkövetkező keservesebb időszakokat.]
Justynka – Jusztinka
juszka [zdrobnienie od: jucha] – (állati) vér,
sebvér (jucha); vérleves; szabályozó
(kályhán)
juszyć – vérrel áztatni v. elborítani v. beszennyezni
juszyć się – vérezni, vérrel elborulni, vérbe borulni
juści, jużci [partykuła wyrażająca wiarę w coś,
pewność co do czegoś] – (dawno)
természetes, magától érthető
jut [rufowa część górnego pokładu statku] – a
hajó fedélzetének felső, far része
juta [1. roślina tropikalna o owalnych,
wydłużonych liściach i żółtych kwiatach;
też: włókno otrzymywane z łodyg tej
rośliny; 2. tkanina z tego włókna; 3.
włókno łykowe pochodzące z łodyg rośliny
juta, jest to jednoroczna roślina
tropikalna, z rodziny lipowatych. Roślina
te dorasta do wysokości 2 m do 5 m. Juta
jest wykorzystywana do produkcji tkanin
z przeznaczeniem na opakowania, worki,
namioty, żagle i materiały izolacyjne.] –
(bengáli→ang.)
juta [1. egy indiai
hársféleség (Corchorus) rostjaiból előállított
-
Wersja 01 01 2017.
durvább minőségű szálas anyag. 2. A
trópusokon honos, főként Pakisztánban és
Indiában termesztett 2-5 méter magas
jutanövény szárának rostjaiból nyert - tehát a
háncsrostok
csoportjába
tartozó
szálasanyag. Csomagolóanyagok, elsősorban
zsákok, durva szövetek, csőszigetelés
készítésére használják. 3. A lennél és a
kendernél durvább, ezért elsősorban zsákok,
vagy a lakberendezésben erős, strapabíró,
rusztikus szőnyegek céljára használt növényi
textílnyersanyag.]
juta afrykańska, jawajska [zob. kenaf w zn. 2.]
rost, szál, szövőrost, növényrost
jutowy, -a, -e – jutajutro [I 1. następnego dnia po dzisiejszym; 2. w
przyszłości; II 1. dzień następujący po
dzisiejszym; 2. przyszłość] – holnap (do
jutra: holnapra, holnapig; od jutra:
holnaptól kezdve, holnaptól fogva); jövőben;
a holnapi nap; (átv.) holnap, jövő
jutro, albo pojutrze – holnap vagy holnapután
jutro będę u siebie – holnap otthon leszek
jutro będzie ładnie – holnap szép idő lesz
jutro będzie pogoda – holnap szép v. jó v. derűs
idő lesz
jutro będzie środa – holnap szerda lesz
jutro będzie wtorek – holnap kedd lesz
jutro chciłbym (chciłabym) iść na zakupy –
holnap szeretnék vásárolni
jutro, chyba że deszcz będzie padał… – holnap,
hacsak nem esik…
jutro jadę i już się pakuję – holnap utazom, már
csomagolok is
jutro jestem bardzo zajęty (zajęta), ale pojutrze
może być – holnap nagyon sok dolgom van,
de holnapután megfelel
jutro kończymi lekcje, zaczynają się wakacje –
holnap befejezzük a tanítást, kezdődik a
szünidő
jutro mam egzamin ze znajmości języka
polskiego – holnap lengyel nyelvvizsgám
van
jutro na pewno zrobię zakupy na targu – holnap
bizonyára a piacon vásárolok
jutro napiszę zadanie – holnap megírom a
feladatot
2359
jutro nie, poprzedni lokator jeszcze się nie
wyprowadzi – holnap nem, az előző lakó
még költözött ki
jutro o ósmej rano – holnap reggel nyolckor
jutro o tej porze – holnap ilyenkor
jutro o tej samej porze – holnap ugyanezen időben
v. időtájban
jutro o tym czasie – holnap ugyanebben az időben
jutro po południu o wpół do czwartej – holnap
délután fél négykor
jutro pojedziemy na wieś – holnap falura utazunk
jutro pójdziemy do centrum handlowego –
holnap elmegyünk egy bevásárlóközpontba
jutro przeczytam tekst – holnap elolvasom a
szöveget
jutro rano – holnap reggel
jutro rano wyjeżdżam – holnap reggel elutazom
jutro się zobaczymy – holnap újra látjuk egymást
v. találkozunk
jutro wyjeżdżam – holnap utazom
jutro wypocznę w domu – holnap kipihenem
magam otthon
jutro zrobię zadania przed kolacją – holnap
megcsinálom a feladatot vacsora előtt
jutrzejszy, -a, -e – holnapi
jutrzenka a. Jutrzenka [1. Jutrzenka: planeta
Wenus widoczna nad horyzontem przed
wschodem
słońca;
2. poet.
jasność
poprzedzająca ukazanie się słońca na
horyzoncie; 3. opis jej znajdujemy w Iz.
14;12. Jest także opisem szatana] –
(gwiazda) hajnalcsillag, az esthajnali csillag;
[HAJNALCSILLAG. – A Vénusz bolygó;
hajnalcsillagnak tekintik, mert a reggel
közeledtét jelzi. Jelképe Lucifernek (Sátán)
(Ézs 14,12), továbbá Isten ismeretének (2Pt
1,19), valamint az Isten dicsőségébe
felvitetett Krisztusnak (Jel 22,16).]; (świt)
hajnal, hajnalpír, hajnalhasadás, pirkadat,
pitymallat; pirkadás, virradat
„Hogy is hullottál le az égbõl, te fényes csillag,
hajnalnak fia? Hogyan buktál a földre, te, aki
szolgaságba döntötted a nemzeteket?” (Iz. 14,12)
jutrznia [w Kościele katolickim: modlitwa
odmawiana przed wschodem słońca] –
(dawno) hajnali szürkület; (egyház) (hajnali)
roráté
jutrzyna [miara ziemi, mórg, staja, a mianowicie
przestrzeń, którą zaorać można parą
wołów w ciągu jednego dnia, jeżeli zacznie
się orać od rana. Stąd też powstał
niemiecki wyraz Morgen i naśladowane z
niego w polskim: mórg i jutrzyna.] –
(dawno) hold; földmérték
Jutrzyna [wieś w Polsce położona w
województwie dolnośląskim, w powiecie
-
Wersja 01 01 2017.
strzelińskim, w gminie Wiązów] – Jutrzyna
(lengyel falu)
Jutta ("rozległe miejsce") [według biblijnej
Księgi Jozuego 15,20.48.55 i 21,13-16
miejscowość w górzystym rejonie Judy
przekazana synom kapłana Aarona.
Utożsamiane z Jatą na szczycie wzgórza
ok. 10 km. na południe od Hebronu w
Izraelu.] – JUTA (JUTTA) (kiterjedt).
[Város Júda területén (Józs 15,55; 21,16).]
juzaś [znowu] – [Słowniczek języka śląskiego]
ismét, újból, megint, újra
już [1. partykuła komunikująca, że dany stan
rzeczy zaczął się lub zakończył wcześniej,
niż to przewidywano, np. Nie mam już
pieniędzy., albo że miał miejsce dawno lub
trwa, będzie trwać długo, np. Mecz trwa
już godzinę.; 2. partykuła uwydatniająca
niewielką odległość między czasem
wypowiedzi a przewidywanym początkiem
lub końcem danego zdarzenia, np. Do
wakacji już tylko miesiąc.; 3. partykuła
komunikująca, że niewiele brakowało, by
dany stan rzeczy nastąpił, np. Już miał się
z nami przywitać, ale ktoś go zawołał.;
4. partykuła komunikująca, że to, co się
stało, spełnia oczekiwania mówiącego, np.
To już wystarczy na zaliczenie zajęć.;
5. partykuła podkreślająca niezgodność
czyjegoś zachowania z przyjętą normą,
np. To już wielka przesada.; 6. partykuła
użyta w zdaniu wykrzyknikowym lub
rozkazującym: wyrażająca wolę, by
zmiana danego stanu rzeczy nastąpiła w
tej chwili, np. Wyłącz to już!; 7. partykuła
użyta w odniesieniu do czasownika w
trybie rozkazującym wprowadzająca
zdanie, które ma nakłonić adresata do
zmiany
jego
zachowania
lub
postępowania, np. Już nie płacz.] – már,
immár, máris; (zaraz) rögtön, máris; már,
végül, végre; már-már; éppen, hogy;
majdnem; hol…hol; csak; mostantól fogva,
most már; már (igazán); (már) megint, ismét;
hadd, majd
już blisko – már közel van
już ciemnieje – már sötétedik, már alkonyodik
już czas – itt az idő, itt az ideje; már itt az ideje
już czas, żeby – itt az ideje, hogy…
już dawno dojrzała w nim myśl – (átv.) már régen
érlelődött v. megérett benne a gondolat
już dawno nie byłem w kinie – már régen nem
voltam moziban
już dnieje – már pirkad, virrad
już dochodzi dzięsiąta dodzina – mindjárt tíz óra
lesz
2360
już dogonił (w nauce) swych kolegów – már
utolérte osztálytársait a tanulásban
już dość dobrze zna język polski – már elég jól
ismeri a lengyel nyelvet
już dzionek – már nappal v. reggel van
już i sawniej wąchali się ze sobą – (átv.) már
régebben is érintkeztek
już idę! – megyek már!
już idzie kronika filmowa – már elkezdődött a
filmhíradó
już ja go nauczę! – majd megtanítom őt!
już ja mu dam! – majd adok én neki!
już ja mu pokażę! – majd én megmutatom neki!
już ja na to poradzę! – majd teszek róla!
już ja sobie poradzę – majd csak elboldogulok
już jest wolny – már szabad
już jestem po egzaminach – túlestem a vizsgán;
túl vagyok a vizsgákon; már levizsgáztam
już jutro może.. – már holnap lehet…
już, już go złapał – már majdnem megfogta őt; már
majdnem, hogy megfogta
już klamka zapadła – (átv.) [a kilincs már leesett
v. zár már lecsattant] már késő; a kocka el
van vetve
już koniec – már vége
już ledwo – már alig él
już ledwo łażę – már alig vánszorgok
już ledwo zipie – már alig él v. alig mukkan
już ma z górki – benne van a korban
już mam dość tego leżenia – már eleget feküdtem,
már elegem van (ebből) a fekvésből
już mi obrzydło siedzenie na jednym miejscu –
már megúntam az egyhelyben való ülést
już mi się sprzykrzyło – ezt már meguntam; ebből
elegem van
już mi się to znudziło – unom már ezt
już mi życie mierznie – undorodom az élettől
już mi życie obrzydło – már megúntam az életemet
już minęło jemu południe – (átv.) túl van már
élete derekán; megette már kenyere javát
już mnie ochota minęła – már nincs rá kedvem;
elment a kedvem tőle
już mu się odechciało – már kedvét vesztette; már
elment a kedve vmitől
już mu starość czoło podmarszczyła – az öregség
már ráncokat rajzolt homlokára; az
öregségtől már ráncosodik
już mu włosy przyprószyła siwizna – deresedik
már a feje; lassan őszül már a haja
już nas nie ma! – már itt sem vagyunk!
już nie pomiętasz? – már nem emlékszel?
już nie ma – már nincs
już niedaleko – már nincs messze
-
Wersja 01 01 2017.
już niedługo pociągnie – már nem sokáig húzza
już od dawna mieszkamy tu – már régóta itt
lakunk
już od dawna nie mam żadnych wiadomości od
ciebie – már régóta nem kaptam semmi hírt
tőled (felőled)
już od dawna nie pisałeś (pisałaś) – már régen
nem írtál
już od roku – már egy éve
już od roku prowadzę samochód – már egy éve
vezetek autót
już od roku uczę się języka polskiego – már egy
éve tanulok lengyelül
już oddzwoniono (na) południe – már
elharangozták a delet, elhangzott már a déli
harangszó
już on dobierze się do ciebie! – majd ő
megmutatja neked!, majd ő ellátja a bajodat!
już po capstrzyku – (átv.) már késő
już po harapie – eső után köpönyeg! már
befellegzett!
już po kim/czym – (már) vége vkinek/vminek
już po krzyku! – nincs többé baj v. kopasz fej!
megszűnt a nyomor!
już po mnie! – nekem már végem! végem van!
już po nas! – végünk van!
już po wszystkim – már (mindennek) vége
już po zabawie! – vége a mulatságnak!
już północ wybiła – éjfélt ütött már az óra
już póżno – már késő
już prawie nie mam czasu – már alig van időm
już siebie pewniejszy – már több az önbizalma
już sprzestał oddychać – már nem él, meghalt
już są na posadzie – már állásban vannak
już się kończę – [mindjárt végem van] már alig van
erőm
już się po części usamodzielnił – már részben
önállóvá lett
już się przejaśnia – már kezd tisztulni
już się robi! – (közb.) máris! azonnal!
już to [spójnik łączący zdania lub składniki
zdania, informujący, że zachodzi jedna z
przedstawionych w nim możliwości lub
kilka naraz] – az már
już to moja taka natura – ez a természetem, én
már ilyen vagyok
już to pewne że… – az már biztos, hogy…
już to przeszedłem – túl vagyok rajta
już tu, już tam – hol itt, hol ott
już ty mi tego nie mów – ezt csak nem mondd
nekem!; márpedig erről ne beszélj!
już tydzień temu kupiłem (kupiłam) bilet – már
egy hete megvettem a jegyet
2361
już tylko dyszy – [már csak piheg] már csak hálni
jár belé a lélek
już w sąsiedztwie bębnią, że … – már a
szmszédok is tudják, hogy …
już wielki czas – itt az idő, ütött az óra
już więcej nie ujrzy światła dziennego – többé
már nem látja a napvilágot
już (wcześniej) chciałem powiedzieć, że… - már
mondani akartam, hogy…
już z ciebie stary grzyb – már összeaszott öreg v.
vén krampusz vagy
już zaczyna swoje sztuczki – már kezdi a mókát
już zmęczył się i począł odstawać – már elfáradt
és lassan lemaradozott
jużci – (dawno) természetes, magától értetődő;
csakugyan, valóban
-
Wersja 01 01 2017.
jużyna [1. przestarzale: podwieczorek; 2.
Gościom w domach polskich podawano na
jużynę owoce, ciasta, śmietanę lub
kurczęta z sałatą] – (dawno) uzsonna
jw. (jak wyżej) – mint fent
J.W. (Jaśne Wielmożny) – nmélt. (nagyméltóságú)
Jwiedźma (czarownica) – boszorkány
J.W.P. = Jaśnie Wielmożny Pan – (dawno)
nagyságos úr
jył [ił, pole iłowe] (ziemia lubliniecka ) –
[Słowniczek języka śląskiego] iszap, agyag;
iszapos, agyagos hely v. mező v. terület
jyny [tylko (Śląsk Cieszyński)] – [Słowniczek
języka śląskiego] csak

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év